Mục lục
Ch-ơng 1- Tổng quan 3
1.1. Một số nghiên cứu về SDD trẻ em d-ới 5 tuổi ở Việt Nam và trên thế giới 3
1.1.1. Một số nghiên cứu về tình trạng SDD trẻ em các n-ớc trên thế giới 3
1.1.2. Tình hình SDD trẻ em d-ới 5 tuổi ở Việt Nam 6
1.1.3. Tình trạng SDD trẻ em d-ới 5 tuổi khu vực miền núi 9
1.2. Một số nghiên cứu về yếu tố liên quan đến tình trạng dinh d-ỡng ở trẻ em d-ới 5 tuổi ở Việt Nam 15
Ch-ơng 2- Đối t-ợng và ph-ơng pháp nghiên cứu 20
2.1. Đối t-ợng nghiên cứu 20
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 20
2.3. Ph-ơng pháp nghiên cứu 20
2.3.1. Nghiên cứu định tính 20
2.3.2. Nghiên cứu định l-ợng 21
2.3.3. Chỉ tiêu nghiên cứu 23
2.4. Ph-ơng pháp thu thập số liệu 24
2.5. Ph-ơng pháp phân tích và xử lý số liệu 24
Ch-ơng 3- Kết quả nghiên cứu 25
3.1. Tập quán dinh d-ỡng của dân tộc Tày, Sán Chay, Mông, Dao ở miền núi phía Bắc Việt Nam 25
3.2. Tình trạng dinh d-ỡng trẻ em d-ới 5 tuổi dân tộc Sán Chay và Kinh tại Thái Nguyên 31
3.3. Mối liên quan giữa tập quán dinh d-ỡng và tình trạng dinh d-ỡng trẻ em d-ới 5 tuổi 33
Ch-ơng 4 - Bàn luận 42
4.1. Tập quán dinh d-ỡng của dân tộc Tày, Sán Chay, Mông, Dao ở miền núi phía Bắc Việt Nam 42
4.2. Tình trạng dinh d-ỡng trẻ em d-ới 5 tuổi dân tộc Sán Chay tại Thái Nguyên 47
4.3. Yếu tố liên quan đến tình trạng SDD trẻ em d-ới 5 tuổi 50
Kết luận 55
khuyến nghị 56
Danh mục sản phẩm khoa học của đề tài 57
Tài liệu tham khảo 58
Phụ lục 64
73 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 2011 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Nghiên cứu tập quán dinh dưỡng một số dân tộc thiểu số miền núi phía bắc tác động đến tình trạng dinh dưỡng trẻ em dưới 5 tuổi, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ìng cña ng−êi mÑ, trÎ em, lµm t¨ng tû lÖ SDD trÎ em.
- Mét ®Æc ®iÓm chung n÷a cña c¸c d©n téc thiÓu sè lµ th−êng uèng nhiÒu r−îu.
Trong c¸c ngµy vui, ngµy buån, ngµy lÔ héi vµ c¶ ngµy th−êng hä ®Òu uèng
39
r−îu. V× uèng nhiÒu r−îu, nhiÒu gia ®×nh ®· ph¶i sö dông tíi 1/3 sè l−¬ng thùc
cã ®−îc ®Ó nÊu r−îu hoÆc mua ®©y còng lµ mét ®Æc ®iÓm ®· gãp phÇn ¶nh
h−ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp tíi t×nh tr¹ng mÊt an ninh l−¬ng thùc cña gia
®×nh.
- TËp qu¸n dinh d−ìng trong ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cßn chøa ®ùng
nhiÒu yÕu tè t¸c h¹i cho søc khoÎ céng ®ång nãi chung, ®Æc biÖt ®èi víi bµ mÑ
vµ trÎ em d−íi 5 tuæi vµ ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm t¨ng tû
lÖ SDD trÎ em t¹i khu vùc nµy ®· kÐo dµi trong nhiÒu n¨m nay.
- Qua kh¶o s¸t t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng, chóng t«i thÊy c¸c ®Þa ph−¬ng ®iÒu cã nhiÒu
lo¹i thùc phÈm. Nh−ng do c¸c tËp qu¸n, tÝn ng−ìng ®· h¹n chÕ sö dông c¸c lo¹i
thùc phÈm s½n cã ®Ó phôc vô cho søc khoÎ chÝnh m×nh. §iÒu nµy cho thÊy cÇn
ph¶i cã nh÷ng thay ®æi nh÷ng ®iÓm bÊt lîi cho søc khoÎ trong tËp qu¸n dinh
d−ìng cña c¸c d©n téc thiÓu sè t¹i ®Þa ph−¬ng. §Ó lµm ®−îc ®iÒu nµy, ngoµi
gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng dÞch vô y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ cho ng−êi d©n,
c¸c cÊp chÝnh quyÒn cÇn cã c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy néi lùc ®Þa ph−¬ng tù c¶i
thiÖn chÊt l−îng ®êi sèng cña ng−êi d©n.
40
3.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay vµ Kinh
t¹i Th¸i Nguyªn
B¶ng 3.1. Tû lÖ SDD gi÷a d©n téc Kinh vµ d©n téc thiÓu sè
Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458)
ThÓ SDD
Sè l−îng % Sè l−îng %
p
(test χ2)
NhÑ c©n 112 28,9 187 40,8 < 0,001
ThÊp cßi 151 39,0 200 43,7 > 0,05
GÇy cßm 33 8,5 45 9,8 > 0,05
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay cao h¬n so víi trÎ em d©n téc
Kinh cïng khu vùc. §Æc biÖt SDD thÓ nhÑ c©n cßn ë møc rÊt cao chiÕm 40,8%,
sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p < 0,001.
B¶ng 3.2. Tû lÖ SDD nhÑ c©n theo nhãm tuæi vµ d©n téc
Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458)
Th¸ng tuæi
Sè l−îng % Sè l−îng %
p
(test χ2)
0- 6 th 0 0,0 2 4,1 -
7 - 24 th 30 28,3 52 37,4 < 0,01
25 - 60 th 82 34,0 133 49,3 < 0,01
NhËn xÐt: ë nhãm trÎ bó mÑ (0-6 th¸ng) hÇu nh− ch−a xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng
SDD, Tû lÖ SDD b¾t ®Çu t¨ng cao ë nhãm trÎ trong ®é tuæi ABS (7-24 th¸ng)
vµ tiÕp tôc t¨ng ë nhãm trÎ ®· cai s÷a (25-60 th¸ng).
B¶ng 3.3. Møc ®é SDD nhÑ c©n theo d©n téc
41
Kinh (n=387) S¸n Chay (n=458)
Møc ®é
Sè l−îng % Sè l−îng %
p
(test χ2)
§é I 96 24,8 155 33,8 < 0,01
§é II 13 3,4 28 6,1 > 0,05
§é III 3 0,8 4 0,9 > 0,05
NhËn xÐt: HÇu hÕt SDD ë møc ®é nhÑ (®é I), ë d©n téc S¸n Chay cao h¬n so
víi d©n téc Kinh (p < 0,01). SDD võa vµ nÆng (®é II vµ ®é III) chiÕm tû lÖ thÊp
vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c d©n téc.
H×nh 3.1. DiÔn biÕn SDD trong 5 n¨m 2001-2005 t¹i ®Þa bµn nghiªn cøu
NhËn xÐt: Tû lÖ SDD trÎ em thay ®æi theo tõng n¨m vµ møc gi¶m kh«ng ®¸ng
kÓ trong 5 n¨m qua.
N¨m
Tû lÖ %
42
3.3. Mèi liªn quan gi÷a tËp qu¸n dinh d−ìng vµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ
em d−íi 5 tuæi
3.3.1. YÕu tè kinh tÕ x· héi vµ gia ®×nh
B¶ng 3.4. Mèi liªn quan gi÷a kinh tÕ gia ®×nh vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
Kinh tÕ
SDD B×nh th−êng
NghÌo 160 121
Kh«ng nghÌo 139 178
OR = 1,69 95% CI {1,23 - 2,34} p < 0,01
NhËn xÐt: KÕt qu¶ t¹i b¶ng 3.4 cho ta thÊy trÎ em ë gia ®×nh nghÌo cã nguy
c¬ SDD cao gÊp 1,69 lÇn so víi trÎ ë gia ®×nh ®ñ ¨n (p < 0,01).
B¶ng 3.5. Mèi liªn quan gi÷a tr×nh ®é v¨n ho¸ cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n
TTDD
TDVH
SDD B×nh th−êng
Tõ tiÓu häc trë xuèng 256 252
Tõ THCS trë lªn 43 47
OR = 1,11 95% CI {0,71 - 1,73} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a tr×nh ®é v¨n ho¸
cña mÑ víi SDD nhÑ c©n cña trÎ.
43
B¶ng 3.6. Mèi liªn quan gi÷a d©n téc cña mÑ vµ SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
D©n téc
SDD B×nh th−êng
ThiÓu sè 173 161
Kinh 126 138
OR = 1,18 95% CI {0,85 - 1,63} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a d©n téc cña mÑ vµ
SDD nhÑ c©n cña trÎ.
B¶ng 3.7. Mèi liªn quan gi÷a tuæi cña mÑ khi mang thai vµ SDD nhÑ c©n
TTDD
Tuæi mÑ
SDD B×nh th−êng
D−íi 22 hoÆc trªn 35 tuæi 103 101
Tõ 22-35 tuæi 196 198
OR = 1, 03 95% CI {0,74 - 1,45} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa gi÷a tuæi khi mang thai cña mÑ vµ
SDD nhÑ c©n cña trÎ.
B¶ng 3.8. Mèi liªn quan gi÷a sè con trong gia ®×nh víi SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
Sè con
SDD B×nh th−êng
> 2 con 30 30
≤ 2 con 269 269
OR = 1,00 95% CI {0,59 - 1,71} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a sè con trong gia
®×nh víi SDD nhÑ c©n cña trÎ.
B¶ng 3.9. M« h×nh håi qui c¸c yÕu tè KTXH vµ gia ®×nh víi SDD nhÑ c©n
44
95%CI
YÕu tè KTXH vµ gia ®×nh
HÖ sè
håi qui
p OR
ThÊp nhÊt Cao nhÊt
Tr×nh ®é häc vÊn
TiÓu häc trë xuèng 0,049 0,837 1,050 0,660 1,670
Trªn THCS - - 1,0 - -
Tuæi khi mang thai
D−íi 22 /trªn 35 tuæi 0,074 0,678 1,077 0,759 1,527
Tõ 22-35 tuæi - - 1,0 - -
D©n téc
ThiÓu sè 0,105 0,531 1,111 0,799 1,545
Kinh - - 1,0 - -
§iÒu kiÖn kinh tÕ
NghÌo 0,523 0,002 1,688 1,214 2,347
Kh«ng nghÌo - - 1,0 - -
Sè con trong gia ®×nh
§«ng con 0,073 0,796 0,930 0,537 1,611
Ýt con - - 1,0 - -
NhËn xÐt: KÕt qu¶ ph©n tÝch håi qui t¹i b¶ng 3.9 cho thÊy ®iÒu kiÖn kinh tÕ
gia ®×nh lµ yÕu tè nguy c¬ cña SDD nhÑ c©n cña trÎ. C¸c yÕu tè kh¸c nh− tr×nh
®é v¨n ho¸, d©n téc, tuæi khi mang thai cña mÑ, sè con trong gia ®×nh kh«ng
ph¶i lµ yÕu tè nguy c¬ víi SDD thÓ nhÑ c©n cña nhãm trÎ nµy.
45
3.3.2. YÕu tè ch¨m sãc trÎ em
B¶ng 3.10. Mèi liªn quan gi÷a bó mÑ sím sau ®Î víi SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
Bó mÑ
SDD B×nh th−êng
Sau 6 giê 24 14
Tr−íc 6 giê 275 285
OR = 1,78 95% CI {0,90 - 3,51} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã sù liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a bó sím sau ®Î vµ
SDD nhÑ c©n cña trÎ.
B¶ng 3.11. Mèi liªn quan gi÷a thêi ®iÓm ABS víi SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
¨n bæ sung
SDD B×nh th−êng
Kh«ng ®óng 66 38
§óng 231 259
OR = 1,95 95% CI {1,23 - 3,09} p < 0,01
NhËn xÐt: TrÎ ABS kh«ng ®óng thêi gian cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp
1,95 lÇn so víi trÎ ABS ®óng thêi gian (p < 0,01)
46
B¶ng 3.12. Mèi liªn quan gi÷a thµnh phÇn thøc ABS víi SDD nhÑ c©n
TTDD
¨n bæ sung
SDD B×nh th−êng
Kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm 222 174
§ñ 4 nhãm thùc phÈm 75 123
OR = 2,09 95% CI {1,45 - 3,01} p < 0,01
NhËn xÐt: TrÎ ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n
cao gÊp 2,09 lÇn so víi trÎ ®−îc ABS ®ñ 4 nhãm thùc phÈm (p < 0,01).
B¶ng 3.13. Mèi liªn quan gi÷a thêi gian cai s÷a víi SDD nhÑ c©n cña trÎ
TTDD
Cai s÷a
SDD B×nh th−êng
Kh«ng ®óng 111 60
§óng (18 - 24 th¸ng) 135 186
OR = 2,55 95% CI {1,74 - 3,74} p < 0,01
NhËn xÐt: TrÎ bÞ cai s÷a kh«ng ®óng cã nguy c¬ bÞ SDD thÓ nhÑ c©n cao gÊp
2,55 lÇn so víi trÎ ®−îc cai s÷a ®óng thêi gian (p < 0,01).
47
B¶ng 3.14. M« h×nh håi qui vÒ c¸c yÕu tè ch¨m sãc vµ t×nh tr¹ng SDD
95% CI
YÕu tè ch¨m sãc
HÖ sè
håi quy
P OR ThÊp
nhÊt
Cao
nhÊt
Bó sím sau ®Î
Sau 6 giê 0,642 0,121 1,900 0,844 4,279
Tr−íc 6 giê - - 1,0 - -
Thêi ®iÓm ABS
Kh«ng ®óng 0,665 0,009 1,925 1,174 3,158
§óng ®é tuæi - - 1,0 - -
Thµnh phÇn b÷a ABS
Kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc phÈm 0,664 0,001 1,942 1,315 2,867
§ñ nhãm thùc phÈm - - 1,0 - -
Thêi gian cai s÷a
Kh«ng ®óng ®é tuæi 0,791 0,000 2,206 1,483 3,281
§óng ®é tuæi - - 1,0 - -
NhËn xÐt: C¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n qua ph©n tÝch håi qui
logistic lµ: thêi ®iÓm ABS (OR= 1,925), thµnh phÇn b÷a ABS (OR= 1,942),
thêi gian cai s÷a (OR= 2,206).
48
3.3.3. YÕu tè c¸ nh©n
B¶ng 3.15. Mèi liªn quan gi÷a c©n nÆng lóc ®Î cña trÎ víi SDD nhÑ c©n
TTDD
CNSS
SDD B×nh th−êng
< 2500g 55 24
> 2500g 244 275
OR = 2,58 95% CI {1,56 - 4,23} p < 0,01
NhËn xÐt: TrÎ cã c©n nÆng lóc ®Î < 2500g cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp
2,58 lÇn trÎ cã c©n nÆng lóc ®Î > 2500g (p <0,01).
B¶ng 3.16. Mèi liªn quan gi÷a tiªu ch¶y trong 2 tuÇn qua víi SDD nhÑ c©n
TTDD
Tiªu ch¶y
SDD B×nh th−êng
Cã 13 6
Kh«ng 286 293
OR = 2,22 95% CI {0,83 - 5,92} p > 0,05
NhËn xÐt: Kh«ng cã mèi liªn quan cã ý nghÜa thèng kª gi÷a tiªu ch¶y 2 tuÇn
qua víi SDD nhÑ c©n cña trÎ.
49
B¶ng 3.17. Mèi liªn quan gi÷a NKHH trong 2 tuÇn qua víi SDD nhÑ c©n
TTDD
NKHH
SDD B×nh th−êng
Cã 73 48
Kh«ng 226 251
OR = 1,67 95% CI {1,13 - 2,53} p < 0,01
NhËn xÐt: TrÎ bÞ NKHH cÊp trong 2 tuÇn qua cã nguy c¬ bÞ SDD nhÑ c©n cao
gÊp 1,67 lÇn so víi trÎ kh«ng bÞ NKHHC trong 2 tuÇn qua.
B¶ng 3.18. M« h×nh håi qui vÒ c¸c yÕu tè c¸ nh©n vµ t×nh tr¹ng SDD
95%CI
YÕu tè c¸ nh©n
HÖ sè
håi qui
p OR
ThÊp nhÊt Cao nhÊt
C©n nÆng s¬ sinh
< 2500g 0,929 0,000 2,531 1,516 4,226
≥ 2500g - - 1,0 - -
Tiªu ch¶y trong 2 tuÇn
Cã 0,717 0,159 2,048 0,756 5,548
Kh«ng - - 1,0 - -
NKHH trong 2 tuÇn
Cã 0,479 0,023 1,615 1,069 2,439
Kh«ng - - 1,0 - -
NhËn xÐt: KÕt qu¶ t¹i b¶ng 3.18 cho thÊy c¸c yÕu tè c©n nÆng s¬ sinh cña trÎ
(OR= 2,531), nhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp (OR= 1,615) lµ c¸c yÕu tè liªn quan ®Õn
SDD thÓ nhÑ c©n cña trÎ. YÕu tè tiªu ch¶y trong hai tuÇn qua kh«ng thÊy cã
mèi liªn quan víi SDD thÓ nhÑ c©n.
B¶ng 3.19. M« h×nh håi qui c¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n
50
95%CI
C¸c yÕu tè nguy c¬
HÖ sè
håi qui
p OR
ThÊp nhÊt Cao nhÊt
NKHH trong 2 tuÇn qua 0,783 0,004 2,188 1,293 3,702
Cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi 0,765 0,000 2,150 1,425 3,244
CNSS d−íi 2500g 0,703 0,021 2,020 1,111 3,672
¡n bæ sung kh«ng ®ñ 4
nhãm thùc phÈm
0,637 0,002 1,891 1,264 2,828
¡n bæ sung tr−íc 4 th¸ng 0,638 0,013 1,893 1,143 3,136
Gia ®×nh nghÌo 0,564 0,004 1,759 1,200 2,577
NhËn xÐt: KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 3.19 cho thÊy c¸c yÕu tè: NKHH cÊp,
cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi, c©n nÆng s¬ sinh thÊp, ABS kh«ng ®óng, gia ®×nh
nghÌo lµ nh÷ng yÕu tè nguy c¬ cña SDD nhÑ c©n cña trÎ.
51
Ch−¬ng 4
Bµn luËn
4.1. TËp qu¸n dinh d−ìng cña d©n téc Tµy, S¸n Chay, M«ng, Dao ë miÒn
nói phÝa B¾c ViÖt Nam
Qua t×m hiÓu tËp qu¸n dinh d−ìng cña mét sè d©n téc thiÓu sè miÒn nói
phÝa B¾c ViÖt Nam cho thÊy nh÷ng mãn ¨n, thøc uèng kh«ng chØ lµ s¶n phÈm
vËt thÓ trong cuéc sèng ®êi th−êng mµ nã cßn lµ s¶n phÈm tinh thÇn cã gi¸ trÞ
lín vÒ mÆt v¨n ho¸, nh©n v¨n, gióp hiÓu s©u h¬n vÒ téc ng−êi ®ã. Nã ph¶n ¸nh
®êi sèng kinh tÕ, v¨n ho¸ téc ng−êi vµ sù giao l−u v¨n ho¸ gi÷a c¸c téc ng−êi
víi nhau. Th«ng qua v¨n ho¸ Èm thùc, cã thÓ t×m thÊy nh÷ng yÕu tè tÝn
ng−ìng, t©m linh, ®¹o ®øc, lu©n lý, thuÇn phong mü tôc vµ c¶ thÞ hiÕu Èm thùc
cña d©n téc ®ã.
Cã thÓ thÊy, v¨n ho¸ cã mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi t×nh tr¹ng dinh d−ìng
cña con ng−êi vµ lµ thµnh tè kh«ng thÓ thiÕu khi xem xÐt c¸c vÊn ®Ò dinh
d−ìng. ë nh÷ng n¬i mµ tû lÖ nghÌo l−¬ng thùc cßn cao nh− c¸c d©n téc thiÓu
sè n−íc ta, ¶nh h−ëng cña v¨n ho¸ ®Õn dinh d−ìng cµng s©u s¾c. ¶nh h−ëng ®ã
thÓ hiÖn qua c¸ch sö dông nguån thùc phÈm, c¸ch chÕ biÕn mãn ¨n vµ thãi
quen ¨n kiªng. C¸ch tiÕp cËn truyÒn thèng vµ sinh th¸i trong dinh d−ìng lµ mét
h−íng nghiªn cøu phï hîp víi qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña con ng−êi. “Con ng−êi vµ
®Êt kh«ng ph¶i lµ hai sù vËt kh¸c nhau” mµ “con ng−êi lµ hoa cña ®Êt”, v× vËy
con ng−êi lu«n g¾n liÒn víi m«i tr−êng sinh th¸i n¬i hä sinh ra. D−íi ¸nh s¸ng
cña dinh d−ìng häc hiÖn ®¹i, v¨n ho¸ Èm thùc truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt
Nam ®· thÓ hiÖn ®−îc nhiÒu nÐt ®éc ®¸o, cã c¬ së khoa häc vµ ®Ëm ®µ b¶n s¾c
d©n téc. Mét sè t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch tÝnh hîp lý trong c¸ch ¨n truyÒn thèng
ViÖt Nam [6],[27],[34] hoÆc ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vÒ c¸ch ¨n d−íi gãc ®é
dinh d−ìng [2],[5],[30], song vÉn cßn qu¸ Ýt so vµ ch−a thùc sù ®Çy ®ñ so víi
nÒn v¨n ho¸ Èm thùc n−íc nhµ.
52
Th«ng qua viÖc ¨n uèng trong ngµy th−êng, ngµy mïa hoÆc b÷a ¨n cã sù
tham gia cña céng ®ång cã thÓ nhËn thÊy c¬ cÊu b÷a ¨n cña ®ång bµo d©n téc
thiÓu sè thay ®æi mét c¸ch khÐo lÐo cho phï hîp víi hoµn c¶nh kinh tÕ, thãi
quen còng nh− tËp qu¸n cña tõng d©n téc. Tõ ®ã, cã thÓ ®−a ra c«ng thøc chung
vÒ c¬ cÊu b÷a ¨n cña hä nh− sau:
- ¨n ngµy th−êng: C¬m tÎ, ch¸o hoÆc ng« (chñ yÕu) + thøc ¨n cã nguån
gèc tõ thùc vËt. B÷a ¨n ngµy th−êng kh¸ thanh ®¹m, thiªn vÒ thøc ¨n nguån
gèc thùc vËt mµ thiÕu protit, lipit tõ ®éng vËt. ChÕ ®é ¨n uèng hîp lý kh«ng
khuyÕn khÝch ¨n nhiÒu thÞt, nhiÒu mì mµ ph¶i cã sù c©n ®èi gi÷a nguån thùc
phÈm ®éng vËt vµ thùc vËt, t¨ng c−êng rau vµ hoa qu¶ chÝn [15]. V× vËy, ®ång
bµo c¸c d©n téc thiÓu sè nªn gi÷ g×n c¸ch ¨n thiªn vÒ thùc vËt nh− hiÖn nay
song kh«ng chØ lÖ thuéc vµo thiªn nhiªn víi c¸c lo¹i rau rõng, m¨ng rõng, chim
thó... mµ cÇn gieo trång trong v−ên nhµ nh÷ng c©y trång cã hµm l−îng protit,
lipit cao nh− ®Ëu ®ç, l¹c võng... ®Ó thÓ thay cho thÞt c¸ trong b÷a ¨n hµng ngµy.
§ång thêi ph¸t triÓn ch¨n nu«i lîn, gµ... ®Ó cung cÊp thªm nguån protit ®éng
vËt, kh«ng nªn ®îi ®Õn dÞp lÔ tÕt míi giÕt gµ, mæ lîn.
- ¨n ngµy lÔ, tÕt: C¬m tÎ, c¬m nÕp (thø yÕu) + Thøc ¨n cã nguån gèc tõ
®éng vËt (chñ yÕu) + Thøc ¨n cã nguån gèc tõ thùc vËt (rÊt Ýt). Tr¸i ng−îc víi
b÷a ¨n ngµy th−êng, b÷a ¨n ngµy lÔ tÕt cã qu¸ nhiÒu thùc phÈm nguån gèc
®éng vËt. M©m cç ngµy nµy cã tíi hµng chôc mãn, nh−ng rÊt Ýt rau, chñ yÕu lµ
thÞt, c¸, giß ch¶, nem c¸c lo¹i vµ r−îu... §Ó b÷a ¨n trë lªn c©n ®èi, ngµy tÕt ¨n
nhiÒu thÞt, ®õng quªn mãn rau, d−a nÐn, d−a hµnh vµ mãn m¨ng. M¨ng lµ mãn
¨n th−êng ngµy cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, vÒ dinh d−ìng m¨ng kh«ng
cung cÊp nhiÒu chÊt bæ nh−ng l¹i cung cÊp nhiÒu chÊt x¬ gióp chèng t¸o bãn
vµ quÐt s¹ch c¸c chÊt ®éc, chÊt th¶i vµ cholesterol thõa ra khái c¬ thÓ nhÊt lµ
ngµy tÕt ¨n nhiÒu thÞt [9]. B÷a ¨n ngµy lÔ tÕt lµ nh÷ng ho¹t ®éng v¨n ho¸, tÝn
ng−ìng cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè song cÇn hiÓu râ ý nghÜa vµ tæ chøc
sao cho phï hîp víi thùc tÕ cña tõng gia ®×nh tr¸nh l·ng phÝ vµ mÊt ®i sù c©n
®èi trong khÈu phÇn.
53
Mét sè ®Æc ®iÓm vÒ c¸ch ¨n uèng cña ®ång bµo d©n téc thiÓu sè khu vùc
miÒn nói phÝa B¾c ®−îc t×m hiÓu qua nghiªn cøu nµy còng mang ®Æc ®iÓm
chung cña c¸ch ¨n truyÒn thèng ViÖt Nam ®ã lµ chÕ ®é ¨n thiªn vÒ thùc vËt vµ
phèi hîp nhiÒu lo¹i thùc phÈm tõ thiªn nhiªn. ChÕ ®é ¨n nµy ch−a bÞ ¶nh h−ëng
bëi nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi c¸c thøc ¨n c«ng nghiÖp ho¸. Bªn c¹nh ®ã vÉn
cßn mét sè thãi quen, tËp qu¸n ¨n uèng ch−a thùc sù hîp lý nh− uèng nhiÒu
r−îu, ¨n kiªng do tÝn ng−ìng vµ ®Æc biÖt lµ vÖ sinh ¨n uèng. Nh×n chung phong
c¸ch ¨n uèng cña c¸c d©n téc miÒn nói cã nh÷ng nÐt t−¬ng ®ång, thÓ hiÖn ë
nh÷ng ®iÓm chÝnh nh− sau:
C¸ch ¨n cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c thÓ hiÖn
tÝnh céng ®ång rÊt cao. C¸c thµnh viªn trong gia ®×nh ¨n cïng m©m, cïng qu©y
trßn bªn nh÷ng vß r−îu. §å ¨n trong c¸c buæi tÕ lÔ ®−îc chia ®Òu cho mäi
ng−êi, mäi thµnh viªn trong céng ®ång ®Òu cã quyÒn “h−ëng léc” mét c¸ch
b×nh ®¼ng. Ng−êi Hm«ng cho toµn bé con vËt hiÕn sinh vµo ch¶o nÊu thµnh
mãn canh “th¾ng cè” ®Ó mäi thµnh viªn cña céng ®ång ®Òu cã thÓ th−ëng thøc
®−îc toµn thÓ bé phËn cña con vËt.
C¸ch ¨n cßn thÓ hiÖn sù kÝnh träng vµ nh−êng nhÞn. Ng−êi d−íi ®îi kÎ
trªn, nh−ng ng−îc l¹i ng−êi trªn nh−êng kÎ d−íi. Nh÷ng thøc ¨n ngon lu«n
®−îc −u tiªn dµnh phÇn cho ng−êi cao tuæi hoÆc trÎ nhá.
Chñ yÕu sö dông thùc phÈm nguån gèc thùc vËt. C¸c mãn ¨n ®Òu ®−îc
chÕ biÕn theo c¸ch phèi hîp nhiÒu lo¹i thøc ¨n t¹o nªn c¶m gi¸c ngon miÖng vµ
sù c©n ®èi vÒ thµnh phÇn c¸c chÊt dinh d−ìng trong khÈu phÇn.
Sö dông nhiÒu gia vÞ tõ thiªn nhiªn. Gia vÞ cã t¸c dông kÝch thÝch niªm
m¹c miÖng, d¹ dµy lµm t¨ng ho¹t ®éng tiÕt dÞch cña c¸c tuyÕn tiªu ho¸. Mét sè
gia vÞ cßn cã t¸c dông lµm t¨ng miÔn dÞch cña c¬ thÓ v× cã ¶nh h−ëng râ rÖt tíi
ho¹t ®éng thùc bµo cña b¹ch cÇu.
HÇu hÕt c¸c d©n téc thiÓu sè ®Òu th−êng xuyªn ¨n ch¸o, ch¸o võa lµ ®å
¨n võa lµ thøc uèng r¶i r¸c trong ngµy. C¸ch ¨n nµy cã t¸c dông bå bæ søc khoÎ
54
sau khi ®i rõng, lµm n−¬ng, b¸t ch¸o nãng cßn lµm to¸t må h«i ch¼ng kh¸c g×
t¸c dông cña nåi n−íc x«ng lµm nhÑ ng−êi.
So víi ®ång bµo miÒn xu«i, c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c sö
dông nhiÒu g¹o nÕp. G¹o nÕp cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao h¬n g¹o tÎ song dÔ
ch¸n, kh«ng ¨n ®−îc nhiÒu v× vËy ®ång bµo ®· khÐo lÐo chÕ biÕn thµnh nhiÒu
s¶n phÈm kh¸c nhau phôc vô cho b÷a ¨n ngµy th−êng còng nh− tÕ lÔ nh− x«i
nhiÒu mµu, b¸nh c¸c lo¹i.
§ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè cßn cã tËp tôc uèng nhiÒu r−îu. Hä uèng
r−îu trong ngµy TÕt, ®¸m c−íi, ®¸m ma, lÔ héi,... ngµy vui còng nh− ngµy buån
®Òu kh«ng thÓ thiÕu ®−îc r−îu, thËm chÝ c¶ nh÷ng ngµy th−êng nhËt, “kh¸ch
®Õn nhµ, tr−íc uèng r−îu sau uèng trµ”. R−îu lµm cho ng−êi ta cëi më víi
nhau h¬n, cuéc vui thªm vui nh−ng r−îu còng ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ ®−a ®Õn
c¸c bÖnh d¹ dµy, gan, thËn, t©m thÇn kinh... Mét sè ®ång bµo vïng cao cho
r»ng uèng r−îu ®Ó chèng rÐt, ®Ó lµm Êm, nãng ng−êi lªn. Khi uèng r−îu, m¹ch
m¸u ngo¹i vi gi·n në to¶ ra rÊt nhiÒu n¨ng l−îng, da dÎ trë lªn hång hµo, song
chØ cã t¸c ®éng rÊt ng¾n. C¬ thÓ tiªu nhiÖt, c¬ chÕ ®iÒu hoµ th©n nhiÖt bÞ rèi
lo¹n, khi gÆp trêi l¹nh sÏ rÊt nguy hiÓm. Nh− vËy, uèng r−îu còng cã mÆt tèt
vµ kh«ng tèt, nh÷ng ngµy lÔ tÕt, ®Ó hoµ nhËp víi mäi ng−êi, cÇn mét chót h−ng
phÊn th× cã thÓ uèng cho vui nh−ng kh«ng nªn uèng nhiÒu.
Do ®Æc ®iÓm ®Þa bµn c− tró, ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa
B¾c lu«n ph¶i ®èi phã víi c¸c bÖnh tËt tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p v× vËy hä ®·
tÝch luü ®−îc nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc dïng thøc ¨n, thøc uèng ®Ó trÞ vµ
phßng bÖnh theo nguyªn lý ©m d−¬ng. “Thøc ¨n lµ thuèc, thuèc lµ thøc ¨n”, so
víi ®«ng y vµ t©y y, thuèc nam dÔ t×m kiÕm, kh«ng g©y ngé ®éc mµ Ýt tèn kÐm,
phï hîp víi tËp tôc cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè.
Nh÷ng kiªng kÞ trong ¨n uèng còng nh− trong ®êi sèng cña c¸c d©n téc
thiÓu sè tån t¹i nh− mét qui t¾c øng xö tù nhiªn. Nh×n chung, néi dung kiªng kÞ
cña c¸c d©n téc lµ t−¬ng ®èi gièng nhau, nh−ng h×nh thøc thÓ hiÖn ë mçi d©n
téc mçi kh¸c. Do ®Æc tÝnh “huyÒn bÝ” chóng ®· khiÕn hä phôc tïng mét c¸ch tù
55
nhiªn nh− phôc tïng nh÷ng sù vËt tù nhiªn vµ tin r»ng sù vi ph¹m ¾t sÏ mang
®Õn cho hä sù trõng ph¹t nghiªm ngÆt nhÊt mµ kh«ng cÇn biÕt ®Õn lý do cña sù
cÊm ®o¸n kiªng kÞ [13]. Nh÷ng lý do nµy dùa trªn nh÷ng chi tiÕt hÇu nh−
ch¼ng cã gi¸ trÞ g× nh−: kiªng ¨n thÞt tr©u, bß, chã sî uÕ t¹p, phô n÷ cã thai
kiªng ¨n uèng c¸c lo¹i c©y cã gai v× sî con bÞ môn nhät, kh«ng ¨n chuèi dÝnh
®«i v× sî sinh ®«i, kiªng ¨n èc sî con bÞ thÌ l−ìi nh− èc, kiªng kh«ng ¨n thÞt
dói sî sau nµy con hay khÞt mòi, kiªng ¨n m¨ng sî vÒ giµ võa nãi chuyÖn võa
lóc l¾c ®Çu nh− m¨ng, kiªng kh«ng ¨n qu¶ bÝ sî sau nµy bµo thai biÕn thµnh
qu¶ bÝ, kh«ng d¸m ¨n nhiÒu sî con to khã ®Î... ng−êi bÞ èm kh«ng ¨n thÞt tr©u,
thÞt lîn sÒ, kiªng ¨n thùc vËt cã th©n rçng v× cho r»ng ¨n vµo sÏ lµm “rçng”
x−¬ng cèt... VÒ quan ®iÓm dinh d−ìng, c¸c thøc ¨n kiªng nµy ®Òu lµ nh÷ng
thùc phÈm giÇu dinh d−ìng. Phô n÷ cã thai, ng−êi èm nhu cÇu dinh d−ìng cao
h¬n b×nh th−êng v× vËy cÇn ®−îc ¨n uèng nhiÒu h¬n, ®Æc biÖt lµ thøc ¨n giÇu
protein vµ vitamin, kh«ng nªn kiªng bÊt cø thùc phÈm nµo trõ c¸c chÊt kÝch
thÝch. NÕu kiªng khem qu¸ møc sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy dinh d−ìng, thiÕu
vitamin A, thiÕu m¸u thiÕu s¾t, trÎ dÔ bÞ m¾c c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, ng−êi èm
cµng èm nÆng thªm.
MÆc dï cßn kh¸ nhiÒu kiªng kÞ trong ¨n uèng víi nhiÒu lý do kh¸c nhau
nh−ng tùu chung l¹i, viÖc ¨n kiªng lµ biÖn ph¸p mµ con ng−êi tin r»ng sÏ gióp
cho hä n©ng cao søc khoÎ, phßng, tr¸nh ®−îc bÖnh tËt. Ng−êi lµm c«ng t¸c y tÕ
cÇn hiÓu râ tËp qu¸n dinh d−ìng cña tõng d©n téc ®Ó cã c¸ch øng xö v¨n ho¸,
khoa häc trªn c¬ së t«n träng tÝn ng−ìng, gi÷ g×n vµ ph¸t huy nh÷ng tËp qu¸n
dinh d−ìng cã lîi, khÐo lÐo vËn ®éng bµi trõ dÇn dÇn c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng
kh«ng cã lîi cho søc khoÎ nh©n d©n. Nh×n chung, c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng ë
®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè ®· ®−îc nghiªn cøu cho thÊy yÕu tè cã h¹i cho
søc khoÎ nhiÒu h¬n yÕu tè cã lîi cho søc khoÎ con ng−êi, ®Æc biÖt lµ ®èi víi bµ
mÑ vµ trÎ em. MÆc dï ®· qua nhiÒu n¨m, nhiÒu t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè x· héi,
cña c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc søc khoÎ, c¸c ®iÓm bÊt lîi cho søc khoÎ con ng−êi
trong c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng vÉn ch−a ®−îc c¶i thiÖn. V× lÏ ®ã, cho ®Õn nay
tû lÖ SDD trÎ em ë d©n téc thiÓu sè vÉn ë møc cao, cao h¬n møc toµn quèc n¨m
56
2007. NÕu so s¸nh víi tû lÖ SDD trÎ em d−íi 5 tuæi c¸ch ®©y 5 n¨m t¹i khu vùc
nµy th× cho tíi nay (2008) t×nh tr¹ng SDD trÎ em ë khu vùc nµy vÉn ch−a ®−îc
c¶i thiÖn. Tuy nhiªn, c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng hiÖn cã ë c¸c d©n téc thiÓu cã
®Òu cã thÓ thay ®æi ®−îc th«ng c¸c ho¹t ®éng truyÒn th«ng, gi¸o dôc søc khoÎ
cho céng ®ång. Trong c¸c gi¶i ph¸p nµy, cÇn cã sù chØ ®¹o cña c¸c cÊp §¶ng,
ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng hoÆc chÝnh s¸ch ®èi víi d©n téc vµ kh«ng thÓ thiÕu
®−îc sù tham gia ®ång thuËn cña céng ®ång.
4.2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i
Nguyªn
SDD trÎ em cã nhiÒu thÓ kh¸c nhau nh− thÓ nhÑ c©n, thÓ thÊp cßi vµ thÓ
gÇy cßm. §· cã nhiÒu nghiªn cøu cho thÊy ë hÇu hÕt c¸c d©n téc tû lÖ SDD thÓ
nhÑ c©n vµ thÊp cßi th−êng cã tû lÖ cao h¬n thÓ gÇy cßm. KÕt qu¶ nghiªn cøu
cña chóng t«i còng cho thÊy tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n vµ thÊp cßi ®Òu cao h¬n thÓ
gÇy cßm. Trong ®ã ë d©n téc S¸n Chay cao h¬n d©n téc Kinh.
T¹i khu vùc nghiªn cøu, tû lÖ SDD c¶ 3 thÓ ë c¶ hai d©n téc ®Òu cao h¬n
tû lÖ SDD chung cña toµn quèc n¨m 2007 (c©n nÆng theo tuæi: 21,2%; chiÒu
cao theo tuæi: 33,9% vµ c©n nÆng theo chiÒu cao: 7,1%) [47]. KÕt qu¶ nghiªn
cøu cho thÊy, SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay ë møc rÊt cao: ®èi víi thÓ nhÑ c©n
lµ 40,8%; thÊp cßi: 43,7% vµ gÇy cßm 9,8%.
SDD thÓ nhÑ c©n ®−îc xem xÐt nh− 1 tû lÖ chung cña thiÕu dinh d−ìng
ë céng ®ång v× dÔ theo dâi nh−ng kh«ng biÕt ®−îc ®Æc ®iÓm cô thÓ ®ã lµ lo¹i
SDD võa míi x¶y ra hay tÝch luü tõ l©u. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ph¶n ¸nh møc ®é
phæ biÕn cña SDD ë d©n téc S¸n Chay víi tû lÖ SDD lªn ®Õn 40,8%. Tû lÖ nµy cao
h¬n so víi tû lÖ chung cña toµn tØnh Th¸i Nguyªn (24,6%) vµ toµn quèc (23,4%)
trong cïng thêi ®iÓm [46]. So víi mét sè quèc gia kh¸c, tû lÖ SDD trong
nghiªn cøu cña chóng t«i còng cao h¬n nhiÒu so víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña
mét sè t¸c gi¶ ë Thæ NhÜ Kú (4,8%) [56], Oman (7,0%) [49], Luxi ,Trung
Quèc (19,5%) [59], Uganda (20,5%) [53]. Tuy nhiªn, theo kÕt qu¶ nghiªn cøu
vÒ t×nh tr¹ng DD cña trÎ em tõ 0 - 5 tuæi ë vïng sa m¹c cña T©y Rajasthan, Ên
57
§é cho thÊy tû lÖ SDD nhÑ c©n lµ 60% [64] vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ SDD
protein, n¨ng l−îng trªn 798 trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i Luangprabang, Lµo cho thÊy
tû lÖ SDD nhÑ c©n lµ 45% [63], th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i l¹i thÊp
h¬n nhiÒu.
SDD thÓ thÊp cßi ph¶n ¸nh tiÒn sö dinh d−ìng cña trÎ em d©n téc S¸n
Chay cßn rÊt cao víi tû lÖ 43,7%, cao h¬n tû lÖ SDD thÊp cßi cña c¸c tØnh vïng
§«ng B¾c (36,2%), T©y B¾c (37,6%) [46]. KÕt qu¶ cña chóng t«i còng cao h¬n
so víi nghiªn cøu cña mét sè n−íc nh−: Aydin, Thæ NhÜ Kú n¨m 2007 (10,9%)
[56], vïng n«ng th«n ë Cl«mbia n¨m 2005 (17,1%) [60].
SDD thÓ gÇy cßm thÓ hiÖn t×nh tr¹ng thiÕu ¨n gÇn ®©y. Tû lÖ nµy ë c¸c
n−íc nghÌo nÕu kh«ng thiÕu thùc phÈm th× th−êng dõng ë møc 5%, nÕu tõ 10-
14% lµ cao vµ trªn 15% lµ rÊt cao. Trong nghiªn cøu cña chóng t«i, tû lÖ SDD
thÓ thÊp cßi ë d©n téc S¸n Chay lµ 9,8% vµ d©n téc Kinh lµ 8,5% cao h¬n so
víi møc chung toµn quèc (7,2%) vµ Th¸i Nguyªn lµ 6,8% [46]. So víi kÕt qu¶
nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c th× tû lÖ SDD thÓ gÇy cßm ë trÎ em d−íi 5
tuæi d©n téc S¸n Chay khu vùc nghiªn cøu còng cao h¬n tû lÖ SDD t¹i H¶i
D−¬ng (8,4%), B¾c K¹n (8,9%), Hoµ B×nh (8,7%) vµ Lµo Cai (8,4%) [1].
Khi ph©n tÝch tû lÖ SDD thÓ nhÑ c©n theo nhãm tuæi vµ d©n téc cho
thÊy: ë d©n téc S¸n Chay trÎ ë nhãm tuæi 25 - 60 th¸ng chiÕm tû lÖ cao nhÊt
(49,3%) vµ tiÕp theo lµ nhãm tuæi 7 - 24 th¸ng (37,4%) vµ ë nhãm tuæi 0 - 6
th¸ng tuæi lµ (4,1%), tû lÖ nµy cao h¬n d©n téc Kinh cïng khu vùc nghiªn cøu (
0,0%; 28,3% vµ 34,0% t−¬ng øng). Nh− vËy, kÕt qu¶ trªn cho ta thÊy tû lÖ SDD
ë c¸c nhãm tuæi ë d©n téc S¸n Chay vµ d©n téc Kinh t¹i khu vùc nghiªn cøu
®Òu ë møc rÊt cao, vµ SDD trÎ em ë khu vùc nghiªn cøu chñ yÕu gÆp ë nhãm
tuæi tõ 7 ®Õn 60 th¸ng tuæi (b¶ng 3.2). KÕt qu¶ nghiªn cøu tû lÖ SDD cña chóng
t«i còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c: Phan Lª Thu
H»ng, Lª Thanh S¬n ë Hµ T©y [12]... Nguyªn nh©n tû lÖ SDD t¨ng cao ë nhãm
tuæi nµy lµ theo mét sè t¸c gi¶ th× ë løa tuæi nµy trÎ ph¸t triÓn nhanh, ®ßi hái
nhu cÇu n¨ng l−îng cao võa ®Ó cho ph¸t triÓn võa ®Ó cho c¸c ho¹t ®éng vËn c¬
58
t¨ng nh−ng qu¸ tr×nh cung cÊp l¹i thiÕu nhiÒu. §èi chiÕu víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ
khu vùc nghiªn cøu cho thÊy ë c¸c ®ång bµo d©n téc S¸n Chay trÎ võa thiÕu ¨n
tiÒm tµng, cÊu tróc b÷a ¨n gia ®×nh nghÌo nµn, c¸c bµ mÑ thiÕu kiÕn thøc nu«i
trÎ, trÎ em l¹i Ýt ®−îc ch¨m sãc, ®Æc biÖt c¸c bµ mÑ ®· thùc hiÖn chÕ ®é kiªng
khem sau ®Î kh¸ nghiªm ngÆt. V× vËy ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng
cña trÎ em ë nhãm tuæi nµy. §iÒu nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu
®Þnh tÝnh khi nghiªn cøu tËp qu¸n dinh dinh d−ìng ë c¸c bµ mÑ d©n téc S¸n
Chay ®Òu cho thÊy 100% c¸c bµ mÑ ng−êi S¸n Chay ®Òu kiªng kþ ngÆt nghÌo
mét th¸ng, trong th¸ng kiªng kÞ nµy chÕ ®é dinh d−ìng ng−êi mÑ rÊt h¹n chÕ
vÒ t×nh tr¹ng dinh d−ìng do ®ã ®· ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em.
ë d©n téc Kinh, tuy cïng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng sèng, nh−ng tû lÖ SDD ë
trÎ em ®Òu thÊp h¬n d©n téc S¸n Chay. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi p<
0,01 (b¶ng 3.2). Nh−ng ë d©n téc Kinh kh«ng cã chÕ ®é kiªng khem nh− d©n
téc S¸n Chay, h¬n n÷a møc sèng gia ®×nh vµ chÕ ®é ch¨m sãc trÎ em ë d©n téc
Kinh tèt h¬n d©n téc S¸n Chay. Nh− vËy, cµng cho thÊy nguyªn nh©n cña sù
kh¸c biÖt tû lÖ SDD cña hai d©n téc chñ yÕu phô thuéc vµo tËp qu¸n dinh
d−ìng vÒ c¸ch ¨n uèng vµ nu«i con. §iÒu cho thÊy trong ch−¬ng tr×nh phßng
chèng SDD cho trÎ em ph¶i cã biÖn ph¸p dù phßng ngay tõ khi trÎ d−íi 6 th¸ng
tuæi, ®èi víi khu vùc ®ång bµo S¸n Chay cÇn chó ý c¶i thiÖn tËp qu¸n dinh
d−ìng kh«ng cã lîi cho søc khoÎ ®Æc biÖt ®èi víi bµ mÑ vµ trÎ em.
VÒ møc ®é SDD thÓ nhÑ c©n ë hai d©n téc, kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Òu cho
thÊy tû lÖ SDD ë trÎ em d©n téc S¸n Chay ®Òu cao h¬n trÎ em d©n téc Kinh ë
c¶ 3 møc ®é. Trong ®ã tû lÖ SDD ®é 1 chiÕm tû lÖ cao nhÊt ë c¶ 2 d©n téc (d©n
téc Kinh: 24,8% vµ d©n téc S¸n Chay: 33,8%). Nh− vËy, SDD trÎ em ë céng
®ång 2 d©n téc Kinh vµ S¸n Chay chñ yÕu lµ thÓ võa vµ nhÑ. §iÒu nµy cho thÊy
®Æc ®iÓm chung vÒ nguyªn nh©n SDD cã tõ nguyªn nh©n kinh tÕ x· héi. Nh−
vËy ®èi víi khu vùc miÒn nói gi¶i quyÕt vÊn ®Ò SDD trÎ em, bªn c¹nh viÖc
n©ng cao tr×nh ®é, kü n¨ng nu«i d−ìng trÎ cho c¸c bµ mÑ, cÇn ®Æc biÖt quan
59
t©m ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng thu nhËp cho c¸c hé gia ®×nh, nh− vËy míi cã thÓ
c¶i thiÖn t×nh tr¹ng SDD trÎ em cña khu vùc.
Chóng t«i cã tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c sè liÖu tû lÖ SDD trÎ em tõ n¨m
2001 ®Õn thêi ®iÓm nghiªn cøu ®· cho thÊy trong vßng 5 n¨m tõ 2001 ®Õn
2005 tû lÖ SDD ë hai x· miÒn nói Phó §« vµ Yªn L¹c kh«ng cã sù gi¶m ®¸ng
kÓ, tû lÖ SDD ë hai x· nµy lu«n ë møc cao so víi tû lÖ chung cña toµn quèc
n¨m 2007, ®Æc biÖt lµ x· Yªn L¹c (biÓu ®å 3.1). KÕt qu¶ nµy cho thÊy, ngoµi
c¸c can thiÖp cña y tÕ, râ rµng cßn tån t¹i nh÷ng nguy c¬ tiÒm Èn liªn quan tíi
t×nh tr¹ng SDD trÎ em cña khu vùc, trong ®ã chóng t«i cho r»ng yÕu tè kinh tÕ
gia ®×nh vµ c¸c tËp qu¸n dinh d−ìng lµ c¸c yÕu tè ®¸ng ®−îc quan t©m.
4.3. YÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi
Cã nhiÒu yÕu tè liªn quan tíi SDD trÎ em. Tuú theo tõng vïng sinh th¸i
kh¸c nhau mµ c¸c yÕu tè nguy c¬ dÉn tíi SDD trÎ em cã thÓ kh¸c nhau. YÕu tè
kinh tÕ gia ®×nh ph¶n ¸nh sù ®Çy ®ñ hay kh«ng ®Çy ®ñ nhu cÇu dinh d−ìng cña
trÎ vµ c¸c nhu cÇu kh¸c. NhiÒu nghiªn cøu ®· cho thÊy, thiÕu l−¬ng thùc hé gia
®×nh ¶nh h−ëng rÊt lín tíi t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em [14],[41]. KÕt qu¶
nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy: nhãm trÎ ë hé nghÌo cã nguy c¬ bÞ SDD
cao h¬n nhãm trÎ gia ®×nh kh«ng nghÌo 1,69 lÇn víi OR =1,69, p < 0,01. Khi
ph©n tÝch håi qui l«gstic th× ®©y vÊn lµ yÕu tè liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD cña
trÎ, cßn c¸c yÕu tè tr×nh ®é v¨n ho¸ cña mÑ, yÕu tè d©n téc, tuæi mÑ khi mang
thai vµ sè con trong gia ®×nh ®Òu kh«ng cã liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em.
Trong khi ®ã, nhiÒu nghiªn cøu ë c¸c vïng khu vùc miÒn nói ®Òu cho thÊy ®ã
lµ nh÷ng yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em [8],[10], [24],[28]. Nh−
vËy cã thÓ nãi r»ng sau nhiÒu n¨m thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh quèc gia phßng
chèng SDD trÎ em, t¹i khu vùc nµy nhiÒu yÕu tè nguy c¬ cña SDD trÎ em tr−íc
®©y ®· ®−îc c¶i thiÖn, kh«ng ®−îc coi lµ yÕu tè nguy c¬ vÒ SDD cña khu vùc
nµy, chØ cßn yÕu tè kinh tÕ gia ®×nh vÉn ®−îc coi lµ yÕu tè nguy c¬ cña SDD trÎ
em. §iÒu nµy kh¼ng ®Þnh r»ng t¹i n¬i nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ
phßng chèng SDD trÎ em vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô y tÕ kh¸c ®· cã hiÖu qu¶
60
nhÊt ®Þnh. Nh− vËy, ®Ó c¶i hiÖn t×nh tr¹ng SDD trÎ em ë ®©y chñ yÕu ph¶i ®Æc
biÖt quan t©m yÕu tè kinh tÕ gia ®×nh, t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh ®Ó c¶i thiÖn
chÊt l−îng b÷a ¨n cho c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, trong ®ã cã bµ mÑ, trÎ em.
Ngoµi c¸c yÕu tè kinh tÕ - x· héi vµ gia ®×nh, c¸c yÕu tè vÒ ch¨m sãc trÎ
em nh−: bó sím sau ®Î, ABS vµ thêi gian cai s÷a ... còng ®ãng vai trß quan
träng trong SDD trÎ em. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy thêi gian cai s÷a trÎ,
thµnh phÇn thøc ABS vµ thêi gian ABS cho trÎ lµ cã mèi liªn quan víi t×nh
tr¹ng SDD cña trÎ em khu vùc nghiªn cøu víi (OR = 2,55, p<0,01 ; OR =
2,09, p < 0,01 vµ OR = 1,95 , p < 0,01 t−¬ng øng). YÕu tè trÎ ®−îc bó sím sau
®Î còng kh«ng cßn lµ yÕu tè liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em. §iÒu nµy cho
thÊy sau nhiÒu n¨m thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh phßng chèng SDD trÎ em, c¸c ho¹t
®éng truyÒn th«ng gi¸o dôc søc khoÎ ®· cã t¸c dông râ rÖt tíi c¸c bµ mÑ miÒn
nói nãi chung vµ hai x· nghiªn cøu nãi riªng, nhê ®ã mµ sè sè bµ mÑ cho con
bó tr−íc 6 giê ®· ®−îc t¨ng lªn. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña t¸c gi¶ L−¬ng
ThÞ Hµ t¹i khu vùc nµy vµ cïng thêi gian ®· cho thÊy tû lÖ trÎ ®−îc bó sím ®¹t
tû lÖ cao (94,0%) [11]. §iÒu nµy còng lµ kÕt qu¶ lý gi¶i vµ ®· gãp phÇn lµm
s¸ng tá kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i.
KÕt qu¶ chóng t«i cho thÊy, thµnh phÇn thøc ABS vµ thêi gian ABS cã
liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD cña trÎ. ë nhãm trÎ ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thøc
phÈm cã nguy c¬ bÞ suy ®inh d−ìng nhÑ c©n cao gÊp 2,09 lÇn so víi trÎ ®−îc
ABS ®ñ 4 nhãm thùc phÈm (OR = 2,09; p < 0,01).
Thêi gian cai s÷a vµ thêi gian ABS cã ý nghÜa quan trong ®èi víi t×nh
tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ. ABS hîp lý lµ ph¶i hîp lý c¶ vÒ thêi gian vµ chÊt
l−îng b÷a ¨n. Trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng, chóng t«i thÊy
vÊn ®Ò ch¨m sãc dinh d−ìng trÎ em cña c¸c bµ mÑ ng−êi d©n téc S¸n Chay vµ
c¸c bµ mÑ d©n téc M«ng ®Òu kh«ng ®¹t ®−îc tÝnh hîp lý cña viÖc ABS cho trÎ.
C¸c bµ mÑ ®· cho trÎ em ABS rÊt sím, h¬n thÕ n÷a chÊt l−îng b÷a ¨n cña trÎ
®Ò rÊt nghÌo dinh d−ìng, chØ cã n−íc ch¸o, c¬m nh¸ vµ sè l−îng b÷a ¨n cña trÎ
trong ngµy còng h¹n chÕ. §©y lµ nh÷ng tËp qu¸n nu«i d−ìng trÎ ch−a hîp lý
61
cÇn ®−îc kh¾c phôc, ®ång thêi ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm
t¨ng tû lÖ SDD trÎ em trong céng ®ång c¸c d©n téc S¸n Chay vµ d©n téc Dao.
KÕt qu¶ l−îng gi¸ nguy c¬ cña c¸c yÕu tè nµy, chóng t«i ®Òu thÊy ë nhãm trÎ
thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng cã nguy c¬ bÞ SDD thÓ nhÑ c©n cao gÊp 2,55 lÇn
so víi nh÷ng trÎ ®−îc cai s÷a ®óng thêi gian víi OR = 2,55 vµ p < 0,01 (b¶ng
3.13). T−¬ng tù nh− vËy, ë nh÷ng trÎ cã thêi gian ABS kh«ng ®óng cã nguy c¬
bÞ SDD nhÑ c©n cao gÊp 1,95 lÇn so víi nh÷ng trÎ ABS ®óng thêi gian víi OR
= 1,95; p < 0,01 (b¶ng 3.11). Khi ph©n tÝch håi qui logistic cho thÊy thêi gian
ABS vµ thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng vÉn lµ yÕu tè liªn quan víi SDD trÎ em
(b¶ng 3.14). KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c bµ mÑ ng−êi
S¸n Chay cho thÊy hä cho trÎ ABS rÊt sím ngay tõ khi trÎ ®−îc 3 th¸ng tuæi.
§©y lµ ®iÒu kh«ng cã lîi cho søc khoÎ cña trÎ v× tr−íc 4 th¸ng tuæi, trÎ ch−a
cÇn ®Õn thøc ¨n ngoµi s÷a mÑ, cho trÎ ABS sím khiÕn cho trÎ bó Ýt ®i, s÷a mÑ
®−îc s¶n sinh ra Ýt h¬n vµ trÎ mÊt ®i nguån dinh d−ìng quÝ gi¸ tõ s÷a mÑ. H¬n
n÷a ë tuæi nµy, bé m¸y tiªu ho¸ cña trÎ ch−a hoµn chØnh, v× vËy cho trÎ ABS
sím, trÎ rÊt dÔ bÞ tiªu ch¶y vµ nguy c¬ dÉn ®Õn SDD.
C¸c yÕu tè c¸ nh©n cña trÎ nh− c©n nÆng lóc ®Î còng ®Òu liªn quan tíi
t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ. KÕt qu¶ nghiªn cøu ë b¶ng 3.15 cho thÊy tû lÖ
SDD nhÑ c©n ë nhãm trÎ cã c©n nÆng d−íi 2.500 gam cao gÊp 2,58 lÇn so víi
nhãm trÎ cã c©n nÆng trªn 2.500 gam, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi
p<0,01. KÕt qu¶ nµy còng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c t¸c gi¶ Lª
Danh Tuyªn [41], Vò Thanh H−¬ng, Ph¹m V¨n Hoan [17].
Trªn thùc tÕ, ta thÊy trÎ s¬ sinh nhÑ c©n t×nh tr¹ng søc khoÎ yÕu, kh¶
n¨ng ph¸t triÓn chËm, th−êng kÕt hîp víi c¸c bÖnh nhiÔm khuÈn, trong ®ã cã
NKHH cÊp tÝnh. ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy cµng lµm cho trÎ dÔ bÞ SDD vµ lµm
cho tû lÖ SDD cña nhãm trÎ nµy t¨ng lªn. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i
cho thÊy nhãm trÎ bÞ NKHH cÊp cã nguy c¬ bÞ SDD cao gÊp 1,67 lÇn so víi
nhãm trÎ kh«ng bÞ NKHH cÊp trong 2 tuÇn qua, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng
kª víi p < 0,01. KÕt qu¶ cña chóng t«i cóng phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu
62
cña mét sè t¸c gi¶ kh¸c nh−: NguyÔn H¶i Anh [1], Vò Thanh H−¬ng, Ph¹m
V¨n Hoan [17].
Tãm l¹i, kÕt qu¶ ph©n tÝch vÒ c¸c yÕu tè nguy c¬ cña SDD thÓ nhÑ c©n ë
trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i 2 x· nghiªn cøu cho thÊy:
C¸c yÕu tè nguy c¬ liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i
thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi c¸c yÕu tè truyÒn thèng ®−îc ®Ò cËp bëi nhiÒu
nghiªn cøu tr−íc ®©y ®· cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ.
HiÖn t¹i cßn cã c¸c yÕu tè nguy c¬ liªn quan tíi t×nh tr¹ng SDD trÎ em
khu vùc nghiªn cøu lµ: cai s÷a kh«ng ®óng ®é tuæi, ABS kh«ng ®ñ 4 nhãm thùc
phÈm, kinh tÕ gia ®×nh nghÌo, trÎ m¾c bÖnh nhiÔm khuÈn h« hÊp trong hai tuÇn
qua, yÕu tè c©n nÆng trÎ s¬ sinh d−íi 2.500 gam.
ChÊt l−îng dÞch vô y tÕ, trong ®ã c¸c dÞch vô y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ trÎ
em nh− c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ phßng chèng SDD trÎ em, ch−¬ng tr×nh
CDD... ®· cã hiÖu qu¶, nghÜa lµ chÊt l−îng dÞch vô y tÕ nãi chung ®· ®−îc c¶i
thiÖn nhê ®ã mµ mét sè yÕu tè nguy c¬ liªn quan víi t×nh tr¹ng SDD trÎ em
vèn cã tr−íc d©y ®· ®−îc lo¹i dÇn ë khu vùc nghiªn cøu nh− (c¸c yÕu tè v¨n
ho¸, yÕu tè tuæi cña mÑ khi mang thai, yÕu tè sè con trong gia ®×nh, yÕu tè
bÖnh tiªu ch¶y vµ yÕu tè d©n téc cña mÑ). Cho tíi thêi ®iÓm nµy cßn tån t¹i chñ
yÕu c¸c yÕu tè nguy c¬ chñ yÕu thuéc vÒ c¸c vÊn ®Ò ch¨m sãc trÎ vµ yÕu tè c¸
nh©n cña trÎ.
Trong c¸c yÕu tè nguy c¬ cßn tån t¹i t¸c ®éng m¹nh ®èi víi t×nh tr¹ng
SDD cña trÎ cã liªn quan ®Õn tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c bµ mÑ d©n téc thiÓu
sè (chän nguån thùc phÈm, c¸ch chÕ biÕn, c¸ch ¨n, c¸ch nu«i d−ìng trÎ), trong
céng ®ång c¸c d©n téc thiÓu sè cßn nhiÒu tËp qu¸n bÊt lîi cho søc khoÎ cña trÎ.
V× vËy, ®ßi hái c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cÇn quan t©m nhiÒu h¬n c¸c yÕu
tè kinh tÕ x· héi, c¶i thiÖn c¸c yÕu tè bÊt lîi cho søc khoÎ trong c¸c tËp qu¸n
dinh d−ìng vèn cã ®Ó c¶i thiÖn møc sèng cña c¸c gia ®×nh, c¶i thiÖn t×nh SDD
trÎ em lµ rÊt bøc thiÕt trong thêi gian hiÖn nay.
63
KÕt luËn
1. TËp qu¸n dinh d−ìng cña mét sè d©n téc thiÓu sè khu vùc nghiªn cøu
ë mét sè d©n téc thiÓu sè (S¸n Chay, Tµy, M«ng, Dao) cßn nhiÒu phong
tôc tËp qu¸n dinh d−ìng ¶nh h−ëng bÊt lîi tíi t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ
vµ trÎ em biÓu hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh:
- C¸ch chÕ biÕn thøc ¨n rÊt phong phó nh−ng kh«ng khoa häc.
- C¬ cÊu b÷a ¨n kh«ng hîp lý, khÈu phÇn dinh d−ìng tèt th−êng chØ tËp trung
vµo nh÷ng ngµy lÔ, ngµy tÕt.
- ChÕ ®é kiªng khem cßn kh¸ nÆng nÒ, ®Æc biÖt ®èi víi phô n÷ cã thai cho con
bu dÉn ®Õn kh«ng ®¶m b¶o dinh d−ìng cho ng−êi mÑ vµ trÎ em.
- Ch−a biÕt tËn dông c¸c thùc phÈm s½n cã t¹i ®Þa ph−¬ng ®Ó c¶i thiÖn chÊt
l−îng b÷a ¨n cña gia ®×nh.
2. T×nh tr¹ng dinh d−ìng cña trÎ em d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn
- Tû lÖ SDD trÎ em d©n téc S¸n Chay ë møc rÊt cao ®èi víi thÓ nhÑ c©n
(40,8%) vµ thÊp cßi (43,7%), SDD thÓ gÇy cßm ë møc ®é trung b×nh (9,8%).
- Tû lÖ SDD nhÑ c©n ë trÎ em d©n téc S¸n Chay cao h¬n trÎ em d©n téc Kinh
cïng khu vùc (28,9%) víi p<0,001. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt vÒ SDD thÊp cßi vµ
gÇy cßm gi÷a 2 d©n téc.
- Tû lÖ SDD t¨ng dÇn theo tuæi, cao nhÊt ë nhãm trÎ ®· cai s÷a (Kinh: 34%,
S¸n Chay: 49,3%).
- SDD ®é III chiÕm 0,8% ë d©n téc Kinh vµ 0,9% ë d©n téc S¸n Chay (p>0,05)
3. Mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi
- YÕu tè liªn quan ®Õn tËp qu¸n ch¨m sãc, nu«i d−ìng trÎ:
Thêi gian ¨n bæ sung kh«ng ®óng OR=1,85 (1,2 - 2,85)
ChÊt l−îng thøc ¨n bæ sung kh«ng ®¶m b¶o OR= 2,07 (1,46 - 2,93)
Thêi gian cai s÷a kh«ng ®óng OR= 2,55 (1,74 - 3,74)
- YÕu tè kh¸c:
64
C©n nÆng lóc ®Î thÊp OR= 2,58 (1,56 - 4,23)
NhiÔm khuÈn h« hÊp cÊp OR= 1,67 (1,13 - 2,53)
Kinh tÕ gia ®×nh nghÌo OR=1,69 (1,23 - 2,34)
65
khuyÕn nghÞ
1. Dùa trªn b»ng chøng vÒ tËp qu¸n dinh d−ìng cña c¸c d©n téc thiÓu sè ®Ó
x©y dùng c¸c tµi liÖu truyÒn th«ng phï hîp víi tõng d©n téc.
2. CÇn cã c¸c can thiÖp dinh d−ìng ®Æc thï cho ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu
sè, tËp trung vµo yÕu tè nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc trÎ.
C¬ quan chñ qu¶n
Héi Dinh d−ìng ViÖt Nam
(Hä, tªn, ch÷ ký vµ ®ãng dÊu)
C¬ quan chñ tr×
Tr−êng §H Y khoa Th¸i Nguyªn
(Hä, tªn, ch÷ ký vµ ®ãng dÊu)
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
(Hä, tªn vµ ch÷ ký)
66
DANH MôC S¶n phÈm khoa häc cña ®Ò tµi
01 ®Ò tµi ®¹t gi¶i Nh× gi¶i th−ëng “S¸ng t¹o kü thuËt ViÖt Nam -
VIFOTEX” n¨m 2007.
01 gi¶i th−ëng “Sinh viªn nghiªn cøu khoa häc” cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo
t¹o n¨m 2007.
01 ®Ò tµi ®¹t gi¶i Nh× “Héi nghÞ KHCN tuæi trÎ c¸c tr−êng §¹i häc Y
D−îc ViÖt Nam lÇn thø 14” n¨m 2008.
01 luËn v¨n Th¹c sÜ Y häc m· sè 60.72.73 b¶o vÖ ngµy 21/6/2008 t¹i
tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn.
“TËp qu¸n dinh d−ìng mét sè d©n téc thiÓu sè miÒn nói phÝa B¾c”,
Chuyªn ®Ò vÒ nguy c¬ søc khoÎ vµ mét sè bÖnh ®Æc thï ë khu vùc miÒn
nói, Nxb Y häc, Hµ Néi, tr. 125 - 139.
“Nghiªn cøu tËp qu¸n dinh d−ìng vµ mèi liªn quan ®Õn tËp qu¸n dinh
d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc S¸n Chay t¹i Th¸i Nguyªn”, T¹p chÝ Y
häc thùc hµnh, (606+607), tr. 149 - 155.
67
TµI LIÖU THAM KH¶O
Tµi liÖu tiÕng ViÖt
1. NguyÔn ThÞ H¶i Anh, Lª ThÞ Hîp (2005), “T×nh tr¹ng dinh d−ìng vµ mét
sè yÕu tè liªn quan ®Õn suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi tØnh Lµo Cai
n¨m 2005, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 2(3+4), tr 29-35.
2. Tr−¬ng Bót (2007), “Mét sè suy nghÜ vÒ truyÒn thèng ¨n uèng cña ng−êi
ViÖt Nam”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 62 - 66.
3. BÕ V¨n CÈm, Lª ThÞ Nga vµ NguyÔn §×nh Häc (2001),“Thùc tr¹ng bÖnh
tËt trÎ em d©n téc ë mét sè tØnh miÒn nói phÝa B¾c”, Kû yÕu héi th¶o n©ng
cao n¨ng lùc ch¨m sãc søc khoÎ cho ®ång bµo c¸c d©n téc nh÷ng vïng
khã kh¨n ë khu vùc miÒn nói phÝa B¾c, Th¸i nguyªn 12/ 2001.
4. ChÝnh phñ (2001), ChiÕn l−îc quèc gia vÒ dinh d−ìng giai ®o¹n 2001-2010
(®· ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt t¹i quyÕt ®Þnh sè 21/2001/Q§-TTg
ngµy 22/2/2001), Nxb Y häc, Hµ Néi.
5. Lª Do·n Diªn (2007), “Mét sè ý kiÕn vÒ nÒn v¨n ho¸ Èm thùc truyÒn
thèng ViÖt Nam d−íi ¸nh s¸ng cña dinh d−ìng häc hiÖn ®¹i”, T¹p chÝ
Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 30 - 35.
6. Khæng DiÔn (2003), D©n téc S¸n Chay ë ViÖt Nam, Nxb V¨n ho¸ d©n
téc, Hµ Néi.
7. NguyÔn Ngäc DiÖp, NguyÔn ThÞ H−¬ng Nga, H¹c V¨n Vinh vµ §µm
Kh¶i Hoµn (2001), “Thùc tr¹ng SDD trÎ em d−íi 5 tuæi ë mét sè khu vùc
miÒn nói phÝa B¾c”, Kû yÕu héi th¶o n©ng cao n¨ng lùc ch¨m sãc søc
khoÎ cho ®ång bµo c¸c d©n téc nh÷ng vïng khã kh¨n ë khu vùc miÒn nói
phÝa B¾c, Th¸i nguyªn 12/ 2001.
8. Hoµng V¨n Gia (2004), M« t¶ thùc tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ vµ trÎ
em d−íi 5 tuæi ë x· Phóc Lîi, huyÖn Lôc Yªn, tØnh Yªn B¸i, Chuyªn ®Ò
tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn, Th¸i
Nguyªn.
9. Tõ GiÊy (2000), Mét sè vÊn ®Ò dinh d−ìng øng dông, Nxb Y häc, Hµ
68
Néi.
10. Cao ThÞ Hång Hµ, Lß ThÞ D©n, §ç ThÞ Lan vµ céng sù (2002), “NhËn xÐt
vÒ tû lÖ trÎ em suy dinh d−ìng ë tØnh S¬n La”, T¹p chÝ Y häc dù phßng, 3
(54), tr. 111-112.
11. L−¬ng ThÞ Hµ (2008), Nghiªn cøu thùc tr¹ng SDD thiÕu protein - n¨ng
l−îng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i hai x· cña huyÖn Phó L−¬ng tØnh Th¸i
Nguyªn, LuËn v¨n Th¹c sü y häc, Tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn.
12. Phan Lª Thu H»ng, Lª Thanh S¬n (2004), “Thùc tr¹ng mét sè yÕu tè
liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i 4 x· tØnh Hµ
T©y”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 4(478), tr. 39.
13. Lª Nh− Hoa (2002), V¨n ho¸ øng xö c¸c d©n téc ViÖt Nam, Nxb V¨n
ho¸ Th«ng tin, Thanh Ho¸.
14. Ph¹m V¨n Hoan, Tõ Ng÷, NguyÔn ThÞ L©m vµ Cs (1998), “An ninh thùc
phÈm hé gia ®×nh vµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng cña bµ mÑ vµ trÎ em d−íi 5
tuæi t¹i mét x· ë Tam Thanh, Phó Thä, 12/1997” T¹p chÝ Y häc dù
phßng, TËp VIII, 4(38), tr. 65 -71.
15. Lª ThÞ Hîp, NguyÔn C«ng KhÈn (2007), “Nh÷ng lêi khuyªn dinh d−ìng
hîp lý cho giai ®o¹n 2006-2010”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm,
3(2+3), tr. 106 - 115.
16. Ph¹m M¹nh Hïng (2007), Thùc tr¹ng suy dinh d−ìng vµ mét sè yÕu tè
liªn quan ®Õn suy dinh d−ìng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i tØnh Lai Ch©u,
Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i
Nguyªn, Th¸i Nguyªn.
17. Vò ThÞ Thanh H−¬ng, Ph¹m V¨n Hoan (2007), “T×nh tr¹ng dinh d−ìng
cña trÎ em d−íi 5 tuæi huyÖn Sãc S¬n - Hµ Néi n¨m 2001, 2006 vµ mét sè
yÕu tè liªn quan”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 3(566+567), tr. 88 - 90.
18. Hµ Huy Kh«i (1997), Ph−¬ng ph¸p dÞch tÔ häc dinh d−ìng, Nxb Y häc,
Hµ Néi.
69
19. Hµ Huy Kh«i (1998), Gãp phÇn x©y dùng ®−êng lèi dinh d−ìng ë ViÖt
Nam, Nxb Y häc, Hµ Néi.
20. Hµ Huy Kh«i (2006), Mét sè vÊn ®Ò dinh d−ìng céng ®ång ë ViÖt Nam,
Nxb Y häc, Hµ Néi.
21. §Æng Ph−¬ng KiÖt, NguyÔn ThÞ Hoµi §øc vµ Cs (1994), "Søc khoÎ bÖnh
tËt bµ mÑ vµ trÎ em n«ng th«n t¹i hai huyÖn KiÕn X−¬ng vµ Cai LËy", T¹p
chÝ VÖ sinh phßng dÞch, TËp IV, 1(14), tr. 18 - 26.
22. Lª Hïng L©m, TrÇn ThÞ Hoa (1995), “Thö chÈn ®o¸n t×nh tr¹ng dinh
d−ìng cña céng ®ång bµ mÑ, trÎ em sèng, lao ®éng ë c«ng ty Cao su
§ång Phó, S«ng BД, T¹p chÝ vÖ sinh phßng dÞch, tËp V, 5(25), phô b¶n,
tr. 431 - 434.
23. Hoµng Kh¶i LËp vµ cs (1997), “§iÒu tra c¬ b¶n sinh th¸i m«i tr−êng vµ
c¬ cÊu bÖnh tËt cña nh©n d©n mét sè x· d©n téc miÒn nói phÝa B¾c ViÖt
Nam”, Kû yÕu C«ng tr×nh NCKH, Tr−êng §HYK Th¸i nguyªn, (8), tr. 5-
21.
24. Hoµng Kh¶i LËp (2004), Nghiªn cøu t×nh tr¹ng søc khoÎ, bÖnh tËt vµ
dinh d−ìng cña phô n÷ vµ trÎ em miÒn nói phÝa B¾c ViÖt Nam, B¸o c¸o
tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, M· sè B2002-04-27, Th¸i
Nguyªn.
25. Phan ThÞ Kim Ng©n, Tr−¬ng B¸ L−u (2000), “Kh¶o s¸t yÕu tè nguy c¬
¶nh h−ëng ®Õn suy dinh d−ìng trÎ em t¹i x· H−¬ng Hå, huyÖn H−¬ng
Trµ - Thõa Thiªn HuÕ", T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, (391), tr. 21 - 25.
26. Ninh ThÞ Nhung, Ph¹m Ngäc Kh¸i, NguyÔn Träng An vµ Cs (2000), "Tû
lÖ suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi vµ yÕu tè liªn quan ë mét sè x·
thuéc 3 vïng sinh th¸i phÝa B¾c", T¹p chÝ Y häc dù phßng, TËp X, 3(46)
phô b¶n, tr. 123.
27. §µo ThÞ YÕn Phi (2007), “Dinh d−ìng hîp lý trong c¸ch ¨n truyÒn thèng
Nam Bé”, T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 44 - 52.
28. Phou Sophal, TrÇn ChÝ Liªm, Ph¹m V¨n Phó, Ph¹m Duy T−êng (2008),
70
“T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi vµ kiÕn thøc, thùc hµnh nu«i
trÎ cña bµ mÑ t¹i huyÖn Ba BÓ, tØnh B¾c K¹n”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 1
(594 + 595), tr. 50 - 53
29. T¹ Thanh Ph−¬ng, NguyÔn Thµnh Trung vµ Cs (2000), “Nghiªn cøu thùc
tr¹ng c«ng t¸c ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu cho trÎ em t¹i x· Cæ Lòng,
Phó L−¬ng Th¸i Nguyªn”, Néi san khoa häc c«ng nghÖ Y - D−îc,
Tr−êng ®¹i häc y khoa Th¸i Nguyªn, (4) , tr. 72-8.
30. B¨ng S¬n (2007), “Suy nghÜ vÒ vµi c¸ch ¨n hîp lý cña ng−êi ViÖt Nam”,
T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 68 - 71.
31. Tr−¬ng ThÞ S−¬ng, NguyÔn TÊn Th−¬ng vµ Cs ( 2000 ), “Mét vµi nhËn
xÐt vÒ t×nh h×nh bÖnh tËt trÎ em vïng n«ng th«n tØnh Qu¶ng Nam”, T¹p
chÝ Y häc thùc hµnh, (391), tr. 52-56 .
32. NguyÔn Ngäc Th¸i, NguyÔn Duy Thanh vµ Cs (1996), “KÕt qu¶ b−íc ®Çu
®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d−ìng ë x· ®iÓm Xu©n S¬n, §«ng TriÒu, Qu¶ng
Ninh", T¹p chÝ VÖ sinh phßng dÞch, TËp VI, Sè 2 (27) phô b¶n, tr. 153.
33. Lª ThÞ Thªm (2006), “Mét phÇn t− trÎ em trªn thÕ giíi thiÕu c©n trÇm
träng”, D©n sè vµ ph¸t triÓn, 5 (62), tr. 29-30.
34. Ng« §øc ThÞnh (2007), “V¨n ho¸ Èm thùc truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt”,
T¹p chÝ Dinh d−ìng vµ thùc phÈm, 3(2+3), tr. 53 - 60.
35. Ph¹m ThÞ LÖ Thu (2001), §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ em vµ bµ
mÑ t¹i x· óc Kú huyÖn Phó B×nh tØnh Th¸i Nguyªn, LuËn v¨n th¹c sü y
häc, Tr−êng §¹i häc Y Th¸i Nguyªn.
36. NguyÔn ThÞ Thuû (2006), Thùc tr¹ng vµ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh
tr¹ng suy dinh d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi huyÖn Vâ Nhai tØnh Th¸i
Nguyªn, Chuyªn ®Ò tèt nghiÖp chuyªn khoa cÊp I, Tr−êng §¹i häc Y
khoa Th¸i Nguyªn, Th¸i Nguyªn.
37. §inh V¨n Thøc, NguyÔn ThÕ h−êng (2000), “Tû lÖ SDD vµ mét sè yÕu tè
liªn quan t¹i hai x· §Æng C−¬ng vµ Quèc TuÊn, huyÖn An H¶i- H¶i
Phßng N¨m 2000”, Kû yÕu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc Nhi khoa
71
Nxb Y häc, Hµ Néi, tr. 51-56.
38. Tr−êng ®¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn (2002), Gi¸o tr×nh Ch¨m sãc vµ
b¶o vÖ søc khoÎ bµ mÑ vµ trÎ em, Tµi liÖu gi¶ng d¹y sau ®¹i häc, Th¸i
Nguyªn.
39. NguyÔn Minh TuÊn, Hoµng Kh¶i LËp (2005), “Thùc tr¹ng dinh d−ìng
cña phô n÷ vµ trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i mét x· miÒn nói”, T¹p chÝ Y häc thùc
hµnh, 4 (506), tr. 15-19.
40. NguyÔn Minh TuÊn (2008), Huy ®éng nguån lùc céng ®ång ch¨m sãc dinh
d−ìng trÎ em d−íi 5 tuæi d©n téc thiÓu sè t¹i Th¸i Nguyªn, B¸o c¸o tæng kÕt
®Ò tµi NCKH cÊp Bé, M· sè B2006-TN05-02, Th¸i Nguyªn.
41. Lª Danh Tuyªn (2005), §Æc ®iÓm dÞch tÔ häc vµ mét sè yÕu tè nguy c¬
dinh d−ìng thÓ thÊp cßi trÎ em d−íi 5 tuæi ë mét sè vïng sinh th¸i kh¸c
nhau ë n−íc ta hiÖn nay, LuËn ¸n tiÕn sÜ y häc, ViÖn VÖ sinh DÞch tÔ
Trung −¬ng, Hµ Néi.
42. §µm ThÞ TuyÕt (1999), Thùc tr¹ng suy dinh d−ìng vµ c¸c yÕu tè nguy c¬
g©y suy dinh d−ìng ë trÎ em d−íi 5 tuæi t¹i ba x· tØnh B¾c K¹n vµ Th¸i
Nguyªn, LuËn v¨n th¹c sü y häc, Tr−êng §¹i häc Y khoa Th¸i Nguyªn.
43. §Æng Nghiªm V¹n (2003), Céng ®ång quèc gia d©n téc ViÖt Nam, Nxb
§¹i häc quèc gia thµnh phè Hå ChÝ Minh.
44. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2001), T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ
em vµ bµ mÑ ViÖt Nam n¨m 2000, Nxb Y häc, Hµ Néi.
45. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2006), T×nh tr¹ng dinh d−ìng trÎ
em vµ bµ mÑ n¨m 2005, Nxb Y häc, Hµ Néi.
46. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng Côc Thèng Kª (2007), KÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi
tû lÖ SDD trÎ em c¸c tØnh n¨m 2006, Héi nghÞ dinh d−ìng toµn quèc n¨m
2007.
47. ViÖn Dinh d−ìng - Tæng côc thèng kª (2008), KÕt qu¶ ®iÒu tra theo dâi
tû lÖ suy dinh d−ìng trÎ em c¸c tØnh n¨m 2007, Héi nghÞ Dinh d−ìng
toµn quèc n¨m 2008.
72
Tµi liÖu n−íc ngoµi
48. Adair - LS, Guilkey- DK (1997), “Age- Specific determinants of Stunting
in Filipino children” J. nutr Feb, 127(2), pp. 314-320.
49. Alasfoor D., Elsayed M. K., Al - Quasmi A. M., Malankar P., Prakash N
(2007), “Protein - energy malnutrition among preschool children in
Oman”, East Mediterranean Health Journal, 13(5), pp. 1022 - 1030.
50. Awasthi-S, Pande - avk aaa (1997), “Prevalen of malnutrition and
intestinal parasites in preschool slum children in locknow”, Indian
Peditr, 34(7), pp. 599- 605.
51. Barenrnes- H, Benos - MT, Garba - D (1995), “Malnutrition and health
status of children under five years old in the suburban zone of Niamey ,
Niger ”, Medtrp, Mars, 55(2), pp. 139 -142.
52. Bernabeu. C, Cortes. E, Moya.M (1995), Evalution of the nutrition status
of a rural child population in a Valencia community: The pego Study,
Aten - Primaria.
53. Bridge A., Kipp W., Raine K., Konde - Lule J. (2006), “Nutritional status
and food consumption patterns of young children living in western
Uganda”, East Afrcan Medical Journal, 83 (11), pp. 619-625.
54. DHS (2003), Fimal report , Table 10.7, P.165.
55. DHS (2004), Fimal report , Table 23, P.33.
56. Ergin F., Okyay P., Atasoylu G., Beser E. (2007), “Nutritional status and
risk factor of chronic malnutrition in children under five years of age in
Aydin, a western city of Turky”, The Turkish Journal of Pediatric, 49(3),
pp. 283-289.
57. Jodjana-H, Eblen- J E (1997), “Malnutrition, malaria and intestinal
worms in young children”, World Health forum, 18(1), pp. 21-23.
58. Lisa C.Smith and Lawrence Haddad (2000), “Overcoming Child
Malnutrition in Developing countries: Past achievements and future choices”,
International Food Policy Research Institute, Washington DC.
59. Li Y, Hotta M., Shi A., Li Z. (2007), “Malnutrition improvement for
infants under 18 months old of Dal minority in Luxi, China”, Pediatric
73
International: Official of Japan Pediatric Society, 49 (2), pp. 273-279.
60. National Socio - Economic Survey ( SUSENAS ) (2003), Table 16, pp. 86
-88.
61. National Family Health Survey (NFHS) (2000).
62. MICS (2000), Reanalyzed by UNICEF HQ.
63. Phengxay M., All M., Yagyu F (2007), “Risk factors for protein-energy
malnutrition in children under 5 years: Study from Luangprabang
province, Laos”, Pediatric International: Official of Japan Pediatric
Society, 49 (2), pp. 260 - 265.
64. Singh M. B., Fotedar R. (2006), “Studies on the nutritional status of
children aged 0- 5 years in a drought - effected desert area of western
Rajasthan, India”, Public Health Nutrition, 9(8), pp. 961- 967.
65. UNICEF (2006) , “A Report Card on Nutrition”, Progress for Children,
New York, USA .
66. UNICEF (2007), “global databases”, Progress for Children, New York,
USA.
67. UNICEF (2008), The state of Asia-Pacific’s Chidren 2008, UNICEF, New
York, USA.
68. WHO (2007), World health statistics 2007 presents the most recent heath
statistics for WHO's 139 Member states,
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 7105R.pdf