Đề tài Những nét văn hóa tương đồng và dị biệt qua một số sản phẩm gốm nổi tiếng của Hàn Quốc và Việt Nam

Më ®Çu I-Lý do nghiªn cøu Trong ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng ta, vÊn ®Ò héi nhËp quèc tÕ ®­îc ®Æt ë vÞ trÝ quan träng. Hµn Quèc (thuéc b¸n ®¶o TriÒu Tiªn) lµ mét quèc gia hµng ®Çu cña khu vùc Ch©u ¸ cã tèc ®é ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ nhiÒu mÆt. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, b»ng h×nh thøc qu¶ng b¸ h×nh ¶nh ®Êt n­íc và con ng­êi, Hµn Quèc ®· t¹o nªn sù quan t©m lín víi ViÖt Nam vÒ lÜnh vùc v¨n hãa. §iÒu nµy ®· thóc ®Èy nhu cÇu nghiªn cøu vÒ v¨n hãa Hµn Quèc ë ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng lªn. Tuy nhiªn, v¨n ho¸ cña mét quèc gia, nhÊt lµ cña ®Êt n­íc cã lÞch sö l©u ®êi nh­ Hµn Quèc lµ ®Ò tµi nghiªn cøu v« cïng lín. Víi kiÕn thøc cßn h¹n hÑp, trong khu«n khæ cña mét niªn luËn n¨m thø 3, t«i chØ xin ®Ò cËp ®Õn mét s¶n phÈm næi bËt trong di s¶n v¨n hãa cña d©n téc Hµn lµ s¶n phÈm gèm. Qua ®ã liªn hÖ víi s¶n phÈm nµy cña ViÖt Nam ®Ó thÊy ®­îc nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång vµ dÞ biÖt trong truyÒn thèng v¨n hãa gi÷a hai d©n téc, ®Ó héi nhËp, ®Ó g¾n kÕt, ®Ó hßa nhËp mµ kh«ng hßa tan vµ ®Ó cïng ph¸t triÓn trong hßa b×nh, h÷u nghÞ vµ hîp t¸c l©u dµi. II-LÞch sö vÊn ®Ò vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §å gèm lµ mét ®Ò tµi hÊp dÉn, thu hót nhiÒu sù quan t©m cña c¸c nhµ nghiªn cøu. ë ViÖt Nam, ®· cã mét sè bµi viÕt nghiªn cøu vÒ ®å gèm Hµn Quèc, song phÇn lín tËp trung khai th¸c vÒ lÞch sö ra ®êi, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hay c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ cña s¶n phÈm thñ c«ng ®éc ®¸o nµy. Bëi vËy, niªn luËn nµy chØ träng t©m khai th¸c nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ kÕt tinh trong s¶n phÈm gèm mµ th«i. §Æc biÖt, t«i muèn liªn hÖ, so s¸nh ®å gèm Hµn Quèc víi ®å gèm ViÖt Nam ®Ó t×m ra nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt trong v¨n hãa hai n­íc, lµ vÊn ®Ò ch­a ®­îc nhiÒu ng­êi nghiªn cøu. Do nguån t­ liÖu b»ng tiÕng ViÖt vÒ ®å gèm Hµn Quèc cßn rÊt Ýt nªn phÇn lín c¸c th«ng tin vÒ ®å gèm Hµn Quèc trong bµi viÕt nµy ®­îc dÞch tõ tiÕng Anh vµ tiÕng Hµn trªn mét sè s¸ch, b¸o, t¹p chÝ vµ internet. B»ng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp th«ng tin tõ c¸c nguån t­ liÖu nãi trªn, ®Æc biÖt, qua nghiªn cøu thùc ®Þa b»ng viÖc pháng vÊn trùc tiÕp mét sè thî gèm ë Phï L·ng, B¸t Trµng (ViÖt Nam) t«i hy väng nh÷ng kÕt qu¶ thu ®­îc thÓ hiÖn qua bµi nghiªn cøu nµy sÏ cung cÊp cho ng­êi ®äc mét sè hiÓu biÕt vÒ ®å gèm cña hai n­íc, vµ quan träng h¬n lµ hiÓu ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa cña nã. III-NhiÖm vô nghiªn cøu NhiÖm vô cña ®Ò tµi nµy lµ t×m hiÓu nh÷ng nÐt v¨n ho¸ cña mçi d©n téc Hµn ViÖt qua s¶n phÈm gèm, tõ ®ã rót ra nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau cña v¨n ho¸ hai n­íc. §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt lín trong tiÕn tr×nh héi nhËp v¨n hãa vµ kinh tÕ, gãp phÇn vµo viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy truyÒn thèng v¨n hãa còng nh­ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi d©n téc. Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi gåm bèn phÇn: - §å gèm trong v¨n hãa vËt thÓ vµ v¨n hãa phi vËt thÓ cña mçi d©n téc - Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa trong ®å gèm Hµn Quèc - Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa trong ®å gèm ViÖt Nam - Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa t­¬ng ®ång vµ dÞ biÖt qua s¶n phÈm gèm cña hai d©n téc B-Néi dung I-§å gèm trong v¨n hãa vËt thÓ vµ v¨n hãa phi vËt thÓ cña mçi d©n téc Tr­íc khi t×m hiÓu vÒ ®å gèm trong v¨n hãa vËt thÓ vµ v¨n hãa phi vËt thÓ cña mçi d©n téc, chóng ta h·y t×m hiÓu vÞ trÝ, vai trß cña nã trong v¨n hãa vµ sù tiÕn hãa cña c¸c x· héi loµi ng­êi. Morgan ®· chia c¸c giai ®o¹n tiÕn ho¸ cña loµi ng­êi thµnh ba thêi kú: m«ng muéi, d· man, v¨n minh. B¶ng 13.1 . C¸c ph©n kú d©n téc theo Morgan* Emily A.schultz * Robert H.lanvenda. Nh©n häc - Mét quan ®iÓm vÒ t×nh tr¹ng nh©n sinh. Nxb CTQT. Giai ®o¹n B¾t ®Çu víi M«ng muéi (Savagery) - ThÊp Nguån gèc loµi ng­êi - Gi÷a §¸nh c¸, biÕt sö dông löa - Cao S¸ng chÕ ra cung ná D· Man (barbarism) - ThÊp S¸ng t¹o ra ®å gèm - Gi÷a ThuÇn d­ìng ®éng vËt, thùc vËt, s¸ng t¹o ra ph­¬ng ph¸p lµm thuû lîi, sö dông g¹ch kh«ng nung vµ ®¸ - Cao Khai th¸c quÆng s¾t, sö dông c¸c dông cô b»ng s¾t V¨n minh (Civilization) S¸ng t¹o ra c¸c mÉu tù ký ©m, sö dông ch÷ viÕt Nh×n vµo b¶ng ph©n chia cña Morgan cã thÓ thÊy sù xuÊt hiÖn cña ®å gèm lµ mét mèc quan träng ®¸nh dÊu b­íc nh¶y vät tõ thêi kú m«ng muéi sang thêi kú d· man. Thêi kú m«ng muéi lµ thêi kú con ng­êi sèng thµnh bµy ®µn, ¨n l«ng ë lç, ch­a biÕt nÊu chÝn thøc ¨n, ch­a biÕt b¶o qu¶n thùc phÈm,... nªn còng ch­a biÕt chÕ t¹o ®å gèm. Tr¶i qua qu¸ tr×nh sèng vµ lao ®éng, con ng­êi biÕt khai th¸c nguån ®Êt sÐt s½n cã tõ tù nhiªn ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm ®Êt nung – d¹ng s¬ khai cña gèm. C¸c s¶n phÈm nµy rÊt h÷u dông trong viÖc b¶o qu¶n l­¬ng thùc, thùc phÈm vµ chøa ®ùng c¸c d¹ng chÊt láng. Nhê cã ®å ®ùng con ng­êi biÕt dù tr÷, biÕt tiÕt kiÖm... vµ sau nµy cßn biÕt dïng gèm ®Ó ®un nÊu hay dïng vµo nhiÒu viÖc gia dông kh¸c vµ ®Ó trang trÝ, trang søc. §iÒu nµy chøng tá ®å gèm ra ®êi ®¸nh dÊu mét b­íc quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t­ duy cña con ng­êi. Con ng­êi chuyÓn tõ cuéc sèng phô thuéc vµo thiªn nhiªn sang cuéc sèng chinh phôc tù nhiªn. §å gèm ra ®êi gióp con ng­êi chuyÓn tõ ¨n bèc sang ¨n b»ng b¸t, b»ng th×a, chuyÓn tõ uèng trùc tiÕp ë s«ng, ë suèi sang uèng b»ng cèc, b»ng chÐn... Râ rµng víi sù xuÊt hiÖn cña ®å gèm con ng­êi ®· b­íc sang mét nÒn v¨n minh míi, ngµy cµng mang tÝnh ng­êi h¬n. t×m hiÓu vÒ ®å gèm cã thÓ tiÕp cËn tõ hai gãc ®é: v¨n hãa vËt thÓ vµ v¨n hãa phi vËt thÓ. V¨n hãa vËt thÓ lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó ph©n biÖt víi v¨n hãa phi vËt thÓ. PhÇn lín c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng v¨n hãa gåm hai m¶ng chÝnh: V¨n hãa vËt chÊt (hay v¨n hãa vËt thÓ) vµ v¨n hãa tinh thÇn (hay v¨n hãa phi vËt thÓ). Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng, con ng­êi ®· s¸ng t¹o nªn nÒn v¨n hãa vËt chÊt th«ng qua sù t¸c ®éng cña hä trùc tiÕp vµo tù nhiªn, mang tÝnh vËt chÊt thuÇn tuý, nh­ viÖc con ng­êi biÕt chÕ t¸c c«ng cô lao ®éng, chÕ t¹o ra c¸c ®å dïng sinh ho¹t,... Cßn v¨n hãa tinh thÇn ®­îc con ng­êi s¸ng t¹o nªn th«ng qua ho¹t ®éng sèng nh­ tÝn ng­ìng, t«n gi¸o, ©m nh¹c, nghÖ thuËt, bÝ quyÕt vµ quy tr×nh c«ng nghÖ cña c¸c nghÒ truyÒn thèng... Tõ c¸ch hiÓu vÒ v¨n hãa nh­ vËy, viÖc xem xÐt ®Õn c¸c s¶n phÈm gèm ph¶i xem xÐt d­íi hai gãc ®é: v¨n hãa vËt thÓ (lµ c¸c s¶n phÈm gèm) vµ v¨n hãa phi vËt thÓ (lµ bÝ quyÕt t¹o h×nh, t¹o men, nghÖ thuËt trang trÝ ho¹ tiÕt, ý nghÜa v¨n hãa to¸t lªn tõ s¶n phÈm v.v...). §Ó h×nh dung ®­îc râ h¬n tÇm quan träng cña ®å gèm chóng ta h·y ®Æt nã trong cÊu tróc v¨n hãa ®Ó xem nã thuéc lo¹i h×nh v¨n hãa nµo; cã vÞ trÝ, vai trß nh­ thÕ nµo trong lo¹i h×nh v¨n hãa Êy; vµ nã ph¶n ¸nh ®iÒu g× trong mçi nÒn v¨n hãa. Cã rÊt nhiÒu c¸ch ph©n chia cÊu tróc v¨n hãa. Theo tiÕn sÜ khoa häc Vò Minh Giang, cÊu tróc v¨n hãa gåm bèn lo¹i h×nh: v¨n hãa s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, v¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng, v¨n hãa qui ph¹m ®¹o ®øc vµ v¨n hãa t©m linh. Nh×n tõ gãc ®é v¨n hãa vËt thÓ cã thÓ thÊy ngay r»ng ®å gèm thuéc v¨n hãa s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt. Lóc ®Çu gèm chØ ®­îc coi lµ s¶n phÈm tù cung tù cÊp, ®¸p øng nhu cÇu cña mét sè Ýt ng­êi. Sau nµy, khi nÒn kinh tÕ hµng hãa ra ®êi, gèm trë thµnh hµng hãa mang gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Do vËy, tõ x­a ®å gèm lu«n ®­îc coi lµ mÆt hµng thñ c«ng quan träng ®Ó trao ®æi gi÷a c¸c vïng, miÒn ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ®êi sèng vËt chÊt. Tõ h×nh thøc nhá lÎ dÇn dÇn s¶n xuÊt gèm ph¸t triÓn lín h¬n thµnh c¸c lµng, c¸c vïng chuyªn lµm gèm. C¸c lµng gèm nµy kh«ng ngõng ph¸t triÓn, kh«ng chØ ®em l¹i thu nhËp cho mçi c¸ nh©n mµ cßn ®ãng gãp nh÷ng gi¸ trÞ kinh tÕ ®¸ng kÓ cho c¶ lµng, x·... vµ quèc gia. §å gèm cßn lµ s¶n phÈm thuéc v¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng vËt chÊt. Víi viÖc t×m ra löa, con ng­êi biÕt nÊu chÝn thøc ¨n. H×nh thøc nÊu chÝn thøc ¨n ®Çu tiªn lµ cho thùc phÈm tiÕp xóc trùc tiÕp víi löa. DÇn dÇn con ng­êi nhËn thÊy cÇn cã mét vËt dông chuyªn dïng ®un nÊu ®Ó thøc ¨n ngon vµ s¹ch h¬n. §¸p øng nhu cÇu ®ã nh÷ng chiÕc nåi gèm ®· ra ®êi. TiÕp ®ã lµ hµng lo¹t c¸c s¶n phÈm gèm gia dông kh¸c nh­ b¸t, cèc, chum, v¹i, ngãi... còng ®­îc s¶n xuÊt, ®· gãp phÇn lµm cho ®êi sèng vËt cña con ng­êi ngµy cµng ®­îc n©ng cao h¬n. Nh×n tõ gãc ®é v¨n hãa phi vËt thÓ cã thÓ thÊy ®å gèm còng thuéc v¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng tinh thÇn vµ v¨n hãa t©m linh. Lµ v¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng tinh thÇn, gèm ®­îc coi lµ biÓu t­îng cña c¸i ®Ñp: tranh gèm, lä gèm dïng trang trÝ nhµ cöa, cung ®iÖn, ®Òn chïa... vßng gèm, hoa tai gèm...dïng lµm ®å trang søc. C¸c hoa v¨n trang nh· hay sang träng cïng nhiÒu kiÓu d¸ng ®éc ®¸o còng gãp phÇn quan träng trong viÖc ®¶m b¶o ®êi sèng tinh thÇn cña mçi d©n téc. §å gèm ®· ph¶n ¸nh trÝ t­ëng t­îng phong phó, t©m hån yªu thiªn nhiªn, yªu cuéc sèng, yªu lao ®éng... cña c¸c nghÖ nh©n gèm còng nh­ cña nh÷ng ng­êi th­ëng thøc vµ sö dông nã. V¨n hãa t©m linh lµ mét ph¹m trï n»m trong v¨n hãa tinh thÇn. §Æc ®iÓm v¨n hãa nµy ®­îc biÓu ®¹t trong s¶n phÈm gèm. Cã thÓ thÊy râ c¸c biÓu t­îng tÝn ng­ìng, t«n gi¸o, lÔ héi, c¶nh lµm phÐp hay nhiÒu nghi lÔ t«n gi¸o kh¸c ®­îc trang trÝ trªn c¸c s¶n phÈm gèm. Nh÷ng ý nghÜa s©u sa to¸t lªn tõ chóng ®· nãi lªn t©m t­, t×nh c¶m, niÒm tin, ­íc m¬ vµ kh¸t väng cña con ng­êi vµo mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. Trong di s¶n v¨n hãa cña nhiÒu d©n téc, ®å gèm lu«n cã mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. §Æc biÖt trong “Di s¶n Korea” ( Korea culture heritage) ®å gèm lµ mét trong hai m­¬i s¶n phÈm ®­îc coi lµ di s¶n v¨n hãa. §iÒu nµy chøng tá ®å gèm lµ mét s¶n phÈm truyÒn thèng mang ®Ëm nÐt v¨n hãa d©n téc, ®· tõng cã vÞ trÝ rÊt quan träng ë mét thêi ®¹i hay mét vµi thêi ®¹i trong lÞch sö b¸n ®¶o TriÒu Tiªn. Víi nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®å gèm cã vÞ trÝ, vai trß kh¸ quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng. Nã ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc tr­ng riªng trong nÒn v¨n hãa cña mçi d©n téc. Víi vai trß quan träng cña m×nh, v¨n hãa gèm xuÊt hiÖn trong nhiÒu lo¹i h×nh v¨n hãa: v¨n hãa s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, v¨n hãa ®¶m b¶o ®êi sèng vµ v¨n hãa t©m linh. Bëi vËy nghiªn cøu vÒ v¨n hãa gèm sÏ cung cÊp cho chóng ta nhiÒu hiÓu biÕt vÒ c¸c lo¹i h×nh v¨n hãa kh¸c trong nÒn v¨n hãa chung cña mçi d©n téc. II-Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa trong ®å gèm Hµn Quèc 1-Kh¸i l­îc lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ®å gèm Hµn Quèc §å gèm Hµn Quèc cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ l©u ®êi víi nhiÒu thÓ lo¹i. Song bµi viÕt nµy chØ xin tr×nh bµy vÒ mét sè s¶n phÈm gèm næi tiÕng, ®­îc coi nh­ ®¹i diÖn cho gèm sø cña d©n téc Hµn nh­: Gèm xanh ngäc bÝch - triÒu ®¹i Koryo, gèm sø n©u Punchong vµ sø tr¾ng Baeja - triÒu ®¹i Choseon. Tuy nhiªn, ®Ó hiÓu ®­îc t¹i sao gèm sø thêi kú nµy l¹i ®­îc coi lµ dßng suèi chÝnh cña gèm sø b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, cÇn kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña lo¹i s¶n phÈm thñ c«ng ®éc ®¸o nµy. Ng­êi d©n b¸n ®¶o TriÒu Tiªn lu«n tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n hãa gèm kh«ng ai s¸nh b»ng cña hä. V¨n hãa gèm ®· ¨n s©u vµo chiÒu dµi lÞch sö cña d©n téc Hµn. Ngay tõ rÊt sím gèm sø TriÒu Tiªn ®· rÊt næi tiÕng trªn thÕ giíi. NghÒ lµm gèm ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng, t­ t­ëng cña nh÷ng ng­êi d©n n¬i ®©y. §Ó nhËn biÕt s¶n phÈm gèm (tr¸nh nhÇm lÉn víi s¶n phÈm sø) cÇn hiÓu thÕ nµo lµ “ gèm” ? Trong tiÕng Hµn cã thuËt ng÷ “dojagi”. T­¬ng ®­¬ng víi nã tiÕng Anh cã tõ “ pottery”. Trong tõ ®iÓn c¶ hai thuËt ng÷ nµy ®Òu ®­îc dÞch lµ “®å gèm”. Nh­ng trong mét sè tµi liÖu vÒ gèm viÕt b»ng tiÕng Hµn vµ tiÕng Anh th× “dojagi” vµ “ pottery” lµ thuËt ng÷ chØ chung cho c¶ gèm, sø vµ mét sè s¶n phÈm ®Êt nung kh¸c thuéc ®å gèm. Bëi vËy “ ®å gèm” trong bµi viÕt nµy cã ph¹m vi bao qu¸t nh­ trªn. Theo c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu lÞch sö, ng­êi TriÒu Tiªn ®· b¾t ®Çu lµm ®å gèm b»ng ®Êt sÐt ( cã thÓ nung hoÆc chØ ph¬i kh«) tõ xÊp xØ 10.000 n¨m ®Õn 6.000 n¨m TCN. §å sø b¾t ®Çu ®­îc s¶n xuÊt vµo thêi k× ®å ®¸ míi (7.000 – 8.000 n¨m tr­íc). Tõ ®Çu thÕ kû 11 gèm men ngäc bÝch Koryo ®­îc biÕt ®Õn réng r·i vµ sang thÕ kû 12 c¸c s¶n phÈm gèm nµy ®· ®¹t ®Õn ®é tinh x¶o, trë thµnh s¶n phÈm gèm tinh tÕ nhÊt cña TriÒu ®¹i Koryo. ThÕ kû XIII, cuéc x©m l­îc cña M«ng Cæ ®· lµm cho gèm Koryo suy tµn( Di s¶n v¨n ho¸ Hµn Quèc (Korean Culture Heritage). 1997. Ban th«ng tin h¶i ngo¹i Hµn Quèc. Tr33-48. ). V× thÕ, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ønh cao cña gèm sø TriÒu Tiªn chÝnh lµ vµo thêi ®¹i Koryo vµ tiÕp sau ®ã lµ triÒu ®¹i Choseon (1392 – 1910). NÕu Koryo næi tiÕng víi gèm men ngäc bÝch th× Choseon tù hµo víi gèm n©u Puncheong vµ sø tr¾ng Paekja. Cuèi thÕ kû XVI, x¶y ra mét sù kiÖn lÞch sö ®au th­¬ng mµ ng­êi d©n TriÒu Tiªn sÏ kh«ng bao giê quªn. §ã lµ cuéc x©m l­îc cña NhËt B¶n lªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn. Trong suèt cuéc x©m l­îc, nhiÒu lµ nung gèm bÞ ph¸ huû vµ nhiÒu thî gèm bÞ b¾t cãc ®­a vÒ NhËt. ChÝnh nh÷ng thî nµy ®· ®ãng gãp c«ng søc to lín trong viÖc ph¸t triÓn nghÖ thuËt gèm næi tiÕng cña NhËt B¶n thêi kú sau nµy. §¸ng chó ý vµ rÊt ®¸ng tiÕc r»ng, cuéc x©m l­îc nµy ®· ®Æt dÊu chÊm hÕt cho viÖc s¶n xuÊt gèm Puncheong, mét trong hai lo¹i gèm sø chñ yÕu cña triÒu ®¹i Choseon. Ngµy nay, nh÷ng thî gèm Hµn Quèc ®ang lç lùc hÕt m×nh ®Ó t¸i t¹o l¹i s¶n phÈm gèm sø truyÒn thèng cã chÊt l­îng nghÖ thuËt cao. C¸c lß nung ®­îc x©y dùng l¹i ë c¸c vïng n«ng th«n, mét sè tØnh vèn lµ quª h­¬ng cña gèm sø nh­: TØnh Chollanam, Kwangju, Incheon... 2-Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa cña ®å gèm thêi Koryo vµ Choseon a, §Æc ®iÓm vÒ chÊt liÖu vµ c«ng nghÖ §èi víi mçi s¶n phÈm gèm, ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®­îc thÓ hiÖn qua chÊt liÖu, c«ng nghÖ, c«ng n¨ng, kiÓu d¸ng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c häa tiÕt trang trÝ. §Ó t¹o ra mét s¶n phÈm gèm hoµn h¶o ph¶i gåm nhiÒu c«ng ®o¹n. Tõ viÖc chän nguyªn liÖu ®Õn viÖc tu©n thñ qui tr×nh s¶n xuÊt, ®ßi hái sù khÐo lÐo vµ cÈn thËn. ChÊt liÖu ®Êt, men, c¸ch t¹o h×nh, nhiÖt ®é nung... kh¸c nhau sÏ cho ra c¸c s¶n phÈm kh¸c nhau. Do vËy, chÊt liÖu vµ c«ng nghÖ lµ hai yÕu tè rÊt quan träng ®Ó ph©n biÖt s¶n phÈm nµy víi s¶n phÈm kh¸c, gèm n­íc nµy víi gèm n­íc kh¸c. TriÒu ®¹i Koryo s¶n xuÊt kh¸ nhiÒu lo¹i gèm, trong ®ã næi tiÕng nhÊt lµ gèm xanh ngäc bÝch. TiÕp ®ã, Choseon næi tiÕng víi hai lo¹i gèm chÝnh: Gèm Puncheong ( mµu n©u nh¹t) vµ sø tr¾ng Paekja. VÒ chÊt liÖu, gèm xanh ngäc bÝch chñ yÕu ®­îc t¹o nªn tõ ®Êt sÐt x¸m vµ cao lanh. Gèm puncheong còng ®­îc lµm tõ ®Êt sÐt h¬i x¸m nh­ng mçi s¶n phÈm ®Òu ®­îc bao phñ toµn bé bÒ mÆt bëi líp ®Êt sÐt láng tr¾ng tr­íc khi tr¸ng men. Riªng sø tr¾ng paeja chØ sö dông mét lo¹i chÊt liÖu duy nhÊt lµ ®Êt sÐt tr¾ng thuÇn khiÕt. §Êt sÐt sau khi ph¬i kh« ®­îc l¹ng máng vµ nhµo nÆn cho mÒm dÎo. §Êt sÐt dÎo ®­îc ng©m trong bÓ n­íc tõ 3 ®Õn 4 ngµy ®Ó ®¶m b¶o sù thuÇn khiÕt vµ läc bá t¹p chÊt. ThËm chÝ ng­êi ta sÏ nhµo nÆn ®Êt sÐt víi 2 hoÆc 3 lÇn n­íc n÷a ®Ó ®Êt ®­îc mÞn vµ tr¾ng. N­íc cuèi cïng cã thÓ dïng lµm n­íc men ®Çu tiªn, gäi lµ n­íc ¸o. Khi ®Êt sÐt ®· ®ñ mÞn vµ dÎo, c¸c nghÖ nh©n tiÕn hµnh c«ng ®o¹n t¹o h×nh. Thî gèm cho lªn bµn xoay. Bµn xoay chuyÓn ®éng lµm cho ®Êt sÐt mÒm nhuyÔn ra. Khi ®ã, thî gèm sÏ sö dông ®«i tay khÐo lÐo vuèt ®Êt sÐt thµnh nh÷ng h×nh thï mong muèn. TiÕp ®ã, s¶n phÈm ®­îc ph¬i kh« råi lµm nh½n, kh¾c häa tiÕt trang trÝ. Nh÷ng phÇn nh« ra cña s¶n phÈm nh­ tai cña t¸ch trµ, vßi Êm ®­îc cè ®Þnh trong giai ®o¹n nµy. C«ng viÖc quan träng ®ã yªu cÇu bµn tay cña nh÷ng ng­êi thî lµnh nghÒ. Mét trong nh÷ng yÕu tè ®Æc s¾c vµ ®Æc tr­ng cña gèm ngäc bÝch Koryo lµ nghÖ thuËt ch¹m, kh¾c. Lóc ®Çu gèm Koryo kh«ng hÒ trang trÝ hoa v¨n. Sang thÕ kû 11, kü thuËt kh¾c ch×m vµ kh¾c næi ®· xuÊt hiÖn. Gi÷a triÒu ®¹i Koryo (tøc vµo kho¶ng thÕ kû 12), ®Æc biÖt ë triÒu ®¹i vua Uijong ( 1147 – 1170) kü thuËt kh¶m d¸t vµ trang trÝ häa tiÕt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Kü thuËt nµy ®­îc ®¸nh gi¸ lµ kü thuËt ®éc ®¸o cña gèm sø Koryo, cã nguån gèc tõ kü thuËt s¬n mµi Di s¶n v¨n ho¸ Hµn Quèc (Korean Culture Heritage). 1997. Ban th«ng tin h¶i ngo¹i Hµn Quèc. Tr33-48. Julie Pickering. 1997. Korean Cultural Heritage. The Korea Foundation. . Giai ®o¹n cuèi thêi kú Koryo ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thêi ®¹i Choseon, gèm puncheong vµ sø paeja kÕ thõa vµ khai th¸c tèi ®a tÝnh chÊt tù nhiªn tõ nghÖ thuËt ch¹m kh¾c nµy. Nh÷ng chiÕc b×nh, lä ®­îc phñ ngoµi bëi mét líp ®Êt sÐt láng dµy. Sau ®ã c¸c thî gèm tiÕn hµnh ch¹m kh¾c häa tiÕt. Nh÷ng nÐt ch¹m, kh¾c sÏ lµm lé ra líp ®Êt sÐt mµu x¸m t¹o nªn sù hµi hoµ gi÷a s¾c tr¾ng vµ x¸m. Sau khi ch¹m, kh¾c vµ trang trÝ häa tiÕt, thî gèm tiÕn hµnh lµm n­íc men vµ tr¸ng men s¶n phÈm. Ngay tõ thÕ kû 12, gèm Koryo ®· næi tiÕng kh¾p thÕ giíi còng chØ bëi mµu men ngäc bÝch huyÒn diÖu cã mét kh«ng hai. Mµu men gèm lu«n lµ mét bÝ quyÕt riªng kh«ng thÓ sao chÐp. Bëi vËy, c¸c häc gi¶ Trung Quèc ®· gäi gèm men ngäc bÝch ®Çu thêi Koryo lµ mét trong 10 vËt b¸u cña thÕ giíi. §Ó t¹o mµu men ngäc bÝch th× ®Êt sÐt vµ n­íc men ph¶i chøa mét hµm l­îng nhá chÊt s¾t. Ngoµi ra, gèm ngäc bÝch Koryo cßn sö dông nhiÒu c¸ch pha chÕ n­íc men kh¸c. Theo ®ã, gèm Koryo cßn ®­îc biÕt ®Õn víi nh÷ng s¶n phÈm gèm men vµng vµ men ®ång. Næi bËt nhÊt vÉn lµ lo¹i gèm cã mµu xanh l¸ c©y ®Ëm pha mµu xanh ®en cña d¸ saphia. Mµu men ngäc bÝch cña gèm Koryo ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ®· chØ ra sù tinh tuý cña tinh thÇn ph­¬ng §«ng (tinh thÇn s©u s¾c cña ®¹o PhËt ThiÒn). Bªn c¹nh c¸c s¶n phÈm gèm men ngäc bÝch ®éc ®¸o, thêi kú nµy còng xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu c¸c s¶n phÈm sø tr¾ng men tro vµ men xanh lôc. NÕu nh­ gèm sø Koryo næi tiÕng víi men xanh chñ ®¹o th× gèm sø Choseon l¹i cã thiªn h­íng vÒ mµu tr¾ng. Dï ë thêi kú nµy còng s¶n xuÊt nhiÒu mµu men kh¸c nh­ n©u, xanh, vµng nh­ng tÊt c¶ ®Òu ®­îc kÕt hîp hµi hoµ víi men tr¾ng. Cã thÓ kÓ ®Õn bèn lo¹i sø tr¾ng næi tiÕng Choseon: Sø tr¾ng trong, sø tr¾ng xanh, sø tr¾ng men kim lo¹i, sø tr¾ng cã lãt nÒn ®á ®Ó tr¸ng men. C«ng ®o¹n cuèi cïng lµ nung s¶n phÈm. Trong khi nung, c¸c thµnh phÇn trong n­íc men ch¶y ra t¹o thµnh nhiÒu mµu s¾c kh¸c nhau vµ ®©y lµ nh÷ng mµu duy nhÊt. Do vËy, sÏ kh«ng cã hai chiÕc lä nµo gièng nhau hoµn toµn vÒ mµu s¾c vµ vÎ rùc rì. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng nhiÖt ®é nung kh¸c nhau sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm kh«ng gièng nhau. HÇu hÕt c¸c s¶n phÈm gèm Koryo vµ gèm Puncheong Choseon ®­îc nung ë nhiÖt ®é tõ 11000C ®Õn 12000C, cßn sø tr¾ng Choseon th­êng ph¶i nung ®Õn 13000C. C¸c thî gèm Koryo cã kü thuËt nung ®Æc biÖt sö dông ngän löa oxidizing. Kü thuËt nµy vÉn ®­îc dïng trong suèt triÒu ®¹i Choseon. §©y lµ ph­¬ng ph¸p nung mµ khÝ O2 sÏ ®­îc giíi h¹n tíi møc nhá nhÊt. Nhê kü thuËt nung nµy, s¶n phÈm t¹o ra sÏ cã mµu h¬i vµng hoÆc mµu ®ång sÏ chuyÓn thµnh ®á. Nh×n vµo quy tr×nh s¶n xuÊt nh­ trªn cã thÓ thÊy ®©y lµ mét c«ng viÖc rÊt vÊt v¶, c«ng phu vµ hoµn toµn thñ c«ng. b, §Æc ®iÓm vÒ c«ng n¨ng §å gèm lµ mét s¶n phÈm mang ®Ëm gi¸ trÞ v¨n ho¸ bëi chóng ®­îc t¹o ra b»ng bµn tay ng­êi lao ®éng vµ phôc vô h÷u Ých nhu cÇu cña con ng­êi. TriÒu ®¹i Koryo kÐo dµi tõ n¨m 918 ®Õn n¨m 1392 ®· chÞu mét ¶nh h­ëng kh¸ m¹nh mÏ cña PhËt gi¸o. Thêi kú nµy còng ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu v¨n ho¸ rùc rì, trong ®ã cã v¨n ho¸ gèm. ChÝnh sù h­ng thÞnh cña c¸c ng«i ®Òn PhËt gi¸o trong suèt triÒu ®¹i Koryo ®· kh¬i nguån cho viÖc s¶n xuÊt ®å gèm men ngäc bÝch. Lóc ®Çu c¸c thî gèm Koryo chØ tËp trung s¶n xuÊt nhiÒu b×nh, lä, b¸t...®Ó sö dông trong c¸c buæi lÔ trang träng cña PhËt gi¸o. Sau ®ã mét lo¹t c¸c s¶n phÈm gèm cã tÝnh chÊt trang trÝ vµ sinh ho¹t kh¸c còng ®­îc s¶n xuÊt nh­ng chñ yÕu chØ ®­îc dïng trong c¸c cung ®iÖn hoµng gia hay trong giíi quý téc mµ th«i. Bëi vËy ng­êi TriÒu Tiªn th­êng vÝ ®å gèm men ngäc bÝch lµ ®å dïng cña vua chóa3www.korean-arts.com . ChÝnh sù ­a chuéng cña tÇng líp th­îng l­u còng lµ mét lý do quan träng khiÕn ®å gèm men ngäc bÝch ph¸t triÓn cùc m¹nh ë thêi kú nµy. Kh¸c víi ®å gèm Koryo, gèm puncheong vµ sø Paekja thêi Choseon ®­îc mäi tÇng líp nh©n d©n ­a chuéng vµ sö dông. Gèm sø Choseon ®­îc sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau: b×nh, lä ®ùng n­íc, r­îu hay trang trÝ; b¸t ®Üa ¨n c¬m; chum v¹i muèi kimchi, t­¬ng;èng c¾m bót...vµ nhiÒu vËt dông sinh ho¹t kh¸c. c, §Æc ®iÓm vÒ kiÓu d¸ng HÇu hÕt c¸c s¶n phÈm gèm Koryo cã kiÓu d¸ng rÊt ®a d¹ng, phong phó vµ ®éc ®¸o, mét sè s¶n phÈm to¸t lªn vÎ kiªu sa l¹ th­êng. VÝ dô nh­ lo¹i b×nh phæ biÕn nhÊt cã miÖng nhá, phÇn th©n trªn réng, ph×nh to råi thon l¹i ë phÝa d­íi. D¸ng h×nh bÖ vÖ khiÕn ta liªn t­ëng tíi nh÷ng vÞ quan lín hay nh÷ng ng­êi thuéc tÇng líp trªn. Lo¹i b×nh nµy ®­îc dïng dÓ ®ùng c¸c lo¹i r­îu quý nh­ r­îu nh©n s©m vµ r­îu ng©m mËn. Thî gèm Koryo s¶n xuÊt nh÷ng chiÕc b×nh nµy cßn víi mét ý t­ëng ®éc ®¸o: nh÷ng ®­êng nÐt cong, mÒm ë phÇn ®¸y t­îng tr­ng cho sù duyªn d¸ng cña ng­êi phô n÷, phÇn vai vµ phÇn th©n trªn cña b×nh ph×nh to t­îng tr­ng cho søc m¹nh, uy quyÒn cña ng­êi ®µn «ng4박기석. 2002. 한국유산문화2. 발행처: 시공테크&코리아비주얼스. (H×nh 4). HoÆc lµ lo¹i b×nh cæ cao, ®Õ réng, th©n thon khÝa thµnh nhiÒu mói vµ ®Æc biÖt miÖng xoÌ réng cã vµnh l­în sãng nh­ nh÷ng b«ng hoa në tr«ng rÊt kiªu sa, cÇu kú, th­êng ®Ó c¾m hoa hoÆc trang trÝ cung ®iÖn, ®Òn chïa (H×nh 7). Bµn tay khÐo lÐo vµ trÝ t­ëng t­îng phong phó cña c¸c thî gèm Koryo cßn ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng chiÕc b×nh nhá víi nhiÒu h×nh d¸ng ®éc ®¸o. §©y lµ nh÷ng chiÕc b×nh r­îu ®Çu rång ®u«i c¸ vµ ®Çu rång m×nh rïa rÊt ®­îc vua chóa yªu thÝch (H×nh 2). ë c¸c ®Òn chïa PhËt gi¸o th­êng xuÊt hiÖn mét lo¹i b×nh cã tªn lµ “cheongpyeong”. Lo¹i b×nh nµy cã thÓ ®­îc lµm tõ gèm hoÆc ®ång vµ ®iÓm ®Æc biÖt cña nã n»m ë h×nh d¸ng ®éc nhÊt v« nhÞ. Cæ b×nh vµ n¾p b×nh rÊt dµi khiÕn ta liªn t­ëng tíi mét ngän th¸p-mét biÓu t­îng thiªng liªng cña PhËt gi¸o. Chóng th­êng ®­îc dïng ®Ó chøa n­íc s¹ch- thø n­íc tinh khiÕt gäi lµ “kundika”, mét trong m­êi t¸m thø mµ c¸c nhµ s­ ph¶i hÕt søc gi÷ g×n5Pictorical Korea, the monthly magazin, July 2001, P25-28 (H×nh 10). Ngoµi c¸c lo¹i b×nh víi mÉu m· ®a d¹ng ph¶i kÓ ®Õn mét sè b¸t vµ ©u. §a sè nh÷ng chiÕc b¸t cã miÖng trßn, th©n l­în h×nh ch÷ U hoÆc ch÷ V. Nh÷ng chiÕc ©u ®­îc s¶n xuÊt víi nhiÒu kÝch cì vµ ®­îc m« pháng theo h×nh d¸ng cña nh÷ng chiÕc niªu c¬m. Nh÷ng chiÕc ©u nµy th­êng ®Ó ®ùng mËt ong, t­¬ng hay kimchi...rÊt tiÖn lîi (H×nh 11). C¸c ®å vËt cã tÝnh chÊt trang trÝ nh­ c¸i chÑn giÊy, l­ h­¬ng, g¹ch l¸t...còng ®­îc s¶n xuÊt víi nhiÒu mÉu m· ®a d¹ng. Kh¸c víi nh÷ng kiÓu d¸ng cÇu kú cña gèm Koryo, gèm puncheong thêi Choseon ®Æc tr­ng bëi nh÷ng nÐt t¹o h×nh tù do, phãng kho¸ng. §å gèm puncheong th­êng m« pháng h×nh qu¶ lª, qu¶ tr¸m, nh÷ng chó ngçng cæ v­¬n dµi hay nh÷ng chó rïa xinh x¾n. Sau sù lôi tµn cña gèm puncheong ng­êi d©n b¾t ®Çu chó ý tíi mét lo¹i s¶n phÈm míi, ®ã lµ sø tr¾ng Paekja. Cæ ng¾n, miÖng réng vµ th©n h×nh ®ß sé lµ nÐt ®Æc tr­ng cña nh÷ng chiÕc b×nh sø tr¾ng thêi kú ®Çu Choseon. Sang ®Çu thÕ kû 17 nh÷ng chiÕc b×nh nµy cã xu h­íng thon h¬n ë phÇn th©n vµ phÇn cæ dµi h¬n. Vµo thÕ kû 18, h×nh d¸ng nh÷ng chiÕc b×nh nµy trë nªn hoµn h¶o vµ Ên t­îng h¬n (H×nh vÏ 11 -B×nh Choseon TK 18)6 박기석. 2002. 한국유산문화2. 발행처: 시공테크&코리아비주얼스. . Sø tr¾ng Choseon ®a d¹ng vÒ mÉu m·. Tõ nh÷ng b¸t ¨n c¬m, b¸t ®ùng sóp, khay, ®Üa, t¸ch trµ, èng nhæ, lä mùc, èng c¾m bót...®­îc s¶n xuÊt víi nhiÒu h×nh d¹ng phong phó.Nh÷ng lä mùc h×nh tr¸i ®µo, nh÷ng chiÕc b×nh trang trÝ nh­ nh÷ng b«ng hoa, nh÷ng èng c¾m bót h×nh trô bao quanh bëi nhiÒu m¾t l­íi... lµ nh÷ng s¶n phÈm rÊt s¸ng t¹o vµ ®éc ®¸o (H×nh 15). d. §Æc ®iÓm vÒ ho¹ tiÕt trang trÝ V¨n ho¸ gèm ph¶n ¸nh kh¸ ®Ëm nÐt v¨n ho¸ d©n téc. Sù ®a d¹ng vÒ kiÓu d¸ng cña ®å gèm thÓ hiÖn trÝ t­ëng t­îng phong phó søc s¸ng t¹o vµ bµn tay khÐo lÐo cña nghÖ nh©n. C¸c ho¹ tiÕt trang trÝ gióp ta h×nh dung vµ c¶m nhËn ®­îc ®êi sèng t×nh c¶m cña nh©n d©n. Ho¹ tiÕt trang trÝ trªn c¸c s¶n phÈm gèm Koryo chñ yÕu cã c¸c d¹ng nh­: hoa v¨n, c¶nh thiªn nhiªn, c¶nh lao ®éng s¶n xuÊt, c¶nh sinh ho¹t, c¸c con thó, c©y, hoa, mçi ho¹ tiÕt ®Òu nãi lªn nh÷ng ý nghÜa s©u sa. Koryo lµ mét x· héi träng ®¹o PhËt. PhËt gi¸o tån t¹i vµ chi phèi hÇu hÕt c¸c mÆt cña ®êi sèng. Bëi vËy v¨n ho¸ gèm còng chÞu nhiÒu ¶nh h­ëng tõ t«n gi¸o nµy. C¸c hoa v¨n, ho¹ tiÕt gèm ph¶n ¸nh nh÷ng tinh thÇn, ý niÖm cña ®¹o PhËt. BiÓu t­îng trªn c¸c s¶n phÈm gèm Koryo thÓ hiÖn niÒm tin cña ng­êi d©n TriÒu Tiªn vµo thÕ giíi thiªng liªng cña §øc PhËt. Nh÷ng häa tiÕt ®­êng viÒn cong, trßn t­îng tr­ng cho mÆt trêi vµ t«n kÝnh mÆt trêi. Hoa sen biÓu tr­ng cho sù thanh tao, cao quý vµ lßng khoan dung cña ®¹o PhËt (H×nh 8). Hoa mÉu ®¬n lµ hiÖn th©n cña sù giÇu cã vµ danh dù (H×nh 4). Hoa cóc thÓ hiÖn tÝnh ®a c¶m (H×nh 7). C©y liÔu t­îng tr­ng cho vÎ ®Ñp t©m hån thanh khiÕt vµ sù nh¹y c¶m. C©y tre l¹i thÓ hiÖn mét t©m hån m¹nh mÏ vµ ngay th¼ng. C©y th«ng biÓu t­îng cho ng­êi qu©n tö. Ngoµi c©y vµ hoa ho¹ tiÕt vÒ c¸c con vËt còng kh¸ phæ biÕn. Nh÷ng chó vÞt biÓu t­îng cho phÈm chÊt cÇn mÉn. C¸ t­îng tr­ng cho trÝ tuÖ vµ sù th«ng minh. Hæ hiÖn th©n cña thÇn hé mÖnh vµ sù mª hoÆc. §Æc biÖt, ng­êi Hµn rÊt thÝch h×nh ¶nh nh÷ng chó sÕu ( h¹c) bay trªn m©y t­îng tr­ng cho sù thanh tho¸t vµ ­íc m¬ tho¸t tôc, ®ång thêi biÓu t­îng cho sù bÊt tö7 www.korean-arts.com . Víi kiÓu d¸ng vµ mµu s¾c phong phó, ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ mµu men ngäc bÝch kiªu sa, ®å gèm Koryo ®· trë nªn næi tiÕng kh¾p thÕ giíi. Nã trë thµnh ®¹i diÖn tiªu biÓu cho nghÖ thuËt gèm ®éc ®¸o cña b¸n ®¶o TriÒu Tiªn. Vµ sù ®¸o nµy vÉn ®­îc duy tr× trong suèt triÒu ®¹i Choseon. C¸c ho¹ tiÕt phæ biÕn trªn gèm puncheong Choseon vÉn lµ nh÷ng phong c¶nh, c©y cèi hay c¸c loµi vËt quen thuéc nh­: Hoa sen, hoa mÉu ®¬n, hoa cóc, c©y liÔu, chim, c¸, rång, m©y, nh­ng ®iÒu ®Æc biÖt ë chç c¸ch trang trÝ ho¹ tiÕt trªn gèm puncheong rÊt tù nhiªn, thËm chÝ ®«i lóc cßn h¬i ®¬n gi¶n vµ lén xén chø kh«ng cÇu kú, kiÓu c¸ch nh­ gèm ngäc bÝch thêi Koryo. Gèm sø Choseon ®Æc biÖt ë sù miªu t¶ ch©n thùc phong c¶nh tù nhiªn, hay b¶y vËt quý ( vµng, b¹c, ®¸ xanh da trêi, pha lª, san h«, m· n·o, ngäc trai). Hoa v¨n vÏ trªn c¸c s¶n phÈm sø tr¾ng Choseon th­êng chÞu ¶nh h­ëng cña xu h­íng hiÖn thùc trong héi ho¹. Trªn c¸c s¶n phÈm sø tr¾ng xanh th­êng xuÊt hiÖn h×nh ¶nh c©y mËn, c©y tre hay nh÷ng bøc tranh vÒ c¶nh vµ ng­êi. C¸c ®Ò tµi nµy ph¶n ¸nh suy nghÜ cña tÇng líp quý téc “yangban” thêi ®ã. §ã lµ ý nghÜ, kh¸t väng muèn hoµ hîp víi tù nhiªn, ®Êt trêi8 Pictorical Korean, the monthly magazin, July 2001, p25-28 . Trong suèt thÓ kû 17 thêi kú hoµng kim cña sø tr¾ng tr¸ng men s¾t, hoa v¨n ®· cã sù thay ®æi víi hÇu hÕt nh÷ng m« tÝp häa tiÕt “rång” vµ “c©y cèi”. ë thÕ kû XVIII, tranh phong c¶nh vµ nh÷ng bøc vÏ miªu t¶ ®¬n gi¶n mµ tinh tÕ vÒ bèn lo¹i c©y quý ph¸i: mËn, phong lan, cóc, tre xuÊt hiÖn phæ biÕn trªn c¸c s¶n phÈm sø nãi riªng vµ mét sè lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c nãi chung. §iÓn h×nh lµ häa tiÕt “con rång” vµ phong c¶nh thiªn nhiªn kh«ng chØ xuÊt hiÖn trªn c¸c b×nh, b¸t gèm sø mµ cßn phæ biÕn ë nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c, trong ®ã cã héi ho¹ vµ ®iªu kh¾c gç. §©y lµ hai m«n nghÖ thuËt cã vai trß rÊt quan träng trong nÒn v¨n ho¸ cña mçi d©n téc. 3-TiÓu kÕt D©n téc Hµn lu«n tù hµo vÒ mét nÒn v¨n ho¸ phong phó, ®a d¹ng, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Trong ®ã, v¨n hãa gèm lµ mét ®iÓn h×nh tiªu biÓu. V¨n hãa gèm ph¶n ¸nh râ nÐt lèi sèng, lèi t­ duy cña con ng­êi còng nh­ nh÷ng biÕn ®éng cña x· héi TriÒu Tiªn qua c¸c thêi ®¹i. NghÒ lµm gèm ph¶n ¸nh mét nÒn s¶n xuÊt thñ c«ng, quy m« nhá, g¾n liÒn víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. §©y lµ mét c«ng viÖc kh¸ vÊt v¶ ®ßi hái sù cÇn cï vµ ý chÝ quyÕt t©m cña ng­êi thî. C¸c s¶n phÈm gèm víi sù ®a d¹ng trong kiÓu d¸ng, ®éc ®¸o trong mµu s¾c phong phó trong c¸c häa tiÕt trang trÝ, ®· ph¶n ¸nh trÝ t­ëng t­îng phong phó, ãc s¸ng t¹o vµ bµn tay khÐo lÐo cña nh÷ng ng­êi thî gèm. §ång thêi thÓ hiÖn t©m hån yªu cuéc sèng, yªu lao ®éng, yªu d©n téc, ®Êt n­íc còng nh­ niÒm l¹c quan vµ kh¸t väng v­¬n lªn lµm chñ cuéc sèng cña con ng­êi. Nh÷ng trang trÝ ®Æc s¾c trªn c¸c s¶n phÈm gèm sø Koryo vµ Choseon cßn nãi lªn sù ph¸t triÓn rùc rì cña héi häa vµ ®iªu kh¾c thêi bÊy giê. Trong v¨n hãa lµng nghÒ truyÒn thèng ®a d¹ng, phong phó cña b¸n ®¶o Hµn, gèm sø chiÕm mét vÞ trÝ cùc kú quan träng. Sù ra ®êi cña ®å gèm ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn cña x· héi. Víi sù ra ®êi cña ®å gèm, ng­êi d©n trªn b¸n ®¶o Hµn ®· b­íc vµo mét thêi kú v¨n minh míi: V¨n minh ®å gèm. III-Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa trong ®å gèm ViÖt Nam 1-Kh¸i l­îc vÒ lÞch sö ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®å gèm ViÖt Nam Dùa vµo c¸c di chØ kh¶o cæ häc t×m thÊy ë Hoµ B×nh cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng ngay tõ thêi tiÒn sö c­ d©n ViÖt Nam ®· biÕt lµm ®å gèm. C¨n cø vµo c¸c m¶nh gèm vôn ®­îc t×m thÊy cã thÓ h×nh dung phÇn nµo vai trß b­íc ®Çu cña gèm. §ã lµ nhu cÇu ®å ®ùng cho nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn mµ chØ cã nh÷ng s¶n phÈm ®Êt nung míi cã thÓ ®¸p øng ®­îc. Tr¶i qua thêi gian nhu cÇu sö dông gèm ngµy cµng nhiÒu vµ nhê ®ã c«ng nghÖ s¶n xuÊt gèm còng ngµy cµng ®­îc c¶i tiÕn. Bµi viÕt nµy chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè s¶n phÈm gèm næi tiÕng cña ViÖt Nam nh­: Gèm B¸t Trµng, gèm Phï L·ng vµ gèm Chu §Ëu. Gèm Phï L·ng xuÊt hiÖn tõ thêi Lý (thÕ kû XI). Gèm B¸t trµng vµ gèm Chu §Ëu ra ®êi tõ thÕ kû XIV vµ ph¸t triÓn m¹nh vµo thÕ kû XV, XVI. Còng nh­ ®å gèm trªn b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, ®å gèm ViÖt Nam ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn cïng lÞch sö d©n téc. §Æc biÖt thêi ®¹i Lý – TrÇn lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn rùc rì nhÊt cña gèm sø n­íc ta9 S¶n phÈm vµ lµng nghÒ truyÒn thèng. Côc xóc tiÕn th­¬ng m¹i. . Thêi kú nµy mét lo¹t s¶n phÈm gèm næi tiÕng cña Phï L·ng, B¸t Trµng, Chu §Ëu cã thÓ s¸nh ngang cïng gèm sø Koryo (thÕ kû XI ®Õn thÕ kû XIV) vµ gèm sø Choseon (thÕ kû XV ®Õn thÕ kû XIX). 2-Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n hãa cña ®å gèm ViÖt Nam a.§Æc ®iÓm vÒ chÊt liÖu vµ c«ng nghÖ Tu©n theo quy tr×nh s¶n xuÊt gèm nãi chung, gèm ViÖt Nam ®­îc chÕ t¸c theo s¸u b­íc: chän ®Êt, xö lý ®Êt, t¹o h×nh, trang trÝ häa tiÕt, tr¸ng men vµ nung. VÒ chÊt liÖu ®Êt, c¸c thî gèm Phï L·ng ph¶i lùa chän ®Êt kh¸ tØ mØ. §Êt ®Ó lµm sµnh ph¶i lµ lo¹i sÐt ®Æc biÖt, cã ®é dÎo qu¸nh. Hä ph¶i lªn tËn x· Nh©n Hoµ, ViÖt Thèng, c¸ch xa h¬n 25km ®Ó mua ®Êt. §Êt vÒ ph¶i ph¬i cho b¹c mµu, trén lÉn c¸c líp ®Êt, ®Ëp nhá, ng©m n­íc, xÐo trßn, nÒ ®Êt, chän s¹n, ph¸ sao cho ®Õn khi ®Êt nh­ miÕng giß míi lµ ®­îc. Kh¸c víi sµnh Phï L·ng, chÊt liÖu chÝnh cña gèm sø B¸t Trµng lµ ®Êt sÐt tr¾ng vµ ®Êt cao lanh cã søc chÞu nhiÖt cao. SÐt nµy cã ®é dÎo cao, h¹t mÞn, mµu tr¾ng x¸m. Kü thuËt xö lý ®Êt ë B¸t Trµng x­a nay ®Òu ph¶i dïng hÖ thèng bÓ chøa. BÓ ë vÞ trÝ cao nhÊt gäi lµ bÓ ®¸nh dïng ®Ó ng©m sÐt th« trong n­íc tõ 3 ®Õn 4 th¸ng. Khi ®Êt chÝn, ®­îc ®¸nh t¬i, nhuyÔn thµnh thø dung dÞch láng chuyÓn xuèng bÓ thø hai lµ bÓ läc. Sau khi läc bá t¹p chÊt, dung dÞch ®Êt sÐt láng nµy ®­îc móc sang bÓ thø ba lµ bÓ ph¬i. T¹i ®©y ®­îc ph¬i tõ 3 ®Õn 4 ngµy råi chuyÓn sang bÓ ñ. ñ ®Êt cµng l©u t¹p chÊt vµ chÊt s¾t cµng bÞ khö triÖt ®Ó h¬n10 Bïi V¨n V­îng. 2002. Lµng nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ViÖt Nam. NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin. . TiÕp theo lµ c«ng viÖc t¹o h×nh. Tõ xa x­a, ë Phï L·ng, B¸t Trµng hay Chu §Ëu, c¸c thî gèm ®Òu sö dông phæ biÕn ph­¬ng ph¸p t¹o d¸ng s¶n phÈm b»ng bµn xoay. Nh­ng ®Õn nay chØ cã gèm Phï L·ng vµ Chu §Ëu cßn gi÷ nguyªn ®­îc ph­¬ng ph¸p thñ c«ng ®ã. Cßn ë B¸t Trµng chñ yÕu sö dông ph­¬ng ph¸p “be tr¹ch” (xÕp tõng líp ®Êt h×nh con tr¹ch chång lªn nhau theo h×nh th©n gèm cÇn t¹o ra råi ®¾p nÆn vµ ®óc khu«n) hoÆc ®óc s¶n phÈm b»ng khu«n. T¹o h×nh xong lµ c«ng ®o¹n trang trÝ hoa v¨n, häa tiÕt. C«ng ®o¹n nµy ®ßi hái c¸c nghÖ nh©n gèm ph¶i kÕt hîp hµi hßa gi÷a nghÖ thuËt héi häa vµ ®iªu kh¾c. TiÕp ®ã lµ viÖc tr¸ng men. Men lµ mét bÝ quyÕt quan träng trong nghÒ gèm. Nãi ®Õn gèm Phï L·ng lµ nãi ®Õn lo¹i gèm men vµng ®Æc hiÖu – men da l­¬n. Phï L·ng chñ yÕu sö dông men thùc vËt, kh«ng dïng hãa chÊt. ChÊt liÖu chÝnh lµm men lµ tro cñi, tro trÊu, v«i bét, ®¸ quÆng. ë Phï L·ng cã lo¹i ®¸ son phong ho¸ rÊt ®Æc biÖt. LÊy bét ®¸ nghiÒn mÞn nµy ®em chén víi c¸c lo¹i tro cñi theo mét c«ng thøc riªng sÏ ®­îc c¸c mµu men nh­ ý muèn. Phï L·ng ®éc nhÊt víi mµu men da l­¬n cßn B¸t Trµng næi tiÕng Ýt nhÊt n¨m lo¹i men: men ngäc, men r¹n, men n©u, men ch¶y vµ men hoa lam. Ngay tõ thÕ kû 15 B¸t Trµng ®· chÕ t¹o ra men lam, tõ ®¸ ®á (oxit coban) vµ ®¸ son (oxit mangan). Tuy nhiªn, næi tiÕng nhÊt lµ lo¹i gèm men r¹n, ®­îc t¹o thµnh tõ hîp chÊt: v«i sèng, cao lanh vµ tro trÊu. Gèm Chu §Ëu còng ®· tõng rÊt næi tiÕng víi c¸c lo¹i men nh­: men n©u, men ngäc, men xanh l¸ c©y vµ ®Æc biÖt lµ men hoa lam. Sau khi tr¸ng men, c«ng ®o¹n cuèi cïng lµ nung ®èt s¶n phÈm. C¸c s¶n phÈm gèm th­êng ®­îc nung tõ 11000C ®Õn 12500C cßn c¸c s¶n phÈm sø ph¶i nung tõ 12500C ®Õn 13500C. b.§Æc ®iÓm vÒ c«ng n¨ng T­¬ng tù Hµn Quèc, gèm ViÖt Nam ®­îc s¶n xuÊt víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Gèm Phï L·ng phong phó ®a d¹ng: gèm gia dông ( lä, b×nh, chum, v¹i...); gèm dïng trong tÝn ng­ìng d©n gian ( l­ h­¬ng, ®µi thê, ®Ønh); gèm trang trÝ ( b×nh, lä, tranh ®Êt...). C¸c s¶n phÈm gèm Chu §Ëu chñ yÕu lµ ®å gia dông vµ ®å thê cóng nh­ng Ýt ®å trang trÝ. ë B¸t Trµng, ngoµi c¸c s¶n phÈm gèm trªn cßn s¶n xuÊt gèm x©y dùng nh­: èng n­íc, g¹ch ngãi, thiÕt bÞ vÖ sinh... c.§Æc ®iÓm vÒ kiÓu d¸ng HÇu hÕt c¸c s¶n phÈm gèm sø cña ViÖt Nam tõ thÕ kû 14 ®Õn thÕ kû 18 ®Òu cã kiÓu d¸ng ®a d¹ng, m« pháng h×nh thï c¸c con vËt hay c¸c lo¹i qu¶ ... rÊt sinh ®éng. (H×nh 23,24,25,26).Ngµy nay, c¸c nghÖ nh©n cßn c¶i tiÕn rÊt nhiÒu lo¹i kiÓu d¸ng, mÉu m· cho tõng lo¹i s¶n phÈm nh»m t¨ng sù c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng gèm. d.§Æc ®iÓm ho¹ tiÕt C¸c ho¹ tiÕt nh­ rång, ph­îng, c©y cèi, hoa l¸, c¶nh thiªn nhiªn... vÉn lµ nh÷ng chñ ®Ò quen thuéc ®­îc nhiÒu thî gèm c¸c n­íc ­a chuéng. Song c¸c ho¹ tiÕt ®Òu thÓ hiÖn ®­îc ®Ëm nÐt chÊt ViÖt Nam. §ã lµ c¸c ho¹ tiÕt nh­: Chim l¹c, voi, s­ tö, chuån chuån, gµ, vÞt hay hoa ®µo, hoa sen... vµ nh÷ng bøc tranh d©n gian nh­: høng dõa, ®¸m c­íi chuét, c¶nh nói s«ng, lµng quª, c¶nh lao ®éng s¶n xuÊt v.v... Gèm sø ViÖt Nam mang ®Ëm nÐt ViÖt Nam ®ång thêi ph¶n ¸nh bµn tay khÐo lÐo vµ trÝ t­ëng t­îng phong phó cña c¸c thî gèm ViÖt. Víi vÎ ®Ñp gi¶n dÞ mµ trang nh· ®å gèm ViÖt Nam ®· tõng ®­îc du kh¸ch kh¾p n¬i yªu thÝch vµ ­a dïng. Ngµy nay mÆc dï ®å gèm ViÖt Nam ®· ®­îc c¶i tiÕn nhiÒu do tiÕp thu nhiÒu c«ng nghÖ s¶n xuÊt míi nh­ng nã vÉn lu«n gi÷ ®­îc vÎ ®Ñp truyÒn thèng x­a. IV-Nh÷ng nÐt v¨n ho¸ t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt thÓ hiÖn qua s¶n phÈm gèm Hµn Quèc vµ ViÖt Nam 1-V¨n hãa tËn dông vµ khai th¸c m«i tr­êng tù nhiªn ViÖt Nam vµ Hµn Quèc cïng xuÊt ph¸t tõ nÒn n«ng nghiÖp trång lóa. Do ®Æc ®iÓm cña nghÒ n«ng, ng­êi n«ng d©n ph¶i g¾n bã víi thiªn nhiªn. Tõ xa x­a nh©n d©n hai n­íc ®· biÕt tËn dông, khai th¸c vµ øng phã víi m«i tr­êng tù nhiªn ®Ó tån t¹i. §iÒu nµy thÓ hiÖn rÊt râ trong nghÒ thñ c«ng gèm. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm míi nªn cÇn rÊt nhiÒu ®å ®ùng: ®ùng thãc, h¹t gièng, hoa mµu... Trong sinh ho¹t còng cÇn nhiÒu vËt dông nh­ chum v¹i ®ùng n­íc, nåi ®Ó ®un nÊu, b¸t ®Üa ®ùng c¬m, thøc ¨n...Víi c¸c vËt dông nµy thùc phÈm ®­îc b¶o qu¶n tèt h¬n, tr¸nh bÞ mèi mät, kiÕn, gi¸n, Èm, mèc...lµ nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng bÊt lîi cña tù nhiªn. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu ®ã, c­ d©n Hµn, ViÖt ®· biÕt chÕ t¹o ®å gèm. Nh­ vËt nghÒ lµm gèm ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña viÖc øng phã víi m«i tr­êng tù nhiªn. Nh­ng viÖc s¶n xuÊt gèm l¹i lµ qu¸ tr×nh tËn dông vµ khai th¸c tù nhiªn. Tõ xa x­a thiªn nhiªn ®· ­u ®·i cho xø së TriÒu Tiªn nhiÒu nguån ®Êt sÐt x¸m, tr¾ng... thuËn lîi cho s¶n xuÊt gèm sø. C¸c lµng gèm cæ ë ViÖt Nam nh­ B¸t Trµng, Phï L·ng, Chu §Ëu còng gÇn nh÷ng má ®Êt sÐt dåi dµo. Thiªn nhiªn còng cung cÊp nh÷ng s¾c men ®éc ®¸o cho gèm. C¸c lµng gèm truyÒn thèng cña ViÖt Nam vµ Hµn Quèc ®Òu ®­îc ®Æt gÇn c¸c con s«ng ®Ó tiÖn chuyªn chë, vËn chuyÓn s¶n phÈm vµ khai th¸c phï sa – mét chÊt liÖu quý ®Ó t¹o men.Tro c©y rõng vµ ®¸ v«i lµ nh÷ng nguyªn liÖu kh«ng thÓ thiÕu ®Ó t¹o nªn s¾c men xanh vµ mét sè mµu men ®éc ®¸o kh¸c. ë ViÖt Nam, lµng gèm Phï L·ng còng sím biÕt tËn dông nguån ®¸ son, rÊt tèt cho viÖc chÕ t¹o mµu men vµng da l­¬n næi tiÕng. Hµn Quèc vèn lµ xø së cã nhiÒu ®åi nói, rõng c©y. §©y còng lµ mét lîi thÕ ®Ó ng­êi d©n khai th¸c gç,cµnh c©y lµm chÊt ®èt nung gèm. Nh­ vËy qua viÖc t×m hiÓu nghÒ lµm gèm cã thÓ thÊy nÐt v¨n hãa t­¬ng ®ång gi÷aViÖt Nam vµ Hµn Quèc, ®ã lµ v¨n hãa tËn dông, khai th¸c vµ øng phã víi m«i tr­êng tù nhiªn. 2-Quan ®iÓm thÈm mü cña hai d©n téc ViÖt Nam vµ Hµn Quèc cïng thuéc khu vùc Ch©u ¸ vµ cïng mang ¶nh h­ëng t­ t­ëng ph­¬ng §«ng. §Æc biÖt d©n téc ta vµ d©n téc Hµn chÞu ¶nh h­ëng kh¸ s©u ®Ëm tõ PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o Trung Quèc nªn Hµn – ViÖt tõng ®­îc xÕp vµo nhãm c¸c quèc gia “®ång v¨n”. Cã thÓ thÊy trªn c¸c s¶n phÈm gèm sø hai n­íc th­êng xuÊt hiÖn c¸c häa tiÕt: long, ly, qui, ph­îng hay tïng, tróc, cóc, mai... lµ nh÷ng biÓu t­ëng mang ®Ëm t­ t­ëng vµ triÕt lý cña ®¹o PhËt mµ chóng ta th­êng thÊy trong c¸c ®Òn chïa PhËt gi¸o. Theo quan niÖm cña hai n­íc, c¸c ho¹ tiÕt nµy ®Òu biÓu t­îng cho sù thanh cao, lßng ngay th¼ng, trong s¹ch vµ tÝnh thiÖn... cña PhËt gi¸o. ë triÒu ®¹i Koryo quan ®iÓm thÈm mü cã phÇn cÇu kú vµ kh¾t khe h¬n triÒu ®¹i Choseon. Trong suèt triÒu ®¹i Koryo gèm sø ®­îc ch¹m kh¾c tû mØ, kiÓu d¸ng, ho¹ tiÕt cÇu kú nh­ng sang ®Õn triÒu ®¹i Choseon c¸c ho¹ tiÕt, mµu s¾c ®· ®¬n gi¶n h¬n vµ gÇn gòi h¬n víi ®êi th­êng. Bªn c¹nh nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång quan ®iÓm thÈm mü cña hai d©n téc Hµn – ViÖt còng cã mét sè nÐt kh¸c nhau. So víi gèm sø Hµn Quèc, gèm sø ViÖt Nam ®Æc tr­ng h¬n bëi vÎ ®Ñp tù nhiªn vµ gi¶n dÞ. C¸c ho¹ tiÕt trªn c¸c s¶n phÇm gèm ViÖt Nam ®· khai th¸c tèi ®a chÊt tù nhiªn. §ã lµ nh÷ng côm cá, hoa d¹i, chuån chuån, gµ, vÞt... c¸ch sö dông mµu men còng nãi lªn quan ®iÓm thÈm mü cña mçi d©n téc. ë Hµn Quèc viÖc lùa chän mµu men gèm thÓ hiÖn sù ph©n biÖt ®¼ng cÊp trong khi ®ã ë ®å gèm ViÖt Nam hÇu nh­ kh«ng cã hiÖn t­îng nµy. Gèm sø Koryo cña Hµn Quèc næi tiÕng víi mµu xanh ngäc bÝch – mét thø mµu huyÒn bÝ, cao quÝ, sang träng, pha trén hµi hoµ gi÷a s¾c xanh l¸ c©y vµ xanh ®en cña ®¸ saphia, rÊt ®­îc tÇng líp trªn ­a dïng. Sang ®Õn thêi kú Choseon quan ®iÓm thÈm mü l¹i cã sù thay ®æi râ rÖt. ë Thêi kú nµy, gèm sø ®­îc s¶n xuÊt ®Ó phôc vô ®«ng ®¶o tÇng líp trong x· héi nªn ng­êi d©n rÊt ­a thÝch mµu men n©u nh¹t vµ tr¾ng tinh – nh÷ng s¾c mµu gi¶n dÞ gÇn gòi víi ®êi th­êng. Gèm ViÖt Nam l¹i ®Æc tr­ng bëi nh÷ng mµu men rÊt riªng, ®­îc mäi tÇng líp nh©n d©n sö dông nh­: men ngäc, men r¹n, men ch¶y (gèm B¸t Trµng); men vµng da l­¬n (gèm Phï L·ng); men hoa Lam (gèm Chu §Ëu)...lµ nh÷ng mµu men rÊt gÇn víi ®êi sèng cña ®¹i ®a sè nh©n d©n. 3-§êi sèng tinh thÇn,t×nh c¶m cña hai d©n téc §êi sèng tinh thÇn, t×nh c¶m cña d©n téc ViÖt Nam vµ TriÒu Tiªn rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ cã nhiÒu ®iÓm t­¬ng ®ång. Nh©n d©n hai n­íc ®Òu lµ nh÷ng con ng­êi yªu cuéc sèng, yªu con ng­êi, yªu lao ®éng, yªu thiªn nhiªn, yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc víi t©m hån l¹c quan, lu«n h­íng tíi c¸c gi¸ trÞ “ch©n, thiÖn, mü”. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ qua c¸c häa tiÕt trªn c¸c s¶n phÈm gèm sø cña c¶ hai n­íc nh­ c¶nh thiªn nhiªn, c¶nh sinh ho¹t, c¶nh lao ®éng…Tuy nhiªn, tõ häa tiÕt trang trÝ ®ã chóng ta vÉn cã thÓ nhËn ra nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc tr­ng cña mçi n­íc. VÒ c¶nh thiªn nhiªn, b¸n ®¶o Hµn ®Æc tr­ng víi nh÷ng c¶nh tuyÕt r¬i, h¹c bay, rõng l¸ ®á, nói ®åi trïng ®iÖp…trong khi ®ã ViÖt Nam dÔ nhËn biÕt víi nh÷ng ruéng lóa mªnh m«ng cß bay th¼ng c¸nh, nh÷ng ng«i nhµ m¸i ngãi ®á Èn sau nh÷ng rÆng tre xanh, nh÷ng c©y ®a, giÕng n­íc, s©n ®×nh hay nh÷ng ®åi cä, ruéng bËc thang, nhµ sµn…VÒ c¶nh sinh ho¹t vµ c¶nh lao ®éng, trªn c¸c s¶n phÈm gèm Hµn Quèc th­êng xu¸t hiÖn c¸c c¶nh lÔ héi móa mÆt n¹, móa qu¹t, c¸c lÔ c­íi víi trang phôc Hanbok truyÒn thèng, c¶nh n« ®ïa víi nhiÒu trß ch¬i d©n gian hay c¶nh lµm kimchi, c¶nh h¸i chÌ…mang ®Ëm b¶n s¾c v¨n hãa Hµn. Trªn s¶n phÈm gèm sø ViÖt Nam, ®ã lµ nh÷ng c¶nh høng dõa, vinh qui b¸i tæ, ®¸m c­íi chuét, c¶nh cÊy lóa, chÌo ®ß, ra kh¬i ®¸nh c¸, dän qu¸n b¸n hµng…hay c¸c tÝch truyÖn L­u B×nh D­¬ng LÔ, Tr­¬ng Chi v.v… D©n téc ViÖt Nam vµ TriÒu Tiªn ®Òu lµ nh÷ng d©n téc cã tinh thÇn dòng c¶m. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ trªn c¸c häa tiÕt gèm t¸i hiÖn c¸c c¶nh chèng thiªn nhiªn, thó d÷ hay c¸c trËn ®¸nh chèng giÆc ngo¹i x©m…(H×nh 18). Tuy nhiªn do ®Æc diÓm khÝ hËu, ®Þa h×nh vµ lÞch sö chèng ngo¹i x©m kh«ng gièng nhau nªn c¸ch thÓ hiÖn häa tiÕt trªn s¶n phÈm gèm hai n­íc còng kh¸c nhau. TrËn chiÕn S¬n Tinh – Thñy Tinh hay c¶nh Th¸nh Giãng ®¸nh giÆc kh«ng thÓ nhÇm lÉn víi c¶nh thñy chiÕn cña d©n téc Hµn chèng giÆc x©m l­îc M«ng Cæ… TÝn ng­ìng, t«n gi¸o còng lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn cña nh©n d©n hai n­íc. Qua c¸c häa tiÕt gèm cã thÓ h×nh dung ®­îc c¸c nghi lÔ t«n gi¸o nh­ Shaman gi¸o, PhËt gi¸o, Nho gi¸o cña TriÒu Tiªn còng nh­ nhiÒu nghi lÔ t«n gi¸o cña ViÖt Nam võa cã nh÷ng nÐt v¨n hãa t­¬ng ®ång võa cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt. VÝ dô nh­: ë ViÖt Nam vµ TriÒu Tiªn ®Òu cã c¸c nghi lÔ xua ®uæi tµ ma nh­ng h×nh thøc thÓ hiÖn kh«ng gièng nhau. ë TriÒu Tiªn phæ biÕn lµ c¸c lÔ héi móa mÆt n¹ cßn ë ViÖt Nam ®ã th­êng lµ nh÷ng c¶nh lµm phÐp, lªn ®ång…H×nh ¶nh PhËt A Di §µ, Bå T¸t, phong c¶nh chïa chiÒn, ®Òn miÕu v.v...còng ®­îc xuÊt hiÖn nhiÒu trªn c¸c s¶n phÈm gèm. 4-TruyÒn thèng lao ®éng cÇn cï, giµu nghÞ lùc, giµu trÝ t­ëng t­îng, søc s¸ng t¹o vµ sù khÐo lÐo cña c¸c nghÖ nh©n gèm ë c¶ hai d©n téc. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt gèm gåm nhiÒu c«ng ®o¹n c«ng phu, vÊt v¶ ®ßi hái c¸c thî gèm ph¶i cã nh÷ng phÈm chÊt cÇn cï, giµu nghÞ lùc, giµu trÝ t­ëng t­îng, s¸ng t¹o vµ khÐo lÐo…V× lµ s¶n xuÊt thñ c«ng nªn tû lÖ thø phÈm kh¸ lín (kho¶ng 30%). §Õn khi thµnh s¶n phÈm råi th× l¹i lµ s¶n phÈm dÔ vì, vËn chuyÓn cång kÒnh…®ßi hái ng­êi thî gèm ph¶i rÊt kiªn tr× vµ nghÞ lùc. trÝ t­îng t­îng phong phó, bµn tay khÐo lÐo cña thî gèm thÓ hiÖn qua c¸ch t¹o nÆn kiÓu d¸ng vµ trang trÝ häa tiÕt. Toµn bé qu¸ tr×nh lµm ra mét s¶n phÈm gèm ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng s¸ng t¹o tuyÖt vêi cña nh÷ng ng­êi thî gèm. 5-S¶n xuÊt gèm lµ mét nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng NghÒ gèm ra ®êi do nhu cÇu cña nh©n d©n cÇn cã vËt dông ®ùng l­¬ng thùc, thùc phÈm vµ sau ®ã lµ c¸c vËt dông trang trÝ, trang søc. Lóc ®Çu s¶n xuÊt gèm cã qui m« nhá, dÇn dÇn ph¸t triÓn thµnh c¸c lµng gèm. §©y lµ mét nghÒ kiÕm sèng cña mét bé phËn d©n c­. Sù l­u truyÒn, ph¸t triÓn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c ®· trë thµnh nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng, lµng nghÒ truyÒn thèng, mang ®Ëm b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc ®ång thêi còng cã nh÷ng b¶n s¾c riªng cña mçi lµng nghÒ: Gèm Phï L·ng cã chÊt men da l­¬n vµ nÐt ®Ñp tù nhiªn, gèm B¸t Trµng næi tiÕng víi men r¹n vµ häa tiÕt cÇu kú v.v… V× lµ nghÒ nªn cã gi¸ trÞ kinh tÕ, ph¶n ¸nh ®êi sèng kinh tÕ cña mét bé phËn c­ d©n, mét lµng, vµ ®ãng gãp vµo kinh tÕ cña mét vïng, cña ®Êt n­íc. §Çu tiªn lµ nghÒ phô sau dÇn dÇn trë thµnh nghÒ chÝnh. Nã còng phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. Khi kinh tÕ chung cña ®Êt n­íc ph¸t triÓn th× nã còng ph¸t triÓn theo. NghÒ gèm, lµng gèm t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho mét sè lµng kh¸c nh­: b¸n ®Êt, vËn chuyÓn, khai th¸c cñi, bu«n b¸n s¶n phÈm gèm v.v…Cho nªn nã cã thÓ t¹o ra sù ph¸t triÓn kinh tÕ cho c¶ mét vïng. Tõ xa x­a gèm cßn ®­îc c¸c th­¬ng nh©n mang ra b¸n ë n­íc ngoµi. Ngµy nay c¶ Hµn Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu quan t©m xuÊt khÈu mÆt hµng nµy. Víi nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa vµ kinh tÕ nãi trªn ®å gèm cÇn tiÕp tôc ®­îc gi÷ g×n vµ cã h­íng ph¸t triÓn phï hîp. C-KÕt luËn Th¸ng 11 n¨m 2006, ViÖt Nam ®· trë thµnh thµnh viªn thø 150 cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Nh­ vËy c¶ ViÖt Nam vµ Hµn Quèc ®Òu cã kh¶ n¨ng vµ nh÷ng c¬ héi hîp t¸c, ph¸t triÓn. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp ®ã, c¶ hai n­íc lu«n quan t©m ®Õn chiÕn l­îc xuÊt khÈu mÆt hµng thñ c«ng, trong ®ã cã c¸c s¶n phÈm gèm sø. §å gèm kh«ng chØ lµ s¶n phÈm trao ®æi , ph¸t triÓn kinh tÕ mµ cßn ®Ó giíi thiÖu v¨n hãa. Th«ng qua c¸c s¶n phÈm gèm, ViÖt Nam vµ Hµn Quèc cã thÓ giíi thiÖu víi nhau vµ víi thÕ giíi vÒ nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c cña ®Êt n­íc m×nh. ViÖc ph¸t triÓn du lÞch lµng nghÒ truyÒn thèng còng lµ mét thÕ m¹nh cña c¶ hai n­íc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n hãa.Nh÷ng nÐt v¨n hãa t­¬ng ®ång sÏ lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc hîp t¸c h÷u nghÞ gi÷a ViÖt Nam vµ Hµn Quèc. Tõ sù héi nhËp vÒ v¨n hãa sÏ tiÕp søc cho sù hîp t¸c vÒ kinh tÕ, ngo¹i giao vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Nh÷ng nÐt v¨n hãa kh¸c nhau nãi lªn b¶n s¾c v¨n hãa riªng cña mçi n­íc, cÇn ®­îc tr©n träng, gi÷ g×n ®Ó hßa nhËp mµ kh«ng hßa tan. V× vËy trong qu¸ tr×nh hîp t¸c cÇn ph¶i nghiªn cøu ®Ó hiÓu biÕt râ vÒ nhau, trªn c¬ së ®ã biÕt t«n träng, gi÷ g×n vµ t¨ng c­êng häc hái nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa tèt ®Ñp cña mçi n­íc. Chuyªn ®Ò nµy mong gãp mét phÇn nhá giíi thiÖu mét vµi nÐt v¨n hãa ®Ñp trong mçi nÒn v¨n hãa cña hai quèc gia ®· vµ ®ang cã mèi quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c tèt ®Ñp. Víi kh¶ n¨ng cã h¹n nªn niªn luËn nµy ch¾c ch¾n cßn nhiÒu ®iÓm h¹n chÕ vµ thiÕu sãt. T«i xin ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña c¸c thµy c« vµ c¸c b¹n sinh viªn. Xin tr©n träng c¶m ¬n! TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. 박기석. 2002. 한국유산문화2. 발행처: 시공테크&코리아비주얼스. 2. Julie Pickering. 1997. Korean Cultural Heritage. The Korea Foundation. 3. Pictorial Korea, The monthly magazine, april 2004, p28-31. 4. Pictorial Korea, The monthly magazine, july 2001 , p25-28. 5. Pictorial Korea, The monthly magazine, june 2000, p40-45. 6. Di sản văn hóa Hàn Quốc (Korean culture heritage). 1997. Ban thông tin hải ngoại Hàn Quốc. p33-45. 7. Bùi Văn Vượng. 2002. Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam. NXB văn hóa thông tin. 8. Trần Ngọc Thêm. 1999. Cơ sở văn hóa Việt Nam. NXB Giáo dục. 9. Một số website: www.korean-arts.com www.koreafolkart.com www.hanquocngaynay.com www.metmuseum.org/explore/celadon/htm/startpage.htm www.vietnamgateway.org.vn www.Vietantique.com/antique/chu_dau.htm www.bacninh.gov.vn Môc lôc Trang A. Më ®Çu 1 I. Lý do nghiªn cøu 1 II. LÞch sö vÊn ®Ò vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1 III. NhiÖm vô nghiªn cøu 2 B. Néi dung 2 I. §å gèm trong v¨n ho¸ vËt thÓ vµ v¨n ho¸ phi vËt thÓ cña mçi d©n téc 2 II. Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ trong ®å gèm Hµn Quèc 6 1. Kh¸i l­îc lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña ®å gåm Hµn Quèc 6 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ cña ®å gèm thêi Koryo vµ Choseon 7 3. TiÓu kÕt 14 III. Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ trong ®å gèm ViÖt Nam 15 1. Kh¸i l­îc vÒ lÞch sö ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®å g«m ViÖt Nam 15 2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ cña ®å gèm ViÖt Nam 16 IV. Nh÷ng nÐt v¨n ho¸ t­¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt thÓ hiÖn qua s¶n phÈm gèm Hµn Quèc vµ ViÖt Nam 18 1. V¨n ho¸ tËn dông vµ khai th¸c m«i tr­êng tù nhiªn 18 2. Quan ®iÓm thÈm mü cña hai d©n téc 19 3. §êi sèng tinh thÇn, t×nh c¶m cña hai d©n téc 20 4. TruyÒn thèng lao ®éng cÇn cï, giµu nghÞ lùc, giµu trÝ t­ëng t­îng, søc s¸ng t¹o vµ sù khÐo lÐo cña c¸c nghÖ nh©n gèm ë c¶ hai d©n téc. 21 5. S¶n xuÊt gèm lµ mét nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng 22 C. KÕt luËn 23 Tµi liÖu tham kh¶o 24