Đề tài Pháp gia và tư tưởng pháp gia trong nghiệp trị quốc của Tần Thuỷ Hoàng

§¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr­êng §¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Khoa §«ng Ph­¬ng häc ------ B¸o c¸o khoa häc Ph¸p gia vµ t­ t­ëng ph¸p gia trong nghiÖp trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng Môc lôc Trang Môc lôc 1 PhÇn I : Giíi thiÖu chung 2 1. Lý do chän ®Ò tµi 2 2. Néi dung nghiªn cøu 2 3. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2 4. §ãng gãp 2 PhÇn II : Néi dung 3 I. T­ t­ëng Ph¸p gia cña Hµn Phi Tö 3 I.1 C¬ së x· héi vµ sù hoµn thiÖn cña t­ t­ëng ph¸p gia trong giai ®o¹n Hµn Phi Tö (280? - 233 TCN) 3 I.1.1 C¬ së x· héi cña t­ t­ëng Ph¸p gia - Hµn Phi Tö 3 I.1.2. Sù hoµn thiÖn cña t­ t­ëng Ph¸p gia trong giai ®o¹n Hµn Phi Tö 4 I.2 Néi dung c¬ b¶n cña Ph¸p Gia - Hµn Phi Tö 4 I.2.1. Ph¸p 5 I.2.2 ThÕ 5 I.2.3. ThuËt 6 II: T­ t­ëng Ph¸p gia trong nghiÖp trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng. 8 II.1 TÇn Thuû Hoµng §Õ (246 - 209 TCN) 8 II..2 Thêi ®¹i míi víi nhiÒu thay ®æi - cÇn ®Õn mét quan niÖm quèc trÞ míi. 9 II.3 TÇn Thuû Hoµng víi triÕt lý Ph¸p gia trong nghiÖp trÞ quèc. 10 II.3.1. Träng tµi dông ng­êi, th©u tãm lôc quèc 10 II.3.2. X©y dùng mét nhµ n­íc tËp quyÒn trung ­¬ng 12 II.3.3 Thùc hiÖn, cñng cè chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn 14 PhÇn III: §¸nh gi¸ - KÕt luËn 16 Tµi liÖu tham kh¶o 19 PhÇn I : Giíi thiÖu chung 1. Trong mçi quèc gia, ®Ó ®¶m b¶o cho mét nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh, mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn vµ mét x· héi c«ng b»ng, th× ph¸p luËt chÝnh lµ c«ng cô tèi ­u cã hiÖu qu¶ nhÊt. Song, chØ cã luËt ph¸p kh«ng th× ch­a ®ñ, mµ ng­êi ¸p dông nã, thùc hiÖn nã míi thùc sù t¹o nªn tÝnh hiÖu qu¶ cña nã. - Ph¸p gia lµ tr­êng ph¸i triÕt häc ®­îc ra ®êi t¹i Trung Hoa. Víi lÞch sö thÕ giíi nãi chung vµ lÞch sö Trung Hoa nãi riªng, Ph¸p gia cña Hµn Phi Tõ ®­îc coi lµ tr­êng ph¸i triÕt häc ®Çu tiªn chñ tr­¬ng dïng phÐp trÞ ®Ó trÞ n­íc, lµ nh÷ng b¶n chÐp ®Çu tiªn vÒ ph¸p luËt vµ vÞ vua ®Çu tiªn cña lÞch sö Trung Hoa ®· ¸p dông mét c¸ch triÖt ®Ó, cã hiÖu qu¶ t­ t­ëng nµy. … víi viÖc trÞ n­íc cña m×nh. ChÝnh lµ TÇn Thuû Hoµng §Õ cã phÐp trÞ trong tay, TÇn Thuû Hoµng th©u tãm lôc quèc, (thèng nhÊt Trung Hoa), x©y dùng Nhµ n­íc tËp truyÒn Trung ­¬ng ®Çu tiªn trong lÞch sö Trung Quèc. Tõ nh÷ng thµnh c«ng to lín nµy, mµ vai trß to lín cña ph¸p trÞ ®· ®­îc kh¼ng ®Þnh. Bªn c¹nh ®ã ta nhËn thÊy nghiªn cøu vÒ ph¸p trÞ vµ ph¸p luËt mang tÝnh thêi sù rÊt cao. Bëi qua bao ngh×n n¨m ph¸t triÓn, ph¸p luËt vµ ph¸p trÞ kh«ng chØ cã trong tõng quèc giam mµ nã cßn ë trong nhiÒu tæ chøc Quèc tÕ. 2. Trong tiÓu luËn nµy, th«ng qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña tr­êng ph¸i Ph¸p gia cña Hµn Phi Tö, ®Ó nhËn thÊy TÇn Thuû Hoµng ®· rÊt thµnh c«ng khi thùc hiÖn s¸ch l­îc ph¸p trÞ trong nghiÖp trÞ quèc cña «ng. Tõ ®©y ®· ®­a TÇn Thuû Hoµng trë thµnh mét bËc §Õ v­¬ng trong thiªn h¹, trë thµnh ng­êi ®iÓn h×nh cho Ph¸p gia víi “Ph¸p” nghiªm, “thÕ” th­îng vµ “thuËt” s©u. Song bªn c¹nh ®ã, víi chÝnh s¸ch quèc trÞ hµ kh¾c, ®éc ®o¸n. 3- §Ó lµm râ nh÷ng néi dung trªn, t«i xin ®­îc ®i ph©n tÝch nh÷ng thµnh c«ng tiªu biÓu, ®iÓn h×nh cña TÇn Thuû Hoµng §Õ còng nh­ mét sè téi ¸c cña «ng trong 26 n¨m chÊp chÝnh, vµ b»ng tæng hîp, ®èi chiÕu. so s¸nh chÝnh s¸ch chÝnh trÞ cña «ng víi s¸ch l­îc ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö, ®Ó lµm næi bËt lªn m­u l­îc th©m cao, trÝ tuÖ tuyÖt vêi cña Hµn Phi Tö, còng nh­ cña §¹i ®Õ v­¬ng TÇn Thuû Hoµng. 4. Tõ viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy, t«i hi väng phÇn nµo lÝ gi¶i ®­îc tÇm quan träng cña ph¸p luËt trong viÖc æn ®×nh chÝnh trÞ, vµ ph¸t triÓn x· héi, phÇn nµo nhËn thÊy ph¸p trÞ cã vai trß v« cïng to lín trong viÖc qu¶n lý, vµ ®iÒu hµnh tèt bé m¸y Nhµ n­íc. §Æc biÖt, gãp phÇn nghiªn cøu vÒ nguån gèc cña t­ t­ëng ph¸p gia vµ cã c¸i nh×n ®óng ®¾n h¬n vÒ c«ng vµ téi cña TÇn Thuû Hoµng §Õ. PhÇn II : Néi dung chÝnh I. T­ t­ëng ph¸p gia cña Hµn Phi Tö ( 280? - 233TCN) I.1. C¬ së x· héi vµ hoµn thiÖn cña t­ t­ëng ph¸p gia trong giai ®o¹n Hµn Phi Tö (280 - 233 TCN). I.1.1. C¬ së x· héi cña t­ t­ëng Ph¸p gia - Hµn Phi Tö. Tr­êng ph¸i ph¸p gia ®­îc b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµo thêi Xu©n-Thu chiÕn quèc ( 770 - 221 TCN). §©y lµ thêi kú mµ x· héi Trung Quèc cã rÊt nhiÒu biÕn ®éng , trËt tù x· héi bÞ ®¶o lén. “LÔ”, “nh¹c” kh«ng cßn ®­îc g×n gi÷ nh­ tr­íc n÷a. Nh÷ng cuéc néi chiÕn diÔn ra liªn tôc dai d¼ng, d­êng nh­ kh«ng cã sù chÊm døt. Ngò B¸ (TÒ, Së, TÇn, TÊn, Tèng) vÉn tiÕp tôc dïng b¹o lùc ®Ó th«n tÝnh lÉn nhau. ChiÕn tranh diÔn ra triÒn miªn ®· lµm cho x· héi cµng thªm suy tµn, kinh tÕ l¹c hËu, ng­êi d©n nghÌo ®ãi trong mét nÒn kinh tÕ tù bÊt æn ®Þnh. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, mµ trong thêi k× nµy ®· cã nhiÒu häc thuyÕt chÝnh trÞ ra ®êi, cïng môc ®Ých lµm æn ®Þnh l¹i nÒn chÝnh trÞ. Tiªu biÓu cã bèn tr­êng ph¸i lín lµ Nho gia - MÆc gia - §¹o gia vµ Ph¸p gia, vµ ®¹i diÖn cho nã lµ bèn nhµ t­ t­ëng lín lµ Khæng Tö - MÆc Tö- L·o Tö - vµ Hµn Phi Tö. Nh­ng ®Ó x©y dùng mét nÒn chÝnh trÞ æn ®Þnh, kh«ng ph¶i lµ b»ng chñ tr­¬ng dïng nh©n ®Ó trÞ n­íc cña Khæng Tö bëi “thùc chÊt cña ®øc trÞ, nh©n trÞ mµ ®¹o Nho chñ tr­¬ng ch¼ng qua lµ duy tr× sù ph©n biÖt gi÷a ng­êi sang kÎ hÌn, b¾t kÎ hÌn chÞu ¬n, sî h·i uy lùc ng­êi sang”, song Hµn Phi Tö ®· tiÕp thu t­ t­ëng nh©n trÞ cña KT vµ chñ tr­¬ng LÏ trÞ cña th©y Tu©n Tö, vµ nh÷ng lý thuyÕt ph¸p gia cã tõ tr­íc ®Ó hoµn thiÖn t­ t­ëng ph¸p trÞ cña m×nh, ®­a Hµn Phi Tö trë thµnh ng­êi tiªu biÓu cho t­ t­ëng Ph¸p gia. Hµn Phi Tö (280 ? - 233 TCN), «ng xuÊt th©n quÝ téc, lµ c«ng tö cña vua C«ng n­íc Hµn, nh­ng «ng kh«ng ph¶i lµ ng­êi kÕ vÞ ng«i vua. ChÝnh v× vËy, ngay tõ nhá «ng ®· nh×n thÊy râ c¸c quan hÖ gi÷a vua t«i vµ c¸ch trÞ n­íc. Tuy nhiªn, Hµn Phi lµ ng­êi cã tËt nãi l¾p, do ®ã «ng kh«ng giái biÖn luËn vµ «ng ®· tËp trung søc lùc ®Ó viÕt s¸ch tr×nh bµy c¸c luËn thuyÕt cña m×nh. Cïng víi Lý T­, Hµn Phi lµ häc trß cña thÇy Tu©n Tö, nhµ sö gia lín nhÊt lóc bÊy giê. Do ®ã, «ng ®· tiÕp thu vµ th«ng th¹o nh÷ng t­ t­ëng quèc trÞ cña c¸c bËc tiÒn bèi ®i tr­íc (Nho gia, §¹o gia, MÆc gia…) Hµn Phi cßn ®­îc coi lµ ®¹i diÖn xuÊt s¾c nhÊt cña tr­êng ph¸i Ph¸p gia, lµ ng­êi chñ tr­¬ng dïng ph·p chÕ ®Ó cai trÞ §Êt N­íc. Khi thÊy n­íc Hµn suy yÕu, «ng ®· nhiÒu lÇn viÕt th­ d©ng lªn can vua Hµn nh­ng vua Hµn kh«ng dïng vµ khi TÇn ®¸nh Hµn, «ng ®· bÞ ph¸i ®i sø n­íc TÇn. t¹i n­íc TÇn «ng cã c¬ héi nãi lªn t­ t­ëng ph¸p trÞ cña m×nh vµ TÇn Thuû Hoµng rÊt thÝch t­ t­ëng ®ã. Sau nµy, bëi sù ganh ghÐt ®è kÞ cña ng­êi b¹n häc cò Lý T­, «ng ®· bÞ bøc tö trong ngôc (buéc ph¶i uèng thuèc ®éc tù tö). Sang t­ t­ëng ph¸p trÞ cña «ng ®· ®­îc TÇn Thuû Hoµng thùc hiÖn mét c¸ch triÖt ®Ó. I.1.2. Sù hoµn thiÖn cña t­ t­ëng Ph¸p gia trong giai ®o¹n Hµn Phi Tö. (280 - 233 TCN). Hµn Phi Tö kh«ng ph¶i lµ ng­êi khëi x­íng cña tr­êng ph¸i Ph¸p gia, mµ ng­êi khëi x­íng ®Çu tiªn lµ Qu¶n Träng (trong thêi Xu©n Thu), tiÕp ®Õn lµ Th­¬ng ¦ëng vµ Th©n BÊt H¹i…, song lý thuyÕt Ph¸p gia cña Qu¶n Träng, Th­¬ng ¦ëng, Th¸n BÊt H¹i vÉn chØ míi lµ “PhÐp t¾c, nã cßn thiÕu mét linh hån ®Ó trë thµnh sinh ®éng, uyÓn chuyÓn ¸p dông trong v« vµn tr­êng hîp kh¸c nhau. Hµn Phi thÊy nã ë ®¹o L·o vµ ®­a ®¹o L·o vµo ho¸n c¶i c¸i häc thuyÕt vèn dÜ kh« khan thµnh mét häc thuyÕt ®Çy søc sèng. NÕu Qu¶n Träng, Th­¬ng ¦ëng míi chØ thÊy c¸i quan träng cña phÐp t¾c, Th©n BÊt H¹i thÊy thªm ®­îc c¸i “ThÕ” cña bËc §Õ v­¬ng. Th× víi Hµn Phi, trÞ n­íc cßn cÇn cã “thuËt” ®Ó ng­êi cai trÞ sö dông mµ øng phã víi mäi tr­êng hîp. Cßn víi thÇy Tu©n Tö «ng kh«ng xem trong s¸ch l­îc ph¸p trÞ, mµ ng­îc l¹i rÊt träng lÔ, nh­ng sù c¸ch biÖt gi÷a lÔ vµ ph¸p luËt th× rÊt khiªm nh­êng vµ ®«i lóc l¹i kh«ng râ rµng. ChÝnh sù c¸ch biÖt thiÕu râ rµng gi÷a “lÔ” víi “ph¸p” vµ quan niÖm b¶n tÝnh ¸c bÈm sinh cña thÇy Tu©n Tö, ®· më ®­êng cho häc trß Hµn Phi ®­a ra chñ tr­¬ng ph¸p chÕ nh»m k×m h·m ¸c tÝnh cña con ng­êi. Do ®ã, Hµn Phi lµ ng­êi ®¹i diÖn lín nhÊt cho tr­êng ph¸i Ph¸p gia, víi sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a Ph¸p - ThÕ - ThuËt ®Ó h×nh thµnh t­ t­ëng ph¸p trÞ trong viÖc cai trÞ §Êt N­íc. I. 2. Néi dung c¬ b¶n cña Ph¸p gia - Hµn phi Tö. LÞch sö loµi ng­êi lµ sù ph¸t triÓn theo d©n sè, nÕu cø dïng nh÷ng quy luËt ph¸p luËt - nh­ thêi Nghiªu ThuÊn ¸p dông cho mét thêi ®iÓm nµo ®ã th× sÏ kh«ng phï hîp, do ®ã luËt ph¸p lu«n ®­îc biÕn ®æi theo lÞch sö. Trªn c¬ së nµy Hµn Phi Tö cµng v÷ng vµng ®Ò ra chñ tr­¬ng dïng Ph¸p chÕ ®Ó cai trÞ §Êt N­íc. KÕ thõa t­ t­ëng cña thÇy Tu©n Tö, Hµn Phi Tö còng cho r»ng con ng­êi sinh ra lµ mang b¶n tÝnh ¸c, lµ tù t­ tù lîi, sinh ra lµ ®· tr¸nh h¹i cÇu lîi. Do ®ã nÕu cai trÞ b»ng nh©n nghÜa th× chØ trÞ ®­îc sè Ýt, kh«ng trÞ ®­îc sè ®«ng. Cßn cai trÞ b»ng c¸ch ®Æt ra nh÷ng luËt ph¸p, nh÷ng h×nh ph¹t th× sÏ trÞ ®­îc sè ®«ng. H¬n n÷a, luËt ph¸p cã ®Æc ®iÓm ®Æc biÖt mµ c¸c nhµ triÕt häc ph­¬ng §«ng cho r»ng ®Æc ®iÓm nµy cßn h¬n c¶ chuÈn mùc ®¹o ®øc, ®ã lµ “thêi biÕn th× ph¸p biÕn, mµ ta thÊy ®¹o ®øc bao giê còng ph¸t triÓn chËm h¬n thêi thÕ. Vµ «ng cho r»ng kh«ng cã ph¸p luËt lu«n lu«n ®óng. Cã nghÜa lµ ph¸p luËt lu«n mang tÝnh lÞch sö. Khi míi h×nh thµnh t­ t­ëng Ph¸p gia chØ cã “ph¸p”. lµ ®Ò cao viÖc cai trÞ cña ph¸p luËt, sau cã “thÕ” lµ ®Ó ®Ò cao viÖc cai trÞ cña ng­êi cÇm quyÒn, cô thÓ lµ sù cai trÞ cña Vua. §Õn Hµn Phi Tö «ng ®Ò ra “thuËt” lµ ®Ò cao thñ thuËt trÞ n­íc cña Vua. Hµn Phi Tö thèng nhÊt c¶ ba nhãm t­ t­ëng ®ã, vµ t­ t­ëng ph¸p gia cña «ng ®­îc thùc hiÖn thÞnh nhÊt vµo thêi TÇn Thuû Hoµng Doanh ChÝnh. I.2.1. Ph¸p : Hµn Phi Tö cho r»ng, Ph¸p lµ luËt lÖ lµ nh÷ng quy t¾c, nh÷ng quy ®Þnh, ®­îc ®Ò ra ®Ó cho mäi ng­êi trong x· héi biÕt mµ lµm theo, khi ®ã x· héi sÏ ®­îc æn ®Þnh vµ ®i vµo trËt tù, nã ®iÒu chØnh x· héi tõ lo¹n mµ trë nªn th¸i b×nh. Do vËy, «ng nãi “h×nh ph¸p lµ c¸i gèc cña thiªn h¹, nã ng¨n ngõa viÖc b¹o ng­îc, lµm cho con ng­êi ta biÕt ghÐt bá ®iÒu ¸c, ng¨n nh÷ng viÖc ¸c ch­a x¶y ra. HiÓu mét c¸ch réng h¬n “Ph¸p” lµ ®¹i diÖn cho mét thÓ chÕ, mét chÕ ®é chÝnh trÞ. “Ph¸p” thùc sù lµ c¨n cø kh¸ch quan, lµ tiªu chuÈn ®Æt râ ph¶i tr¸i, tèt xÊu mµ kh«ng bÞ ¶nh h­ëng vµ chi phèi bëi t©m lÝ con ng­êi. Th«ng qua “Ph¸p”, con ng­êi biÕt ®­îc vai trß bæn phËn cña m×nh, biÕt ®­îc nh÷ng ®iÒu nªn lµm vµ kh«ng nªn lµm. Bªn c¹nh ®ã, nªn v× vèn b¶n tÝnh lµ tr¸nh h¹i cÇu lîi “Ph¸p” ®Æt ra lµ lu«n lu«n trÞ ®­îc sè ®«ng, cã th­ëng cã ph¹t, khÝch lÖ con ng­êi lµm theo ph¸p luËt. Hµn Phi Tö cßn ®Æt ra, thi hµnh “ph¸p” th× ph¶i nghiªm minh, kh«ng ®­îc dïng tù t­ c¸ nh©n, kh«ng ®­îc tù t­ tù lîi, kh«ng ®­îc tuú tiÖn, tù ®éng thay ®æi “ph¸p”. Kh«ng ph©n biÖt ®¼ng cÊp khi luËn téi, vµ th­ëng ph¹t ph¶i c«ng b»ng, nghiªm minh. Ta nhËn thÊy mét ®iÒu r»ng ph¸p lµ do nhµ vua ®Ò ra, vµ nh­ thÕ luËt ph¸p cßn thÊp h¬n c¶ vÞ thÕ nhµ vua. I.2.2. ThÕ . Hµn Phi Tö cho r»ng thÕ lµ ®Þa vÞ, lµ thÕ lùc vµ quyÒn uy cña ng­êi ®øng ®Çu chÝnh thÓ, mµ cô thÓ lµ ®Þa vÞ, quyÒn uy vµ thÕ lùc cña Vua. ThÕ lµ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu khi mµ ®· ®Ò ra “Ph¸p”. Cã ph¸p råi th× ph¶i cã quyÒn uy cã thÕ lùc ®Ó ban bè vµ cho Ph¸p ®­îc thùc hiÖn ®óng. ¤ng cho r»ng thÕ cßn cã thÓ thay thÕ quyÒn lùc cña th¸nh quyÒn, thay thÕ cho bËc th¸nh nh©n (bËc th¸nh nh©n lµ quan ®iÓm cña Nho gi¸o). Nh­ vËy Hµn Phi Tö coi träng ph¸p luËt h¬n ®¹o ®øc. I.2.3. ThuËt. Ngoµi “ph¸p” vµ “thÕ” th× rÊt cÇn ®Õn thuËt. ThuËt chÝnh lµ nh÷ng ph­¬ng ph¸p nh÷ng thñ thuËt, lµ m­u l­îc ®Ó ®iÒu khiÓn vµ gi¶i quyÕt c«ng viÖc, lµ ph­¬ng ph¸p c¸ch thøc dïng ng­êi khiÕn ng­êi ta thi hµnh triÖt ®Ó ph¸p luËt, khiÕn cho ng­êi ta tËn trung tËn lùc. ThuËt bao gåm ba mÆt : “bæ nhiÖm”, “kh¶o h¹ch” vµ “th­ëng ph¹t”. “ThuËt” “bæ nhiÖm” lµ ph­¬ng ph¸p chän quan l¹i : chØ c¨n cø vµo tµi n¨ng, kh«ng cÇn ®Õn ®øc h¹nh dßng dâi. ThuËt “kh¶o h¹nh” vµ “th­ëng ph¹t” lµ c¨n cø theo tr¸ch nhiÖm ®Ó kiªm tra hiÖu qu¶ c«ng t¸c, lµm tèt th× th­ëng rÊt hËu, lµm kh«ng tèt th× ph¹t rÊt nÆng. ThuËt kh«ng ban bè nh­ Ph¸p, “thÕ” “thuËt” lµ cña riªng nhµ vua. Ph¸p ®Ó trÞ d©n do quan n¾m gi÷, cßn thuËt lµ ®Ó trÞ quan vµ chØ m×nh vua n¾m gi÷. Hµn Phi Tö cho r»ng vua ph¶i lu«n lu«n cã “thuËt”, vµ thuËt ph¶i lu«n di cïng “ph¸p”, cïng “thÕ”. Khi ®ã vua sÏ cã bÒ t«i tËn trung, cãtµi vµ tËn lùc. Vµ vua th× kh«ng ®­îc chia sÎ quyÒn lùc víi ai, kh«ng ®­îc tin ai, kh«ng yªu riªng ai, kh«ng ghÐt riªng ai, kh«ng ®­îc ®Ó bÒ t«i khinh nhên, vµ ®Æc biÖt kh«ng ®­îc sïng b¸i quØ thÇn… nÕu lµm ng­îc l¹i, th× thuËt bÞ lé vµ kh«ng cai trÞ ®­îc n­íc, ®­îc d©n. §èi víi v¨n ho¸ ThÕ Giíi nãi chung vµ v¨n ho¸ Trung Quèc nãi riªng, t­ t­ëng triÕt häc Ph¸p gia cña Hµn Phi Tõ lµ mét s¶n phÈm lÞch sö v« cïng vÜ ®¹i. VÒ mÆt chÝnh trÞ, nã lµ c«ng tr×nh quan träng nhÊt cña chÝnh trÞ häc Trung Hoa, vµ lµ mét trong nh÷ng c«ng tr×nh ®Çu tiªn cña chÝnh trÞ häc ThÕ Giíi. VÒ mÆt t­ t­ëng nã x¸c ®Þnh tr­êng ph¸i Ph¸p gia, lµ mét trong bèn tr­êng ph¸i lín nhÊt cña t­ t­ëng Trung Quèc (Nho gia - MÆc gia - L·o gia - Ph¸p gia). Khi t×m hiÓu vÒ Ph¸p gia, mét t¸c phÈm cña c¸ch ®©y h¬n 2300 n¨m, ta chît giËt m×nh bëi tÝnh thêi sù cña nã. Ta c¶m t­ëng r»ng t¸c gi¶ lµ ng­êi hiÖn nay, nãi víi ng«n ng÷ vµ c¸ch lÝ luËn h«m nay vÒ c¸c quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi h«m nay, kh«ng chØ ë Trung Hoa mµ ë c¶ thÕ giíi, trong ®ã ta b¾t buéc ph¶i thõa nhËn r»ng con ng­êi viÕt ra nã thùc sù lµ mét thiªn tµi toµn diÖn, mét ®Çu ãc lçi l¹c nhÊt cña Trung Hoa vµ cña loµi ng­êi, con ng­êi Trung Hoa ®Çu tiªn d¸m nh×n th¼ng vµo sù thËt víi tÊt c¶ c¸i tµn nhÉn cña nã, ®Ó t×m c¸ch ®­a ®Õn mét cuéc sèng yªn æn cho d©n th­êng trong khu«n khæ thêi ®¹i qu©n chñ. Ta nhËn thÊy r»ng, ph¸i Ph¸p gia chñ tr­¬ng dïng ph¸p luËt ®Ó trÞ n­íc lµ v« cïng ®óng ®¾n. Nhê vËy, n­íc TÇn ®· trë nªn hïng m¹nh vµ thèng nhÊt ®­îc Trung Quèc. Nh­ng mÆt kh¸c, ph¸i nµy qu¸ nhÊn m¹nh biÖn ph¸p trõng ph¹t nÆng nÒ, phñ nhËn ®¹o ®øc, t×nh c¶m, thñ tiªu v¨n ho¸ gi¸o dôc lµ ®i ng­îc víi sù ph¸t triÓn cña v¨n minh vµ lµm cho m©u thuÉn x· héi thªm gay g¾t. TÇn Thuû Hoµng lµ ng­êi ®Çu tiªn thùc hiÖn Ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö, chñ tr­¬ng cai trÞ b»ng ph¸p chÕ, ®· mang l¹i cho TÇn Thuû Hoµng nh÷ng thµnh c«ng to lín trong viÖc cai trÞ §¸t N­íc : th©u tãm lôc quèc, thu giang s¬n vÒ mét mèi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn mét nhµ n­íc tËp quyÒn trung ­¬ng ®Çu tiªn cña Trung Quèc. Song còng bëi chÝnh s¸ch cai trÞ kh¾c nghiÖt mµ Nhµ TÇn ®o¶n mÖnh chØ tån t¹i ®­îc trong 15 n¨m, vµ TÇn Thuû Hoµng bÞ coi lµ mét h«n qu©n, b¹o chóa. II. T­ t­ëng Ph¸pgia trong nghiÖp trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng. II.1. TÇn Thuû Hoµng ®Õ(246 - 209tcn). TÇn Thuû Hoµng ®Õ (246 - 209 TCN) lµ con cña Trang T­¬ng V­¬ng n­íc TÇn, «ng hä Doanh tªn ChÝnh. Do cha Trang T­¬ng V­¬ng lµm con tin cña n­íc TÇn ë n­íc TriÖu, Trang T­¬ng V­¬ng ®· lÊy ng­êi thiÕp cña L· BÊt Vi lµ TriÖu C¬ nªn TÇn Thuû Hoµng ®· ®­îc sinh t¹i Hµm §an vµo th¸ng giªng n¨m thø 48 ®êi TÇn Chiªu V­¬ng. Sau khi trë vÒ n­íc, Trang T­¬ng V­¬ng ®­îc phong vua vµ Doanh ChÝnh ®­îc phong lµm Th¸i tö. N¨m 147 TCN, TÇn Trang V­¬ng chÕt vµ Th¸i tö Doanh ChÝnh lªn ng«i Hoµng ®Õ n¨m 13 tuæi, song mäi quyÒn lùc ®Òu tËp trung ë trong tay t­íng quèc L· BÊt Vi. N¨m 233-TCN lµ n¨m thø 9 v­¬ng triÒu TÇn, Doanh ChÝnh ®· 22 tuæi, lóc ®ã míi thùc sù cÇm quyÒn ®iÒu hµnh §Êt N­íc. N¨m sau Doanh ChÝnh b·i miÔn chøc t­íng quèc L· BÊt Vi, thÕ vÞ trÝ ®ã lµ Lý T­ vµ tËp trung quyÒn lùc vµo tay m×nh. TÇn Doanh ChÝnh b¾t ®Çu sù nghiÖp trÞ quèc cña m×nh Ngay tõ lóc cßn nhá, Doanh ChÝnh ®· ®­îc tiÕp thu nh÷ng t­ t­ëng trÞ n­íc cña Nho gia, MÆc gia vµ §¹o gia, Doanh ChÝnh ®· cã t­ t­ëng cëi më vµ biÕt träng nh÷ng kiÕn nghÞ cña tri thøc ®­¬ng thêi. §©y lµ mét nguån tri thøc cho sù nghiÖp Quèc trÞ cña TÇn Thuû Hoµng sau nµy. Song Doanh ChÝnh còng sím béc lé b¶n tÝnh ®éc ¸c vµ ®éc ®o¸n cña m×nh. Sau khi n¾m quyÒn ®iÒu hµnh §Êt N­íc, TÇn Doanh ChÝnh ®· thùc sù tiÕp thu mét c¸ch s©u s¾c t­ t­ëng dïng ph¸p chÕ ®Ó trÞ quèc cña Hµn Phi Tö. Cã thÓ coi Hµn Phi Tö lµ mét t­ t­ëng gia xuÊt s¾c víi t­ t­ëng ph¸p trÞ, vµ TÇn Thuû Hoµng lµ ng­êi ®· biÕn t­ t­ëng Ph¸p trÞ Êy thµnh hiÖn thùc. ¤ng cho r»ng thêi ®¹i cña m×nh lµ mét thêi ®¹i míi, vµ rÊt cÇn ®Õn mét quan niÖm Quèc trÞ míi, vµ dïng ph¸p trÞ ®Ó trÞ quèc lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. Víi t­ t­ëng Ph¸p trÞ, TÇn Thuû Hoµng ®· dÇn th©u tãm lôc quèc, thèng nhÊt Trung Hoa, x©y dùng nhµ n­íc tËp quyÒn Trung ­¬ng tuyÖt ®èi, vµ lµ nhµ n­íc phong kiÕn ®Çu tiªn trong lÞch sö Trung Quèc. ¤ng ®· ®­a TÇn quèc trë thµnh mét c­êng quèc v÷ng m¹nh víi nÒn chÝnh trÞ thèng nhÊt, víi mét x· héi ph¸t triÓn. ChÝnh nh÷ng thµnh c«ng ®ã, cïng víi sù cai trÞ ®éc ¸c cña TÇn Thuû Hoµng, mµ «ng ®­îc coi lµ mét vÞ “thiªn cæ nhÊt ®Õ”. II. 2. Thêi ®¹i míi víi nhiÒu thay ®æi - cÇn ®Õn mét quan niÖm quèc trÞ míi. Trong lÞch sö Trung Quèc, thêi Xu©n Thu n¸o lo¹n ®i qua, nh­ng thêi ChiÕn Quèc (479 - 221 TCN) l¹i ®Õn, v× néi chiÕn Trung Quèc vÉn kh«ng chÊm døt. Ngò B¸ (TÒ Hoµng C«ng, Së Trang C«ng, TÇn Môc C«ng, TÇn V¨n C«ng, vµ Tèng T­¬ng c«ng) tiÕp tôc dïng b¹o lùc ®Ó th«n tÝn lÉn nhau dÉn ®Õn Ngò B¸ ho¸ thµnh ThÊt Hïng : TÇn, Së, Yªn, TÒ, TriÖu, Hµn vµ Nguþ tranh giµnh quyÒn lùc. N¨m 221-TCN, TÇn V­¬ng ChÝnh chinh phôc ®­îc s¸u tiÓu quèc gia kia, vµ tÊn b×nh phong Chu TriÖu ®Ó thµnh lËp chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ. Tr­íc khi thèng nhÊt thiªn h¹, TÇn V­¬ng ChÝnh cã nhu cÇu tËp trung søc m¹nh quèc phßng ®Ó tiªu diÖt c¸c ®èi thñ chÝnh trÞ (thèng nhÊt chÝnh trÞ), còng nh­ c¸c t­ t­ëng ®èi träi (thèng nhÊt v¨n ho¸) cho nªn cÇn ®Õn mét s¸ch l­îc quèc trÞ míi, kh¸c víi ®­êng lèi nh©n trÞcña Khæng Tö hay v« trÞ cña L·o Tö. Cïng víi bèi c¶nh lÞch sö lóc ®ã (“ThÊt hïng tranh b¸ triÒn miªn, mµ kh«ng cã ®­îc sù thèng nhÊt tËp trung cao nhÊt) th× s¸ch l­îc ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö (cña tr­êng ph¸i Ph¸p gia) lµ v« cïng ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶ ®Ó TÇn V­¬ng ChÝnh - TÇn Thuû Hoµng thèng nhÊt thiªn h¹. TÇn V­¬ng ChÝnh ®· sím nhËn ra vµ ®· ¸p dông triÖt ®Ó s¸ch l­îc ph¸p trÞ nµy, vµ chØ cã TÇn Thuû Hoµng míi cã ®ñ tµi trÝ, ®ñ ®éc ¸c ®Ó sö dông ph¸p trÞ thèng nhÊt thiªn h¹. Ta ®· biÕt, Hµn Phi Tö lµ ng­êi cã c«ng lín nhÊt khi ®Ò ra t­ t­ëng dïng”Ph¸p” ®Ó “trÞ” vµ víi ng­êi b¹n häc cò Lý T­, «ng ®­îc coi lµ ng­êi cã c«ng lín h¬n khi cèng hiÕn t­ t­ëng quèc trÞ míi cho TÇn quèc, nh­ng Lý T­ l¹i lµ ng­êi trùc tiÕp tham chÝnh, vµ ®¹i diÖn cho hµnh ph¸p vµo thêi TÇn Thuû Hoµng (bëi Hµn Phi do ®· bÞ bøc tö qu¸ sím nªn danh tiÕng cña «ng chØ g¾n liÒn víi triÕt lý ph¸p gia, thay v× chÝnh trÞ Ph¸p gia). Nh­ vËy, Hµn Phi lµ ng­êi ®· hÖ thèng ho¸ s¸ch l­îc, ¸p dông ph¸p thuËt vµo viÖc trÞ quèc, s¸ch l­îc nµy h×nh thµnh lµ phï hîp víi quy luËt cña lÞch sö, lµ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña lÞch sö, vµ nã còng chÝnh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña lÞch sö. TÇn Thuû Hoµng cïng vÞ t­íng Lý T­ m­u tµi ®· cô thÓ ho¸ vµ thùc hiÖn s¸ch l­îc nµy vµo viÖc cai trÞ §Êt N­íc. Qua nh÷ng thµnh c«ng mµ TÇn quèc ®¹t ®­îc, th× ®· thÓ hiÖn ®­îc triÕt lý ph¸p gia cña Hµn Phi mµ TÇn Thuû Hoµng ®· sö dông, vµ kh¼ng ®Þnh ®­îc r»ng, ng­êi sö dông triÖt ®Ó nhÊt, hiÖu qu¶ nhÊt triÕt lý ph¸p gia vµo viÖc trÞ quèc chØ cã thÓ lµ TÇn Thuû Hoµng §Õ. II.3. TÇn Thuû Hoµng víi triÕt lÝ Ph¸p gia trong nghiÖp trÞ quèc. Nh­ ta ®· biÕt, Ph¸p gia cña Hµn Phi Tö gåm ba néi dung chÝnh lµ Ph¸p, ThÕ vµ thuËt. Song ba ph¹m trï nµy kh«ng t¸ch rêi riªng biÖt, mµ nã cã quan hÖ mãc xÝch lÉn nhau, vµ ph¸t triÓn cho nhau. ChÝnh v× thÕ khi thùc hiÖn “Ph¸p gia” lµ sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a Ph¸p - ThÕ - ThuËt. Nh­ thÕ, t­ t­ëng ph¸p trÞ míi ®­îc thùc sù thùc hiÖn. Trong mçi chÝnh s¸ch cai trÞ §Êt N­íc cña TÇn Thuû Hoµng, ta ®Òu thÊy râ cã sù kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ba ph¹m trï ®ã. Còng nh­ trong mçi sù ph¸t triÓn cña n­íc TÇn, ®Òu cã nh÷ng s¸ch l­îc ph¸p trÞ ®óng ®¾n cña TÇn Thuû Hoµng. Th©u tãm lôc quèc, thèng nhÊt thiªn h¹ lµ thµnh c«ng ®Çu tiªn thÓ hiÖn râ triÕt lÝ ph¸p gia cña Hµn Phi Tö trong nghiÖp trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng, tiÕp sau ®ã lµ x©y dùng nhµ n­íc tËp quyÒn Trung ­¬ng, vµ thùc hiÖn cñng cè chª ®é trung ­¬ng tËp quyÒn ®ã. §­a TÇn Thuû Hoµng trë thµnh ®¹i diÖn lín nhÊt, ®­a ph¸p gia lÇn ®Çu tiªn ®­îc ¸p dông vµ ph¸t triÓn cao nhÊt trong lÞch sö Trung Quèc. II.3.1. Träng tµi dïng ng­êi - th©u tãm lôc quèc. Sau khi TÇn V­¬ng ChÝnh chÝnh thøc n¾m quyÒn th×, c¸c n­íc Hµn, TriÖu, Nguþ, Yªn, TÒ ®ang trong t×nh tr¹ng hÌn yÕu. Nh­ng c¸c n­íc ®ã vÉn mét mùc liªn kÕt víi nhau chèng l¹i n­íc TÇn hïng m¹nh. NhiÖm vô nÆng nÒ cña TÇn v­¬ng ChÝnh lµ lµm g× ®Ó thèng nhÊt thiªn h¹. §øng tr­íc nhiÖm vô lÞch sö nÆng nÒ, TÇn V­¬ng ChÝnh c¶m thÊy khã kh¨n v« cïng, ch­a biÕt ph¶i lµm g× vµ lµm nh­ thÕ nµo ®Ó thèng nhÊt §Êt N­íc. Nh­ng cuèi cïng TÇn V­¬ng ChÝnh còng hoµn thµnh ®­îc xø mÖnh ®ã. VËy lµ do ®©u ? Cã thÓ nãi ®ã lµ “thuËt” dïng ng­êi cña «ng; träng ng­êi tµi giái va dïng hä vµo ®óng môc ®Ých ®óng vai trß vµ ®óng hoµn c¶nh lÞch sö. VÝ nh­ chuyÖn n­íc Hµn cö TrÞnh Quèc vµo TÇn gióp lµm thuû lîi, danh nghÜa lµ thÕ nh­ng trong bông hä muèn TÊn hao tèn tiÒn cña vµ nh©n lùc. Hay nh­ viÖc ®­a Lý T­ (còng lµ ng­êi n­íc Hµn) lªn lµm tÓ t­íng thay L· BÊt Vi… ®· lµm cho c¸c bËc quÇn thÇn bÊt m·n ®ßi ph¶i “tèng cæ hÕt lò tµn kh¸ch n­íc ngoµi” [ 189] bëi hä sî l¹i cã nh÷ng tËp ®oµn hoµnh hµnh, thao tóng nh­ tËp ®oµn Lao, L· tr­íc ®©y. TÇn V­¬ng ChÝnh ®· cã “lÖnh ®uæi kh¸ch” nh­ng «ng ®· thu håi l¹i lÖnh ®ã sau khi nghe lêi can ng¨n cña Lý T­. Trªn thùc tÕ, TÇn V­¬ng ChÝnh ®· nhËn thÊy TrÞnh Quèc lµ mét nhµ x©y dùng giái, viÖc x©y dùng vµ tu söa c¸c c«ng tr×nh thuû lîi cho nhµ TÇn, cµng lµm cho kinh tÕ n­íc TÇn ph¸t triÓn h¬n, vµ ®ã sÏ lµ c¬ së ®Ó n­íc TÇn thèng nhÊt Trung nguyªn. VÝ nh­ chuyÖn sau khi TÇn V­¬ng ChÝnh thu håi lÖnh ®uæi kh¸ch, «ng ®· tiÕp thu ý kiÕn cña mét nh©n vËt trô cét ë n­íc Nguþ lµ LiÔu vÒ t×nh thÕ tr­íc m¾t. R»ng víi thùc lùc cña m×nh, n­íc TÇn tiªu diÖt s¸u n­íc phÝa §«ng lµ chuyÖn kh«ng khã, nh­ng c¸c n­íc ch­ hÇu hîp lùc cïng nhau chèng TÇn sÏ lµ trë ng¹i lín nhÊt cho viÖc thèng nhÊt §Êt N­íc. Tõ ®©y «ng ®· nhËn thÊy cÇn ph¶i ph¸ vì mèi liªn minh nµy, b»ng c¸ch ph¶i li gi¸n qu©n v­¬ng c¸c n­íc, vµ cö T­íng giái ¸p c¶nh tiªu diÖt c¸c n­íc TÇn V­¬ng ChÝnh ®· ®Ó cho LiÔu lµm th¸i uý thèng lÜnh binh quyÒn, vµ Lý T­ lËp ph­¬ng ph¸p thi hµnh cô thÓ, cuèi cïng kÕ ho¹ch cña TÇn Thuû Hoµng ®· ®­îc thùc hiÖn ngay. Nh­ vËy, ta nhËn thÊy r»ng, “thuËt” trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng kh«ng chØ lµ biÕt dïng ng­êi tµi trÝ, mµ «ng cßn cã mét trÝ l­îc, m­u l­îc th©m cao. Mét mÆt «ng trùc tiÕp tÊn c«ng c¸c n­íc ch­ hÇu, mÆt kh¸c «ng cö thuyÕt kh¸ch ®Õn c¸c n­íc ho¹t ®éng. TÇn V­¬ng cßn cã nh÷ng hµnh ®éng qu©n sù kÌm theo lµm ¸p lùc. TÇn Thuû Hoµng n¨m thø 13 (234 TCN) «ng tiÕn ®¸nh Hµn kh«ng chØ mong thu phôc Hµn mµ môc®Ých lµ muèn cã ®­îc Hµn Phi Tö - ng­êi ®· mang s¸ch l­îc ph¸p trÞ ®Õn cho «ng. §èi víi ®êi sèng chÝnh trÞ trong n­íc, «ng còng lu«n biÕt l¾ng nghe ý kiÕn cña nh÷ng bËc cao nh©n, hiÓu biÕt : Nh­ kÕ s¸ch lÊy vµng ngµn c©n ®Ó ph¸ ho¹i liªn minh bèn n­íc Yªn - TriÖu - Ng« - Së cña DiÖu C¬, hoÆc gi¶ ph¶i c¨n cø vµo tµi n¨ng mµ dïng ng­êi, ®õng nªn “cÇu toµn tr¸ch bÞ”. §Æc biÖt lµ t­ t­ëng Ph¸p trÞ cña Hµn Phi. Nh­ vËy víi thuËt dông ng­êi tµi trÝ vµ m­u l­îc th©m cao, mµ trong suèt 10 n¨m, tõ TÇn Thuû Hoµng n¨m thø 16 ®Õn n¨m thø hai m­¬i s¸u (230 - 221 TCN). TÇn V­¬ng ChÝnh ®· cÊt qu©n tÊn c«ng c¸c n­íc ch­ hÇu, thèng nhÊt §Êt N­íc. Trong vßng m­êi n¨m, b»ng tµi m­u l­îc cña m×nh, TÇn V­¬ng ChÝnh ®· kÕt thóc côc diÖn phong kiÕn c¸t cø hµng b¶y - t¸m tr¨m n¨m kÓ tõ thêi T©y Chu - Xu©n Thu - ChiÕn Quèc. LÇn ®Çu tiªn n­íc Trung Hoa ®­îc thèng nhÊt thu vÒ mét mèi. TÇn V­¬ng ChÝnh thuËn theo yªu cÇu ph¸t triÓn cña lÞch sö, hoµn thµnh thèng nhÊt §Êt N­íc mét sø mÖnh nÆng nÒ mµ lÞch sö giao phã, lËp nªn k× tÝch bÊt hñ trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. TÇn Thuû Hoµng ®· thÓ hiÖn ®­îc c¸i uy c¸i “thÕ” cña mét bËc qu©n v­¬ng. Sau khi thèng nhÊt §Êt N­íc, TÇn Thuû Hoµng x©y dùng mét nhµ n­íc tËp quyÒn trung ­¬ng, lóc nµy “ph¸p” lµ mét ph­¬ng tiÖn v« cïng quan träng ®Ó cai trÞ §Êt N­íc vµ còng tõ ®Êy, “thÓ” vµ “thuËt” cña «ng ®­îc ®­a lªn vÞ trÝ cao nhÊt. II.3.2. X©y dùng mét nhµ n­íc tËp quyÒn trung ­¬ng. TÇn V­¬ng ChÝnh th©u tãm lôc quèc, thèng nhÊt thiªn h¹, x©y dùng mét quèc gia réng lín, Hµm D­¬ng lµm kinh ®«, ®Êt ®ai ch¹y dµi phÝa ®«ng ®Õn biÓn, phÝa t©y ®Õn L©m Thao Kh­¬ng trung (cao nguyªn Cam Thanh), phÝa nam ®Õn miÕu cöa nhµ quay mÆt vÒ h­íng B¾c, phÝa b¾c lÊy Hoµng Hµ lµm biªn giíi, Nam theo ¢m S¬n ®Õn tËn Liªu §«ng. LÞch sö ®· viÕt sang trang míi. Nh­ng x©y dùng mét nhµ n­íc nh­ thÕ nµo, cho phï hîp víi mét thêi thÕ míi, lµ mét ®iÒu rÊt quan träng. Trong c¸c ®¹i thÇn ®· cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Thõa t­íng V­¬ng Qu¸n cho r»ng nªn theo chÕ ®é ph©n phong, §×nh uý Lý T­ chñ tr­¬ng x©y dùng mét nhµ n­íc cã nhiÒu quËn, huyÖn, trung ­¬ng tËp quyÒn. §øng vÒ mÆt lÞch sö, TÇn V­¬ng ChÝnh thÊy râ c¨n bÖnh cæ h÷u cña ph©n phong lµ chÝnh quyÒn ph©n t¸n, c¸t cø tõng vïng g©y ra chiÕn tranh liªn miªn, lËp c¸c n­íc ch­ hÇu lµ l¹i ®i theo lèi cò, lµ nh­ gieo mÇm hËu ho¹. Trªn c¬ së n­íc TÇn, TÇn V­¬ng chÝnh quyÕt ®Þnh x©y dùng mét nhµ n­íc trung ­¬ng tËp quyÒn. Tõ ®©y, «ng x¸c lËp vÞ trÝ cao nhÊt cho ®Þa vÞ, thÕ lùc vµ uy quyÒn cña m×nh. §iÒu nµy lµ phï hîp víi “ThÕ” cña t­ t­ëng ph¸p gia, vµ s¸ch l­îc ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö. ViÖc ®Çu tiªn «ng lµm lµ ®æi v­¬ng hiÖu thµnh Hoµng ®Õ. ¤ng cho r»ng, lóc nµy, s¸u tiÓu v­¬ng ®· bÞ diÖt, thiªn h¹ nhÊt t«n. H¬n n÷a hiÖu V­¬ng tõ thêi ¢n, Chu ®Õn nay kh«ng cßn xøng ®¸ng víi c«ng lao cao quÝ cña m×nh, bëi vËy cÇn ph¶i thay ®æi danh hiÖu, x¸c lËp uy quyÒn tuyÖt ®èi cña ng­êi thèng trÞ cao nhÊt. Cuèi cïng ®· ®æi “mÖnh” thµnh “chÕ” (mÖnh lÖnh cña vua ban ra gäi lµ chÕ th­) ®æi “lÖnh” thµnh “chiÕu” (chiÕu th­), tõ nµy thiªn tö tù x­ng lµ “trÉm” ®Ó biÓu thÞ sù ®éc t«n v« nhÞ. Cßn nh­ ®Õ hiÖu, tÇn v­¬ng ChÝnh tù nhËn m×nh “®øc” b»ng c¶ Tam Hoµng, cµng cao h¬n ngò ®Õ, tõ tr­íc tíi nay ch­a cã bËc ®Õ v­¬ng nµo cã c«ng ®øc Êy, bëi vËy lµ nguyªn thñ quèc gia, «ng lÊy hiÖu lµ “Hoµng §Õ”, vµ trë thµnh vÞ Hoµng §Õ ®Çu tiªn trong lÞch sö Trung Hoa. Tõ ®©y, «ng phÕ bá viÖc ®Æt”Ph¸p thuþ” cho mçi bËc qu©n v­¬ng sau khi qua ®êi, «ng tù x­ng lµ “Thuû Hoµng ®Õ”, c¸c triÒu sau cø theo sè mµ tÝnh : NhÞ thÕ - Tam thÕ ®Õn v¹n thÕ truyÒn m·i m·i nh­ vËy TÇn Thuû Hoµng ®· iÕp thu t­ t­ëng “ThÕ”, trong ph¸p gia, x¸c lËp vÞ thÕ cao nhÊt cho m×nh, thÓ hiÖn c¸i uy quyÒn tuyÖt ®èi trong nh÷ng ngµy ®Çu cai trÞ §Êt N­íc. Thø ®Õn lµ «ng kiÖn toµn tæ chøc Trung ­¬ng tËp quyÒn. Ng­êi thèng trÞ cao nhÊt cña §Êt N­íc lµ Hoµng §Õ. D­íi hoµng ®Õ lµ c¬ cÊu chÝnh quyÒn trung ­¬ng, do “Tam c«ng” ph©n qu¶n. Thõa t­íng ®øng ®Çu tr¨m quan, gióp Hoµng ®Õ xö lÝ ®¹i sù quèc gia, Th¸i uý ®­¬ng ®Çu c¸c quan vâ, n¾m gi÷ viÖc quan ; ngù cö ®¹i phu phß ta thõa t­íng n¾m gi÷ sæ s¸ch tÊu ch­¬ng, gi¸m s¸t quan l¹i c¸c cÊp. D­íi “tam c«ng” cã “cöu khanh”, lµ ng­êi tr«ng coi cô thÓ mäi c«ng viÖc cña c¸c quan l¹i (…) . Song Hoµng ®Õ trùc tiÕp phô tr¸ch tam c«ng, cöu khanh, vµ lµ ng­êi quyÕt ®Þnh mäi viÖc quan träng nhÊt cña §Êt N­íc. Râ rµng, TÇn ThuûHoµng ®Õ ®· x¸c lËp vÞ thÕ cao nhÊt cho m×nh, lµ ng­êi cã quyÒn lùc tËp trung cao nhÊt, nã lµm nªn ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn. TiÕp ®Õn lµ kiÖn toµn c¬ cÊu hµnh chÝnh c¸c cÊp ë ®Þa ph­¬ng. B·i bá chÕ ®é ph©n phong, tiÕp tôc kiÖn toµn c¬ cÊu hµnh chÝnh hai cÊp quËn, huyÖn, vµ ®øng ®Çu quËn huyÖn lµ quan l¹i. Hoµng ®Õ trùc tiÕp bæ nhiÖm hoÆc b·i miÔn c¸c quan l¹i trong c¬ cÊu chÝnh quyÒn tõ Trung ­¬ng ®Õn quËn huyÖn. Quan l¹i ®­îc h­ëng bæng léc khi lµm tèt vai trß cña m×nh, vµ sÏ bÞ ph¹t khi kh«ng lµm tèt tr¸ch nhiÖm cña m×nh. Th«ng qua bé m¸y quan liªu ®ã, quyÒn uy cña Hoµng ®Õ ®Õn tËn c¸c ®Þa ph­¬ng, thùc hiÖn sù thèng trÞ nhÊt qu¸n tõ trªn xuèng d­íi, trong c¶ n­íc. TÇn Thuû Hoµng ®Õ cho t¨ng c­êng x©y dùng qu©n ®éi, «ng x¸c ®Þnh ®©y lµ lùc l­îng chÝnh ®Ó b¶ovÖ §Êt N­íc, lµ bé phËn chñ yÕu cña chÝnh quyÒn mét n­íc. TÇn Thuû Hoµng qui ®Þnh con trai 23 tuæi trë ®i ph¶i lµm binh dÞch hai n¨m, mét n¨m canh gi÷ kinh thµnh, mét n¨m trÊn thñ biªn c­¬ng. Qu©n ®éi cã c¶ bé binh vµ thuû qu©n. Hoµng ®Õ còng n¾m c¶ qu©n ®éi. §Æc biÖt, TÇn Thuû Hoµng ®· cho so¹n th¶o ph¸p luËt. §Ó duy tr× ®Æc quyÒn cña giai cÊp ®Þa chñ, nhµ n­íc ®· so¹n th¶o ph¸p luËt víi nhiÒu h×nh ph¹t, cã h¬n ba m­¬i ®iÒu, nh­ “®iÒu luËt”, “qu©n t­íc luËt”, “t­ kh«ng luËt”, “c«ng luËt”, “®¹o”, “tÆc”, “liªn to¹ ph¸p” bao gåm c¸c luËt ph¸p vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù. VÒ h×nh ph¹t th× lÊy träng h×nh lµm chÝnh, gåm cã tÞ, cung, h×nh, khÝ thÞ, yªu, tr¶m (xÎo mói, ai ph¹m téi d©m con trai c¾t d¸i, con g¸i giam trong cung, thÝch ch÷ vµo mÆt, hµnh h×nh gi÷a chî chÐm ngang l­ng). Chñ tr­¬ng dïng nh÷ng h×nh ph¹t nÆng nÒ, tµn khèc ®Ó trÊn ¸t nh©n d©n, (…) . §­îc tiÕp thu t­ t­ëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö, TÇn Thuû Hoµng thÊy râ sù ®óng ®¾n vµ hiÖu qu¶ khi dïng ph¸p luËt cai trÞ §Êt N­íc. Tõ nh÷ng qui ®Þnh mang t×nh chÊt ®¬n gi¶n trong chÝnh trÞ, kinh tÕ, TÇn Thuû Hoµng ®· cho ph¸t triÓn thµnh nh÷ng ®iÒu luËt ph¸p luËt, nã ®­îc ban bè réng r·i vµ b¾t buéc mäi ng­êi ph¶i lµm theo (trõ vua). §Ó ph¸p luËt thùc hiÖn th× TÇn Thuû Hoµng ®· ®Æt ra nh÷ng chÕ ®é khen th­ëng còng nh­ nh÷ng h×nh ph¹t. Song ta ®· biÕt nh÷ng h×nh ph¹t Êy v« cïng ®éc ¸c, mét mÆt nh÷ng h×nh ph¹t nÆng nÒ nh­ thÕ sÏ buéc ng­êi d©n ph¶i thùc hiÖn ph¸p luËt, nh­ thÕ míi cã mét x· héi æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn”, tr¸nh cho con ng­êi ta lµm ®iÒu ¸c, mét mÆt sù tµn khèc cña h×nh ph¹t khiÕn hä chØ v× sî mµ lµm theo, trong t­ t­ëng th× lu«n chèng l¹i, ®©y chÝnh lµ c¬ së cho nh÷ng cuéc næi lo¹n chèng l¹i triÒu ®×nh. Song ban bè ph¸p luËt vµ dïng h×nh ph¹t ®Ó ph¸p luËt cã hiÖu lùc ®ã lµ mét ®iÒu phï hîp víi qui luËt x· héi, vµ phï hîp víi chÝnh s¸ch ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö. Bªn c¹nh ®ã, nã ®· gióp TÇn Thuû Hoµng ®­a triÒu TÇn trë thµnh mét V­¬ng triÒu h­ng thÞnh, ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh nhÊt trong lÞch sö Trung Hoa (thêi k× ®ã) cho dï triÒu TÇn còng chØ tån t¹i ®­îc 15 n¨m (221 - 206 TCN) v× chÕ ®é hµ kh¾c Êy. Sau khi x©y dùng nhµ n­íc tËp truyÒn Trung ­¬ng, TÇn Thuû Hoµng ra søc thùc hiÖn vµ cñng cè chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn ®ã. Qua ®©y, thÕ thuËt trÞ n­íc cña tÇn Thuû Hoµng ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ. II.3.3. Thùc hiÖn cñng cè chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn. Khi diÖt trõ xong t×nh tr¹ng ph©n phong,vµ côc diÖn phong kiÕn c¸t cø hµng mÊy tr¨m n¨m, TÇn Thuû Hoµng míi x¸c lËp lªn chÕ ®é trung ­¬ng tËp quyÒn. §øng tr­íc thÕ lùc míi, bän quÝ téc cò, bän th­ sinh thñ cùu ë s¸u n­íc tõng bÞ tiªu diÖt, vÉn cã th¸i ®é thï ®Þch vµ bÊt m·n. Bëi vËy cÇn ph¶i cøng r¾n h¬n n÷a víi c¸c thÕ lùc truyÒn thèng cò kÜ nµy. CÇn cã nhiÒu biÖn ph¸p thóc ®Èy chÝnh quyÒn míi ph¸t triÓn, cÇn ph¶i cã nhiÒu “thuËt” cñng cè nÒn chÝnh quyÒn míi, vµ gi¶i quyÕt c¸c nh©n tè thï ®Þch bÊt lîi víi chÕ ®é trung ­¬ng ph¸p quyÒn. ViÖc tr­íc tiªn cÇn lµm lµ tiªu diÖt nh÷ng thÕ lùc c¸t cø cßn r¬i rít l¹i. §Çu tiªn, «ng cho dêi c¸c nhµ quÝ téc bän hµo phó kh¾p trong thiªn h¹ vÒ Hµm D­¬ng. Nh­ vËy hä ph¶i dêi bá quª h­¬ng, ¶nh h­ëng chÝnh trÞvµ tiÒm lùc kinh tÕ bÞ gi¶m sót, kh«ng cßn ®iÒu kiÖn ®Ó ngãc ®Çu dËy ph¶n kh¸ng, vµ ®Æc biÖt, nhµ n­íc Trung ­¬ng tËp quyÒn trùc tiÕp khèng chÕ gi¸m s¸t hä. Sau ®ã «ng cho ®èt thµnh tiªu trõ ®Þa bµn c¸t cø, lo¹i trõ mäi ®Þa ban ho¹t ®éng cña c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng. Tõ nay giao th«ng thuû lîi còng trë nªn thuËn lîi h¬n. Vµ cuèi cïng, ®Ó tiªu diÖt hÕt c¸c thÕ lùc c¸t cø, «ng cho tiªu huû binh khÝ. §©y lµ nh÷ng binh khÝ cßn l¹i trong tay bän quÝ téc cò, «ng cho thu l¹i nh©n lóc cho dêi d©n vÒ Hµm D­¬ng. Tõ nh÷ng “thuËt” cai trÞ ®ã, TÇn Thuû Hoµng ®· diÖt ®­îc sù næi lo¹n cña bän quÝ téc cò vµ ng¨n ngõa ®­îc sù ph¶n kh¸ng cña nh©n d©n. ViÖc tiÕp theo TÇn thuû Hoµng lµm ®Ó cñng cè chÕ ®é Trung ­¬ng lµ “®èt s¸ch, ch«n sèng nhµ nho” ng­êi ®­a ra ý t­ëng nµy lµ Lý T­, «ng cho r»ng bän b¸c sÜ, nho sinh kh«ng nh×n thÊy râ chÝnh quyÒn míi, hä chñ chung ph©n phong, kh«i phôc LÔ trÞ, c¨n cø vµo Nho gia kinh ®iÓn nh­ thÕ kh«ng cã lîi cho chÝnh quyÒn trung ­¬ng tËp quyÒn, lµm n¶y sinh trong d©n chóng nh÷ng ý nghÜ bËy b¹… Do ®ã, cho ®èt hÕt c¸c s¸ch sö hiÖn cã ë c¸c n­íc ch­ hÇu, trõ s¸ch sö cña n­íc TÇn ; ngoµi nh÷ng ng­êi lµm b¸c sÜ, ai mµ cßn gi÷ “kinh thi”, “kinh th­” ®Òu ph¶i ®èt hÕt ; nh÷ng ai bµn luËn vÒ “Thi”, “th­”, c¸c tr­íc t¸c nho gia kinh ®iÓn th× ®em ra chÐm gi÷a chî ; lÊy ®êi x­a mµ chª ®êi nay th× giÕt c¶ hä, vµ nh÷ng s¸ch kh«ng bá lµ s¸ch thuèc s¸ch bãi, s¸ch trång trät, cÊm më tr­êng t­… TÇn Thuû Hoµng ®ång ý, ®· cho ®èt s¸ch vµ ch«n sèng nhµ Nho. Trong lÜnh vùc v¨n ho¸, «ng ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch chuyªn chÕ vÒ v¨n ho¸, víi môc ®Ých t¨ng c­êng thèng trÞ, cñng cè trung ­¬ng tËp quyÒn ngay tõ mÆt ý thøc, “®Ó thiªn h¹ hÕt lÊy ®êi x­a mµ chª ®êi nay”. Nh­ng mÆt kh¸c l¹i lµ sù huû diÖt mét nÒn v¨n ho¸ cæ ®¹i, lµ mét tæn thÊt nÆng nÒ nhÊt cho nÒn v¨n ho¸ Trung Quèc, vµ TÇn Thuû Hoµng trë thµnh kÎ chèng l¹i sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸. ViÖc kÕ tiÕp, TÇn Thuû Hoµng cho thèng nhÊt c¸c lo¹i chÕ ®é. LÊy chÕ ®é cña n­íc TÇn (tr­íc ®©y), lµm tiªu chuÈn, chØnh ®èn l¹i chÕ ®é mäi mÆt v¨n ho¸, chÝnhtrÞ, kinh tÕ. ¤ng mÖnh lÖnh cho mäi ng­êi cµy ruéng ph¶i b¸o sè l­îng ®Êt ®ai cña m×nh ®Ó ph¸p luËt thõa nhËn quyÒn t­ h÷u ruéng ®Êt, song buéc n«ng d©n víi ®Êt ®ai, æn ®Þnh trËt tù phong kiÕn vµ ®Æt ra thuÕ m¸. ¤ng thèng nhÊt tiÒn tÖ, ®ã lµ mét lo¹i tiÒn xu h×nh trßn, cã lç vu«ng ë gi÷a, ®iÒu nµy thuËn tiÖn cho giao l­u hµng ho¸, kinh tÕ ph¸t triÓn. TÇn Thuû Hoµng cßn cho thèng nhÊt ®¬n vÞ ®o l­êng ®Êu, th¨ng, hîp… vµ thèng nhÊt v¨n tù, lÊy ch÷ n­íc TÇn lµm c¬ së (ch÷ triÖn). Nh÷ng sù thèng nhÊt ®ã, TÇn Thuû Hoµng ®· ®­a kinh tÕ n­íc TÇn ph¸t triÓn rÊt nhanh vµ ®Æc biÖt chÝnh lµ thèng nhÊt ®­îc quyÒn lùc tËp trung. §¶m b¶o cho chÕ ®é tËp quyÒn trung ­¬ng v÷ng m¹nh. TÇn Thuû Hoµng ®¸nh lò Hung N« phÝa B¾c, x©y dùng tr­êng thµnh… “B¸ch b×nh”, “B¸ch viÖt”, nam thó Ngò linh ë phÝa Nam, vµ më réng bê câi. TÇn Thuû Hoµng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét nhµ chÝnh trÞ cã nhiÒu cèng hiÖn to lín vµo sù ph¸t triÓn cña lÞch sö, vµ lµ mét bËc ®Õ v­¬ng phong kiÕn c«ng lao kiÖt xuÊt. ¤ng ®· kÕ thõa t­ t­ëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö, vµ sö dông nã mét c¸ch hiÖu qu¶ trong viÖc cai trÞ §Êt N­íc m×nh, «ng ®· ®­a triÒu TÇn ph¸t triÓn ®Õn ®é rùc rì, vµ ®­a m×nh lªn bËc ®Õ v­¬ng thiªn h¹ víi “ph¸p” m¹nh, “thÕ” cao vµ “thuËt” s©u… song ®ång thêi TÇn Thuû Hoµng còng lµ mét tªn téi ph¹m ng¨n c¶n b­íc tiÕn cña lÞch sö, biÕn v­¬ng triÒu TÇn thµnh v­¬ng triÒu ®en tèi vµ tµn khèc. ¤ng lµ mét ng­êi co c«ng vµ còng lµ kÎ cã téi. PhÇn III : ®¸nh gi¸ - kÕt luËn Trung Quèc lµ mét quèc gia lín trªn thÕ giíi, vµ lµ mét nÒn v¨n minh lín cña nh©n lo¹i. §©y còng chÝnh lµ quª h­¬ng cña c¸c t­ t­ëng triÕt häc næi tiÕng trªn thÕ giíi, nh­ t­ t­ëng triÕt lÝ cña Nho gia, §¹o gia… vµ ®Æc biÖt lµ triÕt lÝ Ph¸p gia cña Hµn Phi Tö, mµ ®Æc biÖt ë t­ t­ëng ph¸p trÞ cña «ng. Thêi ®¹i cña Hµn Phi lµ thêi ®¹i Trung Hoa s¾p ®­îc thèng nhÊt, d­íi sù qu¶n trÞ cña chÝnh quyÒn trung ­¬ng (chÝnh quyÒn TÇn Thuû Hoµng sau nµy). C¸c TiÓu v­¬ng cña c¸c n­íc ThÊt Hïng cã nhu cÇu tËp trung søc m¹nh quèc gia ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu qu©n sù duy nhÊt ®ã lµ tiªu diÖt c¸c tiÓu quèc ®èi nghÞch hßng lªn ng«i Hoµng ®Õ thiªn h¹. Do nhu cÇu tËp trung quyÒn hµnh vµo tay vua cho nªn l·nh ®¹o quèc gia cµng trë nªn phøc t¹p h¬n vµ cÇn ®Õn s¸ch l­îc quèc trÞ thùc tÕ, kh¸c víi s¸ch l­îc quèc trÞ lÝ t­ëng cña Khæng Tö, L·o Tö. Quan niÖm ph¸p chÕ (hay triÕt lÝ ph¸p gia cña Hµn Phi Tö) ra ®êi trong hoµn c¶nh nµy, ®¸p øng ®­îcnhu cÇu tËp tung søc m¹nh quèc gia nh»m tho¶ m·n c¸c môc tiªu quèc phßng lµ phï hîp víi nhu cÇu ph¸t triÓn cña lÞch sö. Lµ mét tr­êng ph¸i triÕt häc ra ®êi muén h¬n (so víi Nho gia, §¹o gia, MÆc gia…) . “Ph¸p gia” ®· kÕ thõa vµ ph¸t triÓn nh÷ng t­ t­ëng triÕt lÝ, cña nh÷ng tr­êng ph¸i triÕt häc tr­íc ®ã. §iÒu mµ Ph¸p gia kÕ thõa, ®ã lµ c¸c chñ tr­¬ng, s¸ch l­îc trong viÖc cai trÞ §Êt N­íc. Hµn Phi Tö lµ ®¹i diÖn cho tr­êng ph¸i nµy (tr­êng ph¸i Ph¸p gia), song «ng kh«ng ph¶i lµ ng­êi ®Çu tiªn ®­a ra chñ tr­¬ng dïng “ph¸p trÞ” ®Ó cai trÞ §Êt N­íc, «ng ®· kÕ thõa tõ Qu¶n Träng, Th­¬ng ¦ëng vµ Th©n BÊt H¹i. Nh­ng «ng kÕ thõa vµ ®· cã sù ph¸t triÓn Ph¸p gia thµnh mét tr­êng ph¸i hoµn thiÖn, víi triÕt lÝ chÆt chÏ vÒ Ph¸p - ThÕ - vµ ThuËt. Trong lÞch sö Trung Quèc, tr­êng ph¸i Ph¸p gia ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ph¸t triÓn thÞnh nhÊt vµo thêi TÇn Thuû Hoµng - Doanh ChÝnh (221 - 206 TCN). Cïng víi nh÷ng triÕt lÝ Ph¸p gia, TÇn Thuû Hoµng ®· ®­a triÒu TÇn trë nªn hïng m¹nh. Víi chñ tr­¬ng Ph¸p trÞ, TÇn Thuû Hoµng ®· ¸p dông triÖt ®Ó lÝ thuyÕt “Ph¸p”, “ThÕ”, “ThuËt” vµo viÖc cai trÞ §Êt N­íc m×nh, vµ ®èi víi lÞch sö chÝnh trÞ Trung Quèc «ng lµ ng­êi cã ¶nh h­ëng rÊt s©u s¾c. Trong suèt thêi gian thèng trÞ triÒu TÇn (221 - 206 TCN) TÇn Thuû Hoµng ®· duy tr× l©u dµi s¸ch l­îc ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö, trong viÖc trÞ quèc. Víi t­ t­ëng Ph¸p gia, TÇn Thuû Hoµng ®· dÇn th©u tãm lôc quèc, ®­a giang s¬n thu vÒ mét mèi. Trong s¸ch chuyÖn lÞch sö Trung Quèc, ng­êi ta cã chÐp l¹i r»ng, ®· cã nh÷ng bËc kiÕm kh¸ch cã nhiÖm vô ph¶i giÕt chÕt TÇn Thñy Hoµng, nh­ng hä ®· kh«ng giÕt mµ chän lÊy c¸i chÕt cho m×nh. §ã lµ bëi v× hä hiÓu râ chØ cã TÇn Thuû Hoµng míi thèng nhÊt ®­îc lôc quèc (cho dï TÇn Thuû Hoµng rÊt tµn ¸c). NÕu kh«ng, lôc quèc cø ph©n tranh nhau m·i th× chØ cã d©n chóng chÞu thiÖt thßi, nh­ vËy thèng nhÊt giang s¬n lµ ®iÒu tÊt yÕu, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu lÞch sö lóc ®ã. Thèng nhÊt quèc gia, x©y dùng mét chÝnh quyÒn chuyªn chÕ qu©n chñ lµ mét ®iÒu tÊt yÕu. TÇn Thuû Hoµng “c¶i v­¬ng x­ng ®Õ”, lµ hoµng ®Õ ®Çu tiªn cña Trung Quèc quyÒn hµnh tËp trung tèi cao, vµ lµm t¨ng thªm uy lùc Hoµng quyÒn. Cïng víi hµng lo¹t chÝnh s¸ch nh­ ph©n bè ph¸p luËt, thèng nhÊt tiÒn tÖ, c¸c lo¹i ®¬n vÞ ®o l­êng, ch÷ viÕt… ®· cã lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, giao l­u v¨n ho¸, thóc ®Èy kinh tÕ x· héi ph¸t triÓn. Trong qu©n sù, «ng x©y dùng qu©n ®éi hïng m¹nh, x©y dùng V¹n lý tr­êng thµnh ®Ó b¶o vÖ biªn giíi cho Trung Quèc, kh«ng chØ ë thêi ®iÓm ®ã mµ c¶ thêi ®¹i hiÖn nay. L·nh thæ ®­îc më réng ch­a tõng cã trong lÞch sö, ®ã lµ c«ng lao to lín cña TÇn Thuû Hoµng, ®ång thêi còng cã sù ¶nh h­ëng tíi viÖc më réng bê câi sau nµy cña H¸n Vâ §Õ, Khang Hi vµ Cµn Long. ¸p dông “Ph¸p trÞ” TÇn Thuû Hoµng ®· x©y dùng mét triÒu TÇn hïng c­êng, chÝnh trÞ x· héi æn ®Þnh cao nhÊt, thÓ hiÖn râ “thÕ” vµ “thuËt” cña vÞ vua m­u l­îc, tµi trÝ h¬n ng­êi. Nh­ng víi nhiÒu chÕ ®é “ph¸p trÞ” hµ kh¾c, TÇn Thuû Hoµng còng lµ mét kÎ cã téi víi lÞch sö. “§èt s¸ch, ch«n sèng nhµ nho” lµ téi ¸c lín nhÊt, «ng ®· d×m chÕt phong trµo “tr¨m hoa ®ua në, tr¨m nhµ ®ua tiÕng”, ®©y lµ chÝnh s¸ch l·nh ®¹o hµ kh¾c tõ trong t­ t­ëng ng­êi d©n. TÇn Thuû Hoµng con xa xØ hñ b¹i, cho x©y dùng cung A Phßng vµ l¨ng tÈm Ly S¬n, t¹o tiÒn lÖ xÊu cho c¸c quan chñ ®êi sau nhao nhao lµm theo. §Æc biÖt «ng ®Ò ra nh÷ng h×nh ph¸p nÆng nÒ hµ kh¾c, vµ s­u cao thuÕ nÆng… TÇn Thuû Hoµng ®· trë thµnh “h«n qu©n, b¹o chóa”. XÐt trong hoµn c¶nh lÞch sö lóc bÊy giê, theo t«i TÇn Thuû Hoµng cã c«ng nhiÒu h¬n téi. ¤ng vÉn lµ mét vÞ Hoµng ®Õ tµi cao, m­u l­îc s¾c bÐn, «ng ®· x©y dùng mét TÇn triÒu hïng m¹nh nhÊt trong lÞch sö Trung Quèc, cho dï nã chØ tån t¹i trong 15 n¨m (221-206 TCN). ¤ng còng chÝnh lµ ng­êi ®Çu tiªn ¸p dông t­ t­ëng Ph¸p trÞ vµo cai trÞ §Êt N­íc, vµ ®· ph¸t triÓn nã ë møc cao nhÊt, vµ còng ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh c«ng nhÊt. T­ t­ëng Ph¸p gia Hµn Phi Tö vµ “thuËt” trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng lu«n lµ hai thµnh c«ng cña lÞch sö. Bëi tr­íc TÇn Ph¸p gia ®· ®­îc ¸p dông trong mét sè v­¬ng triÒu (tr­íc v­¬ng triÒu TÇn) nh­ng kh«ng cã hiÖu qu¶, song khi TÇn Thuû Hoµng sö dông nã, th× nã ®· trë thµnh c«ng cô tuyÖt víi cho nghiÖp trÞ quèc cña «ng. Ta nhËn thÊy mét ®iÒu, Ph¸p gia ®· thùc sù ph¸t triÓn trong tay TÇn Thuû Hoµng. LÞch sö ®· tr¶i qua bao ngh×n n¨m, t­ t­ëng Ph¸p gia vÉn lu«n ®­îc coi lµ mét t­ t­ëng hîp thêi ®¹i. Bëi dïng “Ph¸p” ®Ó “trÞ” vÉn lµ triÕt lÝ ®óng ®¾n nhÊt ®Ó æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn x· héi. Qua viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy “Ph¸p gia trong nghiÖp trÞ quèc cña TÇn Thuû Hoµng” víi sù ®Ò cao nh÷ng thµnh c«ng mµ TÇn Thuû Hoµng ®· ®¹t ®­îc, khi ¸p dông triÕt lý Ph¸p gia vµo viÖc cai trÞ §Êt N­íc, t«i muèn mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh l¹i sù quan träng cña ph¸p luËt, kh«ng chØ trong trÞ quèc, mµ trong nhiÒu lÜnh vùc v¨n ho¸, x· héi, kinh tÕ. §Æc biÖt trong x· héi ngµy nay rÊt cÇn ®Õn ph¸p luËt. T­ t­ëng Ph¸p gia, thùc sù mang tÝnh thêi ®¹i cao. Còng qua ®©y, mét lÇn n÷a xin ®­îc che khuÊt ®i nh÷ng téi ¸c cña TÇn Thuû Hoµng, ®Ó nhËn thÊy r»ng vµ kh¼ng ®Þnh r»ng sù tµi trÝ vµ m­u l­îc cña c¸c bËc ®Õ v­¬ng thêi x­a, vµ c¸c vÞ l·nh ®¹o thêi nµy lu«n lµ ®iÒu tiªn quyÕt khi x©y dùng mét nhµ n­íc v÷ng m¹nh. Nhµ n­íc ta hiÖn nay, do ®· nhËn thøc râ tÇm quan träng cña ph¸p luËt, nªn ®· ®­a m«n häc Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt vµo gi¶ng d¹y trong c¸c tr­êng Trung häc vµ §¹i häc. §©y lµ biÖn ph¸p rÊt tèt ®Ó gi¸o dôc ph¸p luËt cho c«ng d©n. Lµ mét sinh viªn §¹i häc, lµ mét c«ng d©n cña n­íc ViÖt Nam æn ®Þnh ph¸t triÓn, t«i mong phÇn nµo ®ãng gãp chót Ýt søc lùc cña m×nh ®Ó b¶o vÖ ph¸p luËt, nghiªm tóc thùc hiÖn ph¸p luËt, ®Ó “b¶n tÝnh ¸c” trong mçi chóng ta ®­îc gi¶m bít, ®Ó x©y dùng mét x· héi v¨n minh hiÖn ®¹i. Do thêi gian cã h¹n, còng nh­ nguån tri thøc cßn h¹n hÑp, trong tiÓu luËn nµy t«i kh«ng thÓ kh«ng cã nh÷ng h¹n chÕ. KÝnh mong c¸c thÇy, c¸c c« vµ c¸c b¹n sinh viªn cïng ®ãng gãp ý kiÕn, vµ hoµn thiÖn h¬n b¶n b¸o c¸o nµy. Sau cïng, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n tíi hai ng­êi thÇy h­íng dÉn ®· hÕt lßng gióp ®ì, ñng hé t«i trong suèt qu¸ tr×nh lµm b¸o c¸o nµy. Tµi liÖu tham kh¶o Lª Gi¶ng - C¸c triÒu ®¹i Trung Hoa - Nhµ xuÊt b¶n Thanh Niªn. L­u Huy - Nh÷ng mÈu chuyÖn næi tiÕng Trung Quèc- 10 ®¹i Hoµng §Õ Trung Quèc - Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc . Tiªu Lª - Nh÷ng «ng vua næi tiÕng Trung Quèc (I) - Nhµ xuÊt b¶n §µ N½ng. D­¬ng Lùc - Kinh ®iÓn v¨n ho¸ 5000 n¨m Trung Hoa (I, III) - Nxb V¨n ho¸ t­ t­ëng. Phan Ngäc (biªndÞch) - Sö ký T­ M· Thiªn - Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc. Vò D­¬ng Ninh - LÞch sö v¨n minh thÕ giíi - Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc. Hµn Phi - Hµn Phi Tö - Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc. ViÖn nghiªn cøu Trung Quèc - TruyÖn th«ng sö Trung Quèc (III) - Nhµ xuÊt b¶n V¨n ho¸ - Th¸ng 2/ 2000. www.google.com.vn/tanthuyhoang. www.danchu.net/tutuongTLDT/TLDT§/tuantuhanphi-htm