Đề tài Phép biện chứng về mâu thuẫn và vận dụng phân tích mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta

khẳng định :"Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lí của nhà nước theo định hướng XHCN, đó là nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN" Chủ trương xây dựng và phát triển nền KTTT định hướng XHCN thể hiện tư duy, quan niệm của đảng ta về sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Đó là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta trong thời kì quá độ lên CNXH. Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đại hội IX Đảng ta một lần nữa khẳng định "Thực tiễn phong phú và những thành tựu thu được qua 15 năm đổi mới đã chứng minh tính đúng đắn của cương lĩnh được thông qua tại đại hội VII của Đảng đồng thời giúp đảng ta nhận thức ngày càng rõ hơn về con đường đi lên CNXH ở nước ta. Chúng ta một lần nữa khẳng định :Cương lĩnh là ngọn cờ chiến đấu vì thắng lợi của sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam từng bước quá độ lên CNXH định hướng cho mọi hoạt động của Đảng ta hiện nay và trong những thập kỉ tới .Đảng và nhân dân ta quyết tâm xây dựng đất nước Việt Nam theo con đường XHCN trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh". Tuy vậy đi đôi với thành tựu là rất nhiều khó khăn đòi hỏi phải có phương hướng giải quyết đúng đắn, đặc biệt, lao động và việc làm đang là vấn đề gay gắt nổi cộm nhất hiện nay với tỉ lệ thất nghiệp ở thành thị là 74% và tỉ lệ thiếu việc làm ở nông thôn là 30% tỉ lệ lao động được đào tạo về chuyên môn kĩ thuật còn thấp trong tổng số lao động :theo kết quả điều tra dân số và nhà ở ngày 1/4/1999, công nhân kỹ thuật và nghiệp vụ chiếm 30,3%; lao động có trình độ trung học chuyên nghiệp chiếm 36,8%; trình độ Cao đẳng và Đại học chiếm 31,6%; trên Đại học chiếm 1,3%.[ Kinh tế và phát triển số 42, tháng12/2000, tr19]. Từ năm 2001, khi Việt Nam áp dụng chuẩn hóa đói nghèo mới thì tỷ lệ đói nghèo sẽ còn khá hơn, khoảng 17% so với 11% chuẩn cũ. Hiện tại, mức tiêu dùng của dân cư thấp, tích lũy nội bộ của nền kinh tế mới đạt khoảng 25-27%GDP, còn tích lũy ròng chỉ đạt dưới 20% GDP. Trong khi đó kết cấu hạ tầng còn yếu kém, sản lượng điện bình quân đầu người mới chỉ đạt trên 340kwh, mật độ đường giao thông tính trên 1000 dân còn tháp xa so với các nước xung quanh. [Thời báo kinh tế Việt Nam, số 151, 18/12/2000] Nguyên nhân phát sinh ra những khó khăn trên là trong nội bộ nền kinh tế của nước ta vẫn còn tồn tại nhiều mâu thuẫn phát sinh trong quá trình xây dựng KTTT. 3. Những mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chuyển sang KTTT ở Việt Nam. a. Mâu thuẫn giữa phát triển KTTT và mục tiêu xây dựng con người XHCN. Chủ Tịch Hồ Chí Minh cho rằng muốn xây dựng CNXH trước hết phải có con người XHCN. Yếu tố con người giữ vai trò cực kỳ quan trọng trong sự nghiệp cách mạng, bởi vì con người là chủ thể của mọi sáng tạo, của mọi nguồn của cải vật chất và văn hóa. Con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức là động lựu của sự nghiệp xây dựng xã hội mới, là mục tiêu của CNXH. Từ một nước nông nghiệp, lạc hậu đi lên CNXH, chúng ta phải bắt đầu từ con người, lấy con người làm điểm xuất phát. Một trong những điều kiện đảm bảo thắng lợi cho sự nghiệp xây dựng con người trong giai đoạn hiện nay là đời sống sinh hoạt vật chất. Nhưng nhu cầu về vật chất và tinh thần phong phú của con người chỉ có thể được thỏa mãn trong một nền kinh tế vững vàng, ổn định, phát triển cao, có tốc độ tăng trưởng nhanh. Việc tiến hành sự nghiệp trồng người hôm nay gắn bó một cách chặt chẽ với quá trình mở rộng, hoàn thiện KTTT kết hợp với mở cửa giao lưu quốc tế. Đại hội Đảng lần thứ IX đã khẳng định : "Giáo dục- đào tạo là quốc sách hàng đầu, phát triển giáo dục- đào tạo là một động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người- yếu tố cở bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững". KTTT là một loại hình kinh tế mà trong đó các mối quan hệ kinh tế giữa con người với con người được biểu hiện thông qua thị trường, tức là thông qua việc mua- bán, trao đổi hàng hóa- tiền tệ. Trong KTTT, các quan hệ hàng hóa- tiền tệ phát triển, mở rộng, bao quát trên nhiều lĩnh vực, có ý nghĩa phổ biến đối với người sản xuất và tiêu dùng. Do nảy sinh và hoạt động một cách khách quan trong những điều kiện lịch sử nhất định, KTTT phản ánh trình đọ văn minh, và sự phát triển của xã hội, là nhân tố phát triển sức sản xuất , tăng trưởng kinh tế , thúc đẩy xã hội tiến lên. Tuy nhiên , KTTT cũng có những khuyết tật tự thân, đặc biệt là tính tự phát mù quáng, sự cạnh tranh lạnh lùng, dẫn đến sự phá sản, thất nghiệp, khủng hoảng chu kỳ, ô nhiễm môi trường… Xuất phát từ sự phân tích trên đây, chúng ta thấy rằng đối với nước ta hiện nay, không thể xây dựng và phát triển con người nếu thiếu yếu tố KTTT. Việc xây dựng, củng cố, hoàn thiện cơ cế thị trường có sự quản lý cả Nhà nước theo định hướng XHCN cũng đồng nghĩa với việc tạo ra các điều kiện vật chất cơ bản để thực hiện chiến lược xây dựng phát triển con ngời cho tế kỷ XXI. Trong những năm vừa qua, KTTT ở nước ta đã được nhân dân hưởng ứng rộng rãi và đi vào cuộc sống rất nhanh chóng, góp phần khơi dậy nhiều tiềm năng sáng tạo, làm cho nền kinh tế sôi động hơn, các hoạt động sản xuất , kinh doanh, dịch vụ phát triển hơn, bộ mặt thị trường được thay đổi. Đây là những két quả đáng mừng, đáng được phát huy, nó thể hiện sự phát triển và vận độn đúng đắng các quy luật xã hội . Quá trình biện chứng đi lên CNXN từ khách quan đáng trở thành nhận thức chủ quan trên quy mô toàn xã hội . Bên cạnh đó, có một khía cạnh khác cũng cần được đề cập đến :KTTT ở nước ta hiện nay không chỉ tạo ra điều kiện vật chất để xây dựng, phát huy nguồn lực con người, mà còn tạo ra môi trường xã hội thích hợp cho con người phát triển hài hòa, toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. KTTT tạo ra sự cạnh tranh, chạy đua quyết liệt. Điều đó buộc con người phải năng động, sáng tạo, linh hoạt, có tác phong nhanh nhẹn, có đầu óc quan sát, phân tích để thích nghi và hành động có hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực hoạt động thực tiễn của con người, góp phần làm giảm đi sự chậm chạp và trì trệ vốn có của người lao động trong nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu từ ngàn đời ở con ngời Viêt Nam. KTTT tạo ra những điều kiện thích hợp để con người mở rộng các mối quan hệ, giao lưu buôn bán, từ đó hình thành các chuẩn mực văn hóa, đạo đức mới theo tiêu chí thị trường như chữ tín trong chất lượng, chữ tín trong giao dịch,… Tuy nhiên, cấn phải thấy rằng không phải cứ xây dựng được KTTT là những phẩm chất tốt đẹp tự nó hình thành cho con người, có những lúc, những nơi, KTTT không những không làm cho con người ta năng động hơn, tốt đẹp hơn mà nược lại, còn làm tha hóa bản chất con người, biến con người thành nô lệ sung bài đồng tiền hoặc kẻ đạo đức giả chỉ biết tôn trọng sức mạnh và lợi tích cá nhân, sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm, văn hóa, đạo đức, luân lý… Bên cạnh những tác động tích cực , KTTT cũng có nhiều khuyết tật, hạn chế gây ra những tác động xấu. Việc quá đề cao lợi ích cá nhân, bất chấp lợi ích tập thể và lợi tíc xã hội là một nguy cơ lớn. Lợi nhuận kích thích sản xuất, nhưng mặt khác, lợi nhuận cũng tự phát đẩy con ngời tới những hành vi phá hoại môi trưòng sống và làm tha hóa đạo đức, nhân phẩm. Sự cạnh tranh trên thương trường làm cho con người năng động hơn, sáng tạo hơn nhưng nhiều khi cũng làm mất đi lòng nhân ái, vị tha, biến con người thành những cỗ máy chỉ biết tính toán môt cách sòng phẳng, lạnh lùng, thiếu nhân tính. Quân hệ hàng hóa - tiền tệ làm sống động thị trường nhưng cũng làm xói mòn nhân cách và hạ thấp phẩm giá của con người. Ngoài ra đi kèm với KTTT là hàng loạt tệ nạn xã hội để đưa đến những rối loạn, khủng hoảng cho gia đình, hạt nhân , tế bào của xã hội . Nạn cờ bạc, rượu chè, mại dâm, ma tuý, buôn lậu, hối lộ, tham nhũng… là những căn bệnh trầm kha không dễ khắc phục trong KTTT. Thật không sai khi hình dung KTTT là con dao hai lưỡi, nếu dùng không cẩn thận rất dễ bị đứt tay. Những phân tích trên đây cho thấy, KTTT và mục tiêu xây dựng con người XHCN là một mâu thuẫn biện chứng trong thực tiễn nước ta hiện nay. Đây chính là hai mặt đối lập của một mâu thuẫn xã hội. Giữa KTTT và quá trình xây dựng con người vừa có sự thống nhất, vừa có sự đấu tranh. KTTT vừa tạo ra những diều kiện để xây dựng, phát huy nguồn lực con người, vừa tạo ra những độc tố đầu độc, hủy hoại con người. Việc giải quyết những mâu thuẫn trên đây là việc làm không đơn giản. Đối với nước ta, mâu thuẫn giữa KTTT và quá trình xây dựng con người được giải quyết bằng vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Đảng ta xác định :"Sản xuất hàng hóa không đối lập với CNXH mà là thnàh tựu phát triển của nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần htiết cho công cuộc xây dựng CNXH và cả khi CNXH đã được xây dựng ''. Như vậy, Đảng ta vạch ra sự thống nhất giữa KTTT và mục tiêu xây dựng con người mới XHCN ''Việc áp dụng cơ chế thị trường đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý vĩ mô của Nhà nước, đồng thời xác lập đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh doanh. Thực hiện tốt vấn đề này không phát huy được tác động tích cực, to lơn cũng như ngăn ngừa, hạn chế, khắc phục những tiêu cực, khiếm khuyết của KTTT. Các hoạt động sản xuất kinh doanh phải hướng vào phục vu công cuộc xây dựng nguồn lực con người. Cần phải tiến hành các hoạt động văn hóa, giáo dục nhằm khắc phục tâm lý sùng bái đồng tiền, bất chấp đạo lý, coi thưòng các giá trị nhân văn . Phải ra sức phát huy các giá trị tinh thần, đạo đức , thẩm mỹ, các di sản văn hóa, nghệ thuật của dân tộc. Đây chính là công cụ, phưong tiện quan trọng để tác động, góp phần giải quyết mâu thuẫn đã nêu''. Và Đại hội Đảng IX cũng xác định : ''Xây dựng đội ngũ cán bộ, trước hết can bộ lãnh đạo và quản lý ở các cấp vững vàng về chính trị, gương mẫu về đạo đức, trong sạch về lối sống, có trí tuệ, kiến thức và năng lực hoạt động thực tiễn, gắn bó với nhân dân''. Tóm lại, KTTT là mục tiêu xây dựng CNXH là một mâu thuẫn biện chứng xã hội trong thực tiễn nước ta hiện nay. Mâu thuẫn đó được giải quyết bằng cách tăng cương vai trò lãnh đạo của Đảng, nâng cao hiệu lực quản lý của Nhà nước và phát huy tối đa các giá trị tinh thần dân tộc. b. Mâu thuẫn giữa phát triển KTTT và định hướng XHCN . Một trong những luận điểm rất quan trọng phản ánh tư duy mới của Đảng ta thể hiện trong văng kiện Đại hội Đảng VI là :''chính sách, cơ cấu kinh tế nhiều thành phần". Từ đó, Đảng ta từng bước xác định chủ trương xây dựng ở nước ta một nền KTTT theo đinh hướng XHCN. Trải qua thực tiễn đổi mới, chính sách, cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo đinh hướng XHCN đã đưa lại hiệu quả, góp phần lớn vào sự thành công của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Năm 1996, khi tổng kết 10 năm đổi mới, chúng ta đã thống nhất đánh giá, đó là quyết sách chiến lược đúng đắng của Đảng. Nhờ đó đã tạo nên những thành tựu to lớn, đưa nước ta vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, trong khi nghiên cứu, thảo luận, đóng góp ý kiến vào dự thảo văn kiện Đại hội IX, có ý kiến băn khoăn về việc Đảng ta tiếp tục xác định chủ trương xây dựng ''nền KTTT định hướng XHCN'', nhất là cụm từ ''định hướng XHCN'' có người cho rằng :''cả về lý thuyết và thực tiễn, KTTT - điều kiện tất yếu để phát triển kinh tế - không thể đi đôi với định hướng XHCN được'' và ''Giữa hai cái phải chọn lấy một, không thể ''Bắt cá hai tay''" và theo họ, nếu chọn định hướng thì "đấy là thất bại, là ngõ cụt'' . Ý kiến đó lập luận rằng đã là nền KTTT thì đương nhiên nó vận động theo định hướng TBCN, nước ta đang cần phát triển, cần vận dụng cơ chế thị trường để thu hút mọi nguồn lực cho phát triển kinh tế, thì hà tất phải nêu "định hướng XHCN''. Việc nêu cụm từ ''định hướng XHCN'' có thể dẫn đến hai điều bất lợi :một là, KTTT là sản phẩm của CNTB nên không thể gắn cho nó cái định hướng XHCN; hai là, nêu định hướng XHCN vào đây dễ gây ra nghi ngại cho các nhà đầu tư, nhấtlà các nhà đầu tư tư nhân trong nước và các nhà đầu tư từ các nước TBCN. Như đã biết, vào cuối thời kỳ công sản nguyên thủy, đầu thời kỳ xã hội nô lệ, loài người đã có một bước nhảy vọt trong lĩnh vực sản xuất ra của cải vật chất. Trong sản xuất đã bắt đầu có sản phẩm thặng dư, tức là phần sản phẩm vượt quá phần sản phẩm tất yếu do người sản xuất tạo ra, mặc dù lúc đầu sự ''dư thừa'' đó chỉ là ngẫu nhiên, nhưng cùng với lao động tư hữu được xác lập, người lao động đã có thể làm chủ những sản phẩm ''dư thừa'' đó, mang trao đổi với nhau để nhận lại những sản phẩm mà mình thiếu do kết quả của phân công chuyên môn hóa đưa lại. Thị trường sơ khai xuất hiện từ đó. Tuy nhiên, phải trải qua quá trình phát triển lâu dài, mãi đến giai đoạn cuối xã hội phong kiến đầu xã hội TBCN thì KTTT mới được xác lập, và phải đến cuối giai đoạn của CNTB tự do kinh doanh cạnh tranh thì KTTT mới được xác lập hoàn toàn. KTTT trước hết là kinh tế hàng hóa với đặc trưng phổ biến của nó là những người sản xuất làm ra sản phẩm với mục đích để bán (để trao đổi), chứ không phải để tự tiêu dùng, hay sản phẩm dư thừa ngẫu nhiên như trước. Ngày nay, khi KTTT hiện đại đã phát triển một cách phổ biến thì đặc trưng căn bản đó không những không mất đi mà còn được bổ sung, làm phong phú thêm bởi các hình thức và nội dung của quan hệ trao đổi và vai trò can thiệp của Nhà nước vào quá trình đó. Như vậy KTTT phát triển từ sơ khai đến hiện đại là một công trình sáng tạo của loài người trong quá trình sản xuất và trao đổi, đó là trình độ văn minh mà nhân loại đã đạt được. Do đó, mọi quan niệm cho rằng KTTT là phát minh riêng của CNTB là không có căn cứ :việc đồng nhất KTTT với CNTB để rồi né tránh, hoặc sử dụng nó như một công cụ tạm thời, hoặc coi việc áp dụng cơ chế thị trường có nghĩa là mặc nhên chấp nhận con đương TBCN… đều có thể dẫn đến những sai lầm đáng tiếc. Sự ra đời của KTTT TBCN chỉ đẩy lùi KTTT lên một giai đoạn phát triển mới về chất cả về quy mô, tính chất và mức độ bao quát của nó. Là sự phát triển tiếp tục xu hướng khách quan nền kinh tế của CNXH nói chung, của thời kỳ quá độ lên CNXH nói riêng, là một sự phát triển mang tính phủ định biện chứng đối với KTTT TBCN. Từ đấy ra đời một nền KTTT mới về chất. KTTT bao giờ cũng tồn tại dưới một thể chế chính trị, một chế độ chính trị. Nhờ sử dụng triệt để KTTT, CNTB đã đạt được nhiững thành tựu về kinhh tế-xã hội, phát triển lực lượng sản xuất, nâng cao năng xuất lao động. Cũng nhờ KTTT, quản lý xã hội đạt được những thành quả về văn minh hành chính, văn minh công cộng, con người nhạy cảm, tinh tế, với khả năng sáng tạo, sự thách thức đua tranh phát triển. Ngay trong văn kiện Đại hội VIII, Đảng ta đã khẳng định : "Sản xuất hàng hóa là thành tựu, văn minh của nhân loại", chúng ta không chỉ kiên định "Không bỏ qua kinh tế hàng hóa" như văn kiện Đại hội VI đã nêu, mà còn khẳng định KTTT còn tồn tại khách quan cho đến khi CNXH được xây dựng. Trong dự thảo văn kiện Đại hội IX lại tiếp tục khẳng định :"Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thi trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN". Mặt khác, vấn đề định hướng phát triển cho nền KTTT cũng là vấn đề đáng được quan tâm. Trong lịch sử hình thành Nhà nước, chức năng kinh tế thường xuyên xuất hiện sau chức năng hành chính công, lúc đầu chỉ "mờ nhạt", đơn thuần là thu thuế của các tầng dân cư có hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhưng, do tính tự phát của KTTT đã gây ra hậu quả ngày càng nặng nề mà xã hội phải gánh chịu, Nhà nước phải can thiệp sâu hơn về kinh tế. Từ đó, chức năng kinh tế của Nhà nước cũng dần được xác định. Học thuyết của J.M.Kên (Nhà kinh tế học Anh, 1884- 1946) là một điển hình về sự kêu gọi phải có "Bàn tay hữu hình" của Nhà nước can thiệp vào thị trường để hạn chế tính tự phát, tiêu cựu của cơ chế thị trường… Do đó, việc can thiệp vào quá trình kinh tế đã được coi là đương nhiên, mang tính quy luật của KTTT, và việc định hướng phát triển cho nền kinh tế đó cũng hoàn toàn phụ thuộc vào bản chất giai cấp của đảng cầm quyền. Nhà nước là sản phẩm của đấu tranh giai cấp, là công cụ của giai cấp cầm quyền, nhà nước can thiệp vào KTTT là nhằm bảo vệ lợi ích của giai cấp, Đảng cầm quyền. Nhà nước TBCN can thiệp vào KTTT ngay từ buổi bình minh của nó là để đẩy nhanh quá trình tích lũy nguyên thủy của tư bản, nhằm hình thành và phát triển CNTB; ngay cả sau này, khi nhà nước TBCN ban hành các đạo luật chống độc quền cũng không phải vì lợi ích của giai cấp cần lao mà vẫn vì lợi ích toàn cục của chế độ TBCN nói chung và của các tập đoàn tài chính nói riêng. Vì vậy, việc Nhà nước ta quản lý vĩ mô nền kinh tế, định hướng XHCN cho nền KTTT là điều đương nhiên, phù hợp với tính quy luật đã hình thành trong thực tiễn. Ngay trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VIII, Đảng ta đã khẳng định :"Đổi mới và tăng cường quản lý Nhà nước về kinh tế- xã hội". Coi đó như là một chính sách lớn để đảm bảo cho định hướng XHCN được thực hiện. Việc xác định "định hướng XHCN" cho nền KTTT mà chúng ta đang xây dựng liệu có gây ra sự nghi ngại cho các nhà đầu tư hay không? Chúng ta biết rằng, mục đính đầu tư của các nhà Tư bản trong hay ngoài nước trước hết là phải thu được lợi nhuận, tỷ xuất lợi nhuận càng cao thì khả năng thu hút đầu tư càng lớn, đó là bản chất của vấn đề. Do đó, việc có hay không sự nghi ngại của các nhà đầu tư, nhất là các nhà đầu tư có xuất xứ từ các nước TBCN, phụ thuộc trước hết vào vấn đề lợi thế so sánh giữa thị trường Việt Nam với thị trường quốc tế; sau đó là những vấn đề thuộc môi trường kinh doanh như :cơ sở hạ tầng, hệ số an toàn về vốn, pháp luật, chính sánh, sự hấp dẫn của thị trường, những ưu đãi có tính cạnh tranh cao trong thu hút đối tác đầu tư so với các nước trong khu vực… chứ không phải là có hay không cụm từ "định hướng XHCN" trong văn kiện của Đại hội Đảng. Trong bước chuyển sang KTTT, vấn đề "định hướng XHCN" được xem xét một cách cơ bản, toàn diện từ kinh tế đến chính trị, xã hội. Xét riêng góc độ kinh tế, "định hướng XHCN" chỉ được xem từ bản thân phương thức sản xuất, từ hình thái kinh tế- xã hội, không thể xem xét "định hướng XHCN" trong phạm vi kinh tế. Xét riêng phạm vi kinh tế, có hai nhân tố khách quan trực tiếp góp phần bảo đảm tính "định hướng XHCN". Trước hết là định hướng về chế độ kinh tế, vai trò quản lý của Nhà nước XHCN và sau đó là vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước. Về chế độ kinh tế, trải qua một số năm đổi mới, nền kinh tế nước ta đã mang bản chất mới, chứa đựng những động lực phát triển bên trong từ những khả năng vốn có của chế độ sở hữu đa dạng. Nhờ chuyển sang KTTT, kinh tế phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, bước đầu niềm tin vào CNXH của người dân được củng cố. Trong lòng dân, CNXH không chỉ là những triết tự lý thuyết trừu tượng mà gắn liền với những vấn đề cụ thể của đời thường tiến về phía trước phù hợp với cách nghĩ, cách làm của hàng triệu quần chúng. Vì vậy, càng đổi mới kinh tế càng gần với CNXH hơn. Chế độ kinh tế mới mang tinh thần dân chủ, giải phóng sức sản xuất, thật sự tôn trọng cá nhân, phát triển cá nhân trong quan hệ hợp tác, là cơ sở của nền dân chủ mang bản chất XHCN, trong đó quyền công dân về kinh tế, trước hết là quyền tự do sản xuất, buôn bán công khai, hợp pháp, lao động tích lũy phát triển sản xuất- kinh doanh, biết làm giàu cho mình và cho xã hội được bảo đảm. Cũng từ đó lợi ích thiết thân của mỗi người được thực hiện tạo điều kiện để thực hiện chiến lược kinh tế- xã hội của đất nước. Chúng ta không thể thực hiện được ý tưởng "định hướng XHCN" nếu không coi trọng đúng mức kinh tế hàng hóa, KTTT gắn kiền với kinh tế nhiều thành phần và xu hướng xã hội hóa, không biệt lập mà đan kết, trong đó có xu hướng chỉ đạo. "Đinh hướng XHCN" còn thể hiện ở quan hệ phân phối :phân phối công bằng sẽ tạo động lực cho sự phát triển. Trong KTTT, chúng ta chủ trương phân phối theo lao động, theo vốn trên cơ sở khuyến khích mọi người tự do sản xuất kinh doanh công khai hợp pháp, đông thời thực hiện chính sách công bằng xã hội. Chế độ XHCN là chế độ của con người, do con người, vì con người do đó chúng ta chủ trương chống bóc lột, bất công, chăm lo sự nghiệp y tế, giáo dục, đấu tranh cho nền đạo đức mới, một lối sống lành mạnh. Khả năng định hướng trước hết phụ thuộc vào yếu tố chính trị- sự lãnh đạo của Đảng, sự cân nhắc chọn lựa từ những yếu tố dân tộc, thời đại. Một Đảng có đủ bản lĩnh mới vì CNXH, vì hạnh phúc của nhân dân, có trí tuệ, có khả năng hình thành một hệ thống tri thức khoa học và công nghệ chính trị thích hợp, có sức hút đối với các lực lượng kinh tế khác, có năng lực tổ chức thực tiễn. Thực tiễn lãnh đạo cách mạng cũng như công cuộc đổi mới kinh tế ở Việt Nam chứng tỏ không có một Đảng nào ngoài ĐCS Việt Nam làm được điều đó. Chính công cuộc đổi mới đã củng cố thêm niềm tin của nhân dân về vai trò lãnh đạo của Đảng, về con đường XHCN mà Đảng và Bác Hồ đã lựa chọn. KTTT gắn liền với nhà nước pháp quyền, nhân tố định hướng còn tùy thuộc vào năng lực quản lý, điều hành nhà nước. Nhà nước điều hành nền kinh tế trên cơ sở pháp luật và bằng pháp luật bảo đảm sự bình đẳng của các chủ thể kinh tế, hạn chế những khuyết tật vốn có của thị trường, chống lại những động lực vật chất trái chiều của nó. Khả năng đinh hướng còn tùy thuộc vào khả năng kiểm soát của Nhà nước, trên cơ sở xác định rõ các chủ thể tham gia thi trường, tạo môi trường cho hoạt động sản xuất- kinh doanh, đồng thời chống được tệ tham nhũng quan liêu, làm trong sạch bộ máy Nhà nước. Khả năng định hướng còn tùy thuộc vào việc xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đội ngũ lao động kiểu mới, trung thành với lý tưởng XHCN, có kiến thức để xây dựng CNXH. Cùng với việc thừa nhận sự tồn tại lâu dài của các thành phần kinh tế ở nước ta cho đến khi CNXH được xây dựng thành công như đã nêu trong văn kiện Đại hội VIII của Đảng, lần này trong văn kiện Đại hội IX, Đảng ta khẳng định :mọi tổ chức kinh doanh theo các hình thức sở hữu khác nhau hoặc đan xen hỗ hợp đều được khuyến khích phát triển lâu dài, hợp tác, cạnh tranh bình đẳng và là bộ phận cấu thành của nền KTTT định hướn XHCN. Như vậy, việc xác định chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, xây dựng "nền KTTT định hướng XHCN" hoàn toàn không phải là kiểu "Bắt cá hai tay hay là một sự lựa chọn theo hệ tư tưởng… do Đảng áp đặt lên toàn xã hội". Trái lại, đó là một chủ trương đúng đắn, là sự nhất quán giữa cương lĩnh đầu tiên của Đảng ta với tính chất của thời đại ngày nay, thời đại quá độ từ CNTB lên CNXH trên phạm vi toàn thế giới. Do đó, việc phát triển KTTT theo định hướng XHCN không những không làm hạn chế khả năng thu hút đầu tư cho xây dựng, phát triển đất nước mà còn là động lực tinh thần và vật chất to lớn để thực hiện chính sách đại đoàn kết toàn dân, phát huy nội lực- sức mạnh dân tộc, gắn với nguồn lực bên ngoài- sức mạnh thời đại để dân tộc ta vững bước tiến vào thế kỷ mới. c. Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội. Lợi ích là sự tồn tại hiện thực trong quan hệ giữa người với người trong đời sống xã hội. Nó không phải là sản phẩm thuần túy của ý thức, mà là sản phẩm của ý thức phản ánh những điều kiện khách quan- cái quýet định ý thức và hành động của con người. Do đó, không thể tách lợi ích ra khỏi con người và đời sống xã hội của con người. Xã hội là một hệ thống lớn được tạo nên từ những cá nhân cụ thể. Nói cách khác, do lợi ích và thông qua việc thực hiện lợi ích mà các cá nhân mới tập hợp, liên kết lại với nhau, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, và do đó tạo thành xã hội. Để có được sự tăng trưởng kinh tế, bất kỳ một chính sách kinh tế nào cũng đều phải quan âm đến lợi ích cá nhân. Bất cứ ai bỏ vốn ra kinh doanh hay học tập rèn luyện để có trình độ chuyên môn và nghề nghiệp cao ma chẳng nhằm mục đích thu lợi cho cá nhân và thỏa mãn nhu cầu của cá nhân mình. Trong điều kiện cơ chế thị trường, mỗi con người cụ thể có những nhu cầu riêng, không ai giống ai, có thể phù hợp hay không phù hợp, phát triển không theo hướng tích cực mà theo hướng tiêu cực, hướng chủ nghĩa cá nhân. Từ đó xuất hiện mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xá hội. Việc giải quyết hài hòa mối quan hệ lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội có vai trò và ý nghĩa to lớn. Trong nhận thức và hoạt động thực tiễn, chúng ta cần tránh sai lầm khi thấy sự thống nhất mà không thấy sự khác biệt giữa các mặt lợi ích hoặc chỉ thấy sự khác biệt mà không thấy sự thống nhất giữa chúng. Sự phát triển xã hội và lịch sử nói chung chỉ có thể diễn ra bình thường, lành mạnh, đi đúng quy luật, khi mỗi cá nhân nhận thức tự giác về mối quan hệ cá nhận- xã hội xét trên phương diện lợi ích. Mác và Ăng-ghen đã chỉ rõ :"Chừng nào con người ở trong xã hội hình thành một cách tự nhiên, do đó chừng nào còn có sự chia cắt giữa lợi ích riêng và lợi ích chung, chừng nào còn có sự phân chia hoạt động còn được tiến hành không phải một cách tự nguyện mà một cách tự nhiên thì chừng đó hành động của bản thân con người sẽ trở thành một lực lượng xa lạ, đối lập với con người, và nô dịch cho con người, chứ không phải bị con người thống trị. Vì vậy, sự thống nhất biện chứng của các loại lợi ích trong quan hệ cá nhân- xã hội là cơ sở, động lực thúc đẩy cá nhân hành động''. Trong các loại lợi ích, lợi ích riêng của cá nhân có vai trò to lớn, vì nó đáng ứng nhu cầu hưởng thụ chính đáng của con người. Lợi ích cá nhân mang tính chất trực tiếp, cụ thể còn lợi ích chung của tập thể, xã hội mang tính gián tiếp. Do vậy, trong bất cứ thời đại nào, mỗi cá nhân bao giờ cũng hành động vì lợi ích của bản thân mình. Chính vì vậy lợi ích cá nhân đóng vai trò là cơ sở, động lựu trực tiếp kích thích tính tích cực của con người. Còn lợi tập thể và xã hội thể hiện vai trò, động lực của mình thông qua lợi ích của mỗi cá nhân. Mối quan hệ biện chứng giữa cá nhân và xã hội chỉ có thể được thực hiện đúng đắn khi quan hệ lợi ích cá nhân và xã hội được giải quyết một cách hài hòa. Đó là quá trình mà lợi ích của cá nhân này không xâm phạm đến lợi ích của cá nhân khác và của toàn xã hội. Hồ Chí Minh nêu rõ :"… Lợi ích cá nhân là nằm trong lợi ích tập thể, là bộ phận của lợi ích tập thể. Lợi ích chung của tập thể được bảo đảm thì lợi ích riêng của cá nhân mới có điều kiện để được thỏa mãn" và "đặt lợi ích của Đảng, của nhân dân lao động lên trên lợi ích của cá nhân mình". Đây chính là quan điểm cơ bản xác định vị trí và mối quan hệ giữa lợi ích riêng và lợi ích chung. Trong các xã hội có giai cấp bóc lột thống trị thì bất cứ giai cấp thóng trị nào cũng mưu toan vĩnh viễn hóa đặc quyền lợi ích của chúng cho nên cái gọi là "lợi ich chung, lợi ích xã hội" thực chất là lợi ích của giai cấp thống trị. Tuyệt đại đa số nhân dân lao động bị áp bức bóc lột, buộc phải phục vụ cho cái gọi là ''lợi ích chung'' đó. Dĩ nhiên, lợi ích cá nhân trong tình hình đó bị hạn chế, bị chà đạp, thậm chí bị tước đoạt . Bởi vậy, không thể có cơ sở dung hòa mối quan hệ giữa lợi ích chung và lợi ích riêng. Trong chế độ XHCN, chế độ nhân dân lao động làm chủ, mỗi cá nhân là một thành viên của tập thể, giữ một vị trí nhất định, và do đó cũng đóng gáp một phân công lao vào thành tựu chung của toàn xã hội . Vì vây, dưới chế đọ XHCN ''lợi ích chung của tập thể được đảm bảo thì lợi ích riêng dủa cá nhân mới có điều kiện được thỏa mãn''. Khi mà CNXH chưa được xây dựng một cách hoàn chỉnh thì giữa lợi ích cá nhân và lợi ích chung nhiều khi vẫn còn nhiều mâu thuẫn, thậm chí xung đột. Ngoài lợi ích của dân tộc, của tổ quốc thì Đảng ta không có lợi ích nào khác. Chính vì vậy, mỗi cán bộ Đảng viên phải nhận thức rõ đươc rằng ''lợi ích cá nhân nhất định phải phục tùng lợi ích của Đảng, lợi ích của mỗi bộ phận nhất định phải phục tùng lợi ích của toàn thể. Lợi ích tạm thời phải phục tùng lợi ích lâu dài. Nghĩa là phải đặt lợi ích của Đảng lên trên hết vì lợi ích cả Đảng tức là lợi ích của dân tộc của tổ quốc, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định một cách dứt khoát :''nếu gặp khi lợi ích chung của Đảng mâu thuẫn với lợi ích riêng của cá nhân thì phải kiên quyết hi sinh lợi ích của cá nhân cho lợi ích của Đảng…'' Trên thực tế ở nước ta hiện nay, có không ít cán bộ, đảng viên chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân mình, chỉ chăm lo vun vén cho mình vì lợi ích riêng mà sẵn sàng giày xéo len lợi ích chung của toàn thể xã hội . Nhiêu trường hợp do bị chủ nghĩa cá nhân chi phối đã mượn danh nghĩa tập thể để làm ăn bất chính, làm giàu cho riêg bản thân và gia đình mình, làm tổn hại đến lợi ích chung của tâp thể, xã hội nhiều chục tỉ đồng… Hiện tượng xem nhẹ, coi thương lợi ích chung của tập thể, xã hội, đề cao lợi ích cá nhân tới mức tuyệt đối hóa nó là khá phổ biến. Mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội nếu không giải quyết tốt sẽ xảy ra bất công xã hội . Nếu gợi ích cá nhân bị vi phâm thì xã hội sẽ mất đi một động lực của sự phát triển , ngược lại, nếu chỉ có cá nhân có lợi còn lợi ích xã hội bị vi phạm thì nạn nhân của sự bất công lại là cộng đồng xã hội. Cả hai lợi ích này lại thống nhất trong lợi ích quốc gia, lợi ích dân tộc. Nếu vì lý do nào đó mà chúng bị tổn hại thì quốc gia dân tôc cũng bị ảnh hưởng trực tiếp mà sẽ thể hiện rõ nhất của nó là khủng hoảng về lợi ích, về nhận thức của mỗi cá nhân và cộng đồng, sẽ ảnh hưởng đến quá trình xây dựng nền kinh tế ở nước ta. Sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập, lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội trong tính thống nhất của nó là lợi ích quốc gia tất yếu sẽ dẫn đến sự đẩu tranh chuyển hóa giữa chúng. Phương thức của sự chuyên hóa mà chúng ta sẽ tác động vào chính là phương pháp giải quyết mâu thuẫn . Để giải quýet mâu thuẫn giữa lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội, về cơ bản phải kết hợp hài hòa giữa lợi ích cá nhân và lơi ích xã hội , đồng thời phải chống lại những biểu hiện tiêu cực của chủ nghĩa cá nhân. Trong việc đấu tranh chông chủ nghĩa cá nhân, chúng ta cần phân biệt rõ lợi ích cá nhân chính đáng với chủ nghĩa cá nhân. Lợi ích cá nhân chính đáng là cái tích cực , là một động lực của sự phát triển xã hội , vì nó không những không đi ngược lại lợi ích chung mà nó còn là tiền đề để thực hiện lợi ích chung. Còn chủ nghĩa cá nhân là cái tiêu cực vì nó là khuynh hướng, lối sống của những người đặt lợi ích cá nhân, gia đình lên trên cả lợi ích tập thể, lợi ích xã hội . Nhân thức đúng về lợi ích cá nhân và lợi ích xã hội là trách nhiệm đạo đức của mỗi con người trong xã hội hiện nay. d. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất ( LLSX) và quan hệ sản xuất ( QHSX). "Lực lượng sản xuất là mối quan hệ giữa con người với tự nhiên được hình thành trong quá trình sản xuất" "Quan hệ sản xuất là toàn bộ những quan hệ giữa người và người trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội". Nó được thể hiện ở ba mặt cơ bản sau: - Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất. - Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất. - Quan hệ phân phối sản phẩm lao động. Ba mặt nói trên là một thể thống nhất hữu cơ tạo thành QHSX, trong đó quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất có ý nghĩa quyết định đối với các mặt quan hệ khác. Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN ở nước ta hiện nay, vấn đề LLSX- QHSX là một vấn đề hết sức phức tạp được Đảng ta đặc biệt quan tâm. Điều đó được thể hiện trong quán triệt lý luận của Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về CNXH. LLSX và QHSX là hai mặt của phương thức sản xuất, chúng tồn tại không tách rời nhau mà tác động biện chứng lẫn nhau hình thành quy luạt phổ biến của toàn bộ lịch sử loài người- quy luật về sự phù hợp QHSX với tính chất và trình độ của LLSX. Quy luật này vạch rõ sự phụ thuộc khách quan của QHSX vào trình độ phát triển của LLSX, cũng như sự tác động trở lại của QHSX đối với LLSX trong quá trình sản xuất và phát triển xã hội. Theo đó LLSX là nội dung của phương thức sản xuất còn QHSX là hình thức xã hội của nó, LLSX quyết định QHSX. Trong quá trình sản xuất để lao động bớt nặng nhọc và đạt hiệu quả cao hơn, con người luôn tìm cách cải tiến, hoàn thiện công cụ lao động và chế tạo ra những công cụ lao động mới, tinh xảo hơn. Cùng với sự biến đổi và phát triển công cụ lao động thì kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động, kỹ năng sản xuất, kiến thức khoa học của con người cũng tiến bộ. LLSX trở thành yếu tố hoạt động nhất, cách mạng nhất. Còn QHSX là yếu tố tương đối ổn định, có khuynh hướng lạc hậu hơn sự phát triển của LLSX. Cùng với sự phát triển của LLSX, QHSX cũng hình thành và biến đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX. Sự phù hợp đó là động lực làm cho LLSX phát triển mạnh mẽ. Nhưng LLSX luôn phát triển còn QHSX có xu hướng tương đối ổn định. Khi LLSX phát triển lên một trình độ mới thì QHSX không còn phù hợp với nó nữa, trở thành chướng ngại, kìm hãm sự phát triển của LLSX, sẽ nảy sinh mâu thuẫn gay gắt giữa hai mặt của phương thức sản xuất. Sự phát triển khách quan đó tất yếu dẫn đến việc xóa bỏ QHSX cũ, thay thế bằng một kiểu QHSX mới phù hợp với tính chất và trình độ của LLSX, mở đường cho LLSX phát triển. QHSX là yếu tố quyết định, làm tiền đề cho LLSX phát triển khi nó phù hợp được với trình độ phát triển của LLSX. Nó làm nhiệm vụ chỉ ra mục tiêu, bước đi và tạo ra quy mô thích hợp cho LLSX hoạt động, cũng như bảo đảm lợi ích chính đáng của người lao động, phát huy tính tích cực, sáng tạo của con người- nhân tố quan trọng và quyết định trong LLSX. Ở nước ta, giai đoạn đầu của thời kỳ qua độ, khi thành phần kinh tế XHCN chưa chiếm cị trí độc tôn, khi các thành phần kinh tế khác có nhiều khả năng góp phần làm cho sản xuất phát triển, thì một số yếu tố trong QHSX vượt lên LLSX và hướng vào việc tạo ra cơ sở vật chất- kỹ thuật ban đầu. Ở đây, phải kể đến yếu tố chủ quan của việc Đảng lãnh đạo, Nhà nước phát động tính tích cực xã hội của quần chúng bằng những lợi ích vật chất và tinh thần yêu nước vốn có của họ. Tuy nhiên, không thể cho rằng những yếu tố tiên tiến của QHSX mãi là tiền đề thúc đẩy sự phù hợp giữa LLSX và QHSX, chúng chỉ tác động tích cực trong một thời gian ngắn. Tại Đại hội VI, Đảng ta đã hoàn toàn đúng khi nhận định :"... LLSX bị kìm hãm không chỉ trong trường hợp QHSX lạc hậu, mà cả khi QHSX phát triển không đồng bộ, có những yếu tố đi quá so với trình độ của LLSX". Quan hệ sở hữu đối với tư liệu sản xuất ở nước ta là một vấn đề cần được quan tâm. Sự lớn mạnh của LLSX tất yếu dẫn tới mâu thuẫn với chế độ sở hữu tư nhân TBCN, mà mục tiêu của KTTT ở Việt Nam là phải dựa trên chế đô sở hữu xã hội về tư liệu sản xuất, tức là sự làm chủ của người lao động đối với những tư liệu sản xuất chủ yếu của xã hội. Sở hữu xã hội cũng tức là sở hữu Nhà nước, muốn vậy kinh tế Nhà nước phải phát triển mạnh để thâu tóm nền kinh tế. Nhưng nếu xét trên quan điểm toàn diện, thì kinh tế Nhà nước hiện nay phát triển chưa đạt yêu cầu mà nguyên nhân chính là do ý thức thái độ của một số người làm việc trong hệ thống kinh tế Nhà nước còn chưa đúng đắn, các thủ tục hành chính liên quan đến kinh tế còn phức tạp, bệnh quan liêu bao cấp vẫn còn. Quan hệ trong tổ chức và quản lý sản xuất, phân phối sản phẩm ở nước ta còn nhiều bất cập. Tổ chức quản lý sản xuất là điều kiện thiết yếu cho sự phát triển của sản xuất. Một nền sản xuất muốn phát triển không chỉ dựa trên những cơ cấu tổ chức quản lý lỗi thời, chồng chéo. Ở nước ta hiện nay, qua quá trình đổi mới đã xây dựng được một hệ thống chính sách mà bao quát ở tầm vĩ mô thì nó đã giải quyết được những vấn đề chính của KTTT :định hướng XHCN, phát triẻn thành phần kinh tế Nhà nước, tiến tới sở hữu toàn dân, bảo đảm sự công bằng xã hội... Nhưng đi vào cụ thể thì còn nhiều việc cần phải xem xét thêm. Đó là sự chồng chéo về chức năng giữa các cơ quan quản lý, có quá nhiều cơ quan cùng quản lý về một lĩnh vực nhưng chẳng có cơ quan nào chịu trách nhiệm hính cả; sự độc quyền quản lý Nhà nước về một số ngành, lĩnh vức như điện, than ...làm cho các cơ quan quản lý tương ứng đó sinh kiêu căng, ỷ lại, không có ý thức tự vươn lên, ngày càng xa rời quần chúng. Một số chủ trương còn mâu thuẫn nhau như khuyến khích sản xuất trong nước với việc nhập khẩu tràn lan các mặt hàng làm sản xuất trong nước lao đao... Phân phối ở nước ta với mục tiêu tới là mọi người đều có đầy đủ các nhu cầu cần thiết. Nhưng hiện nay, vẫn còn một số vùng nghèo, cơ sở vật chất rất thiếu thốn trong khi đó ở đo thị thì sản phẩm quá dư thừa tạo nên sự mất cân bằng trong quan hệ phân phối, ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống nhân dân. Như vậy, trong quá trình xây dựng nền KTTT hiện nay ở Việt Nam, mâu thuẫn giữa LLSX tiên tiến với QHSX lạc hậu kìm hãm nó diễn ra gay gắt- quyết liệt và cần được giải quyết. Muốn giải quyết mâu thuẫn này, ta phải nhận biết được nguyên nhân và kết quả của sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập đó mà ìm ra phương thức thích hợp để tác động vào sự đấu tranh và chuyển hóa giữa chúng. Từ đó ta có một số biện pháp để giải quyết mâu thuẫn trên : Cần phải nắm vững định hướng XHCN trong việc xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần. Vì, thứ nhất, mỗi thành kinh tế có bản chất, hoạt động khác nhau và không tránh khỏi mâu thuẫn. Thứ hai, nền kinh tế nhiều thành phần tự nó không đi theo địn hướng XHCN mà có xu hướng tự phát TBCN. Thứ ba, việc xử lý vấn đề cơ cấu phát triển, cơ cấu thành phần kinh tế có liên quan đến sự tồn tại và phát triển của chế độ XHCN ở nước ta. Tiếp tục đổi mới cơ chế quản lý kinh tế vì việc xây dựng nền KTTT không thể tách rời việc xây dựng đông bộ và vận hành có hiêu quả cơ chế quản lý kinh tế- cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Xây dựng và củng có cơ chế phân phối trong nền KTTT. Mâu thuẫn giữa LLSX và QHSX ở nước ta là mâu thuẫn giữa hai mặt đối lập thống nhất trong phương thức sản xuất XHCN, việc giải quyết mâu thuẫn này sẽ thúc đẩy kinh tế phát triển, dẫn đến việc chuyển hóa giữa chúng tạo nên phương hức sản xuất mới :phương thức sản xuất Cộng sản chủ nghĩa. III. KẾT LUẬN 1. Kết luận. Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan phổ biến , nó tồn tại trong tất cả các sự vật, hiện tượng, ở mọi giai đoạn tồn tại và phát triển của sự vật vât hiện tượng. Nhưng ở các sự vật, hiện tượng khác nhau ở mỗi giai đoạn phát triển khác nhau của mỗi sự vật hiện tượng ở mỗi lĩnh vực , mỗi yếu tố cấu thành môt sự vật sẽ có những mâu thuẫn khác nhau. Sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đội lập tạo thành xung lực nội tại của sự vận động và phát triển dẫn đến sự mất đi của cái cũ và sự ra đời của cái mới tiến bộ hơn. Do đó, trong hoạt động thực tiễn phát triển từng mặt đôc lập tạo thành mâu thuẫn cụ thể để nhận thức được bản chất, khuynh hướng vận động phát triển của sự vật, hiện tưọng để từ đó tìm ra phương thức, phưong tiện và lực lượg có khả năng giải quyết mâu thuẫn và tổ chức thực hiện để giải quyết mâu thuẫn. Vì vậy trong đời sống xã hội, mọi hành vi đấu tranh cần đươc coi là chân chính khi nó thúc đẩy sự phát triển . Việc xuât hiện những mâu thuẫn trong kinh tế phải được coi là một thực thế khách quan . Bởi vì việc giải quyết những mâu thuẫn ấy chính là động lực để chúng ta có thể phát huy được hết thế mạnh của mình, duy trì sự thống nhất và ổn định, nhằm mục tiêu chung là phát triển kinh tế, mang lại cuộc sống ấm no hạnh phúc và một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Trong việc xây dựng và phát triển nền KTTT theo định hưóng XHCN ở nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Song bên cạnh đó nó đang nảy sinh hàng loạt mâu thuẫn giữa các kểu KTTT như là một đặc trưng của CNTB với việc thực hiện KTTT ở nớc ta, mâu thuẫn giữa sự yếu kém của QHSX so với trình độ phát triển cả LLSX, giữa việc phát triển KTTT với định hướng XHCN, mâu thuẫn giữa KTTT và mục tiêu xây dựng con người XHCN … Sự thành công trong sự nghiệp xây dựng CNXH ở nước ta phụ thuộc vào việc giải quyết các mâu thuẫn trên. Vấn đề đặt ra là phải nghiên cứu những mâu thuẫn đó và tìm ra phương hướng giải quyết chúng. Nghiên cứu mâu thuẫn là phải thấy được mâu thuẫn nào là cơ bản, mâu thuẫn nào là không cơ bản, rồi cuối cùng tìm ra phướng giải quyết, từ đó các mâu thuẫn không cơ bản sẽ được giải quyết. 2. Giải pháp cho nền KTTT ở VN hiện nay. Muốn giải quyết tốt các mâu thuẫn trong nền KTTT ở VN hiện nay, trước hết ta phải nắm được cơ sở lý luận của vấn đề, đây là những quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước, nhứng vấn đề có tình tất yếu, quy luật cần được vận dụng và giải quyết những vướng mắc trong thực tiễn cuộc sống. Chủ tịch Hồ Chí Minh viết :''thống nhất lý luận và thực tiễn là môt nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác- Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thi hành thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tiễn là lý luận suông…'' Lý luận mà ta quan tâm ở đây chính là lý luận mâu thuẫn biện chứng của chủ nghĩa Mác- Lênin. Nhà nước ta là nhà nước XHCN, nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Chúng ta tiến tới một xã hội có cơ sở toàn dân, sở hữu Nhà nước. Muốn được vậy thì Nhà nước phải có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, tức là Nhà nước phải nắm việc ''cầm lái'' con thuyền kinh tế . Để nền kinh tế nước ta vận hành theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng XHCN cần giải quyết những vấn đề cơ bản sau: - Thứ nhất, thực hiện tốt vai trò, chức năng quản lý của Nhà nước về kinh tế. Nhà nước có chức năng cơ bản là tổ chức và xây dựng kinh tế vì vậy có chức năng quản lý. Trương nền KTTT vai trò của Nhà nước ngày càng đặc biệt quan trọng. Một nền KTTT mà không có sự can thiệp của Nhà nước thì khác nào vỗ tay bằng một bàn tay. Ở nước ta, chức năng quản lý Nhà nước về kinh tế cần tập trung vào những nội dung sau: + Tạo điều kiện, môi trường cho các quy luật kinh tế hoạt động như quy luật giá trị, quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh. Đồng thời phát triển thị trường đồng bộ như thị trường tư liệu sản xuất, tư liệu tiêu dùng, thị trường tài chính, thị trường lao động, thị trường dịch vụ… Trên cơ sở đó thị trường mới có thể tham gia phân phối nguồn lực và khai thác tài nguyên có hiệu quả. + Tập trung vào việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống luật pháp, chính sách tạo môi trường bình đẳng cho sự hoạt động của các thành phần kinh tế . Những năm gần đây Nhà nước ta có bổ sung, sửa đổi hoàn thiện hệ thông luật pháp, chinh sách tương đối phù hợp với điều kiện trong nước và thông lệ quốc tế nhằm hoàn thiện cơ chế thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều kẽ hở, thiếu đồng bộ, hoặc sai lệch làm cho các hình thức kinh tế bị méo mó, các thành phần kinh tế gặp khó khăn như chính sách thuế, chính sách cạnh tranh, cơ chế độc quyền ở một số ngành, lĩnh vực. Có một số chính sách làm thiệt hại cho đối tượng này nhưng lại tạo kẽ hở cho đối tượng khác luồn lách, thoát ra khỏi sự kiểm soát của Nhà nước . Vì vậy việc sửa đổi và hoàn thiện hơn nữa hệ thống luật pháp, chính sách, tạo ra khung pháp lý rõ ràng, ổn định làm ''sân chơi '' cho mọi hoạt động sản xuất kinh doanh . Sửa đổi hệ thống chính sách theo hướng giảm bao cấp, ôm đồm, đa dạng hóa các hình thức sở hữu tạo điều kiện cho sự cạnh tranh lành mạnh trong nền kinh tế . + Tập trung phát triển hệ thống giáo dục- Đào tạo, phát triển tiềm lực khoa hoc- công nghệ và xây dựng kết cấu hạ tầng. Đây là những vấn đề rất quan trọng tạo cơ sở cho sự hoàn thiện cơ chế thị trường. Trong nền KTTT, các đơn vị sản xuất kinh doanh đều thực hiện mục tiêu lợi nhuận, họ tìm kiếm những ngành hàng, lĩnh vực đầu tư thuận lợi, vốn it, thu hồi nhanh. Các liĩnh vực giáo dục- đào tạo, khoa học- công nghệ, kết cấu hạ tầng đầu tư vốn lớn, lâu dài,thu hồi chậm nên không hấp dẫn các ngành đầu tư. Vì vậy, Nhà nước phải thực hiện chức năng này. Đông thời trên cơ sở đó Nhà nước nắm một bộ phận nguồn lực, những lĩnh vực then chốt để chi phổi, điều tiết các hoạt động kinh tế, xã hội bảo đảm cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế . + Thực hiện có hiệu quả các chính sách xã hội, bảo vệ môi trường. KTTT có xu hướng phân hóa gia cấp, chênh lệch về thu nhập, đời sống giữa các tầng lớp dân cư, giữa thành thị với nông thôn. Tăng trưởng kinh tế không gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội , làm cạn kiệt tài nguyên, tàn phá môi trường. Do vậy chỉ có Nhà nước mới thực hiện được các chính sách xã hội, chính sách phâp luật bảo vệ môi trường. Ở nước ta tiếp tục thực hiện các chính sách xóa đói giảm nghèo, chính sách đào tạo nghề, hỗ trợ tìm kiếm việc làm, chính sách đầu tư vốn, các chương trình 327, 135 , chương trình phát triển nông nghiệp, nông thôn, trợ cấp gia đình có công với nước, người già neo đơn. Trong nền KTTT, quản lý Nhà nước về kinh tế không phải bằng sự can thiệp trực tiếp vào sản xuất kinh doanh của các đơn vị doanh nghiệp mà chỉ thực hiện chức năng định hướng, tạo môi trương thuận lợi thông qua hệ thống luất pháp, chính sách tạo dựng những điều kiện vật chất, kỹ thuật cho việc phân bố lực lượng sản xuất và khai thác tài nguyên có hiệu quả. - Thứ hai, phát triển hoàn thiện hệ thống tài chính, tiền tệ, tạo điều kiên cho sản xuất hàng hóa, KTTT phát triển . Hệ thống và chính sách tài chính nước ta phải tạo điều kiện huy động các nguồn lực trong xã hội để đầu tư phát triển làm tăng tích lũy cả khu vực nhà nước và khu vực dân cư. Chính sách tài chính phải mở ra các luồng bơm, hút vốn, điều hòa vốn đầu tư phù hợp trong từng thời kỳ. Chính sách tài chính tích cực phảí có tác dụng hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng, điều tiết sản xuất kinh doanh, điều tiết và phân phối thu nhập góp phần thực hiện công bằng xã hội, đông thời kích thích sản xuất phát triển . Chính sách tiền tệ thực hiện có hiệu quả sẽ góp phần kiềm chế và đẩy lùi lạm phát. Sự tăng trưởng kinh tế sẽ không có ỹ nghĩa, dẫn đến bùng nổ lạm phát và trong nền kinh tế lạm phát ở mức cao thì khó có thể tăng trưởng bền vững do đó sẽ không có cơ sỏ kinh tế vững chắc để hoàn thành các chính sách xã hội. - Thứ ba, tiếp tục giữ vững sự ổn định chính trị- xã hội. Kinh nghiệm của nhiều nước cho thây, kinh tế chỉ phát triển mọt khi giữ được sự ổn định về chính trị- xã hội và sự ổn định mới bảo đảm cho chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế không bị gián đoạn, mới tập trung được nhân tài, vật lực cho sự phát triển kinh tế, mới tạo được sự yên tâm cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước và đảm bảo cho các chính sách xã hội về công bằng, dân chủ và văng minh được thực hiện một cách có hiệu quả. Tuy nhên, ổn định không có nghĩa là giữ nguyên, trái lại trên cơ sở những kết quả đạt được và yêu cầu cảu công cuộc đổi mới kinh tế phải từng bước đổi mới hệ thống chính trị và giải quyết các vấn đề xã hội. Đối với nước ta, vấn đề cấp bách nhất là vừa phỉa xây dựng được Nhà nước pháp quyền đủ mạnh nhưng đồng thời vừa phải thưcj hành dân chủ. Nhà nước phải vừa thực sự là của dân, do dân và vì dân, lại vừa thể hiện được sự thống nhất về quyền lực. - Thứ tư, phải kiên trì thực hiện đường lối phát triển kinh tế nhiều thành phần, đa dạng hóa hình thức sở hữu tư liệu sản xuất. Trong những năm vừa qua chúng ta chưa chú ý đúng mức đến kinh tế ngoài quốc doanh nên khu vực kinh tế này phát triển chậm. Tỷ trọng của kinh tế ngoài quốc doanh trong GDP có xu hướng giảm là vấn đề khong phù hợp với đường lối phát triển kinh tế đã đề ra. Giải pháp khắc phục tình trạng này không chỉ là đề ra chủ trương đường lối mà còn phải tổ chức, hướng dẫn và giúp đỡ kinh tế ngoài quốc doanh phát huy tiềm năng to lớn của mình. Phải kiên quyết chống những biểu hiện tiêu cực trong hoạt động của kinh tế ngoài quốc doanh như: buôn lậu, trốn thuế, lừa đảo, làm hàng giả… nhưng đồng thời cũng phải khuyến khích những người, những doanh nghiệp làm giàu chính đáng và hợp pháp. Trong những lĩnh vực chỉ có kinh tế quốc doanh, cần phải thành lập một số cơ sở để tạo ra sự cạnh tranh, thúc đẩy phát triển, khắc phục tình trạng độc quyền vì độc quyền sẽ dẫn đến cửa quyền và trì trệ. Cần phải mở rộng hình thức hỗn hợp sở hữu giữa các thành phần kinh tế trong nước với nhau cũng như giữa trong nước với nước ngoài nhằm tạo ra ngày càng nhiều doanh nghiệp kiểu "Tư bản Nhà nước". - Thứ năm, phải kiên quyết giữ nghiêm kỷ cương phép nước và chống tệ nạn tham nhũng. Trong nền KTTT, động lực cá nhân được giải tỏa. Ở nước ta những năm vừa qua, thị trường đã xuất hiện ở mọi nơi, nhưng tất cả đều chưa hoàn chỉnh nên động lực cá nhân biến dạng, méo mó. Tình trạng vi phạm kỷ cương phép nước có xu hướng gia tăng, tham những có nguy cơ phát triển. Để khắc phục tình trạng vi phạm kỷ cương phép nước và tham những hiện nay, Nhà nước cần sớm vạch ra một cái khung pháp lý, trong cái khung đó các doanh nghiệp, cũng như mọi công dân được tự do hoạt động, phát huy tiềm năng, sáng kiến của mình, nhưng tuyệt đối không được vượt ra khỏi cái khung pháp lý đó. Mọi vi phạm cần phải ngăn cản và trừng phạt nghiêm minh. KTTT tuy có mặt trái không thể tránh khỏi của nó, nhưng về cơ bản và lâu dài, nó là một trong những điều kiện để thực hiện công bằng và bình đẳng xã hội. Bằng các biện pháp nêu trên, chúng ta hi vọng có thể xây dựng tốt nền kinh tế nhiều thành phần, đưa nó đi đúng hướng mà Đảng và Nhà nước ta đã lựa chọn và xây dựng một đất nước Việt Nam giàu mạnh, mọi người dân được sống trong hóa bình, độc lập, tự chủ và một xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Lời mở đẩu I. Lý luận chung về mâu thuẫn . 1 1. Khái quát chung về quy luật mâu thuẫn . 2 2. Nội dung của quy luật mâu thuẫn . 2 3. Một số loại mâu thuẫn . 6 4. Ý nghĩa phương pháp luận của quy luật mâu thuẫn . 8 II. KTTT và mâu thuẫn biện chứng trong nền KTTT ở nước ta. 9 1. Khái quát chung về KTTT. 9 2. KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam. 10 3. Những mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chuyển sang KTTT ở Việt Nam. 15 III. Kết luận. 25 1. Kết luận. 25 2. Giải pháp cho nền KTTT ở Việt Nam hiện nay. 26 Tài liệu tham khảo 30 Tài liệu tham khảo 1. Giáo trình triết học Mac- Lenin, Tập 1,2, NXB Giáo dục, 2001. 2. Tạp chí triết học, Số 1 ( 113), 2/2000. 3. Tạp chí triết học, Sô 1 ( 128), 1/2002. 4. Tạp chí triết học, Sô 1( 107), 2/ 1999. 5. Kinh tế xã hội Việt Nam: Thực trạng - xu thế và giải pháp, NXB Thống kê, 8/1986. 6. Kinh tế thị trường định hướng XHCN , NXB Thống kê, 1995. 7. Nghiên cứu lý luận, Số 8, 2000. 8. Nghiên cứu lý luận, Số10, 2000. 9. Nghiên cứu trao đổi, Số 18, 9/1998. 10. Nghiên cứu trao đổi, Số 19, 10/1998. 11. Văn kiện Đại hội VII, VIII, IX.