Đề tài Phương pháp tích hợp giáo dục môi trường trong môn Địa lý

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Lý do khách quan: Môi trường là không gian sinh sống của con người và sinh vật, là nơi chứa đựng các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người và cũng là nơi phân hủy các chất thải do con người tạo ra... Không chỉ thế, môi trường còn là nơi tồn tại, sinh trưởng và phát triển, lao động và nghỉ ngơi, hưởng thụ của con người. Nói cách khác, không có môi trường sẽ không tồn tại sự sống trên Trái đất Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng về kinh tế- xã hội đã làm cho môi trường bị xuống cấp, nhiều nơi bị ô nhiễm nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe và đời sống của người dân, những hiểm họa suy thoái môi trường đang ngày càng đe dọa cuộc sống của loài người trên trái đất. Chúng ta có thể tham khảo qua những số liệu cụ thể sau đây để thấy được các vấn đề nghiêm trọng của môi trường Việt Nam hiện nay: *Về môi trường đất: Nước ta có tổng diện tích đất tự nhiên là 331 314 km2 xếp hàng thứ 58 trong tổng số 200 quốc gia. Tuy nhiên vì số dân đông nên diện tích đất bình quân đầu người thuộc diện thấp, đứng thứ 159/ 200 quốc gia. Thế nhưng chất lượng đất không ngừng bị giảm sút và thoái hóa do xói mòn, chất thải, ô nhiễm, sử dụng phân hóa học... *Về tài nguyên rừng: Năm 1945 độ che phủ của nước ta là 43% nhưng đến năm 2005 chỉ còn lại 37%. Tuy đến thời điểm này diện tích rừng đã được tăng lên nhưng chất lượng rừng vẫn tiếp tục giảm sút. *.Về môi trường nước: Tài nguyên nước của nước ta đang bị sử dụng quá mức và ô nhiễm nghiêm trọng. Một số nơi đã diễn ra tình trạng hoang mạc hóa. *Về không khí: Không khí đang bị ô nhiễm nghiêm trọng.(Theo kết quả quan trắc cho thấy, hầu hết các đô thị Việt Nam đều bị nhiễm bụi). * Về đa dạng sinh học: Theo sách đỏ Việt Nam đã nêu:365 loài động vật và 356 loài thực vật quý hiếm có nguy cơ bị tiêu diệt. Nguyên nhân chủ yếu là do thực hiện các hoạt động sản xuất kinh tế, khai thác tài nguyên... *Về chất thải: Mỗi năm nước ta thải ra ngoài môi trường khoảng 15 triệu tấn chất thải, tăng khoảng 15% gây nguy hại cho sức khỏe và môi trường. Một khi môi trường bị ô nhiễm thì gây ra những tác hại nghiêm trọng, tôi xin đưa ra một số số liệu cụ thể sau: Không khí ô nhiễm có thể giết chết nhiều cơ thể sống trong đó có con người. Ô nhiễm ozone có thể gây bệnh đường hô hấp, bệnh tim mạch, viêm vùng họng, đau ngực, tức thở. Ô nhiễm nước gây ra xấp xỉ 14.000 cái chết mỗi ngày, chủ yếu do ăn uống bằng nước bẩn chưa được xử lý. Các chất hóa học và kim loại nặng nhiễm trong thức ăn nước uống có thể gây ung thư. Dầu tràn có thể gây ngứa rộp da. Ô nhiễm tiếng ồn gây điếc, cao huyết áp, trầm cảm, và bệnh mất ngủ... Theo thống kê Việt Nam có gần 200 000 người mắc bệnh ung thư mỗi năm, mà nguyên nhân chủ yếu là do tác nhân môi trường gây nên. Chính vì vậy công tác bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm của riêng ai, mà các cấp, các cơ quan ban ngành đều phải quan tâm. Sự cần thiết của việc giáo dục bảo vệ môi trường trong trường học là một trong những chủ trương của Đảng và của Ngành giáo dục hiện nay. 2. Lý do chủ quan: “Bộ lông làm đẹp con công, học vấn làm đẹp con người” Ngạn ngữ Nga Con người chỉ đẹp khi chính họ có học vấn, có hiểu biết và hành động đúng. Học đi đôi với hành, học để hiểu biết về đạo lý làm người. Để đáp ứng được yêu cầu của giáo dục hiện nay, mục tiêu của dạy học là phải đảm bảo ba yêu cầu về: Kiến thức, kĩ năng và thái độ trong mỗi tiết dạy. Có nghĩa là: Ngoài việc truyền thụ kiến thức và rèn luyện kĩ năng giáo viên cần hình thành cho học sinh một nhân cách, lối sống tốt. Tuy nhiên, qua đánh giá nhiều tiết dạy cùng với quá trình tìm hiểu từ đồng nghiệp tôi nhận thấy rằng con nhiều giáo viên thuộc nhiều bộ môn hiện nay chỉ chú trọng đến việc truyền thụ kiến thức thật nhiều cho học sinh, nên không còn thời gian để lồng ghép giáo dục môi trường vào bài học. Nói về góc độ môn Địa lý, trách nhiệm của giáo viên là phải từng bước hình thành cho các em một lối sống lành mạnh, biết yêu quý thiên nhiên và sống thân thiện với thiên nhiên. Từ đó các em mới có trách nhiệm bảo vệ thiên nhiên và môi trường, giữ gìn vệ sinh nơi các em đang sinh sống và học tập. Hay nói cách khác môn Địa lí là bộ môn có nhiều khả năng để tích hợp giáo dục môi trường vào bài giảng nhất. Chính vì vậy tôi lựa chọn đề tài này muốn gửi đến các đồng nghiệp một vài kinh nghiệm nhằm mục đích nâng cao giáo dục toàn diện cho học sinh, đồng thời góp phần nho nhỏ để bảo vệ bầu không khí trong lành cho nhân loại. II. ĐỐi TƯỢNG CƠ SỞ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 1.Đối tượng: - Giáo viên và học sinh trường THCS Lương Thế Vinh. 2. Cơ sở nghiên cứu: - Tài liệu giáo dục bảo vệ môi trường ( Nhà xuất bản GD ). - Các văn bản, chỉ thị về môi trường. - Các thông tin đại chúng. - SGK môn Địa lí. 3. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp trực quan. - Phương pháp đàm thoại. - Phương pháp quan sát thực tiễn. - Phương pháp nêu gương. III. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 1. Thực trạng của việc tích hợp giáo dục môi trường hiện nay trong trường học: a. Đối với việc dạy và học: * Đối với giáo viên: - Ngày 31/ 01/ 2005 Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra Chỉ thị về việc tăng cường công tác giáo dục bảo vệ môi trường, nhiệm vụ của giáo dục phổ thông là đến năm 2010 phải trang bị cho học sinh kiến thức, kĩ năng về môi trường và bảo vệ môi trường bằng nhiều hình thức phù hợp trong các môn học và thông qua các hoạt động ngoại khóa... Tuy nhiên một số giáo viên thuộc nhiều môn học thực hiện nội dung tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường vào trong các tiết học còn ít. - Một số giáo viên chưa hướng dẫn các em liên hệ những kiến thức đã học với thực tiễn, chưa rút ra được những bài học kinh nghiệm từ thực tiễn sau khi được học lý thuyết. - Một số giáo viên đã có liên hệ thực tiễn, tuy nhiên còn ít và hiệu quả giáo dục chưa cao. - Việc cập nhật thông tin, số liệu, sự kiện của địa phương ở một số giáo viên chưa liên tục vì vậy quá trình vận dụng để tích hợp giáo dục môi trường còn nhiều hạn chế. * Đối với học sinh: - Việc nắm bắt kiến thức, nhìn nhận các vấn đề địa lý còn mông lung (Ví dụ: Chưa hiểu rõ ý nghĩa của việc bảo vệ môi trường, tác hại của ô nhiễm môi trường, thực trạng của các vấn đề môi trường là do đâu? Vai trò của học sinh hiện nay trong việc bảo vệ môi trường như thế nào?...). - Chưa đề cao trách nhiệm của bản thân đối với môi trường. - Chưa tự giác trong việc giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, nơi sinh sống và học tập. * Đối với Cán bộ quản lí: - Đã tổ chức cho cán bộ giáo viên cốt cán tham gia các đợt tập huấn, trang bị kiến thức và phương pháp để tích hợp giáo dục môi trường cho nhiều bộ môn. - Đã xuất bản một số tài liệu về giáo dục bảo vệ môi trường trong môn học. - Thường xuyên dự giờ, góp ý, rút kinh nghiệm cho giáo viên bộ môn. Tuy nhiên, việc tổ chức tập huấn cho cán bộ giáo viên chưa đại trà, chưa đi sâu vào việc đánh giá hiệu quả quá trình vận dụng phương pháp giáo dục môi trường của giáo viên. Để công tác giáo dục ngày càng hoàn thiện hơn, giáo viên cần vận dụng hiểu biết của bản thân về môi trường nhằm giáo dục học sinh theo yêu cầu hiện nay. Qua một quá trình tìm hiểu và tích lũy từ thực tiễn giảng dạy, tôi xin mạnh dạn đưa ra một vài kinh nghiệm về việc vận dụng phương pháp để tích hợp giáo dục môi trường trong môn Địa lí. Cụ thể như sau: 2. Các phương pháp tích hợp giáo dục môi trường: Chúng ta có thể vận dụng những phương pháp sau để tích hợp giáo dục môi trường vào bài học: * Phương pháp đàm thoại: Đây là phương pháp truyền thống tuy nhiên rất có hiệu quả, giáo viên có thể áp dụng trong nhiều tiết học. Phương pháp này giáo viên sử dụng hệ thống câu hỏi để dẫn dắt chỉ đạo học sinh tìm hiểu và lĩnh hội kiến thức. Trong quá trình vận dụng để giáo dục đạt hiệu quả giáo viên chọn trọng tâm cần tích hợp - Ví dụ 1: Bài 2- Lớp 9 – Mục 2: Gia tăng dân số: Giáo viên sử dụng câu hỏi để giáo dục học sinh các vấn đề về dân số: Bằng hiểu biết của bản thân em hãy cho biết: Dân số đông và tăng nhanh đã ảnh hưởng xấu đến môi trường như thế nào ? Biện pháp giải quyết? - Ví dụ 2: Bài 23- Lớp 6: Sông và hồ: Bằng hiểu biết thực tế em hãy cho biết những lợi ích mà sông mang đến cho con người Theo em những ảnh hưởng tiêu cực của sông mang lại cho con người là do những nguyên nhân nào? - Ví dụ 3: Bài 24 – Lớp 6: Bài: Biển và đại dương. Chúng ta vừa nghiên cứu đặc điểm của biển và đại dương, thấy được vai trò của chúng trong cuộc sống, song hiện tượng ô nhiễm biển hiện nay đang ở mức báo động, vậy theo em nguyên nhân của hiện tượng này là gì? * Phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan: Trong việc học địa lý việc sử dụng các phương tiện trực quan có ý nghĩa rất lớn bởi vì học sinh chỉ có thể quan sát được các vấn đề môi trường tại địa phương, còn phần lớn các vấn đề môi trường tại Việt Nam và thế giới các em không có điều kiện để quan sát. Chính vì thế phương tiện trực quan giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách hiệu quả nhất. Phương tiện trực quan rất phong phú và đa dạng song loại phương tiện có nhiều khả năng giáo dục môi trường cho học sinh là các tranh ảnh, băng đĩa có nội dung về các vấn đề môi trường. - Ví dụ 4: Bài 13- Địa lý 7 : Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa: Giáo viên cho học sinh quan sát tranh về các vấn đề ô nhiễm môi trường nước và không khí ở đới ôn hòa. Sau đó cho các em tìm hiểu những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường mà các em đã nhìn thấy. Chú ý: Khi lựa chọn tranh ảnh giáo viên nên lựa chọn những tranh ảnh trong SGK để các em nhận biết, xây dựng các câu hỏi có liên quan đến vấn đề môi trường. Cụ thể như sau: - Chọn tranh: Tên bức tranh “ Thủy triều đen trên Đại tây Dương...” Đặt câu hỏi: Bức ảnh thể hiện hiện tượng gì? Nguyên nhân? Biện pháp để khắc phục? * Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề: Giáo viên tạo ra tình huống có vấn đề, học sinh phát hiện ra tình huống có vấn đề để giải quyết. - Ví dụ 5: Bài14- Lớp 7: Hoạt động nông nghiệp ở đới ôn hòa. Giáo viên có thể tạo ra tình huống có vấn đề như sau: Hình thức làm nương rẫy với kĩ thuật lạc hậu ở một số nước đang phát triển đã làm suy thoái đất và suy giảm diện tích rừng. Vậy hoạt động kinh tế ở các nước phát triển với việc áp dụng kĩ thuật tiên tiến sẽ có ảnh hưởng như thế nào đến môi trường? - Học sinh có thể giải quyết vấn đề như sau: Trong sản xuất nông nghiệp các nước phát triển đã sử dụng nhiều phân hóa học và thuốc trừ sâu. ( Ví dụ như Hoa kì: Sử dụng 500kg phân bón / ha ). Các nước phát triển là những nước có nền công nghiệp hiện đại, sự phát triển công nghiệp đòi hỏi sử dụng nhiều nhiên liệu, đã làm tăng lượng chất thải từ các nhà máy, xí nghiệp...Vậy khí thải, chất thải từ các nhà máy, lượng phân hóa học, thuốc trừ sâu ... đã làm ô nhiễm đất, nước và không khí. * Phương pháp tham quan điều tra khảo sát thực địa: Đây không chỉ là phương pháp dạy học đặc trưng của môn Địa lí mà còn là phương pháp có hiệu quả nhất của giáo dục môi trường. Phương pháp này giúp học sinh kiểm nghiệm kiến thức ở lớp, rèn luyện kĩ năng quan sát và rèn luyện hành vi ứng xử phù hợp với môi trường. Việc tham quan sẽ giúp các em cảm nhận được sự phong phú, đa dạng của vẻ đẹp tự nhiên, đồng thời thấy được hiện trạng cũng như một số vấn đề của môi trường, nguyên nhân hậu quả của sự suy thoái môi trường. Từ đó các em sẽ có những việc làm tốt hơn phù hợp với khả năng như việc giữ gìn vệ sinh trường lớp, nơi các em đang sinh sống...( Lưu ý: Kế hoạch tham quan của các em không chỉ là các đợt tham quan do nhà trường tổ chức mà giáo viên cần linh động hướng dẫn cho các em tự “ Tham quan”, có nghĩa là các em có thể tự tìm địa điểm để quan sát, tìm hiểu, thu thập thông tin trên đường đến trường, gần khu vực nơi các em đang sống, ở sông, hồ, đồng ruộng tại địa phương...) * Phương pháp dạy học theo dự án: - Ví dụ 7: Giáo viên giao dự án: “ Tìm hiểu các vấn đề môi trường tại địa phương”. Giáo viên cho các em xây dựng đề cương và tìm phương án thực hiện.(Mục đích, thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của vấn đề ô nhiễm môi trường, đề xuất những giải pháp để giảm thiểu các vấn đề ô nhiễm môi trường...). * Phương pháp nêu gương: - Giáo viên có thể tìm hiểu một số gương điển hình tại địa phương hoặc thông qua các hình ảnh minh họa đã sưu tầm từ các địa phương khác để vấn đáp các em, định hướng cho các em xác định hành vi của mình đã đúng hoặc chưa. - Ví dụ 6: Giáo viên cho học sinh quan sát một số hình ảnh sau: - Giáo viên yêu cầu học sinh xác định nội dung của bức tranh. - Cho biết các anh chị và các bạn học sinh đang làm gì? - Ý nghĩa của việc làm đó? - Em học tập được gì từ các bạn học sinh? 3. Kết quả: Tôi đã tiến hành khảo sát các vấn đề về môi trường liên quan đến địa phương đối với học sinh lớp 7a6 kết quả cụ thể như sau: - Câu 1: Em có những hiểu biết gì về các vấn đề môi trường ở nước ta? (Đang bị ô nhiễm nghiêm trọng). 100% học sinh trả lời đúng. - Câu 2: Môi trường nào đang bị ô nhiễm nghiêm trọng nhất? ( Nước và không khí). Dựa vào đâu mà em biết? ( Thông qua các thông tin đại chúng và bài giảng của các thầy cô ). 100% học sinh trả lời đúng. - Môi trường tại địa phương em như thế nào? ( Rừng bị triệt hạ, môi trường cũng đang có biểu hiện bị ô nhiễm). Em có biết nguyên nhân nào đã tác động xấu đến các loại môi trường tại địa phương trong khi ở địa phương em vẫn thuộc quần cư nông thôn? ( Nguyên nhân chủ yếu là do người dân thiếu ý thức: đã đốt rừng để làm rẫy, trồng cà phê; phá rừng để lấy củi nung gạch; các hộ gia đình còn vứt rác nơi công cộng; đánh bắt cá không đúng kĩ thuật; các lò sấy cà phê và sấy lúa được xây dựng nơi tập trung dân cư, các lò gạch được xây dựng không đúng yêu cầu...). 100% học sinh trả lời đúng. - Câu 3:Trường em có được xem là ngôi trường “xanh, sạch, đẹp” không? Tại sao? + 30% trả lời: không vì: Nhiều lớp vẫn chưa làm tốt công tác chăm sóc cây xanh, các bạn còn vứt rác vào bồn cây, chưa tưới nước thường xuyên, nhiều lớp còn vệ sinh lớp chưa sạch, chưa đổ rác đúng nơi quy định. Nhiều bạn học sinh còn ăn quà vặt và vứt rác ra sân trường, nhiều bạn còn vẽ bậy lên tường lên mặt bàn, chưa có ý thức giữ gìn vệ sinh cá nhân... + 70% trả lời: có vì: Nhà trường rất quan tâm đến việc giữ gìn vệ sinh trường lớp và chăm sóc cây xanh trong sân trường. Ví dụ đã tổ chức cho lớp trực kiểm tra vệ sinh của các lớp, phân công các lớp chăm sóc cây xanh trong sân trường, nhà trường và giáo viên chủ nhiệm thường xuyên nhắt nhở các em biết giữ gìn vệ sinh các nhân và vệ sinh trường lớp cho nên nhìn chung trường em xứng đáng là một ngôi trường “xanh, sạch, đẹp”. - Câu 4: Em có suy nghĩ như thế nào khi nhà trường phát động phong trào trồng cây xanh bóng mát và kí cam kết giữ gìn môi trường “ Xanh, sạch, đẹp”? Kết quả 100% học sinh thống nhất cao và hứa sẽ tham gia tích cực. Câu 5: Em hãy nêu những việc làm của các bạn học sinh nhằm góp phần vào công tác bảo vệ môi trường tại nơi các em sinh sống và học tập - Các em đã tham gia tích cực các buổi lao động công ích như: Lao động vệ sinh khu vực cổng nghĩa trang liệt sĩ, thôn buôn kết nghĩa, không vứt rát bừa bãi trên đường đến trường và về nhà, tham gia các buổi mít tinh về công tác bảo vệ môi trường do cấp trên tổ chức. *Như vậy sau khi thực hiện những phương pháp tích hợp giáo dục môi trường trong môn học tôi nhận thấy: - Bài giảng hay, có sức thuyết phục hơn. - Bài soạn đảm bảo được ba yêu cầu cần đạt: Kiến thức, Kĩ năng, Thái độ. - Nâng cao ý thức học tập cho học sinh ( Chủ động tìm tòi, sáng tạo hơn). - Có trách nhiệm trong công tác giữ gìn vệ sinh và môi trường tại trường học và địa phương các em đang sinh sống. - Học sinh thấy thích thú hơn khi học bộ môn và ham muốn thể hiện hiểu biết của mình về những vấn đề giáo viên đưa ra ngoài nội dung SGK. - Các em dành thời gian để tìm tòi tham khảo kiến thức thực tiễn thông qua các thông tin đại chúng khác nhiều hơn. IV. NHỮNG KIẾN NGHỊ ĐỀ XUẤT: 1.Đối với cấp trên: - Cần quan tâm hơn nữa đến công tác tích hợp giáo dục môi trường vào các môn học nói chung và môn Địa lý nói riêng. - Nên tổ chức các đợt tập huấn về phương pháp giáo dục môi trường cho giáo viên THCS. 2. Đối với giáo viên - Cần thường xuyên cập nhật thông tin trên các thông tin đại chúng về các vấn đề môi trường để bồi bổ thêm kiến thức cho bản thân. - Nghiên cứu kĩ bài soạn để lồng ghép giáo dục môi trường khi có thể. Chú ý phần giáo dục môi trường không đưa vào phần nội dung bài ghi. V. KẾT LUẬN: Con đường chúng ta đang đi luôn có núi cao, rừng sâu nhưng cũng có trời xanh biển rộng. Các bạn hãy bước trên cuộc hành trình không mệt mỏi để rồi chúng ta sẽ đi đến đài vinh quang. Thật vậy, mỗi chúng ta cần lựa chọn cho mình mục tiêu để hành động, đó là mục tiêu giáo dục. Có thể sau khi tham khảo đề tài của cá nhân tôi, các bạn đồng nghiệp chưa thấy được sức thuyết phục cao và tầm quan trọng của đề tài, nhưng tôi tin rằng các đồng nghiệp sẽ nhận thấy mục đích của các vấn đề được thể hiện trong đề tài mà bản thân tôi muốn gửi đến các đồng nghiệp, để ngày một nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh hiện nay. Rất mong nhận được sự góp ý chân thành từ các đồng nghiệp để đề tài của tôi được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn. Buôn trấp, ngày 25 tháng 01 năm 2010. Người viết Nguyễn Thị Thanh Nga. Nhận xét của hội đồng chấm cấp trường Chủ tịch hội đồng ........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ PHÒNG GD – ĐT KRÔNG ANA Trường THCS Lương Thế Vinh SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM HỌC 2009- 2010. TÊN ĐỀ TÀI: Phương pháp tích hợp Giáo dục môi trường trong môn Địa lý. Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Nga Tổ: Sử- Địa- GDCD “Hiểu biết và chỉ sự hiểu biết mới làm cho con người tự do, và đem lại cho họ sự vĩ đại” PHÒNG GD – ĐT KRÔNG ANA Trường THCS Lương Thế Vinh SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM HỌC 2009- 2010. TÊN ĐỀ TÀI: Phương pháp tích hợp Giáo dục môi trường trong môn Địa lý. Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Nga Tổ: Sử- Địa- GDCD Hiểu biết và chỉ sự hiểu biết mới làm cho con người tự do, và đem lại cho họ sự vĩ đại