Đề tài Quá trình điều hành lãi suất hiện nay

¸ch tiÒn tÖ quèc gia, võa lµ gi¸ c¶ sö dông vèn trong ho¹t ®éng tÝn dông. Nã cã t¸c ®éng to lín ®èi víi viÖc t¨ng hay gi¶m khèi l­îng tiÒn trong l­u th«ng, thu hÑp hay më r«ng tÝn dông, khÝch lÖ hay h¹n chÕ huy ®éng vèn, kÝch thÝch hay c¶n trë ®Çu t­, t¹o thuËn lîi hay khã kh¨n cho ho¹t ®éng ng©n hµng. Vai trß ®ã ngµy cµng quan träng vµ phøc t¹p cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng ngµy cµng ph¸t triÓn s©u s¾c. Nh­ vËy, l·i suÊt ng©n hµng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ cã tÝnh chÊt hai mÆt, NÕu x¸c ®Þnh l·i suÊt hîp lý sÏ lµ ®ßn bÈy quan träng thóc ®Èy s¶n suÊt_l­u th«n7g hµng ho¸ ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i. Bëi vËy,l·i suÊt ng©n hµng võa lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc, võa lµ c«ng cô ®iÌu hµnh vi m« cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Nh­ vËy cÇn cã mét chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp, cã hiÖu lùc cao vµ ®­îc ¸p dông nhÊt qu¸n trong ph¹m vi c¶ n­íc. Song chÝnh s¸ch l·i suÊt ph¶i d­îc ng©n hµng nhµ n­íc ®iÒu chØnh chÆt chÏ, mÒm dÎo cho phï hîp víi tõng thêi kú, phï hîp víi nhu cÇu huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n chóng nh»m phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ,®ång thêi d¶m b¶o cho ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc sù cã hiÖu qu¶. PhÇn I lý luËn chung vÒ l·i suÊt I. l·i suÊt – kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt 1. C¸c lý thuyÕt kinh tÕ vÒ b¶n chÊt cña l·i suÊt. 1.1. Lý thuyÕt cña J.M.KEYNES vÒ l·i suÊt. J.M.KEYNES (1883-1964) nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng ng­êi Anh cho r»ng l·i suÊt kh«ng ph¶i lµ sè tiÒn tr¶ cho c«ng viÖc tiÕt kiÖm hay nhÞn chi tiªu v× khi tÝch tr÷ tiÒn mÆt ng­êi ta kh«ng nhËn ®­îc mét kho¶n tr¶ c«ng nµo, ngay c¶ tr­êng hîp tÝch tr÷ rÊt nhiÒu trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nµo ®ã. V× vËy, l·i suÊt chÝnh lµ sù tr¶ c«ng cho sè tiÒn vay, lµ phÇn th­ëng cho “cho së thÝch chi tiªu t­ b¶n”. L·i suÊt do ®ã cßn ®­îc gäi lµ c«ng tr¶ cho sù cha ly víi cña c¶i, tiÒn tÖ. Tõ sù ph©n tÝch trªn ta thÊy, l­îng tiÒn l­u th«ng nã phô thuéc vµo l·i suÊt. NÕu l·i suÊt cao th× ng­êi d©n sÏ göu tiÒn nhiÒu h¬n dÉn ®Õn l­îng tiÒn trong l­u th«ng gi¶m v× lóc nµy th× chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn t¨ng lªn. Ng­îc l¹i, khi l·i suÊt thÊp ®ång nghÜa víi viÖc chi phÝ cña viÖc gi÷ tiÒn gi¶m th× ng­êi d©n sÏ s÷ dông tiÒn nhiÒu h¬n vµo viÖc chi tiªu hay ®Çu t­ vµo môc ®Ých kh¸c cã kh¶ n¨ng sinh lêi lín h¬n. 1.2. Lý thuyÕt cña C. Mac vÒ l·i suÊt. C. Mac ®· nghiªn cøu nguån gèc vµ b¶n chÊt cña l·i suÊt ë trong x· héi t­ b¶n chò nghÜa vµ c¶ trong x· héi chñ nghÜa x· héi vµ «ng ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn rÊt cã gi¸ trÞ. 1.2.1 Lý thuyÕt cña C.Mac vÒ nguån gèc vµ b¶n chÊt cña l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ hang ho¸ T­ B¶n Chò NghÜa. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu b¶n chÊt cña x· héi t­ b¶n, C. Mac ®· v¹ch trÇn qui luËt gi¸ trÞ thÆng d­_Tøc lµ gi¸ trÞ do lao déng kh«ng c«ng cña c«ng nh©n lµm thuª t¹o ra. §©y lµ qui luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña chò nghÜa t­ b¶n vµ nguån gèc cña mäi lo¹i l·i suÊt ®Òu xuÊt ph¸t tõ gi¸ trÞ thÆng d­. Theo C.Mac khi x· héi ph¸t triÓn th× t­ b¶n tµi s¶n t¸ch rêi t­ b¶n chøc n¨ng, tøc lµ quyÒn së h÷u t­ b¶n t¸ch rêi quyÒn sö dông t­ b¶n. Nh­ng môc ®Ých cña t­ b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ th× kh«ng thay ®æi. V× vËy khi trong x· héi ph¸t sinh mèi quan hÖ ®i vay vµ cho vay, ®· lµ t­ b¶n th× sau mét thêi gian giao cho nhµ t­ b¶n ®i vay sö dung, t­ b¶n cho vay ®­îc hoµn tr¶ l¹i cho chñ së h÷u cña nã kÌm theo mét gi¸ trÞ t¨ng thªm vµ «ng gäi ®ã lµ lîi tøc VÒ thùc chÊt lîi tøc chØ lµ mét bé phËn cña gi¸ trÞ thÆng d­ mµ nhµ t­ b¶n ®i vay tr¶ cho nhµ t­ b¶n cho vay. Trong thùc tÕ nã lµ mét bé phËn cña lîi nhuËn b×nh qu©n mµ c¸c nhµ t­ b¶n c«ng _th­¬ng _nghiªp ®i vay ph¶i chia cho c¸c nhµ t­ b¶n cho vay. 1.2.2 Lý thuyÕt cña C.Mac vÒ l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ X· Héi Chò NghÜa C¸c nhµ kinh tÕ häc Mac_Xit nh×n nhËn trong nÒn kinh tÕ XHCN cïng víi tÝn dông, sù tån t¹i vµ t¸c ®éng cña nã ®· do môc ®ich kh¸c quyÕt ®Þnh, ®ã lµ môc ®Ých tho· m·n ®Çy ®ñ nhÊt c¸c yªu cÇu cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong x· héi. L·i suÊt kh«ng chØ lµ ®éng lùc cña tÝn dông cña nã ®ãi víi nÒn kinh tÕ ph¶i b¸m s¸t c¸c môc tiªu kinh tÕ. Qua sù ph©n tich nh­ trªn ta cã thÓ ®­a ra kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt nh­ sau: “L·i suÊt lµ tû lÖ % gi÷a kho¶n tiÒn ng­êi ®i vay ph¶i tr¶ thªm cho ng­êi cho vay trªn tæng sè tiÒn vay sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ®Î ®­îc sö dông kho¶n tiÒn vay ®ã”. 2. Ph©n lo¹i l·i suÊt. Trong ho¹t ®éng tÝn dông th× cã nhiÒu lo¹i l·i suÊt khac nhau, tïy theo tõng nghiÖp vô cô thÓ th× cã tõng lo¹i l·i suÊt t­¬ng øng víi nã. Sau ®©y lµ mét sè lo¹i lai suÊt c¬ b¶n: 2.1 L·i suÊt hoµn vèn. L·i suÊt hoµn vèn lµ l·i suÊt lµm c©n b»ng gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña tiÒn thanh to¸n nhËn ®­îc h«m nay theo mét c«ng cô nî víi gi¸ tri h«m nay cña c«ng cô ®ã. Ta thÊy ®©y lµ phÐp ®o l·i suÊt chÝnh x¸c nhÊt. Nguyªn lý nµy chØ ra r»ng l·i suÊt cµng t¨ng th× gi¸ trÞ hiÖn t¹i cña mãn tiÒn trong t­¬ng lai cµng gi¶m vµ ng­îc l¹i. 2.2 L·i suÊt danh nghÜa. L·i suÊt danh nghÜa lµ l·i suÊt ký kÕt vµ c«ng bè trªn hîp ®ång. Nã cho biÕt ta sÏ thu ®­îc bao nhiªu ®ång hiÖn hµnh vÒ tiªn l·i nÕu cho vay 100(®ång) trong mét ®¬n vÞ thêi gian (th¸ng,n¨m,...) 2.3 L·i suÊt thùc. L·i suÊt thùc lµ l·i suÊt danh nghÜa ®­îc ®iÒu chØnh l¹i cho ®óng theo nh÷ng thay ®æi dù tÝnh vÒ møc gi¸ thÓ hiÖn ë møc thay ®æi cña l·i suÊt theo sè l­îng hµng ho¸ - dich vô, do ®ã nã ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n chi phÝ thËt cña tiÒn vay. Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i th× l¹m ph¸t lµ mét c¨n bÖnh kinh niªn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, mµ ta biÕt khi trong mét nÒn kinh tÕ mµ cã l¹m ph¸t th× nã dÉn ®Õn lµm t¨ng møc gi¸ chung cña c¸c lo¹i hµng ho¸-dich vô. Khi ®ã phÇn l·i suÊt ta thu ®­îc tõ c¸c kho¶n cho vay dïng ®Ó mua hµng ho¸- dich vô cã thÓ mua ®­îc mét l­îng nhiÒu h¬n hoÆc Ýt ®i tuú theo sù t¨ng hay gi¶m cña tû lÖ l¹m ph¸t. Vµ ta hiÓu ®©y chÝnh lµ “l·i suÊt thùc tÕ ”. Theo Irving Fisher «ng ®­a ra ph­¬ng tr×nh tÝnh l·i suÊt danh nghÜa nh­ sau: L·i suÊt danh nghÜa= L·i suÊt thùc tÕ + Tû lÖ l¹m ph¸t Tõ ®ã ta suy ra: L·i suÊt thùc tÕ = L·i suÊt danh nghÜa – Tû lÖ l¹m ph¸t 3. Ph©n biÖt l·i suÊt víi mét sè ph¹m trï kinh tÕ kh¸c. §Ó cã thÓ n¾m b¾t ®­îc vÊn ®Ò l·i suÊt mét c¸ch s©u s¾c nhÊt, ta nªn ph©n biÖt l·i suÊt víi mét sè ph¹m trï kh¸c nh­: 3.1 Ph©n biÖt l·i suÊt víi gi¸ c¶. L·i suÊt ®­îc coi lµ h×nh th¸i bÝ Èn cña gi¸ c¶ vèn vay, v× nã tr¶ cho gi¸ trÞ sö dông cña vèn vay - §ã chÝnh lµ kh¶ n¨ng ®Çu t­ sinh lêi hoÆc ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng. L·i suÊt còng biÕn ®éng theo quan hÖ cung cÇu trªnthÞ tr­êng vèn nh­ gi¸ c¶ hµng ho¸ th«ng th­êng. Nh­ng l·i suÊt lµ h×nh th¸i bÝ Èn cña gi¸ c¶ vèn vay v× nã tr¶ cho quyÒn sö dông chø kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u, h¬n n÷u kh«ng ph¶i lµ quyÒn sö dông vÜnh viÔn mµ chØ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Thªm vµo ®o, l·i suÊt kh«ng ph¶i lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn gi¸ trÞ vèn vay nh­ gi¸ c¶ hµng ho¸ th«ng th­êng, mµ nã ®éc lËp t­¬ng ®èi vµ th­êng nhá h¬n nhiÒu so víi gi¸ trÞ vèn vay. 3.2 Ph©n biÖt góa c¶ víi lîi tøc. §èi víi mét chøng kho¸n bÊt kú, lîi tøc hay chÝnh x¸c h¬n lµ tû suÊt lîi tøc ®­îc ®iÞnh nghÜa lµ tiÒn tr¶ cho chñ së h÷u nã c«ng víi sù thay ®æi vÒ gi¸ trÞ cña chøng kho¸n ®ã råi chia cho gi¸ mua. §Ó lµm râ kh¸i niÖm nµy ta lÊy mét vÝ dô nh­ sau: Mét ng­êi mua mét tr¸i phiÕu chÝnh phñ mÖnh gi¸ 10 triÖu ®ång, thêi h¹n 5 n¨m, l·i suÊt 10%/n¨m,sau 1 n¨m ng­êi ®ã b¸n tr¸i kho¸n ®ã víi gi¸ 12 triÖu ®ång, vËy: L·i suÊt lµ: 10.000.000* 10% = 1.000.000 Sù thay ®æi cña tr¸i kho¸n lµ: 12.000.000 – 10.000.000 =2.000.000 Nh­ vËy lîi tøc cña viÖc l­u gi÷ tr¸i kho¸n nµy lµ: (1.000.000+2.000.000)/10.000.000 = 0.3 = 30% Do dã ta thÊy lîi tøc cña tr¸i kho¸n kh«ng nhÊt thiÕt b»ng l·i suÊt cña tr¸i kho¸n, nã cã thÓ cao h¬n hoÆc thÊp h¬n. II. C¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn l·i suÊt. L·i suÊt lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, cho nªn trong nÒn kinh tÕ nã chÞu sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nh©n tè sau: 1. L­îng tiÒn cung øng. Mét sù t¨ng lªn cña l­îng tiÒn cung øng (do sù níi láng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ) sÏ lµm cho l­îng tiÒn cã trong t¨ng lªn, lµm cho c¸c c¸ nh©n, c¸c hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp... dÔ tiÕp cËn víi nguån vèn h¬n tõ ®ã sÏ lµm cho gi¸ c¶ tiÒn vay gi¶m xuèng hay l·i suÊt tiÒn vay gi¶m xuèng (gi¶ sö c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi ). 2. Sù thay ®æi cña thu nhËp. Khi thu nhËp t¨ng lªn trong thêi kú ph¸t ®¹t cña chu kú kinh doanh th× con ng­êi cã nhu cÇu cao h¬n trong viÖc tho· m·n ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn nªn hä cÇn n¾m gi÷ mét l­îng tiÒn lín h¬n ®Ó chi tiªu, ®iÒu nµy lµm cho l­îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng lªn,. NÕu trong tr­êng hîp l­îng cung tiÒn vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c kh«ng ®æi th× nã sÏ lµm cho l·i suÊt tiÒn vay t¨ng lªn. 3. Sù thay ®æi cña møc gi¸. Khi møc gi¸ t¨ng, th× gi¸ trÞ cña tiÒn tÝnh theo nh÷ng g× mµ nè cã thÓ mua ®­îc so víi tr­íc kia sÏ thÊp h¬n. §Ó kh«i phôc tµi s¶n tiÒn cña m×nh theo møc cò th× d©n chóng sÏ muèn n¾m gi÷ mét l­îng tiÒn danh nghÜa lín h¬n. Khi ®ã, nÕu l­îng tiÒn cung øng vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c kh«ng ®æi th× gi¸ c¶ t¨ng sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 4. Møc l¹m ph¸t dù tÝnh. Ta biÕt chi phÝ thùc cña tiÒn vay ®­îc ®o mét c¸ch chÝnh x¸c b»ng l·i suÊt thùc tÕ. Theo Irving Fisher th× l·i suÊt thùc tÕ b»ng l·i suÊt danh nghÜa trõ tû lÖ l¹m ph¸t dù tÝnh. Do ®ã víi mét møc l·i suÊt cho tr­íc, nÕu l¹m ph¸t t¨ng lªn th× chi phÝ cña viÖc vay tiÒn gi¶m xuèng cho nªn l­îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng lªn. MÆt kh¸c, khi l¹m ph¸t dù tÝnh t¨ng lªn th× lîi tøc dù tÝnh cña nh÷ng kho¶n tiÒn göi gi¶m xuèng lóc ®ã ng­êi d©n sÏ t×m mäi c¸ch ®Ó chuyÓn vèn vµo c¸c thÞ tr­êng kh¸c( nh­ mua vµng, mua ngo¹i tÖ, mua bÊt ®éng s¶n,...) lµm cho l­îng cung t­ b¶n cho vay gi¶m. Tõ ®ã, ta thÊy khi cung gi¶m, cÇu t¨ng lªn sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 5. Tû gi¸ hèi ®o¸i. Khi tû gi¸ gi¶m th× gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ gi¶m, ®iÒu nµy lµm cho xuÊt khÈu t¨ng lªn cho nªn nguån thu ngo¹i tÖ t¨ng lªn, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ cÇu néi tÖ t¨ng lªn. NÕu trong tr­êng hîp cung tiÒn néi tÖ vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi th× khi tû gi¸ hèi ®o¸i gi¶m sÏ lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn. 6. Kh¶ n¨ng sinh lêi cña c¸c c¬ héi ®Çu t­. NÕu cµng cã nhiÒu c¬ héi ®Çu t­ sinh lêi mµ doanh nghiÖp dù tÝnh cã thÓ lµm th× doanh nghiÖp cµng cã nhiÒu ý ®Þnh vay vèn vµ t¨ng sè d­ vay nî nh»m tµi trî cho c¸c cuéc ®Çu t­ nµy. Nh­ vËy lóc nµy l­îng cÇu tiÒn sÏ t¨ng, nÕu trong tr­êng hîp cung tiÒn vµ c¸c biÕn sè kinh tÕ kh¸c gi÷ kh«ng ®æi th× l·i suÊt sÏ t¨ng. Ngoµi ra l·i suÊt cßn chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè kh¸c nh­: cña c·i, kh¶ n¨ng sinh lêi dù tÝnh cña c¸c c¬ héi ®Çu t­, thÞ tr­êng vèn quèc tÕ, ho¹t ®éng thu chi ng©n s¸ch,... PhÇn II qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh L·i suÊt L·i suÊt lµ mét trong nh÷ng c«ng cô rÊt quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Tuú theo nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, møc ®é æn ®Þnh tiÒn tÖ cña mçi n­íc ®Ó cã néi dung, ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý l·i suÊt ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §èi víi ®Êt n­íc ta, ®Õn nay ®· tiÕn mét b­íc dµi, rÊt quan träng trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý l·i suÊt. B­íc tiÕn cña viÖc ®iÒu hµnh c«ng cô l·i suÊt nh­ hiÖn nay ®· thÓ hiÖn mét b­íc tiÕn cña mét nÒn kinh tÕ trong viÖc chuyÓn m×nh tõ c¸ch qu¶n lý theo c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang qu¶n lý theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc. Sù kiÖn nµy ®­îc b¾t ®Çu tõ khi cã nghÞ ®Þnh 53/H§BT ngµy 26/03/1988 vµ tiÕp ®Õn lµ hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng 10/1999 tõ ®è ngµnh ng©n hµng ®· tr·i qua h¬n 10 n¨m ®æi míi, trong thêi gian ®ã còng lµ h¬n 10 n¨m kh«ng ngõng ®æi míi chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt cña ng©n hµng nhµ n­íc, theo tõng b­íc tiÕn dÇn ®Õn mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÞ tr­êng khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ tiÒn tÖ cho phÐp Sau ®©y xin ®iÓm qua c¸c b­íc ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt theo giai ®o¹n ®Ó chóng ta cã thÓ h×nh dung mét c¸ch râ nÐt nhÊt c¸ b­íc ®i trong lé tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt cña chóng ta trong thêi gian qua vµ tõ ®ã cã thÓ ®Þnh h­íng mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi phï hîp h¬n trong giai ®o¹n míi. I. Qu¸ tr×nh diÒu hµnh l·i suÊt trong thêi gian qua. 1. Giai ®o¹n 1988-1992- Lµ thêi kú l·i suÊt ©m. Khi ®Êt n­íc ®ang ®i vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ ®æi míi ®Êt n­íc, ®Ó cho c«ng cuéc nµy ®­îc th¾ng lîi th× hÖ thèng ng©n hµng cã vai trß rÊt quan träng. Trong giai ®o¹n nµy nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc kinh doanh th× chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 53/H§BT vµ hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng ®Ó t¸ch hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp thµnh hai cÊp, tõng b­íc chuyÓn ho¹t ®éng ng©n hµng sang c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy l¹m ph¸t ®ang ë møc cao nªn chÝnh s¸ch l·i suÊt ch­a thùc hiÖn ®­îc l·i suÊt d­¬ng mµ vÉn theo l·i suÊt ©m. Ng©n hµng nhµ n­íc (NHNN) chØ qui ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay ®Ó c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i (NHTM) thùc hiÖn. Ta thÊy l·i suÊt ©m cã c¸c ®Æc ®iÓm nh­ sau: + L·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. + L·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy, nã ®· g©y ra cho hÖ thèng l·i suÊt ©m nµy rÊt nhiÒu tiªu cùc, cô thÓ: + Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i ®«i víi yªu cÇu rót bít tiÒn trong l­u th«ng ®· g©y ¸p lùc lªn gi¸ c¶ hµng ho¸. + Nhu cÇu vay vèn ph¸t triÓn lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho ng©n hµng. + Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, lµm cho ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ mét c¸ch b×nh th­êng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. 2. Giai ®o¹n cuèi n¨m 1992 - ChuyÓn tõ l·i suÊt ©m sang l·i suÊt d­¬ng. Khi mµ l¹m ph¸t ®· ®­¬c k×m chÕ vµ ®· bÞ ®Èy lïi t­¬ng ®èi thÊp th× míi cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t. Th¸ng 10/1992 NHNN b¾t ®Çu tõng b­íc thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng vµ ®Õn th¸ng 3/1993 th× thùc hiÖn l·i suÊt d­¬ng hoµn toµn, nh­ng NHNN vÉn qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi, tiÒn l·i cho vay cô thÓ vµ cã sù ph©n biÖt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh­: cho vay ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc thÊp h¬n doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n, l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cao h¬n l·i tiÒn göi c¸c tæ chøc kinh tÕ. Tõ ®ã g©y ra sù c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. 3. Giai ®o¹n võa qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ, võa cho vay theo l·i suÊt thâa thuËn. Ngµy 01/10/1993 NHNN qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cô thÓ. Theo ®ã NHNN cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông(TCTD) cho vay theo l·i suÊt thâa thuËn v­ît møc cho vay cô thÓ (QuyÕt §Þnh 184/Q§ ngµy 28/09/93): + L·i suÊt cho vay ®èi víi dãanh nghiÖp nhµ n­íc lµ 1,8%/th¸ng, l·i suÊt cho vay ®èi víi khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh cao nhÊt lµ 2,1%/th¸ng. + L·i suÊt cho vay thâa thuËn gi÷a ng©n hµng vµ kh¸ch hµng: NÕu vèn huy ®éng tiÒn tiÕt kiÖm vµ tiÒn göi theo c¸c møc l·i suÊt qui ®Þnh mµ kh«ng ®ñ ®Ó cho vay th× c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc phÐp ph¸t hµnh kú phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n l·i suÊt tiÕt kiÖm cïng kú h¹n tèi ®a lµ 0,2%/th¸ng vµ cho vay víi møc l·i suÊt cao h¬n møc 2,1%/th¸ng trªn c¬ së thâa thuËn víi kh¸ch hµng theo ph­¬ng ch©m: ng©n hµng kinh doanh ®­îc vµ ng­êi vay chÊp nhËn ®­îc. C¬ chÕ l·i suÊt cho vay thâa thuËn cã ng­êi gäi ®ã lµ ” Tù do ho¸ l·i suÊt mét n÷a” Trong l·i suÊt thâa thuËn, møc chªnh lÖch gi÷a sµn (tiÒn göi) vµ trÇn (cho vay) rÊt lín kho¶ng tõ 0,7%-1,0%/th¸ng, lµm cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã møc lîi nhuËn qu¸ cao trong khi doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n (chiÕm kho¶ng 30-60% tæng d­ nî) gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tõ thùc tÕ nµy, t¹i kú häp lÇn thø 8, Quèc héi kho¸ IX (08/95) ®· ®i ®Õn thèng nhÊt cïng víi viÖc bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®· yªu cÇu ng©n hµng tiÕt kiÖm chi phÝ ho¹t ®éng vµ khèng chÕ møc chªnh lªch gi÷a l·i suÊt huy ®äng vèn vµ l·i suÊt cho vay b×nh qu©n lµ 0,35%/th¸ng. §©y lµ duyªn cí ®Î ra ®êi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn hoµn toµn vµ b·i bá l·i suÊt cho vay thâa thuËn tõ ngµy 01/01/96. 4. Tõ ngµy 01-01-96 lµ giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch trÇn l·i suÊt. Trªn c¬ së nghÞ quyÕt cña quèc héi vÒ viÖc bá thuÕ doanh thu trong ho¹t ®éng tÝn dông, cïng víi viÖc yªu cÇu ng©n hµng gi¶m chi phÝ ®Ó h¹ l·i suÊt cho vay vµ khèng chÕ chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng ë møc 0,35%/th¸ng nªn NHNN ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn l·i suÊt nh»m khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ c¸c NHTM chØ ®­îc h­ëng chªnh lÖch 0,35%/th¸ng bao gåm c¶ chi phÝ, thuÕ, lîi nhuËn thay cho viÖc quyÕt ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay thâa thuËn. TrÇn l·i suÊt cho vay ®­îc qui ®Þnh ë nhiÒu møc kh¸c nhau do c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cã nhiÒu lo¹i h×nh TCTD ho¹t ®éng kh¸c nhau nªn quyÕt ®Þnh nhiÒu møc trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau. Ban ®Çu cã 4 trÇn l·i suÊt: +TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n (¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ ). +TrÇn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n (Cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n). +TrÇn l·i suÊt ¸p dông cho c¸c TCTD cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n (cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n – trung – dµi h¹n ). +TrÇn l·i suÊt cho vay cña Qòi TÝn Dông Nh©n D©n ®èi víi mäi thµnh viªn (Cao h¬n 3 trÇn l·i suÊt trªn ). Gi÷a c¸c lo¹i l·i suÊt nµy lóc ®Çu cã sù chªnh lÖch kh¸ xa, nh­ng sau nay cø mçi lÇn ®iÒu chØnh ®· rót ng¾n dÇn kho¶ng c¸ch vµ chØ cßn chªnh lÖch rÊt Ýt. Cô thÓ lµ tõ ngµy 21/01/98 ®Õn nay, t¹i kú häp lÇn thø 2, Quèc héi kho¸ IX (12/97) quèc héi ®· cho phÐp bá møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng, ®ång thêi ®Ó thu hÑp sù c¸ch biÖt gi÷a l·i suÊt cho vay gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, NHNN ®· qui ®Þnh c¸c møc l·i suÊt míi “Rót tõ 4 trÇn xuèng cßn 3 trÇn” vµ kh«ng cßn qui ®Þnh møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng n÷a. 4.1. Nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn. + §iÒu hµnh l·i suÊt theo trÇn lµ NHNN qu¶n lý l·i suÊt cho vay tèi ®a, tõng b­íc tù do ho¸ l·i suÊt theo ®Þnh h­íng cña nghÞ quyÕt TW 4. Trong ph¹m vi trÇn l·i suÊt ®· qui ®Þnh, c¸c tæ chøc tÝn dông ®· tù do Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay vµ tiÒn göi cô thÓ mét c¸ch linh ho¹t, phï hîp víi t×nh h×nh cung-cÇu vÒ vèn, chÝnh s¸ch kh¸ch hµng vµ c¹nh tranh cña tõng TCTD vµ phï hîp víi ®Æc ®iÓm, chi phÝ ho¹t ®éng cña ng©n hµng gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. + §iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn khuyÕn khÝch c¸c TCTD trong viÖc c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ t¨ng c­êng vai trß tù chñ trong kinh doanh tiÒn tÖ, chñ ®éng trong viÖc ®iÒu hßa quan hÖ cung-cÇu trªn thÞ tr­êng vÒ vèn kinh doanh b»ng c«ng cô l·i suÊt mét c¸ch linh ho¹t nh¹y bÐn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. + ViÖc qui ®Þnh cho vay theo trÇn l·i suÊt t¹o ra mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt trong ph¹m vi c¶ n­íc, xo¸ bá t×nh tr¹ng cho vay theo l·i suÊt thâa thuËn, v­ît xa c¸c møc l·i suÊt do NHNN qui dÞnh tr­íc ®ã. + C¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng cho vay víi l·i suÊt v­ît trÇn, b¶o vÖ lîi Ých cña ng­êi vay, t¹o mÆt b»ng vÒ ph©n phèi lîi nhuËn gi÷ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ng­êi göi tiÒn. + §¶m b¶o ®­îc vai trß qu¶n lý nhµ n­íc cña NHNN vÒ l·i suÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng t¸c thanh tra, kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN. 4.2. Nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn. Bªn c¹nh nh÷ng ­u ®iÓm cña chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn, th× chóng ta còng ph¶i nh×n th¼ng vµo vÊn ®Ò ®Ó t×m ra nh÷ng khuyÕt tËt cña nã ®Ó tõ ®ã t×m ra gi¶i ph¸p ®óng ®¾n nh»m ngµy cµng hoµn thiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó nã ngµy cµng cã hiÖu lùc m¹nh h¬n. + Qu¶n lý l·i suÊt trÇn lµ c¸ch qu¶n lý ”cøng” trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ch­a ph¸t huy hÕt mÆt tÝch cùc vµ nh¹y c¶m cña nã. Lîi dông møc khèng chÕ “cøng”, nhiÒu TCTD cho vay ngay theo møc tèi ®a, ®ông trÇn l·i suÊt ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao. Nã Ýt linh ho¹t, kh«ng ph©n biÖt ®­îc c¸c møc l·i suÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi-khã kh¨n. + ViÖc qui ®Þnh chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng lµ 0,35%/th¸ng trong thêi kú ®Çu ®· t¹o gß bã, cøng nh¾c, lµm triÖt tiªu tÝnh c¹nh tranh, tÝnh chñ ®éng trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c TCTD. 5. C¸c môc tiªu h­íng tíi. Qua h¬n 10 n¨m kh«ng ngõng®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt t­¬ng øng víi thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau nh»m môc tiªu thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Nh­ chóng ta ®· ph©n tÝch, th× h¬n 10 n¨m ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt chóng ta ®· gÆt h¸i ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh nh­ng bªn c¹nh ®ã cßn cã nh÷ng h¹n chÕ ®Ó phôc vô cho cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do ®ã, cÇn cã mét l·i suÊt míi ®Ó: + Lµm t¨ng mÆt b»ng l·i suÊt, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD huy ®éng vèn trong n­íc lÉn ngoµi n­íc víi hiÖu qu¶ cao nhÊt ®Ó ®¶m b¶o vèn cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ, æn ®Þnh gi¸ trÞ ®èi néi, ®èi ngo¹i cña ®ång ViÖt Nam. + T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c TCTD vµ kh¸ch hµng göi vµ vay vèn cã thÓ thâa thuËn ®Ó lùa chän l·i suÊt cè ®Þnh hoÆc l·i suÊt cã ®iÒu chØnh ®Ó cã lîi cho c¸c bªn, khuyÕn khÝch c¸c TCTD huy ®éng c¶ cho vay vèn trung vµ dµi h¹n..Riªng l·i suÊt cho vay b»ng ngoai tÖ tuy ®· tiÕp cËn dÇn víi th«ng lÖ quèc tÕ nh­ng nªn thÊp h¬n mÆt b»ng trªn thÞ tr­êng quèc tÕ ®Ó phï hîp víi quan hÖ cung-cÇu vèn ngoai tÖ ë thÞ tr­êng trong n­íc hiÖn nay, cã lîi cho c¶ doanh nghiÖp vµ NHTM, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó NHTM cho vay b»ng ngo¹i tÖ, h¹n chÕ viÖc rót vèn ngo¹i tÖ ë n­íc ngoµi. + T¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn linh ho¹t cho c¸c TCTD khi ¸p dông l·i suÊt phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng vïng víi møc ®é rñi ro theo thêi h¹n cho vay vµ ®èi t­îng kh¸ch hµng vay nh­ng ph¶i lµm sao ®Ó NHNN vÉn kiÓm so¸t ®­îc l·i suÊt ®Ó tr¸nh viÖc c¸c TCTD t¨ng l·i suÊt cho vay qu¸ møc lµm ¶nh h­ëng ®Õn ®Çu t­ cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy ph©n bæ tÝn dông linh ho¹t gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, phï hîp víi sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña thÞ tr­êng tµi chÝnh ë n­íc ta hiÖn nay. + Lµm cho mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt VND-Tû gi¸- l·i suÊt ngo¹i tÖ linh ho¹t h¬n, ph¶n ¸nh chÝnh x¸c h¬n cung-cÇu vÒ vèn, ngo¹i tÖ, tõ ®ã t¹o c¬ së cho NHNN khi cÇn thiÕt cã thÓ can thiÖp ®Ó æn ®Þnh thÞ tr­êng. Nh×n thÊy ®­îc nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt trong h¬n 10 n¨m ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt, v× vËy trong giai ®o¹n míi thùc tiÔn ®Æt ra lµ ph¶i t×m ra mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi ®Ó cã thÓ ®iÒu hµnh tèt chÝnh s¸ch l·i suÊt, gãp phÇn thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ViÖc t×m kiÕm mét møc l·i suÊt hîp lý trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt sao cho phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, phï hîp víi tr×nh ®é c«ng nghÖ ng©n hµng, phï hîp víi tinh thÇn cña luËt NHNN vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cña nÒn kinh tÕ còng nh­ ®Æc thï cña hÖ thèng tµi chÝnh ë n­íc ta hiÖn nay lµ vÊn ®Ò cam go ®­îc ®Æt ra cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHT¦. Qua nhiÒu cuéc tranh luËn nªn ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt nµo trong giai ®o¹n hiÖn nay thi cuèi cïng ®Õn ngµy 05/08/2000 chóng ta ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch l·i suÊt míi ®ã lµ “ l·i suÊt c¬ b¶n”_Nh­ vËy l·i suÊt c¬ b¶n lµ g× ?, vai trß cña nã nh­ thÕ nµo ?, viÖc ®iÒu hµnh nã ®­îc tiÕn hµnh ra sao ?,... §ã chÝnh lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ chóng ta cÇn quan t©m ! II. tæng quan vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. 1. LÞch sö cña kh¸i niÖm l·i suÊt c¬ b¶n. Kh¸i niÖm l·i suÊt c¬ b¶n xuÊt hiÖn kho¶ng 60 n¨m tr­íc ®©y, nhiÒu ng©n hµng lín trªn thÕ giíi ®· thiÕt lËp mét ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay víi tªn gäi lµ ”L·i suÊt c¬ b¶n” (Base rate) _ lµ møc l·i suÊt ng©n hµng cho vay ng¾n h¹n ®èi víi c¸c kh¸ch hµng cã uy tÝn tÝn dông tèt nhÊt. Cßn theo ®Þnh nghÜa cña tõ ®iÓn b¸ch khoa Tµi chÝnh-Ng©n hµng cña Charless J. Woelfel n¨m 1994, th× l·i suÊt c¬ b¶n (Prime rate) lµ l·i suÊt ®Çu t­ víi møc rñi ro gÇn nh­ b»ng kh«ng. Theo ®ã l·i suÊt tr¸i phiÕu cña chÝnh phñ ®­îc xem nh­ lµ l·i suÊt c¬ b¶n, trong ®ã ®· bao gåm møc lîi nhuËn mong muèn cña ng©n hµng vµ kÓ c¶ chi phÝ ho¹t ®éng vµ qu¶n lý ng©n hµng. 2. C¸c quan ®iÓm vµ kh¸i niÖm vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Trong thêi gian võa qua ë n­íc ta ®· cã nhiÒu quan ®iÓm ph©n t¸n vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Cã quan diÓm cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n cã thÓ lµ: l·i suÊt sµn (tiÒn göi), l·i suÊt trÇn (cho vay), hoÆc lµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn, hoÆc cã thÓ lµ mét møc l·i suÊt cô thÓ céng víi mét biªn ®é giao ®éng cho phÐp,... Tuy nhiªn qua tham kh¶o mét sè tõ ®iÓn thuËt ng÷ chuyªn ngµnh xuÊt b¶n ë trong n­íc vµ mét sè tµi liÖu n­íc ngoµi th× cã thÓ thÊy r»ng hÇu nh­ ®· cã sù thèng nhÊt vÒ mÆt kh¸i niÖm chung, cô thÓ lµ: +Theo tõ ®iÓn kinh tÕ cña Ph¹m §¨ng B×nh & NguyÔn V¨n LËp (Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc Hµ Néi), th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “l·i suÊt ®­îc c¸c NHTM ¸p dông víi kho¶n tiÒn vayng¾n h¹n cho nh÷ng c«ng ty ®i vay thuéc lo¹i rñi ro h¹ng nhÊt”. +Theo thuËt ng÷ Tµi ChÝnh-TÝn Dông cña viÖn nghiªn cøu tµi chÝnh xuÊt b¶n n¨m 1996 th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “l·i suÊt do mét ng©n hµng nµo ®ã Ên ®Þnh ®Ó trªn c¬ së ®ã tÝnh l·i cña nhiÒu lo¹i tÝn dông kh¸c nhau. VÝ Dô, l·i suÊt cña dông kh«ng cã b¶o ®¶m lµ l·i suÊt c¬ b¶n giao ®éng trong møc tõ (-1,2%-> +1,2%) VÒ lý thuyÕt th× mçi ng©n hµng tù do Ên ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh. Nh­ng trªn thùc tÕ, l¹i cã mét sù nhÊt trÝ nµo ®ã gi÷a c¸c ng©n hµng do cã sù th­¬ng l­îng chÆt chÏ gi÷a c¸c ng©n hµng m¹nh. +Theo Colin D. Caampbell, Rose Mary G. campbell vµ Ewin D. Dolan -®ång t¸c gi¶ cña cuèn s¸ch:”TiÒn tÖ Ng©n hµng vµ ChÝnh s¸ch TiÒn TÖ” th× hä cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “ l·i suÊt c«ng bè cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lín ¸p dông víi c¸c kho¶n vay ng¾ h¹n cho nh÷ng kh¸ch hµng tÝn nhiÖm nhÊt (l·i suÊt ®èi víi c¸c kho¶n vay tèt nhÊt th× cã møc ®é rñi ro tèi thiÓu) Tuy vËy, l·i suÊt c¬ b¶n kh«ng nªn xem lµ l·i suÊt tèi thiÓu, mµ lµ møc l·i suÊt khëi ®iÓm bëi v× c¸c NHTM th­êng cÊp c¸c kho¶n tÝn dông, ®Æc biÖt lµ c¸c kho¶n vay ng¾n h¹n víi møc l·i suÊt thÊp h¬n l·i suÊt c¬ b¶n. Khi mét ng©n hµng lín thay ®æi møc l·i suÊt c¬ b¶n cña m×nh th× c¸c ng©n hµng kh¸c còng sÏ thay ®æi theo. MÆc dï vÒ b¶n chÊt møc l·i suÊt c¬ b¶n cña c¸c ng©n hµng lín kh«ng nhÊt thiÕt nh­ nhau. Cßn phÇn lín c¸c Ng©n Hµng nhá th­êng x¸c ®Þnh møc luÊt suÊt cho vay cña hä theo sù biÕn ®éng cña l·i suÊt c¬ b¶n. +Theo Stuart I. Green baun & Anjan V. Thakor: ”Contemporary Financial Intermidiation”, The Dryden Press,USA,1995 th× cho r»ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ “l·i suÊt do ng©n hµng th«ng b¸o ¸p dông cho nh÷ng kho¶n vay ng¾n, trung vµ dµi h¹n ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng cã ®é tÝn nhiÖm bËc nhÊt, th­êng lµ nh÷ng tËp ®oµn, c«ng ty co thø h¹ng tÝn dông cao nhÊt”. §èi víi chóng ta, t¹i ®iÒu 18 luËt ng©n hµnh nhµ n­íc qui ®Þnh:”NHNN x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn”. Vµ t¹i kho¶n 12, ®iÒu 9 luËt NHNN ViÖt Nam ®· gi¶i thÝch:”l·i suÊt c¬ b¶n do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c TCTD Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh”. Nh­ vËy ta cã thÓ ®­a ra mét ®Þnh nghÜa vÒ l·i suÊt c¬ b¶n theo tinh thÇn cña NHNN ViÖt Nam nh­ sau: “L·i suÊt c¬ b¶n lµ møc l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh” Do ®ã, theo quyÕt ®Þnh cña luËt NHNN vÒ l·i suÊt c¬ b¶n th× ®©y lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng vµ rÊt dÔ vËn dôngcho sù ®iÒu hanh l·i suÊt cña NHNN trong c¸c giai ®o¹n thÝch hîp. MÆt kh¸c, dùa theo ®Þnh nghÜa nµu ta thÊy nã cã ý nghÜa trªn c¶ hai mÆt, cô thÓ: +Mét mÆt, kh¼n ®Þnh râ vai trß cña nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt, kh«ng lóc nµo bu«ng láng sù qu¶n lý cña nhµ n­íc mµ c¬ quan cã thÈm quyÒn lµ NHNN. Vai trß qu¶n lý cña nhµ n­íc vÒ l·i suÊt ph¶i ®­îc thÓ hiÖn nh»m môc tiªu: “B¶o ®¶m an toµn hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông, b¶o vÖ quyÒn lîi mét c¸ch hµi hoµ gi÷a c¸c bªn:ng­êi göi, ng­êi vay vµ TCTD.Sö dông c«ng cô l·i suÊt lµm ®ßn bÈy ®Ó kÝch thÝch huy ®éng vèn vµ ®iÒu hoµ vèn tõ n¬i thõa sang n¬i thiÕu, gãp phÇn thóc ®Èy ù æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ võa dïng lµm c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ”. +MÆt kh¸c, cã rÊt nhiÒu lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n mµ NHNN c«ng bè võa lµm phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña nuøc ta trong tõng thêi kú võa ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t theo quan hÖ cung - cÇu vèn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nhgi÷a c¸c TCTD. 3. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng cña l·i suÊt c¬ b¶n. Theo luËt NHNN ®· c«ng bè t¹i kho¶n 12, ®iÒu 9 th× ta nhËn thÊy r»ng l·i suÊt c¬ b¶n cã hai chøc n¨ c¬ b¶n sau: +Lµ c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Th«ng qua l·i suÊt c¬ b¶n NHNN t¸c ®éng vµo thÞ tr­êng tiÒn tÖ lµm thóc ®Èy hay thu hÑp tÝn dông vµ tæng c¸c ph­¬ng tiÖn thanh to¸n, gi÷ møc gi¸ t­¬ng quan cÇn thiÕt gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu tiÒn tÖ, ®¶m b¶o æn ®Þnh gi¸ c¶. Tõ ®ã lµm thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh l­u th«ng hµng ho¸, t¹o ®µ cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn gãp phÇn tÝch cùc ®Èy nhanh tiÕn ®é c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. +Lµ gi¸ c¶ s­ dông vèn trong ho¹t ®éng tÝn dông, kinh doanh tiÒn tÖ. NHNN v¹ch ®Þnh ra møc l·i suÊt c¬ b¶n lµm nÒn t¶ng ®Ó th«ng qua ®ã cho phÐp c¸c TCTD qui ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh cña m×nh dao ®éng trong mét biªn ®é nhÊt ®Þnh (do NHNN qui ®Þnh). Tõ ®ã lµm dung hoµ mét c¸ch tù nhiªn lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn ng­êi vay vèn vµ c¸c TCTD. 4. §Æc thï cña l·i suÊt c¬ b¶n. Qua sù ph©n tÝch s¬ l­îc vÒ l·i suÊt c¬ b¶n ta cã thÓ rót ra mét sè ®Æc thï cña l·i suÊt c¬ b¶n nh­ sau: +L·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt ®­îc ®iÒu hµnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp lªn l·i suÊt thÞ tr­êng. D­íi sù qu¶n lý vèn cña NHNN, th× l·i suÊt c¬ b¶n ®ãng vai trß nh­ lµ ng­êi dÉn ®­êng cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, møc gi¸ c¶ cña vèn vay ph¶i xoay quanh l·i suÊt c¬ b¶n. +L·i suÊt c¬ b¶n do NHTM x¸c ®Þnh vµ c«ng bè kh«ng ph¶i lµ tù h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng, v× l·i suÊt lµ c«ng cô quan träng trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, mµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ l¹i t¸c ®éng ®Õn hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« kh¸c,tøc lµ th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lÉi suÊt t¸c ®éng mét c¸ch gi¸n tiÕp ®Õn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ®ã.Do vËy, nã ph¶i ®­îc theo l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së cã sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc mµ c¬ quan cã thÈm quyÒn trong viÖc ®iÒu hµnh nµy lµ NHNN. +Nã cã ý nghÜa b¾t buéc ®èi víi c¸c TCTD ph¶i chÊp hµnh v« ®iÒu kiÖn. BiÕt r»ng l·i suÊt ph¶i lu«n lu«n ®iÒu chØnh ®Ó thÝch øng víi quan hÖ cung-cÇu trªn thÞ tr­êng. Cho nªn c¸c TCTD cã thÓ c¹nh tranh víi nhau ®Ó thu hót kh¸ch hµng b»ng c¸ch h¹ thÓ h¹ thÊp l·i suÊt hoÆc cã thÓ v× môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhËn, c¸c TCTD ®Æt ra kho¶ng c¸ch cao gi÷ l·i suÊt tiÒn göi vµ l·i suÊt cho vay... Nh÷ng viÖc lµm nh­ thÕ nµy g©y ra rèi lo¹n thÞ tr­êng vèn vµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ,tõ ®ã lµm ¶nh h­ëng chung tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. III. C¬ së x¸c ®Þnh vµ ®Þnh h­íng ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. 1. Lé tr×nh vµ b­íc ®i tíi chÕ ®é l·i suÊt c¬ b¶n. Tr­íc hÕt cÇn cã nh÷ng quan ®iÓ râ rµng vÒ l·i suÊt c¬ b¶n. Lý thuyÕt vÒ sù c©n b»ng cung – cÇu trong®iÒu kiÖn cã liªn hÖ víi nh÷ng yÕu tè kh¸c cña thÞ tr­êng cho phÐp ®Þnh d¹ng l·i suÊt nh­ sau: 1) l·i suÊt c¬ b¶n vÒ mÆt lý thuyÕt lµ chua cã sù ph©n biÖt nµo bÊt cø vÒ l­îng tiÒn cung øng cña NHNN, hay l­îng tuÒn göi dïng ®Ó cho vay ra cña c¸c NHTM.Qua sù minh ho¹ cña biÓu ®å chØ ra t¹i mét thêi ®iÓm Eo mµ t¹i ®ã ®­êng cung vèn(Ms) gÆp ®­êng cÇu vÒ vèn(Md),khi ®ã ta cã l·i suÊt c¬ b¶n (Lci).Cã nghÜa ®ã lµ gi¸ vèn(gi¸ c¶ tÝn dông) chung nhÊt mµ bÊt cø quan hÖ vay m­în nµo trªn thÞ tr­êng còng ph¶i tÝng ®Õn. Lci ch­a cã ph©n biÖt l·i suÊt cho vay(Lli) hay l·i suÊt ®i vay (Ldi).NghÜa lµ viÖc cho vay vµ huy ®éng vèn cña tõng ng©n hµng th× cßn cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc l·i suÊt cô thÓ, cßn riªng ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ th× ®¹t ®­îc c©n b»ng Lli vµ Ldi(®Ó cã Lli=Ldi) lµ hÕt søc ngÉu nhiªn. §iÓm c©n b»ng cung cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ chØ cã thÞ tr­êng míi quyÕt ®Þnh ®­îc. Khi thÞ tr­êng tiÒn tÖ cµng ph¸t triÓn cµng cho phÐp nhanh chãng ®¹t ®Õn Lci vµ ®ã lµ kÕt qña cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt, cña sù tuyÖt ®èi tu©n thñ qui luËt cung- cÇu trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Tõ ph¸c ®å lý thuyÕt nh­ vËy, ta cã thÓ rót ra vÒ mÆt thùc tiÔn: + Lli ph¶i lín h¬n Lci vµ Ldi ph¶i nhá h¬n Lci hay Ldi < Lci < Lli, nh­ vËy míi ®¶ b¶o cho sù vËn hµnh b×nh th­êng c¸c ho¹t ®éng huy ®éng vèn, nhËn tiÒ göi vµ cho vay trong nÒn kinh tÕ. Cã nghÜa, bÊt kú ng©n hµng nµo t×m ®­îc c¬ héi tr¶ l·i tiÒn göi thÊp h¬n/hoÆc b»ng l·i suÊt c¬ b¶n vµ cho vay cao h¬n/ hoÆc b»ng l·i suÊt c¬ b¶n th× kh«ng bao giê bÞ lç thËm chÝ cã l·i. +Mäi chi phÝ nhËn tiÒn göi, huy ®éng vµ cho vay vèn (chi phÝ nghiÖp cña ng©n hµng)®Òu cã xu h­íng ®Ó Lli vµ Ldi kh«ng tho¸t ly qu¸ xa Lci. Nãi kh¸c ®i,®Ó c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, ®iÒu tiªn quyÕt lµ c¸c ng©n hµng ph¶i lu«n phÊn ®Êu gi¶m chi phÝ nghiÖp vô. Thµnh thö Lci chÝnh lµ l·i suÊt giíi h¹n hay cßn gäi lµ chi phÝ cËn biªn trong ho¹t ®éng ng©n hµng. +Kho¶ng chi phÝ cËn biªn ®­îc hîp thµnh tõ v« sè kh¶ n¨ng ®¹t ®­îc Lci (d¹ng biÕn cè ngÉu nhiªn) chÝnh lµ d­ ®Þa cho sù vËn hµnh tÝn dông ng©n hµng. NghÜa lµ lu«n lu«n cã kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh gi÷a cung-cÇu vèn,khi ®ã kho¶ng chi phÝ cËn biªn sÏ h×nh thµnh khung l·i suÊt c¬ b¶n,chø kh«ng ph¶i chØ cã l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc h×nh thµnh t¹i mét ®iÓm Eo duy nhÊt. E1 E0 Lli Lci Ldi L·i suÊt (i) H¹n møc tÝn dông Cung vèn (Ms) TrÇn l·i suÊt Sµn l·i suÊt Q Q1 Q0 Huy ®éng cho vay CÇu vèn (Md) §iÒu ®ã cho thÊy sù chªnh lÖch l·i suÊt (Lli-Ldi) nhÊt thiÕt ph¶i ®¶m b¶o bï ®¾p ®­îc chi phÝ cËn biªn vµ tr¸nh cho ho¹t ®éng tÝn dông l©m vµo rñi ro vÒ mÆt nghiÖp vô. +Tæng l­îng tÝn dông (Qi*) lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh kÝch cì chªnh lÖch l·i suÊt (Lli-Ldi)’. Lu«n cã mét Q’ nhá h¬n Q* (Q’<Q*) th× míi t¹o ra (Lli-Ldi), nh­ng Q’ lµ do thÞ tr­êng Ên ®Þnh bëi khung Lci míi tr¸nh ®­îc sù tho¸t ly qu¸ xa Q*, khiÕn chªnh lÖch (Lli-Ldi) kh«ng ph¶ ¸nh ®óng chi phÝ cËn biªn. 2) Nh­ vËy dë bá h¹n møc tÝn dông lµ b­íc ®i ban ®Çu t¹o lé tr×nh ®¹t tíi l·i suÊt c¬ b¶n. Nãi kh¸c ®i nÕu chuyÓn sang dïng l·i suÊt (Lli vµ Ldi) ®Ó ®iÒu tiÕt tæng l­îng tÝn dông(Q) th× sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n trong viÖc t×m ra ®iÓm Eo ®Ó cã Lli hoÆc khung Lci. 3) Cïng víi viÖc dì bá h¹n møc tÝn dông lµ ph¶i ®a d¹ng ho¸ tæng l­îng tiÒn, lµm phong phó chñng lo¹i vèn “hµng ho¸” ®­¬c mua b¸n trªn thÞ tr­êng.T­¬ng øng víi mçi chñng lo¹i vèn mua b¸n (tÝn dông ghi sæ, ph¸t hµnh SÐc, thanh to¸n th­ ®iÖn tö, c«ng cô nî ng¾n h¹nh, hîp ®ång vay thÕ chÊp chiÕt khÊu, t¸i chiÕt khÊu,...)lµ c¸c lo¹i l·i suÊt th«ng th­êng hay l·i suÊt tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu kho b¹c, l·i suÊt mua b¸n hîp ®ång, l·i suÊt chiÕt khÊu,l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu,...Mét khi gi¸ c¶ tÝn dông cµng phong phó th× cµng nhiÒu c¬ héi chän lùa khi mua, b¸n vèn tiÒn tÖ, kh¶ n¨ng mua rÎ b¸n ®¾t cµng nhiÒu vµ tÊt yÕu thÞ tr­êng ®Ó ®i ®Õn mÆt b»ng gi¸ c¶ chung-§ã chÝnh lµ sù h×nh thµnh l·i suÊt c¬ b¶n. 2. C¬ së x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n. Trong thêi gian qua, cã rÊt nhiÒu lo¹i l·i suÊt c¬ b¶n mµ NHNN ®½ c«ng bè võa phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, tiÒn tÖ cña n­íc ta trong tõng thêi kú, võa ®¶m b¶o linh ho¹t theo cung cÇu vèn trong c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ t¨ng tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông.V× vËy cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ l·i suÊt c¬ b¶n,cã thÓ kh¸i qu¸t nh­ sau: +LÊy l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n. +LÊy l·i suÊt cho vay tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n. +LÊy l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña NHNN ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông lµm l·i suÊt c¬ b¶n. +LÊy l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cña NHNN lµm l·i suÊt c¬ b¶n. +LÊy l·i suÊt trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng lµm l·i suÊt c¬ b¶n. +Theo tµi liÖu cña IMF th× NHT¦ ë mét sè n­íc x¸c ®inh l·i suÊt c¬ b¶n nh­ sau: LÊy l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm lµm l·i suÊt c¬ b¶n, NHT¦ sÏ can thiÖp vµo l·i suÊt b»ng c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy nhiªn, dï l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo, dùa trªn c¬ së nµo th× khi x¸c ®Þnh vµ c«ng bè, thay ®æi l·i suÊt th× NHNN còng ph¶i ®Òu c¨n cø vµo c¸c yÕu tè sau: + ChØ tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ dù kiÕn hµng n¨m. + ChØ sè l¹m ph¸t dù kiÕn trong n¨m. + L·i thùc cña ng­êi göi tiÒn ®­îc h­ëng kho¶ng tõ 3-4%/n¨m nh»m b¶o ®¶m l·i suÊt tiÒn göi lµ sè d­¬ng ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi göi tiÒn vµo ng©n hµng. + Môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t­êng thêi kú th¾t chÆt hay níi láng tiÒn tÖ. + T×nh h×nh cung cÇu vèn tÝn dông trªn thÞ tr­êng. + Mèi quan hÖ giø l·i suÊt víi tû gi¸ ngo¹i tÖ. + L·i suÊt thÞ tr­êng ®Êu thÇu tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n­íc trong c¸c phiªn®Êu thÇu gÇn nhÊt. + L·i suÊt b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng trong thêi gian gÇn nhÊt. + Th¹m chÝ ph¶i c¨n cø vµo yÕu tè l·nh ®¹o chÝnh trÞ cña ®¶ng... 3. §iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó chuyÓn sang chÕ ®é ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt míi- L·i suÊt c¬ b¶n. Sau nhØÒu n¨m ®æi míi c¸c ho¹t ®éng vµ liªn tôc ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt, chóng ta ®· cã c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó NHNN vµ c¸c TCTD chuyÓn sang giai ®o¹n míi cña viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt vµ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n. Nh÷ng ®iÒu kÖn ®ã lµ: + LuËt NHNN vµ luËt c¸c TCTD cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 01/10/1998; trong ®ã ®iÒu 18 luËt NHNN qui ®Þnh:”NHNN qui ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn”. + Qui ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña NHNN ®èi víi c¸c TCTD ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu mang tÝnh chÊt ®Þnh h­íng. Mét sè NHTM do ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh, ®· thùc hiÖn mét sè møc l·i suÊt cho vay d­íi trÇn qui ®Þnh cña NHNN.Trong khi ®ã, mét sè NHTM cæ phÇn ®Æc biÖt lµ c¸c TCTD n«ng th«n do nhu cÇu cña kh¸ch hµng, cña thÞ tr­êng vèn ë ®Þa ph­¬ng vµ ®· ®­îc sù chÊp thuËn cña UBND tØnh, ®· cã nh÷ng vËn dông thu thªm phÝ ngoµi møc l·i suÊt trÇn qui ®Þnh. Do vËy cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thÝch hîp ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vÊn ®Ò nµy. +Yªu cÇu ph¶i tiÕp tôc hoµ nhËp víi ho¹t ®éng ng©n hµng c¸c n­íc trong khu vùc vµ céng ®ång ng©n hµng quèc tÕ, yªu cÇu tù do ho¸ h¬n n÷a thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓ cña thÞ tr­êng vèn. +Sù thèng nhÊt cao ®é trong viªc ®iÒu hµnh l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ cña NHNN, bao gåm c¶ hÖ thèng l·i suÊt cña c¸c NHTM, TCTD vµ kho b¹c nhµ n­íc. Do ®ã ®ßi hái tÝnh cÊp b¸ch, tÊt yÕu kh¸ch quan lµ NHNN ph¶i ®iÒu hµnh theo l·i suÊt c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ. 4. Ph­¬ng ¸n ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. HiÖn nay cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸ch x¸c ®Þnh vµ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n, nh­ng chóng ta nªn hiÓu l·i suÊt c¬ b¶n theo c¸ch nh­ sau: Ph­¬ng ¸n 1: ”lÊy l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµm l·i suÊt c¬ b¶n”. *¦u ®iÓm: + Lµ biÖn ph¸p phæ biÕn ®­îc NHT¦ c¸c n­êc ¸p dông, tuy nhiªn l·i suÊt ®­îc lùa chän lµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu hoÆc t¸i cÊp vèn. Do l·i suÊt nµy ®­îc nhiÒu NHT¦ chñ ®éng c«ng bè vµ ®­îc xem xÐt tÝnh to¸n t­¬ng ®èi th­êng xuyªn(hµng th¸ng hoÆc hai tuÇn mét lÇn) nªn thùc sù ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c møc l·i suÊt kinh doanh còng nh­ cung cÇu vèn cña c¸c TCTD. + §èi víi ViÖt Nam, do c¸c nghiÖp vô chiÕt khÊu cña NHT¦ ch­a ph¸t triÓn, viÖc t¸i cÊp vèn thùc hiÖn t­¬ng ®èi trùc tiÕp. V× v©y, lÊy l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña NHT¦ ®Ó ®iÒu hµnh l·i suÊt sÏ thÝch hîp h¬n l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu.NHNN chØ cÇn x¸c ®Þnh vµ c«ng bè mét møc l·i suÊt chØ ®¹o ®èi víi c¸c TCTD,do vËy thuËn tiÖn cho viÖc ®iªu hµnh, qu¶n lý chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN vµ t¹o ®iÒu kiÖn chñ ®éng trong kinh doanh cña c¸c TCTD. *Nh­îc ®iÓm: +§iÒu 18 luËt NHNN ViÖt Nam qui ®Þnh “NHNN x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn”.V× vËy, cã quan ®iÓm cho r»ng kh«ng thÓ lÊy l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµm l·i suÊt c¬ b¶n mµ ph¶i c«ng bè mét møc l·i suÊt kh¸c víi tªn gäi l·i suÊt c¬ b¶n. +L·i suÊt t¸i cÊp vèn lµ c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ,trù tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh l­îng tiÒn cung øng cña NHT¦ vµ khèi l­îng vèn kh¶ dông cña cóa hÖ thèng ng©n hµng ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ gi¸n tiÕp t¸c ®éng vµo l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng vèn (th«ng qua t¸c ®éng ®Õn cung-cÇu vÒ vèn) Tuy nhiªn, do c¬ chÕ t¸i cÊp vèn vËn hµnh ch­a th«ng suèt theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, c¸c TCTD ch­a ®­îc tù do tiÕp cËn nguån vèn cuae NHT¦(tho c¶ hai chiÒu –nhËn vèn khi thiÕu vµ ®Çu t­ trë l¹i khi thõa), nªn møc ®é t¸c ®éng cña l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®Õn mÆt b»ng l·i suÊt chung cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ.Do vÊy, nÕu lÊy l·i suÊt t¸i cÊp vèn lµm l·i suÊt c¬ b¶n th× cã thÓ NHT¦ sÏ kh«ng ®¹t ®­îc môc tiªu t¸c ®éng vµo l·i suÊt cña NHTM, kÓ c¶ khi qui ®Þnh mét biªn ®é so víi l·i suÊt nµy. Ph­¬ng ¸n 2: “NHNN c«ng bè trÇn l·i suÊt cho vay nh­ hiÖn nay lµm l·i suÊt c¬ b¶n, c¸c TCTD c¨n cø vµo trÇn l·i suÊt cña NHNN ®Ó Ên ®Þnh møc l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi cô thÓ tõng thêi kú vµ tõng vïng kh¸c nhau”. Qui ®Þnh nh­ ph­¬ng ¸n nµy vÒ nguyªn t¾c phï hîp víi luËt NHNN, v× ë ®©y ta lùa chän trÇn l·i suÊt cho vay vµ lµ l·i suÊt c¬ b¶n ®Ó lµm c¬ së ®Ó cho c¸c TCTD Ên ®Þnh møc l·i suÊt cho vay vµ huy ®éng vèn. NHNN cã thÓ qui ®Þnh mét møc l·i suÊt trÇn nh­ng cã thÓ qui ®Þnh mét møc biªn ®é so víi trÇn l·i suÊt phï hîp víi ®Æc thï c¸c lo¹i h×nh tÝn dông, c¸c vïng kh¸c nhau vµ c¸c lo¹i l·i suÊt ng¾n h¹n, trung vµ dµi h¹n nh­ hiÖn nay. *¦u ®iÓm: +T¹o chñ ®éng linh ho¹t cho c¸c TCTD trong kinh doanh vµ ®iÒu tiÕt quan hÖ cung cÇu vÒ vèn. +T¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c TCTD trong khu«n khæ trÇn l·i suÊt. +C¸c TCTD kh«ng cho vay víi l·i suÊt v­ît trÇn nh»m b¶o vÖ lîi Ých cho ng­êi vay, t¹o mÆt b»ng vÒ ph©n ph«i lîi nhuËn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c TCTD víi ng­êi göi tiÒn. +ViÖc cho vay theo trÇn l·i suÊt t¹o ra mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt cho vay trong ph¹m vi c¶ n­íc t¹o ®iÒu kiªn thuËn lîi cho c«ng t¸c tanh tra kiÓm tra gi¸m s¸t vÒ l·i suÊt cña NHNN. +ViÖc c«ng bè ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN theo trµn l·i suÊt dÔ dµng. *Nh­îc ®iÓm: +ViÖc qui ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay lam l·i sÊut c¬ b¶n kh«ng phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ mang nÆng tÝnh hµnh chÝnh trong ®iÒu hµnh. Do tÝnh chÊt ®iÒu hµnh trùc tiÕp nhiÒu h¬n gi¸n tiÕp cã thÓ sÏ lµm c¶n trë qu¸ tr×nh þ do ho¸ l·i suÊt còng nh­ ®Þnh h­íng chuyÓn dÇn tõ c«ng cô ®iÒu hµnh trùc tiÕp sang gi¸n tiÕp. §©y lµ mét nh­îc ®iÎm cña ph­¬ng ¸n nµy so víi ph­¬ng ¸n 1. +TiÕp tôc t×nh tr¹ng nhiÒu trÇn l·i suÊt nh­ hiÖn nay do tÝnh chÊt kinh doanh, ®Þa bµn ho¹t ®éng cña c¸c TCTD kh¸c nhau. Ph­¬ng ¸n 3: NHNN c«ng bè mét møc l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së ®Çu vµo ®ång thêi c«ng bè giíi h¹n bien ®é tèi ®a. *¦u ®iÓm: +NHNN qu¶n lý theo l·i suÊt cho vay cao nhÊt vµ chñ ®éng ®iÒu chØnh l·i suÊt c¬ b¶n còng nh­ biªn ®é giao ®éng so víi l·i suÊt c¬ b¶n +C¸c TCTD chñ ®éng vµ linh ho¹t trong viÖc Ên ®Þnh tiÒn göi vµ cho vay, phï hîp víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña tõng lo¹i h×nh TCTD vµ gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. +ViÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN mang tÝnh chÊt qui ®Þnh vÒ nguyªn t¾c, kh«ng can thiªp vµo l·i suÊt kinh doanh cña c¸c TCTD. *Nh­îc ®iÓm: +Biªn ®« sÏ ph¶i t­¬ng ®èi réng ®Ó phï hîp víi mäi lo¹i cho vay,®èi t­îng cho vay,dÞa bµn ho¹t ®éng,v× vËy lµm gi¶m hiÖu l­c ®iÒu hµnh cña NHNN. +NÕu qui ®Þnh nhiÒu biªn ®é còng cã phøc t¹p khi qui ®Þnh biªn ®é giao ®éng vµ c¸c TCTD nµo, trong ®iÒu kiÖn nµo sÏ ®­îc céng thªm biªn ®é. Ph­¬ng ¸n 4: NHNN c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së møc l·i suÊt cho vay tèi thiÓu ®ñ bï ®¾p c¸c chi phÝ vµ cã lîi nhuËn cña c¸c TCTD (l·i suÊt c¬ së) vµ biªn ®é giao ®éng ®Ó c¸c TCTD ®­îc phÐp Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay cô thÓ. *Uu ®iÓm: +Ph­¬ng ¸n nµy, vÒ nguyªnt¾c lµ NHNN kiÓm so¸t c¶ l·i suÊt cho vay tèi thiÓu vµ l·i sÊt cho vay tèi ®a, tù do ho¸ l·i suÊt tiÒn göi cña TCTD.Viªc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN mang tÝnh chÊt chØ ®¹o, NHNN kh«ng can thiÖp trùc tiÕp vµo l·i suÊt kinh doanh cña c¸c TCTD. +C¸c TCTD chñ ®éng vµ linh ho¹t trong viÖc Ên ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay, phï hîp víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ®¨c ®iÓm cña tõng lo¹i h×nh TCTD vµ gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. *Nh­îc ®iÓm: +V× cã nhiÒu lo¹i cho vay, ®èi t­îng cho vay, ®Þa bµn ho¹t ®éng kh¸c nhau, nªn nÕu NHNN qui ®Þnh mét møc biªn ®é th× møc nµy ph¶i t­¬ng ®èi réng ®Ó phï hîp víi mäi lo¹i cho vay. +C¸c TCTD sÏ ®ång lo¹t céng biªn ®é tèi ®a vµo l·i suÊt c¬ b¶n (nh­ p­¬ng ¸n 3) sÏ t¹o ra mét trÇn l·i suÊt chung cho c¶ n­íc vµ sÏ kh«ng phï hîp víi tinh chÊt, ®Æc ®iÓm cña c¸c TCTD vµ c¸c vïng kh¸c nhau, triÖt tiªu tÝnh c¹nh tranh lµnh m¹nh,vµ sÏ t¹o ra c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ kh«ng ®iÒu hoµ ®­îc vèn tÝn dông tõ n¬i thõa ®Õn n¬i thiÕu. Trong nhiÒu ph­¬ng ¸n vÒ viÖc lùa chän nªn x¸c ®Þnh l·i suÊt nµo lµm l·i suÊt c¬ b¶n trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay,th× sau mét thêi gian dµi chóng ta ®· nh×n nhËn l¹i nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c lo¹i h×nh l·i suÊt ®· ®­îc ¸p dông vµ ®èi chiÕu víi t×nh h×nh thùc tiÔn hiÖn nay cña nÒn kinh tÕ th× d­íi sù chØ ®¹o cña §¶ng vµ nhµ n­íc, ®· giao cho NHNN x¸c ®Þnh vµ c«ng bè møc l·i suÊt c¬ b¶n vµ ®· ®i ®Õn thèng nhÊt nh­ sau: = + + Víi l·i suÊt nh­ thÕ nµy th× NHNN sÏ qu¶n lý ®­îc l·i suÊt cho vay cao nhÊt, l·i suÊt cho vay thÊp nhÊt, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña ng­êi vay trong khung l·i suÊt Ên ®Þnh. Gióp cho c¸c TCTD ®­îc tù quyÕt ®Þnh l·i suÊt huy ®éng vµ tù do c¹nh tranh trong khu«n khæ qu¶n lý cña NHNN ViÖt Nam. IV. KiÕn nghÞ vÒ møc l·i suÊt hiÖn nay. Ta biÕt l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do NHNN c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c TCTD Ên ®Þnh møc l·i suÊt kinh doanh, do vËy l·i suÊt c¬ b¶n ph¶i ë møc ®é hîp lý ®Ó ®Þnh h­íng cho c¸c TCTD kinh doanh cã hiÖu qu¶. Tõ khi thi hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n ngµy 05/08/2000 cho ®Õn 12/2000 th× trong suèt thêi gian nµy l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi ®ång tiÒn ViÖt Nam vÉn liªn tôc ®­îc gi÷ ë møc 0,75%/th¸ng. Sau ®ã h¹ dÇn xuèng 0,725%/th¸ng, råi xuèng cßn 0,7%/th¸ng vµ b¾t ®Çu tõ ngµy 01/05/2001 th× l·i suÊt c¬ b¶n ®­îc ®iÒu chØnh l¹i thµnh 0,65%/th¸ng, c¸c NHTM ®­îc qui ®Þnh møc l·i suÊt cho vay cô thÓ xoay quanh biªn ®é 0,3% ®èi víi c¸c kho¶n cho vay ng¾n h¹n vµ 0,5% ®èi víi c¸c kho¶n cho vay trung vµ dµi h¹n, l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn cña NHNN ®­îc ®iÒu chØnh tõ 0,4% ®Õn 0,5% (tõ th¸ng 11/2000 ®Õn nay), l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu t¨ tõ 0,4% lªn 0,45%..L·i suÊt tiÒn göi ®­îc qui ®Þnh cô thÓ nh­ sau: lo¹i kú h¹n 3 th¸ng lµ 0,45,%/th¸ng, lo¹i kú h¹n 6 th¸ng lµ 0,50%/th¸ng, lo¹i kú h¹n 12 th¸ng lµ 0,55%/th¸ng.Nh­ vËy nÕu so s¸nh víi l·i suÊt cïng kú cña mét sè ®ång tiÒn trªn khu vùc vµ trªn tgÐ giíi th×cã thÓ thÊy l·i suÊt tiÒn göi ë ViÖt Nam kh«ng qu¸ thÊp vµ còng kh«ng qu¸ cao.§ã râ rµng lµ mét ­u viÖt cña c¬ chÕ míi vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt cã lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi t¹o sù lùa chän tèi ­u cho ng­êi göi tiÒn.Cßn l·i suÊt cho vay th× cô thÓ nh­ sau: c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n cã tÝn nhiÖm, c¸c mãn vay lín ®­îc c¸c NHTM qu«c doanh cho vay vèn néi tÖ víi møc l·i suÊt chØ cã 0,62- 0,7%/th¸ng, l·i suÊt cho vay ë ®« thÞ phæ biÕn lµ 0,75%/th¸ng, l·i suÊt cho vay ë vïng n«ng th«n phæ biÕn lµ tõ 1,0-1,25%/th¸ng,l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ phæ biÕ lµ 7,0 – 8,5%/ n¨m. Nh­ vËy l·i suÊt cho vay néi tÖ( VND) hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ 7,5 – 10%/n¨m thÊp nhÊt trong 10 n¨m qua vµ kh«ng chªnh lÖch nhiÒu so víi ®ång b¶n tÖ cña mét sè quèc gia kh¸c nh­ ë Hµn Quèc lµ 9,5%/n¨m, ë Th¸i Lan lµ 8,0%/n¨m, ë Mü lµ 9,5%/n¨m,... Tuy nhiªn, nã vÉn cßn nh÷ng bÊt hîp lý trong c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt míi nh­ biªn ®é giao ®éng cña c¸c møc l·i suÊt kinh doanh cña c¸c TCTD cßn qu¸ réng ®· g©y ra sù chªnh lÖch l·i suÊt qu¸ lín gi÷a c¸c ®èi t­îng kh¸ch hµng, nh­ c¸c doanh nghiÖp cã qui m« lín ®­îc ­u ®·i, l¹i ®­îc nhµ n­íc b¶o hé nªn c¸c NHTM d· c¹nh tranh víi nhau ®Ó thu hót c¸c DNNN nµy (v× møc ®é rñi ro rÊt thÊp coi nh­ gÇn b»ng kh«ng do cã nhµ n­íc b¶o l·nh ) b»ng c¸ch ®­a ra møc l·i suÊt cho vay thÊp thËm chÝ d­íi 0,6%/th¸ng. Cßn c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhÊt lµ c¸c doanh nghÖp t­ nh©n ph¶i vay víi l·i suÊt cao tõ 0,75 – 0,85%/th¸ng. §Æc biÖt lµ c¸c hé n«ng d©n ph¶i vay víi l·i suÊt tõ 1,0- 1,25%/th¸ng gÊp 2 lÇn l·i suÊt cho DNNN vay. Do vËy c¬ chÕ l·i suÊt do c¸c NHTM thùc hiÖn kh«ng t¹o ra sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, kh«ng thóc ®Èy c¶i c¸ch doanh nghiÖp. §ång thêi mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngo¹i tÖ kh«ng hîp lý nªn t¹o ®iÒu kiÖn chuyÓn tõ ®ång ViÖt Nam sang ®ång USD g©y nªn t×nh tr¹ng §«la ho¸ nÒn kinh tÕ. §øng tr­íc tinh h×nh nµy, chóng ta nªn ®iÒu chØnh l¹i biªn ®é giao ®éng cña l·i suÊt cô thÓ lµ: biªn ®é 0,3% ®èi víi c¸c kho¶n cho vay ng¾n h¹n nªn gi¶m xuèng møc 0,25%, cßn biªn ®é 0,5% ®«i víi c¸c kho¶n cho vay trung vµ dai h¹n nªn ®iÒu chØnh xuèng møc 0,4%.ThiÕt nghÜ,tõ ®ã míi t¹o ra sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau ®Ó ph¸t triÓn ®ång ®Òu c¸c nghµnh,c¸c vïng nh¨m c©n ®èi l¹i c¬ cÊu nÒn kinh tÕ mét c¸ch hîp lý dÓ thóc ®Èy nhanh h¬n n÷a tiÕn tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Lêi kÕt CÇn kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng, l·i suÊt lµ mét c«ng cô rÊt quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Th«ng qua ®ã, l·i suÊt ®ãng vai trß to lín trong viÖc ®iÒu hµnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« kh¸c cña nhµ n­íc. Do vËy c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt ph¶i ®­îc thay ®æi th­êng xuyªn theo tõng thêi kú ph¸t triÓn kinh tÕ vµ tr×nh ®é qu¶n lý tµi chÝnh. NÕu mµ lµm tèt ®iÒu nµy th× l·i suÊt míi ph¸t huy ®­îc t¸c dông cña nã lµ ®iÒu chØnh khèi l­îng tiÌn trong l­u th«ng, kiÓm so¸t l¹m ph¸t, vµ phôc vô cho qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong thêi gian qua, ng©n hµng n­íc ta ®· tr¶i qua h¬n 10 n¨m ®æi míi (10/1990), trong thêi gian ®ã còng lµ h¬n 10 n¨m kh«ng ngõng ®æi míi chÝnh s¸h ®iÒu hµnh l·i suÊt cña NHNN theo h­íng tiÕn dÇn ®Õn mét chÝnh s¸ch l·i suÊt thÞ tr­êng phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ n­íc ta trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Lé tr×nh ®æi míi chÝnh s¸ch l·i suÊt ®i tõ giai ®o¹n thùc thi chÝnh s¸ch l·i suÊt ©m, sau ®ã thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt d­¬ng, tiÕp theo ®ã NHNN ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt trÇn (cho vay) võa ¸p dông l·i suÊt thâa thuËn, tiÕp theo l¹i chuyÓn tõ l·i suÊt thâa thuËn sang l·i suÊt trÇn cßn hiÖn nay chóng ta ®· bá l·i su¸at trÇn vµ hiÖn nay chóng ta ®ang thi hµnh l·i suÊt c¬ b¶n do NHNN qui ®Þnh. Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t d­îc do c¸c lo¹i l·i suÊt tr­íc kia mang l¹i, tuy nhiªn nã vÉn cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cã thÓ lµ do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan hay chñ quan mang l¹i vµ ®iÒu nµy lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Song trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, nÕu chóng ta vÉn sö dông c¸c chÝnh s¸ch l·i suÊt nh­ tr­íc kia th× râ rµng lµ kh«ng phï hîp, trong tr­êng hîp nµo ®ã nã cã thÓ mang l¹i nh÷ng hËu qu¶ bÊt lîi cho nÒn kinh tÕ. Do vËy, trong giai ®o¹n hiÖn nay chóng ta thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n lµ hoµn toµn hîp lý. Tuy sau mét thêi gian ch­a dµi thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n, chóng ta ®· thÊy ®­îc tÝnh ­u viÖt cña chÝnh s¸ch l·i suÊt míi ®ã lµ NHNN kiÓm so¸t ®­îc møc l·i suÊt cho vay còng nh­ l·i suÊt tiÒn göi nh»m tr¸nh ®­îc nh÷ng tiªu cùc ph¸t sinh, c¸c TCTD chñ ®éng vµ linh ho¹t h¬n trong viÖc Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh cho phï hîp víi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña tõng lo¹i h×nh tÝn dông, t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c TCTD, gãp phÇn vµo viÖc ph©n bæ tÝn dông mét c¸ch hîp lý gi÷a c¸c vïng, gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh ngiÖp,... Tõ ®ã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mét c¸ch c©n ®èi vµ cã hiÖu qu¶ cao. Gãp phÇn rót ng¾n thêi gian qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi.\.