Đề tài Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, thực trang và giải pháp

µy ®­îc giao cho bªn thø ba qu¶n lý ®­îc tån tÝch dÇn thµnh mét quü. Khi ng­êi lao ®éng bÞ èm ®au, tai n¹n... "bªn thø ba" sÏ chi tr¶ theo cam kÕt kh«ng phô thuéc vµo giíi chñ cã muèn hay kh«ng muèn. Nh­ vËy, mét mÆt giíi chñ ®ì bÞ thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ, mÆt kh¸c ng­êi lao ®éng lµm thuª ®­îc ®¶m b¶o ch¾c ch¾n bï ®¾p mét phÇn thu nhËp khi bÞ èm ®au, tai n¹n vµ khi vÒ giµ. Tuy nhiªn, khi nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng ®ßi hái cÇn ®­îc t¨ng lªn, dÉn ®Õn "rñi ro" lao ®éng cµng lín. Lóc nµy giíi thî lu«n mong muèn ®­îc b¶o ®¶m nhiÒu h¬n, cßn ng­îc l¹i giíi chñ l¹i mong muèn ph¶i chi Ýt h¬n, tøc lµ ph¶i ®¶m b¶o cho giíi thî Ýt h¬n, do ®ã viÖc tranh chÊp vÒ lîi Ých l¹i x¶y ra. Tr­íc t×nh h×nh ®ã Nhµ n­íc ®· ph¶i can thiÖp vµ ®iÒu chØnh. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng vai trß cña Nhµ n­íc, giíi chñ buéc ph¶i ®ãng thªm, ®ång thêi giíi thî còng ph¶i ®ãng gãp mét phÇn vµo sù b¶o ®¶m cho chÝnh m×nh. C¶ giíi chñ vµ giíi thî ®Òu c¶m thÊy m×nh ®­îc b¶o vÖ. C¸c nguån ®ãng gãp cña giíi chñ, thî vµ sù hç trî cña Nhµ n­íc ®· h×nh thµnh nªn Quü b¶o hiÓm x· héi. Do tËp trung nªn quü cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh cña rñi ro cho tËp hîp ng­êi lao ®éng trong toµn x· héi. Nh­ vËy sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ý muèn cña bÊt kú ai vµ ®Ó ®¸p øng víi sù ph¸t triÓn chung cña x· héi, ®ßi hái b¶o hiÓm x· héi ngµy cµng ph¶i ®­îc cñng cè vµ hoµn thiÖn trong mçi quèc gia còng nh­ trªn toµn thÕ giíi. Cïng víi sù ra ®êi cña b¶o hiÓm x· héi, quü b¶o hiÓm x· héi còng ®­îc h×nh thµnh nh­ mét tÊt yÕu, tuy nhiªn tuú thuéc vµo t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ- x· héi cña mçi n­íc trong tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh mµ quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh sím hay muén, sù hç trî cña Nhµ n­íc nhiÒu hay Ýt. Song nh×n chung quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia b¶o hiÓm x· héi, cña ng­êi chñ sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng, ®ång thêi cã sù b¶o trî cña Nhµ n­íc. 2. Thêi kú tr­íc khi cã §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi (tr­íc 1961): Ngay tõ khi thµnh lËp chÝnh quyÒn nh©n d©n vµ suèt trong thêi kú kh¸ng chiÕn, mÆc dï gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vÒ mäi mÆt, song ChÝnh phñ ®· lu«n ch¨m lo c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng nãi chung vµ riªng ®èi víi c«ng nh©n, viªn chøc Nhµ n­íc. Ngoµi viÖc ban hµnh chÕ ®é tiÒn l­¬ng, ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c chÕ ®é phô cÊp, trî cÊp x· héi mµ thùc chÊt lµ c¸c chÕ ®é BHXH nh­: trî cÊp èm ®au, sinh ®Î, tai n¹n lao ®éng, trî cÊp giµ yÕu, trî cÊp cho c¸ nh©n vµ gia ®×nh c«ng nh©n, viªn chøc khi chÕt vµ x©y dùng c¸c khu an d­ìng, ®iÒu d­ìng, bÖnh viÖn, nhµ trÎ...VÒ mÆt luËt ph¸p ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n b¶n sau: - S¾c lÖnh sè 29/SL ngµy 13/3/1947 cña ChÝnh phñ. - S¾c lÖnh sè 76/SL ngµy 20/5/1950 cña ChÝnh phñ vÒ quy chÕ c«ng chøc. - S¾c lÖnh sè 77/SL ngµy 22/5/1950 cña ChÝnh phñ vÒ quy chÕ c«ng nh©n. C¸c v¨n b¶n nµy ®· quy ®Þnh nh÷ng néi dung cã tÝnh nguyªn t¾c vÒ b¶o hiÓm x· héi, song do hoµn c¶nh ®Êt n­íc cã chiÕn tranh, trong kh¸ng chiÕn vµ kinh tÕ khã kh¨n nªn Nhµ n­íc ch­a nghiªn cøu chi tiÕt vµ thùc hiÖn ®­îc ®Çy ®ñ c¸c quyÒn lîi vÒ b¶o hiÓm x· héi cho c«ng nh©n viªn chøc, mµ c¸c chÕ ®é chñ yÕu mang tÝnh cung cÊp, b×nh qu©n víi tinh thÇn ®ång cam céng khæ. VÒ néi dung ch­a thèng nhÊt gi÷a khu vùc hµnh chÝnh vµ s¶n xuÊt, gi÷a c«ng nh©n kh¸ng chiÕn vµ c«ng nh©n s¶n xuÊt d©n dông, c¸c kho¶n chi vÒ b¶o hiÓm x· héi lÉn víi tiÒn l­¬ng, chÝnh s¸ch ®·i ngé mµ ch­a x©y dùng theo nguyªn t¾c h­ëng theo lao ®éng lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ ph©n phèi XHCN, ngoµi ra c¸c v¨n b¶n l¹i ch­a hoµn thiÖn vµ ®ång bé, ¶nh h­ëng ®Õn viÖc tæ chøc thùc hiÖn. Mét sè vÊn ®Ò quan träng, cÊp thiÕt ®Õn ®êi sèng cña ®«ng ®¶o c«ng nh©n viªn chøc nh­ chÕ ®é h­u trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, th«i viÖc, chÕ ®é trî cÊp bÖnh nghÒ nghiÖp ch­a ®­îc quy ®Þnh. Nh×n chung giai ®o¹n nµy c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ch­a ®­îc quy ®Þnh mét c¸ch toµn diÖn, quü b¶o hiÓm x· héi ch­a ®­îc h×nh thµnh. Tuy nhiªn, c¸c chÕ ®é trî cÊp, phô cÊp mang tÝnh chÊt b¶o hiÓm x· héi trong giai ®o¹n ®Çu thµnh lËp n­íc, trong kh¸ng chiÕn vµ nh÷ng n¨m ®Çu hoµ b×nh lËp l¹i ®· cã t¸c dông rÊt to lín, gi¶i quyÕt mét phÇn nh÷ng khã kh¨n trong sinh ho¹t cña c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc vµ gia ®×nh hä, cñng cè thªm lßng tin cña nh©n d©n vµo §¶ng, ChÝnh phñ vµ lµm cho mäi ng­êi an t©m, phÊn khëi ®Èy m¹nh c«ng t¸c, s¶n xuÊt, thu hót lùc l­îng lao ®éng vµo khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc. 3. Thêi kú thùc hiÖn ®iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi t¹m thêi (tõ 1961 ®Õn 12/1994): 3.1. Nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi: §Ó phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n­íc, ®¸p øng yªu cÇu kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi sèng cña c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc, c¸c chÕ ®é trî cÊp x· héi cÇn ®­îc bæ sung vµ söa ®æi cho phï hîp víi thêi kú x©y dùng Chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c vµ ®Êu tranh gi¶i phãng miÒn Nam. T¹i §iÒu 32 HiÕn ph¸p n¨m 1959 quy ®Þnh râ: quyÒn cña ng­êi lao ®éng ®­îc gióp ®ì vÒ vËt chÊt khi giµ yÕu, mÊt søc lao ®éng, bÖnh tËt. N¨m 1960 Héi ®ång ChÝnh phñ cã NghÞ quyÕt trong ®ã ®· x¸c ®Þnh “®i ®«i víi viÖc c¶i tiÕn chÕ ®é tiÒn l­¬ng, cÇn c¶i tiÕn vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ vÒ b¶o hiÓm x· héi vµ phóc lîi cho c«ng nh©n viªn chøc, c¸n bé”. Thùc hiÖn NghÞ quyÕt trªn, c¸c Bé Lao ®éng, Bé Néi vô, Bé Tµi chÝnh, Bé Y tÕ vµ Tæng C«ng ®oµn ViÖt Nam ®· phèi hîp nghiªn cøu x©y dùng §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ b¶o hiÓm x· héi tr×nh Héi ®ång ChÝnh phñ ban hµnh. Ngµy 14/12/1961 Uû ban th­êng vô Quèc héi phª chuÈn, ChÝnh phñ ®· ra NghÞ ®Þnh sè 218/CP ngµy 27/12/1961 ban hµnh kÌm theo §iÒu lÖ t¹m thêi vÒ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc. Néi dung cña §iÒu lÖ ®­îc tãm t¾t nh­ sau: - VÒ ®èi t­îng ¸p dông lµ: c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc ë c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp, c«ng tr­êng, n«ng tr­êng, c¸n bé, c«ng nh©n trong c¸c ®oµn thÓ nh©n d©n; c«ng nh©n viªn chøc trong c¸c xÝ nghiÖp c«ng t­ hîp doanh ®· ¸p dông chÕ ®é tr¶ l­¬ng nh­ xÝ nghiÖp quèc doanh; c«ng nh©n viªn chøc trong c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ®Þa ph­¬ng ®· cã kÕ ho¹ch lao ®éng, tiÒn l­¬ng ghi trong kÕ ho¹ch Nhµ n­íc. - VÒ ®iÒu kiÖn vµ møc ®·i ngé: c¨n cø vµo sù cèng hiÕn thêi gian c«ng t¸c, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, t×nh tr¹ng mÊt søc lao ®éng vµ trî cÊp b¶o hiÓm x· héi nh×n chung thÊp h¬n tiÒn l­¬ng vµ thÊp nhÊt còng b»ng møc sinh ho¹t phÝ tèi thiÓu. - VÒ c¸c chÕ ®é ®­îc quy ®Þnh bao gåm 6 chÕ ®é: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng – bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao ®éng, h­u trÝ vµ tö tuÊt; tõng chÕ ®é cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ ®iÒu kiÖn h­ëng, tuæi ®êi, møc h­ëng... - VÒ nguån kinh phÝ ®¶m b¶o chi trî cÊp: do quü b¶o hiÓm x· héi cña Nhµ n­íc ®µi thä tõ Ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - VÒ qu¶n lý quü b¶o hiÓm x· héi: Nhµ n­íc thµnh lËp quü b¶o hiÓm x· héi lµ quü ®éc lËp thuéc Ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ giao cho Tæng C«ng ®oµn ViÖt Nam (nay lµ Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam) qu¶n lý toµn bé quü nµy (sau nµy giao cho ngµnh Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi qu¶n lý quü h­u trÝ vµ tö tuÊt). §©y lµ §iÒu lÖ t¹m thêi nh­ng ®· quy ®Þnh ®Çy ®ñ 6 chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, c¸c chÕ ®é nµy chñ yÕu dùa trªn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng nh»m khuyÕn khÝch mäi ng­êi t¨ng c­êng kû luËt lao ®éng, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ gãp phÇn æn ®Þnh lùc l­îng lao ®éng trong c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n. NghÞ ®Þnh 218/CP ®­îc coi lµ v¨n b¶n gèc cña chÝnh s¸ch BHXH vµ nã ®­îc thùc hiÖn trong h¬n 30 n¨m. Tuy nhiªn ®Ó phï hîp vµ ®¸p øng víi t×nh h×nh cña ®Êt n­íc trong tõng giai ®o¹n, néi dung cña c¸c quy ®Þnh trong §iÒu lÖ t¹m thêi ®· qua 8 lÇn söa ®æi bæ sung víi 233 v¨n b¶n h­íng dÉn thùc hiÖn. §Æc biÖt lµ t¹i NghÞ ®Þnh sè 236/H§BT ngµy 18/9/1985 cña Héi ®ång Bé tr­ëng (nay lµ ChÝnh phñ) vÒ söa ®æi, bæ sung mét sè chÕ ®é chÝnh s¸ch th­¬ng binh vµ x· héi khi Nhµ n­íc thùc hiÖn ®iÒu chØnh gi¸ - l­¬ng – tiÒn. Trong giai ®o¹n nµy tuy qua nhiÒu lÇn söa ®æi, bæ sung nh­ng xÐt vÒ b¶n chÊt th× b¶o hiÓm x· héi vÉn gi÷ nguyªn nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau: + Tån t¹i trong c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, bao cÊp, mäi vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nãi chung, b¶o hiÓm x· héi nãi riªng ®Òu do Nhµ n­íc ®¶m b¶o. + Nhµ n­íc quy ®Þnh vµ trùc tiÕp thùc hiÖn b¶o hiÓm x· héi b»ng bé m¸y hµnh chÝnh tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. + Mäi ng­êi khi ®· vµo biªn chÕ Nhµ n­íc th× ®­¬ng nhiªn ®­îc ®¶m b¶o viÖc lµm , thu nhËp vµ b¶o hiÓm x· héi. + Do Ng©n s¸ch Nhµ n­íc cßn h¹n hÑp, th­êng xuyªn mÊt c©n ®èi, v× vËy ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi ch­a ®­îc më réng, trî cÊp tÝnh trªn l­¬ng nªn ch­a ®¶m b¶o cho cuéc sèng vµ kh«ng kÞp thêi. + ChÝnh s¸ch vµ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cßn ®an xen thay nhiÒu chÝnh s¸ch x· héi kh¸c nh­ ­u ®·i x· héi, cøu trî x· héi, an d­ìng, ®iÒu d­ìng, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh... Tãm l¹i: Trong suèt thêi kú lÞch sö cña ®Êt n­íc tõ khi Nhµ n­íc Céng hoµ d©n chñ ViÖt Nam ra ®êi ®Õn hÕt n¨m 1994, tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tõng giai ®o¹n, chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi chung, c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi nãi riªng còng lu«n thay ®æi, bæ sung, söa ®æi cho phï hîp, song nh×n chung trong c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, bao cÊp, viÖc tham gia b¶o hiÓm x· héi ®­îc x¸c ®Þnh b»ng thêi gian c«ng t¸c hay gäi lµ thêi gian cèng hiÕn th× viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi lu«n ®­îc lång ghÐp cïng víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi, chÝnh s¸ch kinh tÕ. VÒ c¬ b¶n, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi trong thêi kú nµy ®· hoµn thµnh c¬ b¶n nhiÖm vô vµ sø mÖnh cña m×nh trong mét thêi kú dµi, nã ®· gãp phÇn æn ®Þnh cuéc sèng, ®¶m b¶o thu nhËp cho hµng triÖu c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ®ang lµm viÖc ®­îc yªn t©m c«ng t¸c, chiÕn ®Êu vµ b¶o vÖ Tæ quèc; hµng 1 triÖu ng­êi lao ®éng khi giµ yÕu ®­îc ®¶m b¶o vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn, còng nh­ gia ®×nh hä b»ng trî cÊp b¶o hiÓm x· héi hoÆc l­¬ng h­u, ®ång thêi gãp phÇn to lín trong viÖc ®¶m b¶o æn ®Þnh x· héi vµ an toµn x· héi. Tuy nhiªn, qua nhiÒu n¨m c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vµ v¨n b¶n h­íng dÉn qu¸ nhiÒu nªn kh«ng tr¸nh khái sù chång chÐo, trïng l¾p hoÆc cã nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng ®­îc quy ®Þnh, khã kh¨n cho viÖc thùc hiÖn chÕ ®é; cã nhiÒu c¬ së cho viÖc vËn dông g©y nªn mÊt c«ng b»ng x· héi; c¸c v¨n b¶n tÝnh ph¸p lý ch­a thËt cao, chñ yÕu míi ë d¹ng NghÞ ®Þnh, §iÒu lÖ t¹m thêi, QuyÕt ®Þnh, Th«ng t­. VÒ tæ chøc bé m¸y thùc hiÖn chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ch­a t¸ch chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc ra khái chøc n¨ng ho¹t ®éng sù nghiÖp cña b¶o hiÓm x· héi, cßn ph©n t¸n, ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, sù phèi hîp ®Ó gi¶i quyÕt c¸c v­íng m¾c cho ®èi t­îng gÆp nhiÒu khã kh¨n, mçi c¬ quan, ®¬n vÞ, ngµnh chØ gi¶i quyÕt mét vµi c«ng viÖc hoÆc kh©u c«ng viÖc. Quü b¶o hiÓm x· héi thu kh«ng ®¶m b¶o ®ñ chi, viÖc chi tr¶ l­¬ng h­u vµ c¸c kho¶n trî cÊp b¶o hiÓm x· héi th­êng xuyªn bÞ chËm, ¶nh h­ëng lín ®Õn ®êi sèng cña ng­êi h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi. 4. Thêi kú tõ 1/1995 ®Õn nay: Tõ sau §¹i héi §¶ng lÇn thø 6 víi chñ tr­¬ng ®æi míi qu¶n lý Nhµ n­íc tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi còng ®­îc xem xÐt, nghiªn cøu thay ®æi sao cho phï hîp kh«ng nh÷ng so víi t×nh h×nh ®æi míi kinh tÕ cña ®Êt n­íc mµ dÇn hoµ nhËp víi nh÷ng quy ®Þnh, nh÷ng nguyªn t¾c cña b¶o hiÓm x· héi thÕ giíi vµ nhÊt lµ c¸c n­íc trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi. Tõ n¨m 1995, thi hµnh nh÷ng quy ®Þnh trong Bé LuËt lao ®éng vÒ b¶o hiÓm x· héi, ChÝnh phñ ®· ban hµnh §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi kÌm theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP ngµy 26/1/1995 vµ NghÞ ®Þnh sè 45/CP ngµy 15/7/1995 ¸p dông ®èi víi c«ng chøc, c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc, ng­êi lao ®éng theo lo¹i h×nh b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc vµ sü quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, h¹ sü quan, binh sü qu©n ®éi nh©n d©n vµ c«ng an nh©n d©n. Néi dung cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi nµy ®· ®· ®­îc ®æi míi c¬ b¶n vµ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng nh­îc ®iÓm, tån t¹i mµ §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi t¹m thêi ban hµnh nh÷ng n¨m tr­íc ®©y, ®ã lµ: - §èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi b¾t buéc kh«ng chØ bao gåm lao ®éng trong khu vùc Nhµ n­íc mµ ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông tõ 10 lao ®éng trë lªn còng cã quyÒn tham gia b¶o hiÓm x· héi. - §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi tù nguyÖn vµ vÊn ®Ò tham gia ®ãng gãp vµo Quü b¶o hiÓm x· héi cña ng­êi sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng vµ h×nh thµnh Quü b¶o hiÓm x· héi. - Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc qu¶n lý thèng nhÊt, tËp trung trong c¶ n­íc, ®éc lËp víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc Nhµ n­íc b¶o trî, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®­îc thùc hiÖn theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - VÒ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, quy ®Þnh 5 chÕ ®é lµ èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng- bÖnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ vµ tö tuÊt, kh«ng cßn chÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng mµ nh÷ng ng­êi mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng ®­îc quy ®Þnh chung trong chÕ ®é h­u trÝ víi møc h­ëng l­¬ng h­u thÊp. Trong tõng chÕ ®é cã quy ®Þnh cô thÓ h¬n vÒ ®iÒu kiÖn h­ëng, thêi gian vµ møc h­ëng. - Ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi ®­îc cÊp sæ b¶o hiÓm x· héi, sæ b¶o hiÓm x· héi ghi chÐp, ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh tham gia b¶o hiÓm x· héi, møc tiÒn l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®· ®­îc h­ëng. - §èi víi lùc l­îng vò trang còng ®· cã quy ®Þnh riªng vÒ b¶o hiÓm x· héi (NghÞ ®Þnh sè 45/CP cña ChÝnh phñ). - Tµi chÝnh b¶o hiÓm x· héi ®­îc ®æi míi c¬ b¶n, tËp trung ë nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: + Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së sù ®ãng gãp cña ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng lµ chÝnh, Nhµ n­íc hç trî cho nguån Quü b¶o hiÓm x· héi lµ thø yÕu khi cÇn thiÕt. Møc ®ãng gãp hµng th¸ng ®­îc quy ®Þnh b¾t buéc thuéc tr¸ch nhiÖm cña c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. Víi quy ®Þnh vÒ møc ®ãng gãp râ rµng ®· lµm cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng thÊy ®­îc quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña m×nh trong viÖc ®ãng gãp vµo Quü b¶o hiÓm x· héi. + Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc t¸ch khái ng©n s¸ch Nhµ n­íc, h¹ch to¸n ®éc lËp; quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó b¶o tån vµ t¨ng tr­ëng. Quü b¶o hiÓm x· héi ®¶m b¶o thu ®ñ ®Ó chi vµ cã phÇn kÕt d­, b¶o ®¶m tÝnh chÊt cña b¶o hiÓm x· héi ®oµn kÕt, t­¬ng trî gi÷a tËp thÓ ng­êi lao ®éng vµ gi÷a c¸c thÕ hÖ, ®ång thêi ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi lu«n ®­îc æn ®Þnh l©u dµi. Nh­ vËy, tõ n¨m 1995 chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· g¾n quyÒn lîi h­ëng b¶o hiÓm x· héi víi tr¸ch nhiÖm ®ãng gãp b¶o hiÓm x· héi cña ng­êi lao ®éng, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi sö dông lao ®éng, t¹o ®­îc Quü b¶o hiÓm x· héi ®éc lËp víi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. + Møc chi tr¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®­îc quy ®Þnh cô thÓ, hîp lý, phï hîp víi møc ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng. §Æc biÖt møc h­ëng l­¬ng h­u ®­îc quy ®Þnh lµ 45% so víi møc tiÒn l­¬ng ngh¹ch bËc, l­¬ng hîp ®ång cho ng­êi cã 15 n¨m lµm viÖc vµ ®ãng b¶o hiÓm x· héi, sau ®ã cø thªm mçi n¨m ®­îc thªm 2% vµ cao nhÊt lµ 75% cho ng­êi cã 30 n¨m tham gia b¶o hiÓm x· héi. Ngoµi ra, ng­êi lao ®éng nÕu cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi tõ n¨m thø 31 trë lªn th× mçi n¨m thªm ®­îc ®­îc h­ëng trî cÊp mét lÇn b»ng 1/2 th¸ng tiÒn l­¬ng, tèi ®a kh«ng qu¸ 5 th¸ng tiÒn l­¬ng. Víi quy ®Þnh nµy ®· tõng b­íc c©n ®èi ®­îc thu- chi b¶o hiÓm x· héi. §Ó thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi vµ qu¶n lý quü b¶o hiÓm x· héi theo luËt ®Þnh, xo¸ bá tÝnh hµnh chÝnh trong ho¹t ®éng b¶o hiÓm x· héi, ngµy 16/02/1995 ChÝnh phñ ra NghÞ ®Þnh sè 16/CP vÒ viÖc thµnh lËp B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam c¨n cø LuËt tæ chøc ChÝnh phñ Ngµy 30 th¸ng 9 n¨m 1992 vµ ®iÒu 150 Bé luËt Lao ®éng, xÐt theo ®Ò nghÞ cña Bé tr­ëng, Tr­ëng ban Tæ chøc- C¸n bé ChÝnh phñ. B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së thèng nhÊt c¸c tæ chøc B¶o hiÓm x· héi hiÖn nay ë Trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng thuéc hÖ thèng lao ®éng- Th­¬ng binh vµ X· héi vµ Tæng liªn ®oµn Lao ®éng ViÖt Nam ®Ó gióp ChÝnh phñ chØ ®¹o c«ng t¸c qu¶n lý quü B¶o hiÓm x· héi vµ thùc hiÖn c¸c chÕ ®é, chÝnh s¸ch B¶o hiÓm x· héi theo ph¸p luËt cña Nhµ n­íc.B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®­îc Nhµ n­íc b¶o hé, cã con dÊu riªng, cãi tµi kho¶n, cã trô së ®Æt t¹i thµnh phè Nµ Néi. Quü B¶o hiÓm x· héi ®­îc qu¶n lý thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nµh n­íc Do cã tæ chøc thèng nhÊt qu¶n lý, b¶o tån, ph¸t triÓn quü vµ thùc hiÖn chi tr¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho c¸c ®èi t­îng h­ëng b¶o hiÓm x· héi ®· ®¶m b¶o cho viÖc chi tr¶ ®Çy ®ñ, kÞp thêi vµ ®óng quy ®Þnh; kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tån t¹i tr­íc ®©y. Tuy nhiªn, víi c¸c quy ®Þnh cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi thùc hiÖn tõ n¨m 1995 cßn mét sè ®iÓm tån t¹i cÇn ®­îc nghiªn cøu hoµn thiÖn nh­: - §èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi cßn h¹n hÑp, Nhµ n­íc míi quy ®Þnh lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp mµ cã tõ 10 lao ®éng trë lªn míi thuéc diÖn b¾t buéc tham gia b¶o hiÓm x· héi, v× vËy ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi tuy ®· ®­îc më réng h¬n so víi quy ®Þnh tr­íc ®©y, nh­ng so víi tæng sè lao ®éng x· héi th× cßn chiÕm tû träng thÊp, míi chØ cã kho¶ng 14% sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi. §iÒu nµy cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sè ng­êi lao ®éng trong x· héi ®­îc h­ëng quyÒn lîi vÒ b¶o hiÓm x· héi, ®ång thêi quy m« quü b¶o hiÓm x· héi bÞ h¹n chÕ. - ChÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi vÉn cßn ®an xem mét sè chÝnh s¸ch x· héi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn theo nh÷ng quy ®Þnh cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi tõ n¨m 1995 ®Õn nay, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi ®· cã nh÷ng söa ®æi, bæ sung: - VÒ ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi: Bæ sung ®èi t­îng lµ c¸n bé x·, ph­êng, thÞ trÊn theo NghÞ ®Þnh sè 09/1998/N§-CP thùc hiÖn tõ 1/1998; ®èi t­îng lµ ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc thùc hiÖn x· héi hãa thuéc ngµnh gi¸o dôc, y tÕ, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao theo NghÞ ®Þnh sè 73/1999/N§-CP cña ChÝnh phñ. - VÒ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi: Cã söa ®æi, bæ sung c¶ vÒ møc ®ãng, tû lÖ h­ëng, ®iÒu kiÖn h­ëng vµ ph­¬ng ph¸p tÝnh l­¬ng h­u t¹i c¸c NghÞ ®Þnh sè 93/1998/N§-CP, sè 94/1999/N§-CP vÒ söa ®æi, bæ sung mét sè §iÒu cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi; NghÞ ®Þnh sè 04/2001/N§-CP quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh mét sè §iÒu cña LuËt SÜ quan Qu©n ®éi n¨m 1999; NghÞ ®Þnh sè 61/2001/N§-CP vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng khai th¸c trong hÇm lß; QuyÕt ®Þnh sè 37/2001/Q§-CP vÒ chÕ ®é nghØ ng¬i d­ìng søc; NghÞ quyÕt sè 16/2000/NQ-CP vÒ tinh gi¶n biªn chÕ trong c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ NghÞ quyÕt sè 41/2002/N§-CP vÒ s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Víi nh÷ng söa ®æi, bæ sung vÒ chÝnh s¸ch b¶o hiÓm x· héi quy ®Þnh t¹i c¸c v¨n b¶n trªn, cã ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn viÖc qu¶n lý quü vµ c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi. Ngoµi ra, tõ n¨m 1995 ®Õn nay víi 3 lÇn thay ®æi møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu vµo c¸c n¨m 1997 (Tõ møc 120.000 ®ång lªn møc 144.000 ®ång); n¨m 2000 (Tõ møc 144.000 ®ång lªn møc 180.000 ®ång) vµ n¨m 2001 ®Õn nay lªn møc 210.000 ®ång. Víi thay ®æi nµy th× thu b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi theo thang b¶ng l­¬ng Nhµ n­íc vÉn thùc hiÖn theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu cò, nh­ng khi gi¶i quyÕt chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi th× ®­îc thùc hiÖn theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu míi t¹i thêi ®iÓm gi¶i quyÕt chÕ ®é còng nh­ ®iÒu chØnh theo møc t¨ng cña møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu ®èi víi ng­êi ®ang h­ëng l­¬ng h­u vµ trî cÊp b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng, ®iÒu nµy kh«ng nh÷ng ¶nh h­ëng ®Õn quü b¶o hiÓm x· héi vÒ c©n ®èi thu- chi mµ phÇn l·i suÊt ®Çu t­ còng bÞ gi¶m. II. Thùc tr¹ng vÒ quü b¶o hiÓm x· héi cña n­íc ta hiÖn nay. 1- Thùc tr¹ng vÒ thu b¶o hiÓm x· héi: 1.1. VÒ chÝnh s¸ch thu b¶o hiÓm x· héi: - §èi t­îng thu b¶o hiÓm x· héi: + Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc; + Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn; + Ng­êi lao ®éng ViÖt Nam lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghiÖp, trong c¸c c¬ quan, tæ chøc n­íc ngoµi hoÆc tæ chøc quèc tÕ t¹i ViÖt Nam, trõ tr­êng hîp ®iÒu ­íc quèc tÕ mµ CHXHCN ViÖt nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c; + Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¸c c¬ quan hµnh chÝnh, sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ; + Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong doanh nghiÖp, tæ chøc dÞch vô lùc l­îng vò trang; + Ng­êi gi÷ chøc vô d©n cö, bÇu cö, lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, lµm viÖc trong c¸c c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ tõ trung ­¬ng ®Õn cÊp huyÖn; + Ng­êi lao ®éng vµ chuyªn gia lµ c«ng d©n ViÖt Nam ®i lµm cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi. + Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c c¬ së x· héi ho¸ ngoµi c«ng lËp thuéc c¸c ngµnh: Y tÕ, Gi¸o dôc, V¨n ho¸ vµ thÓ thao; + SÜ quan, qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, h¹ sÜ quan, binh sÜ Qu©n ®éi vµ C«ng an nh©n d©n; + C¸n bé x·, ph­êng, thÞ trÊn; - Quü b¶o hiÓm x· héi: quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: + Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü tiÒn l­¬ng cña nh÷ng ng­êi tham gia b¶o hiÓm x· héi trong ®¬n vÞ, trong ®ã cã 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp. §èi víi ng­êi lao ®éng ®i lµm cã thêi h¹n ë n­íc ngoµi ®ãng b»ng 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ, tö tuÊt. §èi víi c¸n bé x·, ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®ãng b»ng 10% so víi trî cÊp cña c¸n bé x· ®Ó chi c¸c chÕ ®é trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, tiÒn mai t¸ng. Bé Quèc phßng, Bé C«ng an ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü tiÒn l­¬ng cña nh÷ng qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n h­ëng l­¬ng, trong ®ã 10% ®Ó chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ, tö tuÊt vµ 5% ®Ó chi c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp, ®ãng b»ng 2% møc l­¬ng tèi thiÓu theo tæng sè qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n thuéc diÖn h­ëng sinh ho¹t phÝ ®Ó chi 2 chÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp vµ chÕ ®é tö tuÊt. + Ng­êi lao ®éng, qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n h­ëng l­¬ng ®ãng 5% trªn tæng quü l­¬ng cho quü BHXH ®Ó chi 2 chÕ ®é h­u trÝ vµ tö tuÊt; c¸n bé x· ®ãng 5% trªn møc sinh ho¹t phÝ ®Ó chi c¸c chÕ ®é trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, tiÒn mai t¸ng. + Nhµ n­íc ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng­êi lao ®éng. + §Çu t­ sinh lêi. + C¸c nguån thu kh¸c. §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi còng quy ®Þnh: + TiÒn l­¬ng, trî cÊp th¸ng lµm c¨n cø ®ãng b¶o hiÓm x· héi bao gåm l­¬ng theo ng¹ch bËc, qu©n hµm, chøc vô vµ c¸c kho¶n phô cÊp khu vùc, ®¾t ®á, chøc vô. Th©m niªn, hÖ sè chªnh lªch b¶o l­u (nÕu cã). §èi víi c¸n bé x· c¨n cø theo møc trî cÊp sinh ho¹t hµng th¸ng; qu©n nh©n, c«ng an nh©n d©n thuéc diÖn h­ëng sinh ho¹t phÝ c¨n cø theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. + Ng©n s¸ch Nhµ n­íc chuyÓn vµo quü b¶o hiÓm x· héi sè tiÒn ®ñ chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt, b¶o hiÓm y tÕ cña nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng b¶o hiÓm x· héi tr­íc ngµy thi hµnh §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi vµ hç trî ®Ó chi l­¬ng h­u cho ng­êi lao ®éng thuéc khu vùc Nhµ n­íc vÒ h­u kÓ tõ ngµy thi hµnh §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi. + ViÖc tæ chøc thu b¶o hiÓm x· héi do tæ chøc B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam thùc hiÖn. + Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc qu¶n lý tËp trung thèng nhÊt theo chÕ ®é tµi chÝnh cña Nhµ n­íc, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ ®­îc Nhµ n­íc b¶o hé. Quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó b¶o tån vµ t¨ng tr­ëng theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. 1.2. T×nh h×nh vÒ ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ thu b¶o hiÓm x· héi: VÒ thùc tr¹ng ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi bao gåm: sè l­îng ng­êi tham gia, thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi b×nh qu©n, tiÒn l­¬ng b×nh qu©n lµm c¨n cø ®ãng b¶o hiÓm x· héi (theo tæng sè vµ sè ng­êi cã thêi gian tham gia tr­íc 1/1995), sè lao ®éng nµy ®­îc ph©n lo¹i theo c¸c ®é tuæi, thÓ hiÖn cô thÓ theo c¸c biÓu b¶ng sau: Trang cho biÓu TH ®èi t­îng tham gia BHXH(biÓu sè 1) Trang cho biÓu TK ®èi t­îng tham gia BHXH theo ®é tuæi (biÓu sè 2) BiÓu sè 3: tæng hîp t×nh h×nh thu b¶o hiÓm x· héi STT ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh 1996 1997 1998 1999 2000 2001 1. Sè ®¬n vÞ tham gia BHXH (kh«ng kÓ LLVT) 30.789 34.815 49.628 59.404 61.404 65.611 2. Tæng sè lao ®éng ng­êi 3.231.444 3.572.352 3.765.389 3.860.000 4.127.680 4.375.925 3. Quü l­¬ng c¨n cø ®ãng BHXH tr. ® 13.024.187 17.978.118 19.225.398 20.197.465 26.787.041 31.335.998 4. L­¬ng BQ th¸ng ®ãng BHXH ®ång 335.872 419.381 425.485 436.042 540.801 596.750 5 Sè tiÒn ph¶i thu BHXH trong n¨m (theo quü l­¬ng) tr. ® 2.604.837 3.595.623 3.845.079 3.978.900 5.277.047 6.173.191 6 Sè tiÒn ch­a thu n¨m tr­íc tr. ® 198.352 233.456 383.468 352.591 145.437 224.263 7 Tæng sè tiÒn ph¶i thu trong n¨m tr. ® 2.803.189 3.829.079 4.228.547 4.331.491 5.422.484 6.397.454 8 Sè tiÒn thu thõa trong n¨m tr. ® 100.342 150.574 99.507 49.570 48.581 9 Sè tiÒn thùc thu trong n¨m tr. ® 2.569.733 3.445.611 3.875.956 4.186.054 5.198.221 6.348.185 10 Tû lÖ ®· thu/ph¶i thu % 91,67 90,00 91,66 96,65 95,87 99,23 11 Sè nî chuyÓn n¨m sau (trõ phÇn thu d­) tr. ® 233.456 383.468 352.591 145.437 224.263 49.269 12 Sè nî chuyÓn n¨m sau (ch­a trõ thu d­) tr. ® 233.456 483.810 503.165 244.944 273.833 98.850 Ghi chó: TiÒn thu b¶o hiÓm x· héi vµ tiÒn l­¬ng tÝnh theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu tõng thêi ®iÓm ( n¨m 1996 møc 120.000 ®ång; n¨m 1997 ®Õn 1998 møc 144.000 ®ång; n¨m 2000 møc 180.000 ®ång; n¨m 2001 møc 210.000 ®ång). (Sè liÖu cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) Qua sè liÖu thùc tr¹ng vÒ ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ t×nh h×nh tham gia b¶o hiÓm x· héi t¹i c¸c biÓu 1,2,3 nªu trªn, ®Ò tµi cã nh÷ng nhËn xÐt nh­ sau: - §èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi kÓ tõ 1/1995 ®Õn n¨m 2002 t¨ng kh¸ nhanh, tõ 2,85 triÖu ng­êi n¨m 1995 t¨ng lªn 4,37 triÖu ng­êi n¨m 2001, trong thêi gian nµy sè gi¶m do nghØ h­u vµ nghØ h­ëng trî cÊp mét lÇn lµ 0, 75 triÖu ng­êi. Nh­ vËy sè ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi t¨ng tuyÖt ®èi lµ 2,27 triÖu ng­êi ( b×nh qu©n 324 ngh×n ng­êi/n¨m), ®©y lµ yÕu tè c¬ b¶n ®Ó t¨ng thu vµ t¨ng quü b¶o hiÓm x· héi, ®¶m b¶o c©n ®èi l©u dµi vÒ quü. - Tû lÖ c¬ cÊu vÒ giíi tÝnh t­¬ng ®èi ngang nhau (nam 51,4%, n÷ 48,6%), ®iÒu nµy ¶nh h­ëng lín ®Õn quü b¶o hiÓm x· héi v× n÷ tuæi nghØ h­u sím h¬n nam 5 tuæi. - Sè thu b¶o hiÓm x· héi t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m 630 tû ®ång do ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi t¨ng vµ møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu t¨ng (tiÒn l­¬ng b×nh qu©n lµm c¨n cø ®ãng b¶o hiÓm x· héi t¨ng). Víi xu h­íng nµy gióp cho sè thu b¶o hiÓm x· héi hµng n¨m t¨ng vÒ sè tuyÖt ®èi. Tuy nhiªn, sè chi b¶o hiÓm x· héi tõ quü còng t¨ng do viÖc t¨ng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu, nh­ng hiÖn t¹i do sè ng­êi h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng tõ quü ch­a nhiÒu, nªn trong nh÷ng n¨m ®Çu sè d­ cña quü cã tèc ®é t¨ng nhanh, ®Õn khi cã nhiÒu ng­êi h­ëng chÕ ®é hµng th¸ng tõ quü th× ®©y lµ vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n cho viÖc ®¶m b¶o c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi. - Sè ng­êi cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi tr­íc 1/1995 gi¶m dÇn qua c¸c n¨m do ®ñ ®iÒu kiÖn nghØ h­u vµ nghØ viÖc h­ëng chÕ ®é trî cÊp mét lÇn, b×nh qu©n gi¶m 109,5 ngh×n ng­êi/n¨m (t­¬ng ®­¬ng møc gi¶m 4%/n¨m); ®èi t­îng nµy phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn tuæi ®êi (theo nhãm ®é tuæi chia ra lao ®éng nam vµ lao ®éng n÷) - VÒ thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi, tÝnh ®Õn n¨m 2001 b×nh qu©n chung lµ 13,27 n¨m/ng­êi, nh­ng sè ng­êi cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi tr­íc 1/1995 tÝnh ®Õn thêi ®iÓm nµy b×nh qu©n ®· lµ 21,32 n¨m/ng­êi. Nh­ vËy sè ng­êi nghØ h­u nh÷ng n¨m tõ nay ®Õn n¨m 2012 vÉn chñ yÕu thuéc lo¹i ®èi t­îng tham gia tr­íc 1/1995. - VÒ ®é tuæi cña ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi b×nh qu©n chung lµ 34,68 tuæi, chñ yÕu ë ®é tuæi 25 ®Õn 40 tuæi. Riªng ®èi víi ng­êi cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi tr­íc 1/1995 cã tuæi ®êi cao h¬n, b×nh qu©n 44,5 tuæi, tËp trung trong kho¶ng ®é tuæi tõ 35 ®Õn 47 tuæi. Víi th¸p tuæi nµy dù b¸o cho chóng ta biÕt sè ng­êi nghØ h­u sÏ tËp trung chñ yÕu vµo c¸c n¨m 2010 ®Õn 2017 ®èi víi c¸c ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi tr­íc 1/1995. Víi viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tham gia b¶o hiÓm x· héi vµ x¸c ®Þnh c¸c sè liÖu thèng kª vÒ ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi nªu trªn lµ c¨n cø chñ yÕu ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu thøc liªn quan ®Õn sè ng­êi nghØ h­u hµng n¨m, phôc vô cho tÝnh to¸n x¸c ®Þnh sè tiÒn ng©n s¸ch Nhµ n­íc chuyÓn cho quü b¶o hiÓm x· héi hµng n¨m vµ c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc chÝnh x¸c. 2- Thùc tr¹ng vÒ chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi. 2.1. Nh÷ng néi dung chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi : 2.1.1 Nh÷ng néi dung chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi: - Chi tr¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi gåm: + ChÕ ®é èm ®au; + ChÕ ®é thai s¶n; + ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp (trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, trî cÊp chÕt do tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp, trî cÊp ng­êi phôc vô, trî cÊp hç trî sinh ho¹t); + ChÕ ®é h­u trÝ (l­¬ng h­u hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, trî cÊp trªn 30 n¨m, trî cÊp hµng th¸ng ®èi víi c«ng nh©n cao su); + ChÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng hµng th¸ng; + ChÕ ®é tö tuÊt ( trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, tiÒn mai t¸ng); + ChÕ ®é nghØ ng¬i d­ìng søc; - Chi b¶o hiÓm y tÕ cho c¸c ®èi t­îng h­ëng l­¬ng h­u vµ trî cÊp hµng th¸ng (møc 3% l­¬ng h­u, trî cÊp). - LÖ phÝ cho c«ng t¸c chi tr¶ (0,52% so víi tæng sè chi tr¶); - Chi qu¶n lý (n¨m 2001 vµ 2002 víi møc 4% so víi tæng sè thu b¶o hiÓm x· héi) - Chi phÝ cho ho¹t ®éng ®Çu t­. - Chi kh¸c. 2.1.2. Nh÷ng néi dung chi tõ nguån quü b¶o hiÓm x· héi: - Chi tr¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho c¸c ®èi t­îng kÓ tõ 1/1/1995 trë ®i gåm: + ChÕ ®é èm ®au; + ChÕ ®é thai s¶n; + ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp (trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, trî cÊp chÕt do tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp, trî cÊp ng­êi phôc vô, trî cÊp hç trî sinh ho¹t); + ChÕ ®é h­u trÝ (l­¬ng h­u hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, trî cÊp trªn 30 n¨m); + ChÕ ®é tö tuÊt ( trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, tiÒn mai t¸ng); + ChÕ ®é nghØ ng¬i d­ìng søc; - Chi b¶o hiÓm y tÕ cho c¸c ®èi t­îng h­ëng l­¬ng h­u vµ trî cÊp hµng th¸ng tõ 1/1/1995 trë ®i (møc 3% l­¬ng h­u, trî cÊp). - LÖ phÝ cho c«ng t¸c chi tr¶ (0,52% so víi tæng sè chi tr¶ tõ quü b¶o hiÓm x· héi); - Chi cho c«ng t¸c qu¶n lý bé m¸y hµng n¨m (møc 4% so víi tæng sè thu b¶o hiÓm x· héi) - Chi phÝ cho ho¹t ®éng ®Çu t­. - Chi kh¸c. 2.1.3. Nh÷ng néi dung chi tõ nguån ng©n s¸ch Nhµ n­íc: - Chi tr¶ c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho c¸c ®èi t­îng nghØ h­ëng chÕ ®é tr­íc 1/1/1995 gåm: + ChÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp (trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp ng­êi phôc vô, trî cÊp hç trî sinh ho¹t); + ChÕ ®é h­u trÝ (l­¬ng h­u hµng th¸ng, trî cÊp hµng th¸ng ®èi víi c«ng nh©n cao su); + Trî cÊp mÊt søc lao ®éng hµng th¸ng (kÓ c¶ ng­êi h­ëng theo NghÞ ®Þnh sè 91/CP) + ChÕ ®é tö tuÊt ( trî cÊp hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, tiÒn mai t¸ng); - Chi b¶o hiÓm y tÕ cho c¸c ®èi t­îng h­ëng l­¬ng h­u vµ trî cÊp hµng th¸ng nghØ h­ëng chÕ ®é tr­íc 1/1/1995 (møc 3% l­¬ng h­u, trî cÊp). - LÖ phÝ cho c«ng t¸c chi tr¶ (0,52% so víi tæng sè chi tr¶ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc); - Chi cho c¸c ®èi t­îng h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi gi¶i quyÕt theo c«ng v¨n sè 843/L§TBXH ngµy 25/3/1996 cña Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh & X· héi; - Chi kh¸c. 2.2. Thùc tr¹ng vÒ ®èi t­îng h­ëng b¶o hiÓm x· héi: BiÓu sè 4: §èi t­îng gi¶i quyÕt míi hµng n¨m Sè Lo¹i ®èi t­îng §¬n vÞ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Tæng Céng TT tÝnh (3 th¸ng) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 9 I. H­ëng hµng th¸ng 976 21.913 39.786 42.293 49.642 55.740 63.314 273.664 1 2 H­u VC Trî cÊp CB x· Ng­êi 359 12.010 13.727 16.058 24.402 39 29.455 551 35.866 1.829 131.877 2.419 3 H­u Q§ Ng­êi 78 2.547 3.603 3.850 5.131 4.537 4.061 23.807 4 §X TuÊt §.xuÊt 474 6.250 20.596 19.803 17.819 19.931 19.841 105.805 Trong ®ã: §XCB §.xuÊt 458 6.181 20.346 19.607 17.609 19.777 19.642 105.116 §XND §.xuÊt 16 69 250 196 210 154 199 1.094 5 TNL§ - BNN Ng­êi 65 1.034 1.518 1.984 1.767 1.671 1.717 9.756 II. H­ëng 1 lÇn (ch­a kÓ LL vò trang) 1 T/C theo ®iÒu 28 Ng­êi 61.210 69.299 89.022 98.654 104.256 116.997 608.737 2 T/C 1 lÇn CB x· Ng­êi 231 2.386 5.913 8.530 3 T/C ng­êi > 30 n¨m CT Ng­êi 6.385 7.094 8.456 12.882 15.333 18.515 75.759 4 T/C TNL§ Ng­êi 1.084 1.105 1.678 1.646 1.694 1.681 9.993 5 ChÕt do TNL§ Ng­êi 422 436 463 498 408 516 3.179 6 BÖnh NN Ng­êi 475 509 348 393 349 292 2.875 7 TuÊt Ng­êi 9.200 10.161 10.974 10.962 12.417 12.935 76.810 8 MTP Ng­êi 18.520 23.800 22.918 22.138 25.334 26.364 162.874 9 Èm ®au Ng­êi 825.416 850.806 978.673 962.533 994.012 1.194.596 6.656.842 Ngµy 5.418.970 5.784.901 6.684.734 6.289.537 5914138 7.574.829 43.452.010 10 Thai s¶n Ng­êi 86.176 95.202 101.250 142.610 126.506 142.882 789.828 Ngµy 6.270.588 8.461.462 9.250.618 8.949.882 11.301.449 13.077.584 65.773.045 11 D­ìng søc Ng­êi 59.730 59.730 Ngµy 350.486 350.486 (Sè liÖu cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) BiÓu sè 5: §èi t­îng h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng (Sè cã mÆt ®Õn 31/12 c¸c n¨m) §¬n vÞ tÝnh: ng­êi N¨m Nguån H­u vC H­u Q§ T/C x· MSL§ TUÊt (§X) TNL§ BNN Tæng Céng Sè bµn giao 1/10/1995 1.024.987 166.976 406.360 174.438 6.157 1.778.918 1995 Tæng T§: NSNN Quü 1.021.095 1.020.736 359 166.129 166.051 78 399.253 399.253 168.538 168.064 474 6.484 6.419 65 1.761.499 1.760.523 976 1996 Tæng T§: NSNN Quü 1.017.129 1.006.340 10.789 166.981 164.489 2.492 395.026 395.026 178.970 172.609 6.361 11.315 10.357 958 1.769.421 1.748.821 20.600 1997 Tæng T§: NSNN Quü 1.020.447 996.235 24.212 168.389 162.572 5.817 380.132 380.132 175.709 164.419 11.290 13.542 11.332 2.210 1.758.219 1.714.690 43.529 1998 Tæng T§: NSNN Quü 1.020.125 979.867 40..258 169.670 160.465 9.205 367.017 367.017 179.189 162.672 16.517 15.980 11.960 4.020 1.751.961 1.681.981 70.000 1999 Tæng T§: NSNN Quü 1.030.361 966.291 64.070 172.174 158.231 13.943 7 7 352.407 352.407 181.580 160.037 21.543 17.932 12.292 5.640 1.754.461 1.649.258 105.203 2000 Tæng T§: NSNN Quü 1.045.171 951.901 93.270 175.148 155.954 19.194 476 476 340.663 340.663 179.814 154.434 25.380 19.612 12.320 7.292 1.760.884 1.615.272 145.612 2001 Tæng T§: NSNN Quü 1.065.464 937.463 128.001 175.190 153.551 21.639 2.233 2.233 330.095 330.095 183.962 153.766 30.196 21.183 12323 8.860 1.778.127 1.587.198 190.929 (Sè liÖu cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) Qua sè liÖu vÒ ®èi t­îng h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi t¹i biÓu sè 4, sè 5 ta thÊy: - Sè ng­êi h­ëng chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng vµ mét lÇn ®Òu t¨ng, n¨m sau nhiÒu h¬n so víi n¨m tr­íc (tû lÖ t¨ng b×nh qu©n c¸c n¨m lµ 12%) . - Sè ng­êi nghØ h­u hµng n¨m ®èi víi ®èi t­îng tham gia b¶o hiÓm x· héi theo NghÞ ®Þnh sè 12/CP t¨ng nhanh (t¨ng b×nh qu©n 25%/n¨m).§iÒu nµy thÓ hiÖn ®óng thùc tr¹ng vÒ ®é tuæi ng­êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi nh­ ®· nªu t¹i phÇn thu b¶o hiÓm x· héi vµ ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng tuæi nghØ h­u theo NghÞ ®Þnh 236/H§BT, ®a sè tuæi nghØ h­u lµ 50 vµ khi thùc hiÖn theo §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi tuæi nghØ h­u®· t¨ng lªn trªn 50. Riªng ng­êi nghØ h­u thuéc lùc l­¬ng vò trang hµng n¨m t­¬ng ®èi æn ®Þnh. - Sè ng­êi nghØ h­u cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi trªn 30 n¨m còng t¨ng qua c¸c n¨m t­¬ng øng víi møc t¨ng tuæi nghØ h­u. - Sè ng­êi nghØ viÖc h­ëng trî cÊp mét lÇn theo ®iÒu 28 §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m lµ: 10% (n¨m 2000 vµ 2001 mçi n¨m ®· cã trªn 10 v¹n ng­êi). 2.3. Thùc tr¹ng vÒ chi b¶o hiÓm x· héi: Theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi th× kinh phÝ ®Ó chi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi gåm tõ nguån do ng©n s¸ch Nhµ n­íc vµ nguån tõ quü b¶o hiÓm x· héi , cô thÓ lµ: + Nguån tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn chi c¸c chÕ ®é h­u trÝ, trî cÊp mÊt søc lao ®éng, tai n¹n lao ®éng-bÖnh nghÒ nghiÖp, tö tuÊt, b¶o hiÓm y tÕ cña nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng b¶o hiÓm x· héi tr­íc ngµy thi hµnh §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi. + Nguån quü b¶o hiÓm x· héi ®¶m b¶o thùc hiÖn chi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi cho c¸c ®èi t­îng ®ang tham gia b¶o hiÓm x· héi bÞ èm ®au, thai s¶n, nghØ d­ìng søc vµ c¸c ®èi t­îng h­ëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi hµng th¸ng, mét lÇn kÓ tõ 01/01/1995. T×nh h×nh chi b¶o hiÓm x· héi tõ 2 nguån vµ chi cho c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ qua sè liÖu cña c¸c biÓu sau: (TiÒn chi b¶o hiÓm x· héi tÝnh theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu tõng thêi ®iÓm (n¨m 1996 møc 120.000 ®ång; n¨m 1997 ®Õn 1998 møc 144.000 ®ång; n¨m 2000 møc 180.000 ®ång; n¨m 2001 møc 210.000 ®ång). BiÓu sè 6: C¬ cÊu nguån kinh phÝ chi BHXH tõ n¨m 1995 ®Õn 2001 N¨m Tæng chi (tr.®) Ng©n s¸ch Nhµ n­íc Quü BHXH ViÖt Nam Sè chi (tr.®) Tû träng (%) Sè chi (tr.®) Tû träng (%) 1996 4.788.607 4.405.457 92,00 383.150 8,00 1997 5.756.618 5.163.093 89,69 593.525 10,31 1998 5.880.095 5.128.466 87,22 751.629 12,88 1999 5.955.971 5.015.620 84,21 940.351 15,79 2000 7.573.401 6.238.493 80,37 1.333.908 19,63 2001 9.257.397 7.321.411 79,08 1.935.986 21,92 (Sè liÖu cña BHXH ViÖt Nam) BiÓu sè 7 C¸c tiªu thøc liªn quan ®Õn ng­êi lao ®éng nghØ h­u nh­ tuæi nghØ h­u, qu¸ tr×nh ®­îc tÝnh thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi, b×nh qu©n tiÒn l­ong lµm c¨n cø tÝnh l­¬ng h­u, tû lÖ h­ëng l­¬ng h­u vµ møc tiÒn l­¬ng h­u còng nh­ b×nh qu©n tuæi thä cña nh÷ng ng­êi h­ëng chÕ ®é h­u trÝ, ®­îc thÓ hiÖn qua sè liÖu thèng kª tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001 nh­ sau: BiÓu sè 8: T×nh h×nh thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ (t¨ng thªm hµng n¨m) Tiªu thøc §¬n vÞ tÝnh N¨ m 1995 N¨m 1996 N¨m 1997 N¨m 1998 N¨m 1999 N¨m 2000 N¨m 2001 1 2 3 4 5 6 7 8 1.H­uviªnchøc (HC) -Sè ng­êi nghØ h­u: -Thêi gian tham gia BHXH BQ 1 ng­êi: Trong ®ã: + T/G ®ãng cho quü: + Tr­íc 1/1995: -T/G tr­íc 1/1995 so tæng T/G ®ãng BHXH: -L­¬ng BQ th¸ng tÝnh l­¬ng h­u theo l­ong T.T thêi ®iÓm: - L­¬ng BQ th¸ng tÝnh l­¬ng h­u theo l­ong T.T 210.000®: -L­¬ng h­u theo l­ong T.T thêi ®iÓm: -L­¬ng h­u theo l­ong T.T 210.000®: 2. H­u LLVT (HQ) - Sè ng­êi nghØ h­u: -Thêi gian tham gia BHXH BQ 1 ng­êi: Trong ®ã: + T/G ®ãng cho quü: + Tr­íc 1/1995: -T/G tr­íc 1/1995 so tæng T/G ®ãng BHXH: -L­¬ng BQ th¸ng tÝnh l­¬ng h­u theo l­ong T.T thêi ®iÓm: -L­¬ng BQ th¸ng tÝnh l­¬ng h­u theo l­ong T.T 210.000®: -L­¬ng h­u theo l­ong T.T thêi ®iÓm: -L­¬ng h­u theo l­ong T.T 210.000®: Ng­êi N¨m N¨m N¨m % §ång §ång §ång §ång Ng­êi N¨m N¨m N¨m % 1.000® 1.000® §ång §ång 359 30,5 0,6 29,9 98,03 398.000 696.500 275.124 481.467 78 26,8 0,5 26,3 98,13 695,0 1.216,.2 463.957 811.925 12.010 30,7 1,5 29,2 95,11 399.500 699.125 278.320 487.060 2.547 26,75 1,5 25,25 94,39 698,2 1.221,8 465.950 815413 13.727 31,2 2,5 28,7 91,99 475.580 693.554 331.050 482.781 3.603 26,7 2,5 24,2 90,64 834,2 1.216,5 567.500 827604 16.058 31,5 3,5 28,0 88,89 477.570 696.456 330.150 481.469 3.850 26,75 3,5 23,25 86,92 840,5 1.22,7 569.400 830.375 24.402 31,57 4,5 27,07 85,75 462.648 674.695 321.488 468.837 5.131 26,8 4,5 22,3 83,21 842,4 1.228,5 570.430 831.877 29.455 31,25 5,5 25,75 82,4 564.433 658.505 393.976 459.639 4.537 27,12 5,5 21,52 79,35 985,6 1.149,0 695.560 811.487 35.866 31,23 6,5 24,73 79,19 663.120 663.120 464.135 464.135 4.061 27,56 6,5 21,06 76,42 1.155,2 1.155,2 812.560 812.560 (Sè liÖu thèng kª cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) Sè ng­êi nghØ h­u tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001, nÕu ph©n theo giíi tÝnh vµ ®é tuæi th× kÕt qu¶ thÓ hiÖn ë biÓu sau: BiÓu sè 9: Sè liÖu vÒ ®èi t­îng gi¶i quyÕt h­ëng h­u trÝ tõ 1995 ®Õn 2001 (®èi t­îng nghØ h­u theo NghÞ ®Þnh 12/CP) §é tuæi Tû lÖ % Ng­êi h­u (so I hoÆcII) Tuæi BQ khi nghØ Thêi gian ®ãng BHXH L­¬ng BQ tÝnh h­u (®ång) Tû lÖ % h­ëng h­u L­¬ng h­u BQ (®ång) 1 3 4 6 7 8 9 I. Nam <40 0,17 38,30 21 N 2 Th¸ng 579.580 41,06 245.737 40-44 1,14 42,40 23 N 6 Th¸ng 592.182 49,41 295.791 45-49 2,01 46,94 25 N 10 Th¸ng 602.070 58,86 355.737 50-54 23,71 51,50 29 N 6 Th¸ng 576.156 65,36 378.796 55-59 24,76 56,60 33 N 10 Th¸ng 723.913 73,43 533.945 = 60 17,26 60,00 35 N 3 Th¸ng 818.770 72,20 596.918 >60 30,52 61,73 37 N 0 Th¸ng 892.608 73,02 658.484 Tæng I 57,10 33 N 9 Th¸ng 752.023 70,47 538.300 II. N÷ <40 0,07 38,90 22 N 10 Th¸ng 599.665 49,30 306.064 40-44 0,60 42,30 23 N 5 Th¸ng 636.059 54,01 350.481 45-49 30,29 46,39 25 N 1 Th¸ng 495.511 58,36 292.338 50-54 25,71 51,71 29 N 10 Th¸ng 565.048 70,69 401.179 = 55 20,73 55,00 30 N 8 Th¸ng 632.975 70,74 450.724 >55 22,59 56,60 31 N 1 Th¸ng 661.149 70,59 473.061 Tæng II 51,80 28 N 10 Th¸ng 580.172 66,80 394.900 Céng I + II 54,35 31 N 3 Th¸ng 663.120 68,56 464.135 Ghi chó: l­¬ng vµ l­¬ng h­u tÝnh theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu 210.00®/th¸ng. (Sè liÖu thèng kª cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) - Tû lÖ so víi sè ng­êi nghØ h­u chung: 51,52% - TiÒn T/C BQ 1 ng­êi (l­ong T.T 210.000®) chung: 2.802.000 ®ång (Sè liÖu thèng kª cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) BiÓu sè 11: T×nh h×nh thùc hiÖn chÕ ®é trî cÊp mét lÇn Theo ®iÒu 28 Tiªu thøc §V tÝnh N¨ m 1995 N¨m 1996 N¨m 1997 N¨m 1998 N¨m 1999 N¨m 2000 N¨m 2001 Céng 1 2 3 4 5 6 7 87 9 10 1. Sè ng­êi h­ëng: 2.Thêi gian TG ®ãng BHXH binh qu©n: Trong ®ã: + Tr­íc 1/1995: + T/G ®ãng cho quü: 3.T/G tr­íc 1/1995 so tæng T/G ®ãng BHXH: 4.Tæng sè tiÒn chi tr¶ 5.TiÒn T/C BQ 1 ng­êi (l­ong T.T thêi ®iÓm): 6.TiÒn T/C BQ 1 ng­êi (l­ong T.T 210.000®): 7.L­¬ng th¸ng BQ (l­ong T.T thêi ®iÓm): 8.L­¬ng th¸ng BQ (l­ong T.T 210.000®): 9.TiÒn h­ëng BQ 1 ng­êi so l­¬ng T/T: Ng­êi N¨m N¨m N¨m % Tr. ® Tr. ® Tr. ® 1000® 1000® th¸ng 5.000 9,5 9 0,5 94,74 9.841 1.968 3.445 218.689 382.815 18 56.210 9,43 7,93 1,5 84,04 102..203 1.818 3.183 202.026 353.647 17 69.299 9,32 6,82 2,5 73,18 163.077 2.353 3.433 261.471 381.421 18 89.022 8,6 5,1 3,5 59,30 193.870 2.178 3.177 272.222 397.104 19 98.654 8,8 4,3 4,5 48,86 218.444 2.214 3.230 267.780 403.754 19 104.256 8,3 2,8 5,5 33,73 258.034 2.475 2.888 309.375 361.041 17 116.997 8,01 1,51 6,5 18,85 326728 2.793 2.793 349.077 349.077 17 608.737 1.272.197 2.889 374.780 18 (Sè liÖu thèng kª cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam) Víi sè liÖu tæng hîp vµ thèng kª t¹i c¸c biÓu sè 6, 7, 8, 9, 10,11 cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt nh­ sau: - Sè chi tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, nh­ng møc gi¶m thÊp, b×nh qu©n gi¶m 1,26%/n¨m (®· quy theo møc l­¬ng tèi thiÓu chung); Sè chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi t¨ng ngµy cµng nhanh, b×nh qu©n t¨ng 25,2%/n¨m (®· quy theo møc l­¬ng tèi thiÓu chung). - Tû träng chi b¶o hiÓm x· héi cho chÕ ®é h­u trÝ, trî cÊp mét lÇn, mÊt søc lao ®éng vµ tö tuÊt chiÕm ®a sè trong tæng sè chi b¶o hiÓm x· héi, n¨m 2001 chiÕm 91,77% (8.495 tû ®ång/ 9.257 tû ®ång). - Qòy b¶o hiÓm x· héi chi chÕ ®é h­u trÝ (hµng th¸ng, mét lÇn, b¶o hiÓm y tÕ, lÖ phi chi tr¶) t¨ng kh¸ nhanh: n¨m 1996 lµ 197,7 tû ®ång, n¨m 2001 ®· chi lµ 1.336,7 tû ®ång, b×nh qu©n 32,6%/n¨m (®· quy theo møc l­¬ng tèi thiÓu chung). Trong ®ã tiÒn chi c¸c kho¶n trî cÊp ng¾n h¹n t­¬ng ®èi æn ®Þnh qua c¸c n¨m, cßn l¹i t¨ng chñ yÕu c¸c kho¶n chi l­¬ng h­u hµng th¸ng, b¶o hiÓm y tÕ vµ lÖ phÝ chi tr¶. - Sè tiÒn chi cho chÕ ®é h­u trÝ (gåm hµng th¸ng, trî cÊp mét lÇn, trî cÊp trªn 30 n¨m c«ng t¸c vµ b¶o hiÓm y tÕ) tõ nguån quü b¶o hiÓm x· héi trong nh÷ng n¨m tõ 1/1995 ®Õn 2001 chi toµn bé cho c¸c ®èi t­îng lµ c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n­íc ®· cã thêi gian kh¸ dµi c«ng t¸c tr­íc 1/1995 (®Õn hÕt n¨m 2001 chiÕm tû lÖ lµ 79,19% so víi tæng thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi) vµ cã thêi gian ng¾n tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµo quü b¶o hiÓm x· héi. - Sè ng­êi h­ëng trî cÊp mét lÇn cã trªn 30 n¨m ®ãng b¶o hiÓm x· héi chiÕm b×nh qu©n 51,52% sè ng­êi nghØ h­u trÝ hµng th¸ng, víi møc h­ëng t­¬ng øng cña mét ng­êi lµ 2.802.000 ®ång (b»ng 13,4 th¸ng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu). - Tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2001 sè ng­êi nghØ h­ëng trî cÊp mét lÇn cã thêi gian tham gia b¶o hiÓm x· héi b×nh qu©n lµ 8,5 n¨m víi møc l­¬ng b×nh qu©n th¸ng lµm c¨n cø tÝnh trî cÊp lµ 374.780 ®ång (tÝnh theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu 210.000 ®/th¸ng), møc h­ëng trî cÊp b×nh qu©n mét ng­êi t­¬ng øng 18 th¸ng tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. §a sè ng­êi nghØ h­ëng trî cÊp mét lÇn lµ ®èi t­îng tr­íc 1/1995, ®· cã thêi gian kh¸ dµi c«ng t¸c tr­íc 1/1995 vµ cã thêi gian ng¾n tham gia ®ãng b¶o hiÓm x· héi vµo quü b¶o hiÓm x· héi. - VÒ tuæi nghØ h­u, nÕu so víi thêi kú tr­íc 1/1995 b×nh qu©n 50,84 tuæi th× sau 1/1995 ®· t¨ng lªn b×nh qu©n 54,35 tuæi, trong ®ã b×nh qu©n tuæi nghØ h­u cña nam lµ 57,1; b×nh qu©n tuæi nghØ h­u cña n÷ lµ 51,35, nh­ng so víi tuæi quy ®Þnh chung (nam ®ñ 60 tuæi, n÷ ®ñ 55 tuæi) th× khi thùc hiÖn cßn gi¶m b×nh qu©n ®èi víi nam lµ 2,9 tuæi, n÷ lµ 3,75 tuæi. §ã lµ do chÝnh s¸ch quy ®Þnh mét sè ®èi t­îng ®­îc nghØ h­u ë tuæi thÊp h¬n tuæi quy ®Þnh vµ c¸c ®èi t­îng do søc khoÎ suy gi¶m còng ®­îc nghØ h­u ë tuæi thÊp h¬n quy ®Þnh víi møc l­¬ng h­u thÊp h¬n. Sè nghØ h­u d­íi tuæi quy ®Þnh chung so víi tæng sè ng­êi nghØ h­u chiÕm tû träng ®¸ng ph¶i l­u ý, qua sè liÖu thèng kª th× tû träng lµ 52,3% ®èi víi nam vµ 56,7% ®èi víi n÷. §iÒu nµy ¶nh h­ëng kh¸ lín ®Õn viÖc c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi v× thêi gian ®ãng vµo cho quü bÞ gi¶m ®i, t­¬ng øng lµ thêi gian chi tr¶ l­¬ng h­u tõ quü t¨ng lªn. - VÒ tuæi thä b×nh qu©n cña nh÷ng ng­êi nghØ h­u, theo xu h­íng chung cña x· héi th× tuæi thä ngµy cµng cao, ®Õn thêi ®iÓm n¨m 2001: nam ®¹t tuæi thä b×nh qu©n lµ 68,67; n÷ ®¹t tuæi thä b×nh qu©n lµ 69,66 tuæi. §iÒu nµy ¶nh h­ëng kh¸ lín ®Õn viÖc c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi v× t¨ng thêi gian chi tr¶ l­¬ng h­u vµ xu h­íng tÊt yÕu nµy t¨ng hµng n¨m. 3. KÕt qu¶ ho¹t ®éng cña B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam. Theo quy ®Þnh cña §iÒu lÖ b¶o hiÓm x· héi quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c kho¶n thu vµ chi tr¶ b¶o hiÓm x· héi kÓ tõ 1/1/1995, nh­ng do ho¹t ®éng cña hÖ thèng B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam nªn thùc tÕ quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc x¸c ®Þnh kÓ tõ 1/7/1995. Qua 6 n¨m h×nh thµnh quü b¶o hiÓm x· héi, t×nh h×nh quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: - VÒ sè thu cho quü b¶o hiÓm x· héi: hiÖn t¹i bao gåm thu b¶o hiÓm x· héi tõ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng; thu l·i ®Çu t­ t¨ng tr­ëng tõ sè tiÒn thu b¶o hiÓm x· héi cßn nhµn rçi, ch­a cã hç trî tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - VÒ chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi: Ngoµi c¸c kho¶n chi c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi theo quy ®Þnh cho c¸c ®èi t­îng h­ëng tõ 1/1/1995 trë ®i, quü b¶o hiÓm x· héi cßn chi cho qu¶n lý (chi phÝ qu¶n lý bé m¸y). Nh÷ng n¨m 1995, 1996,1997 kho¶n chi phÝ nµy do ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®µi thä, tõ n¨m 1998 trÝch chi theo ®Þnh møc tõ quü b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c n¨m sau ®­îc x¸c ®Þnh theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn sè thùc thu b¶o hiÓm x· héi hµng n¨m, hiÖn t¹i ®­îc quy ®Þnh b»ng 4% tæng sè thu b¶o hiÓm x· héi vµ ®­îc trÝch tõ l·i do ®Çu t­ t¨ng tr­ëng. Víi t×nh h×nh nh­ nªu trªn, thùc tr¹ng quü b¶o hiÓm x· héi trong c¸c n¨m qua nh­ sau: BiÓu sè 13: Tæng hîp t×nh h×nh thu-chi chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi Tõ quü b¶o hiÓm x· héi N¨m Thu BHXH (triÖu ®ång) Chi BHXH (triÖu ®ång) Tû lÖ chi so víi thu BHXH(%) 1996 2.596.733 383.150 14,76 1997 3.445.611 593.525 17,22 1998 3.875.956 751.629 19,40 1999 4.186.054 940.351 22,46 2000 5.298.221 1.333.908 25,18 2001 6.348.185 1.935.986 30,50 ( Sè liÖu cña BHXH ViÖt Nam) BiÓu sè 14: Tæng hîp quü b¶o hiÓm x· héi qua c¸c n¨m §¬n vÞ tÝnh: triÖu ®ång N¨m Tån quü n¨m tr­íc ChuyÓn qua L·i tõ ®Çu t­ Sè thu BHXH Sè chi BHXH Tån quü TÝnh ®Õn Cuèi n¨m 1995 0 0 788.846 41.954 746.532 1996 746.532 18.151 2.596.733 383.150 2.968.497 1997 2.968.498 191.641 3.445.611 593.525 5.743.163 1998 5.743.163 472.579 3.875.956 751.629 8.887.987 1999 8.887.987 665.714 4.186.054 940.351 12.241.423 2000 12.241.423 824.164 5.298.221 1.333.908 16.285.418 2001 16.285.418 864.992 6.348.185 1.935.986 21.595.177 Tæng 3.037.241 26.539.606 5.980.503 ( Sè liÖu cña BHXH ViÖt Nam) Qua thùc tr¹ng vÒ quü b¶o hiÓm x· héi trong nh÷ng n¨m võa qua, cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt sau: - Thu b¶o hiÓm x· héi t¨ng qua c¸c n¨m ë møc ®é thÊp, b×nh qu©n t¨ng 8,2%/n¨m (Quy theo møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu 210.000 ®), sè t¨ng thu nµy t­¬ng øng víi sè lao ®éng tham gia b¶o hiÓm x· héi t¨ng b×nh qu©n hµng n¨m. - Tû träng hµng n¨m sè chi b¶o hiÓm x· héi tõ quü b¶o hiÓm x· héi so víi sè thu b¶o hiÓm x· héi t¨ng nhanh, n¨m 1996 tû lÖ nµy lµ 14,76%, ®Õn n¨m 2001 ®· lµ 30,5%. §©y lµ néi dung cÇn ®­îc xem xÐt ®¸nh gi¸ th­êng xuyªn ®Ó cã c¸c biÖn ph¸p vÒ chÝnh s¸ch ®¶m b¶o cho c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi l©u dµi. - VÒ ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü b¶o hiÓm x· héi: hiÖn t¹i sè l·i do ®Çu t­ t¨ng tr­ëng ®­îc trÝch 50% bæ sung cho t¨ng quü b¶o hiÓm x· héi, cßn l¹i ®­îc sö dông chi cho qu¶n lý bé m¸y vµ c¸c ®Çu t­ c¬ së vËt chÊt. Víi ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü trong ph¹m vi cho phÐp cña ChÝnh phñ, chñ yÕu sö dông ®Çu t­ vµo mua tr¸i phiÕu, tÝn phiÕu Nhµ n­íc, cho c¸c ng©n hµng Nhµ n­íc, ng©n s¸ch Nhµ n­íc vay… Ho¹t ®éng ®Çu t­ t¨ng tr­ëng quü b¶o hiÓm x· héi ®­îc b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ n¨m 1996 vµ tÝnh ®Õn hÕt ngµy 31/12/2001 sè l·i thu ®­îc lµ 3.037,2 tû ®ång. - Sè chi tõ quü b¶o hiÓm x· héi so víi sè thu vµo quü b¶o hiÓm x· héi trong nh÷ng n¨m ®Çu chiÕm tû träng kh«ng lín do ®èi t­îng h­ëng tõ quü b¶o hiÓm x· héi chi tr¶ ch­a nhiÒu nªn sè tån quü qua hµng n¨m lu«n ®­îc bæ sung thªm vµ t¨ng h¬n so víi n¨m tr­íc, ®Õn cuèi n¨m 2001 sè quü tÝch luü ®­îc lµ 21.595,2 tû ®ång. Tuy nhiªn, víi møc ®é t¨ng chi quü b¶o hiÓm x· héi vµ dù b¸o t¨ng sè ng­êi nghØ h­u trong c¸c n¨m tíi th× viÖc mÊt c©n ®èi quü b¶o hiÓm x· héi tÊt yÕu sÏ x¶y ra.