Đề tài Quản lý thu chi quỹ Bảo hiểm xã hội

Lêi nãi ®Çu B¶o hiÓm x· héi (BHXH) lµ mét chÝnh s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi lao ®éng nh»m tõng b­íc më réng vµ n©ng cao ®¶m b¶o vËt chÊt, gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng khi gÆp rñi ro nh­ bÞ èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp, thai sÈy, hÕt tuæi lao ®éng, qua ®êi. Cïng víi sù ®æi míi cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc trong thêi gian võa qua , chÝnh s¸ch BHXH còng ®­îc ®iÒu chØnh, thay ®æi ®Ó phèi hîp víi sù chuyÓn ®æi cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, víi nguyÖn väng cña ng­êi lao ®éng. Quü BHXH lµ mét bé phËn cèt lâi kh«ng thÓ thiÕu ®­îc vµ cã thÓ nãi nã lµ vai trß quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng BHXH. ViÖc qu¶n lý sö dông quü BHXH (thu - chi quü BHXH) nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quü BHXH, ¶nh h­ëng tíi sù æn ®Þnh cña chÝnh s¸ch BHXH. VËy vÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ n©ng cao ®­îc hiÖu qu¶ trong viÖc thu -chi quü BHXH ®©y lµ c©u hái ®­îc ®Æt ra ®èi víi mçi nhµ kinh tÕ, nh÷ng ng­êi quan t©m nghiªn cøu ho¹t ®éng BHXH. Lµ sinh viªn Khoa B¶o hiÓm tr­êng §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, ®Ó ®ãng gãp mét phÇn søc lùc cña m×nh cho viÖc ph¸t triÓn c¸c chÝnh s¸ch BHXH vµ sù æn ®Þnh Quü BHXH mµ cô thÓ lµ viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thu - chi quü BHXH. Qua bµi viÕt nµy em xin nªu lªn vµ ®ãng gãp mét sè ý kiÕn, mét sè suy nghÜ cña m×nh trong viÖc qu¶n lý thu chi quü BHXH. Do cßn h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é kiÕn thøc còng nh­ c¸c tµi liÖu tham kh¶o nªn ch¾c ch¾n cßn cã nhiÒu thiÕu sãt, h¹n chÕ. Em rÊt mong c¸c thÇy c«®ãng gãp ý kiÕn chØ b¶o nh÷ng thiÕu sãt trong bµi viÕt nµy ®Ó c¸c lÇn viÕt sau co ®iÒu kiÖn n©ng cao chÊt l­îng cña bµi viÕt. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o T« ThÞ Thiªn H­¬ng ®· tËn t×nh gióp ®ì em trong viÖc hoµn thµnh bµi viÕt nµy ®ång thêi em xin c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o kh¸c trong c¸c kiÕn thøc cho em trong khi gi¶ng d¹y ®Ó cã thÓ hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c«. PhÇn I. Lý luËn chung vÒ BHXH vµ Quü BHXH I. Lý luËn chung vÒ BHXH. B¶o hiÓm x· héi (BHXH)lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh b¶o hiÓm ra ®êi kh¸ sím vµ ngµy nay ®· ®­îc phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, nã lµ mét trong ba bé phËn cña chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi ë mçi quèc gia. B¶o hiÓm x· héi ra ®êi vµ ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi lao ®éng trong x· héi. ChÝnh v× vËy B¶o hiÓm x· héi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c biÖt vÒ ®èi t­îng, chøc n¨ng, tÝnh chÊt so víi c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c do tÝnh chÊt cña nã quyÕt ®Þnh. 1. B¶n chÊt cña B¶o hiÓm x· héi Con ng­êi sèng lao ®éng, lµm viÖc nh»m tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña m×nh, tõ c¸c nhu cÇu c¬ b¶n, thiÕt yÕu nh­ ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i... §Õn c¸c nhu cÇu cao h¬n nh­ vui ch¬i gi¶i trÝ, cã ®Þa vÞ trong x· héi, ®­îc t«n träng b¶o vÖ... Khi cuéc sèng cµng ph¸t triÓn th× nhu cÇu cña con ng­êi còng ngµy cµng cao h¬n. §Ó tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu cña m×nh con ng­êi ph¶i lao ®éng, ph¶i bá søc lao ®éng nh»m nhËn thøc ®­îc nh÷ng g× t­¬ng øng víi søc lao ®éng b¶o ra. VËy kh¶ n¨ng lao ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn nhu cÇu sèng vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi. Tuy nhiªn trong cuéc sèng kh«ng ph¶i lóc nµo con ng­êi còng gÆp thuËn lîi cã ®­îc mét cuéc sèng æn ®Þnh. Tr¸i l¹i cã rÊt nhiÒu khã kh¨n, bÊt lîi Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ng­êi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n bÊt ngê bÞ èm ®au hay bÞ tai n¹n lao ®éng, mÊt viÖc lµm, khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m... Khi r¬i vµo tr­êng hîp nµy, c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu t rong cuéc sèng kh«ng bÞ gi¶m ®i mµ cßn t¨ng lªn thËm chÝ xuÊt hiÖn mét sè nhu cÇu míi nh­: èm ®au th× cÇn ®­îc kh¸m ch÷a bÖnh, tai n¹n th× cÇn ®­îc ng­êi ch¨m sãc nu«i d­ìng, vÒ h­u th× cÇn ®­îc ®i th¨m b¹n bÌ... Bëi vËy ®Ó ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cña mçi c¸ nh©n còng nh­ toµn x· héi con ng­êi ®· cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh­ t­¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau, vay m­în ®i xin, kªu gäi sù gióp ®ì cña nhµ n­íc. Tuy vËy c¸c h×nh thøc nµy ®Òu mang tÝnh bÞ ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n tån t¹i hai lùc l­îng ®ã lµ nh÷ng ng­êi lao ®éng vµ giíi chñ (nh÷ng ng­êi thuª lao ®éng). Nh÷ng ng­êi lao ®éng b¸n søc lao ®éng vµ nhËn ®­îc tiÒn c«ng tõ giíi chñ. Ban ®Çu nh÷ng ng­êi lao ®éng chØ nhËn ®­îc tiÒn c«ng vµ tù ®èi phã víi nh÷ng rñi cuéc sèng còng nh­ trong lao ®éng cña hä. VÒ sau do sù ®oµn kÕt ®Êu tranh cña nh÷ng ng­êi lao ®éng mµ giíi chñ buéc ph¶i chÞu mét phÇn tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng rñi ro trong lao ®éng vµ cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng. M©u thuÉn gi÷a chñ vµ thî ph¸t sinh do kho¶n tiÒn chi tr¶ cho viÖc nµy ngµy cµng lín vµ do sù kh«ng chi tr¶ cña giíi chñ, ®iÒu nµy ®· ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña x· héi. V× vËy nhµ n­íc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp gi¶i quyÕt ®iÒu hoµ m©u thuÉn nµy. Nhµ n­íc b¾t buéc c¶ giíi chñ vµ thî ph¶i nép mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó chi tr¶ cho c¸c rñi ro trong cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng. V× vËy mét nguån quü ®· ®­îc thµnh lËp tõ giíi chñ vµ thî ®Ó chi tr¶ cho viÖc nµy. Theo thêi gian cïng víi sù tiÕn bé cña x· héi lùc l­îng lao ®éng ngµy cµng ®«ng, s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× nguån quü ngµy cµng lín m¹nh ®¶m b¶o æn ®Þnh cuéc sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä, ng­êi lao ®éng tõ ®ã yªn t©m h¨ng h¸i s¶n xuÊt ra nhiÒu cña c¶i cho x· héi vµ giíi chñ còng cã lîi tõ viÖc nµy. MÆt kh¸c cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, cïng víi sù lín m¹nh cña ng©n quü, ph¹m vi b¶o ®¶m cho ng­êi lao ®éng ngµy cµng réng h¬n vµ chÊt l­îng cña viÖc b¶o ®¶m cho ng­êi lao ®éng còng ngµy cµng ®­îc tèt h¬n. Nh­ vËy B¶o hiÓm x· héi lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng­êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ tËp trung nh»m b¶o ®¶m ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn b¶o ®¶m an toµn x· héi. Tõ ®©y ta cã thÓ nªu ra b¶n chÊt cña B¶o hiÓm x· héi ®ã lµ: - B¶o hiÓm x· héi lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng, phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, mèi quan hÖ thuª m­ín lao ®éng ph¸t triÓn tíi mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× B¶o hiÓm x· héi cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong B¶o hiÓm x· héi ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ lao ®éng diÔn ra gi÷a 3 bªn: bªn tham gia BHXH (ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng), bªn BHXH (c¬ quan nhËn nhiÖm vô BHXH), bªn ®­îc BHXH (ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä). - Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trong B¶o hiÓm x· héi cã thÓ lµ rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn cña con ng­êi nh­: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp. HoÆc kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh­ tuæi giµ, thai s¶n... §ång thêi cã thÓ x¶y ra ë trong hoÆc ngoµi qu¸ tr×nh lao ®éng. - PhÇn thu nhËp bÞ mÊt ®i bÞ gi¶m cña ng­êi lao ®éng ®­îc thay thÕ, bï ®¾p tõ nguån quü BHXH. Nguån nµy do bªn tham gia ®ãng gãp lµ chñ yÕu cßn l¹i do nhµ n­íc bï thiÕu. - Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña ng­êi lao ®éng trong tr­êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm. Môc tiªu nµy ®­îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh­ sau: + §Òn bï cho ng­êi lao ®éng nh÷ng kho¶ng thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä. + Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt. + X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña d©n c­ vµ c¸c nhu cÇu ®Æc biÖt cña ng­êi giµ, ng­êi tµn tËt & trÎ em. Víi nh÷ng môc tiªu trªn BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn con ng­êi vµ ®­îc §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc thõa nhËn ghi vµo tuyªn ng«n nh©n quyÒn ngµy 10/12/48 r»ng: “TÊt c¶ mäi ng­êi víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn ®­îc h­ëng BHXH, quyÒn ®ã ®Æt c¬ së trªn sù tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ sù tù do ph¸t triÓn cña con ng­êi”. 2. §èi t­îng, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña B¶o hiÓm x· héi. a. §èi t­îng cña B¶o hiÓm x· héi. MÆc dï ra ®êi ®· rÊt l©u nh­ng ®èi t­îng cña BHXH cßn cã nhiÒu quan ®iÓm ch­a thèng nhÊt dÉn ®Õn sù nhÇm lÉn gi÷a ®èi t­îng cña BHXH víi ®èi t­îng tham gia BHXH. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, B¶o hiÓm x· héi lµ viÖc lËp ra mét nguån ng©n quü nh»m ®¶m b¶o bï ®¾p cho kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i cña ng­êi lao ®éng do hä bÞ mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng, bÞ mÊt viÖc lµm, do èm ®au bÖnh tËt, tai n¹n, tuæi giµ... v× vËy ®èi t­îng cña BHXH chÝnh lµ phÇn thu nhËp bÞ mÊt ®i hay gi¶m ®i do sù rñi ro mµ hä gÆp ph¶i trong cuéc sèng lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm. §èi t­îng tham gia BHXH ®ã lµ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng thêi kú mµ ®èi t­îng tham gia cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn ng­êi lao ®éng nh­ng nh×n chung th× khi kinh tÕ cµng ph¸t triÓn th× ®èi t­îng tham gia cµng ®­îc më réng nhiÒu bé phËn ng­êi lao ®éng kh¸c. b. Chøc n¨ng cña BHXH. - B¶o ®¶m æn ®Þnh ®êi sèng kinh tÕ cho ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi ng­êi lao ®éng gÆp khã kh¨n do mÊt viÖc lµm, mÊt hoÆc gi¶m thu nhËp. §©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña BHXH, nã quyÕt ®Þnh nhiÖm vô, tÝnh chÊt vµ c¶ c¬ chÕ tæ chøc ho¹t ®éng cña BHXH. - TiÕn hµnh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia BHXH. Nh÷ng ng­êi tham gia BHXH ®ãng gãp vµo quü BHXH ®Ó bï ®¾p cho nh÷ng ng­êi lao ®éng gÆp rñi ro bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, qu¸ tr×nh nµy ®· tiÕn hµnh ph©n phèi l¹i thu nhËp gi÷a ng­êi giµu - ng­êi nghÌo, ng­êi khoÎ m¹nh - ng­êi èm ®au, ng­êi trÎ - ng­êi giµ... Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy BHXH ®· gãp phÇn thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. - Gãp phÇn kÝch thÝch ng­êi lao ®éng h¨ng h¸i lao ®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng do cuéc sèng cu¶ hä ®· ®­îc ®¶m b¶o, hä kh«ng cßn ph¶i lo l¾ng vÒ cuéc sèng cña hä khi rñi ro x¶y ®Õn víi hä bÊt kú lóc nµo tõ ®ã khiÕn hä tËp trung vµo viÖc lao ®éng s¶n xuÊt. Chøc n¨ng nµy biÓu hiÖn nh­ mét ®ßn bÈy kinh tÕ kÝch thÝch ng­êi lao ®éng n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ nh©n vµ kÐo theo lµ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. - G¾n bã lîi Ých gi÷a ng­êi lao ®éng víi ng­êi sö dông lao ®éng, gi÷a ng­êi lao ®éng víi nhµ n­íc gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn cho x· héi. Do gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng lu«n tån t¹i m©u thuÉn vÒ tiÒn l­¬ng, thêi gian lao ®éng, an toµn lao ®éng... BHXH ra ®êi gãp phÇn ®iÒu hoµ m©u thuÉn gi÷a hä. Nhµ n­íc th«ng qua viÖc chi BHXH æn ®Þnh ®êi sèng cho mäi ng­êi lao ®éng, æn ®Þnh x· héi. c. TÝnh chÊt cña BHXH. - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong ®êi sèng x· héi. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn rñi ro x©y ®Õn víi cuéc sèng cña ng­êi lao ®éng kh«ng hoµn toµn do ng­êi lao ®éng g¸nh chÞu mµ nã ¶nh h­ëng tíi ng­êi sö dông lao ®éng, tíi toµn x· héi, nã g©y ra m©u thuÉn gi÷a ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng lµm gi¶m n¨ng suÊt lao ®éng, mÊt æn ®Þnh x· héi. Buéc nhµ n­íc ph¶i can thiÖp th«ng qua BHXH v× vËy BHXH ra ®êi mang tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan. - BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn ph¸t sinh kh«ng ®Òu theo kh«ng gian vµ vµ thêi gian. §iÒu nµy nµy thÓ hiÖn râ trong néi dung c¬ b¶n cña BHXH, tõ thêi ®iÓm triÓn khai BHXH, ng­êi tham gia BHXH, møc ®ãng gãp. Tõ viÖc rñi ro ph¸t sinh theo kh«ng gian, thêi gian ®Õn møc trî cÊp cho tõng chÕ ®é, tõng ®èi t­îng. - BHXH võa cã tÝnh kinh tÕ, võa cã tÝnh x· héi ®ång thêi cã tÝnh dÞch vô, tÝnh kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn qua viÖc h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH sao cho hîp lý, cã hiÖu qu¶ nhÊt. TÝnh x· héi ®­îc thÓ hiÖn BHXH ®­îc sö dông nh»m b¶o ®¶m æn ®Þnh cho nh÷ng ng­êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä. BHXH thÓ hiÖn tÝnh dÞch vô cña nã th«ng qua ho¹t ®éng dÞch vô tµi chÝnh. (Th«ng qua nguån vèn nhµn rçi). 3. Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ BHXH. HiÖn nay cã 5 quan ®iÓm vÒ BHXH nh­ sau: - BHXH lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mçi quèc gia, nã thÓ hiÖn tr×nh ®é v¨n minh, tiÒm lùc vµ søc m¹nh kinh tÕ, kh¶ n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý cña mçi quèc gia. - Mäi ng­êi lao ®éng trong x· héi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng tr­íc BHXH kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, d©n téc, t«n gi¸o, nghÒ nghiÖp. - Ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i cã nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm BHXH ®èi víi ng­êi mµ hä sö dông. + Hä ph¶i ®ãng gãp vµo quü BHXH 1 kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh so víi tæng quü l­¬ng. + Hä ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c chÕ ®é BHXH ®èi víi nh÷ng ng­êi lao ®éng mµ m×nh sö dông. - C¸c møc h­ëng BHXH phô thuéc vµo 5 yÕu tè sau: + T×nh tr¹ng søc khoÎ, th­¬ng tËt th«ng qua gi¸m ®Þnh y khoa. + Ngµnh nghÒ c«ng t¸c cña ng­êi lao ®éng + Thêi gian c«ng t¸c vµ tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng + Møc ®ãng gãp BHXH vµ thêi gian ®ãng gãp + Tuæi thä b×nh qu©n cña mçi quèc gia. + §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc qua tõng thêi kú. - Nhµ n­íc thèng nhÊt qu¶n lý sù nghiÖp BHXH tõ viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vµ tæ chøc bé m¸y thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH. II. Quü b¶o hiÓm x· héi, nguån h×nh thµnh vµ sö dông quü BHXH. 1. Nguån h×nh thµnh quü BHXH. Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung n»m ngoµi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Quü BHXH ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ng­êi lao ®éng ®ãng gãp - Ng­êi sö dông ®ãng gãp - Nhµ n­íc bï thiÕu - C¸c nguån thu kh¸c (tõ c¸c c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc tõ thiÖn ñng hé, l·i ®Çu t­ vèn nhµn rçi). PhÇn lín c¸c n­íc trªn thÕ giíi, quü BHXH ®Òu ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån nªu trªn, së dÜ nh­ vËy bëi c¸c lý do: - Ng­êi lao ®éng ®ãng gãp mét phÇn vµo quü BHXH biÓu hiÖn sù g¸nh chÞu trùc tiÕp rñi ro cña chÝnh m×nh mÆt kh¸c nã cã ý nghÜa rµng buéc nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña hä mét c¸ch chÆt chÏ. - Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp mét phÇn quü BHXH cho ng­êi lao ®éng mét mÆt sÏ tr¸nh ®­îc nh÷ng thiÖt h¹i to lín nh­ ®×nh trÖ s¶n xuÊt, ®µo t¹o l¹i lao ®éng khi cã rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi lao ®éng mÆt kh¸c nã gi¶m bít ®i sù c¨ng th¼ng trong mèi quan hÖ vèn chøa ®ùng ®Çy nh÷ng m©u thuÉn, tranh chÊp gi÷a chñ vµ thî. - Nhµ n­íc tham gia ®ãng gãp mét phÇn vµo quü BHXH trªn c­¬ng vÞ cña ng­êi qu¶n lý x· héi vÒ mäi mÆt víi môc ®Ých ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh x· héi. Do mèi quan hÖ gi÷a chñ - thî cã chøa nhiÒu m©u thuÉn mµ hai bªn kh«ng thÓ tù gi¶i quyÕt ®­îc. Nhµ n­íc buéc ph¶i tham gia nh»m ®iÒu hoµ mäi m©u thuÉn cña hai bªn th«ng qua hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch, ph¸p luËt. Kh«ng chØ cã nh­ vËy nhµ n­íc cßn hç trî thªm vµo quü BHXH gióp cho ho¹t ®éng BHXH ®­îc æn ®Þnh. Ph­¬ng thøc ®ãng gãp BHXH cña ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i hai quan ®iÓm. Quan ®iÓm thø nhÊt: lµ ph¶i c¨n cø vµo møc l­¬ng c¸ nh©n vµ quü l­¬ng cña c¬ quan, doanh nghiÖp. Quan ®iÓm thø hai: Ph¶i c¨n cø vµo thu nhËp c¬ b¶n cña ng­êi lao ®éng ®­îc c©n ®èi chung trong toµn bé nÒn kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh møc ®ãng gãp BHXH. Møc ®ãng gãp BHXH, mét sè n­íc quy ®Þnh ng­êi sö dông lao ®éng ph¶i chÞu toµn bé chi phÝ cho chÕ ®é tai n¹n lao ®éng. ChÝnh phñ tr¶ chi phÝ y tÕ vµ trî cÊp gia ®×nh, c¸c chÕ ®é cßn l¹i do c¶ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp mçi bªn mét phÇn nh­ nhau. Mét sè n­íc kh¸c l¹i quy ®Þnh, chÝnh phñ bï thiÕu, cho quü BHXH hoÆc chÞu toµn bé chi phÝ qu¶n lý BHXH... 2. Môc ®Ých sö dông quü BHXH. Quü BHXH ®­îc sö dông chñ yÕu cho 2 môc ®Ých sau: - Chi tr¶ vµo trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH. - Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH ë c¸c cÊp c¸c ngµnh. Trong c«ng ­íc quèc tÕ Gi¬ nev¬ sè 102 th¸ng 6 n¨m 1952 BHXH bao gåm mét hÖ thèng 9 chÕ ®é sau: 1. Ch¨m sãc y tÕ (thùc chÊt lµ BHYT) 2. Trî cÊp èm ®au 3. Trî cÊp thÊt nghiÖp 4. Trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp. 5. Trî cÊp tuæi giµ 6. Trî cÊp gia ®×nh 7. Trî cÊp sinh ®Î 8. Trî cÊp khi tµn phÕ. 9. Trî cÊp cho ng­êi cßn sèng. Quü BHXH ®­îc sö dông chñ yÕu vµo viÖc trî cÊp cho c¸c chÕ ®é trªn. Tuú theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi mµ c¸c n­íc tham gia c«ng ­íc quèc tÕ Gi¬nev¬ cã tham gia ®Çy ®ñ c¸c chÕ ®é nªu trªn hay kh«ng. Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1996. Trªn thÕ giíi cã 34 n­íc thùc hiÖn ®ñ 9 chÕ ®é, 34 n­íc cßn thiÕu chÕ ®é 3, 62 n­íc ch­a thùc hiÖn chÕ ®é 3 vµ 6. Tuy nhiªn trong ®ã cã mét sè chÕ ®é quan träng mµ khi x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch BHXH c¸c quèc gia ®Òu ph¶i ®Ò cËp tíi ®ã lµ: trî cÊp thai s¶n, trî cÊp èm ®au, trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, trî cÊp tuæi giµ, trî cÊp cho ng­êi cßn sèng. HÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: + C¸c chÕ ®é ®­îc x©y dùng theo luËt ph¸p cña mçi n­íc. + HÖ thèng c¸c chÕ ®é mang tÝnh chÊt chia xÎ rñi ro, chia xÎ tµi chÝnh. + Mçi chÕ ®é ®­îc chi tr¶ ®Òu c¨n cø chñ yÕu vµo møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia BHXH. + PhÇn lín c¸c chÕ ®é lµ chi tr¶ ®Þnh kú. + §ång tiÒn ®­îc sö dông lµm ph­¬ng tiÖn chi tr¶ vµ thanh quyÓt to¸n. + Chi tr¶ BHXH nh­ lµ quyÒn lîi cña mçi chÕ ®é BHXH. + Møc chi tr¶ cßn phô thuéc vµo quü dù tr÷. NÕu quü dù tr÷ ®­îc ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ vµ an toµn th× møc chi tr¶ sÏ cao vµ æn ®Þnh. + C¸c chÕ ®é BHXH cÇn ph¶i ®­îc ®iÒu chØnh ®Þnh kú ®Ó ph¶n ¸nh hÕt sù thay ®æi cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi. Ngoµi viÖc chi tr¶ trî cÊp theo c¸c chÕ ®é BHXH quü BHXH cßn ®­îc chi cho qu¶n lý nh­: tiÒn l­¬ng cho c¸n bé c«ng nh©n viªn lµm viÖc trong hÖ thèng BHXH. KhÊu hao TSC§, v¨n phßng phÈm vµ mét sè kho¶n chi kh¸c. PhÇn quü nhµn rçi ph¶i ®­îc ®em ®Çu t­ sinh lêi nh»m b¶o toµn vµ t¨ng tr­ëng nguån quü. Qu¸ tr×nh ®Çu t­ ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c an toµn, cã lîi nhuËn, cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ x· héi. PhÇn II. Quü b¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p I. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh BHXH ViÖt Nam trong thêi gian qua. 1. B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam tr­íc N§ 43CP - 1993. Nh×n l¹i lÞch sö BHXH ViÖt Nam, ë n­íc ta BHXH ®· cã tõ tr­íc c¸ch m¹ng th¸ng 8 - 1945. Khi ®ã ®Ó cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh thùc d©n Ph¸p ®· thùc hiÖn mét sè chÕ ®é BHXH cho nh÷ng ng­êi ViÖt Nam lµm viÖc trong bé m¸y cai trÞ cña hä. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8, Nhµ n­íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi, nhµ n­íc ta ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ BHXH cã thÓ nªu mét sè v¨n b¶n sau: S¾c lÖnh 54/SL ngµy 1/11/1945 quy ®Þnh mét sè ®iÒu kiÖn cho c«ng chøc nghØ h­u. S¾c lÖnh 105/SL ngµy 14/6/1946 quy ®Þnh viÖc cÊp h­u bæng cho c«ng chøc. Hai s¾c lÖnh nµy chØ râ ®Ó ®­îc h­ëng h­u bæng, c«ng chøc nhµ n­íc ph¶i ®ãng vµo quü h­u ®ång thêi Nhµ n­íc còng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng thªm cho c«ng chøc trong quü h­u bæng. S¾c lÖnh 76/8L ngµy 20/5/1950 Ngoµi chÕ ®é trî cÊp h­u trÝ ®· quy ®Þnh cô thÓ h¬n chÕ ®é thai s¶n, ch¨m sãc y tÕ, tai n¹n lao ®éng vµ chÕ ®é tö tuÊt ®èi víi c«ng chøc. Cã thÓ nãi ®©y lµ v¨n b¶n ph¸p luËt cã ý nghÜa nhÊt vÒ BHXH ë n­íc ta sau ngµy ®éc lËp vµ lµ c¬ së ®Ó ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH sau nµy. S¾c lÖnh 29/SL ngµy 12/3/1947 vµ s¾c lÖnh 77/SL ngµy 22/5/1950 quy ®Þnh c¸c chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, TNL§, h­u trÝ, tö tuÊt ®èi víi c«ng nh©n. Tuy nhiªn do hoµn c¶nh chiÕn tranh, c¸c s¾c lÖnh trªn kh«ng ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, nh­ng cã thÓ nãi qua c¸c v¨n b¶n nµy ®· thÓ hiÖn sù quan t©m cña §¶ng, Nhµ n­íc vµ B¸c Hå ®èi víi ng­êi lao ®éng. VÒ mÆt v¨n b¶n ph¸p luËt th× ®©y lµ nh÷ng v¨n b¶n ®Çu tiªn vÒ BHXH ë n­íc ta. Sau gi¶i phãng miÒn B¾c, trªn c¬ së hiÕn ph¸p 1959 cïng víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c, Nhµ n­íc ®· ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH cho c«ng nh©n viªn chøc kÌm theo nghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27/12/1961. Theo ®iÒu lÖ nµy, trong hÖ thèng BHXH ë n­íc ta cã 6 chÕ ®é ®ã lµ: èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, mÊt søc lao ®éng, h­u trÝ vµ tö tuÊt. §©y lµ v¨n b¶n ph¸p luËt hoµn chØnh nhÊt ë n­íc ta vÒ BHXH lóc bÊy giê. HÖ thèng BHXH cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y: + §èi t­îng ®­îc h­ëng BHXH vµ CNVC Nhµ n­íc vµ lùc l­îng vò trang. + §èi t­îng h­ëng BHXH kh«ng ph¶i ®ãng phÝ BHXH. Chi BHXH chñ yÕu do ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®¶m b¶o mét sè phÇn do sù nép nghÜa vô cña c¸c doanh nghiÖp. V× vËy kh«ng tån t¹i quü BHXH n»m ngoµi ng©n s¸ch nhµ n­íc. + ChÝnh s¸ch BHXH g¾n chÆt víi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ ®an xen víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c. + NhiÒu c¬ quan cïng tham gia qu¶n lý vµ thùc hiÖn BHXH (Bé Lao ®éng, c«ng ®oµn, Bé Tµi chÝnh...). ChÝnh s¸ch BHXH thùc hiÖn trong thêi kú ®· phï hîp víi c¬ chÕ tËp trung bao cÊp trong ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc cã chiÕn tranh lóc bÊy giê vµ ®· ph¸t huy ®­îc t¸c dông. Trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l­îc, chÝnh s¸ch BHXH ®· gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng cho c«ng nh©n viªn chøc, qu©n nh©n vµ gia ®×nh hä gãp phÇn ®éng viªn søc ng­êi, søc cña cho sù th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m l­îc vµo thèng nhÊt ®Êt n­íc. Chóng ta ®· xÐt trî cÊp cho hµng triÖu l­ît ng­êi ®­îc h­ëng c¸c chÝnh s¸ch BHXH d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau vµ tÊt c¶ c¸c chÕ ®é BHXH kh¸c nhau. Tõ ®ã gióp hä yªn t©m lao ®éng s¶n xuÊt n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, g¾n bã nh÷ng ng­êi lao ®éng víi c¬ quan doanh nghiÖp, víi nhµ n­íc . BHXH ViÖt Nam cßn gãp phÇn gi¶i phãng lùc l­îng lao ®éng n÷ gióp chÞ em æn ®Þnh viÖc lµm, nu«i d¹y con c¸i, ph¸t huy s¸ng t¹o trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh. ChÝnh s¸ch BHXH cña ViÖt Nam thÓ hiÖn tÝnh ­u viÖt cña chÕ ®é x· héi gãp phÇn thùc hiÖn mét lo¹t nh÷ng c«ng ­íc quèc tÕ ®èi víi ng­êi lao ®éng. Tuy vËy trong th¬i gian nµy BHXH ViÖt Nam cßn mét sè ®iÓm tån t¹i rÊt lín ®ã lµ: - NhËn thøc vÒ BHXH cã nh÷ng lóc nh÷ng n¬i lµ thiÕu ®óng ®¾n ch­a thÊy hÕt ®­îc vai trß cña nã. - ChÝnh s¸ch nµy ®­îc tæ chøc qu¶n lý vµ thùc hiÖn ë c¸c cÊp c¸c ngµnh thiÕu sù phèi hîp, chång chÐo, thiÕu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t ®· dÉn ®Õn nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc. - Néi dung c¸c chÕ ®é cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. - Quü BHXH trªn thùc tÕ lµ kh«ng cã v× vËy BHXH lµ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Khi n­íc ta tiÕn hµnh c¶i c¸ch kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN th× chÝnh s¸ch BHXH theo c¬ chÕ nµy kh«ng cßn phï hîp ®ßi hái ph¶i cã sù ®æi míi BHXH ViÖt Nam cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. 2. B¶o hiÓm x· héi ViÖt Nam sau NghÞ ®Þnh 43/CP/1993. HiÕn ph¸p 1992 n­íc Céng hoµ X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam nªu râ”Nhµ n­íc thùc hiÖn chÕ ®é BHXH ®èi víi c«ng chøc nhµ n­íc vµ ng­êi lµm c«ng ¨n l­¬ng, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh BHXH kh¸c ®èi víi ng­êi lao ®éng”. Trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VII chØ râ cÇn ®æi míi chÝnh s¸ch BHXH theo h­íng mäi ng­êi lao ®éng vµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã nghÜa vô ®ãng gãp BHXH, thèng nhÊt t¸ch quü BHXH ra khái ng©n s¸ch nhµ n­íc... V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII nªu lªn “më réng chÕ ®é BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ”. Trªn c¬ së cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lý cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, chóng ta ®· tiÕn hµnh ®æi míi chÝnh s¸ch BHXH cho phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®­îc ®¸nh dÊu b»ng mét v¨n b¶n quan träng ®ã lµ NghÞ ®Þnh 43/CP ra ®êi ngµy 22/6/1993. NghÞ ®Þnh 43/CP quy ®Þnh t¹m thêi vÒ chÕ ®é BHXH mµ theo ®ã, ®èi t­îng tham gia BHXH lµ mäi ng­êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Ng­êi tham gia BHXH ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm, ng­êi sö dông lao ®éng còng ph¶i ®ãng phÝ BHXH cho ng­êi lao ®éng mfa m×nh sö dông, thuª m­ín. Trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm thùc hiÖn BHXH theo NghÞ ®Þnh 43/CP vµ cô thÓ ho¸ Bé luËt lao ®éng ®­îc quèc héi th«ng qua ngµy 23/6/1994 cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/1/1995, chÝnh phñ ®· ban hµnh ®iÒu lÖ BHXH kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995. §iÒu lÖ BHXH míi ®­îc coi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng vÒ BHXH ë n­íc ta, ®· lµm thay ®æi toµn diÖn chÊt l­îng trong BHXH. Sù thay ®æi ®­îc thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm sau ®©y: - §èi t­îng tham gia BHXH ®· ®­îc më réng h¬n so víi tr­íc ®©y. §èi t­îng tham gia BHXH kh«ng chØ bao gåm c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc. Ng­êi lao ®éng lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô thuéc c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¬ quan §¶ng, ®oµn thÓ,lùc l­îng vò trang. Nh÷ng ng­êi gi÷ chøc vô d©n cö, d©n bÇu lµm viÖc trong c¸c c¬ quan hµnh chÝnh sù nghiÖp:... mµ cßn më réng cho ng­êi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh cã sö dông 10 lao ®éng trë lªn. - C¸c chÕ ®é B¶o hiÓm x· héi còng cã sù thay ®æi theo §iÒu 2 cña §iÒu lÖ BHXH ViÖt Nam, BHXH n­íc ta hiÖn nay bao gåm 5 chÕ ®é: chÕ ®é trî cÊp èm ®au; chÕ ®é trî cÊp thai s¶n; chÕ ®é trî cÊp tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp; chÕ ®é h­u trÝ vµ chÕ ®é tö tuÊt. So víi tr­íc ®©y chÕ ®é trî cÊp mÊt søc lao ®éng ®· bÞ lo¹i bá do kh«ng phï hîp, khã qu¶n lý vµ dÔ bÞ lîi dông. - Quü BHXH lµ mét quü tµi chÝnh ®éc lËp n»m ngoµi ng©n s¸ch nhµ n­íc. §­îc h×nh thµnh trªn c¬ së ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng, ng­êi sö dông sù hç trî cña nhµ n­íc vµ tõ c¸c nguån kh¸c. Nh­ vËy c¸c quan hÖ tµi chÝnh trong BHXH ®­îc thÓ hiÖn râ rµng. C¸c nguån thu vµ c¸c kho¶n chi BHXH ph¶i ®­îc c©n ®èi mét c¸ch tæng thÓ trong BHXH, sù ®ãng gãp BHXH cña c¸c bªn cßn thÓ hiÖn nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña hä trong BHXH. - VÒ mÆt tæ chøc qu¶n lý chÝnh s¸ch: §· gi¶m dÇn sù ®an xen c¸c chÝnh s¸ch BHXH víi c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c gãp phÇn t¹o ra sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhãm lao ®éng, b×nh ®¼ng gi÷a lµm vµ h­ëng. - C¸c chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ BHXH ®· t¸ch khái c¸c chøc n¨ng ho¹t ®éng sù nghiÖp BHXH. Bé Lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi ®­îc chÝnh s¸ch giao tr¸ch nhiÖm qu¶n lý Nhµ n­íc BHXH. Ho¹t ®éng sù nghiÖp BHXH lµ do c¬ quan BHXH ViÖt Nam ®¶m nhËn sù ph©n ®Þnh chøc n¨ng vµ thèng nhÊt qu¶n lý nµy ®· lµm gi¶m bít sù qu¶n lý chång chÐo tr­íc ®©y n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña BHXH. Víi viÖc thùc hiÖn theo c¬ chÕ míi BHXH ViÖt Nam ®· gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc lµnh m¹nh ho¸ thÞ tr­êng lao ®éng ë n­íc ta; gãp phÇn thùc hiÖn b×nh ®¼ng x· h«i vµ æn ®Þnh x· héi. Tuy nhiªn do BHXH ë n­íc ta kh«ng ph¶i lµ x©y dùng míi hoµn toµn mµ cã sù kÕ thõa nªn cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i, cÇn ph¶i ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn cho phï hîp víi t×nh h×nh míi. II. Thùc tr¹ng quü BHXH ViÖt Nam trong thêi gian qua. a. Tr­íc NghÞ ®Þnh 43/CP/1993. Nh­ chóng ta ®· biÕt trong giai ®o¹n nµy BHXH ViÖt Nam ®­îc ho¹t ®éng dùa trªn c¸c s¾c lÖnh cña Nhµ n­íc vµ ®iÒu lÖ BHXH cho c«ng nh©n viªn chøc kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27/12/1961 v× vËy viÖc thu, chi vµ qu¶n lý Quü BHXH còng ph¶i dùa trªn c¸c v¨n b¶n nµy. C¸c v¨n b¶n nµy ra ®êi trong hoµn c¶nh n­íc ta ®ang tiÕn hµnh mét cuéc kh¸ng chiÕn chèng bän giÆc ngo¹i x©m vµ thùc hiÖn mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. V× vËy nã quy ®Þnh tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng v¨n b¶n vÒ BHXH nãi chung vµ c¸c quy ®Þnh vÒ tæ chøc thu chi vµ qu¶n lý quü BHXH nãi riªng. Trong thêi gian nµy quü BHXH hÇu nh­ cã thÓ nãi lµ tån t¹i trªn danh nghÜa, nã n»m trong ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc ng©n s¸ch nhµ n­íc b¶o hé hoµn toµn. §iÒu nµy cã thÓ kh¼ng ®Þnh bëi nguån thu chñ yÕu cña quü ®ã lµ tõ c¸c doanh nghiÖp vµ nhµ n­íc ®ãng gãp, ng­êi lao ®éng kh«ng ph¶i ®ãng gãp. Tuy nhiªn, ®©y lµ thêi kú bao cÊp nªn c¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc Nhµ n­íc bao cÊp hoµn toµn tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc, v× vËy nh×n chung mµ nãi quü BHXH n»m trong ng©n s¸ch nhµ n­íc ®­îc ng©n s¸ch nhµ n­íc b¶o trî hoµn toµn. ViÖc sö dông quü BHXH dïng cho hai môc ®Ých ®ã lµ chØ trî cÊp c¸c chÕ ®é vµ chi qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp. Theo §iÒu lÖ BHXH kÌm theo NghÞ ®Þnh 218/CP ngµy 27/12/1961 th× hÖ thèng BHXH cña n­íc ta bao gåm 6 chÕ ®é, ®ã lµ: Thai s¶n, èm ®au, tai n¹n lao ®éng vµ bªnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ, tö tuÊt. ChÝnh s¸ch BHXH g¾n chÆt víi chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng vµ ®an xen víi nhiÒu chÝnh s¸ch x· héi kh¸c, chÝnh v× vËy viÖc chi BHXH cho c¸c chÕ ®é nµy cã nhiÒu tiªu cùc vµ bÊt hîp lý, ®Æc biÖt lµ chÕ ®é mÊt søc lao ®éng vµ h­u trÝ (cã nh÷ng ng­êi vÒ h­u ë tuæi 40 hay nh÷ng ng­êi nghØ mÊt søc lao ®éng l¹i khoÎ h¬n nhiÒu ng­êi lao ®éng kh¸c). Do cã nhiÒu c¬ quan cïng tham gia qu¶n lý vµ thùc hiÖn BHXH (Bé lao ®éng, c«ng ®oµn, Bé tµi chÝnh) nªn viÖc qu¶n lý ®­îc tiÕn hµnh chång chÐo lªn nhau, kÐm hiÖu qu¶, chi phÝ qu¶n lý bÞ ®Èy lïi lªn cao. Do bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, kÐm n¨ng lùc. §iÒu nµy khiÕn cho chi BHXH lµ mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Khi n­íc ta b¾t ®Çu chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa (n¨m 1986). C¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh trong c¶ n­íc kh«ng cßn ®­îc bao cÊp, ph¶i tiÕn hµnh h¹ch to¸n ®éc lËp. Lóc nµy hÖ thèng BHXH ViÖt Nam nãi chung vµ viÖc qu¶n lý quü BHXH nãi riªng ®· béc lé ra nhiÒu khuyÕt ®iÓm lín. Thu BHXH tõ c¸c doanh nghiÖp trong c¶ n­íc lµ kh«ng ®¸ng kÓ. ViÖc chi BHXH phÇn lín vÉn do ng©n s¸ch nhµ n­íc ®¶m nhËn. (n¨m 1987 97,23% do ng©n s¸ch nhµ n­íc ®¶m nhËn chØ thu ®­îc 2,77%) ®iÒu nµy ®ßi hái mét nhu cÇu rÊt bøc thiÕt ®ã lµ ph¶i ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch vÒ BHXH nãi chung vµ viÖc tæ chøc thu, chi vµ qu¶n lý quü BHXH nãi chung nh»m ®¶m b¶o ®­îc tÝnh kinh tÕ vµ tÝnh x· héi cña BHXH. b. Sau nghÞ ®Þnh 43CP/1993 Nh»m phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ kh¾c phôc dÇn c¸c nh­îc ®iÓm cßn tån t¹i trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch BHXH. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· tiÕn hµnh ®æi c¸c chÝnh s¸ch BHXH mµ sù thay ®æi ®Çu tiªn b¾t ®Çu tõ nghÞ ®Þnh 43/CP ra ngµy 22/6/1993. TiÕp ®ã mét sù thay ®æi lín ®ã lµ sù ra ®êi cña §iÒu lÖ BHXH kÌm theo NghÞ ®Þnh 12/CP ra ngµy 26/1/1995. Cïng víi sù thay ®æi nµy th× viÖc thu, chi qu¶n lý quü BHXH còng ®­îc thay ®æi theo. Theo ®iÒu lÖ BHXH hiÖn hµnh: Quü BHXHViÖt Nam ®­îc h×nh thµnh tõ c¸c nguån sau ®©y: - Ng­êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp b»ng 15% so víi tæng quü l­¬ng cña nh÷ng ng­êi tham gia BHXH trong ®¬n vÞ, trong ®ã 10% ®Ó chi cho chÕ ®é h­u trÝ, tö tuÊt, 5% chi cho c¸c chÕ ®é tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, èm ®au, thai s¶n. - Nguån lao ®éng ®ãng gãp b»ng 5% tiÒn l­¬ng ®Ó chi cho chÕ ®é h­u trÝ vµ tö tuÊt. - Nhµ n­íc hç trî thªm. - C¸c nguån thu kh¸c (c¸c c¸ nh©n, tæ chøc tõ thiÖn gióp ®ì l·i ®Çu t­ vèn nhµn rçi). Quü BHXH ®­îc sö dông cho hai môc ®Ých. - Chi qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp - Chi trî cÊp cho c¸c chÕ ®é HiÖn nay quü BHXH ViÖt Nam thùc hiÖn chi cho 5 chÕ ®é èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ, tö tuÊt, vËy chÕ ®é mÊt søc lao ®éng ®· bÞ lo¹i bá. ViÖc qu¶n lý quü theo ®iÒu lÖ BHXH hiÖn hµnh thèng nhÊt giao cho hÖ thèng BHXH ViÖt Nam thuéc Bé Lao ®éng th­¬ng binh x· héi. Víi sù thay ®æi nµy viÖc thu chi vµ qu¶n lý quü ®· ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch æn ®Þnh, gi¶m bít sù chång chÐo, g¸nh nÆng vÒ BHXH cho ng©n s¸ch nhµ n­íc còng ngµy mét gi¶m ®i, ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng còng ®­îc æn ®Þnh h¬n vµ an toµn x· héi ®­îc ®¶m b¶o. 2. T×nh h×nh thu BHXH trong thêi gian qua. a. Thu tõ ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. Theo ch­¬ng XII Bé Lao ®éng vµ ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 th× sù thay ®æi vÒ BHXH nh×n chung ®­îc thÓ hiÖn qua c¸c mÆt. - BHXH dùa trªn nguyªn t¾c cã ®ãng míi ®­îc h­ëng. - Thµnh lËp quü BHXH ®éc lËp víi ng©n s¸ch nhµ n­íc. - Thµnh lËp c¬ quan chuyªn tr¸ch vÒ BHXH (BHXH ViÖt Nam) Trªn c¬ së nguyªn t¾c cã ®ãng BHXH míi ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é BHXH ®· ®Æt ra yªu cÇu rÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi c«ng t¸c thu nép BHXH v× nÕu kh«ng thu ®­îc BHXH th× quü BHXH kh«ng cã quü BHXH h¹ch to¸n ®éc lËp ®Ó gi¶m bít g¸nh nÆng bao cÊp cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. ThÊm nhuÇn nguyªn t¾c ngay tõ khi míi thµnh lËp, BHXH ViÖt Nam ®· rÊt coi träng c«ng t¸c thu, lu«n ®Æt c«ng t¸c thu ë vÞ trÝ hµng ®Çu. Theo NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 quy ®Þnh viÖc ®ãng gãp BHXH ®èi víi ng­êi sö dông lao ®éng lµ 15% tæng quü l­¬ng cña doanh nghiÖp, ng­êi lao ®éng ®ãng gãp 5% tiÒn l­¬ng. Ng­êi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm nép BHXH cho c¬ quan BHXH ®Þa ph­¬ng. TiÒn l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng gãp lµ l­¬ng theo ng¹ch bËc, chøc vô th©m niªn, hÖ sè chªnh lÖch b¶o l­u (nÕu cã). Trong nh÷ng n¨m qua mÆc dï ngµnh BHXH cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ ®iÒu kiÖn vËt chÊt, ®iÒu kiÖn lµm viÖc, c«ng viÖc cßn míi mÎ... song c«ng t¸c thu BHXH ®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ rÊt ®¸ng khÝch lÖ. NÕu so s¸nh kÕt qu¶ thu BHXH víi thêi ®iÓm tr­íc khi BHXH ViÖt Nam ®­îc thµnh lËp th× kÕt qu¶ thu BHXH trong nh÷ng n¨m qua cho chóng ta thÊy: ViÖc hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh lµm tiÒn ®Ò cho c«ng t¸c thu BHXH rÊt ®­îc quan t©m, chó träng. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m võa qua ®· kh¼ng ®Þnh phÇn nµo sù tr­ëng thµnh cña ho¹t ®éng thu BHXH cô thÓ: N¨m Lao ®éng(ng­êi) TØ lÖ (NS/NT) Sè thu(triÖu) TØ lÖ (NS/NT) 1995 2.275.998 788.486 1996 2.961.444 128,4% 2569733 1997 3.162.352 108,2% 3.445.611 134,1% 1998 3.355.589 106,1% 3875956 112,5% 1999 3579427 106,6% 4188382 108,1% B¶ng sè liÖuu trªn cho thÊy c¸c chØ tiªu c«ng t¸c thu BHXH qua c¸c n¨m ®Òu gia t¨ng, n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc. §Æc biÖt sè lao ®éng n¨m tham gia BHXH n¨m 1999 so víi 1995 t¨ng 1303439 lao ®éng (t¨ng 57,3%) BHXH 1999 thu ®­îc 4.188382 triÖu ®¹t 106,9% kÕ ho¹ch n¨m. Víi kÕt qu¶ trªn, BHXH ViÖt Nam ®· h×nh thµnh ®­îc quü BHXH tËp trung, h¹ch to¸n ®«c lËp víi ng©n s¸ch nhµ n­íc chñ ®éng chi tr¶ cho ng­êi lao ®éng, gãp phÇn gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc trong viÖc chi tr¶ cho c¸c ®èi t­îng ®­îc h­ëng BHXH (b×nh qu©n hiÖn nay mçi n¨m 3% nh­ng møc gi¶m nµy sÏ ngµy cµng cao). MÆt kh¸c quü BHXH cã sè tÝch luü sÏ ngµy mét t¨ng b¶o ®¶m chi tr¶ æn ®Þnh l©u dµi tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. §¹t ®­îc kÕt qu¶ trªn lµ do c¸c nguyªn nh©n sau: - §èi t­îng tham gia ®· ®­îc më réng h¬n so víi tr­íc ®©y (doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh cã 10 lao ®éng trë lªn ph¶i tham gia ®ãng BHXH...) - C«ng t¸c qu¶n lý thu BHXH tõng b­íc ®i vµo nÒ nÕp, ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng ®· ý thøc ®­îc tr¸ch nhiÖm quyÒn lîi cña hä khi tham gia BHXH. - C«ng t¸c thu BHXH cña c¸c tØnh, thµnh phè ngµy mét hoµn thiÖn, tuyªn truyÒn vËn ®éng phèi hîp víi c¸c ban ngµnh liªn quan trong viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c BHXH ®­îc ®¶m b¶o. Mét mÆt tÝch cùc rµ so¸t, tuyªn truyÒn vËn ®éng ®Ó t¨ng thªm ®èi t­îng tham gia ®ãng BHXH ®èi víi ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng thuéc diÖn ph¶i tham gia BHXH nh­ng ch­a tham gia BHXH. §ång thêi ®«n ®èc, kiÓm tra, ®èi chiÕu th­êng xuyªn ®Ó thu ®óng, thu ®ñ kÞp thêi sè tiÒn BHXH ph¸t sinh theo quü l­¬ng hµng th¸ng, hµng n¨m. Bªn c¹nh ®ã, lµ c«ng t¸c truy thu nî ®äng ®Ó ng¨n chÆn kh«ng ®Ó cã c«ng nî ph¸t sinh. - Tr×nh ®é c¸n bé kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao, BHXH c¸c tØnh thµnh phè tõng b­íc ¸p dông c«ng nghÖ tin häc vµo qu¶n lý ho¹t ®éng BHXH. Nãi chung vµ qu¶n lý thu BHXH nãi riªng... MÆc dï ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ nh­ng c«ng t¸c qu¶n lý thu BHXH cßn cã nh÷ng nh­îc ®iÓm cÇn kh¾c phôc nh»m æn ®Þnh t¨ng tr­ëng quü. C¸c nh­îc ®iÓm ®ã lµ: - §èi t­îng tham gia BHXH cßn ch­a më réng, hiÖn nay ë n­íc ta ®èi t­îng tham gia BHXH theo h×nh thøc b¾t buéc chØ chiÕm 14% lùc l­îng lao ®éng x· héi, cßn trªn 86% ch­a tham gia BHXH. §iÒu nµy cho thÊy chóng ta ®· ®Ó l·ng phÝ mét nguån thu rÊt lín tõ lùc l­îng lao ®éng ch­a tham gia BHXH nµy kh«ng ®¶m b¶o ®­îc quy luËt vèn cã cña b¶o hiÓm nãi chung vµ BHXH nãi riªng, ch­a ®¸p øng ®­îc khuyÕn c¸o cña tæ chøc lao ®éng thÕ giíi ILO. §èi t­îng tham gia BHXH tù nguyÖn th× kh«ng ®¸ng kÓ. MÆt kh¸c mét sè ®¬n vÞ sö dông lao ®éng thuéc diÖn b¾t buéc tham gia BHXH, nhÊt lµ khèi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ch­a thùc hiÖn ®¨ng ký nép BHXH, nãi chÝnh x¸c h¬n th× phÇn lín c¸c ®¬n vÞ nµy cè t×nh trèn tr¸nh viÖc tham gia ®ãng BHXH cho ng­êi lao ®éng mµ hä sö dông th«ng qua viÖc lîi dông c¸c khe hë cña ph¸p luËt. - T×nh tr¹ng nép thiÕu, nî ®äng quü BHXH cña sè lao ®éng tham gia BHXH trong c¸c ®¬n vÞ ®· ®¨ng ký nép BHXH, trong ®ã cã mét sè kh«ng Ýt c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn nî BHXH víi mét sè tiÒn lín lµm ¶nh h­ëng ®Õn nguån thu quü BHXH. Møc nî quü BHXH qua c¸c n¨m. N¨m Nî ®äng (%) 1995 11,3 1996 8,3 1997 11,2 1998 10,0 1999 9,0 Riªng n¨m 1999 t×nh tr¹ng nî quü BHXH ®iÓn h×nh ë mét sè tØnh nh­ sau: BHXH tØnh Phã Thä 18 tØ /73 tØ ChiÕm 24% BHXH tØnh Hoµ B×nh 13 tØ/120 tØ ChiÕm 20% BHXH tØnh Th¸i B×nh 7,7/38 tØ ChiÕm 15% BHXH tØnh Thanh ho¸ 6,6 tØ/44 tØ ChiÕm 15% BHXH tØnh Gia Lai 46,6 tØ/102 tØ ChiÕm 16% §iÒu nµy lµ do c¸c nguyªn nh©n sau: + Do nh÷ng khã kh¨n cña ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng võa thiÕu viÖc lµm, thu nhËp thÊp, ®êi sèng qu¸ khã kh¨n dÉn tíi viÖc kh«ng thùc hiÖn nép BHXH ®óng kú ®óng sè. + Do chñ sö dông lao ®éng thiÕu ý thøc ch­a thùc sù quan t©m tíi viÖc nép BHXH. + Do mét sè tån t¹i nî tr­íc ®©y dån tÝnh l¹i, ®¬n vÞ sö dông lao ®éng ch­a cã nguån hoÆc ch­a ®ñ c¬ së ®Ó xö lý hoÆc lµ nép hoÆc lµ gi¶i **** xö lý xo¸ nî, nªn vÉn theo nî trªn sæ s¸ch. + MÆt kh¸c trong viÖc qu¶n lý thu cßn cã mét sè c«ng viÖc ch­a thùc hiÖn kÞp thêi ®Çy ®ñ theo quy ®Þnh nh­ viÖc kiÓm tra, ®èi chiÕu, ®«n ®èc tiÕn ®é nép BHXH. - TØ lÖ ®ãng gãp vµ c¬ cÊu ®ãng gãp vµo quü hiÖn nay ch­a hîp lý. Thùc ra ®Ó ®­a ra tØ lÖ ®ãng gãp lµ 20% (ng­êi sö dông lao ®éng 15%, ng­êi lao ®éng 5%) ch­a dùa vµo c¬ së khoa häc v÷ng ch¾c, so víi mét sè n­íc trªn thÕ giíi vµ khu vùc th× tØ lÖ ®ãng gãp cña chóng ta cßn thÊp. TØ lÖ ®ãng gãp vµo quü BHXH ë mét sè n­íc ®ãng gãp trªn thÕ giíi. Ng­êi L§ so víi l­¬ng Ng­êi SDL§ so víi quü l­¬ng (%) CHLB §øc 14,8 - 18,8 16,3 - 22,6 CH Ph¸p 11,82 19,68 Malayxia 9,5 12,75 Vµ víi tØ lÖ thu nh­ thÕ nµy th× theo dù b¸o cña chuyªn gia ILO t×nh h×nh quü BHXH ViÖt Nam trong thêi gian tíi nh­ sau: 1997 2000 2010 2020 2030 Sè ng­êi ®ãng BHXH (ngµn) 3110 3271 4406 5233 58057 Sè ng­êi h­ëng BHXH (ngµn) 1792 1802 1739 1808 1867 Trong ®ã: Th­ëng tr­íc 1995 1732 1635 1195 706 290 Th­ëng sau 1995 60 167 549 1102 1577 Thu BHXH (ngµn tØ) 7,9 11,6 23,4 35,1 49,6 Chi BHXH (ngµn tØ) 5,9 8,7 17,9 33,4 63,0 Chªnh lÖch thu chi (ngµn tØ) +2,0 +2,8 +5,5 +1,8 -13,5 VËy theo dù b¸o cña c¸c chuyªn gia ILO th× tíi n¨m 2030 quü BHXH ViÖt Nam sÏ bÞ th©m hôt trÇm träng. Víi nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm võa nªu trªn trong c«ng t¸c thu BHXH cña n­íc ta trong thêi gian ®ßi hái chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp nh»m t¨ng c­êng hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thu BHXH trong thêi gian tíi ®¶m b¶o sù t¨ng tr­ëng æn ®inh cña quü BHXH nãi riªng vµ æn ®Þnh ho¹t ®éng BHXH nãi chung. b. Thu tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc ®ãng gãp vµ c¸c kho¶n thu kh¸c. Quü BHXH ViÖt Nam ®­îc ng©n s¸ch nhµ n­íc ®ãng gãp d­íi d¹ng chuyÓn cho quü BHXH ®Ó chi tr¶ cho c¸c ®èi t­îng ®­îc th­ëng BHXH tõ 1/1/1995 trë vÒ tr­íc. Ngoµi ra quü BHXH ViÖt Nam cßn ®­îc ng©n s¸ch nhµ n­íc trî gióp chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é cho nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng BHXH sau ngµy 1/1/1995. Tr­íc ®©y do kh©u thu, chi BHXH cßn yÕu kÐm nªn BHXH lµ mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Ngµy nay sau nh÷ng n¨m ®æi míi BHXH ®· dÇn tho¸t khái bao cÊp nÆng nÒ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc, ng©n s¸ch cÊp cho BHXH ®­îc gi¶m dÇn (mçi n¨m gi¶m b×nh qu©n kho¶ng 3% nh­ng møc gi¶m ngµy cµng cao). §èi víi c¸c kho¶n thu kh¸c: tõ sù hç trî cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc tõ thiÖn, tõ ®Çu t­ vèn nhµn rçi... còng ®· gãp phÇn gia t¨ng quy m« cña quü BHXH. §Æc biÖt ®èi víi ho¹t ®éng ®Çu t­ vèn nhµn rçi cña quü BHXH cã vai trß v« cïng quan träng, bëi ho¹t ®éng b¶o hiÓm còng bao gåm ho¹t ®éng tµi chÝnh, th«ng qua viÖc ®Çu t­, sö dông vèn nhµn rçi ®Ó sinh lêi, cã ho¹t ®éng ®Çu t­ vèn míi ®¶m b¶o ®­îc viÖc chi tr¶ quü BHXH trong t­¬ng lai. Cuèi n¨m 1999 sè vèn t¹m thêi nhµn rçi cña BHXH lµ 12000 tØ ®ång. Sè tiÒn nµy BHXH ®­îc chÝnh phñ cho phÐp ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc, mua tr¸i phiÕu, c«ng tr¸i vµ göi ng©n hµng cña nhµ n­íc ®Ó ph¸t triÓn gi¸ trÞ cña quü. (®ît mua c«ng tr¸i võa qua BHXH ®· mua 500 tØ ®ång). Tæng sè tiÒn sinh lêi lµ 631 tØ ®ång. KÕt qu¶ trªn ®¹t ®­îc lµ do c¸c nguyªn nh©n: - Thø nhÊt lµ do hiÖu qu¶ ngµy cµng cao trong c«ng t¸c thu phÝ BHXH tõ ng­êi sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng nh­ nªu ë trªn. - Nhµ n­íc quyÕt ®Þnh ®­a quü BHXH ra h¹ch to¸n ®éc lËp ®iÒu nµy khiÕn cho c¸c c¸n bé qu¶n lý trong hÖ thèng BHXH tù hoµn thiÖn, n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong viÖc qu¶n lý hÖ thèng BHXH nãi chung vµ quü BHXH nãi riªng n©ng cao hiÖu qu¶ trong qu¶n lý quü. - B­íc vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®­îc nhµ n­íc giao cho toµn quyÒn sr­ dông quü BHXH, c¸c c¸n bé qu¶n lý BHXH nãi chung vµ quü BHXH nãi riªng ®· nhanh chãng thÝch nghi víi c¬ chÕ míi, tÝch luü kiÕn thøc m¹nh d¹n ®Çu t­ vµo c¸c lÜnh vùc võa cã hiÖu qu¶ kinh tÕ võa an toµn gãp phÇn t¨ng nguån thu cña quü. MÆc dï ®· ®¹t ®­îc mét sè hiÖu qu¶ ë c«ng t¸c nµy trong thêi gian qua, tuy nhiªn còng ë c«ng t¸c nµy trong thêi gian qua cßn béc lé nhiÒu h¹n chÕ cÇn ph¶i kh¾c phôc. MÆc dï cã gi¶m nh­ng ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp cho BHXH cßn t­¬ng ®èi lín nã bao gåm tÊt c¶ chi phÝ trî cÊp BHXHcho nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é BHXH tr­íc 1/1/1995 vµ mét phÇn chi phÝ c¸c chÕ ®é BHXH cho ng­êi ®­îc h­ëng BHXH sau 1/1/1995 mµ sè l­îng nh÷ng ng­êi nµy hiÖn nay cßn rÊt ®«ng vµ do hËu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é tr­íc ®©y ®Ó l¹i nªu ®©y vÉn cßn lµ mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. - Trong vÊn ®Ò ®Çu t­ vèn nhµn rçi do quü BHXH lµ mét quü ®Æc biÖt, liªn quan ®Õn ®êi sèng cña hµng triÖu ng­êi lao ®éng trong x· héi nªn ho¹t ®éng ®Çu t­ chØ ®­îc sö dông mét phÇn vèn nhµn rçi vµ ph¶i hÕt søc cÈn träng. V× vËy ho¹t ®éng ®Çu t­ vèn nhµn rçi cã hiÖu qu¶ ch­a cao bëi tÝnh cÈn träng khi®Çu t­ vèn (theo quy luËt rñi ro cµng lín, lîi nhuËn cµng cao) ®ång thêi do thÞ tr­êng chøng kho¸n cña chóng ta míi h×nh thµnh cßn nhiÒu v­íng m¾c, c¸c c¸n bé qu¶n lý quü BHXH kinh nghiÖm ch­a nhiÒu víi ®Çu t­ chñ yÕu lµ göi ng©n hµng, mua tr¸i phiÕu kho b¹c, muc c«ng tr¸i... nªn l·i suÊt cßn thÊp. Tõ c¸c vÊn ®Ò ®· nªu trong c«ng t¸c thu BHXH cho chóng ta thÊy ®­îc mÆc dï c«ng t¸c thu BHXH ®· ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ, dÇn dÇn gãp phÇn ®­a BHXH tho¸t khái sù bao cÊp nÆng nÒ cña nhµ n­íc. Tuy nhiªn nã vÉn cßn béc lé nhiÒu nh­îc ®iÓm cÇn kh¾c phôc trong thêi gian tíi nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn nguån quü BHXH gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng ng­êi lao ®éng, gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch, æn ®Þnh kinh tÕ - x· héi. 3. T×nh h×nh chi BHXH trong thêi gian qua. Nh­ ®· nªu ë trªn quü BHXH ®­îc sö dông cho hai môc ®Ých ®ã lµ: + Chi tr¶ trî cÊp c¸c chÕ ®é BHXH + Chi qu¶n lý quü BHXH Quü BHXH ®­îc dïng chñ yÕu ®Ó chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH. HiÖn nay BHXH ViÖt Nam bao gåm 5 chÕ ®é ®ã lµ: Trî cÊp èm ®au, trî cÊp thai s¶n, trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, h­u trÝ vµ cuèi cïng lµ chÕ ®é tö tuÊt. Cïng víi sù tiÕn bé vÒ mäi mÆt trong ho¹t ®éng BHXH nãi chung, c«ng t¸c qu¶n lý thu BHXH nãi riªng th× c«ng t¸c qu¶n lý chi BHXH trong thêi gian qua còng cã nhiÒu biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nhiÒu mÆt. Trong nh÷ng n¨m qua BHXH ViÖt Nam lu«n coi träng viÖc ®æi míi quy tr×nh, thñ tôc hå s¬ xÐt h­ëng chÕ ®é BHXH c«ng viÖc nµy lµ mét trong nh÷ng kh©u c¶i c¸ch hµnh chÝnh nh»m ®em l¹i sù phôc vô thuËn lîi nhÊt cho ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ng­êi lao ®éng. Tr­íc ®©y viÖc gi¶i quyÕt èm ®au th­êng kÐo dµi tõ mét ®Õn hai th¸ng v× cÇn nhiÒu lo¹i giÊy tê lµm c¨n cø ®Ó tr¶ trî cÊp. §Õn nay toµn ngµnh thùc hiÖn trong thêi h¹n tõ 5 ®Õn 25 ngµy ®­îc hÇu hÕt c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng hoan nghªnh. Tõ n¨m 1995 ®Õn nay ®· gi¶i quyÕt h¬n 3 triÖu l­ît ng­êi nghØ èm, 7 v¹n l­ît ng­êi h­ëng trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp, h¬n 30 v¹n l­ît ng­êi nghØ thai s¶n, 51 v¹n ng­êi h­ëng l­¬ng h­u hµng th¸ng vµ trî cÊp 1 lÇn nh­ng ch­a ®Ó x¶y ra tr­êng hîp nµo vi ph¹m chÕ ®é. Cïng víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c chÕ ®é BHXHlµ viÖc tæ chøc chi tr¶ l­¬ng h­u vµ c¸c trî cÊp BHXH còng hÕt søc tiÕn bé. C«ng t¸c tæ chøc ®em tiÒn ®Õn tr¶ cho ®èi t­îng kÞp thêi, ®Çy ®ñ, thuËn tiÖn lu«n lµ môc tiªu phÊn ®Êu cña BHXH ViÖt Nam. BHXH ViÖt Nam còng ®· quy ®Þnh BHXH c¸c cÊp chi tr¶ trùc tiÕp cho nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng chÕ ®é h­u mét lÇn hoÆc trî cÊp mét lÇn nh»m môc ®Ých t¨ng c­êng sù tiÕp cËn víi ng­êi h­ëng BHXH. Trªn c¬ së ®ã n¾m b¾t kÞp thêi t©m t­ nguyÖn väng kiÕn nghÞ cña ®èi t­îng vÒ gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH cã ®óng vµ kÞp thêi kh«ng? ViÖc tiÕp cËn trùc tiÕp víi ng­êi lao ®éng còng gióp c¬ quan BHXH qu¶n lý ®èi t­îng tèt h¬n x¸c thùc h¬n: §ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c tuyªn truyÒn më réng ®èi t­îng cho c«ng t¸c tham gia BHXH ngµy cµng nhiÒu h¬n, t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn c«ng t¸c thu BHXH. B×nh qu©n sè tiÒn chi tr¶ l­¬ng l­¬ng h­u vµ c¸c lo¹i trî cÊp cho h¬n 6 triÖu ng­êi lao ®éng lµ 6000 tØ ®ång mét n¨m nh­ng BHXH ®· thùc hiÖn chi tr¶ kÞp thêi, ®Çy ®ñ theo chÕ ®é, tÊt c¶ nh÷ng ng­êi ®­îc h­ëng l­¬ng h­u hoÆc trî cÊp hµng th¸ng ®Òu ®­îc nhËn mét lÇn tr­íc ngµy 15. §Æc biÖt ngµy 24/6/1999 BHXH ViÖt Nam ®· ban hµnh v¨n b¶n sè 860/BHXH - QLC cã hiÖu lùc tõ 1/7/1999 vÒ viÖc chi tr¶ l­¬ng cho ®èi t­îng t¹m v½ng ®Õn n¬i t¹m tró. Theo v¨n b¶n nµy th× c¸c ®èi t­îng ®Õn ë n¬i t¹m tró tõ 3 th¸ng trë lªn cã thÓ nhËn l­¬ng h­u t¹i n¬i t¹m tró mét c¸ch thuËn lîi, ®©y lµ ®iÒu mµ tr­íc ®©y chóng ta ch­a lµm ®­îc. C«ng t¸c chi tr¶ l­¬ng h­u vµ trî cÊp hµng th¸ng ®· lµm cho ®èi t­îng yªn t©m vµ yªu mÕn nh÷ng ng­êi lµm c«ng t¸c BHXH. HÖ thèng biÓu mÉu, sæ s¸ch ®­îc x©y dùng chÆt chÏ, râ rµng dÔ hiÓu h¬n tr­íc, nh»m phôc vô ®¨c lùc cho c«ng t¸c chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH phï hîp víi t×nh h×nh hiÖn nay. Víi viÖc ra ®êi cña sæ BHXH ®· lµm cho c«ng viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é dÔ dµng, chÝnh x¸c, kÞp thêi gi¶m bít c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc. BHXH ViÖt Nam ®· s¸ng t¹o øng dông c«ng nghÖ tin häc vµo c«ng t¸c qu¶n lý cña ngµnh gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý ho¹t ®éng BHXH nãi chung vµ qu¶n lý chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH nãi riªng. Tuy ®· ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ ®¸ng phÊn khëi nh­ vËy nh­ng trong c«ng t¸c qu¶n lý chi vÉn cßn ph¶i ®Æt ra nhiÒu vèn cÇn tiÕp tôc cñng cè trong thêi gian tíi, cô thÓ lµ: - XÐt c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n, cã nh÷ng lóc, nh÷ng n¬i viÖc chi tr¶ trî cÊp cho ng­êi lao ®éng, thiÕu chÝnh x¸c, cßn chËm g©y ¶nh h­ëng tíi t©m t­, t×nh c¶m cña ng­êi lao ®éng còng nh­ gia ®×nh hä. - XÐt vÒ c¸c chÕ ®é dµi h¹n cßn cã c¸c mÆt h¹n chÕ nh­ nguån chi tr¶ thuéc ng©n s¸ch nhµ n­íc th­êng bÞ ®éng do cÊp trªn chuyÓn vÒ chËm. ViÖc tæ chøc vËn chuyÓn tiÒn ë c¸c ®Þa ph­¬ng c¸c t¸c b¶o qu¶n tiªu mÊt ë c¸c n¬i chi tr¶ ch­a ®¶m b¶o dÔ x¶y ra mÊt m¸t, thiÕu hôt. ViÖc nghiªn cøu kÕt hîp hai h×nh thøc chi tr¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp ch­a kh¾c phôc ®­îc nh­îc ®iÓm cña mçi h×nh thøc. - ViÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo c«ng t¸c qu¶n lý cßn h¹n chÕ nªn hiÖu qu¶ qu¶n lý ch­a cao, chi phÝ cho bé m¸y hµnh chÝnh cßn lín. Tõ c¸c vÊn ®Ò võa nªu trong viÖc qu¶n lý quü BHXH ViÖt Nam trong thêi gian võa qua, chóng ta ®· thÊy ®­îc phÇn nµo nh÷ng mÆt ®· ®¹t ®­îc vµ nh÷ng mÆt ch­a ®¹t ®­îc ®Ó tõ ®©y cã ®­îc c¸c gi¶i ph¸p thÝch hîp cho viÖc t¨ng c­êng hiÖu qu¶ qu¶n lý quü BHXH n­íc ta trong t×nh h×nh hiÖn nay còng nh­ trong t­¬ng lai ®¶m b¶o viÖc t¨ng tr­ëng vµ æn ®Þnh quü, æn ®Þnh x· héi. III. C¸c gi¶i ph¸p nh»m c©n ®èi quü BHXH ViÖt Nam. 1. BiÖn ph¸p t¨ng thu BHXH. a. §èi víi kho¶n thu tõ ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng. - Tr­íc hÕt vÒ phÝa qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc cÇn ph¶i cã ®­îc hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý æn ®Þnh, tho¶ ®¸ng trong ho¹t ®éng BHXH nãi chung vµ c«ng t¸c thu BHXH nãi riªng (Nh­ viÖc nhanh chãng cho ra ®êi luËt BHXH) ®­a c«ng t¸c thu BHXH ®i vµo nÒ nÕp vµ cã hiÖu qu¶. - CÇn cã c¸c biÖn ph¸p më réng ®èi t­îng tham gia BHXH ra c¸c lùc l­îng lao ®éng trong x· héi (n­íc ta míi chØ cã 14% lùc l­îng lao ®éng x· héi tham gia BHXH) theo ®óng t«n chØ cña tæ chøc lao ®éng thÕ giíi (ILO) “Mäi ng­êi lao ®éng ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH”, ®iÒu nµy sÏ gãp phÇn më réng t¨ng tr­ëng quü BHXH vµ tho¶ m·n quy luËt vèn cã cña b¶o hiÓm nãi chung vµ BHXH nãi riªng lµ lÊy sè ®«ng bï sè Ýt. - T¨ng c­êng h¬n n÷a viÖc kiÓm tra, rµ so¸t sè lao ®éng thuéc diÖn ph¶i tham gia BHXH b¾t buéc theo luËt ®Þnh, xö lý kÞp thêi nh÷ng tr­êng hîp vi ph¹m, th­êng xuyªn ®«n ®èc, ®èi chiÕu sè thu BHXH cña c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng, phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c ban ngµnh liªn quan trong viÖc thùc hiÖn c«ng t¸c thu BHXH t¹i c¸c tØnh, thµnh phè, tæ chøc c¸c ch­¬ng tr×nh tËp huÊn, héi th¶o vÒ thu BHXH, t¨ng c­êng tuyªn truyÒn vÒ chÝnh s¸ch, chÕ ®é BHXH qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, trùc tiÕp xuèng c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng, tuyªn truyÒn vËn ®éng cho sö dông lao ®éng, ng­êi lao ®éng hiÓu biÕt vµ nhËn thøc ®óng vÒ quyÒn lîi tr¸ch nhiÖm trong viÖc tham gia BHXH. - CÇn ph¶i x¸c ®Þnh l¹i tØ lÖ ®ãng gãp vµo quü BHXH mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n trªn c¬ së khoa häc. §Ó t­¬ng øng víi møc h­ëng trî cÊp BHXH nh»m ®¶m b¶o sù chi tr¶ cña quü BHXH, tr¸nh vì quü (theo dù ®o¸n cña ILO víi møc ®ãng gãp vµ møc h­ëng hiÖn nay ®Õn n¨m 2030 quü BHXH sÏ bÞ th©m hôt, ILO khuyªn nªn ®­a tØ lÖ ®ãng gãp quü BHXH lªn lµ 30% l­¬ng, mét sè tÝnh to¸n cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong n­íc th× ®Ó ®­îc h­ëng 75% l­¬ng th× møc ®ãng gãp ph¶i lµ 35% quü l­¬ng cßn nÕu ®ãng gãp 20% th× chØ nªn ®­îc h­ëng 45% l­¬ng. b. Víi c¸c kho¶n thu kh¸c. - CÇn tÝch cùc khai th¸c c¸c kho¶n viÖn trî, ®ãng gãp tõ c¸c tæ chøc tõ trong n­íc vµ ngoµi n­íc. - M¹nh d¹n sö dông nguån vèn nhµn rçi ®i ®Çu t­ sinh lêi vµo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc võa t¨ng viÖc lµm cho x· héi, më réng ®èi t­îng tham gia BHXH, võa tr¸nh ®Ó nguån vèn chÕt ®Ó t¨ng thu tõ l·i ®Çu t­. - T¨ng c­êng ®µo t¹o c¸n bé ®Çu t­ quü võa ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng quü võa ®¶m b¶o æn ®Þnh quü. - CÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch míi trong viÖc sö dông vèn nhµn rçi cña quü BHXH cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ sù ra ®êi thÞ tr­êng chøng kho¸n. 2. C¸c biÖn ph¸p gi¶m chi BHXH. - Tæ chøc ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh thùc hiÖn viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é ®Çy ®ñ, kÞp thêi theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - Tæ chøc kiÓm tra, thanh tra, kiÓm so¸t ho¹t ®éng chi BHXH theo tõng chÕ ®é, tõng ®Þa ph­¬ng, ngµnh nghÒ tr¸nh c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc trong chi BHXH vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p xö lý thÝch ®¸ng v¬Ý nh÷ng tr­êng hîp vi ph¹m. - T¨ng c­êng, tÝch cùc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, n©ng cao n¨ng lùc cña c¸c c¸n bé nh»m t¨ng hiÖu qu¶ qu¶n lý cña c¸c c¸n bé nµy cho thÝch nghi v¬Ý ®iÒu kiÖn míi. - øng dông c«ng nghÖ tin häc vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý ho¹t ®éng BHXH nãi chung, qu¶n lý thu - chi nãi riªng nh»m t¨ng hiÖu qu¶ qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng nµy. Tµi liÖu tham kh¶o - Gi¸o tr×nh Lý thuyÕt tiÒn tÖ ng©n hµng (Häc viÖn Ng©n hµng) - Gi¸o tr×nh B¶o hiÓm (Tr­êng §¹i häc KTQD) Chñ biªn PGS. TS Hå SÜ Sµ - T¹p chÝ B¶o hiÓm x· héi c¸c sè: 1, 3, 5, 6/2000 xu©n canh th×n - T¹p chÝ Lao ®éng & X· héi c¸c sè 4/1997; 8,9,12/1998; 3/1999; 3/2000 - NghÞ ®Þnh 43CP ra ngµy 22/6/1993 - NghÞ ®Þnh 12CP ra ngµy 26/11/1995 - Bé luËt Lao ®éng n­íc CHXHCN ViÖt Nam ch­¬ng 12