Đề tài Rủi ro và quản lý rủi ro trong ngân hàng thương mại

PhÇn 1 Tæng quan vÒ rñi ro trong ng©n hµng th­¬ng m¹i 1. Rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro lµ g×? 2. Rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng 3. Ph©n lo¹i rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng 4. Nguyªn nh©n g©y ra rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng 1. Rñi ro vµ qu¶n lý rñi ro lµ g×? Rñi ro trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p. §Ó mét ng©n hµng ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ph¶i qu¶n lý ®­îc rñi ro trong ho¹t ®éng cña nã. Mét quan ®iÓm thèng nhÊt vÒ rñi ro chÝnh lµ tiÒn ®Ò cho viÖc nghiªn cøu t×m kiÕm c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý rñi ro. VËy nªn hiÓu rñi ro nh­ thÕ nµo? Trong khi bµn vÒ “rñi ro”, ng­êi ta th­êng nªu lªn rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu, c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau, song ý kiÕn chung nhÊt cho r»ng rñi ro lµ mét kh¸i niÖm chØ kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng biÕn cè kh«ng mong ®îi mang l¹i kÕt qu¶ xÊu khi tiÕn hµnh mét c«ng viÖc nµo ®ã. Kh¸i qu¸t l¹i, theo chóng t«i, cÇn hiÓu “rñi ro” bao hµm nh÷ng néi dung sau: Thø nhÊt, nªn coi rñi ro lµ mét hiÖn t­îng cã thÓ x¶y ra ngoµi mong muèn khi tiÕn hµnh bÊt cø mét c«ng viÖc nµo ®ã. Víi quan niÖm nh­ vËy, mçi khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh mét c«ng viÖc nµo ®ã cÇn l­êng tr­íc nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra. §©y còng chÝnh lµ xuÊt ph¸t ®iÓm h×nh thµnh nªn ý t­ëng “qu¶n lý rñi ro”. Thø hai, mÆc dï rñi ro lµ hiÖn t­îng tiÒm Èn vµ kh«ng ph¶i bao giê còng x¶y ra khi tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng, nh­ng trong nhiÒu tr­êng hîp, do tÝnh lÆp l¹i cña rñi ro nªn ng­êi ta cã thÓ nhËn biÕt ®­îc tÝnh quy luËt cña nã. ChÝnh v× ®iÒu nµy mµ ng­êi ta cã thÓ t×m nh÷ng biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ rñi ro. Thø ba, rñi ro dï Ýt x¶y ra nh÷ng khi ®· x¶y ra th­êng g©y nªn nh÷ng tæn thÊt. ý thøc ®­îc ®iÒu nµy ng­êi ta lu«n t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ tæn thÊt khi rñi ro x¶y ra. Tõ ®ã, hiÓu mét c¸ch chung nhÊt, qu¶n lý rñi ro lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm viÖc chÊp nhËn rñi ro cã thÓ x¶y ra ®Ó kú väng thu ®­îc lîi nhuËn t­¬ng øng vµ sö dông c¸c c«ng cô nh»m h¹n chÕ c¸c tæn thÊt mµ rñi ro ®ã cã thÓ ®em l¹i khi x¶y ra. 2. Rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng Ng©n hµng lµ mét trung gian tµi chÝnh. Vai trß trung gian cña ng©n hµng thÓ hiÖn qua viÖc ng©n hµng lµ ®Çu mèi kÕt nèi gi÷a c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. Trong ®ã, mét phÝa lµ c¸c chñ thÓ cã tiÒn, cßn phÝa bªn kia lµ nh÷ng chñ thÓ cÇn tiÒn. Trong vai trß trung gian, ng©n hµng cã thÓ “høng chÞu” rñi ro ®Õn tõ hai phÝa. §Ó cã thÓ nhËn biÕt ®­îc nh÷ng rñi ro trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng cÇn quan s¸t c¸c ho¹t ®éng mµ c¸c ng©n hµng ®ang thùc hiÖn vµ ph©n tÝch nh÷ng rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã. C¸c ho¹t ®éng cña ng©n hµng cã thÓ tãm l­îc qua c¸c c«ng viÖc chñ yÕu sau: nhËn göi vµ chi tr¶ hé, thùc hiÖn tµi trî, kinh doanh ngo¹i tÖ, t­ vÊn, cung cÊp c¸c dÞch vô … So víi c¸c ®¬n vÞ kinh doanh kh¸c, ho¹t ®éng cña ng©n hµng cã ®Æc ®iÓm sau: * L­îng tiÒn mµ NHTM sö dông: §¹i bé phËn sè tiÒn mµ ng©n hµng sö dông ®Ó tµi trî cho kh¸ch hµng kh«ng ph¶i lµ vèn cña ng©n hµng mµ ®­îc h×nh thµnh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, trong ®ã chñ yÕu lµ tiÒn göi cña c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ viÖc ng©n hµng nhËn ®­îc nhiÒu hay Ýt tiÒn göi ®Òu cã thÓ ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña ng©n hµng. Rñi ro cã thÓ ph¸t sinh tõ sù h×nh thµnh c¸c nguån tiÒn mµ ng©n hµng sö dông. * VÒ h­íng sö dông tiÒn cña ng©n hµng: TiÒn ng©n hµng chuyÓn cho kh¸ch hµng sö dông v­ît khái tÇm qu¶n lý trùc tiÕp cña ng©n hµng. Kh¶ n¨ng thu håi vèn cña ng©n hµng kh«ng chØ phô thuéc vµo chÝnh b¶n th©n ng©n hµng vµ kh¸ch hµng mµ cßn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan kh¸c t¸c ®éng ®Õn ng©n hµng vµ kh¸ch hµng. §Æc tr­ng nµy liªn quan tíi kh¶ n¨ng dù liÖu nh÷ng rñi ro cã thÓ x¶y ra cña ng©n hµng. * Kh¸ch hµng cña ng©n hµng võa lµ ng­êi cung øng võa lµ nh÷ng ng­êi sö dông tµi nguyªn cña ng©n hµng. Mèi quan hÖ ®Æc biÖt gi÷a ng©n hµng víi kh¸ch hµng lµ ®iÒu kiÖn quan träng võa gióp cho ng©n hµng cã thÓ gi¶m thiÓu rñi ro nh­ng ®ång thêi còng g©y cho ng©n hµng nh÷ng tæn thÊt kh«ng ®¸ng cã nÕu nh­ ng©n hµng qu¸ tin ®Õn møc thiÕu thËn träng ®èi víi nh÷ng kh¸ch hµng quen * Sù gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc: Kh«ng cã lÜnh vùc kinh doanh nµo l¹i chÞu sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc nh­ lÜnh vùc kinh doanh cña c¸c ng©n hµng. MÆc dï môc tiªu gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan nµy nh»m gi¶m thiÓu rñi ro cho nÒn kinh tÕ th«ng qua c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña ng©n hµng, nh­ng còng cã thÓ ®iÒu nµy g©y nªn t©m lý thô ®éng hoÆc û l¹i cña ng©n hµng, hoÆc “®¬n gi¶n ho¸”, bá qua c¸c vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m. ChÝnh ®iÒu nµy tiÒm Èn rñi ro khã l­êng cho ng©n hµng. 3. Ph©n lo¹i rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng Rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng rÊt ®a d¹ng vµ ®­îc ®Ò cËp tíi theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau, theo nh÷ng quan ®iÓm vµ yªu cÇu qu¶n lý kh¸c nhau. Nh­ng cã mét sè lo¹i rñi ro th­êng ®­îc nh¾c tíi nhiÒu nhÊt nh­: * Rñi ro tÝn dông: lµ kh¶ n¨ng kh¸ch hµng kh«ng hoµn tr¶ ®­îc nî ®óng thêi h¹n hoÆc kh«ng tr¶ nî cho ng©n hµng. Kh¶ n¨ng nµy cã thÓ xuÊt hiÖn do kh¸ch hµng sö dông vèn kh«ng hiÖu qu¶ hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî cho ng©n hµng, hoÆc do kh¸ch hµng kh«ng muèn tr¶ nî. Mét nguyªn nh©n kh¸c lµ do lçi cña chÝnh ng©n hµng: viÖc thÈm ®Þnh dù ¸n kh«ng chuÈn x¸c, chÝnh s¸ch tÝn dông kh«ng hîp lý, kh«ng thùc hiÖn tèt kh©u kiÓm so¸t trong qu¸ tr×nh cho vay. * Rñi ro thanh kho¶n: lµ kh¶ n¨ng nh÷ng thay ®æi trªn thÞ tr­êng thø cÊp g©y khã kh¨n cho ng©n hµng trong viÖc chuyÓn ®æi c¸c tµi s¶n thµnh tiÒn ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu chi tr¶. Kh¶ n¨ng nµy x¶y ra khi chi phÝ giao dÞch t¨ng, hoÆc thêi gian giao dÞch bÞ kÐo dµi. Tæn thÊt mµ ng©n hµng ph¶i g¸nh chÞu lµ chi phÝ ph¸t sinh do ph¶i t×m kiÕm c¸c nguån chi tr¶ kh¸c. * Rñi ro l·i suÊt: lµ kh¶ n¨ng biÕn ®éng l·i suÊt thÞ tr­êng g©y tæn thÊt cho ng©n hµng. Rñi ro nµy xuÊt hiÖn trong tr­êng hîp l·i suÊt cña thÞ tr­êng t¨ng lªn, khi ®ã, c¸c kho¶n cho vay vµ ®Çu t­ cña ng©n hµng sÏ sôt gi¶m gi¸ trÞ vµ ng©n hµng sÏ gÆp tæn thÊt. Mét tr­êng hîp kh¸c cña rñi ro l·i suÊt lµ khi l·i suÊt thÞ tr­êng gi¶m, lµm cho ng©n hµng ph¶i chÊp nhËn ®Çu t­ vµ cho vay c¸c kho¶n tiÒn huy ®éng víi l·i suÊt cao vµo c¸c tµi s¶n víi møc sinh lêi thÊp. * Rñi ro hèi ®o¸i: lµ kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng tæn thÊt mµ ng©n hµng ph¶i chÞu khi tû gi¸ hèi ®o¸i thay ®æi v­ît qu¸ thay ®æi dù tÝnh. Ngoµi ra, còng ph¶i kÓ ®Õn nh÷ng lo¹i rñi ro kh¸c trong ho¹t ®éng ng©n hµng nh­ rñi ro thÞ tr­êng, rñi ro ph¸ s¶n, rñi ro ph¸p lý, rñi ro chÝnh trÞ,... 4. Nguyªn nh©n g©y ra rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng Mçi lo¹i rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn nh©n riªng, nh­ng nh×n chung cã thÓ xem xÐt nguyªn nh©n g©y ra rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng d­íi 3 gi¸c ®é: - Thø nhÊt, tõ phÝa ng©n hµng: c¬ cÊu ng©n hµng, ph­¬ng thøc qu¶n lý, tr×nh ®é l·nh ®¹o, ®¹o ®øc vµ tr×nh ®é nh©n viªn, uy tÝn ng©n hµng… - Thø hai, tõ phÝa kh¸ch hµng: lÜnh vùc kinh doanh, quy m«, c¬ cÊu, møc ®é tÝn nhiÖm, chiÕn l­îc kinh doanh, kh¶ n¨ng tr¶ nî, … - Thø ba, tõ phÝa m«i tr­êng bªn ngoµi: thay ®æi vÒ ph¸p lý, kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, thiªn tai, ho¶ ho¹n, c­íp bãc… PhÇn 2 Rñi ro tÝn dông trong ng©n hµng th­¬ng m¹i 1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ rñi ro tÝn dông 1.1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña rñi ro tÝn dông 1.2. C¸c nguyªn nh©n cña rñi ro tÝn dông 1.3. C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh rñi ro tÝn dông 1.4. Qu¶n lý rñi ro tÝn dông 2. Thùc tiÔn vÒ qu¶n lý rñi ro tÝn dông ë Vietcombank 1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ rñi ro tÝn dông 1.1. Kh¸i niÖm, b¶n chÊt cña rñi ro tÝn dông Kh¸i niÖm: Rñi ro tÝn dông lµ kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng tæn thÊt mµ Ng©n hµng ph¶i chÞu do kh¸ch hµng vay kh«ng tr¶ ®óng h¹n, kh«ng tr¶, hoÆc kh«ng tr¶ ®Çy ®ñ c¶ vèn vµ l·i. Cã nghÜa lµ luång thu nhËp dù tÝnh mang l¹i tõ c¸c tµi s¶n cã sinh lêi cña c¸c ng©n hµng cã thÓ kh«ng ®­îc hoµn tr¶ ®Çy ®ñ xÐt c¶ vÒ mÆt sè l­îng vµ thêi h¹n. B¶n chÊt: Rñi ro tÝn dông g¾n liÒn víi ho¹t ®éng quan träng nhÊt cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i, ®ã lµ ho¹t ®éng tÝn dông. Khi thùc hiÖn mét ho¹t ®éng cho vay cô thÓ, Ng©n hµng ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ph©n tÝch kh¸ch hµng sao cho ®é an toµn lµ cao nhÊt. Vµ nh×n chung, ng©n hµng sÏ chØ cho vay khi thÊy r»ng rñi ro tÝn dông sÏ kh«ng x¶y ra. Tuy nhiªn, trong c¸c kho¶n cho vay ®ã lu«n hµm chøa rñi ro bëi v× kh«ng mét nhµ kinh doanh ng©n hµng tµi ba nµo cã thÓ dù ®o¸n chÝnh x¸c c¸c vÊn ®Ò sÏ x¶y ra. Do vËy, trªn quan ®iÓm qu¶n lý toµn bé ng©n hµng, rñi ro tÝn dông lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, lµ kh¸ch quan. TØ lÖ tæn thÊt dù kiÕn ®èi víi ho¹t ®éng tÝn dông lu«n ®­îc x¸c ®Þnh tr­íc trong chiÕn l­îc ho¹t ®éng chung. Vµ khi tæn thÊt d­íi møc tØ lÖ tæn thÊt dù kiÕn th× ng©n hµng coi ®ã lµ thµnh c«ng trong qu¶n lý. 1.2. C¸c nguyªn nh©n cña rñi ro tÝn dông Nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan (bÊt kh¶ kh¸ng) Trong thùc tÕ cã nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan t¸c ®éng tíi ng­êi vay, lµm hä mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n cho ng©n hµng. Nhãm nguyªn nh©n nµy bao gåm: thiªn tai, chiÕn tranh, nh÷ng thay ®æi tÇm vÜ m« nh­ thay ®æi ChÝnh phñ, chÝnh s¸ch kinh tÕ, hµng rµo thuÕ quan... v­ît qu¸ tÇm kiÓm so¸t cña c¶ ng­êi vay lÉn ng­êi cho vay. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy th­êng xuyªn x¶y ra, t¸c ®éng liªn tôc tíi ng­êi vay, t¹o thuËn lîi vµ khã kh¨n cho ng­êi vay. Trong tr­êng hîp khi t¸c ®éng cña nh÷ng nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng ®èi víi ng­êi vay lµ nÆng nÒ th× kh¶ n¨ng tr¶ nî cña hä sÏ bÞ suy gi¶m. Nguyªn nh©n thuéc vÒ chñ quan ng­êi vay Nhãm nguyªn nh©n nµy bao gåm: - Tr×nh ®é yÕu kÐm cña ng­êi vay trong qu¶n lÝ, trong dù ®o¸n c¸c vÊn ®Ò kinh doanh. Nh÷ng ng­êi nµy kh«ng tÝnh to¸n kÜ l­ìng hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng tÝnh to¸n kÜ l­ìng nh÷ng bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra, kh«ng cã kh¶ n¨ng thÝch øng hoÆc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong kinh doanh. - Ng­êi vay chñ ®Þnh lõa ®¶o c¸n bé ng©n hµng. RÊt nhiÒu ng­êi vay s½n sµng m¹o hiÓm víi k× väng thu ®­îc lîi nhuËn cao. Hä s½n sµng t×m mäi thñ ®o¹n øng phã víi ng©n hµng nh­ cung cÊp th«ng tin sai, mua chuéc... ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña m×nh. - Ng­êi vay kinh doanh cã l·i song vÉn kh«ng tr¶ nî cho ng©n hµng ®óng h¹n. Hä ch©y × víi hi väng cã thÓ quþt nî, hoÆc sö dông vèn vay cµng l©u cµng tèt. Nguyªn nh©n thuéc vÒ ng©n hµng Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña rñi ro tÝn dông lµ chÊt l­îng cña c¸n bé ng©n hµng. YÕu tè nµy ®­îc ®¸nh gi¸ trªn hai khÝa c¹nh, ®ã lµ tr×nh ®é vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña hä: - Nh©n viªn ng©n hµng ph¶i tiÕp xóc víi nhiÒu ngµnh nghÒ, nhiÒu vïng thËm chÝ nhiÒu quèc gia. §Ó cho vay tèt, hä ph¶i am hiÓu vÒ kh¸ch hµng, lÜnh vùc mµ kh¸ch hµng kinh doanh, m«i tr­êng mµ kh¸ch hµng sèng. Hä ph¶i cã kh¶ n¨ng dù b¸o c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ng­êi vay. §iÒu ®ã ®ßi hái hä ph¶i ®­îc ®µo t¹o vµ tù ®µo t¹o bµi b¶n, liªn tôc vµ toµn diÖn, nÕu kh«ng rñi ro tÝn dông sÏ rÊt lín. - §¹o ®øc nghÒ nghiÖp kh«ng ®¶m b¶o, nhiÒu nh©n viªn ng©n hµng kh«ng tr¸nh khái sù c¸m dç cña ®ång tiÒn vµ tiÕp tay cho kh¸ch hµng rót ruét ng©n hµng cña m×nh. 1.3. C¸c tiªu thøc ph¶n ¸nh rñi ro tÝn dông Tõ nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh rñi ro tÝn dông, ng©n hµng cô thÓ ho¸ thµnh nh÷ng dÊu hiÖu chÝnh ph¸t sinh rñi ro trong ho¹t ®éng tÝn dông: Nî qu¸ h¹n - Nî qu¸ h¹n lµ kho¶n nî mµ kh¸ch hµng kh«ng tr¶ ®­îc khi ®· ®Õn h¹n tho¶ thuËn ghi trªn hîp ®ång tÝn dông. - Nî khã ®ßi lµ kho¶n nî qu¸ h¹n ®· qu¸ mét k× gia h¹n nî - C¸c chØ tiªu ®­îc sö dông: Nî qu¸ h¹n trªn tæng d­ nî Nî khã ®ßi trªn tæng d­ nî Nî khã ®ßi trªn nî qu¸ h¹n Nî cã vÊn ®Ò - Nî cã vÊn ®Ò lµ nh÷ng kho¶n nî ch­a bÞ coi lµ nî qu¸ h¹n nh­ng trong qu¸ tr×nh theo dâi, nh©n viªn ng©n hµng ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu kÐm lµnh m¹nh, cã nguy c¬ trë thµnh nî qu¸ h¹n. T×nh h×nh tµi chÝnh vµ c¸c ph­¬ng ¸n cña ng­êi vay - Ng©n hµng nh×n nhËn yÕu tè nµy th«ng qua viÖc cho ®iÓm vµ xÕp h¹ng kh¸ch hµng. §iÓm cña kh¸ch hµng cho thÊy "rñi ro tiÒm Èn" cña kho¶n vay. §¶m b¶o tiÒn vay bao gåm cÇm cè vµ thÕ chÊp - Xem phÇn nghiÖp vô cho vay cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. M«i tr­êng ho¹t ®éng cña ng­êi vay - NÕu kh¸ch hµng tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong ®iÒu kiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« th­êng xuyªn thay ®æi, l¹m ph¸t cao, t×nh h×nh chÝnh trÞ mÊt æn ®Þnh, vïng hay bÞ thiªn tai th× nh÷ng yÕu tè nµy sÏ t¸c ®éng xÊu ®Õn ng­êi vay vµ ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng tr¶ nî cña hä. TÝnh kÐm ®a d¹ng cña tÝn dông - §a d¹ng ho¸ lµ biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro. NÕu ng©n hµng chØ tËp trung tµi trî cho mét nhãm kh¸ch hµng, cña mét ngµnh hay mét vïng nµo ®ã th× rñi ro sÏ cao h¬n so víi viÖc ®a d¹ng ho¸ ®èi t­îng xin vay. 1.4. Qu¶n lÝ rñi ro tÝn dông Cã thÓ nãi, rñi ro tÝn dông lµ b¹n ®­êng trong kinh doanh, cã thÓ ®Ò phßng, h¹n chÕ chø kh«ng thÓ lo¹i trõ. Do vËy thùc chÊt cña qu¶n lÝ rñi ro tÝn dông lµ h¹n chÕ nã bao gåm: * H¹n chÕ sù ph¸t sinh c¸c kho¶n tÝn dông cã vÊn ®Ò, nî qu¸ h¹n vµ nî khã ®ßi - Thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn tÝn dông ®­îc ghi trong luËt C¸c tæ chøc tÝn dông vµ trong c¸c nghÞ ®Þnh cña NHNN. - X¸c ®Þnh danh môc c¸c kho¶n tµi trî víi c¸c møc rñi ro kh¸c nhau: + TÝn dông th­¬ng m¹i: rñi ro liªn quan tíi kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kinh doanh, tµi chÝnh cña ng­êi vay. + Cho vay ®èi víi ng­êi tiªu dïng: rñi ro liªn quan tíi thu nhËp cña ng­êi vay vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t th«ng tin vÒ ng­êi vay. + Cho vay ®èi víi c¸c trung gian tµi chÝnh kh¸c: rñi ro liªn quan tíi vÞ thÕ cña tæ chøc ®i vay v× phÇn lín c¸c kho¶n cho vay nµy lµ kh«ng cã ®¶m b¶o, do vËy nÕu c¸c tæ chøc ®i vay ph¸ s¶n th× ng©n hµng cho vay sÏ bÞ mÊt. + Cho vay ®èi víi Nhµ n­íc: cã ®é an toµn cao. Rñi ro liªn quan tíi khñng ho¶ng kinh tÕ toµn cÇu hoÆc khu vùc. - X©y dùng chÝnh s¸ch tÝn dông vµ quy tr×nh ph©n tÝch tÝn dông, x©y dùng quy chÕ kiÓm tra ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n, khen th­ëng vµ kØ luËt ®èi víi c¸c nh©n viªn tÝn dông. - X¸c ®Þnh dÊu hiÖu cña c¸c kho¶n cho vay cã vÊn ®Ò, tØ träng c¸c kho¶n cho vay kh¸c nhau. * Xö lÝ nî qu¸ h¹n, nî cã vÊn ®Ò - Thµnh lËp phßng ban qu¶n lÝ nî xÊu vµ chÝnh s¸ch xö lÝ nî xÊu thÝch hîp - Ng©n hµng thùc hiÖn ph©n lo¹i nî khã ®ßi, nî qu¸ h¹n, nî cã vÊn ®Ò theo c¸c tiªu thøc ®· quy ®Þnh, ph©n tÝch nguyªn nh©n vµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt: + Trong tr­êng hîp ng­êi vay cã khã kh¨n tµi chÝnh t¹m thêi song vÉn cã kh¶ n¨ng vµ ý chÝ tr¶ nî th× ng©n hµng ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch hç trî nh­ gia h¹n nî, cho vay thªm, gi¶m l·i... + Trong tr­êng hîp ng­êi vay cã biÓu hiÖn lõa ®¶o, ch©y × kh«ng tr¶ nî ng©n hµng ¸p dông chÝnh s¸ch thanh lÝ (b¸n tµi s¶n thÕ chÊp, phong to¶ tiÒn göi trªn tµi kho¶n, kiÖn) + Trong tr­êng hîp do c¸n bé ng©n hµng g©y ra th× ng­êi ®ã ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ßi nî, båi th­êng + Sö dông quü dù phßng ®Ó lo¹i trõ nî xÊu kh«ng thÓ thu håi ra khái tµi kho¶n néi b¶ng. 2. Thùc tiÔn vÒ qu¶n lý rñi ro tÝn dông ë Vietcombank 2.1. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa, h¹n chÕ rñi ro tÝn dông cña Vietcombank 2.1.1. Quan ®iÓm tæng qu¸t cña Ng©n hµng ngo¹i th­¬ng vÒ rñi ro tÝn dông - Kh«ng tËp trung cÊp tÝn dông qu¸ cao cho 1 kh¸ch hµng, 1 ngµnh nghÒ/lÜnh vùc; c¸c nhãm kh¸ch hµng, ngµnh nghÒ/lÜnh vùc cã liªn quan víi nhau, 1 lo¹i tiÒn tÖ; trªn mét ®Þa bµn. - QuyÕt ®Þnh cÊp tÝn dông cho mét dù ¸n lín ph¶i ®­îc thùc hiÖn theo chÕ ®é tËp thÓ (nhiÒu thµnh viªn cïng tham gia quyÕt ®Þnh cho vay th«ng qua nhiÒu møc xÐt duyÖt vµ biÓu quyÕt cña héi ®ång tÝn dông). - ¸p dông h¹n møc tÝn dông vµ/hoÆc thêi h¹n cÊp tÝn dông tuú thuéc vµo n¨ng lùc cña chi nh¸nh. 2.1.2. C¸c néi dung qu¶n lý rñi ro tÝn dông c¬ b¶n a. Giíi h¹n tÝn dông ®èi víi 01 kh¸ch hµng X¸c ®Þnh tæng d­ nî tÝn dông tèi ®a cña 1 kh¸ch hµng trong mét thêi kú (1 n¨m) bao gåm : d­ nî cho vay sè d­ b¶o l·nh L/C miÔn ký quü d­ nî cho vay chiÕt khÊu d­ nî cho vay thÊu chi. b. Ph©n vïng ®Çu t­ - Thùc hiÖn ph©n vïng ®Çu t­ ®èi víi c¸c chi nh¸nh. Mçi chi nh¸nh tËp trung cÊp tÝn dông cho c¸c kh¸ch hµng thuéc vïng ®Çu t­ ®­îc ph©n. - C¨n cø cho viÖc thùc hiÖn ph©n vïng ®Çu t­ : §Æc ®iÓm ®Þa lý n¬i chi nh¸nh ®Æt trô së N¨ng lùc b¶n th©n chi nh¸nh c. Ph©n chia thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh trong ho¹t ®éng tÝn dông ThÈm quyÒn xÐt duyÖt cho vay ®­îc ph©n chia theo cÊp qu¶n lý nh­ sau: - Gi¸m ®èc chi nh¸nh : C¸c kho¶n Cho vay tõ 20 tû ®ång ®Õn 60 tû ®ång ®èi víi dù ¸n ®Çu t­, më L/C, b¶o l·nh miÔn ký quü C¸c kho¶n cho vay kh¸c trong Giíi h¹n tÝn dông - Phã tæng gi¸m ®èc : C¸c kho¶n cho vay ®Õn 100 tû ®ång - Tæng gi¸m ®èc : c¸c kho¶n cho vay tõ 100 tû ®ång ®Õn 120 tû ®ång - Héi ®ång tÝn dông Trung ­¬ng : c¸c kho¶n cho vay trªn 120 tû ®ång d. Héi ®ång tÝn dông - Héi ®ång tÝn dông ®­îc thµnh lËp ®Ó hç trî cho tæng gi¸m ®èc vµ gi¸m ®èc chi nh¸nh , ra quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c kho¶n cho vay lín, ®é phøc t¹p cao, rñi ro lín. e. Møc d­ nî tèi ®a ®çi víi tõng chi nh¸nh - Tæng Gi¸m ®èc khèng chÕ møc d­ nî tèi ®a ®èi víi tõng chi nh¸nh tuú theo t×nh h×nh thùc tÕ. - §©y lµ møc d­ nî khèng chÕ, chi nh¸nh kh«ng ®­îc v­ît qua. f. C¸c giíi h¹n kh¸c - Tuú thuéc t×nh h×nh thùc tÕ t¹i tõng thêi ®iÓm vµ trªn c¬ së ®¸nh gi¸ nh÷ng bݪn ®éng cã t¸c ®éng ®Õn møc ®é rñi ro tÝn dông, Tæng gi¸m ®èc ban hµnh v¨n b¶n giíi h¹n, ngõng cho vay míi, ¸p dông c¸c kü thuËt gi¶m d­ nî ®èi víi mét nhãm kh¸ch hµng. g. C¸c biÖn ph¸p kh¸c - Ph©n lo¹i nî - X¸c ®Þnh nî cã vÊn ®Ò - Theo dâi vµ xö lý nî cã vÊn ®Ò 2.1.3. Quy tr×nh x¸c ®Þnh giíi h¹n tÝn dông a. §¸nh gi¸ rñi ro cña kh¸ch hµng X¸c ®Þnh c¸c nguy c¬ rñi ro cña kh¸ch hµng : c¸n bé tÝn dông ¸p dông c¸c kü thuËt ph©n tÝch tæng hîp t×nh h×nh tµi chÝnh kh¸ch hµng ®Ó x¸c ®Þnh nguy c¬ rñi ro ho¹t ®éng, rñi ro tµi chÝnh, rñi ro qu¶n lý, rñi ro thÞ tr­êng, rñi ro chÝnh s¸ch §¸nh gi¸ møc ®é rñi ro : Dùa vµo c¸c dÊu hiÖu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l­îng ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro cña tõng lo¹i trªn. HiÖn nay Vietcombank ch­a cã m« h×nh l­îng ho¸ cô thÓ nªn viÖc ®¸nh gi¸ dùa chñ yÕu vµo c¸c dÊu hiÖu ®Þnh tÝnh. b. X¸c ®Þnh møc giíi h¹n tÝn dông ­íc tÝnh nhu cÇu tÝn dông §iÒu chØnh nhu cÇu, x¸c ®Þnh Giíi h¹n tÝn dông dùa trªn møc ®é rñi ro, quy m« cña kh¸ch hµng, chiÕn l­îc qu¶n lý danh môc ®Çu t­ cña chi nh¸nh. 2.2. Thùc tÕ rñi ro tÝn dông vµ qu¶n lý rñi ro tÝn dông ë Vietcombank Tõ n¨m 2000 tíi nay, n»m trong ®Ò ¸n hiÖn ®¹i ho¸ ng©n hµng ViÖt Nam cña World Bank, VCB ®· lµ ng©n hµng ®i ®Çu cña c¸c NHTM quèc doanh trong viÖc trÝch lËp quü dù phßng rñi ro. §©y lµ lo¹i quü ®­îc trÝch lËp theo mét sè phÇn tr¨m nhÊt ®Þnh nî qu¸ h¹n, tû lÖ trÝch lËp phô thuéc vµo thêi gian c¸c kho¶n nî trë thµnh qu¸ h¹n, quü nµy ®­îc t¸ch ra theo dâi ngo¹i b¶ng. NÕu trÝch lËp quü dù phßng rñi ro nµy theo ®óng quy ®Þnh cña WB th× hÇu hÕt vèn ®iÒu lÖ cña c¸c ng©n hµng quèc doanh ë ViÖt Nam sÏ trë nªn con sè ©m, nh­ng riªng VCB, sau khi trÝch lËp quü nµy, vèn ®iÒu lÖ vÉn cßn d­ kho¶ng 2000 tû. VCB cã mét ­u thÕ lín trong ho¹t ®éng tÝn dông lµ th­êng cã ­u ®·i cña ChÝnh phñ, ®­îc ChÝnh phñ chØ ®Þnh cho vay c¸c dù ¸n lín, c¸c ngµnh träng ®iÓm. §iÒu nµy cã ®­îc còng nhê mét nguyªn nh©n quan träng lµ ­u thÕ vÒ ngo¹i tÖ cña VCB, hç trî ®­îc rÊt nhiÒu trong viÖc mua b¸n thiÕt bÞ vËt t­, giao dÞch víi n­íc ngoµi trong nh÷ng ngµnh quan träng nh­ dÇu khÝ, ®iÖn… Còng nhê vËy mµ VCB kh«ng cho vay dµn tr¶I nh­ c¸c ng©n hµng kh¸, mµ th­êng lµ cho vay nh÷ng dù ¸n lín, ®­îc ChÝnh phñ b¶o l·nh, nh÷ng ngµnh träng ®iÓm, cho vay x©y dùng c¬ b¶n, chän läc ®­îc kh¸ch hµng khi cho vay… §­¬ng nhiªn, ®Ó cã thÓ ®øng ë vÞ thÕ “cã thÓ chän ®­îc kh¸ch hµng cho m×nh”, VCB ph¶i tr¶i qua c¶ mét qu¸ tr×nh x©y dùng cho m×nh mét th­¬ng hiÖu ®Ñp, trong ®ã cã viÖc thùc hiÖn tèt c¸c nghiÖp vô tÝn dông vµ qu¶n lý rñi ro tÝn dông cã hiÖu qu¶. Mét ®Æc ®iÓm næi bËt kh¸c cña VCB lµ thu nhËp cña ng©n hµng nµy cã phÇn ®ãng gãp ®¸ng kÓ cña c¸c dÞch vô mµ ng©n hµng cung cÊp cho c¸c kh¸ch hµng, trong khi trong thu nhËp cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh kh¸c, thu nhËp tõ tÝn dông chiÕm tõ 80-90%. VCB lµ ng©n hµng ®Æc biÖt næi bËt trong viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô ®a d¹ng, phong phó, tiÖn Ých, hiÖn ®¹i, cho c¸c kh¸ch hµng, nh­ dÞch vô thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu, thÎ thanh to¸n,… nhê vËy mµ ho¹t ®éng cña VCB ®­îc ®a d¹ng ho¸ ë møc cao so víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh kh¸c, do ®ã gi¶m ®­îc sù lÖ thuéc vµo ho¹t ®éng tÝn dông, ®iÒu nµy lµm gi¶m bít g¸nh nÆng cho ng©n hµng nÕu kh«ng may rñi ro tÝn dông x¶y ra. N¨m 2003, trong khi tû lÖ nî qu¸ h¹n trªn tæng d­ nî cña ICB lµ 3,5% th× con sè nµy ë VCB chØ ë møc thÊp lµ 2,5%. Còng trong n¨m nµy, ho¹t ®éng qu¶n lý rñi ro tÝn dông ®­îc n©ng cao víi tû lÖ nî khã ®ßi ph¸t sinh ë møc thÊp, kho¶ng 3%. N¨m 2004, VCB ®­îc t¹p chÝ “the Banker” b×nh chän lµ “Ng©n hµng tèt nhÊt ViÖt Nam”, ®©y lµ lÇn thø 5 liªn tiÕp (2000-2004), VCB ®­îc nhËn danh hiÖu nµy. PhÇn 3 Rñi ro thanh kho¶n trong ng©n hµng th­¬ng m¹i 1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ rñi ro thanh kho¶n (RRTK) 1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n 1.2. Nguyªn nh©n cña RRTK 1.3. C¸c dÊu hiÖu c¶nh b¸o sím vÒ RRTK 1.4. C¸c chØ sè ®o l­êng rñi ro tÝn dông 1.5. C¸c biÖn ph¸p phßng ngõa vµ h¹n chÕ RRTK 2. Nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vÒ RRTK 2.1. ACB 2.2. Ng©n hµng Nga 1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ rñi ro thanh kho¶n 1.1. Một số khái niệm cơ bản Thanh khoản: được hiểu là tài trợ vốn cho sự gia tăng của ác tài sản và đáp ứng các nghiệp vụ thanh toán phát sinh từ nguồn vốn khi đến hạn. Rủi ro thanh khoản: là khả năng xảy ra tổn thất cho NH khi cung thanh khoản không đáp ứng được cầu thanh khoản. cung thanh khoản: là khả năng cugn ứng tiền của một NHTM nhằm cung ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng.Nguồn cung thanh khoản: - tiền gửi của khách hàng: - doanh thu từ việc thực hiện các dịch vụ phi tiền gửi - thanh toán nợ của khách hàng - bán tài sản - vay trên thị trường tiền tệ cầu thanh khoản: là nhu cầu thanh toán của khách hàng mà NH có nghĩa vụ đáp ứng. Nguồn cầu thanh khoản: - yêu cầu rút tiền từ tài khoản của khách hàng - yêu cầu vay vốn từ những khách hàng có chất lượng tín dụng cao (nhu cầu tín dụng mà NH cam kết thực hiện) - thanh toán các khoản vay - chi phí bằng tiền phát sinh - thanh toán cổ tức bằng tiền Trạng thái thanh khoản ròng = cung thanh khoản - cầu thanh khoản (Net liquidity position) NLP > 0 => thặng dư thanh khoản NLP thâm hụt thanh khoản 1.2. Nguyên nhân của RRTK Nguyên nhân sâu xa: - sự mất cân đối về kỳ hạn của tài sản và kỳ hạn của nguồn vốn của NH: + NH huy động một lượng lớn nguồn vốn ngắn hạn từ cá nhân và các tổ chức rồi chuyển chúng thành các khoản tín dụng trung và dài hạn + NH nắm giữ một tỷ lệ cao các nguồn thanh toán tức thời (tiền gửi thanh toán, tài khoản NOW, các khoản vay trên thị trường tiền tệ...). Do đó, NH luôn phải đáp ứng các yêu cầu tiền mặt qui mô lớn tại một số thời điểm nhất định. - sự nhạy cảm của NH trước những thay đổi về lãi suất: + sự thay đổi của lãi suất tác động đến cả nhu cầu gửi tiền và nhu cầu vay vốn + những thay đổi của lãi suất ảnh hưởng tới giá trị thị trường xcủa các tài sản mà NH dự định sẽ bán nhằm tăng cường khả năng thanh khoản, tác động trực tiếp đến chi phí vay vốn trên thị trường tiền tệ. Nguyên nhân trực tiếp - người gửi tiền có nhu cầu rút tiền với qui mô lớn. - hậu quả của những hợp đồng tín dụng : trong trường hợp những khoản tín dụng đã cấp không được hoàn trả đúng hạn, NH phải tìm những nguồn khác để tài trợ. 1.3. Các dấu hiệu cảnh báo sớm về RRTK Những dấu hiệu cảnh báo nội bộ một chiều hướng tiêu cực hoặc rủi ro gia tăng đáng kể trong bất cứ lĩnh vực hoặc sản phẩm nào. sự tập trung vào một nhóm tài sản hoặc nguồn vốn nhất định chất lượng tài sản giảm sút thu nhập hoặc dự báo về thu nhập giảm sút. sự tăng trưởng nhanh tài sản dựa vào nguồn tiền gửi không ổn định. Những vấn đề về năng lực, uy tín của NH NH bị đồn đại không tốt trên thị trường . Các khách hàng liên hệ với các nhân viên NH để tìm hiểu thêm thông tin về NH đó sự suy giảm khả năng về vốn của NH: chi phí về vốn gia tăng, các đối tác bắt đầu yêu cầu tài sản thế chấp khi cấp tín dụng cho NH, các NH đại lý cắt bỏ hoặc giảm bớt hạn mức tín dụng cấp cho NH, qui mô các giao dịch giảm, các khách hàng yêu cầu NH cho phép được rút tiền gửi trước hạn... 1.4. Các chỉ số đo lường RRTK Mỗi NH có thể sử dụng những tỷ số đo lường RRTK khác nhau tuỳ thuộc vào chiến lược cũng như chính sách của NH đó, tuy nhiên, có một số tỷ số phổ biến được nhiều NH áp dụng là: các khoản vay của NH so với tổng tài sản tỷ số giữa cho vay ròng so với tổng tài sản. tỷ số giữa tiền mặt và số dư tiền gửi tại các NH khác so với tổng tài sản tỷ số giữa khoản mục tiền mặt và chứng khoán chính phủ so với tổng tài sản. 1.5. Các biện pháp phòng ngừa và hạn chế RRTK Một NH được coi là có khả năng thanh toán tốt nếu như có thể đáp ứng được những khoản vốn khả dụng với chi phí thấp đúng tại thời điểm mà NH có nhu cầu. Quản lý thanh khoản là nhiệm vụ rất quan trọng của NH. Khả năng thanh khoản không hợp lý là dấu hiệu đầu tiên cho thấy NH đang trong tình trạng có vấn đề về tài chính. Điều này làm các NH khác không muốn cho NH vay mà không có bảo đảm bổ sung và nâng lãi suất lên. Hơn nữa, điều này còn khiến công chúng suy giảm niềm tin nghiêm trọng vào NH. Tầm quan trọng của hạn chế RRTK vượt quá phạm vi của một NH riêng rẽ vì sự thiếu hụt thanh khoản tại một NH đơn lẻ có thể có những tác động nghiêm trọng tới toàn bộ hệ thống NH (sự khủng hoảng của NH Nga hồi tháng 7, tháng 8 là một ví dụ điển hình). Phòng ngừa RRTK Để có thể sẵn sàng đối phó với những vấn đề về thanh khoản có thể xảy ra bất cứ lúc nào, trước hết các NH cần xây dựng một chiến lược thống nhất về quản lý thanh khoản trong toàn hệ thống NH mình. Muốn vậy, các NH cần xác định rõ ràng (1) vấn đề thanh khoản mang ý nghĩa thời điểm rất lớn (2) giữa khả năng thanh khoản và khă năng sinh lời có sự đánh đổi (3) rất hiềm khi tại một thời điểm tổng cầu thanh khoản bằng tồng cung thanh khoản. Do đó, các NH luôn phải đối phó với thâm hụt thanh khoản hoặc thặng dư thanh khoản. Có 3 chiến lược quản lý thanh khoản phổ biến nhất, đó là: Chiến lược quản lý thanh khoản tài sản: Chiến lược này kêu gọi NH tích luỹ thanh khoản bằng cách nắm giữ những tài sản thanh khoản (có tính thanh khoản cao), chủ yếu là tiền mặt và chứng khoán dễ bán. Tài sản thanh khoản là những tài sản đảm bảo 3 đặc điểm sau: đảm bảo thời gian chuyển đổi được thành tiền ngắn. giá của tài sản ổn định, tức tổn thất hay sự sụt giảm về giá trị tài sản khi chuyển đổi thành tiền không đáng kể. thị trường của tài sản phải có khả năng đảo chiều để người bán có thể mua lại tài sản với mức tổn thất không đáng kể. Chiến lược này ít rủi ro hơn việc quản lý thanh khoản dựa vào vay nợ, do đó thường được các NH nhỏ áp dụng. Tuy nhiên, chiến lược này có chi phí tương đối cao, thể hiện ở chi phí cơ hội cho việc nắm giữ thanh khoản bằng tài sản, chi phí giao dịch cho người môi giới bán tài sản, những tổn thất về vốn. Ngoài ra, việc bán tài sản thể hiện rõ năng lực tài chính của NH giảm sút thông qua Bảng cân đối kế toán, điều này có thể làm sụt giảm lòng tin của công chúng vào NH. Hơn nữa, NH phải bỏ qua một tỷ lệ thu nhập cao mà NH mong muốn có được khi đầu tư vào những tài sản tài chính khác. Chiến lược quản lý thanh khoản nguồn vốn Chiến lược này còn được gọi là chiến lược vay thanh khoản do nó kêu gọi NH đáp ứng nhu cầu thanh khoản dự tính bằng cách vay những nguồn vốn khả dụng tức thời. Nguồn vay thanh khoản bao gồm: Vay của NHTM khác, hoặc các tổ chức khác trên thị trường tiền tệ. Bán chứng khoán chất lượng cao như các chứng khoán Chính phủ. Phát hành giấy nợ ngắn hạn Vay của NHTW. Khi thực hiện chiến lược này, NH có thể chủ động trong việc vay thanh khoản; đồng thời nó cho phép NH duy trì qui mô và cấu trúc của danh mục tài sản hiện tại. Tuy nhiên, chiến lược này có nhiều rủi ro cao do lãi suất và qui mô tín dụng sẵn có trên thị trường tiền tệ có thể thay đổi nhanh chóng. Hơn nữa, chi phí vay vốn thường khó xác định chắc chắn, điều này làm giảm tính ổn định trong thu nhập của NH. Ngoài ra, chiến lược này thường mang tính đối phó hơn phòng ngừa nên thường gây khó khăn cho NH. Chiến lược quản lý kết hợp Theo chiến lược này, một phần nhu cầu thanh khoản dự tính sẽ được đáp ứng bằng việc dự trữ thanh khoản trong khi phần còn lại của nhu cầu thanh khoản sẽ được giải quyết bằng các hợp đồng vay vốn của NH. Những yêu cầu tiền mặt sẽ được giải quyết chủ yếu bằng việc vay vốn , vì vậy, NH cần có kế hoạch cụ thể và rõ ràng. Hạn chế RRTK Tùy từng trường hợp các NH có thể áp dụng các biện pháp hạn chế RRTK linh hoạt. Tuy nhiên, có một số biện pháp chung phổ biến cho các NH như là: Nghiên cứu những nguyên nhân gây RRTK, đặc biệt cần xác định rõ nguyên nhân sâu xa và nguyên nhân trực tiếp gây ra rủi ro. Phân tích những nhu cầu thanh khoản trong quá khứ để thấy những xu hướng của những biến động về nhu cầu này và các nhân tố đã ảnh hưởng.; thấy đựơc những rủi ro đã xảy ra và các hình thức đáp ứng nhu cầu thanh khoản để đề ra những phương hướng áp dụng Đa dạng hóa các nguồn tiền, tức là huy động từ nhiều nguồn khác nhau nhằm làm giảm tính phụ thuộc của NH vào một số nhóm khách hàng nhất định. Việc này đòi hỏi các NH phải mở rộng mạng lưới hoạt động của mình. Tăng tính thanh khoản của các khoản tài trợ bằng cách chia nhỏ kỳ hạn nợ Ngoài ra, các quan quản lý tiền tệ, đặc biệt là NHTW có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các NHTM hạn chế RRTK thông qua việc xây dựng chính sách kiểm soát và quản lý linh hoạt; đảm bảo các yếu tố kinh tế vĩ mô nhằm tăng tính an toàn cho hệ thống ; đồng thời, xây dựng các phương án “cứu chữa” cho các NH khi họ có dấu hiệu khùng hoảng thanh khoản. 2. Nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vÒ rñi ro thanh kho¶n 2.1. Kinh nghiÖm qu¶n lý rñi ro thanh kho¶n tõ sù cè cña ACB DiÔn biÕn Sau hµng lo¹t c¸c tin ®ån thÊt thiÖt vÒ viÖc Tæng Gi¸m ®èc ACB «m tiÒn trèn ra n­íc ngoµi vµ ®· bÞ b¾t, trong hai ngµy 14 vµ 15/10/2003, mét sè l­îng lín kh¸ch hµng ®· å ¹t tíi NH nµy ®Ó rót tiÒn göi tr­íc h¹n. Tæng sè tiÒn ®­îc rót lªn tíi hµng tr¨m tû ®ång. Riªng ngµy 14/10, ®· cã 2.085 ng­êi rót gÇn 700 tû ®ång, trong ®ã cã 16 triÖu USD. Ngay sau khi x¶y ra sù cè trªn, thèng ®èc NHNN, «ng Lª §øc Thuý ®· cïng víi Tæng gi¸m ®èc ACB, «ng Ph¹m V¨n ThiÖt, cã mÆt t¹i chç, còng nh­ th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng th«ng b¸o, gi¶i thÝch, c¶i chÝnh c¸c th«ng tin ®ång thêi cam kÕt gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ nhu cÇu rót tiÒn cña kh¸ch hµng. Cïng víi hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p nghiÖp vô kh¸c ®­îc thùc hiÖn kÞp thêi, t×nh h×nh ®· dÇn ®­îc æn ®Þnh. Tõ cuèi ngµy 15/10, sè l­îng kh¸ch hµng tíi rót tiÒn gi¶m râ rÖt, vµ mét sè kho¶n tiÒn b¾t ®Çu ®­îc göi trë l¹i ACB tõ ngµy 16/10. Kinh nghiÖm qu¶n lý rñi ro thanh kho¶n Tuy ACB lµ ng©n hµng lín vµ cã uy tÝn ë ViÖt Nam, nh­ng l­îng tiÒn göi bÞ rót tr­íc h¹n trong thêi gian ng¾n nh­ ®· nªu thùc sù lµ mét dßng tiÒn lín. Trong lÞch sö ngµnh NH ViÖt Nam, kh«ng Ýt c¸c tr­êng hîp t­¬ng tù ®· lµm ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña NHTM (NHTMCP T©n ViÖt, NHTMCP B¾c ¸). VËy ACB ®· lµm g× ®Ó v­ît qua ®­îc lµn sãng rót tiÒn nµy? §©y lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t c¸c nghiÖp vô qu¶n trÞ rñi ro thanh kho¶n mµ b¶n th©n ACB, còng nh­ toµn bé hÖ thèng NH ®· thùc hiÖn: - Duy tr× c¸c tû lÖ vÒ kh¶ n¨ng thanh kho¶n ë møc hîp lý: 5/7/1997, ACB ®· thµnh lËp Héi ®ång Qu¶n lý tµi s¶n Nî vµ Tµi s¶n Cã (ALCO), hiÖn nay tham gia héi ®ång cã 12 ng­êi lµ thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban Tæng gi¸m ®èc, c¸c gi¸m ®èc vµ tr­ëng phßng. Héi ®ång thùc hiÖn viÖc x©y dùng c¸c chØ tiªu tµi chÝnh ®Ó qu¶n lý TS Nî vµ TS Cã mét c¸ch hiÖu qu¶ vµ kÞp thêi. ViÖc qu¶n lý kh¶ n¨ng thanh kho¶n ®­îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc theo dâi vµ ®iÒu chØnh chªnh lÖch thêi h¹n gi÷a c¸c nguån tiÒn göi vµ tÝn dông, quy ®Þnh møc dù tr÷ c¸c tµi s¶n cã tÝnh láng so víi tæng tiÒn göi, quyÕt ®Þnh vÒ c¬ cÊu vèn. Tr­íc thêi ®iÓm x¶y ra biÕn cè, b¶ng c©n ®èi tµi s¶n cña ACB cho thÊy mét c¬ cÊu vèn vµ tµi s¶n còng nh­ møc dù tr÷ kh¸ hîp lý: Nguån : T¹p chÝ thÞ tr­êng TC-TT sè ra ngµy 01/11/2003 D­ nî lµ 5.065 tû ®ång , chiÕm 48,7% vèn huy ®éng tiÒn göi trong khi c¸c ng©n hµng kh¸c th­êng duy tr× ë møc 80%-90% Tæng dù tr÷ cÊp 1 vµ 2 , 5.929 tû ®ång chiÕm 57% so víi tiÒn göi ( Trong ®ã dù tr÷ cÊp 1 lµ 4.405 tû, cÊp 2 lµ 1.524 tû) . §©y lµ c¬ cÊu kh¸ hîp lý trong qu¶n trÞ ng©n hµng ë n­íc ta hiÖn nay . ViÖc duy tr× dù tr÷ cÊp 1 ë møc ®é an toµn nh­ trªn ®· gióp ACB ®¸p øng nhu cÇu rót tiÒn å ¹t trong nh÷ng giê ®Çu tiªn ngµy 14/10/2003. - MÆt kh¸c, ACB cã thÓ cam kÕt thanh to¸n ®Çy ®ñ cho mäi kh¸ch hµng cã nhu cÇu rót tiÒn (kÓ c¶ b»ng VND vµ USD) cßn lµ nhê sù hç trî hÕt søc kÞp thêi theo c¸c ph­¬ng ¸n ®· ®­îc ®Ò phßng tr­íc. Ngµy 14/10, NHNN øng cøu b»ng hai ®ît chuyÓn tiÒn: 500 tû ®ång vµ 5,6 triÖu USD. Ngµy 15/10, NHNN ®iÒu thªm 450 tû ®ång. Vietcombank vµ mét sè ng©n hµng kh¸c 5,3 triÖu USD chuyÓn kho¶n vµ 5,6 triÖu USD tiÒn mÆt. Sù cè cña ACB ®· cho thÊy hai bµi häc kinh nghiÖm quý gi¸ trong qu¶n trÞ rñi ro thanh kho¶n: - C¸c NHTM ph¶i thùc hiÖn tèt Qu¶n lý c¬ cÊu tµi s¶n, c¬ cÊu nguån vèn ®Ó duy tr× c¸c tû lÖ dù tr÷ cÊp 1, cÊp 2 ë møc hîp lý, qu¶n lý khe hë thanh kho¶n, chªnh lÖch kú h¹n trung b×nh gi÷a tiÒn göi vµ tiÒn cho vay. - NHNN ph¶i x©y dùng s½n c¸c ph­¬ng ¸n hç trî thanh kho¶n ®Ò phßng c¸c dßng tiÒn rót ra bÊt ngê cã kh¶ n¨ng lµm mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶, thanh kho¶n cña NHTM (c¸c quy ®Þnh vÒ dù tr÷ b¾t buéc, c¸c nghiÖp vô cho vay nãng ®èi víi NHTM). 2.2. Sù kiÖn c¸c ng©n hµng Nga vµ bµi häc kinh nghiÖm C¸c sù kiÖn ®¸ng chó ý Cuèi th¸ng 7 ®Çu th¸ng 8/2004, hÖ thèng NH cña Nga ph¶i ®èi mÆt víi mét lo¹t c¸c sù kiÖn sãng giã liªn tiÕp: - Guta Bank - mét ®¹i gia trong ngµnh ng©n hµng Nga - ®· kh«ng cã kh¶ n¨ng chi tr¶ c¸c kho¶n tiÒn göi, ®ãng cöa 76 chi nh¸nh vµ ngõng ho¹t ®éng h¬n 400 m¸y ATM. Nguyªn nh©n lµ luång vèn ra trong th¸ng 6 v­ît qu¸ 10 tû Róp vµ khèi l­îng c¸c kho¶n ph¶i thanh to¸n t¨ng m¹nh. - NH Alfa ®· mÊt 240 triÖu USD tiÒn göi c¸ nh©n, kho¶ng 20% kh¸ch hµng göi tiÒn ®ång lo¹t rót tiÒn göi trong vßng 3 ngµy mÆc dï hä ®· quyÕt ®Þnh ¸p dông biÖn ph¸p cÊp b¸ch lµ ph¹t 10% sè tiÒn nÕu kh¸ch hµng rót tiÒn tr­íc thêi h¹n. - Ngµy 29/7 NHTW Nga ®· ph¶i thu håi giÊy phÐp ho¹t ®éng cña 3 ng©n hµng t¹i Moscow: NH tiÕt kiÖm th­¬ng m¹i, NH XNK c«ng nghiÖp vµ NH t¸i thiÕt nhµ ë th­¬ng m¹i Moscow bëi c¸c NH nµy ®· kh«ng thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña NHTW, bªn c¹nh ®ã cßn chËm trÔ trong viÖc nép b¸o c¸o hµng th¸ng vµ hµng quý. - Mét sè c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng tuyªn bè hä cã trong tay danh s¸ch ®en víi 27 NH ®ang bªn bê vùc ph¸ s¶n. Mét lo¹t c¸c sù kiÖn khiÕn cho ®«ng ®¶o ng­êi göi tiÒn ®· å ¹t tíi rót tiÒn ra khái NH, hÖ thèng NH Nga cã nguy c¬ mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. Mét sè nguyªn nh©n chÝnh - HiÖn nay, ë Nga cã nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh nhá tån t¹i b»ng c¸c ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p. Theo sè liÖu thèng kª s¬ bé vµo cuèi th¸ng 8/2004, Nga cã tíi 1.760 tæ chøc tµi chÝnh trong ®ã chØ cã 1.300 c¬ së thùc sù ho¹t ®éng kinh doanh. - C¸c ng©n hµng cã vèn së h÷u trªn tæng nguån vèn qu¸ nhá. Theo tiªu chuÈn quèc tÕ, c¸c tæ chøc nµy ph¶i ®¶m b¶o møc tèi thiÓu 8% th× ë Nga chØ tiªu nµy lµ 2%. HiÖn nay, 90% ng©n hµng cã sè vèn d­íi 10 triÖu USD. - Tin ®ån vÒ sù ph¸ s¶n cña c¸c c¸c ng©n hµng ngµy cµng lan réng, nh­ng ChÝnh phñ Nga kh«ng cã ®éng th¸i can thiÖp ngay lËp tøc. (manh nha cña cuéc khñng ho¶ng ng©n hµng ®· diÔn ra tõ gi÷a th¸ng 5, Sodbiznesbank bÞ c¸o buéc röa tiÒn vµ ph¶i ®ãng cöa, mét sè ng©n hµng tõ chèi cho vay tiÒn…) ChÝnh s¸ch ®èi phã cña c¸c NH Nga - Tr­íc t×nh h×nh ®ã, Ng©n hµng Trung ­¬ng Nga ®· nhãm häp vµ ®­a ra biÖn ph¸p trî gióp khÈn cÊp tr¸nh nguy c¬ g©y hiÖu øng d©y chuyÒn trªn toµn hÖ thèng. Thèng ®èc NH Sergei Ignatiev vµ tæng thèng Putin tuyªn bè kh«ng hÒ cã danh s¸ch ®en vµ cuéc khñng ho¶ng nhÊt thêi nµy lµ do t©m lý. - ¤ng Sergei Ignatiev quyÕt ®Þnh gi¶m tû lÖ dù tr÷ tiÒn mÆt cña c¸c ng©n hµng tõ 7% xuèng 3,5% nh»m t¨ng kh¶ n¨ng thanh kho¶n, ®ång thêi ra tay cøu Guta. - Ngoµi ra, NHTW Nga cßn ®­a hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi ®i vµo ho¹t ®éng tõ th¸ng 8/2004. - Tr­íc m¾t, Guta yªu cÇu c¸c kh¸ch hµng thèng kª sè tiÒn cßn m¾c nî ®Ó cã thÓ tæng hîp l­îng tiÒn cÇn thanh to¸n. - Alfa còng nhanh chãng xem xÐt b·i bá lÖnh ph¹t 10% tiÒn göi nÕu chñ sæ rót tiÒn tr­íc h¹n khi dßng ng­êi bªn ngoµi gi¶m dÇn. - MDM – ng©n hµng cã l­îng tiÒn göi c¸ nh©n lín thø t­ trªn toµn quèc cho biÕt ®· t¨ng l­îng tiÒn mÆt thªm 400 triÖu USD trong 2 th¸ng qua nh»m tr¸nh mét sè vÊn ®Ò trôc trÆc liªn quan ®Õn ng©n quü. Ng©n hµng nµy còng b¸n 200 triÖu USD tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu tõ th¸ng 5 ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ trong tr­êng hîp kh¸ch hµng å ¹t rót tiÒn. - Ng©n hµng Moscow lu«n gi÷ 400 triÖu USD trong c¸c tµi kho¶n tiÒn göi d©n c­, mét nöa trong sè ®ã lµ quü l­¬ng h­u kh«ng thÓ rót ngay ®­îc. V× vËy, hä ®ang cè g¾ng t¨ng tÝnh thanh kho¶n. Nh÷ng biÖn ph¸p trªn ®· gãp phÇn kÕt thóc cuéc khñng ho¶ng mét c¸ch nhanh chãng vµ cñng cè l¹i hÖ thèng NH Nga. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm quan träng rót ra - C¸c NHTM ph¶i lu«n lu«n cñng cè niÒm tin cña kh¸ch hµng cña m×nh - T¨ng c­êng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ trong viÖc qu¶n lý ng©n quü - Lu«n dù tr÷ mét l­îng tiÒn nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸p øng nhu cÇu thanh to¸n - Tû lÖ vèn chñ së h÷u trªn tæng nguån vèn ph¶i cao, Ýt nhÊt lµ 8%. PhÇn 4 C¸c lo¹i rñi ro kh¸c trong ng©n hµng th­¬ng m¹i 1. Rñi ro l·i suÊt 1.1. Kh¸i niÖm 1.2. Nguyªn nh©n 1.3. Qu¶n lý rñi ro l·i suÊt 2. Rñi ro hèi ®o¸i 2.1. Kh¸i niÖm 2.2. Ho¹t ®éng cña NH 2.3. Qu¶n trÞ rñi ro tû gi¸ 1. Rñi ro l·i suÊt 1.1. Kh¸i niÖm Rñi ro l·i suÊt lµ kh¶ n¨ng thu nhËp gi¶m do chªnh lÖch l·i suÊt gi¶m khi l·i suÊt thÞ tr­êng thay ®æi ngoµi dù kiÕn g¾n víi thay ®æi nhiÒu nh©n tè kh¸c nh­ cÊu tróc vµ kú h¹n cña tµi s¶n vµ nguån, quy m« vµ kú h¹n cña c¸c hîp ®ång kú h¹n. 1.2. Nguyªn nh©n cña rñi ro l·i suÊt 1.2.1. Sù kh«ng phï hîp vÒ kú h¹n ®Æt l¹i l·i suÊt cña nguån vµ tµi s¶n vµ chÕ ®é l·i suÊt cè ®Þnh. - Kú h¹n ®Æt l¹i l·i suÊt lµ g×? §ã lµ kú h¹n mµ khi kÕt thóc, l·i suÊt sÏ bÞ thay ®æi theo l·i suÊt thÞ tr­êng. VÝ dô: mét kho¶n cho vay 2 n¨m cã thÓ cã kú h¹n ®Æt l¹i l·i suÊt lµ 2 n¨m, 1 n¨m, hay 6 th¸ng. - ViÖc x¸c ®Þnh kú h¹n ®Æt l¹i l·i suÊt lµ c¬ së ®Ó mét ng©n hµng chia tµi s¶n còng nh­ nguån vèn cña m×nh thµnh hai lo¹i lµ: nh¹y c¶m víi l·i suÊt vµ kÐm nh¹y c¶m víi l·i suÊt. - C¸c tµi s¶n vµ nguån nh¹y c¶m lµ lo¹i mµ sè d­ nhanh chãng chuyÓn sang l·i suÊt míi khi l·i suÊt thÞ tr­êng thay ®æi, bao gåm lo¹i cã kú h¹n ®Æt gi¸ d­íi 12 th¸ng. - C¸c lo¹i Ýt nh¹y c¶m víi l·i suÊt thuéc vÒ tµi s¶n vµ nguån trung vµ dµi h¹n víi l·i suÊt cè ®Þnh cã kú h¹n ®Æt gi¸ trªn 12 th¸ng - Sù kh«ng phï hîp vÒ kú h¹n ®Æt gi¸ cña nguån vµ tµi s¶n ®­îc ®o b»ng khe hë l·i suÊt: khe hë l·i suÊt = tµi s¶n nh¹y c¶m l·i suÊt - nguån nh¹y c¶m l·i suÊt VÝ dô: Ng©n hµng A cã cho vay mét kho¶n 100 triÖu víi thêi h¹n 1 n¨m, l·i suÊt cè ®Þnh lµ 10%, thêi gian ®Æt l¹i l·i suÊt lµ 1 n¨m. §Ó tµi trî cho kho¶n cho vay nµy, Ng©n hµng ph¶i ®i vay 100 triÖu trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng víi thêi h¹n 1 n¨m, l·i suÊt cè ®Þnh lµ 6%, thêi gian ®Æt l¹i l·i suÊt lµ 6 th¸ng. Khi ®ã møc chªnh lÖch l·i suÊt mµ Ng©n hµng A sÏ thu ®­îc lµ 10 – 6 = 4%. Tuy nhiªn nÕu nh­ trong kho¶ng thêi gian 1 n¨m ®ã, l·i suÊt cã biÕn ®éng th× do chÕ ®é l·i suÊt cè ®Þnh vµ kú h¹n ®Æt l¹i l·i suÊt lµ kh¸c nhau mµ møc chªnh lÖch l·i suÊt cña Ng©n hµng sÏ thay ®æi, t¨ng lªn hoÆc gi¶m ®i còng cã nghÜa lîi nhuËn cña Ng©n hµng sÏ thay ®æi. 1.2.2. Sù thay ®æi cña l·i suÊt thÞ tr­êng ngoµi dù kiÕn - Khe hë l·i suÊt cña mét Ng©n hµng d­¬ng hay ©m sÏ quyÕt ®Þnh viÖc Ng©n hµng ®ã sÏ thu ®­îc lîi hay bÞ thiÖt h¹i khi l·i suÊt thÞ tr­êng thay ®æi. - Cã thÓ chia ra thµnh 2 tr­êng hîp sau: TH1: NÕu ng©n hµng duy tr× mét khe hë l·i suÊt d­¬ng, khi ®ã: - khi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng t¨ng th× chªnh lÖch l·i suÊt t¨ng, cã nghÜa ng©n hµng cã lîi - khi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng gi¶m th× chªnh lÖch l·i suÊt gi¶m, cã nghÜa ng©n hµng sÏ bÞ thiÖt h¹i. TH2: NÕu ng©n hµng duy tr× khe hë l·i suÊt ©m, khi ®ã: - khi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng t¨ng, chªnh lÖch l·i suÊt gi¶m, ng©n hµng bÞ thiÖt - khi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng gi¶m, chªnh lÖch l·i suÊt t¨ng, ng©n hµng cã lîi. 1.3. Qu¶n lý rñi ro l·i suÊt 1.3.1. Qu¶n lý khe hë l·i suÊt - Qu¶n lý khe hë l·i suÊt lµ mét bé phËn quan träng trong qu¶n lý rñi ro l·i suÊt bëi lÏ c¸c nhµ qu¶n lý ng©n hµng ®· dïng khe hë l·i suÊt nh­ lµ chØ tiªu ®o kh¶ n¨ng thu nhËp gi¶m khi l·i suÊt thay ®æi. - Qu¶n lý khe hë l·i suÊt cã thÓ ®­îc hiÓu lµ gåm 2 néi dung chÝnh: + thø nhÊt, viÖc tån t¹i sù kh¸c biÖt gi÷a kú h¹n cña nguån vµ tµi s¶n lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan ®èi víi ho¹t ®éng cña mét ng©n hµng bëi nã phô thuéc nhiÒu vµo kh¸ch hµng ®i vay vµ göi tiÒn. ChÝnh v× vËy vÊn ®Ò quan trong ®èi víi mét ng©n hµng lµ lµm thÕ nµo ®Ó thiÕt lËp, tÝnh to¸n ®­îc mét khe hë l·i suÊt hîp lý hay mét c¬ cÊu tµi s¶n, nguån vèn hîp lý trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh ®Ó nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i suÊt trong thêi kú ®ã lµ cã lîi cho ng©n hµng. + thø hai, sù thay ®æi cña c¸c lo¹i l·i suÊt lµ kh¸c nhau vµ møc ®é nh¹y c¶m cña nguån vµ tµi s¶n ®èi víi l·i suÊt còng lµ kh¸c nhau. VÝ dô cïng lµ chøng kho¸n ng¾n h¹n song chøng kho¸n 3 th¸ng cã møc ®é nh¹y c¶m cao h¬n chøng kho¸n 12 th¸ng. V× vËy, ng©n hµng cÇn ph¶i ph©n chia chi tiÕt c¸c tµi s¶n vµ nguån vèn víi møc ®é nh¹y c¶m kh¸c nhau. 1.3.2. H¹n chÕ rñi ro l·i suÊt Chóng ta cã 4 biÖn ph¸p h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt nh­ sau: Duy tr× sù phï hîp vÒ kú h¹n cña nguån vµ tµi s¶n - BiÖn ph¸p nµy xuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n cña rñi ro l·i suÊt lµ do sù kh«ng phï hîp vÒ kú h¹n cña nguån vµ tµi s¶n. - Néi dung chñ yÕu cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ t×m kiÕm c¸c nguån cã kú h¹n phï hîp víi kú h¹n cña tµi s¶n cã nghÜa nh»m thiÕt lËp mét khe hë l·i suÊt cµng thÊp cµng tèt. Tuy nhiªn theo nguyªn t¾c ®¸nh ®æi rñi ro vµ lîi nhuËn, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa ph­¬ng ph¸p nµy ®· lo¹i trõ lu«n c¶ viÖc gia t¨ng c¸c kho¶n thu khi l·i suÊt thay®æi phï hîp víi dù ®o¸n cña nhµ qu¶n lý. Thùc hiÖn trao ®æi l·i suÊt - Nguyªn t¾c cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ mét ng©n hµng do ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh buéc ph¶i duy tr× khe hë l·i suÊt d­¬ng cã thÓ ho¸n ®æi rñi ro víi ng©n hµng cã khe hë l·i suÊt ©m. Hîp ®ång ho¸n ®æi sÏ x¸c ®Þnh l¹i khe hë l·i suÊt khi l·i suÊt thay ®æi - Ho¸n ®æi l·i suÊt lµ kü thuËt t­¬ng ®èi phøc t¹p, ®ßi hái ng©n hµng ph¶i nghiªn cøu kü xu h­íng vµ møc ®é thay ®æi cã thÓ cña l·i suÊt, ®«i khi cÇn nhê tíi mét ng©n hµng trung gian. Chi phÝ ho¸n ®æi cao hay thÊp phô thuéc vµo dù tÝnh cña mçi bªn vµ lµm t¨ng chi phÝ cña ng©n hµng. NÕu dù ®o¸n cña ng©n hµng sai, ho¸n ®æi l·i suÊt cã thÓ g©y tæn thÊt cho ng©n hµng. ¸p dông l·i suÊt th¶ næi - Do l·i suÊt cè ®Þnh còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè g©y ra rñi ro l·i suÊt, chÝnh v× vËy nhiÒu ng©n hµng ®· h¹n chÕ rñi ro l·i suÊt b»ng c¸ch ¸p dông chÕ ®é th¶ næi l·i suÊt. §iÒu ®ã cã nghÜa l·i suÊt cho vay sÏ thay ®æi tuú thuéc vµo sù thay ®æi cña l·i suÊt nguån trªn thÞ tr­êng. - Tuy vËy l·i suÊt th¶ næi kh«ng thÓ thay thÕ hoµn toµn l·i suÊt cè ®Þnh bëi lÏ kh¸ch hµng kh«ng ph¶i ai cung ­u thÝch l·i suÊt l·i suÊt th¶ næi, vÝ dô nh­ kh¸ch hµng göi tiÕt kiÖm hay c¸c kh¸ch hµng vay trung vµ dµi h¹n v.v Sö dông c¸c hîp ®ång kú h¹n - Hîp ®ång kú h¹n lµ c¸c hîp ®ång mua b¸n víi c¸c chøng kho¸n ng¾n h¹n, tiÒn göi ng©n hµng trung ­¬ng víi gi¸ ë thêi ®iÓm hiÖn t¹i, song giao t¹i thêi ®iÓm trong t­¬ng lai. - Chóng ta ®· ®­îc tiÕp cËn víi nhiÒu h×nh thøc cña hîp ®ång kú h¹n nh­: Option, Future, Forward. 2. Rñi ro hèi ®o¸i 2.1. Kh¸i niÖm Rñi ro hèi ®o¸i lµ kh¶ n¨ng x¶y ra nh÷ng tæn thÊt mµ ng©n hµng ph¶i chÞu khi tû gi¸ hèi ®o¸i thay ®æi v­ît qu¸ thay ®æi dù tÝnh. 2.2. C¸c ho¹t ®éng cña Ng©n hµng dÉn ®Õn rñi ro hèi ®o¸i 2.2.1. Huy ®éng vèn vµ ®Çu t­ vµo c¸c tµi s¶n b»ng ngo¹i tÖ Thø nhÊt, ®Ò cËp tíi ho¹t ®éng huy ®éng vèn b»ng ngo¹i tÖ. Nh­ chóng ta ®Òu biÕt huy ®éng vèn b»ng ngo¹i tÖ diÔn ra khi ng©n hµng ph¸t sinh nhu cÇu ngo¹i tÖ. ViÖc huy ®éng nµy sÏ gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ h×nh thøc huy ®éng cña Ng©n hµng còng nh­ cã thÓ ®em l¹i mét kho¶n thu nhËp ®¸ng kÓ nÕu nh­ nh÷ng th«ng tin mµ ng©n hµng n¾m b¾t còng nh­ nh÷ng tÝnh to¸n cña ng©n hµng lµ chÝnh x¸c, vµ ®¸ng tin cËy vÒ tû gi¸, l·i suÊt.…Ng©n hµng cã thÓ huy ®éng vèn b»ng ngo¹i tÖ th«ng qua tiÒn göi, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu b»ng ngo¹i tÖ v.v Còng nh­ huy ®éng b»ng ®ång néi tÖ, khi huy ®éng b»ng ngo¹i tÖ, ng©n hµng ph¶i bá ra chi phÝ vèn. Sù thay ®æi tû gi¸ hèi ®o¸i sÏ lµm cho gi¸ trÞ b»ng ®ång néi tÖ cña kho¶n chi phÝ ®ã thay ®æi, vµ nÕu nh­ sù thay ®æi ®ã lµ bÊt th­êng theo h­íng cã kh«ng cã lîi cho ng©n hµng th× cã thÓ sÏ lµm cho chi phÝ vèn t¨ng cao, ng©n hµng sÏ bÞ thiÖt h¹i. Thø hai, ®Ò cËp tíi ho¹t ®éng ®Çu t­ diÔn ra bªn tr¸i cña b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. Tµi s¶n b»ng ngo¹i tÖ cña mét ng©n hµng th­êng lµ c¸c kho¶n dù tr÷, c¸c kho¶n tiÒn göi b»ng ngo¹i tÖ ë c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i kh¸c hoÆc c¸c kho¶n ®Çu t­ vµo chøng kho¸n ngo¹i tÖ. Khi tû gi¸ thay ®æi râ rµng sÏ lµm thay ®æi gi¸ trÞ néi tÖ cña nh÷ng tµi s¶n ®ã, kÕt qu¶ lµ gi¸ trÞ thu nhËp cña ng©n hµng bÞ ¶nh h­ëng. 2.2.2. Ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ Kinh doanh ngo¹i tÖ (KDNT) hiÖn nay ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng nghiÖp vô ®ãng gãp tû träng lín trong lîi nhuËn NHTM. Víi tÝnh chÊt hiÖn ®¹i cña nã, c¸c NHTM, ®Æc biÖt lµ c¸c ng©n hµng lín ®ang ®Çu t­ m¹nh vµo lÜnh vùc nµy nh»m t¨ng c­êng thªm mét c«ng cô c¹nh tranh hiÖu qu¶. Ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn kinh doanh ngo¹i tÖ v× nhiÒu môc ®Ých. Cã thÓ kÓ ®Õn hai môc ®Ých sau: - thø nhÊt, ng©n hµng th­¬ng m¹i lµm trung gian mua b¸n ngo¹i tÖ nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngo¹i tÖ cña kh¸ch hµng. Trong tr­êng hîp nµy ng©n hµng th­¬ng m¹i chØ thu phÝ cña kh¸ch hµng nªn kh«ng cã rñi ro tû gi¸ ph¸t sinh. - thø hai, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i mua b¸n ngo¹i tÖ nh»m môc ®Ých ®Çu c¬, thu lêi tõ sù chªnh lÖch tû gi¸. Tuy nhiªn do nh÷ng biÕn ®æi ®a d¹ng cña tû gi¸, ®«i khi kh«ng thÓ l­êng tr­íc ®­îc mµ ®©y lµ ho¹t ®éng chøa ®ùng nhiÒu rñi ro cho ng©n hµng. 2.3. Qu¶n lý rñi ro tû gi¸ trong ng©n hµng th­¬ng m¹i §Ó qu¶n lý ®­îc rñi ro tû gi¸ trong ng©n hµng th­¬ng m¹i chóng ta ph¶i qu¶n lý tèt hai ho¹t ®éng dÉn ®Õn rñi ro tû gi¸ nh­ trªn ®· tr×nh bµy lµ ho¹t ®éng huy ®éng vèn, ®Çu t­ vµo tµi s¶n b»ng ngo¹i tÖ vµ ho¹t ®éng kinh doanh ngo¹i tÖ. Cã mét hÖ thèng c¸c c«ng cô ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã. V× vËy trong phÇn nµy chóng ta sÏ trùc tiÕp ®i t×m hiÓu nh÷ng c«ng cô ®ã lµ g×. a. h¹n chÕ rñi ro b»ng c¸c biÖn ph¸p néi b¶ng C¸c biÖn ph¸p néi b¶ng ®­îc ¸p dông nh»m c©n ®èi tr¹ng th¸i rßng cña tõng lo¹i ngo¹i tÖ th«ng qua qu¶n lý c¸c tµi s¶n cã, tµi s¶n nî b»ng ngo¹i tÖ. §iÓn h×nh nhÊt trong tr­êng hîp nµy lµ viÖc huy ®éng vèn b»ng ngo¹i tÖ, sau ®ã cho vay b»ng chÝnh nguån ngo¹i tÖ ®ã. §Ó minh ho¹ cho c«ng cô nµy, xÐt tr­êng hîp mét NHTM A huy ®éng vèn b»ng VND vµ tµi trî cho kh¸ch hµng mãn vay b»ng USD. Gi¶ sö, NHTM A huy ®éng tiÒn göi ng¾n h¹n (thêi h¹n 1 n¨m) lµ 360 tû VND , l·i suÊt 8%/n¨m vµ tiÕn hµnh cho vay víi thêi h¹n t­¬ng øng b»ng c¶ VND (200 tû) vµ USD (t­¬ng ®­¬ng 160 tû VND).T¹i ngµy ký hîp ®ång tÝn dông, tû gi¸ USD/VND=16000 . Gi¸ trÞ mãn vay b»ng USD lµ : 10 triÖu USD. NÕu kh«ng cã biÕn ®éng cña tû gi¸, sau mét n¨m, ng©n hµng thu l·i nh­ sau : 200 x 10% +0,01x16000 x 15% = 44 tû VND Chi phÝ tr¶ l·i : 360 x 8% = 28,8 tû VND Lîi nhuËn NHTM A thu ®­îc lµ 15,2 tû VND Trong tr­êng hîp t¹i thêi ®iÓm ®¸o h¹n cña c¸c kho¶n tÝn dông, tû gi¸ USD/VND gi¶m xuèng cßn 15600, víi c¸ch tÝnh t­¬ng tù nh­ trªn, l·i thu tõ ho¹t ®éng cho vay cña ng©n hµng lµ : 200 x 10% + 0,01 x 15600 x 15%= 43,4 tû VND Lîi nhuËn NHTM A gi¶m xuèng cßn : 14,6 tû VND (gi¶m 0,6 tû VND) b. H¹n chÕ rñi ro tû gi¸ b»ng c¸c giao dÞch ngo¹i tÖ kú h¹n * Hîp ®ång kú h¹n (FORWARDS): Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i tÖ kú h¹n lµ h×nh thøc giao dÞch, kinh doanh ngo¹i hèi mµ viÖc ký kÕt hîp ®ång vµ giao nhËn ngo¹i tÖ kh«ng diÔn ra ®ång thêi. Hai bªn tham gia giao dÞch cam kÕt sÏ mua b¸n mét l­îng ngo¹i tÖ nµy b»ng mét l­îng ngo¹i tÖ kh¸c t¹i mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai víi tû gi¸ ®· x¸c ®Þnh ngay khi giao dÞch * Hîp ®ång t­¬ng lai (FUTURE): Lo¹i giao dÞch ngo¹i hèi cã kú h¹n thø hai lµ giao dÞch t­¬ng lai. VÒ b¶n chÊt c¸c hîp ®ång t­¬ng lai còng gièng nh­ hîp ®ång kú h¹n ë chç t¹i thêi ®iÓm ký kÕt ch­a cã bÊt cø giao dÞch ngo¹i tÖ nµo diÔn ra. ViÖc trao ®æi chØ thùc sù ®­îc thùc hiÖn t¹i c¸c thêi ®iÓm trong t­¬ng lai ®· ®­îc nªu trong hîp ®ång. Tuy nhiªn hai nghiÖp vô nµy còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt râ rÖt. Thø nhÊt, hîp ®ång t­¬ng lai cã tÝnh chuÈn ho¸ cao vÒ lo¹i tiÒn tÖ ®­îc mua b¸n, khèi l­îng giao dÞch, ph­¬ng thøc vµ thêi h¹n thanh to¸n Tû gi¸ trong hîp ®ång t­¬ng lai th­êng cao h¬n hîp ®ång kú h¹n do chi phÝ cña hîp ®ång t­¬ng lai cao h¬n. Hîp ®ång t­¬ng lai cã thÓ kÕt thóc bÊt cø lóc nµo b»ng c¸ch ký kÕt mét hîp ®ång mua hoÆc mét hîp ®ång b¸n kh¸c * Hîp ®ång quyÒn chän mua b¸n ngo¹i tÖ (OPTIONS): C¸c giao dÞch quyÒn chän lµ nh÷ng tho¶ thuËn ®­îc thùc hiÖn b»ng h×nh thøc ký kÕt c¸c hîp ®ång trong ®ã t¹o cho ng­êi mua mét quyÒn ®Ó mua (Call option), hoÆc b¸n (Put option) mét l­îng ngo¹i tÖ x¸c ®Þnh, víi mét tû gi¸ x¸c ®Þnh. ViÖc thùc hiÖn hîp ®ång trong t­¬ng lai * C¸c giao dÞch ho¸n ®æi (SWAP): §©y lµ c«ng cô b¶o hiÓm cho rñi ro tû gi¸ ®­îc c¸c NHTM sö dông rÊt réng r·i. Giao dÞch Swap thùc chÊt lµ viÖc NHTM kÕt hîp ®ång thêi hai giao dÞch lµ giao ngay vµ giao dÞch kú h¹n nh­ng ng­îc chiÒu nh»m b¶o hiÓm rñi ro tû gi¸ hoÆc thËm chÝ nh»m kiÕm l·i. Hîp ®ång trao ngay vµ hîp ®ång kú h¹n ®­îc ký víi cïng mét cÆp tiÒn tÖ vµ cïng mét kh¸ch hµng C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt h­íng dÉn Quy chÕ cho vay kÌm theo Q§ 1627 vµ Q§ 688/2002/Q§-NHNN QuyÕt ®Þnh cña Thèng ®èc NHNN sè 488/2000/Q§-NHNN ngµy 27/11/2000 ban hµnh quy ®Þnh vÒ viÖc ph©n lo¹i tµi s¶n cã, trÝch lËp vµ sö dông dù phßng ®Ó xö lý rñi ro trong ho¹t ®éng ng©n hµng NghÞ ®Þnh 89/1999/N§-CP vÒ b¶o hiÓm tiÒn göi Th«ng t­ sè 03/2000/TT-NHNN h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 89/1999 NghÞ ®Þnh 178/1999/N§-CP vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay Th«ng t­ 06/2000/TT-NHNN h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 178/1999 NghÞ ®Þnh 85/2002/N§-CP vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay Th«ng t­ 07/2003/TT-NHNN h­íng dÉn thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 85/2002 QuyÕt ®Þnh 149/2001/Q§-TTg vÒ xö lý tån ®äng QuyÕt ®Þnh 381/2003/Q§-NHNN söa ®æi quy ®Þnh vÒ c¸c tû lÖ b¶o ®¶m an toµn trong ho¹t ®éng cña tæ chøc tÝn dông LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông Mét sè c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c