Đề tài Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành

, Mỹ, Đức, Nga, Nhật Bản ). Những điều kiện chung của quá trình Công nghệp hoá và chuyển dịch cơm cấu ngành của nhóm nước theo mô hình này là: - Là nước có quy mô lãnh thổ và dân số lớn . - Dẫn đầu thế giới về tiến bộ Khoa học kỹ thuật - Công nghệ. - Các mối quan hệ quốc tế còn hạn hẹp nên mức độ ảnh hưởng của thế giới bên ngoài đối với quá trình công nghiệp hoá của chúng không giống như hiện nay. - Nguồn tài nguyên thiên nhiên tương đối phong phú, đa dạng nên đáp ứng cơ bản nhu cầu giai đoạn đầu cách mạng công nghiệp. Thêm vào đó các nước này lại có thuộc địa riêng nên có nguồn bổ sung quan trọng về nguyên vật liệu, lao động, thị trường và mức độ cạnh tranh chưa quyết liệt. Trong điều kiện như vậy, quá trình chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của mô hình công nghiệp hoá kiểu “ cổ điển” có những nét đặc trưng sau: ã Cuộc cách mạng trong lĩnh vực nông nghiệp xảy ra trước làm tiền đề tiên quyết của cách mạng công nghệp (Công nghiệp hoá) Thay đổi về kỹ thuật và cách tổ chức làm cho sản lượng và năng suất lao động trong nông nghiệp tăng lên . Nhờ đó tăng khối lượng hàng hoá nông sản cung cấp cho xã hội, có thể chuyển một phần lao động từ nông nghiệp sang các ngành sản xuất khác mà không làm suy giảm sản lượng nông nghiệp. Cầu về tư liệu lao động và hàng tiêu dùng trong khu vực nông nghiệp tăng lên kích thích mở rộng sản xuất ở khu vực phi nông nghiệp. Kinh tế tự nhiên chuyển thành kinh tế hàng hoá và hình thành thị trường dân tộc . Quy mô và nhịp độ của các bước tiến trong nông nghiệp đã ảnh hưởng đến tiến trình cách mạng công nghiệp. ãSự chuyển dịch cơ cấu ngành trong mô hình công nghiệp hoá kiểu “ cổ điển” đã diễn ra theo trình tự là: Công nghiệp nhẹ, Công nghiệp nặng, giao thông vận tải và bưu điện, nông nghiệp và cuối cùng là lĩnh vực dịch vụ và lưu thông . Điển hình là ở Anh. ã Công cuộc công nghệp hoá và chuyển dịch cơ cấu ngành diễn ra một cách từ từ, tiết kiệm và phải kéo dài hàng trăm năm. Như vậy sự chuyển dịch cơ cấu ngành của mô hình công nghiệp hoá kiểu “cổ điển” diễn ra “như một quá trình lịch sử tự nhiên”, để lại một “chuẩn mực” cho những bước đi sau trong sự nghiệp công nghiệp hoá. Với điều kiện hiện nay không nên nhất nhất tuân theo mô hình cổ điển này mà chỉ nên lấy đó làm căn bản, hình mẫu để phát triển thêm cho phù hợp với thời đại. 2. 2 Mô hình công nghệp theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung. Mô hình này khởi đầu ở Liên Xô, sau đó là một loạt các nước XHCN trong những thập niên sau Đại chiến thế giới lần thứ hai. Nó khác với mô hình công nghiệp kiểu cổ điển ở thể chế. Nguồn lực kinh tế được tập trung trong tay nhà nước . Sự hạn chế về mặt tài nguyên, kinh tế, xã hội đã tạo ra sức ép gia tăng tốc độ công nghiệp hoá để đuổi kịp các nước đi trước. Trong bối cảnh đó, quá trình chuyển dịch công nghiệp hoá và chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế của mô hình công nghiệp hoá tập trung có các biểu hiện đặc trưng là: a. Tập trung ưu tiên cao độ cho sự phát triển công nghiệp nặng ngay trong giai đoạn đầu của thời kỳ công nghiệp hoá. Hầu hết các nước đi theo mô hình này đều tiếp cận quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế bằng cách ưu tiên cao độ ngay từ đầu sự phát triển công nghiệp nặng. Sự ưu tiên này phải dựa trên những đánh giá về điều kiện cần và đủ như sau: - Về thực tiễn có nhiều lý do thúc ép phải có nền công nghiệp nặng càng sớm càng tốt đối với mỗi nền kinh tế. - Chế độ công hữu XHCN cho phép Nhà nước thâu tóm mọi nguồn lực kinh tế, khoa học - kỹ thuật và trực tiếp điều hành công cuộc công nghiệp hoá theo cơ cấu kinh tế định sẵn theo kế hoạch. b. Các chỉ tiêu hiện vật được xem là cơ sở quan trọng nhất của việc duy trì tính cân đối giữa các ngành của quá trình công nghiệp hoá. Đây là thuộc tính riêng sẵn có gắn liền với thể chế của mô hình công nghiệp hoá này. c. Quá trình công nghiệp hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế được đẩy nhanh bằng cách áp dụng nhiều biện pháp phi kinh tế. Do mong muốn đẩy mạnh tốc độ công nghiệp hoá trong điều kiện nền kinh tế kém phát triển, các quan hệ kinh tế quốc tế hạn hẹp nên sự thiếu hụt và căng thẳng về nguồn vốn đã được giải quyết bằng các chỉ tiêu giao nộp (Thuế) tập trung vào trong tay Nhà nước . Song song với các chính sách đó là mở rộng càng nhanh càng tốt quy mô của các hình thức sở hữu XHCN (Quốc doanh và tập thể). Kết quả đạt được ban đầu ở các nước là rất khả quan. Song cuộc khủng hoảng có tính chất hệ thống dẫn đến sự xụp đổ của Liên Xô và các nước XHCN ở Đông Âu đã chứng tỏ mô hình này đã thất bại . Ta có thể thấy lôgic của cách tiếp cận vấn đề chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế trong mô hình này là ngược với mô hình cổ điển. Tuy nhiên nó vẫn có những ưu điểm nhất định. Vấn đề là ở chỗ làm thế nào kết hợp được những ưu điểm của mô hình công nghiệp hoá này trong thể chế kinh tế khác. 2.3 Mô hình công nghiệp hoá thay thế nhập khẩu Tư tưởng chủ đạo của mô hình này là thay thế những mặt hàng nhập khẩu bằng sản phẩm sản xuất trong nước . Nguyên nhân chính trực tiếp thúc đẩy trào lưu này là mong muốn xây dựng một nền kinh tế độc lập tự chủ, thoát khỏi ách nô lệ thực dân. Mô hình này đã thực hiện những chính sách được coi là chính sách bảo hộ “đặc trưng cho đường lối công nghiệp hoá hướng nội”. Nó có những hiệu năng cụ thể là: - Chính sách bảo hộ mậu dịch: đây được coi là công cụ phát triển. Bao gồm bảo vệ thị trường nội địa cho sản xuất công nghiệp trong nước, giúp hình thành những ngành công nghiệp non trẻ (Thường là công nghiệp chế biến trong đó quan trọng nhất là chế tạo cơ khí) tiết kiệm ngoại tệ. Liên quan trực tiếp tới chính sách này là hàng rào thuế quan cao và chế độ hạn ngạch nhập khẩu. - Chính sách tỷ giá hối đoái: đây là một bộ phận cấu thành quan trọng của chính sách bảo hộ mậu dịch. Mặc dù với những chính sách này hầu hết các nước đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế tương đối cao trong giai đoạn đầu, nhưng dần dần nó đã vấp phải những giới hạn không vượt qua được . Lý do cơ bản là: + Mô hình này tự nó giả định phát triển đồng thời tất cả ( hay ít nhất là cũng hầu hết ) mọi ngành công nghiệp để tự sản xuất tất cả các loại sản phẩm tiêu dùng, trước hết là hàng vốn phải nhập khẩu. Mà yêu cầu này khó có thể thự hiện được. + Trình độ kỹ thuật kém và khả năng đầu tư ban đầu hạn chế nên quá trình thay thế hàng nhập khẩu chỉ được bất đầu từ những sản phẩm chế tạo phục vụ tiêu dùng. + Không có sức ép buộc phải tăng cường cải tiến kỹ thuật, tăng năng xuất, chất lượng sản phẩm. + Những vấn đề xã hội gắn với cơ chế vận hành nền kinh tế do các chính sách thay thế nhập khẩu đề ra. Tóm lại việc áp dụng mô hình này có hiệu quả trong giai đoạn đầu tiên và được áp dụng rộng rãi . Song nó không chịu đựng nổi thử thách của thời gian một số mô hình khác hướng về xuất khẩu đã thay thế nó. 2.4 Mô hình công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu. Mô hình này đã để lại kết quả khả quan ở một nhóm ít nước thực hiện chính sách này. Mô hình này dựa trên những xu hướng quốc tế hoá đời sống kinh tế dưới tác động của cách mạng khoa học công nghệ và lựa chọn cơ cấu kinh tế không cân đối để hình thành các cực tăng trưởng dựa trên những lợi thế so sánh trong quan hệ ngoại thương. Cách tiếp cận cơ cấu kinh tế của mô hình này có một số đặc điểm là: - Công nghiệp hoá bắt đầu từ tập trung khai thác các thế mạnh của nền kinh tế, tạo ra những lĩnh vực phát triển có lợi thế so sánh lớn trên thị trường thế giới. -Toàn bộ hệ thống chính sách chủ yếu nhằm khuyến khích xuất khẩu. Những biện pháp khuyến khích sản xuất hàng xuất khẩu : +Nhà nước trực tiếp tác động vào bằng cách đưa ra danh mục các mặt hàng ưu tiên, được giảm hoặc miễn thúê nhập khẩu hoặc trực tiếp trợ cấp cho các loại hàng hoá phục vụ sản xuất, hàng xuất khẩu. +Nhà nước gián tiếp can thiệp thông qua các công cụ tài chính tiền tệ, tạo lập môi trường thuận lợi cho hoạt động sản xuất hướng ra thị trường thế giới. Các nhà kinh tế đánh giá rất cao tác động của chính sách đối với quá trình công nghiệp hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế . Tuy nhiên cũng nêu ra hai vấn đề cần lưu ý. Thứ nhất, một số yếu điểm của chính sách thúc đẩy công nghiệp hoá hướng ngoại không phải là ở bất cứ đâu và bất kỳ lúc nào cũng sẵn sàng. Thứ hai, không chắc môi trường kinh tế quốc tế còn thuận lợi cho việc thực thi chính sách trong thập niên qua . Việc giải quyết vấn đề về mô hình công nghiệp hoá ở các nước hết sức đa dạng và các kết quả đạt được cũng rất khác nhau. Vì vậy việc lựa chọn một chính sách công nghiệp hoá thích hợp là một thách thức to lớn. Mỗi mô hình công nghiệp hoá có những khía cạnh hợp lý vì vậy sẽ là lý tưởng nếu tận dụng được tối đa các yếu tố hợp lý của mỗi mô hình để thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá và chuyển dịch cơ cấu kinh tế. 3. Kinh nghiệp chuyển dịch cơ cấu kinh tế nghành trong thời kỳ công nghiệp hoá ở một số nước. 3.1 Nhật bản. Vài nét về tình hình kinh tế Nhật trước thời kỳ công nghiệp hoá Thời kỳ trtước công nghiệp hoá, Nhật là nước phong kiến . Trong nông nghiệp, rượng đất tập trung trong tay bọn phong kiến. Nạn cho vay nặng lãi và lao dịch cũng phát triển. Nhà nước phong kiến đề ra những chính sách hà khắc cột chặt người nông dân vào khuôn khổ bóc lột của chúng. Hoạt động thương nghiệp yếu kém. Nền kinh tế của Nhật bản là nền kinh tế tự nhiên. hoạt động trao đổi giữa phong kiến và nông dân chủ yếu là to hiện vật. Sự trao đổi hàng hoá diễn ra trực tiếp. Chế độ chuyên chế Nhật Bản chủ trương cô lập đất nước, hạn chế tối đa buôn bán với thương nhân nước ngoài. Công nghiệp, công trường thủ công không phát triển lên được. Đến cuối thế kỷ XIX nảy sinh những mầm mống quan trọng làm tiền đề cho quá trình công nghiệp hoá ở Nhật. Những điểm đáng chú ý nhất là: - Sản xuất nông nghiệp bắt đầu được chuyên canh và ngày càng sâu sắc. - Khủng hoảng hệ thống đẳng cấp phong kiến diễn ra. - Càng gần cách mạng Minh Trị (1868) sự phát triển của công trường thủ công càng tăng lên. - Hoạt động thương nghiệp dần phát triển. - Giữa thế kỷ XIX, tư bản ngoại quốc bắt đầu xâm nhập Nhật Bản và đe doạ biến nó thành thuộc địa. Hàng hoá nước ngoài tràn vào thị trường Nhật Bản. Mặc dù đã dần xuất hiện nhưng mầm mống này không đủ cho sự ra đời của một phương thức sản xuất mới. b) Chuyển dịch cơ cấu kinh tế qua các giai đoạn công nghiệp hoá. * Giai đoạn 1 (từ cách mạng Minh Trị 1868 đến đại chiến thế giới lần thứ nhất): Giai đoạn thúc đẩy công nghiệp. Cuộc cải cách đất nước bắt đầu được tổ chức. Những cải cách kinh tế quan trọng nhất là: + Nông nghiệp: Nông dân có quyền tự do lựa chọn mùa vụ, làm thuỷ lợi, sử dụng phân bón rộng rãi… do đất đai nông nghiệp ít nên thuế rượng đất giảm nhanh. + Công thương nghiệp: tổ chức hệ thống ngân hàng và sửa đổi chế độ tài chính, sau đó tổ chức ngành vận tải biển và đường sắt. cuối cùng nhập kỹ thuật sản xuất từ phương tây vào. + Khuyến khích tư nhân phát triển những ngành thủ công cổ truyền. Chính phủ thành lập các công ty cổ phần rồi khuyến khích tư nhân tham gia, cấp vốn cho những xí nghiệp có triển vọng nhất. Công nghiệp quốc phòng được đẩy mạnh, đặc biệt là sau chiến tranh Nhật - Thanh 1897. + Các hoạt động thương mại phát triển nhanh chóng. Nhật liên tiếp gây chiến tranh xâm chiếm thuộc địa đối với các nước trong khu vực nhằm vơ vét của cải để bành chướng sức mạnh. Có thể nói thời đại Minh Trị đã thực sự mở đầu cho cuộc cách mạng công nghiệp ở Nhật Bản trên quy mô lớn . * Giai đoạn 2: (từ đại chiến thế giới lần thứ nhất đến đại chiến thế giới lần thứ 2): giai đoạn phát triển và hợp lý hoá công nghiệp. Cơ cấu kinh tế có sự thay đổi: tỷ trọng nông nghiệp giảm xuống nhanh chóng trong tổng sản lượng, đồng thời với sự tăng lên tương ứng cửa ngành công nghiệp. Trong cơ cấu công nghiệp, nghành dệt vẫn chiếm tỷ trọng cao nhất. Công nghiệp nặng phát triển nhanh chóng. Tổng giá trị sản lượng công nghiệp tăng gấp đôi. Đến năm 1940, công nghiệp cơ khí đã vượt ngành dệt. Nhờ sự phát triển đó Nhật Bản đã đứng vào hàng ngũ những nước có nền công nghiệp phát triển. Ngoại thương cũng gia tăng với tốc độ cao. Xu huớng tách rời thành thị và nông thôn xuất hiện. Ngoài ra xu hướng tập trung hoá nền sản xuất công nghiệp vào tay một số ít công ty độc quyền cũng xuất hiện. Như vậy giai đoạn này được đánh dấu bằng sự phát triển nhanh của công nghiệp đặc biệt là sự ra đời của những nghành công nghiệp hiện đại. Cơ cấu nền kinh tế đã thay đổi hoàn toàn, công nghiệp giữ vai trò chủ đạo. Ngoài ra phải kể đến vai trò của nhà nước Nhật trong đời sống kinh tế. * Giai đoạn 3 (Từ đại chiến thế giới lần thứ hai đến cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới giữa thập kỷ 1970): giai đoạn bắt kịp kỹ thuật tiên tiến. Đây là giai đoạn có ý nghĩa quyết định trong việc đưa Nhật Bản tiến lên thành một cường quốc công nghiệp thứ hai trên thế giới sau Mỹ. Ban đầu Nhật nhận được viện trợ để phục hồi kinh tế. Bước sang thập niên 1950, Nhật bắt đầu cất cánh với tốc độ “ thần kỳ “ . Biểu 1: Tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình hàng năm của một số nước (%). (Giá cố định năm 1963) Nước Nhật Bản Anh Mỹ Pháp Italia CHLB Đức 1950-1960 8,5 2,4 2,9 4,6 5,3 7,6 1960-1969 10,8 2,7 4,8 5,2 5,7 5,2 Biểu 2: Tốc độ tăng trưởng công nghiệp trung bình hàng năm của một số nước (% ). (Giá cố định năm 1963) Nước Nhật Bản Anh Mỹ Pháp Italia CHLB Đức 1950-1960 15,9 2,9 2,6 5,4 - 9,4 1960-1969 13,9 2,7 5,7 5,6 7,9 6,4 Trong cơ cấu kinh tế quốc dân, công nghệ là lĩnh vực sản xuất vật chất then chốt và cũng là lĩnh vực phát triển then chốt . Trong công nghiệp, một số ngành sản xuất cơ bản có tốc độ tăng trưởng cao là : năng lương lượng,luyện kim, cơ khí hoá chất,đánh cá. Công nghiệp phát triển vừa là tiền đề vừa được sự hỗ trợ mạnh mẽ cuă sự gia tăng ngoại thương. c. Những tác nhân cơ bản thúc đẩy quá trình tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Nhật. *Sự gia tăng nguồn vốn nhanh chóng . Vào thời kì này Nhật đã duy trì được tỉ lệ tích luỹ rất cao và có xu hướng tăng lên. Nguyên nhân là do: -Duy trì mức tiền lương thấp trong khi mức năng xuất lao đông tăng rất nhanh. -Lợi dụng được khối lượng lớn tiền tiết kiệm của dân chúng vào kinh doanh -Chi phí quân sự thấp . -Nguồn vốn nước ngoài . -Hạn chế gắt gao về phuc lợi xã hội, tinh giản bộ máy Nhà nước. *Đa dạng hoá cơ cấu sản xuất . Về cơ cấu vĩ mô, trong giai đoạn 1 thì tỷ trọng công nghiệp nhẹ truyền thống chiếm ưu thế ; giai đoạn 2 có sự thay đổi vị trí giữa nông nghiệp và công nghiệp . Đến giai đoạn 3 thì công nghiệp đã chiếm vị trí áp đảo, trong đóa những ngành sản xuất bằng kỹ thuật hiện đại nhất, có năng suất cao nhất được tập trung chú ý hơn cả. *Đẩy mạnh công tác ứng dụng và nghiên cứu khoa học kỹ thuật Nhật tăng cường nhập khẩu các bằng phát minh sáng chế chủ yếu là từ các nước phát triển . Đồng thời Nhật cũng tạo ra một đọi ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật rất mạnh và không ngừng tăng cường cho chi phí nghiên cứu khoa học. Ngoài ra Nhật còn chú ý tới vấn đề tạo ra tiềm lực kỹ thuật bên trong đủ mạnh để có thể sử dụng nó nhằm tiết kiệm tư bản . *Tăng cường vai trò quản lý, điều tiết của Nhà nước . Hệ thống quản lý ở Nhật Bản được đánh giá cao vì nó kết hợp được các yếu tố hiện đại với việc khai thác tối đa truyền thống của Nhật. *Mở rộng thị trường Đây là một trong những hướng nỗ lực chính của Nhật. Trong nước, tốc độ tái sản xuất mở rộng nhanh nên tốc độ tiêu dùng sản xuất tăng nhanh hơn cả tốc độ tiêu dùng cá nhân. Thị trường ngoài nước sau chiến tranh cũng mở rộng nhanh không kém và ngày càng đóng vai trò quyết định đối với quá trnhf công nghiệp hoá . Nhật phải tăng cường hoạt động ngoại thương do nghèo khoáng sản. Nhật chủ yếu phải nhập nguyên liệu từ nước ngoài và chủ yếu tiêu thụ hàng hoá ở đó . Như vậy có thể nói Nhật Bản là nước đầu tiên của mô hình “công nghiệp hoá hướng vào xuất khẩu ”. Quá trình công nghiệp hoá của Nhật diễn ra không mấy dễ dàng . Nhưng rõ ràng Nhật đã trở thành kiểu mẫu cho mô hình của một nước vào công nghiệp hoá muộn hơn đã thành công. 3.2 Hàn Quốc Quá trình tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Hàn Quốc Từ khi cuộc chiến tranh Tiều Tiên kết thúc (1953) đến nay, sự tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Hàn Quốc có thể chia thành ba giai đoạn lớn : *Giai đoạn 1: 1954-1961. Đây là giai đoạn phục hồi và ổn định nền kinh tế sau chiến tranh. Tốc độ phát triển kinh tế chậm chạp(4% năm) ; Lạm phát ở mức cao; Thất nghiệp chưa đựơc giải quyết ; GNP bình quân đầu người thấp . Chính phủ đã áp dụng các chính sách : Tăng cường chống lạm phát bằng chính sách tăng thuế, giảm đầu tư, thắt chặt tiền tệ và giữ ngân sách cân đối >Tuy nhiên mức tăng trưởng kinh tế bị giảm đáng kể . *Giai đoạn 2 : 1962 đến hết thập kỷ 70. Đây là giai đoạn “cất cánh” Các ngành có tốc độ tăng trưởng đáng khâm phục. Công nghiệp, nhất là công nghiệp chế biến có tốc độ phát triển rất cao. Xu hướng phát triển “cân đối” dần thay thế xu hướng “mất cân đối” Dịch vụ được hết sức chú trọng phát triển. Nông nghiệp mặc dù bị lạc hậu so với công nghiệp song cũng đạt được một số kết quả khả quan. Ngoại thương phát triển mạnh . Kim ngạch xuất khẩu không ngừng tăng. Đến cuối giai đoạn cất cánh, Hàn QUốc trở thành một nước công nghiệp với tiềm năng kinh tế kỹ thuật khá phát triển . Đồng thời Hàn Quốc cũng xác lập được vị trí vững chắc của mình trong một số sản phẩm xuất khẩu trên thế giới. *Giai đoạn 3 : Từ đầu thập niên 80 đến nay. Tốc độ tăng trưởng dần chững lại và đạt mức thấp hơn so với trước . Do chính sách “hướng về xuất khẩu”vẫn tiếp tục được duy trì hàng đầu nên Hàn Quốc gặp nhiều khó khăn khi kinh tế thế giới lâm vào tình trạng trì trệ. Tuy vậy tốc độ tăng trưởng kinh tế vẵn cao hơn nhiều so với đa số các quốc gia khác. b.Nguyên nhân tăng trưởng và chuyể dịch cơ cấu kinh tế . Một trong số các nguyên nhân phải kể đến là chi phí quân sự chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ trong ngân sách quốc gia. Vì Mỹ đảm nhận hầu như toàn bộ gánh nặg quân sự này. Nhờ đó Hàn Quốc cố cơ hội thực thi một loạt chính sách nhằm thúc đẩy kinh tế đó là: *Lựa chọn chiến lược phát triển kinh tế. Hội đồng phát triển kinh tế của Chính phủ đã đưa ra 2 kế hoạch tái thiết đất nước (năm 1958 và 1961) nhưng đều không thực hiện được. Sau đó một kế hoạch phát triển kinh tế tổng hợp bao gồm 2 kế hoạch 5 năm (từ 1962 đến 1971) được thực hiện. Tư tưởng chiến lược của kế hoạch này là tiến hành công nghiệp hoá để đạt được tốc độ phát triển caovà tự cung tự cấp đầy đủ . Hướng đột phá là đẩy mạnh tốc độ phát triển Công nghiệp, trước hết là công nghiệp chế biến. Cải thiện cơ sở hạ tầng và một số ngành công nghiệp nặng then chốt . Phát triển các ngành công nghiệp nhẹ hướng vào xuất khẩu . Như vậy chiến lược “hướng về xuất khẩu” ra đời ngay từ đàu thập niên 1960 và định hướng toàn bộ hoạt đôngj kinh tế của Hàn Quốc từ đó đến nay. Trong quá trình thực hiện nó được bổ xung một số điểm . Từ chỗ phát triển “mất cân đối” chuyển sang “cân đối”. *Chính sách cải tạo nguồn vốn Ngay từ đầu những năm 1960, Hàn Quốc đã đưa ra chính sách đầu tư với ba điểm chính : -Khuyến khích đầu tư làm tăng việc sử dụng nguyên liệu trong công nghiệp. -Khuyến khích đầu tư nước ngoài vào Hàn Quốc . -Khuyến khích du nhập kỹ thuật mới. Chính phủ ban hành các đạo luật mới để thu hút vốn đàu tư dưới dạng cho vay hoặc đầu tư trực tiếp . Việc đơn giản hoá các thủ tục hành chính được xúc tiến mạnh mẽ và có hiệu lực . Đầu tư nước ngoài vào Hàn Quốc cũng tăng tuyệt đối Ngoài ra Hàn Quốc còn được hưởng khoản viện trợ lớn từ Mỹ và Nhật. Nguồn vốn từ bên ngoài có tác động mạnh mẽ, đủ sức vực dậy một nền kinh tế kém phát triển. Nhờ đó khả năng tích luỹ vốn nội bộ tăng lên 87 lần trong thời gian 1962-1971. Những biện pháp nhằm tăng nguồn tích luỹ vốn : +Chính sách thuế Người lao động phải chị thuế cao. Đối với sản xuất kinh doanh có sự phân biệt lớn : một số ngành phải chị mức thuế cao còn những ngành xuất khẩu được miễn giảm nhiều loại thuế và thậm chí còn được Chính phủ miễn thuế nếu kinh doanh gặp khó khăn. Trong thời kỳ 1976-1977, tổng mức trợ cấp xuất khẩu của Chính phủ lên tới 770 tỷ won. + Chính sách tiết kiệm và hệ thống tín dụng ngân hàng . Ngay từ đầu những năm 1960, hàn Quốc đã chú ý xây dựng hệ thống tín dụng, ngân hàng nhằm bổ trợ cho viếc phát triển công nghiệp. Nhờ đó mà số tiền gửi tăng lên nhanh chóng . *Chính sách lao động và tiền lương . Chính phủ đầu tư phát triển mmạnh những ngành cần nhiều lao động . Nhờ đó đến đầu thập kỷ 1970, thất nghiệp giảm 37,9% . Bên cạnh đó còn quan tâm đến việc nâng cao chất lượng lao động: -Thi hành chính sách giáo dục bắt buộc. -Khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư kỹ thuật mới và đào tạo công nhân sử dụng kỹ thuật đó… Chính sách tiền lương cũng rất có ý nghĩa đối với sự tăng trưỏng kinh tế của Hàn Quốc . *Chính sách kỹ thuật. Hàn Quốc đã công bố một đạo luật về chuyể giao bằng phát minh vào năm 1966 và đạo luật bổ sung năm 1973. Hàn Quốc tiến hành mua về khối lượng lớn các phát kinh, sáng chế từ các nước công nghiệp phát triển. Nhằm nâng cao trình độ kỹ thuật, Hàn Quốc đã đi theo ba hướng cơ bản sau: -Tổ chức lực lượng cán bộ khoa học kỹ thuật nghiên cứu các bằng phát minh đã mua của nước ngoài nhằm cải thiện cho phù hợp với khả năng hấp thụ trong nước và nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm sản xuất dựa trên những sáng chế đó . -Tăng cường tiếp nhận “chuyển giao kỹ thuật” từ các nứơc công nghiệp phát triển( Chủ yếu là Mỹ và Nhật) dưới hình thức gián tiếp thông qua đầu tư trực tiếp của tư bản nước ngoài. -áp dụng hình thức “chuyển giao kỹ thuật” là chuyển giao toàn bộ (Trọn gói) hay còn gọi là “chìa khoá trao tay”. Nhờ đó mà Hàn Quốc trở thành một trong những nước đứng đầu các nước đang phát triển ở Châu á về khả năng tự chủ về kỹ thuật sản xuất. Vì vậy nó bắt đầu xuất khẩu tư bản và kỹ thuật dưới hình thức “chìa khoá trao tay” sang các nước đang phát triển khác. *Chính sách mở rộng thị trường Lúc đầu Hàn Quốc chủ yếu thu nhập từ Mỹ và Nhật. Mỹ gây chiến tại Việt Nam đã đem lại cơ hội cho Hàn Quốc có cơ được nguồn thu lớn(gần 1/3 ngân sách thời kỳ 1965-1967). Tỷ trọng của hàng hoá ngày càng chiếm vị trí áp đảo trong kim ngạch xuất khẩu. Hàn Quốc còn thực hiện chính sách đa dạng hoá thị trường gồm hai giai đoạn lớn. Giai đoạn 1(1962-1971): Tăng cường xuất khẩu sang mỹ Giai đoạn 2(Từ thập niên 70 trở đi): Cố gắng mở mang thị trường ra khắp thế giới. Để đảm bảo sức cạnh tranh của hàng hoá trên thị trường thế giới, Chính phủ còn áp dụng nhiều biện pháp phá giá đồng tiền . Ngoài hàng và dịch vụ, Hàn Quốc còn quan tâm đàu tư kinh doanh trực tiếp ở nước ngoài. Việc mở rộng thị trường nội địa cũng được chú ý. *Xây dựng các khu “mậu dịch tự do” (FTZ) Những khu này có nhiều đặc quyền ưu tiên đảm bảo thu hút vốn đầu tư của nước ngoài. Đến nay Hàn Quóc có hai khu “mậu dịch tự do” là Masan và Iri. Các khu này có đặc điểm là: -Nước ngoài đầu tư tự do -Có những luật lệ đặc biệt nhằm thu hút vốn đầu tư nước ngoài. -Chuẩn bị sẵn sàng các điều kiện về cơ sở hạ tầng để bán hoặc cho thuê. đặc khu Masan được coi là một khu vực đàu tư nước ngoài tốt nhất ở Châu á Cơ cấu ngành thì chủ yếu là công nghiệp có kỹ thuật cao, trong đó có các ngành điện và điện tử, công nghịêp chế tạo kim loại và chế tạo máy có tỷ lệ cao hơn cả. Hiện nay Hàn Quốc đang là một trong bốn con rồng Châu á .Sự thành công này chịu ảnh hưởng lớn của việc lựa chọn chiến lược phát triển thích hợp với bối cảnh trong nước và quốc tế lúc đó. Việc lựa chọn mũi đột phá là công nghiệp chế biến hướng vào xuất khẩu, tạo mọi điều kiện thuận lợi cho nó phát triển, thậm chí cả bằng biện pháp chấp nhận sự tụt hậu của những khu vựuc khác trong buổi đầu, đã tỏ ra hữu hiệu đối với nền kinh tế của Hàn Quốc. II. Thực trạng cơ cấu kinh tế ngành nước ta. Đánh giá chung thực trạng cơ cấu ngành. Quan nệm về cơ cấu ngành, chuyển dịch cơ cấu ngành và những yếu tố ảnh hưởng. a.Quan niệm về cơ cấu ngành. Cơ cấu ngành của nền kinh tế là tổ hợp các ngành, hợp thành các tương quan tỷ lệ, biểu hiện mối liên hệ giữa các ngành đó của nền kinh tế quốc dân. Cơ cấu ngành của nền kinh tế : -Phân theo đặc điểm kinh tế kỹ thuật của nó: gồm công nghiệp, nông nghiệp, xây dựng cơ bản, thương mại, dịch vụ…Trong mỗi ngành đó lại bao gồm các phân ngành. -Phân theo tính chất tác động vào đối tượng lao động :gồm khối ngành khai thác(nông nghiệp và các ngành công nghiệp khai thác), khối ngành chế biến và khối ngành dịch vụ. …. Việc phân tích cơ cấu ngành của nền kinh tế vừa biểu hiện mặt lượng vừa biểu hiện mặt chất : vị trí, vai trò của ngành trong nền kinh tế, tương tác giữa nông nghiệp và công nghiệp trong phát triển, khả năng hướng ngoại… Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành của nền kinh tế là sự thay đổi có mục đích, có định hướng và dựa trên cơ sở phân tích đầy đủ căn cứ lý luận và thực tiễn, cùng với việc áp dụng đồng bộ các giải pháp cần thiết để chuyển cơ cấu ngành từ trạng thái này sang trạng thái khác, hợp lý và có hiệu quả hơn. Chuyển dịch cơ cấu ngành phải được coi là điểm cốt tử, nội dung cơ bản, lâu dài trong qúa trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Cần xác định rõ một cơ cấu các ngành kinh tế, xác định hợp lý các ngành, các vùng trọng điểm, mũi nhọn cho phù hợp với từng giai đoan CNH- HĐH. Nhà nước có vai trò quyết định trong việc hạch định chủ trương và các chính sách kinh tế vĩ mô, còn các doanh nghiệp thìcó vai trò quyết định thực hiện phương hướng, nhiệm vụ chuyển dịch. b.Những yếu tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu ngành của nền kinh tế Việc chuyển dịch cơ cấu ngành và phát triển các ngành trọng điểm, mũi nhọn của nền kinh tế chịu tấc động của rất nhiều yếu tố . Trong đó nhấn mạnh 3 yếu tố: -Thị trường, đặc biệt là nhu cầu và tình hình cạnh tranh trên thị trường là yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp và quyết dịnh đầu tiên tới cơ cấu ngành của nền kinh tế. -Những định hướng chiến lược và vai trò quả lý kinh tế vĩ mô của Nhà nước cũng có vai trò rất lớn trong việc hình thành cơ cấu ngành. -Tác động của tiến bộ khoa học công nghệ có ảnh hưởng nhiều mặt đến cơ cấu ngành của toàn bộ nền kinh té. Thực trạng cơ cấu ngành của nền kinh tế nước ta từ 1986 cho đến nay. Từ đại hội Đảng VI đến nay nền kinh tế nước ta đã từng bước chuyển sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước và thưo định hướng XHCN với hai nội dung cơ bản : chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đổi mới cơ chế quản lý. Chúng ta đã đạt được một số thành công bước đầu của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành như sau: Nền kinh tế từg bứơc được cấu trúc lại, đi dần vào thế ổn định. Tăng trưởng cao góp phần quyết định kiềm chế và giảm lạm phát . Tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm giai đoạn 1986-1995 được thể hiện ở biểu sau Biểu 3: Tốc độ tăng GDP bình quân hàng năm của nền kinh tế (%) 1986-1990 1991-1995 1995 Toàn bộ nền kinh tế Trong đó: 5,2 8,2 9,5 -Công nghiệp 5,9 12,5 13 -Nông nghiệp 3,6 4,3 4,5 -Dịch vụ - 11 9,1 Nhờ đó mà Việt Nam về cơ bản đã ra khỏi khủng hoảng và tạo những cơ sở tốt cho sự phát triển tiếp theo. Sự gia tăng của các sản phẩm chủ yếu đã góp phần quyết định cho sự tăng trưởng của GDP của nền kinh tế trong những năm qua. b.Cơ cấu ngành của nền kinh tế đã có bước chuyển dịch tích cực và tiến bộ theo hướng gia tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm tỷ trọng nông nghiệp. Biểu 4: Cơ cấu GDP phân theo ngành kinh tế(%) Ngành 1991 1994 1995 Nông nghiệp 40,5 28,7 27,2 Công nghiệp 23,8 29,6 30,3 Dịch vụ 35,7 41,7 42,5 Các ngành định hướng vào xuất khẩu được phát triển mạnh. Đứng đầu bảng trong các mặt hàng xuất khẩu của nước ta là dầu thô, tiếp đó là gạo và hàng dệt may. d.Đầu tư trong nước hỗ trợ trực tiếp hoặc gián tiếp cho chuyển dịch cơ cấu ngành ngày càng tăng. Vốn đầu tư cơ bản của toàn xã hội năm 1990 chiếm 15,8%GDP, năm 94 chiếm 18,3% trong đó khoảng 30% là vốn đầu tư tư nhân. Đây là nét mới trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở nước ta. e.Đầu tư nước ngoài trực tiếp là bước đột phá ban đầu cho việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành ở nước ta đặc biệt là các ngành định hướng xuất khẩu. Từ 1988 đến 1993, các liên doanh với nước ngoài đã xuất khẩu 780 triệu USD, thu hút gần 5 vạn lao động trực tiếp sản xuất và hàng chục vạn lao động phụ trợ. f. Cả nhà nước và thị trường đều tham gia vào quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. Bên cạnh những thành công bước đầu còn có một số tồn tại chủ yếu sau: +Quá trình chuyển dịch và hình thành các ngành trọng điểm, mũi nhọn còn chậm so với mong muốn và yêu cầu đặt ra. +Vai trò của thị trường tài chính và ngân hàng đã thể hiện nhưng còn yếu ớt. +Tình trạng buộn lậu trốn thuế gia tăng và trở thnàh quốc nạn, gây nhiều thiệt hại cho các ngành sản xuất trong nước . +Lạm phát vẫn còn có nguy cơ bột phát trở lại bởi lẽ bội chi ngân sách vẫn ở mức đáng lo ngại và có nguy cơ gai tăng. +Tỷ lệ đầu tư và tiết kiệm trên GDP tuy đã tăng nhưng còn thấp so với yêu cầu và so với nhiều nước trong khu vực. +Cơ sở hạ tầng quá yếu kém cản trở mạnh mẽ quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. +Chưa thực sự quan tâm đúng mức việc bảo vệ môi trường, sinh thái trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành, lựa chọn công nghệ. +Sự chuyển dịch cơ cấu ngành chưa thực sự gắn kết với chuyển dịch cơ cấu vùng, cơ cấu các thành phần kinh tế. 2.Thực trạng nông nghệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế 2.1Vị trí của nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế. Địa vị của nông nghệp trong cơ cấu kinh tế tuỳ thuộc vào trình độ phát triển của đất nước. Với tư cách là bộ phận hợp tahnhf hệ thống kinh tế quốc dân thống nhất, sự phát triển của nông nghiệp có quan hệ tương hỗ với sự phát triển của công nghiệp và dịch vụ. Đó là luận cư có tính nguyên tắc để xác định vị trí của nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế quốc dân. Nông nghiệp có cơ cấu nội tại phức tập thể hiện ở các bộ phận cấu thành hệ thống nông nghiệpvà có mối quan hệ tương tác giữa các bộ phận ấy . Sự hình thành và vận động của cơ cấu nông nghiệp phụ thuộc vào các yếu tố kinh tế và tổ chức, khoa học và công nghệ, tự nhiên và xã hội,v.v… Với tiềm năng đa dạng về sinh thái, nước ta có điều kiện thuận lợi để phát triển nền nông nghiệp hoàn thiện. Tuy nhiên ta còn gặp nhuề khó khăn do diều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội, v.v… Công cuộc CNH - HĐH ở nước ta thực hiện với xuất phát điểm rất thấp : nền nông nghiệp lạc hậu tập trung chủ yếu vào cây lương thực với cây luá nước giữ vị trí trọng tâm. Đại bộ phận dân cư và lao động sống ở nông thôn. Giai đoạn đầu của công nghiệp hoá nước ta ưu tiên phát triển công nghiệp nặng dẫn tới tình trạng nông nghiệp không được khai thác phát triển . Đến đầu những năm 80, quan điểm về CNH đã được điều chỉnh cơ bản theo định hướng coi nội dung chính của CNH trong những năm 80 là “tập trung sức phát triển mạnh nông nghiệp, coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu, đưa sản xuất nông nghiệp lên sản xuất lớn XHCN, ra sức đẩy mạnh sản xuất hàng tiêu dùng, tiếp tục xây dựng một số ngành công nghiệp nặng quan trọng.” Nông nghiệp từng bước được đặt vào đúng chỗ của mình . Việc phát triển nông nghiệp tập trung vào thực hiện 3 nhiệm vụ cơ bản : bảo đảm lương thực, thực phẩm, tiến tới có lương thực dự trữ ; bảo đảm nguyên liệu cho sản xuất hàng tiêu dùng, cung cấp sản phẩm xuất khẩu. Đại hội Đảng lần thứ VII(1991) xác định “phát triển nông - lâm - ngư nghiệp gắn với công nghiệp chế biến, phát triển toàn diệnkinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ quan trọg hàng đầu để ổn định tình hình kinh tế - xã hội”. Những bước chuyển biến cơ bản của hệ thống nông nghiệp Vai trò của nông nghiệp ngày càng được xác định rõ ràng trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân . Diều này có ý nghĩa như một sự điều chỉnh chiến lược nhằm phát triển kinh tế ở nước ta . Nó được thực hiện bằng một loạt thay đổi về cơ chế quản lý tạo động lực giải phóng sức sản xuất, ứng dụng có hiệu quả hơn những thành tựu của tiến bộ kỹ thuật công nghệ, sự hỗ trợ của Nhà nước và việc tổ chức quan hệ kinh tế kỹ thuật với các ngành kinh tế khác. Sự ra đời của Luật đất đai đã gắn bó hơn trách nhiệm và quyền lợi với ruộng đất mà nông dân được giao quyền sử dụng lâu dài. Nền nông nghiệp đạt được những chuyển biến rõ nét . Thời kỳ 1990-1994, nông nghiệp đạt mức tăng giá trị sản lượng bình quân hàng năm là 4,2%; Giá trị sản xuất tăng 24,25%. Sản xuất lương thực tăng liên tục trong nhiều năm. Ngoài ra phải kể đến sự gia tăng của tất cả các loại cây công nghiệp . Chăn nuôi cũng phát triển ổn định. Lâm nghiệp được chú ý theo hướng tăng diện tích trồng rừng và giảm lượng gỗ khai thác. Nhờ có kết quả đó mà nước ta trở thành nước đứng thứ ba trên thế giới về xuất khẩu gạo. Thành tựu về sản xuất lương thực, thực phẩm đã góp phần quan trọng vào việc ổn định chính trị, xã hội ở nông thôn và trong cả nước, tạo điều kiện tăng tốc độ công nghiệp hoá. Nông nghiệp góp phần to lớn vào tăng kim ngạch xuất khẩu. Một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực đã hình thành như gạo, hàng thuỷ sản, cà phê, cao su.v.v… Mặc dù đã có bước phát triển song nhìn chung nông nghiệp nước ta vẫn còn chưa thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ, chưa trở thành cơ sở thật vững chắc cho quá trình CNH. Những động thái của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Xu thế biến đổi của cơ cấu nông nghiệp biểu hiện trên những mặt chủ yếu sau: a.Tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế quốc dân có xu hướng giảm dần trong khi sản lượng của nông nghiệp vẫn không ngừng tăng (cả về giá trị và hiện vật). Biểu 5: Tỷ trọng đóng góp vào GDP của các ngành kinh tế (%) Ngành 2000 2001 Nông-lâm-ngư nghiệp 24,3 23 Công nghiệp - xây dựng 36,6 38 Dịch vụ 44,1 39 b.Cơ cấu nội tại của nông nghiệp có thay đổi nhưng chưa thể hiện xu hướng tích cực, ổn định. Biểu 6: Cơ cấu ngành nông nghiệp(1985-1993)(%) Ngành 1985 1988 1989 1990 1992 1993 Nông nghiệp 85 83 84 83,3 82,3 85,1 Lân nghiệp 7,8 8,9 7,7 7,8 6,8 6,7 Ngư nghiệp 7,2 8,1 8,3 8,5 10,9 8,2 Trong giai đoạn này nông nghiệp vẫn giữ vị trí độc tôn trong kinh tế nông nghiệp theo nghĩa rộng. Tỷ trọng lâm nghiệp có xu hướng giảm . Điều này phản ánh thực trạng về việc khai thác rừng tới mức cạn kiệt đã và đang gây ra những hậu hoạ khôn lường về sinh thái . Toàn bộ sự thay đổi tỷ trọng trong cơ cấu kinh tế nông nghiệp rất chậm chạp, chưa tương xứng với yêu cầu và khả năng tài nguyên, sinh thái đa dạng của đất nước. Quan hệ trồng trọt và chăn nuôi thay đổi theo xu hướng tích cực. Tỷ trọng giá trị sản lượng trồng trọt giảm dần, chăn nuôi tăng lên. Năm 1990,các tỷ trọng tương ứng là 74,4% và 25,6%; năm 1994 là 73% và 27%. Cơ cấu sản phẩm của các ngành cấu thành cũng đang trong quá trình thay đổi tích cực: cây lương thực vẫn được chú trọng nhưng các loại cây công nghiệp, cây thực phẩm được phát triển mạnh. c.Cơ cấu ngành nông nghiệp đang trong quá trình chuyển dần từ nền kinh tế mang nặng tính tự cung tự cấp sang nèn kinh tế hàng hoá với các loại sản phẩm chủ lực trên cơ sở điều kiện sinh thái mỗi vùng. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nước ta gắn liền với quá trình chuyển từ cơ chế kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường có sự qủan lý của nhà nước . Bằng hàng loạt các chính sách mở cửa đã thúc đẩy việc phất triển sản xuất các loại nông sản, tăng sản lượngvà tỷ xuất nông sản hàng hoá . Nhiều vùng sản xuất nông sản hàng hoá tập trung và vùng sản xuất nông nghiệp tập trung đã hình thành. Cơ cấu sản xuất trong nội bộ mỗi vùng đã có những chuyển biến theo chiều hướng tích cực. Mô hình liên kết giữa HTX nông nghiệp với các cơ sở chế biến đã ra đời, thu hút đáng kể lực lượng lao động cả ở thành thị và nông thôn. c.Bên cạnh những xu hướng biến đổi tích cực đã nêu ra ở trên, sự vận động của nông nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế cũng bộc lộ rõ một loạt những tồn tại, khó khăn, cản trở : Thứ nhất, cơ cấu sản xuất nông nghiệp có trình độ sản xuất hàng hoá thấp kém, tính chất độc canh, quảng canh, tự cấp tự túc còn nặng nề. Thứ hai là các bộ phận hợp thành của nền kinh tế chưa gắn chặt với nhau trong cơ cấu. Thứ ba là chuyển dịch cơ cấu sản xuất nông nghiệp không gắn chặt với xây dựng nông thôn. Thứ tư là giữa nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ chưa tạo tahnhf cơ cấu kinh tế thống nhất. Những giới hạn trong sự phát triển nông nghiệp. Sự phát triển nông-lâm-ngư nghiệp chịu tác động của các nhân tố tự nhiên, kinh tế, xã hội. Các nhân tố đó không phải là các đại lượng vô hạn . Khi những điều kiện cụ thể thay đổi, nếu không có sự thay đổi thích ứng, có những nhân tố trở thành lực cản quá trình phát triển. Dưới đây là một số giới hạn chủ yếu trong sự phát triển nông nghiệp nước ta : -Đất đai canh tác -tư liệu sản xuất chủ yếu không gì thay thế được - là một đại lượng có hạn và đang ngày càng có xu hướng giảm dần. -Tác động tích cực của những động lực tạo ra từ ngững năm đầu đổi mới cơ chế quản lý đang đi dần đến điểm đỉnh của sự giới hạn. -Sự manh mún phân tán của kinh tế hộ hạn chế trực tiếp khả năng ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ và phát triển vùng chuyên canh . -Thực trạng nông nghiệp Việt Nam còn thấp xa so với yêu cầu phát triển nền nông nghiệp “sạch”. -Tiềm năng thuỷ sản lớn nhưng khả năng đánh bắt còn hạn chế. 3.Thực trạng công nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 3.1 Sự phát triển hệ thống công nghiệp Có thể chia sự phát triển hệ thống công nghiệp từ năm 1986 tới nay làm 3 giai đoạn: a.Giai đoạn từ 1986 đến 1990 Sự phát triển công nghiệp qua các năm vẫn được duy trì so với trước . Tốc độ phát triển công nghiệp : năm 1987/1986 là 109,96%; năm 1988/1987 là 114,32%. b.Giai đoạn từ 1991 đến nay nền kinh tế bắt đầu phát triển trong cơ chế mới, cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước . Đây là thời kỳ công nghiệp bắt đầu vực dậy. 3.2 Sự chuyển dịch cơ cấu ngành của công nghiệp Từ năm 1986 đến nay do phát triển công nghiệp theo đường lối đổi mới nên cơ cấu ngành của công nghiệp đã có sự chuyển dịch nhất định . Công nghiệp hàng tiêu dùng và công nghiệp chế biến lương thực thực phẩm chiếm vị trí quan trọng trong sự phát triển công nghiệp. Năm 1986, công nghiệp lương thực thực phẩm chiếm 27,24% giá trị tổng sản lượng công nghiệp; năm 1993 chiếm 34,4%. Khai thác được thế mạnh nông sản nhiệt đới . Những ngành có tốc độ phát triển cao, dần chiếm vị trí quan trọng trong sự phát triển công nghiệp là: Công nghiệp nhiên liệu,công nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng . Đây là những ngành có nhu cầu trong nước lớn và thị trường nhập khẩu. Một số ngành gặp nhiều khó khăn : cơ khí, chế tạo, hoá chất phân hoá, dệt may.v.v… Những ngành công nghiệp có quy mô và tốc độ phát triển tương đối đồng đều có xu thế giảm sút trong những năm tới: Công nghiệp luyện kim đen và luyện kim màu… Từ đó có thể rút ra xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành công nghiệp nước ta : -Chuyển từ phát triển ngành công nghiệp nặng hướng tới phát triển các ngành khai thác các nguồn lực của nền kinh tế và thu hút vốn đầu tư của nước ngoài để phát triển sản xuất hàng tiêu dùng và phát triển một số ngành công nghiệp nặng cần thiết. -Cơ cấu ngành công nghiệp của ta trong thời gian dài ít biến đổi, sự dịch chuyển diễn ra chậm chạp -Cơ cấu ngành công nghiệp hướng tới có sự lựa chọn và hiệu quả đối với sự phát triển. -Chú trọng phát triển đồng thời công nghiệp truyền thống và công nghiệp sử dụng nhiều vốn đầu tư với kỹ thuật hiện đại. 3.3 Tác động của hệ thống công nghiệp đến quá trình chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển nhanh của các ngành điện tử, hoá chất …đã kích thích sản xuất và tiêu dùng phát triển. Sự phát triển của ngành chế biến lương thực thực phẩm đã làm cho nông nghiệp chuyển mạnh sang sản xuất hàng hoá, bộ mặt của các vùng nông nghiệp, nông thông có nhiều thay đổi. Các ngành xây dựng, TTLL, kinh tế đối ngoại được thúc đẩy phát triển vá tác động vào giao thông vận tải, môi trường sinh thái. Tuy niên sự phát triển và tác động của nó còn gặp những khó khăn tồn tại sau: -Tốc độ phát triển công nghiệp còn chậm. -Sự hình thành các ngành mũi nhọn trong cơ cấu còn chậm. -Khả năng cạnh tranh của các sản phẩm công nghiệp còn thấp. -Sự phát triển công nghiệp chưa thật sự có cơ sở vững chắc nên chưa phát huy được khả năng vốn có của nó. Nguyên nhân của tình hình trên là do : xuất phát điểm thấp, hậu quả của việc định hướng phát triển và đầu tư từ những năm đổi mới, kỹ thuật công nghiệp lạc hậu. Trong những năm gần đây, chúng ta đã có nhiều đổi mới song còn thiếu chiến lược, quy hoạch phát triển từng ngành, vùng và doanh nghiệp 3.4 Xu hướng vận động của hệ thống công nghiệp trong những năm tới a.Cơ hội và thách thức đối với sự phát triển công nghiệp Những thành công trong chính sách đổi mới đã đưa nước ta từng bước hoà nhập vào nền kinh tế thế giới.Thiết lập quan hệ ngoại giao và tổng cty đt & pt nhà hn gia vào các tổ chức kinh tế đem lại cho Việt Nam nhiều cơ hội nhưng cũng không ít những khó khăn. Nêm kinh tế Việt nam Phải chuẩn bị đầy đủ mọi nguồn lực để sẵn sàng đương đầu với những khó khăn thử thchs đó. b.Hướng phát triển công nghiệp: Chặng đường phát triển kinh tế đến năm 2020 chia làm 3 giai đoạn: -Từ đầu những năm 90 đến năm 2000: Chặng đường chuyển đổi, băt đầu quá trình CNH trên nền tảng, nguyên tắc của nền kinh tế thị trường, đưa nền kinh tế Việt Nam vào đường băng để “cất cánh” -Từ 2000 đến 2010: Đẩy nhanh quá trình CNH, đưa đất nước vượt qua giai đoạn trung bình của quá trình CNH. -Từ 2010 đến 2020: Đẩy nhanh hiện đại hoá. 4. Thương mại - dịch vụ và tác động cơ cấu của nó trong giai đoạn vừa qua. 4.1 Vị trí của thương mại - dịch vụ trong cơ cấu ngành kinh tế quốc dân Dịch vụ là một lĩnh vực hoạt động của nền kinh tế quốc dân bao hàm cả hoạt động phục vụ sản xuất và đời sồng dân cư . Dịch vụ - thương mại là một bộ phận hợp thành cơ cấu ngành của nền kinh tế. Nó vừa phụ thuộc vào các ngành sản xuất vừa được coi là nhân tố quan trọng cho sự phát triển các ngành . Thương mại - dịch vụ được coi là cầu nối giữa sản xuất với sản xuất, sản xuất và tiêu dùng. Cơ cấu Thương mại - Dịch vụ được hình thành do kết quả của quá trình phân công lao động xã hội. Cơ cấu và quan hệ cung cầu hang hoá - dịch vụ trên thị trường. Trong cơ cấu kinh tế quốc dân không nên nhấn mạnh quá vai trò của Thương Mại dịch vụ vì dễ bị sa vào trường phái “trọng thương”, tạo nên sự sai lệch và mất cân bằng trong trạng thái phát triển kinh tế của đất nước 4.2 Động thái chuyển dịch cơ cấu thương mại-dịch vụ và sự tác động của nó đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc dân trong những năm gần đây. -Thương mại-dịch vụ có sự phát triển mạnh mẽ, tỷ trọng trong tổng sản phẩm trong nước (GDP) không ngừng gia tăng. -Từng bước hình thành thị trường thống nhất trong cả nước. -Cơ cấu hoạt động thượng mại đang chuyển dịch phù hợp với chủ chương xây dựng nền kinh tế mở cửa. Các hoạt động thương mại quốc tế ngày càng mở rộng phản ảnh trình độ phát triển và phục vụ hữu hiệu việc phát triển kinh tế trong nước. -Các hoạt động dịch vụ sản xuất vá đời sống ngày càng đa dạng hơn. -Bên cạnh những xu thế vận động tích cực đó, sự phát triển thương mại dịch vụ còn lộ rõ những tồn tại, yếu kém cần phải khắc phục . III. Định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và những giải pháp chủ yếu thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. 1.Định hướng chuyển dịch cơ cấu. 1.1Khuôn khổ chung của các giải pháp chuyển dịch cơ cấu theo hướng thúc đẩy sự phát triển các ngành trọng điểm và mũi nhọn. Nó bao gồm 3 khối vấn đề lớn: Khối vấn đề thứ nhất : -Xác định những ngành ưu tiên phát triển. -Sử dụng 1 cách tập trung, trong một khoảng thời gian xác định các biện pháp và các khuyến khích thúc đẩy. Khối vấn đề thứ hai: -Các khuyến khích về thuế quan như miễn giảm thuế quan cho các thiết bị và nguyên liệu. -Các khuyến khích về thuế như miễn giảm thuế công ty. -Các khuyến khích tài chính như cung cấp tài chính và tín dụng xuất khẩu dài hạn, lãi xuất thấp. -Nới lỏng các ràng buộc hạn chế. -Hỗ trợ các hoạt động R & D -Xác định các mục tiêu và khuynh hướng có triển vọng. Khối vấn đề thứ ba : -Sử dụng tối đa cơ chế thị trường. -Phối hợp hoạt động và hợp tác giữa nhà nước và khu vực kinh doanh. -Hợp tác giữa các tổ chức và thể chế liên quan. Những vấn đề chung Lựa chọn hợp lý cơ cấu ngành Nhìn chung các nước Đông á hướng tới các ngành mục tiêu sau: -Các ngành thay thế nhập khẩu nhằm tiết kiệm ngoại tệ cho đất nước. -Các ngành xuất khẩu sử dụng nhiều lao động -Các ngành công nghiệp nặng cung cấp nguyên liệu, vật liệu thô và máy móc (đầu vào cơ bản) cho toàn bộ hệ thống công nghiệp. -Các ngành sản xuất sản phẩm có hàm lượng vốn hoặc kỹ thuật công nghệ cao. -Các ngành xuất khẩu dựa trên công nghệ tiên tiến . Các ngành đã được lựa chọn để khuyến khích phát triển cần phải là một số ngành thay thế nhập khẩu và ngành xuất khẩu sử dụng nhiều lao động Việt Nam có thể đặt nền móng phát triển các ngành công nghệ cao tương đối sớm hơn so với nhiều nước đi trước trong khu vực hoặc những nước có cùng trình độ phát triển thuộc các khu vựuc khác trên thế giới. b.Tổ chức lại và hình thành cấu trúc thể chế nhằm mục tiêu chuyển dịch cơ cấu ngành và thuế, khuyến khích phát triển các ngành ưu tiên. Nước ta giai đoạn 1996-2000, vấn đề quan hệ giữa các yếu tố cấu trúc thể chế đặt ra với tính cụ thể và đặc thù cao. Hai nội dung chủ yếu của nó là: -Tiếp tục đổi mới khu vực công cộng. -Phát triển khu vực tư nhân. Trong điều kiện nước ta đa số các yếu tố sản xuất là những nguồn lực khan hiếm. Do vậy, việc áp dụng tối đa cơ chế chạnh tranh sẽ là giải pháp hữu hiệu, cơ bản nhất để thực hiện cơ cấu lại nền kinh tế một cách hiệu quả. Đương nhiên đây phải là cơ chế cạnh tranh tự do lành mạnh. 2.Các giải pháp chủ yếu. * Các khuyến khích về thuế quan Giải pháp về thuế quan là nhằm mục đích khuyến khích tăng trưởng xuất khẩu ở một số ngành, đồng thời góp phần bảo hộ thị trường nội địa. Trong giai đoạn tiếp theo, nhiệm vụ đầu tiên và cơ bản nhằm cải tiến hệ thống thuế quan là đơn giản hoá hệ thống thuế bằng cách thu gọn các mức thuế trong từng sắc thuế. Giải pháp thuế quan cần được áp dụng là mức độ đánh thuế hàng nhập khẩu cần mang tính chọn lọc và phân biệt cao. Đối với mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu, chế độ thuế quan sẽ có tác dụng khuyến khích phát triển nếu thuế quan đánh vào các hàng nhập khẩu phục vụ sản xuất xuất khẩu được thực hiện theo chế độ miễn giảm thuế . Chính phủ bồi hoàn hay trả lại thuế đã đóng cho các doanh nghiệp xuất khẩu chỉ khi chúng thực sự xuất khẩu . Kinh nghiệm phát triển của các nước Đông á cho thấy một mức thuế thấp luôn đi liền với một tỷ lệ tiết kiệm và đầu tư quốc nội cao. b.Các khuyến khích tài chính -Đưa ra các hình thức khuyến khích tín dụng . Cần có quan điển rõ ràng về mối quan hệ giữa lãi xuất dương với độ cao cần thiết của mức lãi xuất, cần sửa đổi cơ cấu lãi xuất và tạo ra môi trường tài chính-tiền tệ. Không chỉ duy trì mức lãi xuất dương mà còn cần giữ ở mức cao đủ hấp dẫn các khoản tiết kiệm của dân cư . Thay đổi cơ cấu lãi suất cho phù hợp . Đưa ra những khuyến khích tài chính cụ thể đối với những mục tiêu của chính sách công nghiệp. Hình thức ưu đãi chủ yếu được áp dụng là ưu đãi khối lượng và thời hạn tín dụng. Tạo cơ hội cho các doanh nghiệp tiếp cận đến các nguồn vốn vay nước ngoài. -Về tỷ giá hối đoái : đưa ra các nguyên tắc chung cần có của chính sách tỷ gía hối đoái . Để tránh tình trạng nhập khẩu lạm phát, cần lựa chọn một chế độ tỷ giá linh hoạt hơn để điều chỉnh được IR. Nhưng đó không thể là chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi vì trong điều kiện nền kinh tế kém phát triển thì chế độ đó chứa đựng nguy cơ bất ổn to lớn, sẽ gây tổn hại nghiêm trọng đến nỗ lực trường kỳ theo đuổi mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu. c.Huy động và sử dụng vốn có hiệu quả Cần kiểm soát và thống kê chặt chẽ các khoản vay thương mại . Định hướng rõ ràng việc sử dụng vốn nước ngoài, kể cả vốn FDI, cho những mục tiêu đã được luận chứng đầy đủ về hiệu quả kinh tế - kỹ thuật. d.Tạo vốn trong nước . -Khuyến khích đầu tư tư nhân trong nước -Nâng cao hiệu quả của việc đầu tư cho các doanh nghiệp trong nước . -Phát triển hệ thống ngân hàng và thị trường tài chính trong nước. e. Phát triển tối ưu các khu chế xuất (EPZ), khu công nghiệp tập trung, khu công nhệ cao. Phát triển EPZ ở nước ta với tư cách là công cụ của chính sách công nghiệp và là một khu công nghiệp hướng về xuất khẩu là một chủ trương đúng đắn cần được khẳng định đậm nét . f. Hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu và phát triển (R&D) g. Nâng cao hiệu quả hoạt động phối hợp của bộ máy quản lý. Kết luận Trên đây là những tìm hiểu cơ bản về vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành. Những tìm hiểu đó có vai trò rất quan trọng trong việc định hướng phát triển kinh tế Việt Nam. Từ thực tế Việt Nam đã và đang thực hiện quá trình CNH_HĐH, chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã cho thấy ý nghĩa của việc xác định rõ đường lối, đích của quá trình thực hiện. Tuy nhiên, trên đây chỉ là những tìm hiểu cơ bản và không tránh khỏi có sai sót. Do vậy có thể nó chưa phản ánh được hết yêu cầu của quá trình CNH_HĐH. Tài liệu tham khảo 1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và phát triển những ngành trọng điểm mũi nhọn ở Việt Nam - Đỗ Hoài Nam - NXB Khoa học XH, HN 1996. 2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo định hướng CNH_HĐH nền kinh tế quốc dân - Ngô Đình Giao. 3. Giáo trình kinh tế chính trị. 4. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần VII 5. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần VIII 6. Văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần IX. 7. Tạp chí kinh tế và phát triển. 8. Tạp chí cộng sản 9. Tạp chí nghiên cứu kinh tế Mục lục Lời nói đầu 1 I. Một số vấn đề lý luận và kinh nghiệm thế giới về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành 2 1. Một số vấn đề cơ bản về chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành 2 2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong một số mô hình CNH 6 3. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trong thời kỳ CNH ở một số nước 10 II. Thực trạng cơ cấu kinh tế ngành nước ta 17 1. Đánh giá chung thực trạng cơ cấu kinh tế ngành 17 2. Thực trạng nông nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế 20 3. Thực trạng công nghiệp trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế 23 4. Thương mại - dịch vụ và tác động cơ cấu của nó trong giai đoạn vừa qua 25 III. Định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành và những giải pháp chủ yếu thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế 26 1. Định hướng chuyển dịch cơ cấu 26 2. Các giải pháp chủ yếu 27 Kết luận 29 Tài liệu tham khảo 30