Đề tài Thị trường trái phiếu Việt Nam

các nhà đầu tư có thể mua và bán các chứng khoán nhiều lần trên thị trường thứ cấp. I.2.2.3. Mối liên hệ giữa thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp Thị trường sơ cấp là cơ sở, là tiền đề cho sự hình thành và phát triển của thị trường thứ cấp vì đó là nơi cung cấp hàng hóa trái phiếu trên thị trường thứ cấp. Không có thị trường sơ cấp thì không thể có sự xuất hiện của thị trường thứ cấp. Thị trường thứ cấp là một lọai thị trường đặc biệt, nó không thể ra đời chừng nào vẫn chưa có một thị trường sơ cấp rộng rãi, vững chắc với nhiều loại trái phiếu đa dạng, phong phú, hấp dẫn nhiều nhà đầu và công chúng đến bỏ vốn ra để đầu tư trái phiếu. Ngược lại, thị trường thứ cấp đến lượt nó là động lực, là điều kiện cho sự phát triển của thị trường sơ cấp, vì một khi trái phiếu đã được phát hành ra trên thị trường, nếu không có một thị trường thứ cấp để lưu hành, mua bán, trao đổi tạo ra tính thanh khoản cho trái phiếu thì thật khó có thể thuyết phục nhà đầu tư bỏ tiền ra mua trái phiếu. Chính việc mua bán giao dịch trái phiếu trên thị trường thứ cấp làm cho lưu động hóa vốn đầu tư, các nhà đầu tư có thể chuyển từ trái phiếu thành tiền mặt. Vốn khả dụng thanh khoản cao của trái phiếu mà tính chất năng động của thị trường thứ cấp đã hấp dẫn các nhà đầu tư bỏ tiền ra mua trái phiếu. Điều này chính là điều kiện cơ bản để các nhà phát hành trái phiếu có thể bán được trái phiếu trên thị trường sơ cấp và huy động được nguồn vốn lớn theo nhu cầu. I.3.Hạn mức tín nhiệm của trái phiếu. I.3.1. Khái niệm Hạn mức tín nhiệm là sự đánh sự đánh giá hiện thời về mức độ sẵn sàng và khả năng trả gốc và lãi đối với chứng khoán nợ của một nhà phát hành trong suốt thời gian tồn tại của chứng khoán đó. Sự cần thiết: việc đánh giá hạn mức tín nhiệm nhằm mục đích chủ yếu bảo vệ lợi ích cho người đầu tư. I3.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới hạn mức tín nhiệm. Tỷ lệ nợ trên vốn cổ phần. Những hoạt động sinh lời. Sự biến thiên ở mức tấp trong thu nhập quá khứ. Quy mô công ty. Việc ít sử dung nợ thứ cấp. I.3.3 Căn cứ đánh giá hạn mức tín nhiệm. Đối với doanh nghiệp: Yếu tố về kinh doanh. Yếu tố về quản lí. Yếu tố về tài chính: tính ổn định của doanh thu, lợi nhuận, kết cấu vốn, tỷ lệ nợ, khả năng thanh toán hiện thời, khả năng sinh lời... Đối với quốc gia: Yếu tố rủi ro về chính trị. Yếu tố rủi ro về kinh tế. I.3.4. Tác dụng của xếp hạng tín nhiệm. Đối với nhà đầu tư: Hạn mức tín nhiệm là một chỉ tiêu rõ ràng, đơn giản và dễ hiểu để xem xét quyết định đầu tư. Là nhân tố quan trọng trong việc đánh giá mối quan hệ rủi ro và lợi nhuận thu được. Là công cụ quản lí danh mục đầu tư. Là công cụ để đánh giá một số rủi ro có liên quan. Đối với nhà phát hành: Giúp người phát hành mở rộng thị trường trên hai khía cạnh: có thể tham gia vào nhiều thi trường vốn khác nhau và mở rộng các nhà đầu tư tiềm năng. Duy trì sự ổn định của thị trường, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả của thị trường nự, tăng tính thanh khoản của trái phiếu. Giảm chi phí vay thông qua việc tạo cơ hội cho những nhà phát hànhtham gia vào thi trường vốn. Đối với các cơ quan quản lý thị trường chứng khoán:Hạn mức tín nhiệm cung cấp những thông tin về nguyên tắc thi trường cho quá trình ra quyết định của Chính phủ và cung cấp các thông tin về Chính phủ cho cộng đồng quốc tề. 3.5. Bảng ký hiệu xếp hạng tín nhiệm. S&P Moody's Diễn giải AAA Aaa Chứng khoán có chất lượng cao rủi ro thấp, khả năng trả nợ mạnh nhất. AA Aa Chứng khoán có chất lượng cao rủi ro thấp, khả năng trả nợ mạnh. A A Chứng khoán trên mức trung bình. BBB Baa Chứng khoán trung bình mức, mức độ an toàn và rủi ro không cao, không thấp, không có dấu diệu nguy hiểm. BB Ba Chứng khoán có biểu hiện tính đầu cơ. B B Chứng khoán thiếu sự hấp dẫn trong đầu tư. CCC Caa Kỹ năng trả nợ trả nợ thấp, dễ vỡ nợ. CC Ca Mức độ đầu cơ cao, thường bị vỡ nợ. C C Mức tín nhiệm thấp nhất vấn đề trả lãi gặp khó khăn  II. Thực trạng phát triển thị trường trái phiếu Việt Nam hiện nay II.1. Thực trạng thị trường trái phiếu Việt Nam hiện nay Thị trường trái phiếu là một bộ phận của TTCK, là một kênh huy động vốn tiềm năng cho các dự án của chính phủ và cho các dự án tư nhân. Thị trường Trái phiếu ở Việt Nam hiện nay bao gồm tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu doanh nghiệp (Bao gồm cả trái phiếu ngân hàng thương mại), chứng chỉ tiền gửi và các khoản nợ có giá trị khác. Đương nhiên các trái phiếu này chiếm lĩnh vai trò chủ yếu trên thị trường vốn. Thị trường vốn Việt Nam vẫn được xem là nhỏ về quy mô, và còn chưa thực sự chuẩn hóa. Đây là một thị trường đang phát triển thu hút sự quan tâm của các nhà đầu tư và tổ chức tài chính nước ngoài. Quy mô của TTTP Việt Nam hiện chỉ ở mức 17% GDP, trong khi tỷ lệ này ở Mỹ là 80%, Thái Lan là 58%, Malaysia 82%, Singapore 74% và Trung Quốc là 53%. Tính đến 30/6/2009, có khoảng 600 loại trái phiếu được niêm yết trên thị trường chứng khoán với tổng mệnh giá 155.367.623 tỷ đồng, chiếm khoảng 72% giá trị toàn thị trường. Trong 3 loại trái phiếu hiện đã được phát hành và mua bán tại Việt Nam, bao gồm trái phiếu chính phủ và tín phiếu kho bạc, trái phiếu chính quyền địa phương và trái phiếu doanh nghiệp thì khối lượng trái phiếu chính phủ chiếm ưu thế trên thị trường với 81% thị phần, trong khi đó trái phiếu địa phương là 10%, trái phiếu doanh nghiệp là 9%. Trong 5 năm giai đoạn 2006-2010, GDP kỳ vọng tăng trưởng ở mức 8 - 8,5%, tổng vốn đầu tư cần thiết được ước tính là 2.675.000 tỉ đồng, tương đương 39.9% GDP. Do đó, nhu cầu vốn qua phát hành trái phiếu được ước tính là 187.250 tỉ đồng. Trong đó trái phiếu chính phủ sẽ chiếm tỉ trọng lớn nhất cả về khối lượng và giá trị. Năm 2008 thị trường trái phiếu đã hình thành thị trường chuyên biệt tại HaSTC. Cụ thể từ 2/6/2008 phần lớn trái phiếu niêm yết tại HoSE đã được chuyển niêm yết và giao dịch tại HaSTC. Các giao dịch phát hành và niêm yết trái phiếu mới tập trung thực hiện trên HaSTC. Sau đây chúng ta sẽ xem xét từng loại trái phiếu II.1.1 Trái phiếu chính phủ và tín phiếu kho bạc II.1.1.1 Đấu thầu và bảo lãnh phát hành Hoạt động phát hành TPCP qua hệ thống KBNN đã được thực hiện từ năm 1991.Hiện nay phát hành TPCP thông qua 2 phương thức: phương thức đấu thầu qua TTCK và bảo lãnh phát hành. TPCP được Kho bạc Nhà nước và Ngân hàng phát triển Việt Nam phát hành hàng năm với khối lượng chủ yếu thông qua các kênh bảo lãnh phát hành và đấu thầu qua TTCK. TPCP niêm yết tại các TTGDCK chiếm khoảng 82% thị trường trái phiếu Việt Nam. Giá trị TPCP đấu thầu thành công qua các năm (Nguồn SGDCK TPHCM và TTGDCK HN) Giai đoạn 2000 - 2005 được xem là giai đoạn hình thành và khởi động TTCK Việt Nam. Do thị trường mới đi vào hoạt động nên việc tham gia đấu thầu còn mang tính thăm dò. Tổng giá trị gọi thầu thành công đang còn thấp. Năm 2006 cùng với sự bùng nổ của TTCK và thực hiện quyết định 2276/QĐ-BTC ngày 20/6/2006 của bộ tài chính về tập trung đấu thầu TPCP tại trung tâm giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Giá trị TPCP trúng thầu năm 2006 khoảng 7.885 tỷ gấp 3.3 lần so với năm 2005. Ðầu năm 2007, KBNN đã phát hành thành công TPCP theo lô lớn đầu tiên có tổng khối lượng tính theo mệnh giá là 1.000 tỷ đồng, được phát hành thành ba đợt vào các ngày 19/03/2007, 27/04/2007 và 17/05/2007, có cùng ngày đến hạn thanh toán là 19/03/2012, lãi suất thanh toán hằng năm (7,8%/năm). Tuy nhiên đến cuối năm 2007 thì khối lượng TPCP phát hành thành công giảm một cách đáng kể. Việc đấu thầu không thành công đã làm cho các đợt phát hành TPCP không phát hành được. Năm 2008 HaSTC đã tổ chức được 44 đợt đấu thầu trái phiếu, huy động được 7.008 tỷ đồng trên tổng số 31.700 tỷ đồng gọi thầu như vậy tỷ lệ vốn huy động được chỉ bằng 22.1% kế hoạch và bằng 36.9% tổng huy động vốn năm 2007. Mới đây, ngày 11/8/2009, 3000 tỷ đồng trái phiếu Chính phủ do Ngân hàng Chính sách xã hội phát hành, có 4 thành viên tham gia đấu thầu, tổng số tiền đăng ký là 185 tỷ đồng, lãi suất đăng ký thấp nhất là 9,50%/năm; lãi suất đăng ký cao nhất là 10,60%/năm, trong khi đó lãi suất trúng thầu chỉ là 9,10%/năm. Do vậy, kết quả đã không có đơn vị nào trúng thầu. Trước đó, ngày 29/5/2009, trong một phiên đấu thầu trái phiếu 500 tỷ đồng cũng không ai thành công do bên bán đặt lãi suất trần cao nhất chỉ 8,5%, trong khi lãi suất kỳ vọng mà các bên mua yêu cầu thấp nhất là 9,25%. Và đương nhiên, giao dịch đấu thầu đã không thể thành công. Cùng với việc triển khai phương thức đấu thấu TPCP qua TTGDCK, BTC đã thực hiện việc phát hành TPCP theo phương thức bảo lãnh phát hành kể từ tháng 09/2000. Tính đến 30/04/2008, TPCP do KBNN phát hành theo phương thức bảo lãnh phát hành đạt giá trị khoảng 52.816 tỷ và TPCP do NHPT Việt Nam phát hành qua bảo lãnh đạt giá trị khoảng 61.019 tỷ. Về thành viên tham gia, có 46 thành viên bảo lãnh phát hành TPCP, trong đó có 24 thành viên là NHTM. Với lợi thế về đặc trưng của phương thức bảo lãnh phát hành, lãi suất trái phiếu được hình thành trên cơ sở thỏa thuận giữa tổ chức phát hành và tổ chức bảo lãnh phát hành, thành viên bảo lãnh chủ động trong việc quyết định đầu tư. Vì vậy kết quả phát hành thường đạt 100% và thu hút các nhà đầu tư lớn tham gia bảo lãnh phát hành. II.1.1.2. Giao dịch Trái phiếu chính phủ Dưới đây là số liệu thống kê về giá trị giao dịch trái phiếu qua các năm. Có thể thấy trong giai đoạn đầu từ năm 2000-2002 hoạt động giao dịch của trái phiếu nói chung và TPCP nói riêng diễn ra rất manh mún, thưa thớt. Từ năm 2003 đến nay, giá trị giao dịch TPCP tăng mạnh. Do số lượng TPCP được niêm yết tăng lên đáng kể. Mặt khác, do áp dụng các quy định như không giới hạn tỷ lệ nắm giữ đối với trái phiếu của các tổ chức, cá nhân nhằm thúc đẩy giao dịch trái phiếu. Từ ngày 02/06/2008 toàn bộ TPCP niêm yết tại SGDCK.TpHCM chuyển về giao dịch tại trung tâm GDCKHN Trong tháng 6/2009 tổng lượng trái phiếu VND chưa giao dịch tăng 6.1% so với cùng kỳ năm ngoái, và tăng 2.4% so với quý trước, đạt mức 212.7 nghìn tỷ VND. Trái phiếu chính phủ bằng đồng VND chiếm 96% tổng lượng trái phiếu VND, tăng 5.3% so với 1 năm trước nhờ vào sức tăng mạnh của trái phiếu kho bạc, trái phiếu Ngân Hàng phát triển Việt Nam, và trái phiếu doanh nghiệp nhà nước. TPCP phát hành bằng đồng USD cũng tăng kể từ cuối tháng 12/2008. Từ mức 1.4 tỷ USD, loại trái phiếu này đã tăng lên mức 1.6 tỷ USD vào cuối quý I/2009 và tiếp tục tăng lên mức 1.7 tỷ USD vào cuối tháng 6/2009. Vào tháng 6, tổng giá trị trái phiếu bằng đồng VNĐ và USD tại Việt Nam là 13.7 tỷ USD cao hơn 13.3 tỷ đăng ký vào tháng ba. II.1.2. Trái phiếu Chính quyền địa phương Phát hành TPCQĐP nhằm mục đích huy động vốn đầu tư cho các công trình xây dựng cơ sở hạ tầng của Trung ương cũng như địa phương. Trái phiếu CQĐP được chính quyền địa phương phát hành dưới sự cho phép của chính phủ. Hiện nay mới chỉ có Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh và Đồng Nai phát hành TPCQĐP (trái phiếu đô thị) để huy động vốn. Các tỉnh thành được phép phát hành đến 30% tổng nhu cầu chi tiêu và phải được chính phủ cho phép phát hành trái phiếu. Số trái phiếu này phát hành thông qua các kênh đấu giá, bảo lãnh và đại lý phát hành. Tuy nhiên, tính thanh khoản của loại trái phiếu này rất thấp. Hình 2.2: Giá trị TPCQĐP phát hành từ 2003-2007 Nguồn: Tập hợp từ Sở GDCKTP.HCM và TT GDCKHN II.1.3. Trái phiếu doanh nghiệp Cho tới năm 2008 mới chỉ có 21 doanh nghiệp phát hành trái phiếu gồm có: Petro VietNam, Tổng công ty cao su, Vinashin, Electric Vietnam Copreration (EVN), Lilama, Vietnam Steel Corperation, Vilexim,… Tất cả các công ty này đều là những đơn vị đầu ngành hoặc các doanh nghiệp nhà nước đã được cổ phần hóa. Thực tế nhu cầu vốn của họ là nguồn vốn lớn, dài hạn và ổn định để đáp ứng yêu cầu, mà những nguồn vốn này khó có thể vay được từ một ngân hàng. Thực ra uy tín của các công ty này đủ để đề nghị với ngân hàng bất kỳ khoản vay nào, tuy nhiên các ngân hàng cũng có những giới hạn trong việc cho vay như các khoản vay tối đa phải dưới 15% tổng vốn chủ sở hữu. Do vậy thị trường trái phiếu là một kênh cần thiết để huy động lượng vốn lớn, dài hạn. Tình hình phát hành TPDN từ năm 2006- 30/06/2008 STT Tổ chức phát hành Giá trị phát hành (tỷ đồng) Thời hạn (năm) Lãi suất (%/năm) Năm phát hành I Trái phiếu doanh nghiệp đang niêm yết tại TTGDCK 1 NH Đầu tư và Phát triển TPHCM 2.205 10-15 9,8-10,2 2006 2 NH Ngoại Thương VN 1.375 7 6 2005 3 Tập đoàn Điện Lực VN 6.000 5 9,6 2006 4 TCT Tài Chính Dầu khí VN 365 5 9,5 2006 II Trái phiếu doanh nghiệp khác 1 TCT Sông Đà 260 10 5 2006 2 NHTM Á châu - - TP chuyển đổi 550 5 8 2006 - TP thông thường 2.200 5 8,6 2007 3 Công ty Chứng khoán SG (SSI) 500 16-24tháng 9,8-10,2 2006 4 NHNN và PT VN 3.000 10-15 9,8-10,2 2006 5 NH PT Nhà ĐBS Cửu Long 150 2 9,2 2006 6 TCT Lắp Máy VN Lilama 500 5 9,6 2007 1.000 10 9,2 2007 500 5 8,8 2007 7 TCT Thép VN 400 5 9,5 2007 500 5 10 2007 8 NHTM Sài Gòn 1.400 13tháng 8,5 2007 9 NHTMCP Quân Đội 1.000 2 8 2007 1.500 3 8,3 2007 10 TCTCP Xây Dựng VN Vinaconex 1.000 2 3 2007 11 TCT Tàu Thủy VN Vinashin 3.000 10 9 2007 12 Công ty CN Tàu Thủy Nam Triệu 300 2 9,6 2007 13 Công ty CP Đường Cao Tốc 400 15 9 2007 14 TĐ Dệt May VN Vinatex 1.000 5 9 2007 15 Công ty Tín Nghĩa 1.000 5 9,2 2007 16 Công ty TM Sài Gòn Satra 1.000 5 9,2-9,6 2007 17 Cty Địa ốc SG Thương Tín Sacomreal 1.000 5 9,5-9,7 2007 18 Công ty CP Thực phẩm 1.000 5 9,6-10 2007 19 Cty CP ĐT Hạ Tầng Kỹ Thuật TPHCM 132 3 8 2007 20 Công ty CP Vincom 1.000 5 10,3 2007 2.000 5 16 2008 21 Công ty CPDL&TM Vinpearl 500 3 15 2008 500 5 16 2008 Nguồn: Tập hợp từ Sở GDCKTP.HCM, TT GDCKHN và Công ty chứng khoán Sài Gòn Doanh số từ phát hành trái phiếu có sự tăng trưởng mạnh mẽ. Từ 300 tỷ VND do tổng công ty dầu khí phát hành năm 2003 đã lên đến hơn 6.600 tỷ VND tháng 3 năm 2007, đặc biệt năm 2006 đạt hơn 8.800 tỷ VND, trong đó EVN phát hành 6 đợt với tổng doanh số là 6.000 tỷ VND. Tổng doanh số phát hành trái phiếu từ 2003 đến 2007 đạt khoảng 25.000 tỷ VND. Trong đó Vinashin và EVN là hai doanh nghiệp phát hành nhiều nhất chiếm 41% và 36% tương ứng. Còn các công ty khác dưới 10%. Các trái phiếu được phát hành với kỳ hạn từ 2 năm đến 10 năm. Trái phiếu Vinaconex và Lilama phát hành thường có kỳ hạn 5 năm. Vinaconex khuyến khích các nhà đầu tư bằng cách phát hành trái phiếu kèm theo chứng quyền là quyền mua cổ phiếu của Nhà máy xi măng Cẩm Phả với mức giá ưu đãi. Trái phiếu EVN thường có kỳ hạn từ 5 đến 10 năm, đầu tư vào các công trình thủy điện, cải tạo mạng lưới điện quốc gia. Lãi suất TPDN, về cơ bản đều cao hơn lãi suất đấu thầu TPCP. Tất cả các trái phiếu đều trả sau, với phương thức trả lãi hàng năm (coupon), lãi suất cố định. Riêng TCT Sông Đà, TCT Điện Lực Việt Nam, Công ty Cổ phần Vincom phát hành trái phiếu có lãi suất thả nổi, được điều chỉnh căn cứ vào lãi suất TPCP hoặc lãi suất trên thị trường tiền tệ liên ngân hàng. 6 tháng đầu năm 2009 trái phiếu doanh nghiệp tăng 30.8% theo năm và tăng 8.3% tính theo tháng, ở mức 8.3 nghìn tỷ VND. Tuy nhiên loại trái phiếu này giảm 8.3% so với quý trước. Nhiều doanh nghiệp hiện đang có kế hoạch phát hành trái phiếu trong thời gian còn lại của năm nay. Sacombank phát hành 1 nghìn tỷ VND trái phiếu chuyển đổi vào năm 2009. Petro Vietnam đang có kế hoạch phát hành 5 triệu đến 1 tỷ USD trái phiếu vào cuối năm 2009. II.1.4. Trái phiếu chuyển đổi ở Việt Nam Các doanh nghiệp phát hành trái phiếu chuyển đổi hầu như chủ yếu là các doanh nghiệp hoạt động trong ngành dịch vụ tài chính như: Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á Châu (ACB), Ngân hàng Thương mại Cổ phần Quân đội (MB), Ngân hàng Thương mại Cổ phần Sài gòn (SCB), Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank), Ngân hàng cổ phần Gia Định, Công ty chứng khoán Sài Gòn (SSI)… Lấy ví dụ, phân tích trái phiếu trái phiếu chuyển đổi của ngân hàng Ngoại thương để thấy được đặc thù của trái phiếu chuyển đổi ở VN: + Tháng 12/2005, sự kiện Vietcombank phát hành thành công 1.375 tỷ đồng trái phiếu chuyển đổi với lãi suất bình quân 6%/năm (lãi suất đưa ra tối đa 8,5%/năm cố định trong 7 năm), trong khi lãi suất tiết kiệm tại các ngân hàng thương mại là 9%/năm. Ngay sau khi xuất hiện, giá của trái phiếu chuyển đổi Vietcombank rao bán trên thị trường OTC với 1,5 lần mệnh giá (mệnh giá 100.000 đồng). + Vào thời điểm phát hành đợt trái phiếu trên, Vietcombank chưa phải là một ngân hàng cổ phần. Nhưng điểm hấp dẫn của trái phiếu chuyển đổi là ở chỗ nó cho nhà đầu tư kỳ vọng mua được cổ phần của công ty phát hành trong tương lai với giá ưu đãi. Trong khi đó, theo qui định của Vietcombank, cái gọi là "trái phiếu chuyển đổi" này sẽ được chuyển sang cổ phiếu theo bình quân gia quyền của giá bỏ thầu thành công trong lần phát hành đầu tiên (IPO) của Vietcombank, không khác gì việc tham gia bỏ thầu trực tiếp vào thời điểm đó. Như vậy rõ nhà đầu tư chẳng được lợi gì từ tỉ lệ chuyển đổi, trong khi phải chịu mức lãi suất thấp trong một thời gian dài. + Trong khi trên thế giới, doanh nghiệp chỉ được phép phát hành trái phiếu chuyển đổi sau khi phát hành cổ phiếu làm cơ sở xác định tỷ lệ chuyển đổi thì Vietcombank đã làm được điều ngược lại. Chính vì điều này mà trái phiếu chuyển đổi Vietcombank không có tỷ lệ chuyển đổi cố định trước. Hơn nữa thời hạn chuyển đổi cũng không được xác định cụ thể. Do đó, nhà đầu tư không thể xác định được giá trị nội tại hay giá trị thời gian của quyền mua. Chính vì vậy, trái phiếu Vietcombank đã giảm giá sau khi chính thức lên sàn giao dịch, mặc dù việc giao dịch trên sàn giao dịch chính thức làm tăng tính thuận lợi, an toàn và minh bạch trong giao dịch. Trong thời gian trái phiếu chuyển đổi chưa đáo hạn mà doanh nghiệp phát hành thực hiện các nghiệp vụ như thưởng cổ phiếu, trả cổ tức bằng cổ phiếu, phát hành thêm cổ phiếu, hoặc tách cổ phiếu thì thị giá cổ phiếu của đơn vị đó gần như chắc chắn sẽ giảm xuống. Khi đó, giá trị số cổ phiếu có được từ việc chuyển đổi trái phiếu chuyển đổi sẽ giảm xuống, có thể giảm xuống thấp hơn giá trị của trái phiếu chuyển đổi. Ở TTCK các nước, trong những trường hợp như thế này, nhằm bảo vệ nhà đầu tư, Luật Công ty hoặc Luật Chứng khoán thường quy định tổ chức phát hành trái phiếu chuyển đổi phải có những điều chỉnh về giá hoặc tỷ lệ chuyển đổi. Nhưng ở Việt Nam hiện chưa có quy định về vấn đề này. Trước khả năng đạt được lợi nhuận cao khi cổ phiếu tăng giá, trong khi trường hợp xấu xảy ra, nhà đầu tư vẫn hưởng lãi trái phiếu và thu hồi được vốn gốc, hiện trái phiếu chuyển đổi đang hấp dẫn khá nhiều nhà đầu tư. Chính vì tính hấp dẫn của trái phiếu chuyển đổi đối với nhà đầu tư nên nhà đầu tư sẵn sàng chấp nhận mức lãi suất danh nghĩa thấp. Còn đối với đơn vị phát hành huy động vốn với chi phí thấp nên nhiều doanh nghiệp đã tăng cường huy động vốn bằng cách phát hành loại trái phiếu II.2. Thông tin tham khảo về Thị trường trái phiếu ở một số quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Năm 1997 cuộc khủng hoảng toàn diện khởi nguồn từ Thái Lan, sau đó lan sang Hàn Quốc, Malaysia, Indonesia, Philippine, Hồng Kông và Singapore đã gây ra những hậu quả rất nặng nề. Một trong những nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng là tại phần lớn các nước Châu Á, ngân hàng giữ vai trò chủ đạo trong việc rót những khoản tiết kiệm trong nước vào đầu tư, khu vực này cung ứng khoản 80% nợ tài chính, trong khi thị trường trái phiếu chiếm chỉ hơn 20%. Nhu cầu vốn dài hạn, tốt nhất nên được thoả mãn bằng các khoản đầu tư dài hạn của những người cho vay dưới dạng cổ phiếu hay trái phiếu dài hạn. Sau khủng hoảng tài chính 1997-1998, các nước Châu Á nhận thấy cần phải có một thị trường vốn đa dạng hơn và đặc biệt là một thị trường trái phiếu có quy mô và độ sâu để hổ trợ tốt hơn nhu cầu vốn đầu tư dài hạn trong nền kinh tế. Sự xuất hiện này giờ đây đã làm các nước Châu Á thay da đổi thịt. Khu vực Đông Á, tăng trưởng mạnh về giá trị trái phiếu tính bằng đồng nội tệ đáng chú ý liên tục tăng trong 6 tháng cuối năm 2006, đạt 2.840 tỷ USD vào cuối năm 2006, tăng 32,4% từ 2.145 tỉ USD cuối năm 2005. Mức tăng lớn nhất là Trung Quốc (51%) và Thái lan (42%); tiếp theo là Singapore và Hàn Quốc (đều 19%); Indonesia (cùng 15%); Malaysia (14%); Hồng Kông (12%); và Philippine (8%). Đến năm 2008 tổng lượng trái phiếu lưu hành của Singapore 66.8%, Thái Lan: 52.4%, Philippin: 34.2%; năm 2009 Singapore: 74%, Thái Lan: 58%, Malaysia: 82%, Trung Quốc: 53%. Do cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008 chính phủ các nước Châu Á đã đưa ra các gói kích cầu nhằm ổn định nền kinh tế do đó thị trường trái phiếu Đông Á năm nay rất sôi nổi. Báo cáo của ADB cũng cho biết, Trung Quốc và Việt Nam là 2 thị trường trái phiếu phát triển mạnh trong năm 2008. Trong đó, Trung Quốc tiếp tục là là thị trường phát hành trái phiếu lớn nhất khu vực với 2.200 tỷ USD trái phiếu chưa trả tính đến cuối năm 2008. Tỷ trọng trái phiếu doanh nghiệp ở các nước có xu hướng tăng tới cuối năm 2008 Phillipine: 10,68%; Malaysia: 83,57%; Singapore: 76,72%. Đến năm 2009 tỷ trọng lần lượt giữa trái phiếu doanh nghiệp và trái phiếu chính phủ ở Trung Quốc: 35% - 65%; Hàn Quốc: 51% - 49%; Singapore: 44% - 56%; Malaysia: 50% - 50%; Thái Lan: 33% - 67% (do các nước này huy động tiền kích cầu nền trái phiếu chính phủ tăng) Các nước trong khu vực Đông Á đã có sự nổ lực trong việc đưa ra các giải pháp nhằm phát triển TTTP. Đã sử dụng một hệ thống đơn vị TTTP Trung ương để thực hiện các chức năng thanh toán bù trừ khác nhau: một hệ thống chuyển các nguồn quỹ trong TTTP liên ngân hàng và một hệ thống chuyển chứng khoán thông qua thông tin nhập vào sổ sách điện tử (tại Hồng Kông). Phát hành TPCP theo lô lớn (Hàn Quốc áp dụng từ năm 2000, Trung Quốc, …) và sử dụng hệ thống giao dịch điện tử cho các đợt phát hành làm chuẩn (Hàn Quốc). Chính phủ Malaysia triển khai các biện pháp tạo tính thanh khoản như: chính sách bảo hiểm cho các TPCP; thực hiện công cuộc tự do hóa lãi suất; công bố công khai kế hoạch thực hiện đấu giá TPCP và thực hiện các biện pháp để cơ cấu lại cơ sở hạ tầng cho thị trường như: hệ thống thanh toán bù trừ; hệ thống đấu thầu tự động; hệ thống công bố thông tin trái phiếu… Bên cạnh đó các công ty xếp hạng tín nhiệm được thành lập và hoạt động ở nhiều nước. Xây dựng hệ thống lãi suất chuẩn (đặc biệt là lãi suất chuẩn của các công cụ dài hạn) dựa trên TPCP. Cơ sở hạ tầng của TTTP thứ cấp đang từng bước được xây dựng và cải thiện nhưng vẫn còn bị lệ thuộc rất nhiều đến hoạt động của thị trường sơ cấp. Như vậy, hoạt động của thị trường thứ cấp có xu hướng tăng hay giảm theo hoạt động của thị trường sơ cấp. Mặc dù, một số nước như Singapore, Hàn Quốc, Trung Quốc đã phát hành các trái phiếu với nhiều kỳ hạn từ những năm 1998 nhưng đối với một trái phiếu nội tệ tính thanh khoản vẫn có xu hướng tập trung vào các kỳ hạn ngắn (khoản từ 3 đến 7 năm), ngoại trừ Singapore và Hồng-Kông. Sự tăng trưởng nhanh chóng được dự đoán của các thị trường trái phiếu trong khu vực tùy thuộc vào việc tiếp tục thực hiện các biện pháp quản lý kinh tế vĩ mô và chính sách kinh tế vĩ mô vững chắc và các biện pháp cải cách về định chế. II.3. Đánh giá thị trường trái phiếu Việt Nam Ngày càng phát hành đa dạng hơn về loại hình trái phiếu và thời hạn của trái phiếu.Tuy nhiên TPCP vẫn chiếm đa số,TPDN chỉ chiếm 10%.Việc tham gia thị trường trái phiếu của DN mới chỉ là những bước đi đầu tiên ,quy mô còn nhỏ nên mới chỉ phát hành ra thị trường nội địa và phương thức phát hành riêng lẻ.Một phần nữa là vì điều kiện để DN phát hành riêng lẻ cũng đơn giản hơn phát hành ra công chúng. Lãi suất TPCP:chúng ta đang từng bước tiến tới tự do hóa lãi suất,nhưng thực tế là đang trong quá trình xây dựng và điều hành lãi suất cơ bản,còn bộ tài chính lại điều hành lãi suất TPCP do vậy còn nhiều điểm không đồng bộ trong quá trình hoạch định lái suất ,chưa tạo ra được đường cong lãi suất chuẩn.Do vậy,lãi suất TPCP chưa phải là lãi suât để tham chiếu.Thời gian qua lãi suất TPCP khá cao và có xu hướng tăng làm tăng chi phí của TPCP. Hoạt động đấu thầu TPCP:Từ năm 2007 đến nay xảy ra một nghịch lý là số lượng thành viên tham gia đấu thầu ngày một tăng, khối lượng đăng ký đấu thầu cũng vượt quá khối lượng gọi thầu, bình quân gấp 3,65 lần khối lượng gọi thầu, điều này cho thấy nhu cầu đầu tư vào TTTP ngày một tăng nhưng khối lượng trúng thầu ngày một giảm. Việc đấu thầu không thành công đã làm cho các đợt phát hành TPCP không phát hành được.Nguyên nhân chủ yếu do việc đưa ra  mức lãi suất trần thấp, chỉ 7,05 - 7,8%/năm (có đợt chỉ là 6,5%/năm) đối với trái phiếu kỳ hạn 5 năm; 7,95% - 8,6%/năm đối với trái phiếu kỳ hạn 10 năm; 8 - 8,8%/năm đối với trái phiếu kỳ hạn 15 năm, trong khi kỳ vọng về lãi suất của nhà đầu tư ngày một cao, xuất phát từ việc tăng dự trữ bắt buộc từ 5% lên 10% làm tăng chi phí huy động vốn của hệ thống ngân hàng thương mại. Hàng hóa giao dịch có kì hạn phân bổ không đồng đều ,chủ yếu tập trung loại có kì hạn ngắn< 5 năm.Khối lượng từng TPCP niêm yết có quy mô nhỏ,giao dịch trái phiếu có kì hạn ngắn chiếm chủ đạo. Đối tượng đầu tư TP :Trước năm 2002, chủ yếu là các NHTM và công ty chứng khoán. Đến nay, các quỹ đầu tư, công ty bảo hiểm, công ty tài chính và các đối tượng khác đã tham gia giao dịch TPCP tích cực hơn. Đặc biệt là các tổ chức đầu tư trái phiếu nước ngoài. Từ năm 2005-2007, thị trường trái phiếu Việt Nam đã thu hút được sự quan tâm của các quỹ đầu tư trái phiếu quốc tế, các quỹ này đã mua 5 tỷ USD TPCP. Giá trị giao dịch TPCP ngày càng tăng, đặc biệt đối với giao dịch của các nhà đầu tư nước ngoài chiếm 2/3 tổng GT thị trường(2007),chiếm 1/2 (2008). Bảng: 5 công ty chứng khoán có GTGD lớn nhất 2007 2008 1.CTCKVIETCOMBANK :62,3% 1.CTCKVIETCOMBANK:47,36% 2.CTCKSSI :15,29% 2.CTCK ACB :16,7% 3.CTCK ACB :7,33% 3.CTCKSSI :11,81% 4.CTCK BẢO VIỆT :3,72% 4.CTCK AGRIBANK :6,5% 5.CTCK SACOMBANK :2,71% 5.CTCKBIDV :3,12% 6.CÁC CTCK KHÁC :8,64% 6.CÁC CTCK KHÁC :14,52 Công cụ giao dịch trên thị trường chỉ hạn chế ở mua bán thông thường mua bán lại đã xuất hiện nhưng được giao dịch dưới ẩn dưới danh nghĩa giao dịch thông thường.Nguyên nhân là do hành lang pháp lý chưa quy định mà hạ tầng thanh toán chưa hỗ trợ tách biệt việc giao dịch của 2 loại hình giao dịch trên. Về giao dịch: giao dịch khớp lệnh từ 2005 trở đi hầu như không có.Hệ thống giao dịch trái phiếu và cổ phiếu đang dùng chung 1 phần mềm giao dịch:giống nhau về phương thức giao dịch,cách thức yết giá,tính toán quyền nên không phản ánh đúng thông tin của TP.Thông tin nghèo nàn,chưa thống kê và tổng hợp tự động,dẫn đến thông tin từ đầu đến cuối còn nhiều sai sót,chi phí tổng hợp và thống kê cao. Thanh toán bù trừ: duy nhất theo hình thức thanh toán bù trừ đa phương với thời gian thanh toán là T+1.Về lý thuyết thì hiệu quả nhưng thực tiễn gây khó khăn cho các thành viên trong giao dịch.Giao dịch TPCP tại Việt Nam thường là việc bố trí vốn diễn ra sau khi thỏa thuận giao dịch do đó nhu cầu được lựa chọn linh hoạt thời gian thanh toán rất lớn,ngoài ra niều thành viên có nhu cầu thanh toán trực tiếp để đề phòng rủi ro nhưng hệ thông thanh toán không có lựa chọn này. Hạn chế của thị trường: thị trường trái phiếu đã đạt được những thành công đáng kể nhưng thị trường vẫn chưa phát triển.Cụ thể: quy mô thị trường còn nhỏ,lượng trái phiếu phát hành chưa nhiều,chưa tương xứng vói tiềm năng. chất lượng trái phiếu phát hành chưa cao,thiếu chuẩn mực do vậy tín thanh khoản kém.Đó là do một số nguyên nhân sau. Thứ nhất, trái phiếu có lãi suất cố định, giá trái phiếu ít biến động nên các nhà đầu tư cá nhân không thấy hấp dẫn khi nắm giữ trái phiếu, mà họ sẽ đầu tư vào cổ phiếu, do vậy, việc mua đi bán lại các trái phiếu sẽ không “nhộn nhịp” như cổ phiếu. Thứ hai, các nhà đầu tư tổ chức là các tổ chức như ngân hàng, các công ty bảo hiểm hay các doanh nghiệp lớn. Họ nắm giữ trái phiếu nhằm mục đích quản lý tính thanh khoản chứ không phải nhằm mục đích lợi nhuận. Do vậy, họ ưa thích nắm giữ trái phiếu chính phủ hơn là các trái phiếu doanh nghiệp. Chính vì thế, các giao dịch thứ cấp trái phiếu doanh nghiệp rất ít, mà chủ yếu là trái phiếu chính phủ. Đặc biệt, đối với các trái phiếu doanh nghiệp chưa niêm yết chính thức trên sàn thì các nhà đầu tư nắm giữ cho đến ngày mãn hạn như là khoản cho vay đối với doanh nghiệp.Thứ ba,ở Việt nam,hiện tại chưa có một tổ chức chuyên nghiệp nào thực hiện dịch vụ cung cấp các chỉ tiêu xếp hạng tín dụng doanh nghiệp, từ đó, là cơ sở để xếp hạng trái phiếu doanh nghiệp. cơ chế phát hành và thanh toán trái phiếu chưa hoàn thiện. thiếu vắng các nhà đầu tư có tổ chức với tiềm lực tài chính mạnh. chưa có các chính sách hợp lý để thu hút nguồn vốn nhàn rỗi. lãi suất chưa được xác định theo cơ chế thị trường: Đường cong lãi suất (Yield curve) mô tả mối quan hệ giữa thời gian đến khi đáo hạn với lãi suất đến khi đáo hạn của trái phiếu tại một thời điểm nhất định. Thông thường, đường cong lãi suất chuẩn được xây dựng cho các trái phiếu là trái phiếu chính phủ hoặc các trái phiếu của các công ty có uy tín. Các trái phiếu này được coi là có mức độ rủi ro thấp hoặc bằng không. Do đó, các mức lãi suất của các trái phiếu này được sử dụng làm lãi suất chuẩn (bench mark) cho các trái phiếu khác.Hiện tại, Ở Việt nam chưa có đơn vị nào xây dựng đường cong lãi suất chuẩn. Ngân hang ngoại thương đang phối hợp với Reuters và Trung tâm giao dịch chứng khoán để tìm cách xây dựng nhưng cho đến nay vẫn chưa thành công. Một trong những nguyên nhân cơ bản là hiện có quá nhiều loại trái phiếu giao dịch trên thị trường (tính tới tháng 12/2007, riêng trái phiếu chính phủ có hơn 450 loại với kỳ hạn và ngày mãn hạn khác nhau) nên giao dịch bị phân tán. Bên cạnh đó, giao dịch repos và giao dịch mua đứt bán đoạn không bóc tách được nên lãi suất giao dịch không phản ánh chính xác lãi suất thị trường. Công tác kế hoạch hóa phát hành TPCP thực hiện chưa tốt,thiếu tính dự báo dài hạn làm cho hoạt động mang tính bị động và trùng lặp dẫn đến lãng phí và đạt hiệu quả không cao. Thiếu vắng các nhà tạo lập thị trường: Các nhà tạo lập thị trường trái phiếu đóng 2 vai trò: người môi giới và tự doanh trái phiếu, và họ thu lợi nhuận từ các hoạt động này. Thứ nhất, với tư cách là người môi giới trái phiếu, các nhà tạo lập thị trường có thể thu lợi từ phí môi giới. Thứ hai, với tư cách là người kinh doanh trái phiếu, họ thu tiền nhờ hưởng chênh lệch giá. Giá trái phiếu phụ thuộc vào lãi suất, giá tăng khi lãi suất giảm và ngược lại. Tuy nhiên, hoạt động tạo lập thị trường trái phiếu hàm chứa rủi ro cao hơn hoạt động môi giới chứng khoán. Bên cạnh đó, các công ty chứng khoán là những nhà kinh doanh chuyên nghiệp trên thị trường chứng khoán. Họ có lợi thế trong việc môi giới và mua bán chứng khoán, do đó có thể tạo dựng các mối quan hệ mật thiết với các nhà đầu tư là các tổ chức hoặc cá nhân, từ đó nâng cao tính thanh khoản của trái phiếu đầu tư.Với sự bùng nổ của thị trường chứng khoán vào năm 2006 và đầu năm 2007, tất cả các công ty chứng khoán bị hấp dẫn bởi các khoản hoa hồng và lợi nhuận từ việc kinh doanh cổ phiếu, họ dường như không còn hứng thú với việc mua bán và kinh doanh trái phiếu.Trong tương lai gần, khi thị trường trái phiếu tách bạch với thị trường cổ phiếu, họ hy vọng sẽ đa dạng hoá được danh mục đầu tư chứng khoán, từ đó đóng góp vào sự phát triển của các nhà tạo lập thị trường. Các thành viên của thị trường trái phiếu bao gồm các ngân hàng thương mại, các công ty chứng khoán, bảo hiểm, các quĩ đầu tư, các công ty tài chính và các tổ chức tài chính trung gian khác. Tuy nhiên, các nhà tạo lập thị trường có tiềm lực nhất vẫn là các ngân hàng thương mại và các công ty chứng khoán. Đứng đầu là các nhà đầu tư lớn trên thị trường phát hành và mua bán trái phiếu. Họ có thể là những nhà tạo lập thị trường cũng như người môi giới hay bảo lãnh. Tính cho đến thời điểm này ở Việt Nam mới chỉ có Vietcombank (VCB) và IncomBank (ICB) hoạt động như những công ty môi giới và bảo lãnh trái phiếu chuyên nghiệp. Hai ngân hàng thương mại thuộc sở hữu nhà nước khác là VBARD và BIDV, một số ngân hàng cổ phần và ngân hang nước ngoài như CitiBank, HSBC, Deutsch Bank, Standard Chartered Banks cũng đang ở bước đầu thực hiện hoạt động này. Mặc dù thị trường trái phiếu còn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng nhưng chúng ta cũng không thể phủ nhận những đóng góp của thị trường trái phiếu Việt Nam trong suốt thời gian qua. Một mặt nó góp phần hoàn thiện cấu trúc của thị trường chứng khoán Việt Nam, hình thành nên một thị trường huy động vốn năng động và đa dạng. Thông qua kênh thu hút vốn này cũng đã giải quyết được phần nào những khó khăn do thâm hụt ngân sách của Nhà nước trong những thời điểm nhất định, tránh tình trạng lạm phát do phải phát hành tiền hay gia tăng nợ nước ngoài của chính phủ. Đây chính là một trong hai nguồn thu để bù đắp thâm hụt ngân sách nhà nước. Mặt khác, đối với một số công ty lớn có khả năng phát hành trái phiếu công ty thì lượng vốn huy động được cũng làm gia tăng vốn cho doanh nghiệp và hơn nữa việc sử dụng vốn nợ sẽ giảm được lượng chi phí lớn cho doanh nghiệp, tạo điều kiện mở rộng sản xuất kinh doanh, tăng doanh thu cho những doanh nghiệp này. Theo ông Simon Andrews, Giám đốc Vùng của IFC phụ trách Cam-pu-chia, Lào, Thái Lan và Việt Nam khẳng định “thành lập thị trường trái phiếu là bước đi thiết yếu nhằm phát triển hơn nữa năng lực cung cấp các dịch vụ tài chính của Việt Nam, và đây sẽ là một nguồn vốn bổ sung quan trọng bên cạnh nguồn vốn từ ngân hàng và nguồn đầu tư trực tiếp nước ngoài, đặc biệt, một thị trường trái phiếu hoạt động tốt sẽ là kênh huy động vốn rất hữu hiệu cho các dự án phát triển cơ sở hạ tầng, các dự án y tế và giáo dục khi mà Việt Nam đang tiếp tục phát triển và phải giải quyết những thách thức về đô thị hóa cũng như tạo thêm nhiều công ăn việc làm". Vì vậy, chúng ta có quyền hi vọng rằng thị trường trái phiếu Việt Nam sẽ phát triển hơn nữa trong thởi gian tới, ngang tầm với chức năng vốn có của thị trường này. III. Giải pháp phát triển thị trường Trái phiếu Việt Nam hiện nay. Phát triển thị trường vốn là mục tiêu chiến lược quan trọng trong quá trình cơ cấu lại nền tài chính nước ta, trong đó phát triển thị trường trái phiếu là một mục tiêu quan trọng. Sự ổn định về mặt chính trị, tốc độ tăng trưởng kinh tế cả nước trong những năm qua ở mức cao, thu nhập của dân cư đã được cải thiện, đã có những tác động tích cực đến TTCK nói chung và TTTP nói riêng. Những thành quả TTTP đạt được trong thời gian qua là tiền đề thuận lợi cho sự phát triển trong tương lai. Qua những phân tích thực tế thời gian qua, cho thấy thị trường trái phiếu Việt Nam đang đứng trước những cơ hội và thách thức, do đó cần có các giải pháp để thúc đẩy thị trường trái phiếu phát triển. III.1. Mở rộng quy mô, đa dạng hoá và tăng tính thanh khoản cho thị trường trái phiếu Trái phiếu đa dạng đảm bảo mang lại những lợi ích khác nhau cho nhà đầu tư, sẽ tạo nhiều sự lựa chọn cho nhà đầu tư, trên cơ sở đó nhà đầu tư so sánh, phân tích, đánh giá và đi đến quyết định đầu tư. Điều này sẽ kích thích và thu hút nhà đầu tư, thúc đẩy thị trường trái phiếu thêm sôi động. III.1.1. Đối với trái phiếu Chính phủ Đa dạng hóa hình thức TPCP, đa dạng hoá không chỉ là việc phát hành nhiều loại TPCP với nhiều kỳ hạn khác nhau mà còn phải kết hợp việc đa dạng hóa về lãi suất, loại hình và phương thức thanh toán vốn gốc và lãi TPCP. Bên cạnh những loại TPCP truyền thống, Chính phủ cần triển khai thêm một số một số loại trái phiếu: - Trái phiếu trả lãi bằng 0 hay còn gọi là trái phiếu được chiết khấu: là loại trái phiếu giá bán thấp hơn mệnh giá, nhà đầu tư sẽ thu được lợi nhuận tích lũy dưới dạng lãi từ vốn khi trái phiếu đến hạn thanh toán. - Trái phiếu đa thời hạn: trái phiếu có nhiều ngày đáo hạn khác nhau. - Trái phiếu thanh toán từng phần: đây là loại trái phiếu mà lãi suất được thanh toán khi đáo hạn nhưng gốc của trái phiếu sẽ thanh toán từng phần theo định kỳ hàng năm. Loại trái phiếu này sẽ giảm áp lực tăng lãi và giảm thiểu rủi ro tái đầu tư, tăng thêm độ an toàn cho người sở hữu trái phiếu. - Trái phiếu option: cho phép người mua trái phiếu có quyền đòi nợ đối với người phát hành tại bất kỳ một thời gian nào đó trong tương lai. - Trái phiếu có lãi suất thay đổi: lãi suất của nó có thể được thay đổi và điều chỉnh theo từng thời kỳ khi lãi suất thị trường có sự biến động, đảm bảo lãi suất thực dương cho nhà đầu tư vì mục tiêu lãi suất. Loại trái phiếu này sẽ thu hút nhà đầu tư hưởng lãi suất vừa thu hút nhà đầu tư hưởng chênh lệch giá thúc đẩy thị trường TPCP hoạt động sôi nổi. Phương thức phát hành:hoàn thiện phương thức phát hành TPCP.Đẩy mạnh phương thức phát hành qua đấu thầu và đấu giá qua trung tâm giao dịch chứng khoán vì đây là phương thức tiên tiến và tạo khả năng tạo thị trường giao dịch sôi động và phát triển các nhà tạo lập thị trường TPCP,đồng thời đây cũng là phương thức phát hành mà lãi suất trái phiếu được xác định theo cơ chế thị trường.Việc phát hành qua TTGDCK cần theo các bước sau: Chỉ phát hành trái phiếu kì hạn năm trở lên,đảm bảo nâng dần tỉ trọng nguồn vốn trung và dài hạn huy động cho ngân sách nhà nước và cho đầu tư phát triển,đồng thời bổ sung hàng hóa cho TTCK; tiếp tục áp dụng hình thức đấu thầu cạnh tranh và không cạnh tranh,nâng cao tỉ lệ đấu thầu không cạnh tranh,tạo điều kiện cho các thành viên chưa có kinh nghiệm tham gia thị trường; Cần kế hoạch hóa hoạt động đấu thầu theo định kì phát hành với các loại kì hạn đa dạng để tạo khung lãi suất chuẩn cho thị trường tài chính.Phát triển hình thức bảo lãnh phát hành TPCP ,đồng thời có biện pháp thích hợp nhằm thúc đẩy các tổ chức bảo lãnh phát hành nhằm phân phối chứng khoán ra công chúng;Đối với hình thức bán lẻ qua Kho bạc Nhà nước,do chi phí phát hành lớn,khó tạo thị trường giao dịch thứ cấp nên cần hạn chế phát hành.Bên cạnh huy động vốn trong nước nên tiế tục đẩy mạnh phát hành trái phiếu chính phủ ra nước ngoài nhằm thu hút vốn cho đầu tư phát triển,giảm sự phụ thuộc các điều kiện khi vay vốn nước ngoài. Lãi suất TPCP: nên áp dụng lãi suất thả nổi đối với TPCP. Để tăng tính hấp dẫn của TPCP nên áp dụng lãi suất điều chỉnh theo lạm phát và áp dụng phương thức trả lãi linh hoạt như trả lãi trước, trả lãi định kỳ…để nhà đầu tư có thể giảm thiểu rủi ro và đa dạng hoá danh mục đầu tư. Xây dựng một cơ chế lãi suất thực sự hấp dẫn nhà đầu tư kể cả trong điều kiện lạm phát hay thiểu phát nhằm tối đa lợi nhuận của nhà đầu tư trên cơ sở dung hòa với lợi ích của Chính phủ. III.1.2. Đối với trái phiếu chính quyền địa phương Cần có kế hoạch phát hành trái phiếu đô thị đi kèm theo với nhiều tiện ích khác nhau nhằm giúp cho các nhà đầu tư luôn có được hàng hóa đa dạng phù hợp với chiến lược đầu tư của mình, qua đó tạo điều kiện cho chính quyền địa phương nâng cao khả năng huy động vốn trên cơ sở đảm bảo các nguyên tắc huy động vốn. Có thể nghiên cứu phát hành trái phiếu đô thị dưới các hình thức: trái phiếu chiết khấu, trái phiếu đa kỳ hạn, trái phiếu thanh toán từng phần, trái phiếu có lãi suất thay đổi, trái phiếu option… III.1.3. Đối với trái phiếu doanh nghiệp Thực tế cho thấy việc tham gia thị trường trái phiếu của các doanh nghiệp trong nước mới chỉ là những bước đi đầu tiên với quy mô nhỏ lẻ, nên bước đầu các doanh nghiệp Việt Nam mới chỉ phát hành trái phiếu ra thị trường nội địa và chủ yếu là chọn hình thức phát hành riêng lẻ, tức là doanh nghiệp có thể thương lượng trực tiếp với người cung cấp vốn. Các quy định về điều kiện để doanh nghiệp phát hành trái phiếu riêng lẻ cũng đơn giản hơn việc doanh nghiệp muốn phát hành trái phiếu ra công chúng. Để phát triển thị trường TPDN cần có những cải cách từ phía Chính phủ và cả doanh nghiệp. III.1.4. Phát triển công cụ phát sinh liên quan đến trái phiếu Đầu tư chứng khoán nói chung và đầu tư trái phiếu nói riêng luôn chứa đựng rủi ro, việc bảo hiểm cho các khoản rủi ro trong quá trình đầu tư là điều cần thiết. Mặt khác, khi thị trường trái phiếu phát triển đến giai đoạn cao tất yếu dẫn đến việc hình thành các sản phẩm phái sinh liên quan đến trái phiếu nhằm đa dạng hoá và đáp ứng được nhu cầu của nhà đầu tư từ khả năng sinh lợi đến mục tiêu giảm thiểu, hoán đổi rủi ro. Hiện nay, thị trường giao dịch trái phiếu ở Việt Nam khá đơn điệu, dừng lại ở nghiệp vụ mua bán trái phiếu giao ngay, làm hạn chế mục đích đầu tư và tính linh hoạt của thị trường. Cần phát triển các sản phẩm chứng khoán phái sinh liên quan đến trái phiếu như: quyền chọn mua, bán chứng khoán; hợp đồng tương lai; hợp đồng kỳ hạn; các sản phẩm từ chứng khoán hóa tài sản và các khoản nợ... Hệ thống ngân hàng thương mại phải đóng vai trò chủ đạo trong quá trình cung cấp các sản phẩm phái sinh cho TTCK. Ngoài ra, nghiệp vụ repo trái phiếu tạo tính thanh khoản rất cao cho thị trường trái phiếu. III.2. Xây dựng và phát triển hệ thống định mức tín nhiệm (ĐMTN) Tính minh bạch về thông tin là một trong những điều kiện để phát triển thị trường vốn nói chung và thị trường trái phiếu nói riêng. Trong hoàn cảnh đó, dịch vụ đánh giá tín nhiệm với các thông tin chính xác, kịp thời sẽ cung cấp thêm cho các cơ quan giám sát thị trường chứng khoán và các cơ quan quản lý tài chính công cụ để quản lý và giám sát; cung cấp thông tin để cho phép các nhà đầu tư kiểm soát và hạn chế các rủi ro trong kinh doanh; đồng thời đối với nhà phát hành nó được dùng như một chiến lược huy động vốn. Do đó, việc xây dựng hệ thống ĐMTN ở Việt Nam hiện nay đã trở nên cấp thiết. III.3. Thu hút và phát triển đội ngũ tạo lập thị trường Ở các thị trường chứng khoán phát triển, các nhà tạo lập thị trường là các trung gian tài chính. Họ niêm yết giá mua, giá bán và sẵn sàng thực hiện giao dịch với các mức giá đã niêm yết. Các hoạt động của họ tạo tính linh hoạt cho thị trường trái phiếu; tăng khả năng thực hiện giao dịch trái phiếu làm cho thị trường giao dịch trái phiếu sôi động hơn thông qua cạnh tranh về giá cả đặt ra giữa các nhà tạo lập thị trường khác nhau… Trong điều kiện thị trường trái phiếu còn sơ khai, hình thành và phát triển đội ngũ các nhà tạo lập thị trường là điều cần thiết. Cần có đội ngũ chuyên gia có năng lực làm tư vấn cho Chính phủ để xây dựng chính sách phối hợp đồng bộ giữa các kênh huy động vốn. Để xây dựng đội ngũ các nhà tạo lập thị trường có tiềm năng tài chính đủ mạnh sẵn sàng mua - bán một lượng trái phiếu nhất định khi có yêu cầu của nhà đầu tư, cần có chủ trương khuyến khích các ngân hàng thương mại và các công ty bảo hiểm có tiềm năng tài chính lớn tham gia. III.4. Xây dựng thị trường trái phiếu chuyên biệt Trái phiếu với những đặc điểm riêng đòi hỏi phải có cơ chế phát hành và giao dịch riêng. Giao dịch trái phiếu trên thị trường thứ cấp cần tách khỏi thị trường cổ phiếu, xây dựng một thị trường trái phiếu chuyên biệt nhằm đáp ứng nhu cầu đầu tư của các nhà đầu tư có tổ chức trên thị trường. Cần tìm ra một mô hình giao dịch phù hợp cho thị trường trái phiếu chuyên biệt. Việc lựa chọn hệ thống giao dịch phù hợp cho thị trường thứ cấp phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó mức độ phát triển của thị trường trái phiếu là quan trọng nhất, đặc biệt là thị trường TPCP đóng vai trò chủ đạo. Trong điều kiện thị trường trái phiếu còn non trẻ, số lượng nhà đầu tư có tổ chức còn hạn chế và mức giao dịch trái phiếu thấp thì hệ thống giao dịch thỏa thuận là phù hợp để tăng tính thanh khoản. Tuy nhiên, khi thị trường trái phiếu phát triển, quy mô thị trường lớn, đã có hệ thống các nhà kinh doanh trái phiếu đủ lớn và chuyên nghiệp, việc ứng dụng công nghệ thông tin ở mức độ cao, nhu cầu về tính hiệu quả và minh bạch của thị trường càng lớn, lúc này cần vận dụng các mô hình hệ thống hiện đại hơn vào thị trường trái phiếu. Giao dịch trái phiếu tập trung sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của thị trường trái phiếu trong nước, là một kênh huy động vốn hiệu quả của nền kinh tế. Với sự ra đời của thị trường trái phiếu chuyên biệt, nhà đầu tư, các quỹ đầu tư sẽ ngày càng quan tâm hơn đến thị trường trái phiếu với niềm tin vào một thị trường trái phiếu sôi động và minh bạch hơn, thúc đẩy hơn nữa sự phát triển của thị trường trái phiếu sơ cấp và tính thanh khoản của thị trường thứ cấp. Hiện nay SGDCKHN đã đưa vào sử dụng hệ thống giao dịch TP mới nhằm hướng tới 1 thị trường trái phiếu chuyên biệt: giao dịch dựa trên lợi suất thực TP ,trong đó hệ thống yết giá theo giá sạch(chưa có lãi coupon tính gộp),có chức năng cơ bản cho định giá TP như: lịch hệ thống giao dịch TP(theo ngày thanh toán) bao gồm giá chưa bao gồm lãi coupon(giá yết) và lãi coupon tính gộp (đến ngày thanh toán TP).Tách biệt 2 loại giao dịch TP là :mua đứt bán đoạn( gd outright) và mua bán lại(repos) với chu kì thanh tóa đều là T+1.Phương thức gd outright là tiền đề để chuẩn hóa lãi suất,làm cơ sở để xây dựng đường cong lãi suất.Cho phép NHTM được giao dịch qua hệ thống này.Hệ thống giao dịch gắn với hệ thống thông tin. III.5. Thực hiện công khai hóa thông tin Việc công khai và minh bạch hoá thông tin là một yếu tố quan trọng để thị trường trái phiếu hoạt động lành mạnh. Do đó, Chính phủ và doanh nghiệp cần tích cực thực hiện công khai hóa thông tin, khắc phục tình trạng bưng bít thông tin hoặc công khai mang tính hình thức. Công bố thông tin một cách tùy tiện, không có hệ thống và chuẩn mực sẽ tạo tâm lý e ngại đối với nhà tư là nguyên nhân làm cho thị trường trái phiếu kém phát triển. Độ tin cậy của thông tin là cơ sở để nhà đầu tư đưa ra các quyết định đầu tư, giảm thiểu rủi ro. III.6. Phát triển thị trường phi tập trung (OTC) Trên thế giới, thị trường trái phiếu thường được tổ chức theo hình thức thị trường OTC, đây vốn là thị trường giao dịch của những chứng khoán chưa niêm yết hoặc chưa đủ kiện niêm yết trên thị trường tập trung. Cụ thể, thị trường trái phiếu ở Mỹ, toàn bộ TPCP phải được tập trung phát hành và giao dịch qua thị trường OTC; thị trường trái phiếu tại Hàn Quốc, giao dịch OTC là chủ yếu. Các tổ chức tài chính trung gian như các NHTM, tổ chức kinh doanh bảo hiểm sẽ thực hiện vai trò tạo lập thị trường. Trái phiếu có độ rủi ro thấp nên chủ yếu được các tổ chức tài chính trung gian nắm giữ, đặc biệt là các ngân hàng phát triển, các NHTM và các tổ chức bảo hiểm. Các tổ chức tài chính này không muốn giao dịch qua Sở giao dịch chứng khoán do chi phí quá cao so với thu nhập của trái phiếu. Việc giao dịch thẳng giữa các tổ chức tài chính trung gian không chỉ giúp họ tiết kiệm chi phí mà còn tạo được phương thức giao dịch, thanh toán linh hoạt và phù hợp. Hơn nữa, để thực hiện vai trò tạo lập thị trường, các tổ chức tài chính trung gian phải có một lượng vốn đủ lớn, và như vậy với quy mô rất lớn của thị trường trái phiếu, các công ty chứng khoán thường không thể đáp ứng yêu cầu vốn cho hoạt động tạo lập thị trường trái phiếu. TTGDCK Hà Nội thành lập năm 2005, hoạt động gần giống thị trường phi tập trung cũng đã đạt được những thành công nhất định. Nhưng hiện nay, thị trường trái phiếu sơ cấp khá phức tạp với nhiều kênh phát hành đan xen với kênh đấu thầu qua TTCK, thị trường trái phiếu thứ cấp còn kém phát triển với khối lượng giao dịch chủ yếu là TPCP. Do vậy việc xây dựng và phát triển thị trường OTC đóng một vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện mục tiêu phát triển TTCK Việt Nam trong thời gian tới. Cần xây dựng thị trường trái phiếu Việt Nam theo mô hình thị trường OTC, trên cơ sở đồng bộ với thị trường trái phiếu tập trung và phù hợp với chiến lược phát triển TTCK. Trong đó, cho phép các NHTM, các công ty bảo hiểm và các tổ chức Tài chính trung gian khác đủ khả năng trở thành nhà tạo lập thị trường trái phiếu. Với lượng trái phiếu lớn đang được các NHTM và tổ chức kinh doanh bảo hiểm nắm giữ, với hệ thống thanh toán liên ngân hàng đang vận hành tốt, thị trường OTC đối với trái phiếu sẽ sớm vận hành có hiệu quả. III.7. Hoàn thiện hệ thống pháp lý và hệ thống quản lý Để thị trường trái phiếu vận hành tốt đòi hỏi một hệ thống pháp lý hoàn thiện mang lại một sân chơi công bằng, luật sở hữu rõ ràng và thông tin minh bạch cũng như một cơ quan quản lý thị trường có năng lực. Hiện nay, hoạt động của thị trường trái phiếu được điều chỉnh bởi các văn bản pháp quy: Nghị định 141/2003/NĐ-CP (quy định việc phát hành TPCP, trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh và TPCQĐP), Nghị định 52/2006/NĐ-CP (quy định việc phát hành TPDN), Luật Chứng khoán số 70/2006/QH11 (quy định về chứng khoán và thị trường chứng khoán) và một số các văn bản pháp quy khác có liên quan. III.8. Nâng cao nhận thức về chứng khoán nói chung và trái phiếu nói riêng cho các doanh nghiệp và công chúng đầu tư Doanh nghiệp và công chúng đầu tư là bộ phận không thể thiếu và góp phần quan trọng tạo nên sự phát triển của thị trường trái phiếu. Chú trọng hơn nữa trong công tác tuyên truyền, đào tạo kiến thức về chứng khoán cho các doanh nghiệp và công chúng. Trong thời gian qua, tuy các doanh nghiệp và công chúng có quan tâm tìm hiểu về thị trường chứng khoán nhưng hầu như chỉ tập trung vào cổ phiếu. Thông qua các phương tiện đại chúng, hệ thống thông tin trực tuyến internet để tuyên truyền cho doanh nghiệp và công chúng một sự hiểu biết toàn diện về thị trường chứng khoán trong đó có thị trường trái phiếu. Giúp các doanh nghiệp nhận thức được vai trò, lợi ích của việc huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu. Nâng cao nhận thức trong công chúng về vai trò, rủi ro và tính hữu ích của việc đầu tư trái phiếu. KẾT LUẬN Rõ ràng, trái phiếu được xem là một trong những công cụ hút tiền từ lưu thông hiệu quả, là kênh huy động vốn giá rẻ, an toàn, dài hạn với khối lượng lớn và là công cụ hữu hiệu trong chính sách tiền tệ . Mặc dù giữ một vị thế đặc biệt quan trọng trên thị trường vốn bên cạnh chứng khoán vốn và ngân hàng nhưng hiện tại hoạt động của thị trường trái phiếu vẫn còn manh nhúm, rời rạc và chưa xứng tầm. Mong rằng với việc ra đời của hiệp hội thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA) trong thời gian vừa rồi sẽ thúc đẩy sự phát triển thị trường trái phiếu phát triển, trở thành kênh huy động vốn hiệu quả, đáp ứng phần nào nhu cầu đầu tư đa dạng của nhiều loại hình nhà đầu tư khác nhau trong và ngoài nước. Sự phát triển của thị trường trái phiếu đã đang và sẽ góp phần vào việc phát triển và đa dạng hóa thị trường tài chính, ổn định nền kinh tế chung /