Đề tài Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra theo quy định của luật tố tụng hình sự Việt Nam

VKS sẽ trực tiếp ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can và gửi cho CQĐT để tiến hành điều tra. Theo hướng dẫn tại TTLT số 05 khi yêu cầu CQĐT thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can, VKS cần chú ý: trường hợp thay đổi quyết định khởi tố bị can thì phải ra quyết định thay đổi quyết định khởi tố VAHS. Ví dụ: thay đổi quyết định khởi tố bị can từ tội lạm dụng tín nhiệm sang tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, thì phải thay đổi quyết định khởi tố vụ án về tội lạm dụng tín nhiệm sang tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Cần lưu ý là không thay đổi quyết định khởi tố bị can trong trường hợp điều tra xác minh được hành vi của bị can phạm vào tội nặng hơn hoặc nhẹ hơn trong cùng tội danh đã khởi tố đối với bị can. Bên cạnh đó, cần chú ý trường hợp: nếu bị can còn có hành vi phạm tội khác mà hành vi đó chưa được khởi tố vụ án thì phải ra quyết định khởi tố vụ án trước khi ra quyết định khởi tố bị can. Nếu trong quá trình điều tra mà xác định được bị can thực hiện hành vi phạm tội này là để thực hiện hành vi phạm tội khác thì ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố VAHS và ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố bị can. Ví dụ: Nguyễn Văn A là bị can trong vụ giết người nhưng qua điều tra cho thấy A thực hiện hành vi giết nạn nhân là nhằm cướp tài sản thì phải ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố vụ án, đồng thời ra quyết định bổ sung quyết định khởi tố bị can đối với A về tội cướp tài sản. 2.2 Những hoạt động duy trì công tố trong giai đoạn điều tra. Hoạt động duy trì công tố của VKS trong giai đoạn điều tra bao gồm những nội dung sau: Đề ra yêu cầu điều tra và yêu cầu CQĐT tiến hành điều tra; trực tiếp tiến hành điều tra khi cần thiết. Để đảm bảo thực hành quyền công tố có hiệu quả, pháp luật quy định VKS có quyền đề ra yêu cầu điều tra. Đó là yêu cầu về những vấn đề cần điều tra làm rõ, tài liệu chứng cứ cần phải thu thập, được hiểu là mệnh lệnh của cơ quan công tố đối với CQĐT trong quá trình điều tra. Ngay sau khi vụ án được khởi tố, VKS có thể đề ra yêu cầu điều tra cho CQĐT để xác định chứng cứ về hành vi phạm tội của bị can hay mở rộng điều tra vụ án. CQĐT có trách nhiệm thực hiện các yêu cầu này của VKS. Điều 16 Quy chế hướng dẫn: KSV được phân công tiến hành tố tụng đối với VAHS phải đề ra yêu cầu điều tra vụ án ngay từ khi có quyết định khởi tố vụ án, và trong suốt quá trình điều tra. Yêu cầu điều tra phải cụ thể, toàn diện, làm rõ những chứng cứ xác định có tội và chứng cứ xác định vô tội, những tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ TNHS của bị can. Nhằm bảo đảm cho VKS thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, bảo đảm khả năng thực tế cho VKS có thể nắm được toàn bộ quá trình điều tra một cách cụ thể, kịp thời kiểm tra, củng cố chứng cứ phục vụ cho việc thực hiện chức năng của mình trong quá trình điều tra, luật TTHS đã tăng cường vai trò của VKS trong từng hoạt động điều tra cụ thể. Các hoạt động điều tra mà luật quy định cho VKS trực tiếp tiến hành khi cần thiết quy định được thực hiện như sau: Khi có yêu cầu của CQĐT hoặc qua kiểm sát việc hỏi cung phát hiện thấy bị can kêu oan, lời khai của bị can trước sau không thống nhất; bị can có khiếu nại về việc điều tra; có căn cứ để nghi ngờ về tính xác thực của lời khai bị can; trường hợp bị can bị khởi tố về tội đặc biệt nghiêm trọng thì VKS có thể trực tiếp gặp, hỏi cung bị can. Sau khi nhận hồ sơ vụ án, nếu có nghi ngờ về tài liệu, chứng cứ; các chứng cứ quan trọng của vụ án có mâu thuẫn; trường hợp vụ án đặc biệt nghiêm trọng, có nhiều tình tiết phức tạp khó thống nhất về tính chất vụ án hoặc để củng cố tài liệu chứng cứ phục vụ cho việc truy tố, thì VKS có thể trực tiếp hỏi cung bị can. KSV khi hỏi cung bị can thì phải thực hiện theo đúng quy định tại các Điều 131 và Điều 132 BLTTHS. Để bảo đảm việc xét phê chuẩn các quyết định của CQĐT được chính xác, KSV có thể triệu tập và lấy lời khai người làm chứng, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Nếu thấy có mâu thuẫn trong lời khai của bị can, người bị hại, người làm chứng, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến vụ án thì KSV phải yêu cầu ĐTV tiến hành đối chất. KSV chỉ tiến hành đối chất trong trường hợp có yêu cầu của CQĐT hoặc thấy việc đối chất của ĐTV chưa làm rõ được mâu thuẫn. Khi cần phải đối chất KSV phải thông báo trước với ĐTV và thực hiện việc đối chất theo đúng quy định tại Điều 138 BLTTHS. Trong quá trình điều tra, nếu thấy cần thực hiện điều tra để kiểm tra mâu thuẫn giữa lời khai của bị can, của những người tham gia tố tụng khác với thực tế khách quan thì VKS yêu cầu để CQĐT tiến hành thực nghiệm điều tra. Sau khi nhận hồ sơ vụ án do CQĐT chuyển đến, xét thấy cần thực nghiệm những tình huống điều tra đơn giản, mà qua thực nghiệm tại chỗ, có thể kết luận được để kiểm tra chứng cứ, không phải trả hồ sơ cho CQĐT thì VKS trực tiếp tiến hành. Việc thực nghiệm điều tra của VKS phải có người chứng kiến và lập biên bản theo đúng quy định tại Điều 95 BLTTHS. Trường hợp cần dựng lại hiện trường hoặc thực nghiệm điều tra tại hiện trường thì trả hồ sơ và nêu rõ yêu cầu để CQĐT tiến hành. VKS ra quyết định trả hồ sơ cho CQĐT để điều tra bổ sung khi nghiên cứu hồ sơ vụ án phát hiện thấy: - Còn thiếu những chứng cứ quan trọng đối với vụ án mà VKS không thể tự mình bổ sung được; - Có căn cứ để khởi tố bị can về một tội phạm khác hoặc có người đồng phạm khác; Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng. Yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi ĐTV. Khi tiến hành hoạt động TTHS, ĐTV đóng vai trò rất quan trọng trong việc xác định sự thật của vụ án, làm rõ những chứng cứ xác định bị can có tội hoặc không có tội, những tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ TNHS của bị can. Do đó, khi phát hiện thấy ĐTV thuộc một trong những trường hợp bị thay đổi hoặc phải từ chối tiến hành tố tụng, KSV có quyền đề nghị Thủ trưởng CQĐT xem xét để thay đổi ĐTV hoặc đề nghị Viện trưởng VKS cấp mình xem xét để yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi ĐTV. Trong thời hạn ba ngày, kể từ khi nhận được đề nghị của KSV hoặc văn bản yêu cầu của Viện trưởng VKS cùng cấp, nếu xét thấy có căn cứ thì Thủ trưởng CQĐT phải ra quyết định thay đổi ĐTV; nếu thấy không có căn cứ thì thông báo bằng văn bản nêu rõ lý do để VKS cùng cấp biết. Điều 44 BLTTHS quy định các trường hợp ĐTV phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi. Dựa vào các quy định của Điều luật này, VKS yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi ĐTV. Đó là các trường hợp: - ĐTV đồng thời là người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án; là người đại diện hợp pháp, người thân thích của những người đó hoặc của bị can, bị cáo. Người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án là những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Những người này và người đại diện hợp pháp, người thân thích của họ hoặc của bị cáo không thể vô tư trong khi tiến hành tố tụng, xem xét giải quyết những vấn đề có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của chính mình, của người thân hoặc của người mà mình đại diện. Vì vậy, họ không thể đồng thời là ĐTV trong cùng một vụ án. - ĐTV đã tham gia với tư cách là người bào chữa, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch trong vụ án đó. Người bào chữa thực hiện chức năng gỡ tội trong TTHS, khi tham gia tố tụng họ có trách nhiệm đưa ra những chứng cứ gỡ tội để bào chữa cho người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Trong khi đó, trách nhiệm của ĐTV là phải xác định sự thật của vụ án một cách khách quan, toàn diện và đầy đủ, không bị coi nhẹ mặt nào, buộc tội cũng như gỡ tội. Vì vậy, trong trường hợp này ĐTV phải bị thay đổi. Người làm chứng, người giám định là người tham gia tố tụng, có nghĩa vụ cung cấp những chứng cứ cần thiết cho việc giải quyết vụ án. Những người này không thể đồng thời là ĐTV trong cùng một vụ án, vì lúc đó họ vừa là người cung cấp chứng cứ, vừa là người thu thập, kiểm tra, đánh giá những chứng cứ đó, như vậy sẽ không đảm bảo sự khách quan trong quá trình chứng minh để giải quyết vụ án. Người phiên dịch tham gia trong vụ án có người tham gia tố tụng không biết tiếng Việt. Sự giao tiếp trong quá trình giải quyết vụ án và việc xác định sự thật của vụ án phụ thuộc một phần vào người phiên dịch. Vì vậy, ĐTV không đồng thời là người phiên dịch để đảm bảo sự khách quan trong khi làm nhiệm vụ. - ĐTV đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là KSV, Thẩm phán, Hội thẩm hoặc Thư ký Tòa án. Khi đã tiến hành giải quyết vụ án đó với tư cách khác họ đã có những ý kiến đánh giá, những quan điểm, những kết luận cá nhân… thể hiện sự nhận thức và thái độ của mình đối với vụ án, họ không thể đảm bảo sự vô tư khi tiến hành điều tra vụ án. Vì vậy, trong trường hợp này, VKS sẽ yêu cầu thay đổi ĐTV. - Ngoài những trường hợp trên, ĐTV còn bị thay đổi nếu có căn cứ rõ ràng khác để có thể cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ như: có căn cứ rõ ràng để cho rằng họ bị mua chuộc, bị đe dọa hoặc có những quan hệ ràng buộc khác với những người tham gia tố tụng… Bên cạnh việc yêu cầu Thủ trưởng CQĐT thay đổi ĐTV, nếu hành vi của ĐTV bị thay đổi có dấu hiệu tội phạm thì VKS sẽ khởi tố về hình sự. Tuy nhiên, Điều 112 BLTTHS không quy định rõ VKS có thẩm quyền khởi tố VAHS hay khởi tố bị can? Quyết định áp dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn. VKS ra quyết định bắt bị can để tạm giam trong hai trường hợp sau: - Người đó phạm tội rất nghiêm trọng hoặc phạm tội đặc biệt nghiêm trọng. Đây là trường hợp bị can phạm tội mà theo quy định của BLHS, mức cao nhất của khung hình phạt áp dụng đối với tội ấy là đến 15 năm tù (tội phạm rất nghiêm trọng) hoặc phạm tội mà mức cao nhất của khung hình phạt là trên 15 năm tù, tù chung thân hoặc tử hình (tội phạm đặc biệt nghiêm trọng). - Người đó phạm tội nghiêm trọng hoặc phạm tội ít nghiêm trọng mà BLHS quy định hình phạt tù trên hai năm và có căn cứ để cho rằng người đó sẽ trốn hoặc cản trở việc điều tra, truy tố hoặc có thể tiếp tục phạm tội. Trong một điều luật có nhiều khoản thì phạm tội thuộc khoản có mức hình phạt trên hai năm tù có thể tạm giam, phạm tội thuộc khoản có mức phạt tù từ hai năm trở xuống thì không được tạm giam. Tạm giam là biện pháp ngăn chặn nghiêm khắc nhất trong các biện pháp ngăn chặn của TTHS. Người bị áp dụng biện pháp tạm giam bị cách ly với xã hội trong một thời gian nhất định, bị hạn chế một số quyền của công dân. Do đó, đối với bị can là phụ nữ có thai hoặc đang thời kỳ nuôi con dưới 36 tháng, là người già yếu, người bị mắc bệnh nặng có nơi cư trú rõ ràng thì không tạm giam mà phải áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ trường hợp: Bị can bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã; bị can được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng lại tiếp tục phạm tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc điều tra; bị can phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia và có đủ căn cứ cho rằng nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại cho an ninh quốc gia. Đối với việc tạm giữ, VKS không trực tiếp ra quyết định tạm giữ mà chỉ phê chuẩn quyết định tạm giữ của những người có thẩm quyền. VKS sẽ ra quyết định hủy bỏ quyết định tạm giữ nếu: Người bị tạm giữ không phải là người bị bắt trong trường hợp khẩn cấp hoặc phạm tội quả tang; người bị tạm giữ chỉ có những vi phạm nhỏ, tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể, chưa đến mức phải truy cứu TNHS... Các biện pháp ngăn chặn khác: - Cấm đi khỏi nơi cư trú: Khi VKS ra quyết định áp dụng biện pháp này, thì bị can không được đi khỏi nơi cư trú của mình và phải có mặt theo giấy triệu tập. Đối tượng áp dụng biện pháp này thường là bị can phạm tội ít nghiêm trọng, lần đầu, có nơi cư trú rõ ràng, thái độ khai báo thành khẩn và có đủ cơ sở cho rằng họ sẽ không bỏ trốn, gây cản trở cho việc điều tra hoặc tiếp tục phạm tội. Trong thời gian bị cấm đi khỏi nơi cư trú bị can phải chịu sự quản lý, giám sát về việc đi lại của chính quyền xã, phường hoặc thị trấn nơi mình cư trú. Trường hợp bị can cần phải tạm đi khỏi nơi cư trú thì phải được phép của VKS. Nếu bị can vi phạm cam đoan sẽ bị áp dụng biện pháp ngăn chặn khác. - Bảo lĩnh: Khi có cá nhân hoặc tổ chức làm giấy cam đoan không để bị can tiếp tục phạm tội và bảo đảm sự có mặt của bị can theo giấy triệu tập, thì VKS ra quyết định cho cá nhân, tổ chức đó bảo lĩnh bị can. Đối tượng áp dụng biện pháp này thường là bị can phạm tội lần đầu, tính chất ít nghiêm trọng, có nơi cư trú rõ ràng, thái độ khai báo thành khẩn hoặc bị can ốm đau, có cá nhân hoặc tổ chức nhận bảo lĩnh. - Đặt tiền hoặc tài sản để bảo đảm: VKS áp dụng biện pháp này nhằm đảm bảo sự có mặt của bị can theo giấy triệu tập. Đối tượng áp dụng biện pháp này là bị can phạm tội ít nghiêm trọng và có đủ căn cứ, cơ sở để cho rằng họ không bỏ trốn. Thay đổi biện pháp ngăn chặn là việc áp dụng một biện pháp ngăn chặn khác thay cho biện pháp ngăn chặn đang được áp dụng. Khi quyết định thay thế biện pháp ngăn chặn VKS phải căn cứ vào yêu cầu của việc giải quyết vụ án, thái độ chấp hành của bị can để có thể thay thế biện pháp ngăn chặn đang được áp dụng bằng biện pháp ngăn chặn khác ít nghiêm khác hơn hoặc nghiêm khắc hơn. Hủy bỏ biện pháp ngăn chặn là việc quyết định không tiếp tục áp dụng biện pháp ngăn chặn đối với người đang bị áp dụng biện pháp ngăn chặn. VSK ra quyết định hủy bỏ biện pháp ngăn chặn trong những trường hợp sau: - Khi vụ án bị đình chỉ. - Khi thấy không còn cần thiết. Pháp luật quy định CQĐT có quyền ra các quyết định bắt, tạm giữ, tạm giam hoặc áp dụng các biện pháp ngăn chặn khác nhằm phục vụ cho việc điều tra, thu thập tài liệu chứng cứ, ngăn chặn người phạm tội tiếp tục phạm tội hoặc tiêu hủy chứng cứ. Nhưng đối với các biện pháp ngăn chặn trực tiếp làm hạn chế quyền tự do của công dân như bắt khẩn cấp, bắt tạm giam, gia hạn tạm giữ, tạm giam phải được VKS phê chuẩn. Nếu VKS thấy không có căn cứ hợp pháp và không phê chuẩn thì các biện pháp ngăn chặn đó bị hủy bỏ, người bị hạn chế quyền tự do phải được trả tự do ngay. Những quy định trên nhằm nâng cao trách nhiệm của VKS trong việc bảo đảm quyền tự do của công dân, đồng thời bảo đảm cho VKS thực hiện tốt chức năng của mình. Yêu cầu CQĐT truy nã bị can. Khoản 2 Điều 33 Quy chế hướng dẫn: Nếu phát hiện bị can bỏ trốn hoặc không xác định được bị can ở đâu thì KSV yêu cầu CQĐT truy nã bị can. Truy nã bị can là một hoạt động của CQĐT nhằm tìm kiếm để xác định bị can đang ở đâu và bắt giữ những bị can đang lẩn trốn, phục vụ cho việc điều tra, xử lý tội phạm. Điều 161 BLTTHS quy định hai trường hợp, theo đó KSV sẽ yêu cầu CQĐT truy nã bị can. Trường hợp thứ nhất: khi bị can bỏ trốn. Điều luật không nói rõ bị can bỏ trốn trong hoàn cảnh nào. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, có thể có các tình huống: người phạm tội đã bỏ trốn trước khi khởi tố bị can; người đó trốn ngay sau khi bị khởi tố về hình sự trước khi CQĐT tống đạt quyết định khởi tố hình sự đối với người đó hoặc trước khi bị bắt (trong trường hợp phải áp dụng biện pháp ngăn chặn này); có thể người bị khởi tố bỏ trốn khỏi nơi tạm giam, tạm giữ. Trường hợp thứ hai: khi không biết bị can đang ở đâu. Có thể tại thời điểm đó, người bị khởi tố không có thông tin về việc bị khởi tố về hình sự. Có thể, người bị khởi tố đã nhận được thông tin về việc bị khởi tố nhưng chưa nhận được quyết định của CQĐT hoặc các thông tin chính thức khác về sự cần thiết phải xuất hiện trước CQĐT và không có ý định bỏ trốn. Mặc dù vậy CQĐT không biết được người bị khởi tố đang ở đâu, vì vậy mà VKS yêu cầu CQĐT truy nã bị can. Phê chuẩn, không phê chuẩn hoặc hủy bỏ các quyết định của CQĐT. Khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, VKS ra quyết định phê chuẩn hoặc không phê chuẩn các quyết định của CQĐT như quyết định khởi tố bị can, quyết định bắt bị can để tạm giam, quyết định tạm giam, gia hạn tạm giữ, tạm giam... VKS hủy bỏ các quyết định trái pháp luật của CQĐT là quyền năng quan trọng mà pháp luật quy định cho VKS, thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật, là phương tiện bảo đảm cho việc điều tra phải tuân thủ theo pháp luật TTHS một cách nghiêm chỉnh, tránh tùy tiện. Thực tế, VKS thực hiện quyền này khi đã yêu cầu nhưng CQĐT không thực hiện; chẳng hạn như việc thay đổi, hủy bỏ biện pháp bắt, tạm giữ, tạm giam và các biện pháp ngăn chặn khác theo quy định pháp luật, hủy bỏ các quyết định trái pháp luật như quyết định khởi tố, không khởi tố vụ án, quyết định đình đình chỉ điều tra. Tạm đình chỉ vụ án. Tạm đình chỉ vụ án là tạm ngừng việc tiến hành tố tụng đối với vụ án hoặc với từng bị can, nhưng quyền công tố vẫn tiếp tục được duy trì. Khi không còn căn cứ tạm đình chỉ vụ án thì hoạt động tố tụng đối với vụ án được phục hồi. Khoản 2 Điều 169 BLTTHS quy định VKS ra quyết định tạm đình chỉ vụ án trong những trường hợp sau: - Khi bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo khác mà có chứng nhận của Hội đồng giám định pháp y. Trường hợp này là trường hợp, sau khi hồ sơ đã chuyển sang VKS, KSV phát hiện bị can có những biểu hiện của bệnh tâm thần hoặc bệnh hiểm nghèo khác, KSV phải đề xuất với Viện trưởng VKS về việc trưng cầu giám định pháp y. Quyết định tạm đình chỉ vụ án chỉ được đưa ra sau khi có kết luận của Hội đồng giám định pháp y (Điều 131 BLTTHS). Cùng với việc ra quyết định tạm đình chỉ vụ án VKS còn ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với bị can được tạm đình chỉ do mắc bệnh tâm thần. - Khi bị can bỏ trốn mà không biết rõ bị can đang ở đâu. Trường hợp vụ án có nhiều bị can mà lý do để tạm đình chỉ vụ án không liên quan đến tất cả các bị can thì VKS chỉ ra quyết định tạm đình chỉ đối với từng bị can. 2.3 Những hoạt động kết thúc công tố trong giai đoạn điều tra. Những hoạt động kết thúc công tố trong giai đoạn điều tra bao gồm truy tố bị can và đình chỉ vụ án. Trong trường hợp truy tố bị can, hoạt động công tố trong giai đoạn điều tra kết thúc, đồng thời mở ra hoạt động truy tố trong giai đoạn xét xử. Trong trường hợp đình chỉ vụ án, hoạt động công tố trong giai đoạn điều tra kết thúc, đồng thời chấm dứt tố tụng đối với vụ án. Truy tố bị can. Quyền công tố do VKS thực hiện gồm tổng hợp nhiều quyền năng tố tụng, trong đó quyền truy cứu TNHS bị can trước Tòa án là quyền đặc trưng của VKS. Quyền này được thực hiện bằng quyết định truy tố của VKS sau khi nghiên cứu hồ sơ vụ án cùng bản kết luận điều tra, đề nghị truy tố của CQĐT. Nếu xác định có đầy đủ căn cứ để truy cứu TNHS đối với bị can, VKS ra quyết định truy tố bị can bằng bản cáo trạng theo đúng nội dung quy định tại Điều 167 BLTTHS. Nội dung của Bản cáo trạng phải ghi rõ ngày, giờ, tháng, năm, địa điểm xảy ra tội phạm; thủ đoạn, mục đích, động cơ phạm tội, hậu quả của tội phạm và những tình tiết quan trọng khác; những chứng cứ xác định tội trạng của bị can, những tình tiết tăng nặng và tình tiết giảm nhẹ TNHS; nhân thân của bị can và mọi tình tiết khác có ý nghĩa đối với vụ án. Phần kết luận của bản cáo trạng ghi rõ tội danh và điều khoản của BLHS được áp dụng. Riêng đối với những vụ án được tiến hành theo thủ tục rút gọn thì việc truy tố bị can không phải làm bản cáo trạng. Trong những trường hợp này, VKS sẽ truy tố bị can ra trước Tòa án bằng quyết định truy tố (Điều 323 BLTTHS). Tòa án chỉ thực hiện chức năng xét xử khi có quyết định truy tố của VKS. Nếu VKS không truy tố thì Tòa án không có cơ sở pháp lý để quyết định mở phiên tòa. Quyết định truy tố của VKS xác định giới hạn xét xử của Tòa án. Việc truy tố của VKS kịp thời, chính xác sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho công tác xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật và nâng cao hiệu quả đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm. Trong trường hợp vụ án không thuộc thẩm quyền truy tố của mình, VKS ra ngay quyết định chuyển vụ án cho VKS có thẩm quyền (khoản 4 Điều 166 BLTTHS). Đình chỉ vụ án. Khi CQĐT đề nghị truy tố, nếu thấy có đủ căn cứ thì VKS ra quyết định truy tố bị can, nếu thấy có căn cứ đình chỉ thì ra quyết định đình chỉ vụ án. Đình chỉ vụ án là quyết định chấm dứt việc tiến hành tố tụng đối với vụ án hoặc với từng bị can. Theo khoản 1 Điều 169 BLTTHS, VKS ra quyết định đình chỉ vụ án khi có một trong những căn cứ quy định tại khoản 2 Điều 105 và Điều 107 BLTTHS hoặc Điều 19, Điều 25 và khoản 2 Điều 69 BLHS. Các trường hợp mà luật TTHS đã xác định làm căn cứ ra quyết định đình chỉ vụ án được quy định cả trong BLTTHS lẫn BLHS. Do đó, đòi hỏi KSV khi nghiên cứu hồ sơ phải có thái độ thật sự nghiêm túc và khách quan, căn cứ vào các tình tiết thực tế của vụ án, đối chiếu với các quy định của BLTTHS và BLHS, đảm bảo loại trừ những trường hợp truy cứu TNHS không cần thiết, ảnh hưởng tới quyền lợi của bị can. VKS ra quyết định đình chỉ vụ án trong những trường hợp: - Khi người bị hại rút yêu cầu khởi tố. Người bị hại ở đây là những người thuộc khoản 1 Điều 105 BLTTHS. Trong trường hợp này cần chú ý: Nếu họ rút yêu cầu do bị ép buộc, đe dọa, dụ dỗ, lừa phỉnh mà không phải do họ tự nguyện; người bị hại là người có nhược điểm về thể chất hoặc tinh thần, không thể biểu lộ đúng ý chí của mình trong việc rút yêu cầu hoặc trong trường hợp vì lợi ích chung của xã hội thì mặc dù người bị hại rút yêu cầu thì VKS vẫn có thể tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án. - Khi xác định được một trong các căn cứ không cho phép khởi tố VAHS được quy định tại Điều 107 BLTTHS. - Có căn cứ quy định tại Điều 19 BLHS. Đây là trường hợp tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội. Tuy nhiên, cần chú ý là chỉ đình chỉ vụ án đối với tội mà người đó định phạm. Nếu xét thấy hành vi thực tế của người đó có đủ yếu tố cấu thành một tội khác thì VKS có thể trả lại hồ sơ để điều tra bổ sung về tội đó. - Có căn cứ quy định tại Điều 25 BLHS. Đây là trường hợp xét thấy do sự chuyển biến của tình hình mà hành vi phạm tội hoặc người phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa, hay trường hợp người phạm tội tự thú trước khi hành vi phạm tội của họ bị phát giác và người đó đã cố gắng tự mình hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả của tội phạm đồng thời có thái độ thành khẩn khai báo rõ sự việc phạm tội giúp việc điều tra và phát hiện tội phạm được thuận lợi, nhanh chóng hoặc người phạm tội được miễn TNHS khi có quyết định đại xá. - Có căn cứ quy định tại khoản 2 Điều 69 BLHS. Đây là trường hợp người phạm tội là người chưa thành niên, hành vi phạm tội ít nghiêm trọng, gây thiệt hại không lớn, có nhiều tình tiết giảm nhẹ và được gia đình hoặc cơ quan, tổ chức nhận giám sát, giáo dục. Như vậy, nội dung thực hành quyền công tố của VKS trong giai đoạn điều tra theo quy định tại Điều 112 BLTTHS xuyên suốt từ khi khởi tố vụ án đến khi quyết định truy tố bị can ra Tòa án hoặc đến khi có quyết định đình chỉ vụ án. Pháp luật quy định cho VKS có quyền hạn (nhiệm vụ) như vậy nhằm tăng cường trách nhiệm của VKS trong giai đoạn điều tra, tạo cơ sở để VKS có thể chủ động hơn trong quá trình điều tra, nhằm bảo đảm thu thập đầy đủ chứng cứ cho việc giải quyết vụ án đúng pháp luật. CHƯƠNG III THỰC TRẠNG THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN ĐIỀU TRA VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ TRONG GIAI ĐOẠN NÀY 3.1 Thực trạng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra. Đánh giá đầy đủ, đúng đắn thực trạng hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra là một vấn đề quan trọng để tìm ra nguyên nhân của những thành tựu cũng như của những tồn tại, làm cơ sở cho việc xác định những giải pháp nhằm nâng cao vai trò, chất lượng, hiệu quả hoạt động thực hiện quyền công tố của VKS. Những kết quả đạt được: Hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra của VKS trong nhiều năm qua đã có những tiến bộ. Qua 6 tháng đầu năm 2002, VKS các cấp đã từ chối phê chuẩn tạm giam hơn 200 trường hợp không đủ căn cứ theo quy định của pháp luật, nhưng cũng yêu cầu CQĐT bắt tạm giam hơn 100 trường hợp. Các VKS địa phương đã cùng với cơ quan điều tra xác định được hơn 1000 vụ án trọng điểm, VKS đã quyết định truy tố hơn 800 vụ. Năm 2003, VKS các cấp đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan Công an, đồng thời nâng cao trách nhiệm trong việc phê chuẩn bắt, tạm giữ, tạm giam. Số người bị bắt, tạm giữ sau đó bị khởi tố hình sự chiếm tỷ lệ 89,2%. Một số địa phương tỷ lệ bắt, giữ rồi chuyển khởi tố hình sự đạt trên 97%. VKS đã không phê chuẩn tạm giam gần 400 trường hợp do không đủ căn cứ theo quy định của pháp luật. Số bị can được VKS đình chỉ do không phạm tội giảm 40,4% so với năm 2002. VKS các cấp đã có nhiều tiến bộ trong việc quản lý và xử lý tin báo, tố giác về tội phạm, hạn chế việc bỏ lọt tội phạm. Thông qua tiếp nhận, quản lý và xử lý tin báo, tố giác về tội phạm, VKS các cấp đã yêu cầu CQĐT khởi tố gần 100 VAHS; hủy hàng chục quyết định khởi tố vụ án và quyết định không khởi tố vụ án của CQĐT. Trong 6 tháng đầu năm 2004, số vụ án VKS các cấp đã giải quyết đạt 88,6% số vụ phải xử lý, trong đó quyết định truy tố đạt 98,6% số vụ đã giải quyết. Do có sự phối hợp chặt chẽ giữa VKS các cấp với CQĐT trong việc quyết định và phê chuẩn việc bắt, tạm giữ nên chất lượng bắt, giữ được nâng lên. Số người bị bắt, tạm giữ hình sự được chuyển khởi tố hình sự đạt 92,1% [10, tr.129]. Năm 2004, VKSND các cấp đã yêu cầu CQĐT khởi tố 154 VAHS; hủy 31 quyết định không khởi tố không đúng của CQĐT; trực tiếp khởi tố và yêu cầu CQĐT tiến hành điều tra 65 vụ, tăng 16 vụ so với năm 2003; đã hủy bỏ 41 quyết định khởi tố vụ án, 18 quyết định khởi tố bị can của CQĐT. VKS quân sự các cấp đã yêu cầu CQĐT khởi tố 13 VAHS, tăng 8 vụ so với năm 2003 [13, tr.36]. Thông qua thực hành quyền công tố, nhiều VKS địa phương đã chú trọng việc tổng hợp vi phạm để ban hành kiến nghị, yêu cầu CQĐT khắc phục vi phạm. Thực hiện sự chỉ đạo của VKSNDTC, VKS các cấp đã nâng cao trách nhiệm trong việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn, đồng thời có biện pháp quản lý, theo dõi chặt chẽ các trường hợp quá hạn tạm giam trong các giai đoạn tố tụng để kịp thời kiến nghị, yêu cầu khắc phục. Số người bị bắt giữ chuyển khởi tố hình sự đạt 89,2%, tăng 1,2%. Việc phê chuẩn, không phê chuẩn các trường hợp bắt, tạm giam, gia hạn tạm giữ, gia hạn tạm giam được xem xét thận trọng hơn. VKS các cấp đã không phê chuẩn bắt khẩn cấp hơn 40 trường hợp, không phê chuẩn gia hạn tạm giữ hơn 80 trường hợp, không phê chuẩn tạm giam hơn 100 trường hợp, không phê chuẩn bắt giam hơn 90 trường hợp, không phê chuẩn gia hạn tạm giam gần 20 trường hợp, yêu cầu CQĐT bắt giam hơn 100 trường hợp để điều tra, xử lý theo pháp luật [10, tr.130]. Năm 2004, toàn quốc có 45.205 người bị bắt, tạm giữ hình sự, giảm 1.190 người so với năm 2003, CQĐT điều tra và VKS đã giải quyết được 44.682 người, trong đó khởi tố 40.995 người, đạt 91,7%, tăng 1,3% so với năm 2003. Cũng trong năm 2004, VKS các cấp đã giải quyết được 49.884 vụ/79.036 bị can trên tổng số 51.580 vụ/82.675 bị can, đạt 98,5% số vụ, tăng 0,6%; trong đó quyết định truy tố 49.182 vụ/77.505 bị can, đạt 96,7% số vụ án, tăng 0,2% so với năm 2003. CQĐT và VKS các cấp đình chỉ điều tra và đình chỉ vụ án do không phạm tội đối với 289 bị can, giảm 67 bị can và 18,8% so với năm 2003 [13, tr.36]. Như vậy, ngành kiểm sát đã có nhiều cố gắng, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan bảo vệ pháp luật khác đẩy nhanh tốc độ giải quyết án, đảm bảo đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm có hiệu quả. Trong lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm phạm an ninh quốc gia, VKS đã kịp thời đưa ra truy tố nhiều tội phạm nguy hiểm. Việc phát hiện và xử lý các vụ án đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc gia có tác động lớn đến dư luận trong và ngoài nước, làm rõ âm mưu đen tối của bọn phản động hòng gây mất ổn định chính trị đối với sự nghiệp cách mạng nước ta. Trong lĩnh vực đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế, đã truy tố nhiều vụ án tham nhũng lớn, buôn lậu lớn, điển hình như: vụ A Quý và đồng bọn buôn lậu, vụ TAMEXCO, vụ Tân Trường Sanh, vụ Minh Phụng - EPCO, vụ Ngân hàng Việt Hoa, vụ án Mường Tè - Lai Châu và một số vụ tham nhũng xảy ra tại Đồng Tháp, Cà Mau, Đã Nẵng v.v… Trong lĩnh vực phòng chống tội phạm xâm phạm trật tự trị an xã hội, các VKS tập trung giải quyết và đưa ra truy tố nhiều vụ án nghiêm trọng xâm phạm tính mạng, sức khỏe của công dân, các vụ phạm tội hiếp dâm, cờ bạc, vi phạm trật tự an toàn giao thông; đã tham gia giải quyết nhiều băng nhóm tội phạm nghiêm trọng như các vụ Vũ Xuân Trường, Nguyễn Văn Tám ở Nam Định, vụ Khánh Trắng và đồng bọn phạm tội giết người, cướp tài sản, vụ Trương Văn Cam ở thành phố Hồ Chí Minh, vụ Lã Thị Kim Oanh ở Hà Nội phạm tội tham ô, cố ý làm trái các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế, vụ Phạm Văn Phương ở Bà Rịa - Vũng Tàu phạm tội lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, vụ Bế Văn Huân phạm tội đưa hối lộ, nhận hối lộ, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng… Thông qua công tác nắm vững tình hình vi phạm và phạm tội, VKS đã kịp thời nắm chắc việc cơ quan Công an phân loại vi phạm và tội phạm, từ đó có biện pháp hạn chế tình hình khởi tố oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm. VKS đã yêu cầu CQĐT khởi tố nhiều vụ án hoặc tự mình khởi tố vụ án, khởi tố bị can và yêu cầu điều tra. Nhận thức rõ mục đích yêu cầu của công tác thực hành quyền công tố không chỉ nhằm bảo đảm việc truy tố tội phạm và người phạm tội có căn cứ và hợp pháp mà còn bảo đảm việc điều tra của các CQĐT được thực hiện đúng quy định của pháp luật nên trong quá trình công tác VKS đã chú trọng theo dõi và tập hợp các vi phạm pháp luật của CQĐT để sau đó kiến nghị khắc phục. Những hạn chế tốn tại: Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng công tác thực hành quyền công tố của VKS trong giai đoạn điều tra còn bộc lộ nhiều tồn tại cần được khắc phục. Hạn chế trong việc quản lý và xử lý tin báo, tố giác tội phạm của VKS. Nhiều nơi do không quản lý được tình hình tin báo, tố giác về tội phạm nên kết quả số VAHS khởi tố chưa phản ánh hết thực trạng số vụ phạm tội xảy ra, có những địa phương, VKS không yêu cầu CQĐT khởi tố hay trực tiếp khởi tố được VAHS nào. Vẫn còn xảy ra những trường hợp khởi tố oan, sai khi chưa đầy đủ dấu hiệu của tội phạm, gây ra nhiều hậu quả đáng tiếc, làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tình trạng để CQĐT khởi tố không đúng pháp luật còn xảy ra, nhưng VKS không kịp thời sử dụng quyền công tố để hủy bỏ, sau đó phải đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án. Tỷ lệ án đình chỉ điều tra hàng năm vẫn còn ở mức cao, thể hiện công tác thực hành quyền công tố chưa đạt hiệu quả, chất lượng cao, chưa bám sát chặt chẽ quá trình điều tra. Đặc biệt là trong những năm gần đây, công tác thực hành quyền công tố đã để xảy ra nhiều vụ án sai lầm nghiêm trọng, làm oan người vô tội, để lọt tội phạm. Một tồn tại cần chú ý là tỷ lệ số vụ án được VKS các cấp thực hành quyền công tố ngay từ khi khởi tố và trong quá trình điều tra còn thấp, có những nơi chỉ mang tính hình thức, không đạt được hiệu quả thực sự. Việc không thực hành quyền công tố ngay từ đầu là một trong các nguyên nhân làm giảm chất lượng hoạt động thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra. Do không thực hành quyền công tố ngay từ đầu nên công tác thực hành quyền công tố trở nên thụ động, phụ thuộc vào kết quả điều tra của CQĐT. VKS không kịp thời phát hiện ra các vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra cũng như không chỉ đạo được quá trình điều tra, để xảy ra những trường hợp truy tố không có căn cứ, làm oan người vô tội. Do không khẳng định được đúng vai trò của mình nên vẫn còn xảy ra tình trạng cáo trạng chỉ là sự sao chép bản kết luận điều tra của CQĐT một cách thụ động. Chất lượng điều tra, thu thập chứng cứ ở giai đoạn điều tra chưa cao nên việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung còn nhiều. Năm 2004, VKS trả hồ sơ để CQĐT điều tra bổ sung 3.162 vụ chiếm 6,1% tổng số vụ thụ lý, tăng 1.254 vụ và 2,5% so với năm 2003; Tòa án trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung 2.517 vụ, chiếm 5,1% số vụ án truy tố, tăng 650 vụ và 1,4% so với năm 2003 [13, tr.38]. Trong quan hệ với CQĐT vẫn còn biểu hiện của tư tưởng hoặc ngại va chạm, xuôi chiều nên không sâu sát, kịp thời phát hiện các vi phạm pháp luật của CQĐT, hoặc tuyệt đối hóa quan hệ phối hợp mà buông xuôi trách nhiệm, ỷ lại vào sự chỉ đạo của cấp trên hoặc của liên ngành, do vậy công tác phát hiện và kiến nghị đối với các vi phạm pháp luật của CQĐT chưa làm thường xuyên và đều đặn ở ba cấp kiểm sát. Ngoài ra còn tồn tại những bất cập, cả chủ quan và khách quan như chưa có cơ chế bảo đảm để VKS thực hiện tốt chức năng của mình; lực lượng KSV nhiều nơi còn thiếu trong khi lượng án quá nhiều; năng lực, trình độ và tinh thần trách nhiệm của đội ngũ KSV chưa cao; cơ sở vật chất, phương tiện làm việc còn thiếu. Vì vậy, trong thời gian tới, cần phải có những giải pháp tích cực, thiết thực để nâng cao chất lượng hiệu quả công tác thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra VAHS. 3.2 Những giải pháp nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra. Để VKS làm tốt vai trò của mình trong hoạt động thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra và nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả của hoạt động này, chúng tôi cho rằng cần thực hiện tốt những giải pháp sau: Những giải pháp hoàn thiện pháp luật. Trong quá trình nghiên cứu thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra VAHS, chúng tôi thấy cần phải có hướng dẫn cụ thể một số quy định của BLTTHS để thực hiện nghiêm chỉnh thống nhất, tạo thuận lợi hơn cho VKS khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra. - Điều 112 BLTTHS quy định: nếu hành vi của ĐTV bị thay đổi có dấu hiệu tội phạm thì VKS sẽ khởi tố về hình sự. Ở đây BLTTHS quy định không rõ là khởi tố VAHS hay khởi tố bị can? Nếu là khởi tố VAHS thì đây có phải là căn cứ thứ ba để VKS ra quyết định khởi tố vụ án bên cạnh hai căn cứ: VKS ra quyết định khởi tố VAHS trong trường hợp VKS hủy bỏ quyết định không khởi tố vụ án của các cơ quan có quyền khởi tố và trong trường hợp Hội đồng xét xử yêu cầu khởi tố vụ án. Theo chúng tôi, trong trường hợp này pháp luật nên quy định theo hướng VKS có quyền khởi tố VAHS và cả khởi tố bị can. Vì vậy, các căn cứ để VKS khởi tố VAHS, khởi tố bị can không chỉ dừng lại ở những căn cứ đã được quy định mà cần bổ sung thêm. Đó là, nếu hành vi của ĐTV bị thay đổi có dấu hiệu tội phạm thì VKS sẽ ra quyết định khởi tố VAHS, khởi tố bị can. Khoản 3 Điều 112 BLTTHS cần được sửa đổi, bổ sung như sau: “3. Yêu cầu Thủ trưởng Cơ quan điều tra thay đổi Điều tra viên theo quy định của Bộ luật này; nếu hành vi của Điều tra viên có dấu hiệu tội phạm thì khởi tố vụ án hình sự và khởi tố bị can;” - Theo khoản 2 Điều 88 BLTTHS, bị can thuộc đối tượng phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi, người già yếu, người bị bệnh nặng mà có nơi cư trú rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ các trường hợp: + Bị can bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã; + Bị can được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng tiếp tục phạm tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc điều tra, truy tố; + Bị can phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia và có căn cứ cho rằng nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại đến an ninh quốc gia. Quy định trên khiến nhiều người cho rằng các đối tượng này bao gồm các trường hợp theo khoản 1 Điều 88 BLTTHS và cả trường hợp phạm tội ít nghiêm trọng mà khung hình phạt từ 2 năm tù trở xuống. Vì vậy, theo tinh thần của BLTTHS về căn cứ áp dụng tạm giam, cần hướng dẫn thống nhất cách hiểu những đối tượng quy định tại khoản 2 Điều 88 BLTTHS có các căn cứ quy định tại các điểm a, b, c nhưng phải thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 88 BLTTHS thì mới tạm giam. Khoản 2 Điều 88 BLTTHS cần được sửa đổi, bổ sung như sau: “2. Đối với bị can, bị cáo là phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con dưới ba mươi sáu tháng tuổi, là người già yếu, người bị bệnh nặng có nơi cư trú rõ ràng thì không tạm giam mà áp dụng biện pháp ngăn chặn khác, trừ những trường hợp bị can, bị cáo thuộc khoản 1 điều này mà: a) Bỏ trốn và bị bắt theo lệnh truy nã; b) Được áp dụng biện pháp ngăn chặn khác nhưng tiếp tục phạm tội hoặc cố ý gây cản trở nghiêm trọng đến việc điều tra, truy tố, xét xử; c) Phạm tội xâm phạm an ninh quốc gia và có đủ căn cứ cho rằng nếu không tạm giam đối với họ thì sẽ gây nguy hại đến an ninh quốc gia.” - Khoản 1 Điều 104 BLTTHS quy định: VKS ra quyết định khởi tố VAHS trong trường hợp VKS hủy quyết định không khởi tố của các cơ quan quy định tại khoản này và trong trường hợp Hội đồng xét xử yêu cầu khởi tố. Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu VKS khởi tố VAHS nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra. Việc quy định cho Tòa án quyền khởi tố VAHS có hợp lý không? Bởi chức năng chính của Tòa án là xét xử, hơn nữa chỉ khi nào VKS thực hành quyền công tố qua các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố thì lúc đó Tòa án mới có thể thực hiện chức năng xét xử của mình. Do đó, giao cho Tòa án khởi tố rồi tiếp đến lại xét xử VAHS có hoàn toàn hợp lý và khách quan không? Theo ý kiến của chúng tôi, nên chăng chỉ quy định cho Tòa án có thẩm quyền yêu cầu khởi tố. Khi có yêu cầu khởi tố của Tòa án, VKS phải nhanh chóng xem xét, điều tra để xác định xem có dấu hiệu tội phạm hay không để ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu CQĐT khởi tố điều tra. Đoạn 3 khoản 1 Điều 104 BLTTHS cần được sửa đổi như sau: “Hội đồng xét xử yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên toà mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra.” - Khoản 1 Điều 12 Luật tổ chức VKSND quy định: Mọi hành vi phạm tội đều phải được khởi tố, điều tra và xử lý kịp thời, không để lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội. Với quy định như thế này cũng đã thể hiện được mục đích của TTHS được ghi nhận trong BLTTHS: Mọi hành vi phạm tội đều bị đưa ra xử lý theo pháp luật. Trong thực tế thì không phải mọi hành vi phạm tội nào cũng bị phát hiện và đưa ra xét xử. Nhưng điều quan trọng hơn là khi tội phạm bị phát hiện thì việc xử lý ra sao? Khâu tiếp nhận và xử lý các tin báo, tố giác về tội phạm được thực hiện như thế nào? Trách nhiệm của các cơ quan này trong việc tiếp nhận và xử lý tin báo, tố giác về tội phạm? Chính vì vậy vẫn còn những hành vi phạm tội không bị khởi tố dẫn đến để lọt người phạm tội, gây ra oan sai đối với người vô tội. Do vậy nên bổ sung vào khoản 1 Điều 12 Luật tổ chức VKSND quy định: Tất cả những tin báo, tố giác về tội phạm phải được tiếp nhận đầy đủ và xử lý kịp thời, điều tra, xác minh để khởi tố đối với mọi hành vi phạm tội, không để lọt người phạm tội, làm oan người vô tội. Những giải pháp khác. - Cần nắm vững và thực hiện đúng, đầy đủ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của ngành. Nắm vững và thực hiện đúng, đầy đủ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của ngành trước hết là nhận thức đầy đủ, thống nhất không chỉ về nội dung mà cả tinh thần của điều luật. Các quy định của pháp luật trong Luật tổ chức VKSND, Pháp lệnh VKS quân sự, BLTTHS, có sự nhấn mạnh chức năng thực hành quyền công tố trong quan hệ với chức năng kiểm sát ở giai đoạn điều tra. Đó là các quy định nhằm khẳng định vị trí trọng tâm, có tính ưu tiên của chức năng thực hành quyền công tố, nhằm bảo đảm tính có căn cứ, tính hợp pháp trong việc VKS xem xét để truy cứu TNHS đối với người phạm tội. Nắm vững và thực hiện đầy đủ các quy định về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của ngành tức là phải nhận thức được mối quan hệ chặt chẽ giữa các công tác thực hiện chức năng; nhận thức được mối quan hệ chặt chẽ giữa quyền hạn của VKS với trách nhiệm của VKS các cấp trong việc thực hiện các quyền hạn đó. - Tăng cường vai trò lãnh đạo của Viện trưởng VKS các cấp, kết hợp với tăng cường quyền hạn và trách nhiệm của các KSV trong hoạt động thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra. Với vai trò là người lãnh đạo, chỉ đạo và chịu trách nhiệm chung về toàn bộ hoạt động của VKS mỗi cấp cũng như chịu trách nhiệm về hoạt động của VKS cấp dưới, đòi hỏi trước hết Viện trưởng VKS các cấp phải tham gia trực tiếp vào hoạt động thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra, bảo đảm các quyết định pháp lý được ban hành phải đúng đắn, hợp pháp, có căn cứ. Việc nâng cao trách nhiệm của Viện trưởng VKS các cấp được đặt trong quan hệ với việc nâng cao quyền hạn, trách nhiệm của KSV. Mối quan hệ này phải được giải quyết hài hòa, nếu không sẽ xảy ra tình trạng, hoặc là quá coi trọng vai trò của Viện trưởng mà hạ thấp vai trò của KSV (điều này sẽ dẫn đến tình trạng làm cho KSV không phát huy được vai trò sáng tạo, dễ thụ động, ỷ lại cho Viện trưởng), hoặc là quá coi trọng quyền hạn của KSV mà bỏ quên trách nhiệm của Viện trưởng. Do đó, phải quy định để phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm của Viện trưởng với quyền hạn, trách nhiệm của KSV. - Tăng cường tính độc lập của cơ quan thực hành quyền công tố. Hệ thống VKS thực hiện chức năng thực hành quyền công tố ở nước ta trực thuộc Quốc hội - Cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất là một điều kiện quan trọng để cơ quan này có khả năng độc lập trong hoạt động thực hiện chức năng của mình. Hiện nay các VKS địa phương đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy địa phương, do bị phụ thuộc như vậy nên VKS một số nơi đã không thể phát huy được vai trò của mình, kiên quyết xử lý những vụ án thuộc thẩm quyền. Bên cạnh đó, trong mối quan hệ với CQĐT cũng có mâu thuẫn, xét về khía cạnh địa vị pháp lý trong TTHS, Viện trưởng VKS có quyền mang tính chế ước đối với CQĐT cùng cấp, nhưng về vị thế chính trị trong cấp ủy địa phương thì Thủ trưởng CQĐT luôn có vị thế cao hơn (ủy viên thường vụ). Chính điều này là một yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng VKS không phát huy được thực hành quyền công tố chế ước CQĐT, dẫn đến hoạt động của VKS trong giai đoạn điều tra chỉ mang tính hình thức, xuôi theo chiều CQĐT. Theo chúng tôi, để khắc phục tình trạng này, phải cải cách tổ chức hệ thống VKS theo khu vực; tố chức Đảng không trực thuộc cấp ủy địa phương nữa mới bảo đảm sự độc lập của VKS khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình [11, tr.49]. - VKS cần kết hợp nhịp nhàng giữa chức năng thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra với kiểm sát điều tra. BLTTHS đã quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của VKS khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra và kiểm sát điều tra trong hai điều luật khác nhau (Điều 112, Điều 113 BLTTHS). Hai mặt hoạt động này của VKS luôn diễn ra song song, đan xen vào nhau và có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ, hoạt động này là tiền đề cho hoạt động kia và ngược lại. Trên thực tế hoạt động của VKS cần tránh việc tuyệt đối hóa chức năng thực hành quyền công tố, không quan tâm đến hoạt động kiểm sát và việc tách rời hai mặt của hoạt động này, không thấy được mối quan hệ, sự tác động và ảnh hưởng lẫn nhau giữa chúng. Vì vậy, khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra phải luôn quán triệt và thấy được tầm quan trọng và mối liên hệ mật thiết với hoạt động kiểm sát. Hoạt động kiểm sát điều tra chính là yếu tố bảo đảm cho hoạt động thực hành quyền công tố đạt hiệu quả. - Tổ chức thực hiện một cách khoa học việc KSV tham gia trực tiếp vào các hoạt động điều tra để nắm chắc vụ án. Trước hết, đối với mỗi vụ án sau khi đã xem xét quyết định khởi tố có căn cứ, hợp pháp thì đề ra yêu cầu điều tra cụ thể, kịp thời; yêu cầu CQĐT tập trung điều tra làm rõ các vấn đề phục vụ cho việc giải quyết vụ án. KSV chỉ trực tiếp tiến hành các hoạt động điều tra khi các yêu cầu điều tra không được thực hiện nghiêm chỉnh, khi thấy phải kiểm tra lại độ tin cậy của chứng cứ hoặc trong những trường hợp lời khai bị can, nhân chứng, người bị hại còn mâu thuẫn; vụ án đặc biệt nghiêm trọng; bị can lúc thì nhận tội, lúc thì chối tội hoặc có dấu hiệu dụ cung, mớm cung, bức cung, bị nhục hình. Tùy từng thời điểm, đối với từng vụ án cụ thể, VKS cần cử KSV tham gia trực tiếp cùng ĐTV để tiến hành các hoạt động điều tra nhất định. Bên cạnh đó, VKS phân công KSV theo dõi việc giải quyết tin báo, tố giác tội phạm ngay từ đầu chứ không phải chỉ đến khi đã khởi tố vụ án mới phân công để bảo đảm KSV nắm chắc vụ án và chủ động thực hiện nhanh chóng các hoạt động sau đó như đề xuất phê chuẩn khởi tố bị can, phê chuẩn áp dụng biện pháp ngăn chặn; xác định sự cần thiết phải tham gia vào các hoạt động điều tra nhất định. Để nâng cao hiệu quả của hoạt động thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, bên cạnh những giải pháp đã nêu trên thì chúng tôi có một số kiến nghị sau: - Trước mắt, VKS giữ nguyên chức năng như hiện nay là thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. VKS được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án. Nghiên cứu việc chuyển VKS thành Viện Công tố, tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra. - Nhanh chóng kiện toàn tổ chức, sắp xếp lại và tăng cường đội ngũ cán bộ có phẩm chất đạo đức tốt, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho bộ phận thực hành quyền công tố. Để hoạt động thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra đạt chất lượng, hiệu quả cao, đáp ứng được các yêu cầu của tình hình mới, việc đổi mới tổ chức và cán bộ ở khâu công tác này thực sự trở nên cấp thiết. Việc xây dựng đội ngũ cán bộ phải trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của tổ chức; việc bố trí, sắp xếp cán bộ phải căn cứ vào nhu cầu công việc. - Đổi mới công tác quản lý, chỉ đạo điều hành trong hoạt động thực hành quyền công tố. Tăng cường hơn nữa công tác kiểm tra, giám sát của VKS cấp trên đối với VKS cấp dưới, trong việc thực hiện các quy định của BLTTHS và Quy chế về công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong việc điều tra các VAHS. Hiện nay đang tồn tại hiện tượng cấp dưới do sợ trách nhiệm, và có phần ít chịu tìm tòi, suy nghĩ, chưa làm đến nơi đến chốn, không xem xét kỹ lưỡng, không có quan điểm giải quyết rõ ràng, nên đùn đẩy bằng cách thỉnh thị xin ý kiến cấp trên. Ngược lại, khi nhận được thỉnh thị của cấp dưới, việc trả lời của cấp trên rất chậm, có khi thì trả lời chung chung, nước đôi dẫn đến tình trạng cấp dưới bị lúng túng, không biết nên giải quyết thế nào. Trước tình hình đó, cần thiết phải ban hành Quy chế về việc thỉnh thị và trả lời thỉnh thị, quy định chi tiết các vấn đề liên quan đến việc thỉnh thị và trả lời thỉnh thị. - Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa các bộ phận, đơn vị nghiệp vụ, giữa VKS cấp dưới và VKS cấp trên, giữa VKS với các cơ quan, ban ngành khác. Ban hành quy chế phối hợp giữa các chủ thể này. - Cùng với việc tham gia hoàn thiện hệ thống pháp luật, cần đẩy mạnh hơn nữa hoạt động hướng dẫn thi hành pháp luật. Thực tế cho thấy, hệ thống pháp luật nước ta đang có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, chung chung, thiếu rõ ràng, cụ thể. Do vậy, Quốc hội đã yêu cầu các cơ quan khi trình dự án luật, pháp lệnh phải trình cả các văn bản hướng dẫn thi hành. Điều này rất khó thực hiện trong một thời gian ngắn, vì nếu đã cụ thể hóa được ngay thì bản thân dự án luật, pháp lệnh đã không cần phải được hướng dẫn thi hành nữa. Bởi vậy, vấn đề hướng dẫn thi hành pháp luật được đặt ra một cách cấp bách. KẾT LUẬN Khi nghiên cứu đề tài: “Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra theo quy định của luật tố tụng hình sự Việt Nam”, chúng tôi đã đưa ra được khái niệm về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra như sau: Thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra VAHS là việc sử dụng tổng hợp các quyền năng pháp lý thuộc nội dung quyền công tố để thực hiện việc truy cứu TNHS đối với người phạm tội trước khi xét xử sơ thẩm. Nghiên cứu những hoạt động của VKS khi thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra theo quy định tại Điều 112 BLTTHS cho thấy phạm vi thực hành quyền công tố ở giai đoạn điều tra được hiểu ở phạm vi rộng, bao gồm các giai đoạn trước khi xét xử sơ thẩm (giai đoạn khởi tố, giai đoạn điều tra, giai đoạn quyết định việc truy tố). Hoạt động thực hành quyền công tố của VKS trong giai đoạn điều tra đã đạt được những kết quả đáng kể, nhưng bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều bất cập, chưa đáp ứng được nhu cầu, đòi hỏi của cuộc đấu tranh chống tội phạm. Để thực hiện tốt các quy định của pháp luật về thực hành quyền công tố, đáp ứng mục tiêu nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra, cần chú trọng một số vấn đề: hoàn thiện hệ thống pháp luật; nắm vững và thực hiện đúng, đầy đủ vai trò, chức năng, nhiệm vụ của ngành; tăng cường tính độc lập của cơ quan tiến hành công tố... DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Nguyễn Thái Bình, Điều tra viên và Thủ trưởng Cơ quan điều tra theo pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ luật học 2005. Bộ luật hình sự năm 1999. Nguyễn Minh Đức, Thực hiện quyền công tố trong tố tụng hình sự, Khóa luận tốt nghiệp năm 2004. Hiến pháp nước CHXHCN VN năm 1992. Lê Thị Tuyết Hoa, Nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố của Viện kiểm sát trong giai đoạn điều tra tội phạm, Tạp chí kiểm sát số 8/2002. Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân. Phạm Quang Luyện, Quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra trong quá trình điều tra vụ án hình sự, Tạp chí kiểm sát số 12/2003. Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ chính trị về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020. Quy chế tạm thời về công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong điều tra vụ án hình sự hình sự. Lê Hữu Thể, Thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp trong giai đoạn điều tra, NXB Tư pháp, Hà Nội, 2005. Phùng Như Thịnh, Địa vị pháp lý của điều tra viên trong tố tụng hình sự nước ta, Luận án thạc sĩ luật học năm 2000. Thông tư liên tịch số 05/2005/TTLT - VKSTC - BCA - BQP về quan hệ phối hợp giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát trong việc thực hiện một số quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003. Phan Vũ Trang, Thực hành quyền công tố theo Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Luận văn thạc sĩ luật học năm 2005. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật tố tụng hình sự Việt Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội, 2006. Trường Đại học Luật Hà Nội, Thư viện, Bàn về quyền công tố, Hà Nội 2003. Võ Khánh Vinh, Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự, NXB Công an nhân dân, Hà Nội 2004. Vụ công tác lập pháp Viện khoa học kiểm sát, Những sửa đổi cơ bản của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, NXB Tư pháp, Hà Nội 2003. MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự. BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự. CQĐT : Cơ quan điều tra. ĐTV : Điều tra viên. KSV : Kiểm sát viên. TNHS : Trách nhiệm hình sự. TTHS : Tố tụng hình sự. VAHS : Vụ án hình sự. VKS : Viện kiểm sát. VKSND : Viện kiểm sát nhân dân. VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân tối cao.