Đề tài Thực trạng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam

÷ng th«ng tin cÇn thiÕt, ®Çy ®ñ, cËp nhËt phôc vô c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc. §Æc biÖt, ®Þa chØ nµy cßn cung cÊp ph­¬ng tiÖn xin phÐp ®Çu t­ qua m¹ng. Nh­ng thùc tÕ cÇn xÐt tíi ë ®©y lµ bªn gãp vèn liªn doanh víi c¸c c«ng ty liªn doanh n­íc ngoµi chñ yÕu vÉn lµ nhµ n­íc vµ rÊt Ýt c¸c DNVVN gãp vèn liªn doanh. Thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n-phÇn lín lµ c¸c DNVVN-chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá trong vèn liªn doanh víi bªn ngoµi vµ vÉn ch­a cã chÝnh s¸ch tÝch cùc khuyÕn khÝch khu vùc c¸c DNVVN tham gia nhiÒu h¬n vµo c¸c dù ¸n liªn doanh n­íc ngoµi. b. ChÝnh s¸ch tÝn dông Ho¹t ®éng hç trî tÝn dông cña nhµ n­íc ®èi víi c¸c DNVVN ®­îc quy ®Þnh cô thÓ t¹i NghÞ ®Þnh 43/1999/ND-CP ngµy 29/6/1999 vÒ tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc, ®©y chÝnh lµ mét b­íc tiÕn quan träng trong viÖc thèng nhÊt c¬ chÕ, thÓ lÖ tÝn dông vµ ®Çu mèi cho vay ®Çu t­ ph¸t triÓn Nhµ n­íc, theo NghÞ ®Þnh nµy, tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cho DNVVN cña nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn th«ng qua Qòy hç trî ph¸t triÓn( ®­îc ChÝnh phñ thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh 50/1999/ND-CP ngµy 8/7/1999) d­íi ba h×nh thøc ®Çu t­ hç trî DNVVN lµ : Cho vay ®Çu t­ : §èi t­îng ®­îc vay lµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng thu håi vèn trùc tiÕp bao gåm nh÷ng dù ¸n ®Çu t­ t¹i c¸c vïng khã kh¨n theo danh môc ban hµnh kÌm theo, c¸c dù ¸n nu«i trång thñy s¶n, dù ¸n vÒ x· héi ho¸ y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸, c¸c dù ¸n cã sö dông vèn ODA.Thêi h¹n vay tèi ®a lµ 10 n¨m Hç trî l·i suÊt sau ®Çu t­ : Lµ h×nh thøc Nhµ n­íc th«ng qua quü hç trî ph¸t triÓn hç trî mét phÇn l·i suÊt cho chñ ®Çu t­ vay vèn ®Ó ®Çu t­ dù ¸n sau khi dù ¸n ®· hoµn thµnh vµ ®­a vµo sö dông. §èi t­îng ®­îc hç trî lµ c¸c dù ¸n ®­îc h­ëng ­u ®·i theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc. B¶o l·nh tÝn dông ®Çu t­ : Lµ cam kÕt cña quü hç trî ph¸t triÓn víi tæ chøc tÝn dông cho vay vèn vÒ viÖc tr¶ nî ®Çy ®ñ, ®óng h¹n cña bªn ®i vay. Quü hç trî sÏ cã tr¸ch nhiÖm khi bªn ®i vay kh«ng tr¶ ®­îc nî. §èi t­îng ®­îc b¶o l·nh lµ c¸c chñ ®Çu t­ cã dù ¸n ®Çu t­ thuéc diÖn ®­îc h­ëng ­u ®·i theo LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc nh­ng kh«ng ®­îc hç trî l·i suÊt sau ®Çu t­, kh«ng ®­îc vay hoÆc míi chØ ®­îc vay mét phÇn vèn tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña Nhµ n­íc. TiÕp cËn cña DNVVN víi tÝn dông còng ®­îc c¶i thiÖn h¬n th«ng qua viÖc tù do ho¸ l·i suÊt trong n¨m 2001. Vao th¸ng 6/2001, trÇn l·i suÊt cho vay ®· ®­îc xo¸ bá vµ ®­îc phÐp vay trªn møc l·i suÊt c¬ b¶n ¸p dông ®· c¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn tÝn dông cña c¸c DNVVN. D­íi 3 h×nh thøc ®ã, nhiÒu c¸c DNVVN ®· tËn dông cã hiÖu qu¶ vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh.Tuy nhiªn mét thùc tÕ lµ dÉu r»ng c¸c DNVVN ®­îc quyÒn vay vèn tÝn dông phôc vô cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh nh­ng trªn thùc tÕ th× c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh cã rÊt Ýt c¬ héi ®Ó tiÕp cËn víi nh÷ng nguån vèn tÝn dông cho giai ®o¹n ®Çu míi thµnh lËp v× theo c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c thÓ lÖ tÝn dông th× hä ph¶i cã nh÷ng tµi s¶n cÇm cè hoÆc thÕ chÊp cho nh÷ng kho¶n vay nµy. C¸c DNVVN vÉn gÆp nh÷ng khã kh¨n trong viÖc chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt, thñ tôc ®Þnh gi¸ tµi s¶n cÇm cè, thÕ chÊp. Trong khi ®ã nh÷ng doanh nghiÖp quèc doanh kh«ng hÒ ph¶i ký quü cho nh÷ng kho¶n vay tÝn dông t­¬ng tù. Nh÷ng thÓ lÖ tÝn dông nµy t¹o sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp quèc doanh vµ ngoµi quèc doanh. H¬n n÷a, kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu tÝn dông cña ng©n hµng cßn h¹n chÕ, ho¹t ®éng tÝn dông cña hä rÊt khã më réng trong khi c¸c kho¶n nî xÊu ®ang ngµy cµng t¨ng lªn. DNVVN còng gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn tÝn dông tõ bªn ngoµi trong khi mµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt nam cßn ch­a ho¹t ®éng. C¸c nguån vèn hç trî nh­ kho¶n hç trî tõ Dù ¸n hç trî tµi chÝnh cho c¸c DNVVN cña Ng©n hµng hîp t¸c quèc tÕ NhËt b¶n(JBIC), Dù ¸n hç trî DNVVN do phÝa Italy, Dù ¸n UNDP râ rµng lµ cã hiÖu qu¶ nh­ng ch­a cã nhiÒu. Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn trong n­íc cßn h¹n chÕ, c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n d­êng nh­ n»m ngoµi tÇm víi cña c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh, c¸c nguån vèn tÝn dông ng¾n h¹n còng kh«ng hoµn toµn thuËn lîi. ChÝnh v× lÝ do ®ã mµ nguån vèn cña c¸c DNVVN chñ yÕu l¹i ®Õn tõ c¸c nguån tÝn dông kh«ng chÝnh thøc. c. ChÝnh s¸ch thuÕ. Sù ®æi míi trong chÝnh s¸ch thuÕ cña ChÝnh phñ ®èi víi doanh nghiÖp nãi chung vµ DNVVN nãi riªng thÓ hiÖn râ nhÊt ë viÖc thay thuÕ doanh thu b»ng thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT) kÓ tõ ngµy 1/1/1999. Theo ®ã, 1/3 sè l­îng hµng ho¸ dÞch vô chÞu møc thuÕ suÊt 5%, 62% chÞu møc thuÕ suÊt 10%, 5% chÞu møc thuÕ suÊt 20%, tÝnh b×nh qu©n trung b×nh th× møc thuÕ trung b×nh nh­ vËy lµ kh¸ hîp lý. T¹i 2 kú häp cña Quèc héi( kú häp 10-1998 vµ kú häp 4-1999), ®· ra ®êi nh÷ng nghÞ quyÕt xö lÝ kÞp thêi, th¸o gì khã kh¨n cho c¸c DNVVN lµ gi¶m 50% møc thuÕ suÊt cho ngµnh du lÞch, kh¸ch s¹n, ¨n uèng vµ 7 nhãm hµng ho¸ c¬ b¶n kh¸c vµ mét sè mÆt hµng c¬ khÝ phôc vô n«ng nghiÖp. ViÖc ¸p dông thuÕ VAT lµ cÇn thiÕt nh­ng thêi ®iÓm b¾t ®Çu ¸p dông l¹i lµ lóc nÒn kinh tÕ ®ang chÞu ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¼ng tµi chÝnh khu vùc 1997-1998, c¸c doanh nghiÖp nãi chung lóc ®ã ®ang gÆp khã kh¨n. Nh­ vËy ch­a hîp lý l¾m vµ ch­a tËn dông hiÖu qña triÖt ®Ó cña thuÕ VAT. H¬n n÷a, sù chuÈn bÞ cho quy tr×nh ¸p dông thuÕ VAT ch­a kü l­ìng ë c¶ 3 cÊp ®é lµ c¬ quan ban hµnh, c¬ quan hµnh thu vµ ®èi t­îng chÞu thuÕ. MÆc dï ®· ban hµnh h¬n 200 v¨n b¶n gi¶i tr×nh h­íng dÉn nh­ng c¬ quan hµnh thu vÉn thùc hiÖn kh¸ vÊt v¶, khã kh¨n vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt tËn gèc. §èi t­îng nép thuÕ chñ yÕu lµ c¸c DNVVN, tr×nh ®é qu¶n lÝ cña hÖ thèng thuÕ vµ c¶ ng­êi tiªu dïng còng thÊp, nh­ng thuÕ l¹i ®­a ra yªu cÇu qu¸ cao, qu¶n lÝ thu ®èi víi toµn bé c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh, ®a môc tiªu nh­ thu ng©n s¸ch, thóc ®Èy xuÊt khÈu, ­u tiªn cho mét sè ngµnh vµ mét sè ­u tiªn cho tiªu dïng mang tÝnh x· héi... Sù phøc t¹p nµy khiÕn VAT ch­a thùc sù phï hîp víi c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng. H¬n n÷a, trong mét sè tr­êng hîp th× thuÕ VAT cßn cao h¬n thuÕ doanh thu ®èi víi c¸c DNVVN do viÖc khÊu trõ VAT ®Çu vµo ch­a ®Çy ®ñ. V× vËy cã kh¸ nhiÒu DNVVN ph¶i thu hÑp ho¹t ®éng sña xuÊt kinh doanh do thiÕu vèn v× ph¶i nép thuÕ VAT tr­íc nh­ng kh©u hoµn thuÕ l¹i tiÕn hµnh qu¸ chËm. DNVVN bÞ thiÖt h¹i ®¸ng kÓ do sè vèn bÞ chiÕm dông nµy trong khi hä vÉn ph¶i nép l·i suÊt ng©n hµng ( vèn vay ng©n hµng chiÕm tíi 70%-80% tæng vèn cña c¸c DNVVN). Cô thÓ nh­ tr­êng hîp quy ®Þnh hµng nhËp khÈu ph¶i chÞu thuÕ VAT ngay khi míi nhËp vÒ ®· khiÕn cho gi¸ thµnh s¶n xuÊt bÞ ®éi lªn ë nh÷ng mÆt hµng cã nguyªn liÖu nhËp khÈu. Nh÷ng nç lùc vÒ hç trî thuÕ cho DNVVN cßn ph¶i nãi ®Õn c¸c ­u ®·i vÒ thuÕ ®­îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 51/1999/ND-CP ngµy 8/7/1999 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt thi hµnh LuËt khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc( ®· söa ®æi). T¹i ®ã, c¸c møc thuÕ ­u ®·i ®­îc thÓ hiÖn ë c¸c danh môc A, B, C vÒ dù ¸n ®Çu t­. T¹i ®ã còng chi tiÕt nh÷ng quy ®Þnh vÒ thêi h¹n miÔn thuÕ, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp. §iÓn h×nh lµ c¸c tr­êng hîp miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t­ më réng, ®Çu t­ chiÒu s©u, ®èi víi c¸c dù ¸n BOT, BTO, ®èi víi s¶n xuÊt, kinh doanh hµng xuÊt khÈu. Ngoµi ra cßn cã quy ®Þnh miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi thiÕt bÞ m¸y mãc t¹o tµi s¶n cè ®Þnh cña doanh nghiÖp, miÔn thuÕ thu nhËp c¸ nh©n, miÔn gi¶m thuÕ sö dông ®Êt. 3. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai LuËt ®Êt ®ai ®­îc ban hµnh vµ trùc tiÕp ®iÒu chØnh vÊn ®Ò ®Êt ®ai víi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp tõ n¨m 1993. Mét vÊn ®Ò næi lªn hµng ®Çu hiÖn nay lµ nÕu mçi doanh nghiÖp cã mét giÊy chøng nhËn vÒ quyÒn sö dông ®Êt th× sÏ gi¶m bít ®­îc tÝnh mËp mê vÒ tÝnh hîp ph¸p cña ®Êt vµ cho phÐp ®­îc sù dông ®Êt ®Ó thÕ chÊp vay.Tuy vËy, hiÖn nay chØ cã mét sè Ýt c¸c DNVVN cã giÊy chøng nhËn quyÒn sö dông ®Êt. Trong c¸c khu vùc ®« thÞ ph¸t triÓn th× quyÒn sö dông ®Êt dµi h¹n l¹i chñ yÕu ®­îc cÊp cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. C¸c DNVVN hiÖn nay chñ yÕu vÉn ph¶i ®i thuª ®Êt. VÒ quy ®Þnh thêi h¹n cho thuª ®Êt cßn ch­a râ rµng, c¬ quan nhµ n­íc th× cho r»ng thêi ®iÓm cho thuª ®Êt tÝnh tõ khi c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh cho thuª ®Êt, cßn doanh nghiÖp th× l¹i cho r»ng thêi ®iÓm x¸c ®Þnh h¹n thuª ®Êt tÝnh tõ thêi ®iÓm thùc tÕ doanh nghiÖp nhËn ®­îc ®Êt thuª. Thùc tÕ th× nÒn quy ®Þnh tÝnh tõ thêi ®iÓm nhËn ®­îc ®Êt thuª lµ hîp lý trong viÖc khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho doanh nghiÖp trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c v¨n b¶n ph¸p quy liªn quan ®Õn quyÒn sö dông ®Êt, thÕ chÊp ®Êt cßn nhiÒu bÊt cËp, phøc t¹p vµ kh«ng râ rµng, cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. QuyÒn sö dông phÇn lín ®Êt ®ai ch­a ®­îc x¸c ®Þnh v× ph¶i cung cÊp mét sè l­îng rÊt lín c¸c giÊy tê chøng minh quyÒn sö dông ®Êt, viÖc cã ®­îc nh÷ng giÊy tê ®ã hoµn toµn kh«ng dÔ dµng. HiÖn vÉn ch­a cã hÖ thèng c«ng khai vÒ c¸c quyÒn h¹n cho thuª vµ thÕ chÊp. Gi¸ trÞ cña quyÒn sö dông ®Êt do Uû ban Nh©n d©n tØnh, thµnh phè x¸c ®Þnh chø kh«ng ph¶i theo gi¸ thÞ tr­êng vµ ®­îc mçi tØnh ¸p dông theo c¸c c¸ch kh¸c nhau. VÒ vÊn ®Ò thêi h¹n cho thuª ®Êt hiÖn hµnh ¸p dông cho c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh lµ 30 n¨m t¹o mét thiÖt thßi cho c¸c DNVVN trong n­íc vµ ®Èy gi¸ thµnh s¶n phÈm cña c¸c DNVVN nµy lªn cao h¬n so víi gi¸ s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn FDI- lo¹i h×nh cã thÓ thuª ®Êt ®Õn 50 n¨m. Bªn c¹nh ®ã, viÖc quy ®Þnh gi¸ tr¶ tiÒn thuª hµng n¨m vµo kho¶ng 0,5-0,7% gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt nh­ hiÖn nay râ rµng lµ t¸c ®éng hç trî cña ChÝnh phñ trong viÖc gi¶m møc ®Çu t­ ban ®Çu cho doanh nghiÖp, Tuy nhiªn l¹i tån t¹i mét nghÞch lý lµ nhiÒu doanh nghiÖp chØ muèn nép tiÒn thuª ®Êt lu«n mét lÇn cho xong ®Ó yªn t©m ®Çu t­ ( cho dï cã ph¶i ®i vay) v× e ng¹i chÝnh s¸ch gi¸ cho thuª ®Êt hiÖn nay kh«ng æn ®Þnh. Cho vÝ dô c¸c doanh nghiÖp sÏ ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn lµ A ®Ó ®­îc thuª ®Êt trong 30 n¨m vµ mçi n¨m nép 0,5%A, nh­ng rÊt cã thÓ do biÕn ®éng mµ c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ph¶i nép thªm mét kho¶n B > A, lóc ®ã gi¸ thµnh s¶n phÈm cña doanh nghiÖp sÏ ph¶i tÝnh thÕ nµo cho hîp lý ? Do ®ã, cÇn quy ®Þnh mét gi¸ thuª ®Êt æn ®Þnh hoÆc dao ®éng trong mét ph¹m vi cho phÐp trong suèt thêi gian thuª. §ång thêi còng cÇn h¹ gi¸ cho thuª ®Êt t¹i c¸c KCN, KCX ®Ó lÊp ®Çy c¸c khu nµy v× theo con sè thèng kª hiÖn nay th× c¸c doanh nghiÖp chØ míi chiÕm 19% tæng diÖn tÝch. Nh×n chung, Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ®Êt ®ai còng lµ mét trong nh÷ng th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi c¸c DNVVN. Th¸ch thøc thÓ hiÖn ë viÖc rÊt khã cã ®­îc ®Êt dïng cho môc ®Ých ®Çu t­, trong khi ®ã hÖ thèng xÐt duyÖt cña chÝnh phñ ®èi víi viÖc thùc thi c¸c quyÒn sö dông ®Êt lµ rÊt phøc t¹p vµ r¾c rèi. C¸c DNVVN gÆp nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khi mµ c¸ quyÒn sö dông ®Êt ®èi víi c¸c môc ®Ých th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp kh«ng ®­îc quy ®Þnh râ rµng vµ c¸c thñ tôc dông ®Êt ®Ó thÕ chÊp kh«ng ®­îc níi láng. 4. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch c«ng nghÖ, gi¸o dôc ®µo t¹o. VÒ c«ng nghÖ: ViÖc tiÕp cËn ®Õn c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc c¸c doanh nghiÖp tham gia vµo thÞ tr­êng quèc tÕ. Tuy vËy, phÇn lín c¸c DNVVN ViÖt nam ®ang sö dông c«ng nghÖ l¹c hËu so víi møc trung b×nh cña thÕ giíi. M¸y mãc trang thiÕt bÞ l¹c hËu vµ thªm vµo ®ã lµ tr×nh ®é qu¶n lÝ, kü n¨ng nghiÖp vô cña lao ®éng trong n­íc ch­a ®ñ kh¶ n¨ng thµnh th¹o víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Khã kh¨n trong tiÕp cËn c«ng nghÖ cña c¸c DNVVN ViÖt nam thÓ hiÖn ë: Thø nhÊt, mÆc dï vµi n¨m gÇn ®©y ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ nh­ng ph¶i thõa nhËn lµ kinh phÝ cho gi¸o dôc ®µo t¹o h­íng nghiÖp cña ViÖt nam lu«n thÊp h¬n c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc, thiÕu nguån tµi chÝnh cho gi¸o dôc ®µo t¹o ®Ó cho phÐp c¸c sinh viªn vµ c«ng nh©n ViÖt nam tiÕp thu c«ng nghÖ míi. Thø hai, c¸c DNVVN khã tiÕp cËn ®Õn c¸c kho¶n tÝn dông trung vµ dµi h¹n nh»m gióp hä ®Çu t­ mua thiÕt bÞ míi, c«ng nghÖ míi, ®µo t¹o ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra, khung ph¸p lý víi c«ng nghÖ cßn nhiÒu bÊt cËp: Thø nhÊt, c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ nghiªm ngÆt ®­îc quy ®Þnh trong LuËt D©n sù ë c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ phÇn nµo ng¨n c¶n viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ cao mµ n­íc ta ®ang cÇn. Thø hai, mçi hîp ®ång chuyÒn giao c«ng nghÖ ®­îc Bé Khoa häc-C«ng nghÖ-M«i tr­êng phª duyÖt ph¶i mÊt12 th¸ng, thêi gian nµy còng ®ñ ®Ó c«ng nghÖ chuyÓn giao s¾p l¹c hËu. Thø ba, HÖ thèng cÊp giÊy phÐp c«ng ty vµ ®Çu t­ lµm gi¶m søc c¹nh tranh- vèn lµ mét ®éng c¬ thóc ®Èy ®æi míi c«ng nghÖ- vµ lµm n¶y sinh t×nh tr¹ng kinh doanh kh«ng æn ®Þnh-mét khã kh¨n lín ®èi víi viÖc ®æi míi c«ng nghÖ. C¸c quy ®Þnh ph¸p lý hiÖn nay t¹o ra nhiÒu khã kh¨n vµ tèn kÐm trong viÖc nhËp khÈu v¸c thiÕt bÞ vµ m¸y mãc ®· qua sö dông vµo ViÖt nam. Theo quy ®Þnh cña Bé Khoa häc-C«ng nghÖ-M«i tr­êng buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®­îc sù chÊp thuËn tõ c¬ quan nhµ n­íc cã liªn quan vµ chøng chØ cña mét c¬ quan gi¸m ®Þnh hîp ph¸p ( th­êng lµ VINACONTROL cña ViÖt nam vµ SGS cña Thuþ sü) lµ thiÕt bÞ cßn míi 80% gi¸ trÞ, kh«ng ph¶i phÕ liÖu hoÆc ch¸t ®èt tiªu thô kh«ng ®­îc qu¸ cao h¬n 10% so víi m¸y míi vµ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ ®ã ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn vÒ an toµn vµ m«i tr­êng. C¸c DNVVN, nÕu kh«ng thÓ mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi, th× còng chËt vËt trong viÖc n©ng cÊp lªn thiÕt bÞ ®· qua sö dông. §µnh r»ng lµ cÇn tr¸nh t×nh tr¹ng biÕn ViÖt nam thµnh b·i r¸c c«ng nghÖ nh÷ng nÕu quy ®Þnh qóa kh¾c nghiÖt th× còng rÊt khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc tiÕp cËn c«ng nghÖ míi. Trong t×nh tr¹ng nh­ vËy th× ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh (leasing)-mét h×nh thøc tµi trî cã møc ®é an toµn cao, linh ho¹t trong kinh doanh-cã thÓ ®­îc xem nh­ cøu c¸nh cho vÊn ®Ò c«ng nghÖ cña c¸c DNVVN, tuy vËy viÖc xóc tiÕn ho¹t ®éng nµy ch­a ph¸t triÓn l¾m. NghÞ ®Þnh sè 64/CP ngµy 9/10/1995 ®· ®­îc ChÝnh phñ ban hµnh vÒ Qui chÕ t¹m thêi vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh t¹i ViÖt Nam nh»m më ®­êng cho c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh tiÕn hµnh ho¹t ®éng, t¹o mét kªnh dÉn vèn trung vµ dµi h¹n cho c¸c DNVVN, nh­ng kÕt qña vÉn ch­a thu ®­îc bao nhiªu. Cho thuª tµi chÝnh ë ViÖt nam vÉn cßn lµ mét c¸i g× ®ã xa l¹. VÒ gi¸o dôc ®µo t¹o, Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ còng ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng nç lùc ®Ó t¹o cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c DNVVN nãi riªng mét ®éi ngò nh©n lùc cã tay nghÒ vµ tr×nh ®é. Ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o vµ nhiÒu c¬ quan cña c¸c ngµnh ®· më nhiÒu líp ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp theo c¸c kho¸, tr­êng líp víi nhiÒu h×nh thøc, ph­¬ng thøc ®µo t¹o kh¸c nhau. MÆc dï ®ã míi chØ ban ®Çu h×nh thµnh do nhu cÇu bøc thiÕt cña c¸c DNVVN nh­ng nã ®· gióp cho viÖc ®µo t¹o ®éi ngò nh©n lùc trong khu vùc DNVVN tÝch cùc vµ thiÕt thùc. Hµng ngh×n líp häc ng¾n h¹n vµ c¸c héi th¶o ®· ®­îc tæ chøc ë kh¾p n¬i trªn c¶ n­íc. Tuy nhiªn, viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp nh­ vËy cßn ch­a ®­îc thùc hiÖn ®óng møc, ch­¬ng tr×nh cßn nghÌo nµn, néi dung cßn h¹n chÕ, ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu cho lo¹i ®èi t­îng nµy. Bªn c¹nh ®ã, còng ®· cã mét sè trung t©m xóc tiÕn, hç trî DNVVN ®­îc thµnh lËp vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c do c¸c nguån quü quèc tÕ tµi trî. Cã thÓ kÓ ®Õn trong sè ®ã lµ Trung t©m dÞch vô vµ hç trî doanh nghiÖp (BPSC) h×nh thµnh trªn khu«n khæ dù ¸n hîp t¸c gi÷a Liªn minh Hîp t¸c x· ViÖt nam (VCA) vµ tæ chøc hîp t¸c kü thuËt §øc (GTZ), trung t©m liªn tôc tæ chøc c¸c líp häc trong ®ã bao gåm c¶ nh÷ng líp häc ®µo t¹o gi¶ng viªn. Ngoµi ra cßn cã c¸c líp häc liªn tôc ®­îc tæ chøc t¹i Trung t©m hç trî DNVVN cña VCCI-SME PC víi sù hç trî cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO), c¸c líp häc cña Trung t©m hç trî DNVVN cña Tæng côc Tiªu chuÈn-§o l­êng-ChÊt l­îng( SMEDEC). Tuy nhiªn c¸c trung t©m nµy kh«ng ®ñ ®Ó ®¸p øng viÖc ®µo t¹o h­íng nghiÖp vµ c¸c dÞch vô t­ vÊn ë quy m« c¸c DNVVN yªu cÇu. VÊn ®Ò lµ cã mét c¬ quan ChÝnh phñ ñng hé ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m nµy còng nh­ sù ñng hé cña c¸c tæ chøc quèc tÕ, nh­ vËy c¸c trung t©m ®ã míi thùc sù ph¸t huy vai trß hç trî c¸c DNVVN. 5. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch hîp t¸c quèc tÕ vÒ c¸c DNVVN. ViÖt nam ®ang trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ nÒn kinh tÕ toµn cÇu, thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh nµy phô thuéc rÊt lín vµo sù ph¸t triÓn cña khu vùc doanh nghiÖp mµ chñ yÕu lµ c¸c DNVVN. Khu vùc nµy chØ thùc sù ph¸t triÓn ®­îc nÕu cã sù hç trî kÞp thêi, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i thÝch hîp, kh«ng chØ tõ phÝa ®èi néi mµ cßn cÇn nhiÒu nh÷ng hç trî quý b¸u tõ bªn ngoµi vÒ nguån vèn viÖn trî ph¸t triÓn, vÒ c¸c kinh nghiÖm trong viÖc ph¸t triÓn c¸c DNVVN. Quan hÖ hîp t¸c cña ViÖt nam víi nhiÒu n­íc, nhiÒu tæ chøc, nhiÒu ®Þnh chÕ tµi chÝnh v× vËy mµ kh«ng ngõng ®­îc t¨ng c­êng vµ ph¸t triÓn, d­ãi ®©y lµ mét vµi thµnh qu¶ ®iÓn h×nh. Cïng chung mét môc tiªu thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp th«ng qua nh÷ng dÞch vô hç trî ph¸t triÓn kinh doanh cho c¸c DNVVN. Phßng th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt nam(VCCI) vµ Tæ chøc hç trî kü thuËt §øc(GTZ-German Technican Corporation) cïng hîp t¸c vµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nh÷ng dÞch vô th«ng tin cËp nhËt víi chÊt l­îng cao. V¨n b¶n hîp t¸c gi÷a VCCI vµ GTZ kÝ vµo 10/2001, kÕ ®ã viÖc ph¸t triÓn h­íng ®i cña SMEnet( Small and Medium Enterprises) ®­îc ghi nhËn vµ th«ng qua vµo 11/2001 vµ kinh phÝ ®­îc hç trî vµo 12/2001. Sau ®ã SMEnet ®­îc thö nghiÖm vµo 3/2002 vµ chÝnh thøc ho¹t ®éng tõ 4/2002. SMEnet-thµnh qu¶ ®Çu tiªn lµ trang Web vµo th¸ng 4/2002, ®©y thùc sù lµ mét b­íc tiÕn lín lao khi mµ c¸c DNVVN cã thÓ tiÕp cËn ®­îc rÊt nhiÒu nguån th«ng tin quý b¸u vÒ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, khi mµ c¸c th«ng tin vÒ DNVVN ®­îc c«ng bè c«ng khai. T¹i ®ã, c¸c DNVVN cã thÓ cã nh÷ng th«ng tin cËp nhËt vÒ thÞ tr­êng, s¶n phÈm, b¹n hµng, ®èi t¸c, c¸c th«ng tin vÒ t­ vÊn ph¸p luËt, khëi sù doanh nghiÖp, vµ nhiÒu th«ng tin h÷u Ých kh¸c qua ®ã c¸c DNVVN ViÖt nam cã thÓ t¨ng søc c¹nh tranh cña m×nh.Tuy míi ho¹t ®éng nh­ng trang Web nµy thùc sù ®· lµ c«ng cô hiÖu qña cho ph¸t triÓn DNVVN. Còng theo kÕ ho¹ch hîp t¸c gi÷a VCCI vµ GTZ, Dù ¸n thóc ®Èy ph¸t triÓn DNVVN sÏ dÇn dÇn chuyÓn giao SMEnet cho Trung t©m th«ng tin VCCI qu¶n lÝ, trong qu¸ tr×nh chuyÓn giao ®ã, hai bªn sÏ cïng hîp t¸c ph¸t triÓn SMEnet nh­ mét cæng th«ng tin vÒ kinh tÕ cho c¸c DNVVN. PhÝa ViÖt nam còng ®· cã sù hîp t¸c víi Italia vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN, hai bªn ®· ký “Biªn b¶n ghi nhí vÒ sù hîp t¸c vÒ c¸c DNVVN ViÖt nam- Italia” gi÷a Bé c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i vµ thñ c«ng nghiÖp n­íc Céng hoµ Italia vµ Bé c«ng nghiÖp n­íc c«ng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam vµo 5/10/1999. Italia còng ®· cô thÓ ho¸ b»ng nhiÒu ch­¬ng tr×nh hîp t¸c hç trî, cô thÓ lµ “Héi th¶o DNVVN trong c«ng nghiÖp- kinh nghiÖm cña Italy vµ ViÖt nam” do bé c«ng nghiÖp ViÖt nam, §¹i sø qu¸n Italy tæ chøc ngµy 22/5/2002. Hay lµ dù ¸n hç trî kü thuËt cho c¸c DNVVN viÖt nam trong c«ng nghiÖp ®¸ èp l¸t, vµ nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c. ViÖt nam còng lu«n tham gia vµ thËm chÝ trùc tiÕp tæ chøc c¸c héi nghÞ quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN. §iÒu nµy thÓ hiÖn quyÕt t©m thùc sù cña ChÝnh phñ trong ph¸t triÓn c¸c DNVVN. T¹i B¾c Kinh, viÖt nam tham gia Héi nghÞ cÊp bé tr­ëng APEC vÒ c¸c DNVVN ngµy1/9/2001 víi sù tham gia cña 21 quèc gia APEC, héi nghÞ ®· th«ng qua tuyªn bè chung vÒ ph¸t triÓn c¸c DNVVN. T¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh, ngµy 8/10/2002 ®· diÔn ra “Héi nghÞ lÇn 7 c¸c thµnh phè ®èi t¸c khu vùc ch©u ¸-Th¸i B×nh D­¬ng vÒ chÝnh s¸ch hç trî DNVVN”. Héi nghÞ còng th«ng qua ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng TP Hå ChÝ Minh vÒ ph¸t triÓn DNVVN. III. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng tån t¹i cña c¸c DNVVN t¹i ViÖt nam. 1. Vèn cña c¸c DNVVN. HiÖn nay c¸c DNVVN gÆp ph¶i t×nh tr¹ng khã kh¨n vÒ vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh. ThÞ tr­êng cung øng vèn cho c¸c DNVVN chñ yÕu lµ thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. C¸c chñ doanh nghiÖp th­êng vay vèn cña th©n nh©n, b¹n bÌ, vµ vay cña nh÷ng ng­êi cho vay lÊy l·i. HÇu nh­ c¸c DNVVN, nhÊt lµ c¸c DNVVN ngoµi quèc doanh, kh«ng tiÕp cËn ®­îc víi nguån tÝn dông chÝnh thøc cña ng©n hµng. Thùc tr¹ng nµy do nhiÒu nguyªn nh©n nh­: HÖ thèng ng©n hµng, chñ yÕu dµnh c¸c kho¶n tÝn dông cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc; c¸c DNVVN kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®ßi hái cña ng©n hµng vÒ c¸c thñ tôc nh­ lËp dù ¸n kh¶ thi, thñ tôc thÕ chÊp vµ møc l·i suÊt. HiÖn nay, c¸c thñ tôc vay vèn tÝn dông cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông cßn rÊt phøc t¹p, dÉn ®Õn chÝ phÝ giao dÞch cao lµm cho nh÷ng kho¶n tÝn dông nµy trë nªn qu¸ ®¾t ®èi víi c¸c DNVVN. Thñ tôc phøc t¹p vµ chi phÝ giao dÞch cao l¹i còng lµm cho c¸c ng©n hµng kh«ng muèn cho c¸c DNVVN vay. Bëi v× d­íi gãc ®é cña c¸c ng©n hµng, thñ tôc cho vay c¸c kho¶n vèn nhá còng kh«ng kÐm phÇn phøc t¹p so víi c¸c kho¶n vèn lín mµ lîi nhuËn l¹i Ýt vµ c¸c quy ®Þnh qu¸ kh¾t khe vÒ tµi s¶n thÕ chÊp vµ dù ¸n kh¶ thi còng ®éi c¸c chi phÝ lªn cao. ChÝnh v× thÕ ng©n hµng th× nhËn ®­îc Ýt lîi nhuËn ®i cßn c¸c DNVVN th× l¹i kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn vay vèn, cho nªn c¸c ng©n hµng kh«ng muèn cho hä vay. Trong khi ®ã, c¸c DNNN th× l¹i vay vèn mµ kh«ng cÇn ph¶i thÕ chÊp tµi s¶n. §©y lµ mét trong nh÷ng ph©n biÖt ®èi xö lín hiÖn nay. Ngoµi ra, cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c nh­ c¸c ph­¬ng ph¸p ®Þnh gi¸ tµi s¶n thÕ chÊp cßn kh«ng râ rµng, th­êng ®¸nh gi¸ rÊt thÊp gi¸ trÞ cña c¸c tµi s¶n thÕ chÊp so víi gi¸ trÞ thùc cña nã, vµ c¸c quy ®Þnh cña c¸c ng©n hµng vÒ vÊn ®Ò nµy cßn rÊt tuú tiÖn. Bªn c¹nh ®ã, mét sè chñ doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh kh«ng muèn vay ng©n hµng v× nh­ vËy khã trèn tr¸nh nghÜa vô nép thuÕ. C¸c kho¶n hç trî, viÖn trî tõ bªn ngoµi cña c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc, c¸c dù ¸n lµ rÊt hiÖu qu¶ nh­ng ch­a thÊm th¸p vµo ®©u víi nhu cÇu cña c¸c DNVVN. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông ch­a ®­îc tiÕn hµnh ®ång bé vµ thùc thi hiÖu qu¶ nªn t¸c ®éng ch­a thËt tèt ®Õn nhu cÇu bøc xóc vÒ vèn cña c¸c DNVVN hiÖn nay. 2. T×nh h×nh thiÕt bÞ c«ng nghÖ Tr×nh ®é thiÕt bÞ, c«ng nghÖ trong c¸c DNVVN rÊt l¹c hËu. ChØ trõ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, cßn phÇn lín sö dông thiÕt bÞ l¹c hËu tíi 20-50 n¨m so víi c¸c n­íc trong khu vùc. N¨ng lùc c«ng nghÖ vµ kü thuËt h¹n chÕ, trang bÞ vèn thÊp ( chØ b»ng 3%) møc trang bÞ kü thuËt trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp lín. Tû lÖ ®æi míi trang thiÕt bÞ thÊp. NÕu lÊy thµnh phè Hå ChÝ Minh- trung t©m c«ng nghÖ cao nhÊt c¶ n­íc lµm vÝ dô th× tû lÖ nµy còng chØ lµ kho¶ng 10% mét n¨m tÝnh theo vèn ®Çu t­. Trong khi ®ã, nhiÒu s¶n phÈm c«ng nghÖ hiÖn nay nh­ c¸c s¶n phÈm ®iÖn tö, viÔn th«ng, hãa thùc phÈm cã chu kú sèng rÊt ng¾n. Víi tèc ®é ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ nh­ trªn th× kh«ng tr¸nh khái tôt hËu; do ®ã mµ n¨ng suÊt thÊp, gi¸ thµnh cao, rÊt khã c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ. Cã thÓ thÊy t×nh h×nh t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh nh­ sau: B¶ng : Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang sö dông t¹i c¸c DNVVN ë TP Hå ChÝ Minh so víi tr×nh ®é chung cña thÕ giíi Lo¹i doanh nghiÖp Tr×nh ®é c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ (%) HiÖn ®¹i Trung b×nh Qu¸ l¹c hËu, l¹c hËu 1. Quèc doanh 11,4 53,1 35,5 2. Ngoµi quèc doanh 6,7 27 66,3 -Cæ phÇn, TNHH 19,4 54,8 25,8 -DNTN 30,0 30,3 50,0 -HTX 16,7 33,3 50,0 -Tæ hîp, c¸ thÓ 3,6 22,8 73,6 TÝnh chung 10 38 52 Nguån: B¸o c¸o ®Þnh h­íng chiÕn l­îc vµ khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn DNVVN ®Õn n¨m 2010 ë ViÖt Nam, Trang 22. Thùc tr¹ng trªn còng kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn, bëi v× c¸c DNVVN ®­¬c ®Þnh nghÜa víi tiªu chÝ vèn t­¬ng ®èi thÊp vµ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc vay vèn tÝn dông trung vµ dµi h¹n cÇn thiÕt cho viÖc ®Çu t­ n©ng cÊp c«ng nghÖ. §Æc biÖt c¸c doanh DNVVN cßn ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc tiÕp cËn thÞ tr­êng quèc tÕ trong lÜnh vùc c«ng nghÖ, m¸y mãc vµ thiÕt bÞ do thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng nµy. Nh÷ng tån t¹i c¨n b¶n trong t×nh h×nh c«ng nghÖ l¹c hËu hiÖn nay ë khu vùc DNVVN lµ : - ThiÕu v¾ng chiÕn l­îc c«ng nghÖ cho DNVVN, do ®ã ®æi míi c«ng nghÖ diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t, c¸ biÖt, thiÕu ®Þnh h­íng, h­íng dÉn vµ hç trî cña Nhµ n­íc hoÆc cña doanh nghiÖp lín. - ThiÕu th«ng tin h­íng dÉn vµ ®iÒu kiÖn tiÕp cËn c«ng nghÖ, n¨ng lùc tµi chÝnh h¹n hÑp. ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ vÉn chØ lµ viÖc lµm tù th©n cña DNVVN. - TiÕn tr×nh thay ®æi c«ng nghÖ diÔn ra chËm ch¹p, ch­a t­¬ng xøng víi tèc ®é gia t¨ng cña thÞ tr­êng. ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ chØ tËp trung vµo mét sè ngµnh vµ chñ yÕu ë c¸c thµnh phè lín, c¸c ngµnh nµy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé nhÊt ®Þnh vÒ c«ng nghÖ vµ tõ ®ã t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng (ngµnh may mÆc, thñ c«ng mü nghÖ, hãa mü phÈm, chÊt tÈy röa, s¶n xuÊt ®å nhùa, s¶n xuÊt c«ng cô chÕ biÕn l­¬ng thùc, ®å gia dông...). - ThiÕu nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé trong viÖc tiÕp thu c«ng nghÖ ngo¹i nhËp, thiÕu th«ng tin t­ vÊn, tr×nh ®é vµ tæ chøc ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh cho nªn kho¶ng 70% m¸y mãc thiÕt bÞ mua vÒ ë møc trung b×nh, trong ®ã mét bé phËn ®¸ng kÓ ë d¹ng second-hand. ViÖc qu¶n lý c«ng nghÖ nhËp cßn nhiÒu s¬ hë, quy chÕ gi¸m ®Þnh c«ng nghÖ ch­a chÆt chÏ g©y tæn thÊt lín vÒ kinh tÕ. - Vai trß h­íng dÉn qu¶n lý cña c¸c ngµnh kinh tÕ- kü thuËt, cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc t­ vÊn vÒ c«ng nghÖ cßn thiÕu vµ lóng tóng. C¬ chÕ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ®ång bé; quy tr×nh, quy ph¹m, thiÕu sù hç trî trong chÝnh s¸ch tµi chÝnh tÝn dông do ®ã DNVVN kh«ng ®ñ søc ®æi míi c«ng nghÖ hoÆc tiÕp thu c«ng nghÖ míi kÐm hiÖu qu¶, c¬ chÕ kiÓm so¸t chuyÓn giao c«ng nghÖ ch­a chÆt chÏ. - ThiÕu sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan nghiªn cøu triÓn khai víi c¸c DNVVN, tiÒm n¨ng nghiªn cøu cña c¸c viÖn, trung t©m, c¸c tr­êng ®¹i häc ch­a ®­îc khai th¸c phôc vô cho c¸c ch­¬ng tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ, thiÕu sù hç trî vÒ c«ng nghÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp lín víi DNVVN. - ThiÕu ®éi ngò chuyªn gia, c«ng nh©n lµnh nghÒ, thî bËc cao, nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ chøc øng dông c«ng nghÖ míi. - ThiÕu nh÷ng ®iÒu kiÖn chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh thay ®æi c«ng nghÖ mét c¸ch c¬ b¶n, ®ång bé ®Ó thÝch øng víi sù biÕn ®æi cña thÞ tr­êng khi héi nhËp ®Çy ®ñ víi c¸c n­íc ASEAN vµo n¨m 2006. KÕ ®ã, cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸ch quan ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cu¶ c¸c DNVVN nh­: - C¸c doanh nghiÖp ch­a ®­îc phÐp khÊu hao nhanh m¸y mãc thiÕt bÞ do ®ã ch­a khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ. - ViÖc yªu cÇu c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i ®­îc ChÝnh phñ phª chuÈn víi c¸c thñ tôc, quy ®Þnh hiÖn hµnh g©y khã kh¨n, phiÒn hµ vµ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian cho c¸c doanh nghiÖp. Vµ còng c¸c chÝnh quy ®Þnh hiÖn hµnh lµm cho c¸c DNVVN kh«ng ®ñ ®iÒu tµi chÝnh mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi còng kh«ng thÓ n©ng cao c«ng nghÖ cña m×nh b»ng c¸ch nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ cò nh­ng phï hîp víi n¨ng lùc s¶n xuÊt cña hä. - C¸c chi phÝ liªn l¹c viÔn th«ng quèc tÕ vµ Internet cßn qu¸ cao. §©y lµ mét trong nh÷ng c¶n trë ®Çu tiªn ®Ó tiÕp cËn víi th«ng tin thÞ tr­êng c«ng nghÖ quèc tÕ. - C¸c thñ tôc cång kÒnh, tèn kÐm trong viÖc cÊp thÞ thùc nhËp c¶nh cho c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi, nh÷ng ng­êi chuyÓn t¶i c«ng nghÖ vµo ViÖt Nam, vµ thuÕ thu nhËp cao mµ c¸c chuyªn gia nµy ph¶i chÞu so víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸ ®· kh«ng khuyÕn khÝch hä ®Õn ViÖt Nam. - NhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn nay cña c¸c DNVVN ®ang ph¶i chÞu c¸c møc thuÕ suÊt cao. Trong khi ®ã c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi l¹i ®­îc miÔn thuÕ nhËp khÈu. 3. Tr×nh ®é nh©n lùc, lao ®éng vµ qu¶n lý. Nh×n chung lao ®éng trong c¸c DNVVN Ýt ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n qua c¸c tr­êng líp chÝnh thèng mµ chñ yÕu theo ph­¬ng ph¸p truyÒn nghÒ, tr×nh ®é v¨n hãa thÊp, ®Æc biÖt lµ sè lao ®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Së dÜ nh­ vËy lµ do c¬ cÊu lao ®éng ®· qua ®µo t¹o rÊt bÊt hîp lý, cô thÓ lµ: Tû lÖ gi÷a ®µo t¹o ®¹i häc- trung häc- c«ng nh©n kü thuËt lµ 1-1,5-2,5 trong khi ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong khu vùc tû lÖ lµ 1- 4 -10. §iÒu ®ã dÉn ®Õn tæng sè lao ®éng qua ®µo t¹o ®· Ýt, tæng sè c«ng nh©n kü thuËt l¹i cµng Ýt h¬n so víi nhu cÇu thùc tÕ. H¬n n÷a, chÊt l­îng d¹y nghÒ l¹i yÕu, nguyªn nh©n lµ do trang bÞ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt, ®éi ngò gi¸o viªn, gi¸o tr×nh, gi¸o ¸n ®Òu rÊt thiÕu thèn vµ l¹c hËu, kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu. VÒ chñ doanh nghiÖp : Thùc tr¹ng tr×nh ®é cña chñ DNVVN ë n­íc ta ®­îc biÓu hiÖn trªn mét sè mÆt sau ®©y: - VÒ c¬ cÊu tr×nh ®é cña chñ DNVVN: Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th× 30% chñ doanh nghiÖp xuÊt th©n tõ c«ng nh©n, viªn chøc thuéc khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc chuyÓn ra. §©y lµ ®éi ngò phÇn nµo ®· cã kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt, mét sè Ýt cã tay nghÒ vµ hiÓu biÕt vÒ qu¶n lý kinh tÕ. §éng c¬ ho¹t ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh lµ ®Ó tù t¹o viÖc lµm, cã thu nhËp cho cuéc sèng. Kho¶ng 60% ®· tõng lµ chñ doanh nghiÖp nhá hoÆc ®· ho¹t ®éng ë khu vùc kinh tÕ c¸ thÓ, t­ nh©n, cã truyÒn thèng cña gia ®×nh. §©y lµ lùc l­îng kh¸ lín, cã kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp nh­ng tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt- kinh doanh , tµi chÝnh, kÕ to¸n... cßn thiÕu. Kho¶ng 10% lµ häc sinh, sinh viªn c¸c tr­êng phæ th«ng, c¸c tr­êng trung häc, ®¹i häc t×m ®­îc viÖc lµm, cã vèn hoÆc vay vèn tù lËp doanh nghiÖp s¶n xuÊt hoÆc kinh doanh. - VÒ tr×nh ®é v¨n hãa: 40% chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é líp 7; 35% tr×nh ®é líp 10 (hÖ cò) vµ 25% cã tr×nh ®é líp 12 (hÖ míi). Tr×nh ®é nµy cßn ®­îc chøng minh qua sè liÖu ®iÒu tra 300 doanh nghiÖp nhá ë 3 thµnh phè: H¶i Phßng, §µ N½ng, thµnh phè Hå ChÝ Minh cña ViÖn khoa häc lao ®éng NhËt B¶n kÕt hîp víi ViÖn khoa häc lao ®éng cña Bé lao ®éng- th­¬ng binh vµ x· héi ViÖt nam; h¬n 70% cã tr×nh ®é cÊp II ( hÖ cò) vµ kho¶ng 25% cã tr×nh ®é cÊp III trë lªn. - VÒ tr×nh ®é chuyªn m«n: Trong sè c¸c chñ doanh nghiÖp ®­îc ®iÒu tra, cø 100 ng­êi th× cã mét ng­êi cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc, 3 ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc, 14 ng­êi cã tr×nh ®é trung häc hoÆc t­¬ng ®­¬ng. H¬n n÷a, trong sè tr×nh ®é trung häc vµ ®¹i häc th× chñ doanh nghiÖp cã tr×nh ®é tay nghÒ ®µo t¹o phï hîp víi nghÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt- kinh doanh thÊp, chØ kho¶ng 7%. Kho¶ng 30% chñ doanh nghiÖp ®· ho¹t ®éng kinh tÕ t­ nh©n, mÆc dï ch­a cã nghÒ nh­ng nhê chÝnh s¸ch ®æi míi ®· n¾m c¬ héi t¹o lËp c¬ së riªng hoÆc ph¸t triÓn doanh nghiÖp thõa kÕ cña gia ®×nh. Sè chñ doanh nghiÖp nµy phÇn lín ho¹t ®éng ë khu vùc dÞch vô, ®Æc biÖt lµ may mÆc, dÞch vô v¨n hãa, söa ch÷a c¬ khÝ, ®iÖn tö. Mét sè c¸c chñ doanh nghiÖp cã tay nghÒ phï hîp víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nh­ng ë tr×nh ®é thÊp, chñ yÕu dùa vµo ®µo t¹o tõ c¬ së d¹y nghÒ t­ nh©n hoÆc kÌm cÆp qua thùc tÕ, hay ®­îc gia ®×nh truyÒn l¹i. Cã mét sè chñ doanh nghiÖp lo¹i nµy ®· lµm trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc, nh­ng khi lËp nghiÖp, kiÕn thøc cò kh«ng ®¸p øng ®­îc mµ ph¶i tù häc l¹i, hoÆc n©ng cao kiÕn thøc nghÒ nghiÖp qua c¸c líp båi d­ìng ng¾n. Mét sè Ýt trong c¸c chñ doanh nghiÖp ®· qua qu¸ tr×nh ®i lµm cho c¸c chñ doanh nghiÖp kh¸c tõ khi cßn Ýt tuæi, tù häc nghÒ trong thùc tÕ, sau ®ã tr­ëng thµnh, cã vèn vµ tù ®øng ra t¹o lËp doanh nghiÖp. Qua phÇn thùc tr¹ng tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c chñ doanh nghiÖp nªu trªn, cã thÓ kÕt luËn r»ng ®éi ngò c¸c chñ doanh nghiÖp cã sù bÊt cËp vÒ tr×nh ®é. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh h×nh nµy, tr­íc hÕt lµ do sù chuyÓn biÕn vÒ c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c DNVVN ®ang ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn, viÖc ®µo t¹o båi d­ìng ch­a ®­îc chó ý ®óng møc hoÆc ®· ®­îc chó ý nh­ng ch­a triÖt ®Ó. Tõ n¨m 1991 trë l¹i ®©y, ngµnh gi¸o dôc ®µo t¹o vµ nhiÒu c¬ quan cña c¸c ngµnh ®· më nhiÒu líp ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp theo c¸c khãa, tr­êng líp víi nhiÒu h×nh thøc vµ ph­¬ng thøc ®µo t¹o kh¸c nhau. Cã thÓ kÓ ®Õn trong sè ®ã lµ c¸c líp ®µo t¹o liªn tôc cña Trung t©m hç trî DNVVN, c¸c líp vÒ khëi sù doanh nghiÖp vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp cña Trung t©m xóc tiÕn DNVVN SME-PC/VCCI víi sù trî gióp cña Tæ chøc Lao ®éng quèc tÕ (ILO), c¸c kho¸ häc ®µo t¹o ng¾n h¹n cña Trung t©m hç trî DNVVN thuéc Tæng côc Tiªu chuÈn-§o l­êng-ChÊt l­îng(SMEDEC). MÆc dï ®ã míi chØ lµ ban ®Çu h×nh thµnh do nhu cÇu cÊp thiÕt cña c¸c DNVVN, nh­ng nã ®· gióp cho viÖc ®µo t¹o c¸c chñ doanh nghiÖp, c¸n bé qu¶n lý trong doanh nghiÖp kh¸ tÝch cùc vµ thiÕt thùc. Hµng ngh×n líp häc ng¾n h¹n vµ c¸c héi th¶o ®· ®­îc c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc kh¸c nhau tæ chøc cho hµng v¹n c¸c l­ît chñ doanh nghiÖp ë c¸c thµnh phè lín vµ nhiÒu tØnh trong c¶ n­íc. Tuy nhiªn, viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng cho chñ doanh nghiÖp nh­ thÕ cßn ch­a ®­îc thùc hiÖn ®óng møc, cßn manh món, ch­¬ng tr×nh cßn nghÌo nµn, néi dung cßn h¹n chÕ, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cho lo¹i ®èi t­îng nµy. VÒ lao ®éng phæ th«ng trong c¸c DNVVN: Lao ®éng trong c¸c DNVVN chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, Ýt ®­îc ®µo t¹o, thiÕu kü n¨ng, tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, t×nh tr¹ng nµy cßn trÇm träng h¬n ®èi víi sè lao ®éng trong c¸c c¬ së kinh doanh nhá. Sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy chØ cã 5,13% lao ®éng trong khu vùc ngoµi quèc doanh cã tr×nh ®é ®¹i häc, trong khi ®ã chñ yÕu tËp trung vµo c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn,74,8% lao ®éng ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. 4. T×nh h×nh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c DNVVN vÒ s¶n phÈm, thÞ tr­êng. H¹n chÕ vÒ s¶n phÈm vµ chÊt l­îng s¶n phÈm: Mét trong nh÷ng h¹n chÕ lín nhÊt cña DNVVN ViÖt nam lµ trªn con ®­êng ®i t×m ®Çu ra cho s¶n phÈm cña m×nh, rÊt nhiÒu DNVVN vÉn ®ang duy tr× nh÷ng mÆt hµng cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp, chÊt l­îng kh«ng cao vµ chñ yÕu dùa trªn lîi thÕ chi phÝ nh©n c«ng rÎ. S¶n phÈm cña ViÖt Nam cßn ®¬n ®iÖu vÒ mÉu m· vµ chñng lo¹i. C¸c doanh nghiÖp hiÖn nay ch­a t×m ®­îc lîi thÕ so s¸nh b»ng nh÷ng s¶n phÈm “®éc ®¸o” riªng, hÇu nh­ DNVVN míi ®ang dõng l¹i ë chç cã g× gäi lµ thÕ m¹nh th× tËp trung vµo kinh doanh vµ ®em ra chµo b¸n, nÕu kh«ng th× còng lµ s¶n xuÊt theo kiÓu lµm nh¸i l¹i c¸c s¶n phÈm uy tÝn n­íc ngoµi. Ngay c¶ trong ngµnh dÖt may, da giµy, thñ c«ng mü nghÖ, c¬ khÝ xuÊt khÈu…- nh÷ng lÜnh vùc ­u thÕ cña ViÖt Nam, viÖc ®a d¹ng chñng lo¹i, mÉu m· vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. NhiÒu doanh nghiÖp DNVVN chØ lµm theo catalogue, hoÆc lµ cãp nhÆt, nh¸i kiÓu s¶n phÈm c¹nh tranh, kÕt côc võa lµm m×nh r¬i vµo thÕ bÞ ®éng, võa ¶nh h­ëng xÊu ®Õn diÔn biÕn thÞ tr­êng. S¶n phÈm cã qu¸ nhiÒu sù trïng l¾p, c¶ vÒ mÉu m· lÉn chñng lo¹i mÆt hµng, dÞch vô gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhá víi nhau, gi÷a DNVVN víi doanh nghiÖp lín, nªn thÞ phÇn bÞ thu hÑp vµ lîi thÕ c¹nh tranh t­¬ng ®èi l¹i cµng mê nh¹t. §ã lµ nguyªn nh©n tõ hai phÝa: tr­íc hÕt, DNVVN yÕu kÐm c¶ vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt lÉn c«ng nghÖ vµ kiÕn thøc th­¬ng tr­êng vµ thËm chÝ ch­a thùc sù quan t©m ®óng møc ®Õn c¶i tiÕn s¶n phÈm; sau ®Õn, Nhµ n­íc thiÕu mét c¬ chÕ kÝch thÝch tèt, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch hç trî vÒ ngµnh nghÒ vµ thÞ tr­êng ®èi víi lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. H¬n n÷a, trong xuÊt khÈu, phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®ang s¶n xuÊt c¸c lo¹i s¶n phÈm cã møc lîi nhuËn thÊp, dÔ gia nhËp thÞ tr­êng. S¶n phÈm d­íi d¹ng th«, s¬ chÕ vÉn chiÕm tû lÖ cao (70%) trong khi lao ®éng ë c¸c DNVVN nãi chung d­ thõa rÊt nhiÒu. VÒ l©u dµi kh«ng chØ c¸c nguån tµi nguyªn bÞ c¹n kiÖt mµ c¶ lîi Ých do gi¸ c¶ thÊp còng thuéc vÒ kh¸ch hµng n­íc nhËp khÈu. Trong mÊy n¨m gÇn ®©y, viÖc ®Çu t­ vµo ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn còng nh­ vµo mÆt hµng xuÊt khÈu gi¸ trÞ gia t¨ng cao ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®¸ng kÓ, nh­ng kÕt qu¶ vÉn ch­a t­¬ng xøng. ë ®©y l¹i xuÊt hiÖn mét nghÞch lý lµ, nÕu s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu hµng th« th× vèn Ýt, dÔ t×m thÞ tr­êng, nh­ng gi¸ trÞ thÊp. Cßn nÕu ®Çu t­ vµo hµng chÕ biÕn th× cÇn vèn lín vµ khã t×m thÞ tr­êng, mµ vèn vµ thÞ tr­êng lµ hai khã kh¨n lín h¹n chÕ ho¹t ®éng cña c¸c DNVVN hiÖn nay. Thùc tÕ lµ nhiÒu s¶n phÈm xuÊt khÈu th« th× l·i nh­ng chÕ biÕn s©u khi b¸n ra l¹i lç. ChÊt l­îng s¶n phÈm cña ViÖt Nam cßn kÐm, l¹i kh«ng æn ®Þnh, rÊt khã c¹nh tranh víi hµng n­íc ngoµi ngay trªn thÞ tr­êng néi ®Þa chø kh«ng nãi ®Õn thÞ tr­êng n­íc ngoµi. NhiÒu mÆt hµng tiªu dïng cña ViÖt Nam lu«n ®øng ë thÕ yÕu tr­íc hµng nhËp khÈu tiÓu ng¹ch, chÊt l­îng trung b×nh tõ Trung Quèc, Th¸i Lan… ngay t¹i thÞ tr­êng néi ®Þa bëi chÊt l­îng, gi¸ c¶, mÉu m·. §iÒu ®¸ng lo ng¹i ®èi víi DNVVN ViÖt Nam lµ nhiÒu hµng n­íc ngoµi t¹i thÞ tr­êng ViÖt Nam vµ trªn thÞ tr­êng quèc tÕ liªn tôc thay ®æi mÉu m· vµ gi¶m gi¸ mµ chÊt l­îng kh«ng gi¶m. V« h×nh chung, doanh nghiÖp ViÖt Nam tù r¬i vµo "c¸i bÉy cña chÝ phÝ lao ®éng thÊp": bÞ qui luËt c¹nh tranh dån Ðp vµo nh÷ng ngµnh cã lîi nhuËn cËn biªn thÊp vµ bÞ c¹nh tranh gay g¾t vÒ chi phÝ. Qua ®iÒu tra trªn 146 doanh nghiÖp, c¸c chuyªn gia ViÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Liªn hîp quèc ®· rót ra nhËn xÐt: "Trong phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ng­êi ta ch­a thÊy râ nh÷ng nç lùc h­íng tíi n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. NhiÒu doanh nghiÖp d­êng nh­ phã mÆc hoÆc Ýt quan t©m tíi viÖc c¶i thiÖn kh«ng ngõng ho¹t ®éng cña m×nh, ®iÒu tÊt yÕu ®Ó cã thÓ ®¹t ®­îc chuÈn mùc quèc tÕ. C¸c c«ng ty xuÊt khÈu ViÖt Nam th­êng cã Ýt hoÆc kh«ng cã nh·n hiÖu quèc tÕ riªng, th­êng ph¶i dùa nhiÒu vµo kh¸ch hµng vµ c¸c ®èi t¸c chÝnh ®Ó cã ®Çu vµo thiÕt kÕ, quy tr×nh c«ng nghÖ, tiÕp thÞ vµ ph©n phèi. NhiÒu doanh nghiÖp coi ChÝnh phñ nh­ mét t¸c nh©n quan träng ®Õn kÕt qu¶ kinh doanh cña hä vµ nç lùc t×m kiÕm cµng nhiÒu ­u tiªn, h¹n ng¹ch, trî cÊp vµ b¶o hé cµng tèt"( TrÝch “Tæng quan vÒ c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt nam”, NXB ChÝnh trÞ quèc gia 6/1999.) TiÕp ®ã lµ vÒ vÊn ®Ò th­¬ng hiÖu s¶n phÈm, cã thÓ thÊy hiÖn ®©y ®ang lµ mét vÊn ®Ò nhËn ®­îc nhiÒu sù l­u t©m nhÊt hiÖn nay. C¸c DNVVN ViÖt nam hiÖn nay ch­a t¹o ®­îc mét th­¬ng hiÖu riªng cho m×nh- vµ còng ph¶i thõa nhËn ®ã lµ mét vÊn ®Ó ch¼ng dÔ dµng g×. §iÓn h×nh lµ s¶n phÈm gèm sø B¸t trµng, ng­êi ta biÕt ®Õn B¸t trµng lµ n¬i s¶n xuÊt uy tÝn vÒ gèm sø, ®Õn B¸t trµng ng­êi ta cã thÓ thÊy nhan nh¶n c¸c cöa hµng cöa hiÖu víi tªn rÊt râ rµng víi ®Þa chØ vµ sè ®iÖn tho¹i liªn hÖ, nh­ng vÊn ®Ò lµ ë chç, kh«ng cã tªn, kh«ng cã biÓu t­îng-tøc lµ kh«ng cã th­¬ng hiÖu s¶n phÈm gèm sø b¸t trµng ®Ó ph©n biÖt víi c¸c s¶n phÈm gèm sø kh¸c trong khi gèm sø B¸t trµng hiÖn nay l¹i ®­îc xuÊt khÈu víi sè l­îng rÊt lín sang NhËt b¶n vµ Ch©u ¢u. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th­¬ng hiÖu cña m×nh, mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p ®­a ra lµ c¸c DNVVN cã thÓ sö dông th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp lín cho ®Õn khi cã th­¬ng hiÖu riªng, nhÊt lµ trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu, c¸c DNVVN còng cã thÓ hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp lín nh»m sö dông c¸c th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp ®ã. Thªm n÷a, c¸c DNVVN cã thÓ mua l¹i c¸c th­¬ng hiÖu cña c¸c doanh nghiÖp lín b»ng giao dÞch nh­îng quyÒn th­¬ng hiÖu. NÕu DNVVN x©y dùng th­¬ng hiÖu cña chÝnh m×nh th× nªn x©y dùng th­¬ng hiÖu ë cÊp c«ng ty thay v× x©y dùng th­¬ng hiÖu s¶n phÈm v× nh­ vËy qu¸ tèn kÐm. Theo nghiªn cøu cña c¸c chuyªn gia th× ®Ó ph¸t triÓn mét th­¬ng hiÖu th× chi phÝ ®Çu t­ kh«ng nhá vµ cÇn Ýt nhÊt vµi n¨m ®Ó x©y dùng th­¬ng hiÖu quèc gia, cÇn kho¶ng 10 n¨m ®Ó x©y dùng th­¬ng hiÖu quèc tÕ, ®iÒu nµy lµ rÊt khã kh¨n víi c¸c DNVVN ViÖt nam víi ®a phÇn quy m« rÊt nhá, n¨ng lùc tµi chÝnh h¹n chÕ, môc tiªu b¸n ®­îc hµng, cã lîi nhuËn, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch tr­íc m¾t. H¹n chÕ vÒ khai th¸c vµ më réng thÞ tr­êng ®Çu ra néi ®Þa: ThÞ tr­êng néi ®Þa cña c¸c DNVVN cßn kÐm ph¸t triÓn vµ thiÕu ®ång bé. C¸c DNVVN ch­a v­ît ra ®­îc thÞ tr­êng ®Þa ph­¬ng vµ khu vùc. ThÞ tr­êng ®Çu ra néi ®Þa cßn bÞ chÌn Ðp v× ®éc quyÒn, v× hµng nhËp lËu trµn lan, v× doanh nghiÖp thiÕu th«ng tin thÞ tr­êng vµ thiÕu sù hç trî, t­ vÊn cña c¸c cÊp vÜ m«. S¾p tíi ngoµi nh÷ng th¸ch thøc ®ã, cßn cã nh÷ng th¸ch thøc khi thÞ tr­êng ViÖt nam ph¶i më cöa hoµn toµn cho khu vùc AFTA vµ lé tr×nh gia nhËp WTO còng ®ang høa hÑn nhiÒu khã kh¨n ®èi víi khu vùc DNVVN. Thùc tÕ ë thÞ tr­êng néi ®Þa ViÖt Nam hiÖn nay, viÖc x¸c lËp c¸c kªnh l­u th«ng tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô ch­a thùc hiÖn hiÖu qu¶, chñ yÕu do DNVVN khu vùc kinh tÕ t­ nh©n ®¶m nhËn. Doanh nghiÖp t­ nh©n tuy ®«ng nh­ng vèn qu¸ nhá, ph¹m vi kinh doanh réng nh­ng l¹i thiÕu nghiÖp vô, kinh nghiÖm nªn DNVVN t­ nh©n th­êng chê thêi c¬, bu«n b¸n nhá qua nhiÒu kh©u trung gian. §iÒu ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lén xén Ðp gi¸ ®Çu vµo, n©ng gi¸ ®Çu ra, hay ®éi gi¸ vµ g©y ra hiÖn t­îng khan hiÕm hoÆc d­ thõa hµng hãa trªn thÞ tr­êng. PhÇn lín doanh nghiÖp ho¹t ®éng cßn mang tÝnh tù ph¸t, n¨ng lùc nghiªn cøu, dù b¸o cung cÇu thÞ tr­êng cßn yÕu. NhiÒu khi, thÊy cã mét mÆt hµng ®ang b¸n ch¹y, c¸c DNVVN ®æ x« vµo ®Çu t­ s¶n xuÊt. Thùc tÕ nµy dÉn tíi ®Èy gi¸ nguyªn liÖu lªn cao, lµm gi¸ thµnh s¶n phÈm t¨ng, ®ång thêi l­îng cung hµng hãa còng t¨ng. Do ®ã, dÉn tíi thua lç, ph¸ s¶n trong hµng lo¹t doanh nghiÖp. Nhµ n­íc ch­a cã biÖn ph¸p hç trî DNVVN trong nh÷ng tr­êng hîp kinh doanh rñi ro cho nªn ch­a khuyÕn khÝch ®­îc doanh nghiÖp ®Çu t­ vµo nh÷ng lÜnh vùc míi hay t¹i nh÷ng ®Þa bµn kÐm lîi thÕ. H¬n n÷a, viÖc qu¶n lý thÞ tr­êng cña Nhµ n­íc ViÖt Nam cßn nhiÒu kÏ hë, hµng lËu trµn lan, hµng gi¶ gia t¨ng g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc tíi s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. TÊt c¶ nh÷ng thùc tÕ nµy khiÕn c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i võa vµ nhá cã khuynh h­íng tËp trung c¸c nguån lùc dù tr÷ vµ tiªu thô hµng ngo¹i h¬n lµ tæ chøc l­u chuyÓn hµng hãa trong n­íc. V× vËy, phÇn lín hµng tiªu dïng bÞ n­íc ngoµi chiÕm lÜnh, thÞ tr­êng néi ®Þa kh«ng ph¸t triÓn ®óng møc, cµng t¹o ra thªm nhiÒu c¶n trë cho sù gia nhËp thÞ tr­êng vµ v­¬n lªn cña nhiÒu DNVVN kh¸c. H¹n chÕ vÒ khai th¸c vµ më réng thÞ tr­êng ®Çu ra n­íc ngoµi: Ngµy cµng cã nhiÒu DNVVN tham gia ®ãng gãp vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nh­ng, ë mÆt trËn nµy doanh nghiÖp còng béc lé rÊt nhiÒu h¹n chÕ, tõ chÝnh b¶n th©n vµ tõ m«i tr­êng kinh doanh. C¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu kh«ng ®a d¹ng, nhiÒu doanh nghiÖp gÆp kh«ng Ýt bÊt lîi khi c¸c n­íc ch©u ¸ - b¹n hµng chÝnh l©m vµo khñng ho¶ng, c¾t gi¶m tiªu thô, nî nÇn d©y d­a. Nh×n chung, doanh nghiÖp ViÖt Nam ch­a x©y dùng ®­îc chiÕn l­îc thÞ tr­êng cña riªng m×nh. HÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay míi chØ cã "chiÕn l­îc ®Ó cè g¾ng tån t¹i trong ng¾n h¹n" hoÆc lµ "ch­a cã chiÕn l­îc riªng ph¸t triÓn doanh nghiÖp" ( TrÝch “ Tæng quan vÒ c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt nam”-NXB ChÝnh trÞ quèc gia, th¸ng 6/1999). “C¸c DNVVN thô ®éng trong xuÊt khÈu”, ®ã còng lµ nhËn ®Þnh ®­îc ®­a ra t¹i héi th¶o “T¨ng c­êng n¨ng lùc hîp t¸c quèc tÕ cña DNVVN ViÖt nam trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ” tæ chøc vµo 6/6/2001. Mét kh¶o s¸o cña mét nhãm nghiªn cøu vÒ DNVVN cña tr­êng ®¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, §¹i häc ngo¹i th­¬ng cïng víi §¹i häc Copenhagen cña §an m¹ch cho thÊy:36,7% sè DNVVN cã ®­îc ®¬n hµng xuÊt khÈu qua viÖc kh¸ch hµng n­íc ngoµi trùc tiÕp ®Õn th¨m doanh nghiÖp, 10,2% tõ viÖc tham gia héi chî triÓn l·m vµ 14,3% tõ c¸c ®¹i lý b¸n hµng n­íc ngoµi cña doanh nghiÖp vµ 20,4% lµ qua Bé Th­¬ng m¹i vµ VCCI. Qua ®ã thÊy r»ng c¸c DNVVN cßn rÊt thô ®éng trong viÖc t×m thÞ tr­êng, kh¸ch hµng, cßn phô thuéc nhiÒu vµo kh¸ch hµng vµ hÇu nh­ hoµn toµn thô ®éng trong viÖc tiÕp cËn víi thÞ tr­êng vµ ®Þnh h­íng kh¸ch hµng, hiÕm khi chñ ®éng t×m kiÕm kh¸ch hµng míi, n¾m b¾t vµ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng tiÕp thÞ n¨ng ®éng trong n­íc hay quèc tÕ, hoÆc thö nghiÖm c¸c mÉu s¶n phÈm míi. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nhiÒu doanh nghiÖp tiÕp tôc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp, ph¹m vi c¶i tiÕn bã hÑp - nh÷ng s¶n phÈm mµ ®Õn l­ît nã l¹i ph¶i chÞu ¶nh h­ëng cña nh÷ng ng­êi b¸n hµng quèc tÕ hïng m¹nh, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay theo sù ph¸ gi¸ tiÒn tÖ ë mét sè n­íc ®èi thñ c¹nh tranh. Do thiÕu th«ng tin vµ kÌm theo nh÷ng yÕu ®iÓm vÒ c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lý, nªn doanh nghiÖp gÆp nhiÒu rñi ro khi xuÊt khÈu. NhiÒu doanh nghiÖp chØ cã th«ng tin vÒ kh¸ch hµng, ®èi thñ c¹nh tranh… mét c¸ch ch¾p v¸, v× vËy r¬i vµo t×nh tr¹ng hoÆc chÞu thua thiÖt vÒ gi¸ hoÆc khã ®Þnh h­íng ®­îc ®Çu t­. HÇu hÕt DNVVN ViÖt Nam chØ biÕt dùa vµo chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ chµo hµng cña doanh nghiÖp kh¸c, dÔ dµng ®¸nh mÊt nhiÒu c¬ héi kinh doanh quÝ b¸u. Søc c¹nh tranh, vÞ thÕ cña doanh nghiÖp ViÖt Nam trªn th­¬ng tr­êng quèc tÕ rÊt non yÕu. Trªn thùc tÕ, c¸c DNVVN n­íc ta chñ yÕu gia c«ng cho c¸c tæ chøc th­¬ng m¹i trong vµ ngoµi n­íc, hoÆc xuÊt khÈu uû th¸c qua c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc qui m« lín. Do kho¶ng trèng th«ng tin tån t¹i gi÷a thÞ tr­êng ViÖt Nam vµ thÕ giíi bªn ngoµi, doanh nghiÖp ph¶i phô thuéc s©u s¾c vµo c¸c tæ chøc trung gian, bÞ Ðp gi¸ vµ ph¶i chia sÎ mét kho¶n ®¸ng kÓ trong lîi nhuËn thu ®­îc. Nhµ xuÊt khÈu kh«ng hÒ biÕt hiÖu qu¶ cña c«ng viÖc nh­ thÕ nµo, mét khi s¶n phÈm rêi nhµ m¸y doanh nghiÖp kh«ng biÕt ®iÒu g× sÏ x¶y ra víi s¶n phÈm cña m×nh. Mét kh¶o s¸t do “Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn dù ¸n Mekong vÒ DNVVN (MPDF)” tiÕn hµnh vÒ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu khu vùc t­ nh©n xÐt theo 'Thµnh c«ng" vµ "Kh«ng thµnh c«ng" cho thÊy r»ng, 'Thµnh c«ng" cña mét doanh nghiÖp phô thuéc vµo mét sè yÕu tè, trong ®ã cã: tiÕp cËn thÞ tr­êng trùc tiÕp thay v× sö dông c¸c trung gian th­¬ng m¹i; lùa chän s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao thay v× c¸c s¶n phÈm cã gi¸ trÞ gia t¨ng thÊp; x¸c ®Þnh ®­îc m¶ng thÞ tr­êng cã nhu cÇu lín trong n­íc (thùc phÈm, hµng tiªu dïng c¬ b¶n) hoÆc mét m¶ng thÞ tr­êng cã lîi tøc cao trªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu (h¹t ®iÒu, cµ phª, h¶i s¶n vµ hµng may mÆc) - thay v× kh«ng biÕt vÒ thÞ tr­êng tiªu thô cuèi cïng hoÆc vÒ ng­êi tiªu thô cuèi cïng; cã nh÷ng b¹n hµng l©u dµi vµ x©y dùng chiÕn l­îc thÞ tr­êng ®a d¹ng, æn ®Þnh thay v× qu¸ tËp trung vµo mét sè thÞ tr­êng nµo ®ã. §¸ng tiÕc lµ, hiÖn nay rÊt ®«ng DNVVN ViÖt Nam cã ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt kinh doanh r¬i vµo tr­êng hîp "Kh«ng thµnh c«ng". Trong khi kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¸c DNVVN chiÕm tíi 70% kim ng¹ch cña c¶ nÒn kinh tÕ th× vÊn ®Ò ®· trë nªn kh«ng cßn ®¬n gi¶n n÷a. C¸c c¬ chÕ ®Ó doanh nghiÖp cã thÓ hîp t¸c th­êng xuyªn víi nhau cßn thiÕu trÇm träng ë ViÖt Nam, mét phÇn lµ do nhËn thøc yÕu kÐm vÒ lîi Ých mµ hîp t¸c mang l¹i vµ mét phÇn kh¸c lµ do Nhµ n­íc thiÕu biÖn ph¸p khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn. S¶n xuÊt cña DNVVN riªng rÏ, manh món khã cã hiÖu qu¶ kinh tÕ theo qui m«. Ch­a x¸c lËp ®­îc vai trß thÇu phô víi doanh nghiÖp lín, liªn kÕt s¶n xuÊt ph©n ®o¹n gi÷a c¸c DNVVN ch­a cã . Mèi quan hÖ “VÖ tinh- trung t©m” víi c¸c doanh nghiÖp lín ch­a tån t¹i ë ViÖt nam trong khi ®©y lµ ch×a kho¸ cho thµnh c«ng cña nhiÒu DNVVN cña nhiÒu nÒn kinh tÕ trªn thÕ giíi- ®iÓn h×nh lµ NhËt b¶n. T×nh h×nh liªn doanh ®Çu t­ víi t­ nh©n trong n­íc cßn rÊt Ýt, chñ yÕu lµ liªn doanh gi÷a t­ b¶n n­íc ngoµi víi Doanh nghiÖp nhµ n­íc qui m« lín. Gi÷a c¸c DNVVN cïng ngµnh ch­a cã hîp t¸c, hç trî lÉn nhau nªn ch­a t¹o nªn søc m¹nh ®Ó më réng thÞ tr­êng. Còng do mang nÆng c¸c tÝnh chÊt cña mét nÒn s¶n xuÊt nhá, ph©n t¸n cho nªn khi tham gia vµo thÞ tr­êng xuÊt khÈu, doanh nghiÖp ViÖt Nam r¬i vµo t×nh tr¹ng c¹nh tranh lÉn nhau trªn th­¬ng tr­êng, trong sè ®ã, kh«ng Ýt lµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh : " ta l¹i ®¸nh ta", "doanh nghiÖp nµy ph¸ doanh nghiÖp kia, ®Þa ph­¬ng nµy ph¸ ®Þa ph­¬ng kia" TrÝch c©u nãi cña Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i trong cuéc gÆp gì c¸c doanh nghiÖp, ngµy 18-19/3/2000 t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh (TrÝch c©u nãi cña Thñ t­íng Phan V¨n Kh¶i t¹i cuéc gÆp gì c¸c doanh nghiÖp trong hai ngµy 18-19/3/2000 t¹i TP Hå ChÝ Minh). C¸c ®èi t¸c n­íc ngoµi ®· nhanh chãng nhËn ra ®Æc ®iÓm nµy, vµ kÕt qu¶ lµ gi¸ xuÊt khÈu hµng ViÖt Nam ®· do chÝnh c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam h¹ xuèng ®Õn møc thÊp kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc, c¶ doanh nghiÖp lÉn nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng thiÖt h¹i lín. C¸c hiÖp héi kinh doanh, c¸c c¬ quan xóc tiÕn cña Nhµ n­íc ch­a thùc sù hç trî cho doanh nghiÖp. MÆc dï thêi gian qua quan hÖ ChÝnh phñ - doanh nghiÖp ®· cã nh÷ng b­íc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ thÓ nh­ng nh×n chung quan hÖ nµy míi th«ng nh­ng cßn ch­a tho¸ng, ChÝnh phñ ®· tiÕp thu kiÕn nghÞ cña DN song míi chØ ë nh÷ng gi¶i ph¸p t×nh thÕ, ch­a cã tÝnh c¬ b¶n vµ triÖt ®Ó vµ mang tÝnh l©u dµi vµ ®Æc biÖt ch­a xo¸ bá sù ph©n biÖt gi÷a DNNN vµ doanh nghiÖp t­ nh©n-tiªu biÒu cho c¸c DNVVN, lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn c¸c DNVVN. Qua ®ã, c¸c DNVVN ch­a cã kh¶ n¨ng tù thiÕt lËp hÖ thèng th«ng tin thÞ tr­êng, x©y dùng c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th­¬ng m¹i, thªm vµo ®ã còng kh«ng gÆp thuËn lîi khi tiÕp cËn víi c¸c kªnh th«ng tin, c¸c hiÖp héi xóc tiÕn xuÊt khÈu. DNVVN ch­a ®­îc h­ëng c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i c«ng b»ng nh­ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc qui m« lín. Ch¼ng h¹n viÖc ph©n bæ quota, viÖc sö dông th«ng tin cña bé chñ qu¶n… c¸c DNNN mÆc dï ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ song ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i h¬n c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. Ph¸t triÓn m¹nh DNVVN lµ mét chiÕn l­îc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt nam nh­ng hiÖn t¹i ë ViÖt Nam DNVVN ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n vµ tån t¹i, ch­a thÓ ph¸t huy tiÒm n¨ng vµ nh÷ng lîi thÕ kinh tÕ-x· héi to lín cña m×nh. Trong ®ã nh÷ng h¹n chÕ næi bËt lµ vÒ vèn, c«ng nghÖ, nh©n lùc, th«ng tin, s¶n phÈm-thÞ tr­êng. môc lôc Ch­¬ng I. Nh÷ng c¬ së lý luËn chung cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 1. Kh¸i niÖm cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 2. Tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá 3. ¦u thÕ cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 4. H¹n chÕ cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 5. Vai trß cña doanh nghiÖp võa vµ nhá 6. Ph¸p luËt chi phèi doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹i ViÖt Nam I. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹i ViÖt Nam 1. Doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp 2. Doanh nghiÖp võa vµ nhá trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô 3. C¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë khu vùc n«ng th«n II. T¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá 1. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i 2. t¸c ®éng c¶u chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ 3. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®Êt ®ai 4. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch c«ng nghÖ, gi¸o dôc ®µo t¹o 5. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch hîp t¸c quèc tÕ vÒ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá III. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹i ViÖt Nam 1. Vèn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá 2. T×nh h×nh thiÕt bÞ c«ng nghÖ 3. Tr×nh ®é nh©n lùc, lao ®éng vµ qu¶n lý 4. T×nh h×nh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vÒ s¶n phÈm, thÞ tr­êng kÕt luËn Trong thêi gian qua víi nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n­íc ta ph¸t triÓn nhanh chãng vµ cã nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc vµo sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp nµy trong thêi gian qua vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ. §iÒu nµy chøng tá tiÒm n¨ng cña chóng ta vÉn cßn ch­a ®­îc khai th¸c triÖt ®Ó chÝnh v× vËy trong thêi gian qua em ®· tËp trung vµo nghiªn cøu nh÷ng khã kh¨n, tån ®äng cña doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tõ ®ã ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p hç trî nh»m n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña n­íc ta hiÖn nay. Tuy ch­a ph¶i lµ tÊt c¶ nh­ng em hy väng r»ng víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®ã phÇn nµo hç trî cho sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá cña ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Tuy ®· g¾ng nhiÒu, nh­ng do tr×nh ®é cña b¶n th©n, cïng víi thêi gian cã h¹n vµ kinh nghiÖm thùc tÕ ch­a nhiÒu nªn kh«ng thÓ kh«ng m¾c ph¶i nh÷ng sai sãt. Em rÊt mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy vµ c¸c b¹n ®Ó ®Ò tµi ®­îc hoµn thiÖn h¬n.