Đề tài Thực trạng kinh tế Mỹ thập kỷ 70 là tiền đề cho đổi mới chính sách kinh tế thập kỷ 80, khả năng phục hồi cũng như những nhân tố giúp tăng trưởng kinh tế Mỹ những năm đầu 90

Website: Email : lienhe@docs.vn Tel (: 0918.775.368 Lêi nãi ®Çu Trong ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay, kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn vai trß trung t©m cña nÒn kinh tÕ Mü. B¶n th©n Mü còng lu«n thÓ hiÖn quyÒn b¸ chñ cña m×nh kh«ng chØ trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ cßn trong lÜnh vùc chÝnh trÞ vµ qu©n sù, ®ång thêi Mü còng lu«n ph¶i t×m c¸ch duy tr× vÞ thÕ ®ã gi÷a sù canh tranh m¹nh mÏ cña NhËt B¶n, liªn minh Ch©u ¢u vµ c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c. ThËt lµ ®¸ng kh©m phôc, v× chØ sau h¬n 200 n¨m lÞch sö, tõ hoang m¹c hiu qu¹nh cña thÕ giíi míi bªn kia, víi bao th¨ng trÇm kinh tÕ, tõ ®¹i khñng ho¶ng cho ®Õn c¸c chu kú suy tho¸i liªn miªn, t­îng thÇn tù do vÉn ®øng ®ã víi hËu thuÉn cña mét nÒn kinh tÕ lín m¹nh nhÊt thÕ giíi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng kiÕn thøc vÒ kinh tÕ Mü trong m«n häc lÞch sö kinh tÕ quèc d©n, em ®i s©u nghiªn cøu: “Thùc tr¹ng kinh tÕ Mü thËp kû 70 lµ tiÒn ®Ò cho ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ thËp kû 80, kh¶ n¨ng phôc håi còng nh­ nh÷ng nh©n tè gióp t¨ng tr­ëng kinh tÕ Mü nh÷ng n¨m ®Çu 90, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i (xuÊt nhËp khÈu vµ ®Çu t­). Tõ ®ã gióp em cã c¸i nh×n míi vÒ kinh tÕ Mü, còng nh­ thÊy ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm mµ ViÖt Nam cÇn xem xÐt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®i lªn ®­a nÒn kinh tÕ hoµ nhËp víi thÕ giíi vµ khu vùc. Do kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n, bµi viÕt cã tÝnh chÊt t×m hiÓu cña em ch¾c ch¾n cßn cã nh÷ng thiÕu sãt nhÊt ®Þnh. Sù ®ãng gãp, bæ sung ý kiÕn cña c« lµ ®iÒu rÊt cã Ých cho qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu cña em. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« ! PhÇn I Tæng quan nÒn kinh tÕ Mü vµ thùc tr¹ng nh÷ng n¨m 70 I-/ Tæng quan vÒ nÒn kinh tÕ Mü HiÖn nay, Mü lµ mét trong nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu n­íc lÞch sö ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ Mü cßn t­¬ng ®èi ng¾n. N­íc Mü ra ®êi trong qu¸ tr×nh chiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña nh©n d©n Mü (1775 - 1782). Sau khi ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Anh bÞ ®¸nh ®æ, nÒn kinh tÕ Mü b­íc vµo mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Do lîi dông nguån tµi nguyªn phong phó, l¹i ®­îc thõa h­ëng nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng chñ nghÜa Ch©u ¢u vµ nguån nh©n lùc cã kü thuËt tõ nh÷ng ng­êi di c­, Hoµ Kú ®· cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó x©y dùng nÒn kinh tÕ TBCN, ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi nhÞp ®é khÈn tr­¬ng. §Õn nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 19, n­íc Mü trÎ tuæi ®· ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n l­îng c«ng nghiÖp b»ng 50% tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp cña tÊt c¶ c¸c n­íc Ch©u ¢u. Hai cuéc ®¹i chiÕn thÕ giíi thø nhÊt vµ thø hai còng lµ nh÷ng c¬ héi thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn vµ giµu lªn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ Mü. Trong thêi gian gi÷a hai cuéc chiÕn tranh nµy, vµo nh÷ng n¨m 1929 - 1933, kinh tÕ Mü l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng nghiªm träng. Tõ sau thÕ chiÕn II tíi nay, nÒn kinh tÕ Mü còng ®· tr¶i qua 7 cuéc khñng ho¶ng vµ suy tho¸i (trong nh÷ng n¨m 1948 - 1949, 1953 - 1954, 1957 - 1958, 1960 - 1961, 1970 - 1971, 1973 - 1975, 1980 - 1982 ) s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m khñng ho¶ng bÞ gi¶m sót nghiªm träng. NhÞp ®iÖu ph¸t triÓn cu¶ nÒn c«ng nghiÖp sau thÕ chiÕn II chËm h¬n so víi NhËt, CHLB §øc, Italia, Ph¸p... N«ng nghiÖp còng vÊp ph¶i khã kh¨n mçi khi l©m vµo khñng ho¶ng “thõa”. §Þa vÞ cña Mü trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã xu h­íng gi¶m dÇn. Tuy Mü vÉn chiÕm tû träng cao nhÊt trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nh­ng ngµy cµng thÊp ®i. Mü tuy lµ mét n­íc giµu, song phÇn lín nguån cña c¶i cña n­íc nµy tËp trung trong tay c¸c tËp ®oµn T­ b¶n. Chñ nghÜa T­ B¶n lòng ®o¹n - Nhµ n­íc ®· ph¸t m¹nh ë Mü tõ sau thÕ chiÕn II. C¸c tËp ®oµn t­ b¶n ngµy cµng n¾m chÆt lÊy bé m¸y Nhµ n­íc biÕn nã thµnh mét c«ng cô phôc vô ®¾c lùc cho quyÒn lîi cña m×nh. Qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ, ®Èy m¹nh ch¹y ®ua vò trang lµ mét chÝnh s¸ch lín cña Mü. Chi phÝ qu©n sù lu«n chiÕm tû lÖ cao trong toµn bé ng©n s¸ch hµng n¨m cña Nhµ n­íc. Mét trong nh÷ng c¨n bÖnh kinh niªn cña nÒn kinh tÕ Mü - n¹n thÊt nghiÖp - lu«n ph¸t sinh vµ th­êng kÐo dµi trong nhiÒu n¨m liÒn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nÒn kinh tÕ Mü lu«n gÆp ph¶i sù c¹nh tranh tõ phÝa c¸c n­íc T­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn kh¸c nhÊt lµ NhËt vµ T©y ¢u. II-/ C¬ së cho sù ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ trong thËp kû 80. Nh­ chóng ta ®· biÕt trong suèt c¶ thËp kû 70 nh÷ng n¨m cuèi 80 vµ ®Çu 90, n­íc Mü ®· vÊp ph¶i nhiÒu vÊn ®Ò gay cÊn. Víi nh÷ng c¨n bÖnh nh­ khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng, sù rèi lo¹n trong ho¹t ®éng tµi chÝnh tiÒn tÖ, n¨ng suÊt lao ®éng suy gi¶m chÝnh thùc tr¹ng nµy ®· t¹o lËp c¬ së hay nhu cÇu thùc tiÔn cho sù ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh quyÒn Mü trong thËp kû 80. Nãi c¸ch kh¸c, tÝnh cÊp thiÕt cña sù ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ Mü trong thËp kû qua b¾t nguån tõ. 1-/ HiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ bÞ suy gi¶m. Thùc tiÔn cho thÊy, vai trß cña chÝnh s¸ch kinh tÕ Mü trong thêi kú tr­íc ®©y kh«ng ph¸t huy t¸c dông. Thêi kú tr­íc cuéc ®¹i khñng ho¶ng 1929 - 1933, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra do c¬ chÕ thÞ tr­êng ®iÒu tiÕt lµ chñ yÕu. Tù do c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ®­îc coi lµ nh©n tè chi phèi hÇu nh­ toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Mü. Nhµ n­íc chØ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy víi t­ c¸ch lµ “ng­êi thu thuÕ” chø kh«ng ph¶i víi t­ c¸ch lµ ng­êi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Ó h­íng dÉn vµ ®iÒu hµnh nÒn s¶n xuÊt x· héi. Thêi kú sau cuéc ®¹i khñng ho¶ng 1929 - 1933 ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1960, nÒn kinh tÕ Mü ph¸t triÓn nh­ vò b·o. Lùc l­îng s¶n xuÊt cã b­íc ph¸t triÓn v­ît bËc nhê vµo c¸c doanh nghiÖp Mü biÕt khai th¸c vµ ¸p dông thµnh c«ng nhiÒu tiÕn bé kü thuËt míi. Thêi kú nµy, vai trß cña chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc liªn bang ®­îc coi lµ nh©n tè hÕt søc quan träng trong viÖc h­íng dÉn vµ ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. KÕt qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi Mü trong h¬n 4 thËp niªn ®ã ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ChÝnh phñ dùa trªn lý thuyÕt Keynen ®Ò cËp ®Õn ba vÊn ®Ò hÕt søc then chèt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ tiÒn tÖ, l·i suÊt vµ viÖc lµm. Song, ®Õn thËp kû 70, khi mµ c¸c ®iÒu kiÖn cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt trë nªn xÊu ®i th× c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®­îc x©y dùng trªn c¬ së lý thuyÕt Keynen tá ra kh«ng cßn thÝch hîp n÷a vµ béc lé nh­îc ®iÓm: + Sù l¹c hËu cña lý thuyÕt kinh tÕ. + hÖ thèng c¸c môc ®Ých chÝnh cña chÝnh s¸ch kh«ng cßn phï hîp víi yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. + NhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ kh«ng ®­îc giíi kinh doanh chÊp nhËn. 2-/ Khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng Møc ®é nghiªm träng cña c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ diÔn ra trong nh÷ng n¨m 70 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 80 thÓ hiÖn ë møc tµn ph¸ réng lín vµ tÝnh kÐo dµi cña nã. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ 1974 - 1975 nhÊt lµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ chu kú 1979 - 1982 ®· næ ra trong hÇu nh­ toµn bé c¸c ngµnh kinh tÕ Mü, tõ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i ®Õn th­¬ng m¹i vµ dÞch vô. Cïng víi sù gi¶m sót cña s¶n xuÊt, hµng lo¹t c¸c xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n, ®Æc biÖt nghiªm träng lµ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng, trong n«ng nghiÖp, trong lÜnh vùc ng©n hµng. ChØ sè s¶n xuÊt c«ng nghiÖp gi¶m sót m¹nh d­íi 8%, c«ng nghiÖp khai kho¸ng 11%, c«ng nghiÖp dÖt 10%. §Æc biÖt s¶n phÈm c«ng nghiÖp luyÖn kim n¨m 1982 gi¶m 47% so víi n¨m 1981. §ã lµ mét møc gi¶m kû lôc trong vßng 30 n¨m trë l¹i ®©y. NhiÒu chÝnh s¸ch kinh tÕ ®­îc gäi lµ tèi ­u nhÊt ®­îc ChÝnh phñ cña c¸c Tæng thèng Ford, Carter, sö dông nh»m gi¶m møc ®é nghiªm träng vµ rót ng¾n thêi gian t¸c ®é cña c¸c cuéc khñng ho¶ng ®Òu v« hiÖu. 3-/ Sù rèi lo¹n trong ho¹t ®éng tµi chÝnh, tiÒn tÖ ,tÝn dông ngµy cµng t¨ng lªn. Vµo ®Çu thËp kû 70 hÖ thèng tiÒn tÖ Bretton Wood ®· mÊt hiÖu lùc, vÞ trÝ chóa tÓ cña ®ång ®« la sôp ®æ lµ ®iÓm b¸o hiÖu cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ s©u nÆng nhÊt b¾t ®Çu. Nã diÔn ra liªn tôc, g©y ra nh÷ng t¸c ®éng hÕt søc nguy hiÓm tíi toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ë Mü trong suÊt thËp kû 70. T×nh h×nh tµi chÝnh, tiÒn tÖ kh«ng æn ®Þnh: - L¹m ph¸t: Ng­êi ta gäi thËp kû 70 ë Mü lµ “thËp kû l¹m ph¸t”. V× t×nh tr¹ng l¹m ph¸t phi m· diÔn ra liªn tôc, kh«ng chØ t¨ng lªn nhanh chãng vÒ tèc ®é (so víi nh÷ng n¨m 60 trë vÒ tr­íc) mµ nã cßn g¾n liÒn víi suy tho¸i kinh tÕ. Nöa ®Çu thËp kû 70 chØ sè l¹m ph¸t biÕn ®éng trªn d­íi 5% (trõ 1974 - 1975) th× ®Õn 1977 lµ 7%; 1978: 9%; 1979: 13,2%; 1980: 14%. NhiÒu chÝnh s¸ch chèng l¹m ph¸t nh­ “chÝnh s¸ch kiÓm so¸t gi¸ c¶ vµ khèng chÕ tiÒn l­¬ng” ®­îc c¶ chÝnh quyÒn Ford vµ carter ¸p dông nghiªm ngÆt, cuèi cïng l¹m ph¸t vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®­îc. - Th©m hôt ng©n s¸ch trÇm träng. Møc th©m hôt ng©n s¸ch hµng n¨m ë thËp kû 60 lµ 7 tû ®« la th× trong thËp kû 70 t¨ng lªn cao gÊp 5 lÇn lµ 35 tû. Trong vßng 20 n¨m (1960 - 1980) tû träng cña thiÕu hôt ng©n s¸ch liªn bang (TB hµng n¨m) trong tæng thu nhËp cña ng©n s¸ch liªn bang lµ 10% Nh÷ng n¨m 1981 lµ : 9,7% 1982 : 17% 1983 : 30%. NhiÒu nhµ kinh tÕ Mü cho r»ng, sù gia t¨ng cña n¹n th©m hôt ng©n s¸ch nµy lµ do: Thø nhÊt lµ ng©n s¸ch qu©n sù t¨ng lªn, thø hai lµ chÝnh s¸ch trî cÊp trµn lan cho c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi. Do ®ã muèn æn ®Þnh sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× ®ßi hái ChÝnh phñ liªn bang ph¶i c¶i tæ l¹i toµn bé hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. 4-/ Sù suy gi¶m cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. - Trong suèt thËp kû 70 n¨ng suÊt lao ®éng ë Mü bÞ suy gi¶m hÕt søc nghiªm träng. Nã ®· trë nªn phæ biÕn, diÔn ra trong hÇu hÕt c¸c ngµnh s¶n xuÊt kinh doanh c¸c khu vùc s¶n xuÊt x· héi. T×nh tr¹ng “kh«ng thÓ cøu v·n næi” ®ã kh«ng chØ lµm gi¶m hiÖu suÊt kinh doanh, ph¸ s¶n vµ thÊt nghiÖp mµ cßn ®e do¹ ph¸ ho¹i søc m¹nh kinh tÕ cña Mü trªn tr­êng quèc tÕ. Thùc tÕ nhÞp ®é t¨ng TB hµng n¨m cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi biÕn ®éng lµ: 2,77% (58 - 66); 1,44% (67 - 73); 0,43% (74 - 81) Trong ®ã: N¨m Ngµnh 1958 - 1966 1967 - 1973 1974 - 1981 C«ng nghiÖp chÕ biÕn 3,4 2,79 1,118 N«ng nghiÖp 2,81 1,58 1,115 Tµi chÝnh b¶o hiÓm 2,0 0,3 0,3 DÞch vô kh¸c 1,08 0,5 0,5 - N¨ng suÊt lao ®éng suy gi¶m lµ kÕt qu¶ cña 4 nguyªn nh©n chñ yÕu sau: + Trang thiÕt bÞ trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp l¹c hËu, tèc ®é, ®æi míi chËm ch¹p. + NhÞp ®é t¨ng tÝch luü gi¶m sót 4,6% (1960 - 1970); 3% (1971 - 1978) + Nguån cung cÊp nguyªn liÖu - n¨ng l­îng kh«ng æn ®Þnh. §Æc biÖt lµ 2 cuéc khñng ho¶ng n¨ng l­îng næ ra n¨m (1973; 1979) lµm ®¶o lén qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµm cho nhÞp ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót. + ViÖc kÐo dµi qu¸ l©u kiÓu ®iÒu tiÕt kinh tÕ theo m« h×nh Keynes khiÕn cho c¸c khã kh¨n vÒ kinh tÕ x· héi sÏ n¶y sinh vµ chÊt chøa nguy c¬ bïng næ. 5-/ Sù suy yÕu t­¬ng ®èi trong lÜnh vùc c¹nh tranh quèc tÕ BiÓu hiÖn sù suy yÕu t­¬ng ®èi cña kinh tÕ Mü trong lÜnh vùc c¹nh tranh quèc tÕ lµ hËu qu¶ cña c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ chu kú vµ sù suy yÕu cña mét bé phËn quan träng trong chiÕn l­îc bµnh tr­íng kinh tÕ toµn cÇu cña hä. Bao gåm: * Sù kh«ng nhÊt qu¸n vµ m©u thuÉn trong chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña giíi cÇm quyÒn Mü. * NhËp siªu nghiªm träng. KÓ tõ sau thÕ chiÕn II, tõ 1971 trong bu«n b¸n quèc tÕ, liªn tôc trong nhiÒu n¨m, Mü bÞ nhËp siªu nghiªm träng, gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu cã t¨ng nh­ng kh«ng bï ®¾p næi chi phÝ nhËp khÈu. Tû lÖ gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu trong GDP cña Mü trong 30 n¨m tõ 60 ®Õn 90 lu«n thua kÐm c¸c n­íc G7 kh¸c. Tõ vÞ trÝ n­íc chñ nî lín nhÊt thÕ giíi, ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 80, Mü trë thµnh n­íc con nî vµ sè nî ngµy cµng t¨ng lªn, hiÖn kho¶ng 4000 tû USD. §iÒu ®ã mét mÆt ph¶n ¸nh sù suy yÕu kh¶ n¨ng c¹nh tranh hµng ho¸ cña Mü trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. MÆt kh¸c chøng tá sù thÝch øng kÐm vµ kh¶ n¨ng nh¹y c¶m chËm cña t­ b¶n ®éc quyÒn tr­íc sù biÕn ®æi nhu cÇu cña kh¸ch hµng. * Trong lÜnh vùc xuÊt khÈu t­ b¶n. “Søc m¹nh” cña Mü bÞ lÊn ¸t bëi Céng hoµ liªn bang §øc vµ NhËt B¶n. Tuy vÉn ®øng ®Çu nh­ng so vÒ tèc ®é t¨ng hµng n¨m th× Mü ph¶i nh­êng cho NhËt vµ CHLB §øc. FDI cña Mü trong tæng FDI cña ba trung t©m kinh tÕ (Mü - NhËt - T©y ©u) ®· gi¶m tõ 51% n¨m 61 xuèng 48% n¨m 1975 vµ 45% - 1980. * VÞ trÝ dÉn ®Çu vÒ kü thuËt vµ c«ng nghÖ cña Mü bÞ suy yÕu. §Æc biÖt trong c¸c ngµnh chÕ t¹o ng­êi m¸y vi ®iÖn tö, c«ng nghÖ sinh häc, v.v... NhËt vµ CHLB §øc ®ang lµ nh÷ng ®èi thñ nguy hiÓm cña Mü. Nãi tãm l¹i, ®©y lµ nh÷ng biÓu hiÖn quan träng nhÊt cña sù sót kÐm cña kinh tÕ n­íc Mü trong hÇu nh­ suèt c¶ thËp kû 70. ChÝnh thùc tr¹ng ®ã ®· lµm n¶y sinh nhu cÇu ph¶i xem xÐt hay söa ®æi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña hä c¶ vÒ ®èi néi vµ ®èi ngo¹i. ChØ b»ng c¸ch ®ã míi cã thÓ chÊn h­ng l¹i nÒn kinh tÕ Mü, míi tõng b­íc kh«i phôc l¹i vÞ trÝ quèc tÕ cña Mü. PhÇn II §æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng phôc håi kinh tÕ Mü thËp kû 80 I-/ Néi dung chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 70, nh÷ng ®æi míi chñ yÕu trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Mü trong thËp kû 80 nhÊt qu¸n víi 4 néi dung chÝnh: - §Èy m¹nh c¶i tæ c¬ cÊu kinh tÕ. - C¶i c¸ch tµi chÝnh. - æn ®Þnh tiÒn tÖ, chèng l¹m ph¸t. - Cñng cè vÞ trÝ cña Mü trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. Môc ®Ých c¬ b¶n cña nh÷ng ®æi míi nµy lµ nh»m æn ®Þnh l©u dµi vµ kh¾c phôc sù suy yÕu t­¬ng ®èi cña kinh tÕ Mü. Nhê ®ã ®Ó t¹o c¬ héi ®Èy m¹nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ, h­íng c¸c ho¹t ®éng tiÒn tÖ trë l¹i b×nh th­êng kh«ng ®Ó chóng g©y ra c¸c t¸c ®éng tiªu cùc, ®Èy lïi l¹m ph¸t vµ kh«ng ngõng t¨ng viÖc lµm. Kh¾c phôc nh÷ng mÊt c©n ®èi diÔn ra l©u dµi trong nÒn kinh tÕ. HiÖn ®¹i ho¸ nÒn c«ng nghiÖp Mü, t¹o lËp cho kinh tÕ Mü mét c¬ së ph¸t triÓn v÷ng ch¾c ®ñ m¹nh ®Ó c¹nh tranh vµ ®Ì bÑp c¸c ®èi thñ. Cuèi nh÷ng n¨m 80, t×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi cã søc biÕn ®æi hÕt søc quan träng, chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµ Mü v­ît qua nh÷ng n¨m suy tho¸i 1989 - 1991 vµ hiÖn nay ®ang cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®i lªn víi søc m¹nh kinh tÕ sè mét thÕ giíi, trong bèi c¶nh ®ã Mü ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh quan träng trong chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i nh»m phôc vô lîi Ých duy tr× vµ t¨ng c­êng søc m¹nh kinh tÕ cña m×nh. Sau ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò næi bËt trong ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Mü. 1-/ “æn ®Þnh ho¸” sù ph¸t triÓn cña ngo¹i th­¬ng Víi c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ: - Thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ giµnh l¹i nh÷ng thÞ tr­êng ®· mÊt, t¹o søc Ðp mäi mÆt ®Ó më cöa nh÷ng thÞ tr­êng khã vµo, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ cao cÊp mµ Mü ®· giµnh l¹i ­u thÕ cña m×nh, gi÷ v÷ng c¸c vÞ trÝ ®éc quyÒn nh­: + Nhãm c¸c s¶n phÈm cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn: nh­ c¸c thiÕt bÞ th¨m dß vµ khai th¸c dÇu má, c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ trong ngµnh x©y dùng, y tÕ, giao th«ng vËn t¶i, m¸y bay, hµng kh«ng vò trô, ho¸ chÊt, thiÕt bÞ v« tuyÕn, viÔn th«ng, c¸c lo¹i m¸y tÝnh lín v.v... + Nhãm c¸c mÆt hµng n«ng s¶n truyÒn thèng nh­ thÞt, s÷a, hoa qu¶, lóa m×, g¹o, ®ç t­¬ng thøc ¨n gia sóc... ThÞ tr­êng chÝnh cho c¸c s¶n phÈm nµy vÉn lµ T©y ¢u, NhËt b¶n vµ §«ng ¢u. - KhuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ c¸c ho¹t ®éng phôc vô xuÊt khÈu b»ng c¸ch tµi trî trùc tiÕp cho c¸c ho¹t ®éng nµy vµ h¹n chÕ tèi ®a sù can thiÖp cña Nhµ n­íc. VÝ dô nh­ n¨m 1982 h¬n 100 dù luËt vµ quy chÕ trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®· ®­îc Quèc héi Mü xem xÐt vµ ®iÒu chØnh. ChÝnh quyÒn Reagan vµ sau ®ã lµ chÝnh quyÒn Bush thùc hiÖn th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c “hµnh chÝnh” c¶n trë tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i hay viÖc phi ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng mét c¸ch réng r·i vµ triÖt ®Ó nhÊt. - H¹n chÕ nhËp khÈu nh÷ng mÆt hµng cã thÓ tù s¶n xuÊt tèt ë trong n­íc, nhÊt lµ nguyªn liÖu, më réng viÖc nhËp nh÷ng lo¹i hµng ho¸ cÇn thiÕt cho ý nghÜa chiÕn l­îc ®èi víi qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghiÖp Mü nh­: kho¸ng s¶n quan träng vµ khan hiÕm; c¸c mÆt hµng cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn: m¸y ph¸t ®iÖn, tuabin... vµ c¸c thiÕt bÞ cã c«ng dông ®Æc biÖt vµ mét sè hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu nh­: dÖt, da, may mÆc. - §Ó b¶o trî cho xuÊt nhËp khÈu æn ®Þnh, Mü kiÓm ra chÆt chÏ biÓu thuÕ quan xuÊt nhËp khÈu danh môc c¸c mÆt hµng xuÊt nhËp khÈu. NÕu lµm ®­îc sÏ cho phÐp gi¶m bít dÇn thiÕu hôt bu«n b¸n víi n­íc ngoµi. 2-/ ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t­. - Më réng thÞ tr­êng ®Ó thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo Mü. B»ng c¸ch, sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ 2 mÆt, võa dïng c¸c thñ ®éng t¨ng l·i suÊt cho vay, ¸p dông chÕ ®é “l·i suÊt ­u tiªn” vµ tiÕp tôc lîi dông c¸c ­u thÕ vµ quyÒn phñ quyÕt cña Mü trong hai tæ chøc tiÒn tÖ lín lµ quü tiÒn tÖ (I.M.F) vµ ng©n hµng thÕ giíi WB nh»m h­íng ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc nµy phôc vô trùc tiÕp c¸c lîi Ých côc bé cña Mü. Thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ Mü nhÊt lµ NhËt vµ T©y ¢u lµ mét chÝnh s¸ch lín cña c¸c chÝnh quyÒn tõ Reagan ®Õn Bush. Theo tÝnh to¸n cña Washington, ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo Mü kh«ng chØ gióp hä t¸i thiÕt l¹i nÒn c«ng nghiÖp mµ cßn t¹o nhiÒu c¬ héi t¨ng viÖc lµm míi va trong mét gi¸c ®é nµo ®ã, cã thÓ h¹n chÕ phÇn nµo kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña c¸c ®ång minh. - Chó träng viÖc ®Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi, Mü ¸p dông chÝnh s¸ch kÕt hîp t¨ng viÖn trî ph¸t triÓn ®i ®«i víi ®Çu t­ trùc tiÕp ®Ó gióp c¸c c«ng ty Mü ®i vµo thÞ tr­êng c¸c n­íc. N¨m 1990 Mü viÖn trî cho ph¸t triÓn 10,17 tû USD ®øng ®Çu thÕ giíi vµ n¨m 1991: 9,64 tû USD (®øng thø hai sau NhËt B¶n: 11,03 tû) §Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, ch¼ng h¹n ®Çu t­ vµo khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, Mü cã c¬ quan v¹ch chÝnh s¸ch lµ USAID vµ c¬ quan tµi trî xuÊt khÈu lµ EXIMBANK. Th«ng qua hai c¬ quan nµy, Mü lËp quü cho vay ®Ó khuyÕn khÝch b¹n hµng xuÊt nhËp hµng ho¸ cña Mü víi l·i suÊt thÊp, lËp quü hç trî xuÊt khÈu cho c¸c nhµ s¶n xuÊt Mü. §ång thêi, më réng quyÒn cña USAID trong viÖc cÊp tÝn dông trong danh môc viÖn trî cã ®iÒu kiÖn cho c¸c n­íc mua hµng ho¸ vµ dÞch vô cña Mü. 3-/ Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. §iÒu chØnh vµ khai th¸c triÖt ®Ó chÝnh s¸ch thùc dông kiÓu Mü trong c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Gièng nh­ tr­íc ®©y, chÝnh s¸ch “c¸i gËy vµ cñ cµ rèt” vÉn ®­îc Nhµ Tr¾ng sö dông mét c¸ch linh ho¹t, c¸c chÝnh trÞ gia Mü nhËn thøc rÊt râ rµng bªn c¹nh c¸c nguyªn t¾c tån t¹i trong hîp t¸c quèc tÕ, cßn cã mét nguyªn t¾c kh¸c, ®ã lµ “­u thÕ cña kÎ m¹nh” mµ ng­êi Mü th× cã nhiÒu ­u thÕ ®ã. - §èi víi c¸c n­íc T­ B¶n ph¸t triÓn, nguyªn t¾c lîi Ých ngang nhau ®­îc Mü ®Ò cao trong quan hÖ bu«n b¸n vµ kinh doanh cña hä. Gi¶i quyÕt c¸c xung ®ét hoÆc m©u thuÉn vÒ lîi Ých víi c¸c b¹n hµng chñ yÕu vÉn lµ gi¶i ph¸p th­¬ng l­îng. ViÖc x©y dùng diÔn ®µn “®µm ph¸n Urugoay” lµ mét thÝ dô næi bËt ®Ó thùc thi gi¶i ph¸p nµy. DiÔn ®µn nµy ®· bæ sung cho c¸c cuéc th­¬ng l­îng v­ît qu¸ tÇm gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vÒ bu«n b¸n th«ng qua tæ chøc GATT. - §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, bªn c¹nh viÖc sö dông chÝnh s¸ch bu«n b¸n bÊt b×nh ®¼ng, Mü cßn sö dông c¬ chÕ “­u tiªn lùa chän, ph©n ho¸” mét c¸ch linh ho¹t ®Ó l«i kÐo vµ khèng chÕ c¸c n­íc nµy. Suy cho cïng, qua ®ã, Mü nh»m gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh trong c¸c vÊn ®Ò nguyªn liÖu, n¨ng l­îng thÞ tr­êng tiªu thô, « nhiÔm m«i tr­êng... lµm cho c¸c n­íc nµy thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu ®ang diÔn ra trong nÒn kinh tÕ Mü. - §Æc biÖt, ®èi víi khu vùc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn cao nh­ Hång K«ng, §µi Loan, Hµn Quèc, Singapore, Braxin, Mª Hi C«, Mü sÏ sö dông “c¬ chÕ ­u tiªn” vµ chÝnh s¸ch “mÒm ho¸” trong c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi víi hä. V× ®©y lµ c¸c b¹n hµng lín vµ tin cËy cña Mü vÒ c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ, nh­ hµng dÖt, giÇy da, may mÆc. H¬n n÷a, sù ­u ®·i cña Mü ®èi víi c¸c n­íc nµy cßn n»m trong ý ®å chiÕn l­îc cña Nhµ Tr¾ng nh»m x©y dùng hÖ thèng vµnh ®ai kinh tÕ tin cËy ë khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. Nh­ vËy Mü ®· sö dông “søc m¹nh tæng hîp” phôc vô lîi Ých ph¸t triÓn kinh tÕ, trong ®ã cã c¸c søc m¹nh kinh tÕ nh­ viÖn trî, ®Çu t­, l·i suÊt, kü thuËt c«ng nghÖ, søc m¹nh qu©n sù vµ ChÝnh phñ Mü trùc tiÕp g©y søc Ðp víi c¸c ChÝnh phñ, c«ng ty n­íc ngoµi ®Ó më réng thÞ tr­êng vµ t¨ng ®Çu t­ trªn thÕ giíi... Nh÷ng lo¹i søc m¹nh nµy sÏ ®­îc sö dông tæng hîp ®Ó duy tr× vÞ trÝ ®éc t«n cña Mü trªn thÕ giíi, lµm cho c¸c n­íc ph¸t triÓn trong ph¹m vi cña Mü. II-/ KÕt qu¶ phôc håi kinh tÕ thËp kû 80 vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Çu thËp kû 90. Nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch kinh tÕ Mü thËp kû 80 lµ phï hîp víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ Mü vµ nhê ®ã ®· t¹o c¬ héi ®Èy m¹nh sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Khèi l­îng vµ tèc ®é t¨ng GNP diÔn biÕn kh¶ quan h¬n rÊt nhiÒu so víi thËp kû 70. MÆc dï cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu 90 Mü ®· cã nh÷ng gi¶m sót lín vÒ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ 1988 lµ 3,9%, n¨m 1980 gi¶m xuèng 2,5% vµ n¨m 1990 cßn 1,2% ®Õn 1991 lµ - 0,7%. Tuy nhiªn, n¨m 1992 ®¸nh dÊu b­íc phôc håi ph¸t triÓn cao h¬n ®¹t 2,1% vµ ®Õn 1993 t¨ng lªn 2,8% (sè liÖu cña OECD) trong ®ã c¸c n­íc G7 kh¸c ®Òu cã tèc ®é thÊp h¬n. §iÒu nµy cho thÊy kh¶ n¨ng phôc håi cña kinh tÕ Mü lµ kh¸ cao. Vµ sù gi¶m sót t­¬ng ®èi cña Mü so víi c¸c n­íc kh¸c cã thÓ cã sù thay ®æi ? 1-/ C¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ vÜ m«. 1.1 GDP - Cho ®Õn n¨m 1993, qu¸ tr×nh phôc håi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Mü ®­îc cñng cè h¬n, chØ sè GDP ®¹t 2,8% cao h¬n 2 lÇn so víi tèc ®é t¨ng cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (1,2%). Tuy tæng s¶n phÈm kinh tÕ nh÷ng n¨m 80 chØ b»ng 23% thÕ giíi (1945 - 1950 lµ 40%) nh­ng xÐt vÒ tæng s¶n phÈm thu nhËp quèc d©n vÉn ®øng ®Çu thÕ giíi ë møc 5,567 tû ®« la (1991), GDP/®Çu ng­êi lµ 22099 ®« la ®øng sau Thuþ SÜ, NhËt, Luychx¨mbua, PhÇn Lan, Na Uy... - VÒ c¬ cÊu kinh tÕ, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, l©m nghiÖp vµ ng­ nghiÖp ngµy cµng gi÷ vÞ trÝ thø yÕu trong nÒn kinh tÕ. N¨m 1991, n«ng nghiÖp Mü vÉn ®øng hµng ®Çu thÕ giíi dï c¶ ngµnh n«ng nghiÖp, ng­ nghiÖp, l©m nghiÖp chØ chiÕm 2% GDP (n¨m 88 lµ 4,2% n¨m 89 lµ 2,3%). C¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn chiÕm 19%GDP, trong khi ®ã c¸c ngµnh giao th«ng, dÞch vô vµ th«ng tin ph¸t triÓn vµ ngµy cµng chiÕm tû lÖ lín. HiÖn nay khu vùc dÞch vô Mü cung cÊp 76% viÖc lµm vµ chiÕm 69% tæng thu nhËp quèc d©n. Trong nh÷ng n¨m 81 - 88, thÆng d­ th­¬ng m¹i trong khu vùc dÞch vô lµ 27 tû ®« la/n¨m, gãp phÇn lµm gi¶m th©m hôt c¸n c©n th­¬ng m¹i nãi chung cña Mü. 1.2 ThÊt nghiÖp. - Tû lÖ thÊt nghiÖp ë Mü so víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë Ch©u ¢u trong 10 n¨m tõ n¨m 1975 ®Õn 1984 lµ 7,7% vµ 7% nh­ng 10 n¨m tiÕp theo th× cã xu h­íng gi¶m vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh ë møc 6,5 - 7%. Trong khi ®ã, tû lÖ thÊt nghiÖp ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp Ch©u ¢u cã xu h­íng t¨ng lªn vµ duy tr× ë møc cao 10 - 11% nh­ ë §øc, Ph¸p, Anh, Italia vµ c¶ Canada. - MÆt kh¸c, Mü cã tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ viÖc lµm kh¸ kh¶ quan. Tuy n¨m 1991 møc t¨ng viÖc lµm gi¶m sót nghiªm träng (- 0,9%) do GDP ®¹t - 0,7% - thÊp nhÊt trong nhiÒu n¨m qua, nh÷ng ®Õn n¨m 1992 ®· t¨ng lªn 0,6% vµ n¨m 1993 vÉn tiÕp tôc t¨ng (kho¶ng 1,7%), trong khi tÊt c¶ c¸c n­íc G7 kh¸c sè viÖc lµm ®ang gi¶m sót tíi møc thÊp nhÊt trong nhiÒu n¨m qua. N¨m 1993 c¸c c«ng ty nhá vµ võa ®· t¹o thªm 1,7 triÖu viÖc lµm. ë Mü, sè viÖc lµm sÏ t¨ng lªn ë møc 1,5 - 2%, ®iÒu nµy sÏ ®¶m b¶o cho kinh tÕ ph¸t triÓn kh¸ æn ®Þnh, ®êi sèng ®­îc b¶o ®¶m h¬n. 1.3 Nhu cÇu néi ®Þa. ChÝnh c«ng ¨n viÖc lµm æn ®Þnh, kinh tÕ phôc håi vµ ph¸t triÓn ®· lµm cho nhu cÇu néi ®Þa t¨ng lªn: n¨m 1992 t¨ng 2,9% vµ n¨m 1993 t¨ng 3,4% - cao h¬n c¸c n­íc G7 kh¸c (1,8% vµ 1,5%), chØ sè ®ã ë c¸c n­íc NhËt, §øc, Ph¸p, Italia ®ang cã xu h­íng gi¶m ®i. NhËt t­¬ng øng lµ 0,6% vµ 0,1%. §øc lµ 2,4% vµ 1,4% Ph¸p lµ 0,4% vµ 1,1% Italia lµ 1,0% vµ 1,5%. Nhu cÇu néi ®Þa t¨ng lªn ë Mü lµ kÕt qu¶ cña ®iÒu kiÖn sèng ®­îc c¶i thiÖn. 1.4 L¹m ph¸t. Theo ®¸nh gi¸ chung, l¹m ph¸t ë Mü hiÖn nay sÏ rÊt khã cã nh÷ng thay ®æi lín, do chÝnh s¸ch cña ChÝnh Phñ vµ nhÊt lµ do nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi hiÖn nay vµ nhiÒu n¨m tíi, l¹m ph¸t sÏ ®­îc b¶o ®¶m duy tr× ë møc thÊp 2,5% - 2,6% (1993) - møc thÊp nhÊt trong 21 n¨m qua vµ trong 5 n¨m tíi kh«ng thÓ t¨ng qu¸ 3,6%/n¨m. T×nh h×nh kinh tÕ tèt dÇn lªn gi¸ hµng tiªu dïng c¶ n¨m 1993 t¨ng 3 - 3,2%. L·i suÊt 3 n¨m qua cã xu h­íng gi¶m tõ 5,4% (1991) - 3% (1993). Nh×n chung, tû lÖ l¹m ph¸t ë Mü n¨m 1993 thÊp h¬n so víi c¸c n­íc OECD (3,2 - 3,3%). 1.5 Th©m hôt ng©n s¸ch Th©m hôt ng©n s¸ch cã xu h­íng gi¶m. Th©m hôt ng©n s¸ch n¨m 92 chiÕm tíi 4,5% GDP (290,2 tû USD), n¨m 1993 tuy cã gi¶m nh­ng vÉn chiÕm 3,6% GDP (285,3 tû USD) n¨m 94 gi¶m xuèng 203 tû USD vµ n¨m 1996 lµ 192 tû USD. Quèc héi Mü ®· th«ng qua c¸c ®¹o luËt vÒ ng©n s¸ch: chØ tiªu lµ gi¶m møc th©m hôt ng©n s¸ch 500 tû USD trong vßng 5 n¨m th«ng qua c¾t gi¶m chØ tiªu, t¨ng thuÕ. 1.6 N¨ng suÊt lao ®éng. Nhê ®Çu t­ s¶n xuÊt vµ nhu cÇu x· héi t¨ng lªn, kinh tÕ phôc håi, nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt quan träng cña Mü ®· lÊy l¹i ®­îc søc sèng cña m×nh. Nh÷ng n¨m 90, trong c¸c xÝ nghiÖp n¨ng su¸t lao ®éng t¨ng lªn ®¸ng kÓ (nh÷ng n¨m 70 x 80 chØ (1%) 1993: Quý I ¯ 1,8% Quý III ­ 4,3% Quý II ¯ 0,4% Quý IV ­ 4,2% B¶ng 1 - C¸c chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ mü (%) 82 - 83 85 89 90 91 92 93 - GDP 2,5 3,2 2,5 1,2 - 0,7 2,6 2,8 - L¹m ph¸t 7,3 3,6 4,6 4,3 2,6 2,9 2,6 - ThÊt nghiÖp 7,7 7,2 5,3 5,5 6,7 7,4 6,9 - L·i suÊt 7,5 8,1 7,5 5,4 3,4 3,0 - Th©m hôt ng©n s¸ch - 3,8 - 3,1 - 1,5 - 2,5 - 3,4 - 4,4 - 3,6 Nguån: World Economic Outlook, October 1998 2-/ Kinh tÕ ®èi ngo¹i §æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ ®· gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ngo¹i th­¬ng vµ ®Çu t­ quèc tÕ. Theo Bé Th­¬ng M¹i Mü “Nh÷ng ph­¬ng h­íng lín trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña ChÝnh phñ ®· ®­îc thùc thi, song kh«ng ph¶i lóc nµo còng cã thÓ ®¹t ®­îc mong muèn”. 2.1 Ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. Kim ng¹ch xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸ trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 t¨ng lªn m¹nh. Nh­ng ®¸ng chó ý lµ kim ng¹ch nhËp khÈu t¨ng nhanh h¬n so víi nhËp khÈu, kÕt qu¶ cña b¶ng c©n ®èi th­¬ng m¹i chØ ra lµ Mü liªn tôc nhËp siªu, n¨m 1990 lµ n­íc con nî lín nhÊt thÕ giíi víi 700 tû ®« la nî n­íc ngoµi, th©m hôt bu«n b¸n quèc tÕ cña Mü chiÕm phÇn quan träng. §iÒu nµy ph¶n ¸nh nh÷ng cè g¾ng cña ngµnh ngo¹i th­¬ng ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu h¹n chÕ cña ChÝnh phñ Liªn bang, song cßn vÊp ph¶i nhiÒu khã kh¨n vµ vÉn ch­a ®¹t ®­îc c¸c chØ sè dù kiÕn. Khèi l­îng xuÊt khÈu - nhËp khÈu (% thay ®æi hµng n¨m) 75-84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 NhËp khÈu 1,9 1,3 6,0 6,3 20,7 10,8 7,6 7,7 6,9 1,2 XuÊt khÈu 6,2 5,6 9,9 3,5 4,1 3,9 1,9 0,7 10,9 8,8 Th©m hôt (tû USD) 133,7 155,14 170,32 137,11 129,11 123,4 86,63 105,76 138,71 - VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao Mü liªn tôc nhËp siªu mÆc dï chØ sè nµy cã gi¶m cuèi thËp kû 80 ? HÇu hÕt c¸c nhµ nghiªn cøu cho lµ Mü ®· suy yÕu ®Õn møc kh«ng cßn kh¶ n¨ng kinh tÕ ®Ó c©n b»n c¸n c©n th­¬ng m¹i. Thùc ra kh«ng h¼n vËy. Theo sè liÖu thèng kª tõ 1975 ®Õn 1993: + Khèi l­îng xuÊt khÈu lu«n t¨ng ®Ønh cao lµ n¨m 1988 víi 20,7%, sau ®ã cã xu h­íng gi¶m sót vµ ®Õn 1993 chØ ®¹t 1,2%. NhËp khÈu tõ 75 - 86 cã xu h­íng t¨ng vµ 1987 - 1991 th× gi¶m râ rÖt. + VÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, xuÊt khÈu tõ 1985 - 1992 t¨ng 2 lÇn tõ 219 tû USD à 448 tû USD. Tõ 1986 ®Õn 1993, tû lÖ t¨ng xuÊt khÈu lu«n cao h¬n c¸c n­íc G7 cßn l¹i. Chøng tá kh¶ n¨ng vµ tiÒm lùc cña Mü lu«n cao h¬n nh÷ng n­íc nµy vµ râ rµng Mü cã th©m hôt trong bu«n b¸n víi n­íc ngoµi kh«ng ph¶i do sa sót trong xuÊt khÈu mµ chÝnh lµ møc nhËp khÈu rÊt lín, cao h¬n h¼n møc xuÊt khÈu mµ chÝnh lµ møc nhËp khÈu rÊt lín, cao h¬n h¼n møc xuÊt khÈu vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn bªn trong cña ®Êt n­íc. Møc th©m hôt cao nhÊt lµ n¨m 1987: 170,32 tû USD vµ cã xu h­íng gi¶m dÇn dï gi¸ trÞ nhËp khÈu ngµy mét t¨ng, ®Æc biÖt rÊt cao trong 2 n¨m 1992 vµ 1993 (§ã lµ biÓu hiÖn cña sù phôc håi kinh tÕ cña Mü vµ sù sót kÐm trong c¸n c©n th­¬ng m¹i chØ mang tÝnh chÊt t­¬ng ®è. CÇn ph¶i nãi thªm r»ng, th©m ý s©u xa cña chÝnh s¸ch nhËp siªu cña Mü lµ viÖc hä tiÕp tôc lîi dông c¬ chÕ nµy ®Ó t¹o nguån vèn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong n­íc theo kiÓu “chiÕm dông vèn” cña b¹n hµng). MÆt kh¸c, th©m hôt th­¬ng m¹i trong GDP ®· thu hÑp tõ 2,8% n¨m 1987 gi¶m xuèng 1,4% n¨m 1992. - Do nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, cho nªn quan hÖ bu«n b¸n cña Mü víi c¸c khu vùc còng cã nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Quy m« vµ khèi l­îng trao ®æi hµng ho¸ cña Mü víi c¸c n­íc ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh quan träng trong viÖc thùc hiÖn chiÕn l­îc kinh tÕ ®èi ngo¹i toµn cÇu cña Mü. Thø tù c¶ vÒ tÇm quan träng vµ khèi l­îng bu«n b¸n cña Mü vµ c¸c n­íc trªn thÕ giíi nh­ sau: T©y ¢u, Canada, NhËt B¶n, ASEAN, OPEC vµ c¸c n­íc kh¸c. §¸ng chó ý lµ kim ng¹ch, bu«n b¸n gi÷a Mü vµ c¸c n­íc Mü la tinh, c¸c n­íc vïng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng vµ nhÊt lµ víi Hång K«ng, §µi Loan, Hµn Quèc, ASEAN t¨ng lªn tôc. C¸c n­íc nµy ngµy cµng trë thµnh nh÷ng thÞ tr­êng xuÊt khÈu quan trong cña Mü. ThÞ tr­êng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng chiÕm 50% xuÊt khÈu cña Mü. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990, bu«n b¸n Mü - Ch©u ¸ ®· v­ît bu«n b¸n Mü - T©y ¢u 350 tû USD. Mü xuÊt khÈu cho NhËt nhiÒu h¬n §øc, Italia vµ Ph¸p céng l¹i. XuÊt khÈu cho Indonesia nhiÒu h¬n cho Trung vµ §«ng ¢u céng l¹i, xuÊt khÈu cho Hµn Quèc, §µi Loan, Singapore v­ît toµn bé xuÊt khÈu cho Trung vµ Nam Mü céng l¹i. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay Mü vÉn cã th©m hôt lín trong bu«n b¸n víi khu vùc nµy: N¨m 1993 víi NhËt lµ 59,3 tû USD t¨ng 23,7% so víi n¨m 1992; víi Trung Quèc lµ 22,77 tû USD. C¶ hai n­íc nµy ®· chiÕm 213 møc th©m hôt trong bu«n b¸n cña Mü víi thÕ giíi trong n¨m 1993. Kinh tÕ T©y ¢u phôc håi chËm ch¹p ®Õn n¨m 1993 nhiÒu n­íc vÉn ch­a tho¸t khái khã kh¨n v­íng m¾c cña suy tho¸i kinh tÕ, chÝnh v× thÕ mµ hµng ho¸ Mü xuÊt sang vïng nµy bÞ h¹n chÕ, vµ ®Êy còng lµ nguyªn nh©n quan träng khiÕn cho kinh tÕ Mü ch­a thÓ cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao h¬n. N¨m 92, Mü cã béi thu bu«n b¸n víi T©y ¢u lµ 6,37 tû USD, nh­ng n¨m 1993 l¹i th©m hôt bu«n b¸n so víi khu vùc nµy lµ 280 triÖu USD, lµ mét con sè nhá bÐ so víi møc th©m hôt cña Mü ë Ch©u ¸. Riªng khu vùc Mü La tinh, Mü cã béi thu 562 triÖu USD trong n¨m 1993, ®©y lµ dÊu hiÖu cña sù yÕu kÐm cña c¸c n­íc Mü La Tinh trong nh÷ng n¨m ®Çu võa tho¸t khái c¶nh tr× trÖ kinh tÕ. VËy thËp kû 80 võa qua vµ ®Çu nh÷ng n¨m 90, th©m hôt th­¬ng m¹i cña Mü ®· gi¶m m¹nh, khèi l­îng xuÊt khÈu t¨ng m¹nh vµ nhËp khÈu vÉn t¨ng víi møc kiÒm chÕ lín, kinh tÕ Mü phôc håi vµ cã c¬ së ®Ó ph¸t triÓn víi tèc ®é 2 - 3% hoÆc h¬n trong nh÷ng n¨m tíi. 2.2 Ho¹t ®éng ®Çu t­. §Çu t­ n­íc ngoµi cña Mü vµ ë Mü lµ mét bé phËn hÕt søc quan träng kh¸c cña kinh tÕ ®èi ngo¹i, chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña nh÷ng ®æi míi trong chÝnh s¸ch kinh tÕ cña c¸c chÝnh quyÒn Mü tõ thËp kû 80 ®Õn nay. NÕu thËp kû 70, Mü t¨ng c­êng xuÊt khÈu t­ b¶n, t×m kiÕm thÞ tr­êng ®Çu t­ ë n­íc ngoµi lµ ph­¬ng h­íng kinh doanh chñ yÕu cña c¸c nhµ ®Çu t­ vµ ChÝnh phñ Mü th× tíi nh÷ng n¨m 80 l¹i diÔn ra mét qu¸ tr×nh song hµnh, võa më réng ®Çu t­ ë n­íc ngoµi, võa khuyÕn khÝch t­ b¶n n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo Mü. * §Çu t­ n­íc ngoµi t¹i mü. - Sù di chuyÓn dßng ch¶y t­ b¶n quèc tÕ vµo Mü ®· mang l¹i nhiÒu lîi thÕ cho Mü trªn ph­¬ng diÖn vèn vµ kÐo theo nã lµ kinh nghiÖm qu¶n lý, c«ng nghÖ... vµ c«ng viÖc lµm. §©y lµ vÊn ®Ì mµ c¸c nhµ chÝnh s¸ch Mü ®· tÝnh to¸n ®­îc trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña hä. B¶ng 3 - §Çu t­ n­íc ngoµi cña Mü (tû ®« la), thêi gi¸ Lo¹i ®Çu t­ 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 A. §Çu t­ ra n­íc ngoµi - §Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña Mü 223,8 207,8 207,2 211,5 230,3 259,8 358,0 326,9 - §Çu t­ chøng kho¸n 63,2 75,3 83,4 88,9 112,2 131,7 146,7 156,8 B. §Çu t­ n­íc ngoµi ë Mü - §Çu t­ trùc tiÕp 108,7 124,7 137,1 164,6 184,6 220,4 271,8 328,9 - §Çu t­ chøng kho¸n 18,5 25,8 33,8 58,2 83,6 91,5 78,3 96,6 Nguån: Economic Report of the President 1990, p.409 Qua biÓu sè 3, chóng ta thÊy FDI cña n­íc ngoµi vµo Mü ngµy cµng t¨ng, vµ ®Õn n¨m cuèi 88, 89 FDI t¹i Mü ®· v­ît møc ®Çu t­ cña Mü ra n­íc ngoµi lµ > 2 tû/88) vµ 27,381 tû USD /89), tÝnh ®Õn n¨m 1989, cã 400 tû USD ®· ®­îc ®Çu t­ trùc tiÕp vµo Mü, ®øng ®Çu lµ Ch©u ©u chiÕm 65,4% (262,011 tû USD), c¸c n­íc Ch©u Phi, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (kh«ng kÓ NhËt) chØ chiÕm trªn 1%. C¸c n­íc riªng biÖt ®Çu t­ vµo Mü nh­ Canada chiÕm 7,8%, §øc trªn 7%, Anh 29,7%; NhËt 17,39%. Nh­ vËy, kh«ng ph¶i NhËt mua c¶ n­íc Mü v× NhËt cßn ®øng sau Anh vµ c¸c n­íc Ch©u ¢u nãi chung. §¸ng chó ý, bªn c¹nh c¸c nhµ kinh doanh cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp hµng ®Çu cña thÕ giíi, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn c¸c nhµ doanh nghiÖp cña §µi Loan, Hång K«ng, Hµn Quèc vµ còng nãi thªm r»ng, chÝnh s¸ch nhËp c­ ®æi míi cña ChÝnh phñ ®· më réng cöa cho c¸c nhµ kinh doanh ®Õn Mü, nÕu hä cã kho¶n ®Çu t­ tõ 500.000 ®« la vµ t¹o viÖc lµm cho tõ 5 - 10 ng­êi trë lªn, lµ ®­îc phÐp nhËp c­ vµo Mü ®Ó kinh doanh. * §Çu t­ ra n­íc ngoµi cña Mü. - Bªn c¹nh viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ë Mü, Mü ®· kh«ng ngõng më réng ®Çu t­ ra n­íc ngoµi. Theo sè liÖu chÝnh thøc, hiÖn nay ®Çu t­ FDI cña Mü cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. BiÓu sè sau cho chóng ta thÊy tû lÖ ®Çu t­ cña Mü ë c¸c n­íc ngoµi, c¸c khu vùc trong tæng ®Çu t­ ra n­íc ngoµi cña Mü trong nh÷ng n¨m 80. BiÓu 4 - §Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ë n­íc ngoµi (%) 1980 1984 1985 1986 1987 1988 1989 Tæng sè 100 100 100 100 100 100 100 C¸c n­íc ph¸t triÓn 73,45 74,30 74,72 74,78 75,56 75,79 74,79 C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn 24,70 23,24 22,91 23,50 23,23 23,25 24,24 - Mü la tinh 17,99 11,64 12,27 14,18 15,13 15,30 16,43 - Ch©u Phi 1,75 2,40 1,95 1,54 1,39 1,26 1,15 - Trung §«ng 1,00 2,37 2,00 1,88 1,30 1,14 1,04 - Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng 4,00 7,11 6,69 5,90 5,24 5,55 5,62 Tæ chøc quèc tÕ 1,84 2,46 2,36 1,74 1,20 0,59 0,21 Nh×n chung, kho¶ng 75% tæng ®Çu t­ trùc tiÕp cña Mü ra n­íc ngoµi ®­îc chuyÓn ®Õn khu vùc c¸c n­íc ph¸t triÓn, gÇn 25% cßn l¹i th× h­íng vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Vµ theo thø tù lµ c¸c n­íc Mü la tinh, Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, Ch©u Phi vµ Trung §«ng. Ng­êi ta thÊy r»ng, môc tiªu quan träng cña FDI cña Mü lµ thùc thi viÖc kiÓm so¸t c¸c nguån tµi nguyªn, c¸c ngµnh chÕ t¹o quan träng, lÉn c¸c m¹ch m¸u kinh tÕ thiÕt yÕu cña c¸c quèc gia nhËn ®Çu t­ nh»m phôc vô lîi Ých kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña Mü. - Trªn thùc tÕ, khu vùc nµo ®¸p øng tèt nh÷ng lîi Ých kinh tÕ nµy th× Mü chó träng nhiªu h¬n: C¸c n­íc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh. Nh×n tæng qu¸t trong thêi gian dµi, ®Çu t­ cña Mü vµo c¸c n­íc nµy t¨ng lªn nhanh chãng. Trong nh÷ng n¨m 80, ®Çu t­ vµo ASEAN ®· t¨ng gÊp ®«i tõ 4700 triÖu USD lªn 9968 triÖu USD; ®Çu t­ vµo §µi Loan t¨ng 4 lÇn, vµo Hµn Quèc vµ Hång K«ng t¨ng 3 lÇn. B­íc sang nh÷ng n¨m 90, ®Çu t­ cña Mü vµo nh÷ng n­íc nµy còng t¨ng lªn nhanh chãng: n¨m 1992 t¨ng 15% so víi n¨m 1991, n¨m 1993 t¨ng 16% so víi n¨m 1992. Trong n¨m 1992, chØ 8 n­íc NIC vµ ASEAN ®· chiÕm tíi kho¶ng 83% tæng ®Çu t­ cña Mü vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng (1992: Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng: 32,2 tû USD) Trong c¸c n­íc Ch©u ¸ nªu trªn, Mü chó ý ®Çu t­ vµo c¸c n­íc NIC nhiÒu h¬n v× tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc nµy cao h¬n. Tuy nhiªn, tèc ®é ®Çu t­ vµo c¸c n­íc ASEAN t¨ng mét c¸ch kh¸ æn ®Þnh, ®¹t trung b×nh 9 - 10 tû USD trong 1 n¨m. ViÖt Nam ë trong khu vùc nµy râ rµng cã nhiÒu thuËn lîi ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung. Tuú theo tr×nh ®é vµ nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng n­íc ë khu vùc, Mü tËp trung vµo c¸c ngµnh chÝnh nh­ th­¬ng nghiÖp b¸n bu«n, ®iÖn - ®iÖn tö, ng©n hµng, tµi chÝnh - b¶o hiÓm, mua b¸n bÊt ®éng s¶n, ho¸ chÊt. Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp nÆng nh­ C¬ khÝ, luyÖn kim, s¶n xuÊt thiÕt bÞ giao th«ng vËn t¶i Ýt ®­îc chó ý h¬n, cã thÓ do nh÷ng ngµnh nµy chËm ®­a l¹i hiÖu qu¶ cho n­íc ®Çu t­ lÉn n­íc chñ nhµ trong giai ®o¹n hiÖn t¹i. Tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao cña c¸c n­íc NIC vµ ASEAN ®em l¹i lîi nhuËn cao cho c¸c c«ng ty Mü tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­: N¨m 1986, thu nhËp cña Mü tõ ®Çu t­ trùc tiÕp ë ASEAN lµ 1,6 tû USD, chØ 3 n¨m sau, ®Õn n¨m 1989, con sè nµy t¨ng ®Õn 2,75 tû USD. §iÒu ®ã lµm cho viÖc ®Çu t­ ë Ch©u ¸ trë nªn hÊp dÉn vµ viÖc kinh doanh bu«n b¸n gi÷a Mü vµ Ch©u ¸ ngµy cµng nhén nhÞp. - §èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, thø tù ®Çu t­ cña Mü lµ Canada, Ph¸p, Italia, §øc, Hµ Lan, Anh, Thôy sü, NhËt, Astralia. Thø tù nµy phô thuéc vµo kh¶ n¨ng hîp t¸c ®Çu t­, thu nhËp cña vèn ®Çu t­ chø kh«ng ph¶i phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ quy m« kinh tÕ cña n­íc nhËn ®Çu t­. ThËt vËy, ta thÊy, Canada ®øng ®Çu chø kh«ng ph¶i lµ NhËt vµ CHLB §øc. Tuy nhiªn, xÐt vÒ tèc ®é ph¸t triÓn, ®Çu t­ vµo Anh t¨ng nhanh h¬n c¶, sau ®ã míi ®Õn Canada. §Çu t­ vµo NhËt lu«n t¨ng nh­ng tèc ®é kh«ng thuéc lo¹i cao. CÇn chó ý r»ng, quy m« ®Çu t­ NhËt B¶n vµo Mü cßn cao h¬n quy m« ®Çu t­ cña Mü vµo NhËt tíi 3 lÇn, mét mÆt do chÝnh s¸ch b¶o hé cña NhËt B¶n, mÆt kh¸c, Mü chËm thay ®æi quan ®iÓm ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng nµy trong nhiÒu n¨m tr­íc ®©y, hiÖn nay vµ s¾p tíi, ch¾c ch¾n Mü sÏ buéc ph¶i thay ®æi quan ®iÓm vµ chó träng thÞ tr­êng NhËt B¶n nhiÒu h¬n. 2.3 Quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. C¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cña Mü trong thËp kû 80 cho ®Õn nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Tr­íc tiªn lµ viÖc thÕ giíi kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh vµ sù sôp ®æ cña hÖ thèng XHCN ë §«ng ¢u vµ Liªn X« cò khiÕn cho Mü cã kh¶ n¨ng gi¶m chi phÝ qu©n sù xuèng vµ chuyÓn mét phÇn sang s¶n xuÊt hµng d©n sù (n¨m 1985, hµng qu©n sù trÞ gi¸ kho¶ng 127 tû USD th× ®Õn n¨m 1993, gi¶m xuèng 54 tû USD) gãp phÇn gi¶m th©m hôt ng©n s¸ch ®ång thêi t¹o thªm søc m¹nh cho nÒn kinh tÕ Mü. Nh÷ng n¨m 1980, Mü ®· thùc hiÖn mét b­íc lín trong viÖc t¸i c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ. B­íc vµo nh÷ng n¨m 1990, cïng víi nh÷ng thêi c¬ míi, sù thay ®æi ®ã ®· b¾t ®Çu cã t¸c dông, Mü coi viÖc Quèc héi th«ng qua HiÖp ®Þnh NAFTA, thµnh c«ng cña héi nghÞ th­îng ®Ønh APEC (t¹i Seatle - 1993) vµ kÕt thóc th¾ng lîi cuéc th­¬ng l­îng GATT lµ bé ba h×nh thµnh nÒn t¶ng c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña chÝnh quyÒn Bill Clint¬n. Víi nÒn t¶ng ®ã, Mü cã thÕ ®øng vµ søc c¹nh tranh m¹nh h¬n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi còng nh­ thÞ tr­êng trong n­íc. ThËt vËy, HiÖp ®Þnh NAFTA lµ mét thµnh c«ng lín cña ba n­íc B¾c Mü khi cïng t¹o ra mét thÞ tr­êng lín nhÊt thÕ giíi víi 370 triÖu d©n, 7000 tû ®« la GNP, kh«ng chØ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Canada, Mªhic« vµ c¶ Mü t¨ng tr­ëng nhanh, t¨ng thªm viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ søc m¹nh Mü - B¾c Mü trªn tr­êng quèc tÕ. Víi APEC lµ mét diÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ khu vùc, ë ®ã, Mü ngµy cµng n©ng cao møc hîp t¸c vµ liªn kÕt kinh tÕ víi c¸c quèc gia trong khu vùc nh»m ®Èy m¹nh c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ vµo Ch©u ¸. Vßng ®µm ph¸n Uruguay kÕt thóc vµo cuèi n¨m 1993 ®· më ra mét giai ®o¹n míi cho th­¬ng m¹i quèc tÕ. §èi víi Mü, ®ã lµ mét thµnh c«ng. PhÇn III TriÓn väng kinh tÕ cña Mü Qua t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ Mü ë mét sè lÜnh vùc ®Æc biÖt lµ kinh tÕ ®èi ngo¹i trong nh÷ng n¨m qua, chóng ta thÊy Mü ®· b¾t ®Çu v­ît qua nh÷ng ®ît suy tho¸i kinh tÕ cuèi nh÷ng n¨m 80 ®Çu nh÷ng n¨m 90. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn vÉn ch­a ph¶i lµ æn ®Þnh vµ m¹nh mÏ vµ trong bèi c¶nh tr­íc mét thÕ giíi cña nh÷ng thay ®æi s©u s¾c vµ nhanh chãng tíi møc tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu ®ang bÞ th¸ch thøc th× ë n­íc Mü, sau thêi gian dµi gi¶m sót, “giÊc m¬ Mü” ®ang tuét khái tay qu¸ nhiÒu gia ®×nh Mü... §Ó thay ®æi t×nh h×nh, viÖc ®iÒu chØnh vµ ®Þnh ra chÝnh s¸ch ph¸t triÓn míi lµ ®iÒu n­íc Mü ®· lµm n¨m 1992 vµ b¾t ®Çu thùc hiÖn tõ n¨m 1993 víi nhiÖm kú míi cña Bill Clint¬n. TriÓn väng kinh tÕ cña Mü sÏ ra sao? Nh÷ng dù ®o¸n cña OECD vÒ t×nh h×nh kinh tÕ Mü cho thÊy trong thêi gian tr­íc m¾t, sÏ vÉn t¨ng tr­ëng ë møc võa ph¶i, sù ph¸t triÓn kinh tÕ Mþ phô thuéc nhiÒu vµo c¸c nh©n tè thóc ®Èy vµ k×m h·m t¨ng tr­ëng kinh tÕ nh­: 1-/ Nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy t¨ng tr­ëng: N­íc Mü ®ang cã nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ nh©n tè v÷ng ch¾c cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong nhiÒu n¨m tíi. Mü cã ph¸t huy ®­îc vai trß c­êng quèc kinh tÕ sè 1 trªn thÕ giíi hay kh«ng, ®iÒu quan träng lµ Mü sö dông c¸c nh©n tè ®ã hiÖu qu¶ ®Õn møc ®é nµo: - L¹m ph¸t võa ph¶i, cho ®Õn cuèi thÕ kû, l¹m ph¸t kh«ng thÓ v­ît qua møc 3 - 3,5% hµng n¨m. - L·i suÊt t¨ng chËm. - Th©m hôt ng©n s¸ch gi¶m nhÑ, dï cã ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m th©m hôt ng©n s¸ch, nh­ng ng©n s¸ch Mü vÉn cßn tiÕp tôc th©m hôt, nî cña Mü cßn qu¸ lín. - Chi phÝ qu©n sù cã xu h­íng gi¶m, ®Õn cuèi thÕ kû cßn chiÕm kho¶ng 2%GDP. §iÒu quan träng lµ, Mü thùc hiÖn chuyÓn nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt phôc vô qu©n sù sang phôc vô c¸c môc ®Ých d©n sù. H¬n n÷a, hµng ho¸ ë nh÷ng c¬ së nµy th­êng cã chÊt l­îng cao, kh¶ n¨ng c¹nh tranh lín. - Chi phÝ khoa häc æn ®×nh vµ cã xu h­íng t¨ng (2 - 3% GDP). Mét nh©n tè hÕt søc quan träng t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng chiÕn th¾ng cao trong c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ lµ chi phÝ nghiªn cøu vµ ®éi ngò c¸n bé nghiªn cøu khoa häc cña Mü. Tæng chi phÝ cho nghiªn cøu khoa häc cña Mü lu«n cao h¬n møc chi phÝ cña 3 n­íc: NhËt, §øc, Anh céng l¹i. Mü cã quyÕt t©m chinh phôc thÞ tr­êng thÕ giíi cao h¬n n÷a b»ng c¸ch t¨ng tØ träng chi phÝ cho nghiªn cøu phôc vô môc ®Ých th­¬ng m¹i. NhiÒu c«ng ty lín nh­: Motorola, Intel, Microsoft, General Instrument, Proctex & Gamble... còng cã xu h­íng t¨ng chi phÝ cho nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn øng dông ®Ó s¶n xuÊt cã tÝnh c¹nh tranh th­¬ng m¹i cao. - Trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i cã nhiÒu dÊu hiÖu kh¶ quan: + HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i tù do B¾c Mü t¹o ®iÒu kiÖn thuËn loÞa cho Mü ph¸t triÓn h¬n. + Bu«n b¸n cña Mü trong t­¬ng lai cµng g¾n chÆt víi Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, n¬i chiÕm kho¶ng 50% xuÊt khÈu cña Mü vµ t¹o ra hµng triÖu viÖc lµm cho ng­êi Mü. HiÖn nay, Mü ch­a chiÕm vÞ trÝ ®øng ®Çu nh­ NhËt trong quan hÖ th­¬ng m¹i - ®Çu t­ víi c¸c n­íc Ch©u ¸ nh­ng víi xu h­¬ng vµ kh¶ n¨ng cã thÓ thÊy r»ng Mü sÏ cã søc nÆng lín h¬n ë khu vùc nµy vµ ®iÒu ®ã sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho Mü - B¾c Mü lÉn c¸c n­íc Ch©u ¸ ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng h¬n. + Nh÷ng cuéc th­¬ng l­îng cÊp cao gi÷a Mü vµ NhËt, Trung Quèc vÒ vÊn ®Ò më cöa thÞ tr­êng vµ t¨ng nhu cÇu néi ®Þa ë nh÷ng n­íc nµy... sÏ më ®­êng cho hµng ho¸ vµ ®Çu t­ cña Mü tiÕn vµo khu vùc nµy nhiÒu h¬n. + §iÒu ®Æc biÖt lµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ë Mü ngµy cµng t¨ng lªn c¶ gi¸ trÞ lÉn quy m«. V× c¸c n­íc ®Òu cho r»ng Mü lµ n­íc cã m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi: Kh«ng chØ cã luËt ®Çu t­ thuËn lîi mµ chÝnh lµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ Mü, chÝnh s¸ch tµi chÝnh (l·i suÊt) vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Mü khi chó ý t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn bªn trong ®· ®¸p øng ®­îc lîi Ých cña c¸c b¹n hµng n­íc ngoµi: ®ång vèn cña hä ®­îc b¶o toµn vµ mang l¹i lîi nhuËn chÊp nhËn ®­îc. 2-/ Nh÷ng nh©n tè k×m h·m t¨ng tr­ëng. §ît chao ®¶o gÇn ®©y nhÊt cña nÒn kinh tÕ Mü vµo cuèi nh÷ng n¨m 80, ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®· qua ®i víi sù nhÝch dÇn lªn cña c¸c chØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ tõ n¨m 1992. Tuy r»ng kinh tÕ Mü ®· b­íc vµo giai ®o¹n phôc håi, møc t¨ng tr­ëng ®· v­ît lªn vµ ®¹t 2,6% (1992) trong khi ®ã n¨m 1991 lµ -0,7%, bªn c¹nh ®ã cßn tån t¹i nh÷ng nh©n tè k×m h·m t¨ng tr­ëng nh­: - Chi phÝ ®¶m b¶o an toµn x· héi, chèng b¹o lùc, ma tuý, chèng ®ãi nghÌo, chèng tÖ n¹n x· héi. - Chi phÝ søc khoÎ vµ gi¸o dôc (hiÖn chiÕm 7% GDP). §©y lµ 2 nh©n tè k×m h·m t¨ng tr­ëng ng¾n h¹n vµ trung h¹n nh­ng vÒ l©u dµi l¹i cã thÓ cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy t¨ng tr­ëng. - ViÖc can thiÖp ra n­íc ngoµi ®Ó duy tr× vÞ trÝ c­êng quèc sè mét thÕ giíi (gåm b¶o hé qu©n sù, kinh tÕ, hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ë c¸c n­íc SNG vµ §«ng ¢u, hç trî “d©n chñ”, chèng khñng bè quèc tÕ...) - ThÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t vÉn cßn, dï ë møc ®é “lý thuyÕt” cho phÐp. - §æi míi c«ng nghÖ (cã phÇn liªn quan ®Õn chi phÝ khoa häc) do Mü ®i ®Çu, nªn ph¶i tèn kÐm h¬n ®Ó cã ®­îc c«ng nghÖ míi so víi sao chÐp vµ c¶i tiÕn c¸i cò. - Nî vµ tr¶ nî, th©m hôt ng©n s¸ch. Th©m hôt c¸n c©n bu«n b¸n ®i ®èi víi th©m hôt ng©n s¸ch ®ang lµ vÊn ®Ò nghiªm träng ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ Mü. Nã ®ßi hái ph¶i cã sù c¶i c¸ch vµ thay ®æi. NÕu kh«ng c¾t gi¶m ®­îc th©m hôt ng©n s¸ch vµ nî liªn bang th× sè tiÒn ®Çu t­ cho gi¸o dôc vµ n©ng cao tay nghÒ bÞ gi¶m ®i, kh«ng n©ng ®­îc kh¶ n¨ng c¹nh tranh cu¶ hµng Mü. §ång thêi, nÕu Mü kh«ng gi¶m bít nhËp khÈu vµ t¨ng xuÊt khÈu, hay nãi c¸ch kh¸c lµ nÕu kh«ng gi¶m møc tiªu dïng xuèng b»ng hoÆc Ýt h¬n nh÷ng g× ng­êi Mü s¶n xuÊt ra ®­îc th× sè nî cña Mü ngµy cµng lín. - §Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi vµo Mü t¨ng nhanh g©y ra nh÷ng c¬n sèc ®èi víi ng­êi d©n Mü v×: + C¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®ang tiÕn c«ng vµo “mua” n­íc Mü, ®Æc biÖt lµ bÊt ®éng s¶n. + NÒn kinh tÕ Mü dÇn sÏ phô thuéc vµo vèn vµ kü thuËt cña n­íc ngoµi, nhÊt lµ trong s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. + ThÕ lùc kinh tÕ cña c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ngµy cµng t¨ng th× tiÕng nãi cña hä sÏ ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cu¶ Mü. Tuy nhiªn, nÕu n­íc Mü mµ ®ãng cöa ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi th× hËu qu¶ cßn nghiªm träng h¬n: søc c¹nh tranh cña Mü sÏ tiÕp tôc gi¶m ®i. Do xu thÕ b¶o hé mËu dÞch t¨ng lªn ë Mü, cïng víi th©m hôt ng©n s¸ch cao, FDI cña n­íc ngoµi vµo Mü vÉn sÏ tiÕp tôc t¨ng. - C¹nh tranh víi NhËt, T©y ¢u tuy cã hoµ ho·n nh÷ng vÉn hÕt søc gay g¾t. Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt m¸y tÝnh, Mü bÞ c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi vµ NhËt c¹nh tranh vµ ganh ®ua quyÕt liÖt. §Æc biÖt trong s¶n xuÊt hµng ho¸ tiªu dïng lu«n bÞ NhËt c¹nh tranh vµ dÇn thay thÕ Mü. MÆt kh¸c, Mü ®ang cã th©m hôt bu«n b¸n lín víi NhËt vµ Trung Quèc vµ hiÖn nay NhËt vÉn lµ thÞ tr­êng ®ãng kÝn cöa ®èi víi nh÷ng mÆt hµng quan träng cña Mü nh­ «t«, thiÕt bÞ y tÕ, ®å gç, n«ng s¶n phÈm, nhu cÇu ph¸t triÓn cña ngµnh th«ng tin viÔn th«ng b¶o hiÓm cña Mü. - Kinh tÕ thÕ giíi t¨ng tr­ëng chËm, kinh tÕ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã tèc ®é phôc håi chËm (NhËt, T©y ¢u) c¸ t¸c ®éng nhiÒu mÆt ®Õn kinh tÕ Mü. - H×nh thµnh NAFTA võa cã lîi, võa cã kh¶ n¨ng k×m h·m kinh tÕ Mü trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Theo quy ®Þnh cña NAFTA, trong vßng 15 n¨m sÏ lo¹i bá mäi hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan gi÷a 3 n­íc, c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng, tµi chÝnh, ®Çu t­ sÏ ®­îc triÓn khai tù do. §iÒu ®ã tÊt yÕu sÏ b­íc ®Çu g©y khã kh¨n cho c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng vµ tµi chÝnh, cho thÞ tr­êng «t« ... vµ vÊn ®Ò viÖc lµm còng ®¸ng ®­îc quan t©m. MÆt kh¸c xu thÕ co côm thµnh c¸c khèi kinh tÕ trªn thÕ giíi còng cã t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ Mü. 3-/ Nh÷ng nh©n tè trung gian. §©y lµ nh÷ng nh©n tè c¬ b¶n duy tr× sù ph¸t triÓn ån ®Þnh ë thÕ c©n b»ng l©u dµi, kh«ng cho phÐp t¨ng tr­ëng nhanh còng nh­ khã t¹o nªn suy sôp lín. Bªn c¹nh nh©n tè quy m« kinh tÕ qu¸ to lín, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ ®øng ®Çu thÕ giíi, c¸c mèi t­¬ng quan kinh tÕ - x· héi vµ nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cã tÝnh æn ®Þnh khã thay ®æi, c¸c nh©n tè tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ thÓ hiÖn kh¶ n¨ng tÝch luû cña x· héi còng nh­ kh¶ n¨ng më réng ph¸t triÓn kinh tÕ ë Mü ®· æn ®Þnh ë møc thÊp trong thêi gian kh¸ dµi. §iÒu nµy kh«ng cho phÐp Mü më réng quy m« s¶n xuÊt lªn nhiÒu lÇn mµ chØ cã thÓ chñ yÕu lµ thay ®æi c¬ cÊu sao cho cã lîi h¬n mµ th«i. * Xem xÐt nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy, k×m h·m vµ lµm æn ®Þnh t¨ng tr­ëng kinh tÕ ë Mü, cho phÐp dù ®o¸n r»ng, cho ®Õn cuèi thÕ kû, tèc ®é t¨ng tr­ëng cña nÒn kinh tÕ Mü sÏ æn ®Þnh kh¸ nhÊt ë møc 2 - 3% hµng n¨m (khã v­ît ®­îc møc 4 - 5%). Víi quy m« nÒn kinh tÕ to lín cña m×nh, víi tèc ®é ®ã, ®Õn ®Çu thÕ kû sau, dï ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc, Mü vÉn sÏ lµ c­êng quèc kinh tÕ sè mét thÕ giíi, ch­a cã n­íc nµo cã thÓ tranh chÊp ®­îc. KÕt luËn Tõ viÖc nghiªn cø c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ Mü trong c¸c thËp niªn 70, 80 vµ 90 cho thÊy: + Ng­êi Mü n¨ng ®éng vµ nh¹y bÐn trong viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ. Tõ viÖc nhËn ®Þnh ®óng nh÷ng bÊt cËp, vÊp v¸p trong nÒn kinh tÕ nh÷ng n¨m 70, hä thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi chÝnh s¸ch kinh tÕ sao cho phï hîp víi nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ Mü. Vµ hä ®· thµnh c«ng. + Ta biÕt r»ng, søc m¹nh kinh tÕ míi chØ lµ mét mÆt cña “søc m¹nh Mü”, mÆt kia lµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ nhê cã sù kÕt hîp hai søc m¹nh nµy trong mét thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng víi nhiÒu ®èi thñ ngµy cµng lín m¹nh lu«n lu«n muèn th¸ch thøc vai trß cña Mü vµ chÝnh b¶n th©n Mü còng cã nh÷ng vÊn ®Ò vµ nh÷ng ®iÓm yÕu mµ Mü ph¶i ®èi mÆ víi chóng, n­íc Mü cã kh¶ n¨ng nhÊt ®Þnh ®Ó v­ît qua ch­íng ng¹i, duy tr× vÞ trÝ c­êng quèc kinh tÕ sè 1 cña thÕ giíi hiÖn nay vµ trong nhiÒu n¨m cña thËp kû tíi. Bªn c¹nh ®ã, khi t×m hiÓu c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ cña Mü, ta thÊy: Mü cã quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi hÇu kh¾p c¸c n­íc trªn thÕ giíi. §Çu t­ trùc tiÕp ra n­íc ngoµi cña Mü cã mÆt ë mäi n¬i vµ ngµy cµng tËp trung, më réng quy m« ë Ch©u ¸ vµ khu vùc ASEAN. C¸c n­íc sö dông ®µu t­ trùc tiÕp cña Mü nh­ lµ mét nh©n tè t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña n­íc m×nh. Quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ Mü ®ang cã nh÷ng b­íc c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh, mµ b­íc quan träng ®Çu tiªn lµ viÖc Mü b·i bá cÊm vËn kinh tÕ ®èi víi ViÖt Nam n¨m 1995. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc t×m hiÓu Mü nh­ lµ mét ®èi t¸c kinh tÕ ®èi ngo¹i - ®Çu t­ lµ rÊt cÇn thiÕt. Vµ ph­¬ng ¸n hîp lý ®Ó ViÖt Nam cã thÓ t¨ng tèc, cÊt c¸nh vµ ph¸t triÓn nhanh lµ chÊp nhËn quan hÖ kinh tÕ nhiÒu mÆt víi Mü, më réng quan hÖ kinh tÕ víi Mü trªn ®Êt n­íc m×nh vµ ngay t¹i l·nh thæ n­íc Mü trªn c¬ së hai bªn cïng cã lîi. Hîp t¸c kinh tÕ víi Mü, ViÖt Nam cã ®iÒu kiÖn tranh thñ nguån vèn ®Çu t­, viÖn trî ph¸t triÓn, më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu tiÒm n¨ng. §ång thêi gióp ViÖt Nam trao ®æi häc hái c«ng nghÖ, kü thuËt hiÖn ®¹i vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn. Ng­îc l¹i, ®èi víi Mü hä thÊy ViÖt Nam lµ mét thÞ tr­êng míi, Ýt ®­îc khai th¸c cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh©n lùc dåi dµo nh­ng thiÕu vèn vµ c«ng nghÖ. VÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam lµ nÕu muèn trë thµnh ®èi t¸c l©u bÒn víi Mü, ®Æc biÖt thu hót ®­îc nhiÒu vèn ®Çu t­ cña Mü chóng ta cÇn cã chÝnh s¸ch ®Þnh h­íng v× lîi Ých cña ViÖt Nam phï hîp vµ chÊp nhËn ®­îc víi lîi Ých cña Mü ngay c¶ viÖc chuÈn bÞ ®Þa bµn ®Ó thu hót ®Çu t­ cña Mü khi chóng ta ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ mäi mÆt. Song, chóng ta còng cÇn ph¶i kiªn tr× thùc hiÖn quan ®iÓm vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n mµ §¶ng ®· ®Ò ra: “Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc, theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa”. Tµi liÖu tham kh¶o 1-/ Gi¸o tr×nh “LÞch sö kinh tÕ quèc d©n I” 2-/ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cÊp b¸ch cña Mü - ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ thÕ giíi 3-/ Vai trß cña Hoa Kú ë Ch©u ¸ quyÒn lîi vµ chÝnh s¸ch  §µo Ngäc Huy - Häc viÖn quan hÖ quèc tÕ. 4-/ Hîp chñng quèc Hoa Kú - Ng« Xu©n B×nh - NXB Thèng kª Hµ Néi 5-/ T¹p chÝ “The USA Today” - World Economic Outlook môc lôc