Đề tài Thực trạng trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU Mặc dù có những bước phát triển vượt bậc, tuy nhiên một thị trường mới, năng động cũng tiềm ẩn nhiều bất trắc. Hiện nay trên thị trường bảo hiểm Việt Nam còn tồn tại nhiều vấn đề cần nghiên cứu giải quyết. Ngoài những khó khăn do cơ chế chính sách bảo hiểm chưa hoàn thiện thì nguy cơ rủi ro nhay trong các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam, do các phương pháp cạnh tranh cũng như kinh nghiệm quản lý còn yếu kém. Hiện nay vấn đề trục lợi bảo hiểm đã trở thành một vấn đề nhức nhối, một thách thức với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Trục lợi bảo hiểm đã và đàng diễn ra ở nhiều nghiệp vụ và đã gây ra những hậu quả lớn đến khách hàng, doanh nghiệp và đối với toàn xã hội. Qua đề tài này em muốn nêu lên thực trạng trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam để qua đó đua ra những giải pháp phù hợp để cải thiện tình hình trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam để thị trường bảo hiểm Việt Nam ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn .  Tình hình trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam hiện nay và một số kiến nghị Tổng quan về trục lợi bảo hiểm Khái niệm và bản chất của trục lợi bảo hiểm Khái niệm: Trục lợi bảo hiểm là “hành vi cố ý lừa dối của tổ chức, cá nhân nhằm thu lợi bất chính khi tham gia bảo hiểm, bồi thường bảo hiểm, trả tiền bảo hiểm và giải quyết khiếu nại bảo hiểm”. Bản chất của hoạt động của trục lợi bảo hiểm Hành vi được thực hiện vì động cơ vụ lợi, nhằm mục đích thu lợi bất chính từ việc tham gia bảo hiểm; Xét về ý thức, trục lợi bảo hiểm là hành vi được thực hiện có chủ ý, cho dù, chủ ý đó có thể được tính toán trước từ trước khi giao kết hợp đồng bảo hiểm hoặc mới phát sinh trong quá trình giải quyết bồi thường; Trục lợi có thể xảy ra tại bất kỳ công đoạn nào trong chu trình bảo hiểm từ giao kết hợp đồng, khiếu nại bồi thường đến giải quyết khiếu nại v.v. song chủ yếu, trục lợi bảo hiểm được phát hiện ở khâu tiếp nhận và giải quyết bồi thường; Chủ thể thực hiện hành vi trục lợi bảo hiểm có thể là bất kỳ ai bao gồm tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài doanh nghiệp bảo hiểm. Bên cạnh người tham gia bảo hiểm, còn có thể có sự đồng loã, tiếp tay của đại lý hoặc nhân viên doanh nghiệp bảo hiểm (“DNBH”), các cơ sở cung cấp dịch vụ có liên quan. 2. Các hình thức trục lợi bảo hiểm Nhìn chung trục lợi bảo hiểm xảy ra trong cả hai lĩnh vực: bảo hiểm nhân thọ và bảo hiểm phi nhân thọ. Hình thức trục lợi bảo hiểm khá đa dạng trong đó phổ biến nhất là các hành vi sau đây: Cháy hàng” rồi mới mua bảo hiểm Nói theo ngôn ngữ chuyên ngành nghĩa là tổn thất thực tế đã xảy ra chủ sở hữu tài sản mới đi mua bảo hiểm. Đây là hình thức trục lợi bảo hiểm rất phổ biến, kiểu trục lợi này thường nảy sinh khi sự cố, tai nạn đã xảy ra mà chủ tài sản chưa tham gia bảo hiểm cho tài sản. Tuy nhiên, trên thực tế hầu hết những vụ trục lợi bảo hiểm này bên được bảo hiểm chỉ có thể lừa dối thành công khi có sự tiếp tay của các cán bộ, nhân viên làm việc trong công ty bảo hiểm. Vụ việc vừa được phát hiện ở Công ty Cổ phần bảo hiểm PJICO mới đây thuộc hình thức trục lợi bảo hiểm này. Chủ của tài sản tìm cách thông đồng với người bán bảo hiểm hoặc tìm cách lừa người bán ghi lùi ngày bán bảo hiểm trở về trước so với ngày thực tế đến mua. Trong vụ trục lợi tại PJICO, lẽ ra trước ngày 1-11-2002 (thời điểm tàu Hanjin rời cảng Sài Gòn đi Hamburg) thì chủ hàng đã phải mua bảo hiểm cho lô hàng tôm của mình, nhưng mãi đến ngày 11-11-2002 khi tàu bị hỏa hoạn tại Srilanka làm cho toàn bộ lô hàng tôm chở trên tàu bị thiệt hại, đại diện cho chủ hàng mới đến PJICO để mua bảo hiểm cho lô hàng. Đây là nguyên nhân tạo nên việc một số người có chức vụ của Công ty đã “rút ruột” PJICO 3,8 tỷ đồng và chia nhau. Đối với trường hợp này, Công ty PJICO không được phép ký kết hợp đồng bảo hiểm, bởi vì theo Điều 22 của Luật Kinh doanh bảo hiểm Việt Nam thì hợp đồng này là vô hiệu. (Hợp đồng bảo hiểm được quy là vô hiệu khi: Tại thời điểm giao kết hợp đồng, bên mua bảo hiểm biết sự kiện bảo hiểm đã xảy ra hoặc tại thời điểm giao kết hợp đồng đối tượng bảo hiểm không tồn tại…) Tự phá tài sản để nhận bảo hiểm Nói cách khác, bên mua bảo hiểm cố ý gây tổn thất đối với tài sản được bảo hiểm. Để thực hiện hành vi trục lợi bảo hiểm này, kẻ trục lợi đã vạch ra kế hoạch từ trước, chuẩn bị rất công phu. Đây là hình thức trục lợi bảo hiểm nghiêm trọng nhất và cũng khó phát hiện nhất vì kẻ trục lợi bảo hiểm thường là những người am hiểu về kỹ thuật nghiệp vụ bảo hiểm. Bởi vậy, hành vi trục lợi thường rất tinh vi, gây nhiều khó khăn đối với việc điều tra của các cơ quan chức năng có liên quan khi tổn thất xảy ra. Ý đồ trục lợi của hình thức này thường nảy sinh từ khi chuẩn bị tham gia bảo hiểm, quy mô trục lợi thường lớn, số tiền gian lận, trục lợi rất cao. Việc trục lợi bảo hiểm được thực hiện dưới hình thức: Người được bảo hiểm (chủ tài sản) sẽ tháo dỡ các bộ phận tài sản, máy móc, thiết bị có giá trị thay vào đó là các bộ phận tài sản, máy móc thiết bị có giá trị kém hơn. Sau đó, sẽ cố ý phá huỷ tài sản đã mua bảo hiểm. Đương nhiên là khi tài sản đã được hủy hoại xong thì kẻ trục lợi bảo hiểm vẫn nhận tiền bồi thường tương ứng với giá trị của các bộ phận tài sản, máy móc thiết bị có giá trị. Ví dụ chủ tàu biển sau khi kí kết hợp đồng bảo hiểm cho con tàu của mình đã tháo dỡ hết các trang thiết bị máy móc trên tàu chuyển đi nơi khác, công đoạn cuối cùng là đánh chìm con tàu này và đòi tiền bồi thường của bảo hiểm. Khai tăng số tiền tổn thất trong vụ tai nạn Hiện nay gian lận trục lợi bằng cách khai tăng số tiền tổn thất trong vụ tai nạn cũng thường xảy ra, bao gồm các hình thức sau đây: Tài sản trên thực tế không bị hư hỏng, không phải sửa chữa nhưng người được bảo hiểm vẫn kê khai vào hồ sơ khiếu nại đòi bồi thường là đã bị hư hỏng và phải sữa chữa. Hoặc là người được bảo hiểm “mượn gió bẻ măng”, lợi dụng tổn thất xảy ra để làm hư hỏng thêm hoặc phá hủy hoàn toàn tài sản đã tham gia bảo hiểm, nhằm được bồi thường cao hơn hoặc là được thay thế tài sản bị hư hỏng bằng một tài sản mới có giá trị cao hơn. Lập hồ sơ hiện trường giả Hình thức gian lận trục lợi bảo hiểm này thường được biểu hiện ra ngoài thông qua việc lập hồ sơ, hiện trường giả: Chẳng hạn như đưa những tài sản đã bị hư hỏng không tham gia bảo hiểm từ nơi khác đến nơi xảy ra tai nạn để chụp ảnh, khám nghiệm, lập biên bản; Tạo ra hiện trường giả giống như dấu hiệu của việc mất cắp tài sản như bị phá khóa, bị cắt niêm phong kẹp chì hoặc thay đổi biển số xe đã mua bảo hiểm vào xe bị tai nạn nhưng chưa mua bảo hiểm để đòi bồi thường từ các công ty bảo hiểm. Trục lợi bảo hiểm thông qua bảo hiểm trùng Trường hợp này, người mua bảo hiểm đã trục lợi bảo hiểm bằng cách dùng tài sản của mình để tham gia bảo hiểm tại nhiều doanh nghiệp bảo hiểm khác nhau, nhằm mục đích thu được số tiền bồi thường từ nhiều công ty bảo hiểm khi tổn thất xảy ra. Thị trường bảo hiểm càng phát triển thì các hình thức trục lợi bảo hiểm cũng ngày càng đa dạng hơn, thủ đoạn trục lợi bảo hiểm cũng tinh vi hơn theo thời gian và số tiền gian lận trục lợi bảo hiểm cũng ngày càng nhiều hơn. Thiết nghĩ rằng cần phải xử lý nghiêm minh những trường hợp gian lận, trục lợi bảo hiểm nhằm đảm bảo cho quyền lợi của những người mua bảo hiểm trung thực đồng thời cũng là một trong những giải pháp quan trọng nhằm phát triển thị trường dịch vụ bảo hiểm nước ta một cách bền vững. 3. Dấu hiệu của trục lợi : Theo thống kê của các doanh nghiệp bảo hiểm, hiện tượng khách hàng có hành vi lừa dối trong giao kết hợp đồng bảo hiểm nhằm mục đích trục lợi bảo hiểm đang diễn ra ngày càng phổ biến và thường biểu hiện qua một số đặc điểm sau: - Người được bảo hiểm chết do các bệnh có thời gian tiến triển bệnh lý kéo dài như: ung thư, lao, xơ gan, suy thận, suy tim… - Người được bảo hiểm chết khi hợp đồng có hiệu lực trong những năm đầu. - Người được bảo hiểm đã điều trị bệnh (thuộc trường hợp những bệnh không chấp nhận bảo hiểm) trước khi hợp đồng bảo hiểm có hiệu lực dưới tên người khác. - Hợp đồng có số tiền bảo hiểm lớn so với khả năng tài chính, hoàn cảnh kinh tế của Người tham gia bảo hiểm. - Rủi ro xảy ra liên quan đến nhiều hợp đồng bảo hiểm được phát hành vào những thời điểm gần nhau. - Quan hệ giữa Người tham gia bảo hiểm, Người được hưởng quyền lợi bảo hiểm và Người được bảo hiểm ít ràng buộc về mặt huyết thống. - Người yêu cầu giải quyết quyền lợi bảo hiểm không cung cấp các thông tin về quá trình điều trị bệnh trước lúc tử vong, kê khai chung chung về nguyên nhân chết như: chết do bệnh già, chết đột tử tại nhà, không rõ nguyên nhân, không có ai chứng kiến. - Các thông tin về rủi ro xảy ra và quá trình cấp cứu, điều trị không logic giữa các giấy tờ và chứng từ do người yêu cầu giải quyết quyền lợi bảo hiểm cung cấp. - Khai báo rủi ro xảy ra trong hoàn cảnh đặc biệt: tự ngã, tai nạn xảy ra trong đêm không có mặt của công an… Trong số những dấu hiệu kể trên, hiện tượng trục lợi bảo hiểm thường diễn ra phổ biến nhất là việc khách hàng kê khai không trung thực về tình trạng sức khỏe của người được bảo hiểm trong Giấy yêu cầu bảo hiểm - một phần của Hợp đồng bảo hiểm. 4. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trục lợi bảo hiểm Qua tìm hiểu, có thể thấy tình trạng gian lận/trục lợi trong bảo hiểm là do nhiều nguyên nhân cụ thể là: 4.1. Về phía doanh nghiệp - Công tác tuyển dụng, đào tạo, quản lý đại lý, cán bộ còn bị buông lỏng; quy trình kiểm tra, kiểm soát nội bộ; các quy trình nghiệp vụ, quy trình ra quyết định kinh doanh, quản lý tài chính, hạch toán, kế toán, đầu tư, giải quyết bồi thường v.v. chưa chặt chẽ và còn có những lỗ hổng có thể bị kẻ xấu lợi dụng; - Vai trò kiểm tra, giám sát của Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát và các cổ đông đối với hoạt động hàng ngày của giám đốc doanh nghiệp còn chưa được phát huy đầy đủ; - Giữa các DNBH chưa có cơ chế hợp tác, phối hợp, chia xẻ thông tin hoặc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân và tranh thủ sự ủng hộ của công luận. - Ngoài ra, các DNBH cũng chịu sức ép về thời hạn giải quyết bồi thường dẫn đến không có đủ thời gian và nguồn lực cần thiết để điều tra đầy đủ về những vụ có dấu hiệu trục lợi hoặc có nghi vấn trước khi quyết định việc trả tiền bảo hiểm. 4.2. Về phía người tham gia bảo hiểm Một bộ phận người tham gia bảo hiểm không ý thức được trách nhiệm đạo đức và pháp lý của mình nên đã cố tình kê khai khống mức độ thiệt hại, hay lợi dụng những kẻ hở trong hợp đồng bảo hiểm hay quy trình nghiệp vụ của DNBH để thu lợi bất chính. 4.3. Về phía các nhà cung cấp dịch vụ. Một số tổ chức, cá nhân cung cấp dịch vụ cho bên mua bảo hiểm hay người được bảo hiểm đã vô tình hoặc cố ý tiếp tay cho hành vi trục lợi bằng những việc làm của mình (ví dụ cấp giấy chứng nhận thương tật không đúng với tình trạng thương tật, cấp giấy chứng tử trong đó nguyên nhân dẫn đến tử vong không phù hợp với thực tế…) Ngoài ra, việc có ít vụ trục lợi bảo hiểm được phát hiện, điều tra, truy tố và đưa ra xét xử trước pháp luật cũng phần nào làm giảm các chế tài xử phạt. 5. Hậu quả của trục lợi bảo hiểm Đối với doanh nghiệp bảo hiểm, hậu quả có thể tính toán được do hành vi trục lợi bảo hiểm là làm giảm lợi nhuận, hiệu quả kinh doanh bị hạn chế. Thậm chí còn gây tác động xấu đến uy tín của doanh nghiệp. Đối với khách hàng là những người chung thực sẽ bị thiệt thòi về quyền lợi. Bởi vì, phí bảo hiểm mà họ phải nộp lại dùng để chi trả cho cả những khoản tiền gian lận không được phát hiện ra. Do vậy, những DNBH nào có nhiều vụ gian lận sẽ có mức phí bảo hiểm cao hơn những doanh nghiệp kiên quyết chống và loại trừ những kẻ trục lợi bảo hiểm. Đối với xã hội, gian lận bảo hiểm là một nguy cơ về đạo đức, làm tha hóa, biến chất cán bộ Nhà nước, làm cho môi trường kinh doanh thiếu lành mạnh và thiếu sự công bằng. Từ đó còn dẫn đến tình trạng coi thường luật pháp, gây rối trật tự an ninh xã hội. 6. Chế tài xử lý hành vi trục lợi bảo hiểm Xét dưới góc độ pháp lý, trục lợi/gian lận bảo hiểm là hành vi vi phạm pháp luật. Do đó, tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm, hậu quả gây ra, phương thức và thủ đoạn thực hiện... mà người thực hiện hành vi vi phạm có thể bị xử lý về dân sự, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. 6.1. Về dân sự, theo quy định tại Điều 17 Luật kinh doanh bảo hiểm, khi phát hiện hành vi trục lợi, DNBH có quyền: - từ chối trả tiền bảo hiểm cho người thụ hưởng hoặc từ chối bồi thường cho người được bảo hiểm - đơn phương đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm và thu phí bảo hiểm đến thời điểm đình chỉ thực hiện hợp đồng bảo hiểm. Ngoài ra, theo quy định của Bộ Luật dân sự, hợp đồng dân sự được giao kết do bị lừa dối có thể dẫn đến hợp đồng bị tuyên là vô hiệu và "không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ dân sự của các bên; các bên khôi phục tình trạng ban đầu, hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Bên có lỗi gây thiệt hại phải bồi thường. Tuỳ từng trường hợp, xét theo tính chất của giao dịch vô hiệu, tài sản giao dịch và hoa lợi, lợi tức thu được có thể bị tịch thu theo quy định của pháp luật". 6.2 Về hành chính, đối với những hành vi trục lợi bảo hiểm không có đủ các điều kiện để cấu thành tội phạm (chẳng hạn mức độ không nghiêm trọng, vi phạm lần đầu, đã khắc phục được hậu quả v.v.), người thực hiện hành vi trục lợi có thể phải chịu các chế tài hành chính theo quy định tại Điều 15, Nghị định 118/2003/NĐ-CP ngày 13/10/2003 của Chính phủ như sau: "1. Cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với cá nhân, tổ chức có hành vi trục lợi để nhận tiền bồi thường, tiền bảo hiểm. 2. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với cán bộ, nhân viên của doanh nghiệp bảo hiểm, đại lý bảo hiểm hay doanh nghiệp môi giới bảo hiểm có một trong những hành vi sau đây: a) Yêu cầu người thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm trả thù lao, hay các quyền lợi vật chất khác trái pháp luật trong quá trình giải quyết bồi thường, trả tiền bảo hiểm; b) Đồng loã với người thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm để giải quyết bồi thường bảo hiểm, trả tiền bảo hiểm trái pháp luật. 3. Áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu đã bị thay đổi do các hành vi vi phạm hành chính gây ra được quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này". 6.3 Về hình sự, tuỳ vào các tình tiết của từng vụ việc cụ thể, hành vi trục lợi bảo hiểm có thể bị khép vào các tội tham ô (Điều 278), tội hối lộ (Điều 279) v.v. với khung hình phạt có thể lên đến tù chung thân hoặc tử hình. 7. Tình hình trục lợi bảo hiểm ở một số nước trên thế giới Có một thực tế là thị trường bảo hiểm càng phát triển, mức độ trục lợi càng nghiêm trọng, thủ đoạn càng tinh vi khiến cho việc phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử càng trở nên khó khăn. Theo đánh giá của các tổ chức nghiên cứu về trục lợi bảo hiểm ở Mỹ, nếu trục lợi bảo hiểm là một doanh nghiệp thì doanh nghiệp này sẽ đứng đầu trong danh sách 500 công ty lớn nhất thế giới về doanh thu theo kết quả xếp hạng của Tạp chí Fortune . Dưới đây là tóm tắt mức độ thiệt hại do trục lợi bảo hiểm gây ra tại một số nước trên thế giới . Nước Tổn thất do trục lợi bảo hiểm gây ra Nam Phi 8-35% số khiếu nại bảo hiểm được các DNBH chi trả có dấu hiệu trục lợi, gây thiệt hại khoảng 2-3 tỷ Rand (khoảng 300-420 triệu USD) Đức 10-30% số phí bảo hiểm thu được bị thất thoát do trục lợi trong khâu bồi thường Thụy Sỹ 10% quyền lợi bảo hiểm đã được chi trả cho các khiếu nại giả mạo New Zealand Trên 15% khiếu nại bồi thường có yếu tố trục lợi Mỹ Chỉ tính riêng các vụ đã phát hiện, mỗi năm số tiền trục lợi bảo hiểm đã lên đến 96 tỷ đô la; do trục lợi bảo hiểm, mỗi hộ gia đình ở Mỹ phải đóng thêm từ 200-300 USD phí bảo hiểm/năm Trên 1/3 khiếu nại về tai nạn xe cơ giới có yếu tố trục lợi ¼ số vụ hỏa hoạn là do hành vi cố ý đốt nhà để được nhận tiền bảo hiểm Hàng năm, các hộ gia đình trục lợi khoảng 30 tỷ USD, trục lợi trong bảo hiểm y tế lên đến 54 tỷ USD Canada 10-15% khiếu nại bồi thường được chi trả có dấu hiệu trục lợi. Trục lợi bảo hiểm làm tăng phí bảo hiểm phi nhân thọ lên đến 1,3 tỷ USD hàng năm Ireland Tổn thất do trục lợi bảo hiểm đối ngành bảo hiểm lên đến 100 triệu bảng Châu Âu Số tiền trục lợi bảo hiểm hàng năm của 25 nước thành viên không dưới 8 tỷ euro, tương đương với 2% doanh thu phí hàng năm của khu vực này Nhìn chung, pháp luật các nước coi hành vi trục lợi bảo hiểm là nghiêm trọng và quy định những chế tài xử phạt nghiêm khắc. Điều 131 Luật bảo hiểm Trung Quốc quy định: "Người giao kết hợp đồng bảo hiểm, người được bảo hiểm, người thụ hưởng bảo hiểm có hành vi trục lợi bảo hiểm sẽ bị coi là tội phạm và chịu sự điều tra của các cơ quan chức năng theo quy định của pháp luật". Theo luật pháp của bang California (Mỹ), chỉ riêng việc người tham gia bảo hiểm đưa ra các khiếu nại dối trá đã bị coi là trọng tội có thể bị phạt tù đến 5 năm với số tiền phạt là 50.000USD, còn việc nhận tiền bồi thường trục lợi sẽ bị xử phạt với tội danh là trộm cắp với những tình tiết tăng nặng. Theo số liệu do Liên minh Chống trục lợi bảo hiểm của Mỹ công bố tháng 12-2003, chỉ tính riêng trong năm 2002, các cơ quan quản lý bảo hiểm tiểu bang ở Mỹ đã điều tra 33.000 vụ trục lợi bảo hiểm, trong đó đưa ra truy tố, xét xử hình sự 2.500 vụ. Ở những nước có tình trạng trục lợi phát triển, số vụ trục lợi nhiều, tính chất nghiêm trọng, thủ đoạn tinh vi, người ta thường thành lập những cơ quan chuyên trách trong cơ cấu cơ quan quản lý bảo hiểm. Điển hình cho xu hướng này là Mỹ. Để phục vụ cho công tác đấu tranh phòng chống trục lợi, người ta đã thành lập Phòng Giải quyết trục lợi (“Fraud Bureau”) trực thuộc cơ quan quản lý của mỗi tiểu bang, bao gồm các nhân viên là những sĩ quan cảnh sát, điều tra viên chuyển ngành hay những người có nhiều kinh nghiệm trong công tác điều tra, đánh giá tổn thất, giải quyết bồi thường tại các DNBH. Cơ quan này phối hợp chặt chẽ với các cơ quan bảo vệ pháp luật trong việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử những hành vi trục lợi bảo hiểm. II. Thực trạng trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam hiện nay 1. Hình thức trục lợi bảo hiểm phổ biến ở Việt Nam hiện nay -Tự phá tài sản để nhận bảo hiểm -Khai tăng số tiền tổn thất trong vụ tai nạn -Lập hồ sơ hiện trường giả -Kê khai thông tin không đầy đủ của khách hàng hay khai sai, khai khống tai nạn của người tham gia bảo hiểm 2. Nguyên nhân trục lợi Do những kẽ hở của luật pháp và do thực hiện pháp luật không nghiêm, thiếu sự kiểm tra, kiểm soát và xử lý, nên nhiều người nảy sinh hành vi gian lận. Ví dụ: Các nghiệp vụ bảo hiểm mà luật kinh doanh bảo hiểm quy định bắt buộc như bảo hiểm TNDS của chủ xe cơ giới đối với người thứ ba, nhưng các chủ xe không tham gia bảo hiểm vì không kiểm tra sử phạt. Thị trường bảo hiểm luôn sôi động, phức tạp, tình hình cạnh tranh ngày càng khốc liệt nên các DNBH luôn giữ bí mật thông tin. Việc trao đổi những thông tin cần thiết về khách hàng giữa các DNBH hầu như không có. Vì vậy, một đối tượng tài sản nào đó có thể tham gia bảo hiểm ở nhiều doanh nghiệp bảo hiểm. Khi rủi ro tổn thất xảy ra họ đã nhận được tiền bồi thường ở tất cả các công ty bảo hiểm. Nhận thức của người dân về pháp luật còn nhiều yếu kém, nhất là những văn bản pháp quy về bảo hiểm. Nhiều người dân nhận thức rất mơ hồ về bảo hiểm và họ cho rằng quỹ bảo hiểm giống như quỹ phúc lợi. Cho nên đã có những trường hợp nói sai sự thật để giúp nạn nhân nhận quyền lợi bảo hiểm… Không gian địa lý cũng là nguyên nhân phát sinh gian lận bảo hiểm. Đối với những vụ tổn thất xảy ra ở xa, hoang vắng, ít người qua lại (trong bảo hiểm xe cơ giới, tầu thuyền), khó có thể giữ nguyên hiện trường, sự thay đổi tình tiết hiện trường có lợi cho người tham gia bảo hiểm là rất dễ xảy ra. Do lỗi vô tình hay cố ý của nhân viên bảo hiểm. Họ có thể vô tình ghi sai ngày tham gia bảo hiểm trên giấy chứng nhận bảo hiểm hoặc do thiếu trách nhiệm đã không đánh giá chính xác mức độ trầm trọng của rủi ro. Cũng có thể nhân viên bảo hiểm thông đồng với khách hàng trục lợi bảo hiểm. Họ có thể đánh giá cao mức độ tổn thất hoặc vạch đường đi nước bước cho khách hàng lợi dụng các kẽ hở về giấy tờ, về thủ tục giám định, bồi thường để trục lợi… Do sự thông đồng giữa những người tham gia bảo hiểm có hành vi gian lận với những người có liên quan như: y, bác sĩ, những người làm chứng trong các vụ tổn thất…Ví dụ:Mua chuộc bác sĩ để dựng lên bệnh, làm giả hoặc kê những đơn thuốc đắt tiền để đòi được số tiền bảo hiểm nhiều hơn.. 3.Thực trạng trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam Hiện nay vấn đề trục lợi bảo hiểm đã trở thành một vấn đề nhức nhối, một thách thức với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Trục lợi bảo hiểm đã và đang diễn ra ở nhiều nghiệp vụ bảo hiểm. Trong việc cấp đơn bảo hiểm, do tính minh bạch chưa cao nên người tham gia bảo hiểm có xu hướng muốn trục lợi. Do vô tình hay cố ý các nhân viên bảo hiểm có thể ghi sai ngày tham gia bảo hiểm trên giấy chứng nhận bảo hiểm hoặc do thiếu trách nhiệm đã không đánh giá được đầy đủ, chính xác mức độ trầm trọng của rủi ro. Cũng có thể nhân viên hoặc đại lý bảo hiểm thông đồng với khách hàng trục lợi bảo hiểm: đánh giá mức độ tổn thất cao hơn thực tế hoặc “vẽ đường...” cho khách hàng lợi dụng kẽ hở về giấy tờ, thủ tục giám định để trục lợi... Thêm vào đó hiện tượng kê khai thông tin không đầy đủ của khách hàng hay khai sai, khai khống tai nạn của người tham gia bảo hiểm, bằng việc thông đồng giữa những người tham gia bảo hiểm có hành vi gian lận với những người liên quan như: y, bác sĩ, công an, những người làm chứng trong các vụ tổn thất... đang khá phổ biến ở Việt Nam. Từ đó làm nảy sinh những vấn đề không lành mạnh trong đánh giá rủi ro, giám định bồi thường. Tình trạng khách hàng tham gia bảo hiểm ở nhiều công ty bảo hiểm tại cùng một thời điểm để trục lợi cũng không phải là hiếm (như vụ ông Nguyễn Văn U ở Hải Dương tham gia bảo hiểm nhân thọ tại hai doanh nghiệp bảo hiểm lớn với tổng số tiền bảo hiểm lên tới trên 1 tỷ đồng Việt Nam, khi biết mình có căn bệnh nan y không thể chữa khỏi... Đối với một số lĩnh vực bảo hiểm, nhiều khách hàng thường xuyên thực hiện hành vi trục lợi. Cụ thể trong bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, tình trạng trục lợi biểu hiện ở các hình thức tiêu biểu như: Hàng hóa được yêu cầu bảo hiểm trong hành trình vận chuyển, nhưng chưa đóng phí bảo hiểm. Khi biết hàng về đến nơi an toàn, khách hàng xin hủy đơn bảo hiểm hoặc hủy hợp đồng bảo hiểm để khỏi phải đóng phí. Thậm chí có chủ hàng biết thông tin hàng hóa của mình bị tổn thất rồi mới đến mua bảo hiểm hoặc thông đồng với cán bộ của doanh nghiệp bảo hiểm để mua bảo hiểm và nhận bồi thường cho tổn thất đó. Thực tế đã diễn ra và vụ việc đã được cơ quan cảnh sát điều tra phát hiện, lập hồ sơ để đưa ra pháp luật xử lý. Cũng có trường hợp trục lợi bị phát hiện khi hàng hóa được mua bảo hiểm vận chuyển trên một con tàu ma tức là con tàu đó không tồn tại trên thực tế. Khách hàng lừa đảo mua bảo hiểm với mục đích quy cho tàu mất tích để trục lợi đòi bồi thường toàn bộ... Trong bảo hiểm xe cơ giới, bảo hiểm tàu thuyền, trục lợi bảo hiểm được thực hiện thông qua việc hợp lý hoá ngày và hiệu lực bảo hiểm. Trên thực tế còn có việc tạo hiện trường giả các vụ tai nạn xe cơ giới, cháy hoặc chìm tàu, cố ý gây tai nạn trong bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm, gian lận đối với người thứ ba: không bồi thường cho người thứ ba, mặc dù đã nhận tiền bảo hiểm... Ngoài ra còn có rất nhiều những vụ trục lợi bảo hiểm điển hình khác như vụ PJICO, vụ tranh chấp giữa prudential và khách hàng... Hiện nay vấn đề trục lợi bảo hiểm đã trở thành một vấn đề nhức nhối, một thách thức với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Trục lợi bảo hiểm đã và đang diễn ra ở nhiều nghiệp vụ bảo hiểm. Trong việc cấp đơn bảo hiểm, do tính minh bạch chưa cao nên người tham gia bảo hiểm có xu hướng muốn trục lợi. Do vô tình hay cố ý các nhân viên bảo hiểm có thể ghi sai ngày tham gia bảo hiểm trên giấy chứng nhận bảo hiểm hoặc do thiếu trách nhiệm đã không đánh giá được đầy đủ, chính xác mức độ trầm trọng của rủi ro. Cũng có thể nhân viên hoặc đại lý bảo hiểm thông đồng với khách hàng trục lợi bảo hiểm: đánh giá mức độ tổn thất cao hơn thực tế hoặc “vẽ đường...” cho khách hàng lợi dụng kẽ hở về giấy tờ, thủ tục giám định để trục lợi... Thêm vào đó hiện tượng kê khai thông tin không đầy đủ của khách hàng hay khai sai, khai khống tai nạn của người tham gia bảo hiểm, bằng việc thông đồng giữa những người tham gia bảo hiểm có hành vi gian lận với những người liên quan như: y, bác sĩ, công an, những người làm chứng trong các vụ tổn thất... đang khá phổ biến ở Việt Nam. Từ đó làm nảy sinh những vấn đề không lành mạnh trong đánh giá rủi ro, giám định bồi thường. Tình trạng khách hàng tham gia bảo hiểm ở nhiều công ty bảo hiểm tại cùng một thời điểm để trục lợi cũng không phải là hiếm (như vụ ông Nguyễn Văn U ở Hải Dương tham gia bảo hiểm nhân thọ tại hai doanh nghiệp bảo hiểm lớn với tổng số tiền bảo hiểm lên tới trên 1 tỷ đồng Việt Nam, khi biết mình có căn bệnh nan y không thể chữa khỏi... Đối với một số lĩnh vực bảo hiểm, nhiều khách hàng thường xuyên thực hiện hành vi trục lợi. Cụ thể trong bảo hiểm hàng hóa xuất nhập khẩu, tình trạng trục lợi biểu hiện ở các hình thức tiêu biểu như: Hàng hóa được yêu cầu bảo hiểm trong hành trình vận chuyển, nhưng chưa đóng phí bảo hiểm. Khi biết hàng về đến nơi an toàn, khách hàng xin hủy đơn bảo hiểm hoặc hủy hợp đồng bảo hiểm để khỏi phải đóng phí. Thậm chí có chủ hàng biết thông tin hàng hóa của mình bị tổn thất rồi mới đến mua bảo hiểm hoặc thông đồng với cán bộ của doanh nghiệp bảo hiểm để mua bảo hiểm và nhận bồi thường cho tổn thất đó. Thực tế đã diễn ra và vụ việc đã được cơ quan cảnh sát điều tra phát hiện, lập hồ sơ để đưa ra pháp luật xử lý. Cũng có trường hợp trục lợi bị phát hiện khi hàng hóa được mua bảo hiểm vận chuyển trên một con tàu ma tức là con tàu đó không tồn tại trên thực tế. Khách hàng lừa đảo mua bảo hiểm với mục đích quy cho tàu mất tích để trục lợi đòi bồi thường toàn bộ... Trong bảo hiểm xe cơ giới, bảo hiểm tàu thuyền, trục lợi bảo hiểm được thực hiện thông qua việc hợp lý hoá ngày và hiệu lực bảo hiểm. Trên thực tế còn có việc tạo hiện trường giả các vụ tai nạn xe cơ giới, cháy hoặc chìm tàu, cố ý gây tai nạn trong bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm, gian lận đối với người thứ ba: không bồi thường cho người thứ ba, mặc dù đã nhận tiền bảo hiểm...  Thêm vào đó tình trạng khách hàng biết trước tình trạng mình bị mắc bệnh hiểm nghèo mới đến mua bảo hiểm nhân thọ với số tiền bảo hiểm cao để trục lợi bảo hiểm. Ngoài ra, còn có tình trạng khách hàng mua bảo hiểm nhân thọ và tai nạn thân thể với số tiền bảo hiểm cao, lên tới tiền tỷ, thậm chí tự hủy hoại mình hoặc tự sát để có thể đòi được tiền bảo hiểm nhân thọ (trong bảo hiểm nhân thọ, nhiều loại hình bảo hiểm có số tiền bảo hiểm cao, thậm chí không giới hạn, tùy vào lựa chọn của khách hàng). Về phía quản lý từ các công ty, những năm gần đây, với cơ chế mở cửa nền kinh tế, sức cạnh tranh trên thị trường bảo hiểm Việt Nam ngày một gay gắt. Để giành được dịch vụ, một số doanh nghiệp bảo hiểm khi tính tỷ lệ phí bảo hiểm không theo giá trị thực tế của đối tượng được bảo hiểm, mà hạ phí (không theo quy định của Bộ Tài chính về biểu phí bảo hiểm) như trong bảo hiểm xây dựng, lắp đặt ... Nhiều đơn bảo hiểm quy định không rõ ràng, chưa chặt chẽ, thiếu đầy đủ hoặc quá bài bản, dẫn đến tình trạng khách hàng không hiểu rõ hoặc hiểu chưa đúng bản chất vấn đề. Vì vậy, đã xảy ra trường hợp khách hàng mua bảo hiểm nhân thọ, khi xảy ra tai nạn lại đến đòi bồi thường bảo hiểm phi nhân thọ... III. Một số kiến nghị nhằm phòng chống trục lợi bảo hiểm ở Việt Nam Các hành vi gian lận, trục lợi trong bảo hiểm là hành vi phạm pháp, có ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm, quyền và lợi ích chính đáng của những người tham gia bảo hiểm chân chính, góp phần dẫn đến những bất ổn trong đời sống xã hội. Do đó, cần phải ngăn chặn và xử lý nghiêm minh, kịp thời những hành vi này bằng các các biện pháp đồng bộ như sau: 1. Về phía các DNBH a) Tăng cường cơ chế kiểm tra, giám sát nội nội bộ nhằm đáp ứng các yêu cầu rõ ràng, công khai, minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong quản trị và điều hành doanh nghiệp. Theo hướng đi này, cần khuyến khích các DNBH đáp ứng đủ điều kiện để ra niêm yết trên thị trường chứng khoán nhằm nâng cao hiệu quả giám sát đối với các hoạt động của doanh nghiệp, phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế. b) Thường xuyên rà soát và tổ chức thực hiện nghiêm các quy trình nghiệp vụ, đặc biệt là các quy trình khai thác và thẩm định bảo hiểm, quản lý tiền mặt, chi trả quyền lợi bảo hiểm để phát hiện và khắc phục kịp thời những kẽ hở; xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, từng bộ phận. c) Nâng cao chất lượng tuyển dụng, đào tạo, quản lý và sử dụng đại lý, nhân viên, gắn trách nhiệm và hiệu quả trong công việc với chế độ đãi ngộ. d) Khẩn trương xây dựng, không ngừng hoàn thiện cơ chế trao đổi thông tin, chia xẻ kinh nghiệm và phối hợp giữa các doanh nghiệp cũng như giữa các DNBH và các cơ quan bảo vệ pháp luật trong việc phát hiện và đưa ra truy tố trước pháp luật những trường hợp trục lợi với số lượng lớn, sử dụng những thủ đoạn tinh vi nhằm mục đích răn đe những kẻ rắp ranh phạm tội v.v. đ) Từng bước chuyên môn hoá công tác phòng chống trục lợi bảo hiểm thông qua việc thành lập những bộ phận chuyên trách việc điều tra, xử lý những vụ việc có dấu hiệu hay nghi vấn trục lợi bảo hiểm. e) Duy trì mối quan hệ chặt chẽ với khách hàng để phục vụ khách hàng tốt hơn đồng thời, kịp thời phát hiện những trường hợp có nghi vấn; xây dựng mối quan hệ hợp tác, tin cậy với các nhà cung cấp dịch vụ. g) Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về bảo hiểm nói chung và đấu tranh phòng chống trục lợi bảo hiểm nói riêng; từng bước hình thành quan điểm và thái độ phê phán nghiêm khắc đối với mọi biểu hiện trục lợi; tạo dư luận xã hội để thu hút sự quan tâm, chú ý của công luận đối với các nỗ lực đấu tranh phòng và chống trục lợi bảo hiểm. 2. Về phía các cơ quan chức năng a) Tiếp tục và thường xuyên tăng cường công tác kiểm tra, giám sát toàn diện các mặt hoạt động và tình hình tài chính của các DNBH, duy trì cạnh tranh lành mạnh trên thị trường vì quyền lợi của người tham gia bảo hiểm và sự phát triển bền vững của thị trường. b) Khuyến khích các DNBH xây dựng các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp an toàn, thận trọng và hiệu quả; áp dụng các quy trình kiểm tra, kiểm soát nội bộ, quy trình xử lý công việc, phối hợp giữa các phòng ban chức năng; c) Áp dụng nghiêm minh các chế tài hành chính, hình sự để răn đe, xử lý những trường hợp cố tình vi phạm, bảo đảm trật tự, kỷ cương pháp luật. d) Do những hành vi trục lợi có liên quan đến nhiều đối tượng, sử dụng những phương thức, thủ đoạn và mức độ vi phạm khác nhau, để đấu tranh có hiệu quả đối với các hành vi này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên có liên quan bao gồm: các DNBH, người tham gia bảo hiểm, các nhà cung cấp dịch vụ và cơ quan chức năng. KẾT LUẬN Có thể nói trục lợi bảo hiểm xảy ra từ khi bảo hiểm ra đời, gắn liền và song hành cùng với quá trình phát triển của ngành bảo hiểm. Trong khi chưa thể loại trừ triệt để trục lợi bảo hiểm, cần tập trung các nỗ lực vào việc thể phòng chống, ngăn chặn hoặc làm giảm hậu quả của tình trạng này. Đấu tranh phòng và chống trục lợi đang trở thành một yêu cầu khách quan để duy trì sự phát triền bền vững của thị trường bảo hiểm Việt Nam. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy, đây không phải là một công việc dễ dàng nếu không có sự thống nhất trong nhận thức và hành động của toàn xã hội, sự hợp tác giữa các bên có liên quan và ý thức trách nhiệm của DNBH, người tham gia bảo hiểm và các cơ quan hữu quan. Để ngăn chặn và giảm đến mức tối thiểu các hậu quả tiêu cực do trục lợi bảo hiểm gây ra, cần thống nhất nhận thức về trục lợi bảo hiểm và coi đó là một hành vi vi phạm pháp luật cần bị lên án về đạo đức và xử lý nghiêm minh bằng pháp luật. Đồng thời, cần xác định rõ đấu tranh chống trục lợi bảo hiểm không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành bảo hiểm mà phải là trách nhiệm chung của toàn xã hội, cộng đồng và đòi hỏi phải có sự tham gia, ủng hộ tích cực của các cơ quan công quyền, cơ quan bảo vệ pháp luật và mỗi người dân. Về phần mình, các cơ quan thông tấn, báo chí đóng một vai trò quan trọng không thể thiếu trong việc tuyên truyền, phổ biến và nâng cao nhận thức của người dân về bảo hiểm; tạo dư luận phê phán nghiêm khắc đối với mọi biểu hiện trục lợi, thu hút sự quan tâm, chú ý của công luận vào cuộc đấu tranh phòng chống trục lợi. MỤC LỤC