Đề tài Thực trạng và giải pháp về chế độ bảo hiểm xã hội hưu trí tại Việt Nam

bµn chuyªn tr¸ch, l¹i do ®iÒu kiÖn l¹i khã kh¨n...nªn qu¶n lý kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ nhÊt lµ c¸c vïng cã ®Þa bµn réng, ®i l¹i khã kh¨n. HiÖn nay, ®©y lµ c«ng viÖc BHXH nhiÒu ®Þa ph­¬ng cÇn t×m c¸ch gi¶i quyÕt. 2.4. Tæ chøc bé mµy chi tr¶. Ho¹t ®éng chi tr¶ ®­îc thùc hiÖn chñ yÕu ë BHXH cÊp quËn, huyÖn vµ x·, ph­êng ; C¸c cÊp nµy ®Æt d­íi sù chØ ®¹o trùc tiÕp vÒ chuyªn m«n, nghiÖp vô c¬ quan BHXH cÊp trªn trùc tiÕp lµ BHXH tØnh vµ cã sù l·nh ®¹o cña c¸c cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng cïng cÊp. HiÖn nay, bé m¸y tæ chøc vµ nh©n sù thùc hiÖn chi tr¶ cßn nhiÒu bÊt hîp lý. C¬ cÊu tæ chøc c¬ quan BHXH gi÷a c¸c cÊp kh«ng t­¬ng thÝch. NhiÒu n¬i ë cÊp tØnh ®· gép ho¹t ®éng kÕ ho¹ch tµi chÝnh vµ chi tr¶ chÕ ®é vµo mét phßng vµ chÞu sù chØ ®¹o chuyªn m«n cña hai ban kh¸c nhau, dÉn ®Õn khã tËp trung vµ thùc hiÖn bÞ chång chÐo, chËm chÔ. Bªn c¹nh ®ã lµ sù thiÕu hôt vÒ chuyªn m«n vµ ch­a khuyÕn khÝch ®­îc nh÷ng ng­êi tæ chøc lµm ®¹i lý do lÖ phÝ chi tr¶ thÊp. 3. Qu¶n lý quü h­u trÝ QuÜ BHXH nãi chung vµ quÜ h­u trÝ nãi riªng lµ kÕt qu¶ cña thu phÝ b¶o hiÓm tõ c¸c nguån thu vµ thùc hiÖn chi tr¶. Sù h×nh thµnh vµ tån t¹i cña quÜ nµy phô thuéc vµo qui ®Þnh trong chÝnh s¸ch cña BHXH vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ngµnh BHXH ...ë ViÖt Nam, chÝnh s¸ch BHXH ®­îc chia lµm hai thêi kú g¾n víi hai giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc, v× thÕ quÜ BHXH hay quÜ h­u trÝ còng bÞ ¶nh h­ëng bëi yÕu tè nµy. 3.1. Nguyªn t¾c h×nh thµnh vµ c©n ®èi quÜ. Trong thêi kú bao cÊp, quÜ BHXH kh«ng cã sù tån t¹i ®éc lËp theo ®óng nghÜa cña nã quÜ ®­îc coi nh­ mét bé phËn cña NSNN ®­îc h×nh thµnh tõ: §ãng gãp cña c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp. NSNN TiÒn ñng hé, viÖn trî. Do vËy, nhiÒu néi dung vµ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña quÜ kh«ng ®­îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ. Tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô nép BHXH rÊt nhá so víi chi. Trong giai ®o¹n 1969 ®Õn 1995 thu chØ b»ng 15,97% so víi chi vµ NSNN ph¶i bá ra mét kho¶n rÊt lín ®Ó cÊp bï, n¨m 1987 lªn tíi 97,7%NSNN ph¶i hç trî. Sang thêi kú ®æi míi (n¨m 1995) quÜ BHXH lµ qòi tµi chÝnh ®éc lËp n»m ngoµi NSNN , bao gåm: §ãng gãp chñ yÕu cña ng­êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng. C¸c kho¶n sinh lêi tõ viÖc sö dông quÜ nhµn rçi cña BHXH. C¸c kho¶n thu kh¸c. Tõ sù ®æi míi ®óng ®¾n nµy, mµ quÜ BHXH trong nh÷ng n¨m võa qua lu«n ®­îc qu¶n lý vµ sö dông ®óng môc tiªu ®Ò ra. Hµng n¨m, sè chi míi chØ chiÕm tû lÖ nhá so víi tæng thu BHXH. Nguyªn nh©n lµ do sè ®èi t­îng ®­îc h­ëng h­u tõ quÜ BHXH vÉn cßn Ýt h¬n nhiÒu so víi sè ng­êi ®ang tham gia ®ãng gãp vµo quÜ. Ta cã thÓ thÊy ®­îc râ t×nh h×nh thu vµ chi tõ quü BHXH qua b¶ng sè liÖu sau: B¶ng sè 11: T×nh h×nh thu chi quü BHXH ( ®¬n vÞ : triÖu ®ång ) Tiªu thøc 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Thu 2569733 3683859 3992604 4326702 5564078 6787899 Chi 383150 593524 751629 940350 1333908 1890515 % 14,19 16,11 18,83 21,73 24,07 27,86 ( Nguån : BHXH ViÖt Nam ) Qua b¶ng ta thÊy tØ träng cña chi so víi thu lµ rÊt thÊp. §iÒu nµy cóng dÔ gi¶i thÝch bêi v× trong thêi gian ®Çu míi thµnh lËp sè ng­êi thµm gia ®ãng BHXH cho quÜ nhiÒu h¬n so víi sè ng­êi ®­îc h­ëng. V× vËy, hµng n¨m quÜ lu«n cã kho¶n tiÒn nhµn rçi rÊt lín, sè tiÒn nµy cÇn ®­îc sö dông vµ ®Çu t­ ®óng môc ®Ých, võa nh»m môc tiªu sinh lêi võa ®¶m b¶o an toµn vµ t¨ng tr­ëng quÜ. Tuy nhiªn, víi møc ®é chi tr¶ nh­ hiÖn nay th× theo dù b¸o cña ILO còng nh­ mét sè chuyªn gia th× trong vµi thËp kû tíi quÜ sÏ c©n b»ng thu_chi. V× vËy, trong thêi gian tíi cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó ®Çu t­, më réng, ®ång thêi t¨ng tr­ëng nguån thu cho quÜ, cã nh­ vËy th× míi ®¶m b¶o chi tr¶ cho t­¬ng lai... 3.2. Sö dông quÜ BHXH nhµn rçi. BHXH ViÖt Nam vÉn ch­a t¸ch riªng quÜ cho tõng chÕ ®é. Tuy nhiªn, phÇn chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ lu«n chiÕm phÇn chñ yÕu. Do ®ã, cã thÓ nãi quÜ BHXH còng lµ quÜ cña chÕ ®é h­u trÝ. Sau khi thùc hiÖn chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é, quÜ sÏ cßn d­ mét phÇn gäi lµ phÇn nhµn rçi. PhÇn d­ nµy ®­îc sö dông vµo c¸c môc ®Ých sinh lêi gãp phÇn lµm t¨ng tr­ëng quÜ. Trong thêi kú bao cÊp, quÜ BHXH kh«ng cã phÇn nhµn rçi v× quÜ nµy thuéc NSNN. ChØ sau khi ®æi míi chÝnh s¸ch BHXH, quÜ nµy ®­îc qu¶n lý mét c¸ch ®éc lËp vµ sö dông nguån tµi chÝnh cho c¸c ho¹t ®éng v× môc tiªu BHXH. Ngoµi viÖc chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é, quÜ BHXH t¹m thêi nhµn rçi ®­îc sö dông theo c¸c môc ®Ých sinh lêi. Ta cã thÓ thÊy ®­îc ho¹t ®éng nµy qua b¶ng sè liÖu sau: B¶ng sè 12 : §Çu t­ quÜ nhµn rçi n¨m 2001 STT §Çu t­ vµo Sè tiÒn (triÖu) 1 Cho NSNN vay 2500000 2 Göi quÜ hç trî ph¸t triÓn 7700000 3 Mua c«ng tr¸i 700000 4 Göi ng©n hµng 9150000 5 Mua tr¸i phiÕu 450 Tæng 20050450 ( Nguån : BHXH ViÖt Nam ) TÝnh ®Õn 31/12/2001, sè l·i thu ®­îc lµ 990.396 triÖu ®ång. Tuy sè l·i nµy vÉn lµ con sè khiªm dông hîp lý vµ cã hiÓu qu¶. H¬n thÕ n÷a 4% trong tæng thu nµy sÏ ®­îc chi cho qu¶n lý, ®©y lµ nguån ®éng viªn rÊt lín cho ®éi ngò c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH. 3.3. Quan hÖ thu_chi trong quÜ h­u trÝ. ë ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ¸p dông ph­¬ng thøc b¶o hiÓm h­u trÝ theo m« h×nh PAYGO lµ chñ yÕu ®èi víi ng­êi vÒ h­u. Tuy nhiªn qua c¸c sè liÖu thèng kª sau thÊy râ quan hÖ thu_chi trong quÜ h­u trÝ mÊt c©n ®èi. Tæng sè ®ãng BHXH hµng n¨m 1% GDP Thu cho quÜ h­u trÝ 0,75% GDP Chi tr¶ cho c¸c chÕ ®é BHXH nãi chung 1,5% GDP Chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ 1,2% GDP TiÒn l­¬ng h­u b×nh qu©n so víi tiÒn l­¬ng b×nh qu©n 60% Tuy nhiªn, qua sù ®æi míi BHXH th× ®èi t­îng tham gia ®­îc më réng vµ hiÖn nay víi m« h×nh d©n sè trÎ trªn 85% lùc l­îng lao ®éng ch­a thµm gia BHXH, th× t­¬ng lai con sè nµy sÏ lµm t¨ng quÜ BHXH lªn rÊt nhiÒu. MÆt kh¸c chÕ ®é BHXH cò giíi h¹n chÕ ®é h­u trÝ trong khu vùc Nhµ n­íc nªn hiÖn t¹i còng nh­ trong t­¬ng lai gÇn sè l­îng h­ëng h­u sÏ t¨ng kh«ng nhiÒu. Tuy vËy, trong t­¬ng lai xu h­íng thu sÏ kh«ng ®ñ chi do møc sèng d©n c­ ngµy cµng t¨ng, tuæi thä trung b×nh sÏ cao, d©n sè trÎ b­íc vµo tuæi lao ®éng gi¶m ®i mét c¸ch t­¬ng ®èi, do ®ã møc h­ëng sÏ t¨ng nhanh h¬n so víi møc ®ãng. Theo nh­ tÝnh to¸n cña BHXH ViÖt Nam, vãi møc thu BHXH 20% vµ chi cho 5 chÕ ®é ( kÓ c¶ d­ìng søc ) ch­a tÝnh ®Õn hç trî NSNN, tØ lÖ t¨ng tr­ëng 5% n¨m, tØ lÖ t¨ng l­¬ng tèi thiÓu 2002-2005 : 14,8% ; 2006-2015 t¨ng 5,6% vµ tõ 2016 t¨ng 2%/ n¨m th× ®Õn n¨m 2018 sè thu c©n b»ng sè chi vµ quÜ hÕt dù tr÷ n¨m 2030, cã nghÜa lµ tõ n¨m 2031 quÜ sÏ bÞ ©m. Cßn nÕu tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c yÕu tè trªn cïng víi hç trî tõ NSNN th× ®Õn n¨m 2018 sè thu b»ng sè chi, quÜ hÕt dù tr÷ n¨m 2033, tõ n¨m 2034 quÜ sÏ ©m ®iÒu nµy sÏ g©y ¶nh h­ëng xÊu cho x· héi. Còng theo tÝnh to¸n nh­ trªn, nÕu cø duy tr× ph­¬ng ph¸p t¹o vµ sö dông quÜ nh­ hiÖn nay th× tØ lÖ thu cho chÕ ®é h­u trÝ ph¶i ®¹t møc 32% so víi tiÒn l­¬ng th× míi ®¶m b¶o c©n ®èi thu_chi. QuÜ BHXH lµ “x­¬ng sèng” cña hÖ thèng BHXH nªn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña quÜ lµ sù sèng cßn cña sù nghiÖp BHXH. V× vËy BHXH ViÖt Nam cÇn cã biÖn ph¸p ®Ó c©n b»ng thu_chi trong thêi gian tíi. 4 . Bé mµy qu¶n lý chÕ ®é h­u trÝ. HiÖn nay, chÕ ®é h­u trÝ ®­îc xem nh­ tÊt c¶ c¸c chÕ ®é kh¸c vÒ mÆt qu¶n lý còng nh­ ph­¬ng diÖn qu¶n lý. Nh­ vËy, tÊt c¶ c¸c kh©u nh­ thu_chi, qu¶n lý quÜ vµ c¸c ®èi t­îng tham gia ®­îc qu¶n lý chung c¸c qui ®Þnh ph¸p lý lµ nh­ nhau cho mäi chÕ ®é. Do chÕ ®é h­u trÝ ch­a cã bé m¸y tæ chøc riªng nªn ®Õn nay ch­a h¹ch to¸n riªng ®­îc hiÖu qu¶ cña chÕ ®é nµy. MÆt kh¸c, viÖc thùc hiÖn còng gi¶m ®i phÇn hÊp dÉn v× ®a sè ng­êi lao ®éng chØ muèn tham gia chÕ ®é h­u trÝ l¹i ph¶i tham gia tÊt c¶ c¸c chÕ ®é. §©y lµ ®iÒu h¹n chÕ ®Æc biÖt trong lo¹i h×nh tù nguyÖn. III . Mét vµi nÐt vÒ thùc tr¹ng ®êi sèng cña ng­êi nghØ h­u qua viÖc thùc hiÖn chÕ ®é, chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi ng­êi vÒ h­u. Thùc tr¹ng ®êi sèng cña ng­êi vÒ h­u sÏ lµ bøc tranh sinh ®éng ph©n tÝch, ph¶n ¸nh ®óng ®¾n tÝnh thùc tiÔn cña c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi nghØ h­u. §¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng ®êi sèng cña ng­êi nghØ h­u sÏ lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó hoµn thiÖn chÕ ®é, chÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi nghØ h­u ë n­íc ta. Khi cßn c«ng t¸c, nÒn kinh tÕ ch­a ph¸t triÓn chÝnh s¸ch tiÒn l¹i ch­a hîp lý nªn tiÒn l­¬ng cña ng­êi lao ®éng cßn thÊp. Nãi chung ng­êi lao ®éng kh«ng cã tÝch luü khi t¹i chøc, vÒ nghØ h­u l­¬ng h­u thÊp, ng­êi nghØ h­u ph¶i tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®Ó t¨ng thu nhËp cho b¶n th©n vµ gia ®×nh. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng víi thùc tr¹ng tuæi t¸c vµ søc khoÎ, thu nhËp ngoµi l­¬ng h­u cña ng­êi nghØ h­u lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Trong tæng thu nhËp, h­u vÉn chiÕm tØ träng lín. Víi thu nhËp cßn h¹n chÕ nªn c¸c gia ®×nh ng­êi nghØ h­u chØ tËp trung chi cho c¸c kho¶n c¬ b¶n nhÊt nh­ chi cho ¨n chiÕm 60% ( cao nhÊt lµ vïng miÒn nói vµ trung du phÝa B¾c 75,09% vµ thÊp nhÊt lµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu long 53,33% ). C¸c kho¶n chi kh¸c nh­ chi cho v¨n ho¸, may mÆc, y tÕ lµ rÊt thÊp. C¬ cÊu chi tiªu cña ng­êi nghØ h­u ph¶n ¸nh mét møc sèng thÊp mÆc dï thu nhËp ch­a cao nh­ng ng­êi nghØ h­u vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh, b¶n th©n hä vÉn cßn nu«i d­¬ng 1,05 ng­êi, do ®ã ng­êi nghØ h­u ph¶i t»n tiÖn c¸c kho¶n chi cho c¸ nh©n m×nh. Mçi th¸ng chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi cña c¸ nh©n ng­êi nghØ h­u vïng B¾c Trung Bé lµ 149140 ®ång vµ vïng duyªn h¶i miÒn Trung lµ 171460 ®ång. Kho¶n chªnh lÖch nµy kh«ng cã nghÜa ng­êi nghØ h­u cã sù d­ dËt mµ hä ph¶i dµnh ra ®Ó trang tr¶i cho nhu cÇu cña gia ®×nh vµ ®Ó dù phßng khi cã nh÷ng chi tiªu ®ét xuÊt trong cuéc sèng. Chi tiªu vµ c¬ cÊu chi tiªu ph¶n ¸nh møc sèng thÊp, tuy nhiªn trong t×nh h×nh kinh tÕ cña ®a sè hé gia ®×nh nhÊt lµ ë n«ng th«n cßn nghÌo nªn khi tù ®¸nh gi¸ vÒ møc sèng gia ®×nh nãi chung, c¸c gia ®×nh nghØ h­u vÉn cã møc sèng t­¬ng ®èi vµ kh¸ h¬n c¸c gia ®×nh ë ®Þa ph­¬ng. Theo sè liÖu kh¶o s¸t ë vïng B¾c Trung Bé th× 80% ng­êi nghØ h­u ®­îc h¶i cho r»ng møc sèng cña gia ®×nh hä ®¹t møc trung b×nh trë lªn so víi møc trung b×nh cña ®Þa ph­¬ng cïng n¬i c­ tró, trong ®ã kho¶ng 20% cã møc sèng kh¸ h¬n, chØ cã kho¶ng 20% gia ®×nh ng­êi nghØ h­u cã møc sèng thÊp v× nh÷ng gia ®×nh nµy cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt nh­ ®«ng ng­êi, kh«ng cã viÖc lµm, èm ®au hoÆc ph¶i nu«i con ¨n häc... Còng nh­ c¸c gia ®×nh kh¸c, cã rÊt nhiÒu ng­êi nghØ h­u vµ gia ®×nh hä gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n trong cuéc sèng, ®Æc biÖt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay ®· xo¸ bá bao cÊp, gi¸ c¶ hµng ho¸ dÞch vô ®Òu t¨ng lªn, c¸c chi phÝ cho y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc rÊt cao. Ng­êi nghØ h­u kh«ng nh÷ng ph¶i lo cho b¶n th©n mµ cßn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi gia ®×nh trªn c¬ së thu nhËp mµ chñ yÕu lµ l­¬ng h­u. V× vËy, thu nhËp thÊp vÉn lµ khã kh¨n chñ yÕu nhÊt cña ng­êi nghØ h­u. TiÕp ®ã lµ khã kh¨n vÒ søc khoÎ vµ g¸nh nÆng gia ®×nh, mét bé phËn khi vÒ h­u gÆp m«i tr­êng sèng thay ®æi ®· c¶m thÊy khã hoµ nhËp víi cuéc sèng hiÖn t¹i vµ c¶m thÊy ®êi sèng tinh thÇn qu¸ nghÌo nµn vµ ®©y còng lµ khã kh¨n cña ng­êi nghØ h­u. Tõ nh÷ng khã kh¨n trªn, nguyÖn väng chñ yÕu cña ng­êi nghØ h­u lµ mong muèn t¨ng thu nhËp, æn ®Þnh cuéc sèng, tû lÖ nh÷ng ng­êi cã nguyÖn väng nµy ë B¾c Trung Bé lµ 73,1% vµ duyªn h¶i miÒn Trung lµ 71,9%. TiÕp ®ã lµ nguyÖn väng ®­îc kh¸m ch÷a bÖn hîp lý kho¶ng 20% vµ c¸c nguyÖn väng muèn cã nh÷ng sinh ho¹t bæ Ých cho ng­êi nghØ h­u. Víi nh÷ng khã kh¨n nh­ vËy, ng­êi nghØ h­u mong muèn ®êi sèng æn ®Þnh vµ ®­îc ch¨m sãc søc kháe hîp lý, ®ång thêi cã chÝnh s¸ch c¶i thiÖn ®êi sèng tinh thÇn cña hä. IV . Nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ thuËn lîi vµ khã kh¨n cho sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ. 1. ThuËn lîi Qu¸ tr×nh ®æi míi vÒ kinh tÕ nãi chung vµ nh÷ng ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang t¹o cho ngµnh BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ nh÷ng thuËn lîi, lîi thÕ c¬ b¶n. §iÒu nµy cã thÓ thÊy nh­ sau: - NÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng tham gia vµo BHXH ngµy cµng t¨ng. Céng víi ®ã, nhËn thøc vÒ BHXH nãi chung vµ nhÊt lµ chÕ ®é h­u trÝ ®ang cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vµ ®óng h­íng, ®óng b¶n chÊt h¬n. Tõ ®ã, chÕ ®é h­u trÝ cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng ph¹m vi ho¹t ®éng, më réng ®èi t­îng tham gia va cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn h¬n. - ChÕ ®é h­u trÝ ngµy cµng thÓ hiÖn ®­îc tÝnh ­u viÖt cña nã, nªn ngµy cµng thu hót ®­îc sù quan t©m cña mäi tÇng líp, c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n trong x· héi. V× thÕ, nÕu tæ chøc cã thÓ thu hót ®­îc nhiÒu sù gióp ®ì quan t©m cho sù ph¸t triÓn chÕ ®é trong t­¬ng lai. B¶o hiÓm h­u trÝ mang tÝnh x· héi rÊt cao v× thÕ nã ®­îc sù b¶o trî rÊt lín cña Nhµ n­¬c, ®©y lµ mét lîi thÕ rÊt lín so víi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng còng nh­ c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÓm kh¸c trong x· héi. - Trong giai ®o¹n më cöa vµ héi nhËp hiÖn nay, gióp cho BHXH më réng ®­îc c¸c quan hÖ hîp t¸c, gãp phÇn lµm cho BHXH ViÖt Nam nhanh chãng t×m ®­îc c¸c ph­¬ng thøc vµ chiÕn l­îc ho¹t ®éng thÝch hîp h¬n, tr¸nh ®­îc c¸c sai lÇm mµ nhiÒu n­íc ®· gÆp ph¶i.. - Bé m¸y vµ tæ chøc ho¹t ®éng BHXH tõng b­íc hoµn thiÖn theo h­íng tËp trung, ®éc lËp vµ thèng nhÊt trªn ph¹m vi toµn quèc. Trong BHXH ®· h×nh thµnh ®­îc hai lÜnh vùc t¸ch biÖt ®ã lµ qu¶n lý Nhµ N­íc vÒ BHXH vµ ho¹t ®éng nghiÖp vô cña sù nghiÖp BHXH. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng ®Ó chuÈn bÞ cho sù ph¸t triÓn t­¬ng xøng víi vai trß x· héi ®Æc biÖt quan träng cña sù nghiÖp nµy. - Tr¶i qua thêi gian dµi ho¹t ®éng, BHXH ViÖt Nam trong ®ã cã c¶ chÕ ®é h­u trÝ ®· tÝch luü ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm nhÊt ®Þnh. HÖ thèng c¸c c¬ quan BHXH ®­îc tæ chøc tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng lµ mét trong nh÷ng thuËn lîi quan träng trong qu¶n lý ho¹t ®éng cña ngµnh. - Tr×nh ®é cña c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH ngµy mét tèt h¬n. Trang bÞ vµ tµi s¶n cho ho¹t ®éng cña ngµnh ®­îc t¨ng c­êng t­¬ng ®èi ®µy ®ñ vµ hiÖn ®¹i... ®· lµm cho n¨ng lùc cña ngµnh ngµy cµng n©ng lªn râ rÖt. Nh­ vËy cè thÓ nãi r»ng c¬ héi cho sù ph¸t triÓn cña BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ ë ViÖt Nam lµ rÊt lín. CÇn n¾m b¾t tèt nh÷ng c¬ héi nµy lµm cho BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ ph¸t triÓn tèt h¬n. 2. Khã kh¨n. Ngoµi nh÷ng thuËn lîi nh­ chóng ta võa ®Ò cËp tíi th× BHXH nãi chung vµ chÕ ®é h­u trÝ còng gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n. Cô thÓ lµ : B¶n th©n chÕ ®é h­u trÝ ®ang bÞ c¹nh tranh kh¸ quyÕt liÖt cña c¸c lo¹i h×nh b¶o hiÎm th­¬ng m¹i kh¸c cã liªn quan tíi con ng­êi nh­ b¶o hiÓm con ng­êi, b¶o hiÓm nh©n thä... NhËn thøc nãi chung trong x· héi vÒ BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ trong 1 bé phËn lín lao ®éng x· héi ch­a ®Çy ®ñ. Hëu qu¶ cña c¬ chÕ cò lµm cho ®¬i sèng ng­êi vÒ h­u thÊp...lµm cho BHXH ch­a thùc sù hÊp dÉn, ch­a cã søc l«i cuèn ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp trong x· héi tham gia. - HÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, c¸c qui ®Þnh trong ngµnh cßn ch­a ®Çy ®ñ, kh«ng ®ång bé vµ ch­a nhÊt qu¸n ®· lµm cho qu¸ tr×nh thùc hiÖn cßn nhiÒu v­íng m¾c. Quan niÖm vµ quan ®iÓm vÒ BHXH trong thêi kú ®æi míi cßn ch­a thèng nhÊt nÒn ®Þnh h­íng cho sù ph¸t triÓn cña ngµnh ch­a râ, nhÊt lµ trong thùc tÕ triÓn khai thùc hiÖn. - Tæ chøc bé m¸y, nhÊt lµ ë cÊp c¬ së ch­a m¹nh, thiÕu vÒ sè l­îng ng­êi lµm viÖc, chøc n¨ng chång chÐo, ch­a ®ñ ®iÒu kiÖn trang bÞ cho ho¹t ®éng vµ c¬ së h¹ tÇng cho lµm viÖc nh­ v¨n phßng, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i vµ b¶o ®¶m an toµn cho ho¹t ®éng BHXH cßn thiÕu nhiÒu. - HÇu hÕt c¸n bé lµm c«ng t¸c BHXH ®Òu cã thêi gian dµi ho¹t ®éng d­íi chÕ ®é bao cÊp nªn vÉn cßn nhiÒu ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ cò, ch­a thËt n¨ng ®éng, ¶nh h­ëng ®Õn c«ng t¸c cña BHXH. Nh÷ng h¹n chÕ thuéc vÒ b¶n th©n ngµnh BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ nh­ ®Ò cËp ë trªn lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho ho¹t ®éng cña ngµnh vÉn ch­a ®¹t ®­îc yªu cÇu mµ x· héi mong muèn, lµm gi¶m ®i tiÕn ®é ph¸t triÓn cña ngµnh trong thêi gian qua vµ cã thÓ lµ c¶ trong thêi gian tíi. V× vËy, nhËn thøc râ ®­îc nh÷ng th¸ch thøc ®Ó ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng, thÕ m¹nh vµ tËn dông tèt c¬ héi ®Ó v­ît qua nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc ®ã ®Ó ph¸t triÓn sù nghiÖp BHXH, ®Ó më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña chÕ ®é h­u trÝ lµ r©t quan träng. Ch­¬ng III: Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm h­u trÝ ë ViÖt Nam. I . KiÕn nghÞ vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ BHXH ChÕ ®é h­u trÝ tù nã kh«ng thÓ ph¸t triÓn mét c¸ch ®éc lËp n»m ngoµi hÖ thèng BHXH nãi chung. Do vËy n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña BHXH lµ nÒn t¶ng cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ cña chÕ ®é h­u trÝ. X· héi cµng ph¸t triÓn th× cÇn cã sù ®¶m b¶o phÊp lý trong ®ã mäi c«ng d©n ®Òu sèng vµ lµm viªc b»ng ph¸p luËt. BHXH còng kh«ng lµ mét ngo¹i lÖ. HiÖn nay, chóng ta míi tiÕp cËn ®Õn hÖ thèng BHXH ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c cña BHXH trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. N­íc ta ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, v× thÕ cã nhiÒu ®iÒu míi mÎ, nh÷ng biÕn ®éng diÔn ra ngµy cµng phøc t¹p, ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn mäi ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi, trong ®ã cã BHXH. Do vËy, chóng ta chØ cã thÓ t¹o ra sù æn ®Þnh vµ qu¶n lý ®­îc c¸c ho¹t ®éng BHXH khi cã ®­îc mét hÖ thèng ph¸p lý chuyªn ngµnh ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu lùc m¹nh. Theo tinh thÇn ®ã, luËt BHXH lµ rÊt cÇn thiÕt tÊt yÕu kh¸ch quan. Khi luËt BHXH ®­îc ban hµnh, BHXH sÏ trë thµnh quèc s¸ch, ng­êi lao ®éng tham gia vao BHXH vµ chÕ ®é h­u trÝ sÏ yªn t©m h¬n trªn c¬ së mét nÒn t¶ng ph¸p lý v÷ng ch¾c. BHXH cã ®ñ ®iÒu kiÖn ph¸p lý, cã hiÖu lùc cao ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng cña m×nh. C¸c c¬ quan BHXH sÏ cã trong tay mét c«ng cô m¹nh mÏ ®Ó ®iÒu hµnh vµ kiÓm so¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn BHXH. ChØ cã nh­ vËy BHXH míi ho¹t ®éng ngµy cµng nÒ nÕp h¬n, tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng v« tæ chøc, thiÕu tr¸ch nhiÖm cña mét sè c¬ quan ®¬n vÞ trong viÖc thùc hiÖn nghÜa vô BHXH ®èi víi ng­êi lao ®éng vµ ®èi víi ngµnh BHXH. Qua ®ã ng­êi lao ®éng sÏ yªn t©m vµ tin t­ëng h¬n, ®ã sÏ lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc nhÊt, cã t¸c dông khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi lao ®éng tham gia BHXH. ViÖc ban hµnh vµ thùc thi luËt BHXH còng sÏ lµm cho néi dung vµ ý nghÜa cña BHXH ®­îc nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ rç rµng h¬n trong x· héi. Do ®ã, ®Ó cã ®­îc mét hÖ thèng ph¸p luËt vÒ BHXH ®Çy ®ñ vµ ®ång bé th× tr­íc hÕt ph¶i s¾p xÕp rµ so¸t l¹i toµn bé c¸c v¨n b¶n ph¸p quy vÒ ho¹t ®éng BHXH tr­íc ®©y vµ hiÖn hµnh víi môc ®Ých lo¹i bá hoÆc ®iªï chØnh bæ sung cho phï hîp víi nhu cÇu qu¶n lý míi trong ®iÒu kiÖn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. TiÕp theo lµ cÇn ph¶i n©ng cao kh¶ n¨ng thùc thi cña c¸c v¨n b¶n ph¸p lý trong BHXH. Muèn thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy th× ngoµi viÖc ®ãng gãp x©y dùng vµ hoµn thiÖn cña c¸c chuyªn gia, nh÷ng c¸n bé cã kinh nghiÖm trong vµ ngoµi ngµnh; sù gióp ®ì häc hái cña nh÷ng n­íc kh¸c ®Òu rÊt quan träng, cßn cã vai trß cña ng­êi lao ®éng, ng­êi tham gia vµ h­ëng c¸c chÕ ®é BHXH. LuËt nµy cÇn ph¶i ®­îc th¶o luËn kü trong sè nh÷ng ®èi t­îng nµy v× chÝnh b¶n th©n hä lµ ng­êi sau ®ã sÏ n»m trong ph¹m vi ®iÒu chØnh cña BHXH vµ trùc tiÕp thi hµnh luËt nµy. ý kiÕn ®ãng gãp cña ®èi t­îng tham gia BHXH lµm cho luËt vÒ BHXH ®i vµo cuéc sèng s¸t thùc h¬n. Më réng ®èi t­îng tham gia. Tõng b­íc thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ cho tÊt c¶ mäi ng­êi lao ®éng trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, theo qui ®Þnh t¹i HiÕn ph¸p 1992 vµ NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII vÒ thùc hiÖn BHXH cho mäi ng­êi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Ngoµi c¸c ®èi t­îng theo qui ®Þnh tham gia BHXH b¾t buéc cßn rÊt nhiÒu ng­êi ®· vµ ®ang lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp cã qui m« nhá sö dông d­íi 10 lao ®éng, lao ®éng trong c¸c hîp t¸c x·, tæ hîp t¸c trong mäi lÜnh vùc ch­a ®­îc tham gia BHXH, hoÆc cã nhu cÇu nh­ng vÉn ch­a ®¸p øng. Nªn ch¨ng më réng ®èi t­îng tham gia, nghÜa lµ cã quan hÖ lao ®éng th× b¾t buéc ph¶i tham gia vµo BHXH ®Ó c¸c ®èi t­îng nµy ®­îc tham gia BHXH vµ còng lµ ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng cã ®­îc cuéc sèng tèt h¬n khi vÒ giµ. §Æc biÖt lµ ®èi víi lao ®éng n«ng th«n, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ n­íc ta gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n nªn ®©y lµ mét tiÒm lùc tham gia rÊt lín nÕu biÕt khai th¸c vµ sö dông cã hiÖu qu¶. V× vËy, bªn c¹nh viÖc thùc hiÖn b¶o hiÓm b¾t buéc cÇn ph¶i ban hµnh “®iÒu lÖ b¶o hiÓm tuæi giµ tù nguyÖn ®èi n«ng th«n vµ lao ®éng n«ng th«n” nh»m ®¶m b¶o quyÒn lîi cho mäi ng­êi, ®ång thêi ®¶m b¶o cho hÖ thèng BHXH ngµy cµng lín m¹nh vµ cã hiÖu qu¶. . KiÕn nghÞ vÒ tuæi nghØ h­u. ChÕ ®é h­u trÝ cßn ®­îc gäi lµ chÕ ®é b¶o hiÓm tuæi giµ, nghÜa lµ chØ khi ng­êi lao ®éng ®¹t ®Õn mét ®é tuæi giµ nµo ®ã míi ®­îc nghØ h­u. Nh­ng theo qui ®Þnh hiÖn hµnh th× cã khi 38 tuæi ng­êi lao ®éng còng cã thÓ nghØ h­u ( 18 tuæi ®i lµm vµ 20 ®ãng BHXH, trong ®ã 15 n¨m lµm c¸c c«ng t¸c ®Æc biÖt, nÆng nhäc, ®éc h¹i vµ bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng tõ 61% trë lªn ). §©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn xem xÐt. MÆt kh¸c, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña thÕ gi¬i vµ n­íc ta, tuæi nghØ h­u cÇn ®­îc n©ng dÇn lªn do tuæi thä vµ ®iÒu kiÖn sèng, ®iÒu kiÖn lao ®éng n©ng cao h¬n tr­íc. Nhµ n­íc cÇn ®­a ra tuæi nghØ h­u chuÈn, ®é tuæi nµy cã thÓ lµ “mèc” ®Ó trªn c¬ së ®ã qui ®Þnh c¸c ®é tuæi nghØ h­u kh¸c nhau. HiÖn nay, nhiÒu ý kiÕn cho r»ng nªn n©ng tuæi nghØ h­u cña lao ®éng n÷ ngang b»ng víi nam giíi, nh­ng qua thùc tÕ thùc hiÖn chØ cã 34,62% sè n­íc qui ®Þnh nh­ vËy. V× vËy, viÖc n©ng tuæi nghØ h­u cÇn ®­îc c©n nh¾c cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn søc khoÎ vµ sinh lý cña ng­¬× lao ®éng. Nªn cã qui ®Þnh tuæi nghØ h­u kh¸c nhau cho nhãm lao ®éng kh¸c nhau ®Ó phï hîp víi søc khoÎ, kh¶ n¨ng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng, tr¸nh sù l·ng phÝ lao ®éng. §èi víi nh÷ng lao ®éng lµm viÖc trong c¸c ngµnh nghÒ ®Æc biÖt hoÆc c¸c c«ng viÖc nÆng nhäc ®éc h¹i th× tuæi nghØ h­u cã thÓ gi¶m tõ 5-7 n¨m theo tuæi chuÈn. V× søc khoÎ vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc suy gi¶m, tuæi thä cña nh÷ng lao ®éng trong hÖ thèng nµy thÊp h¬n so víi lao ®éng b×nh th­êng. Ng­îc l¹i, ®èi víi mét sè lao ®éng trong khèi hµnh chÝnh sù nghiÖp hay lao ®éng trÝ ãc... tuæi nghØ h­u nªn ®­îc n©ng lªn kho¶ng 60-68 tuæi. Nªn cã qui ®Þnh tuæi nghØ h­u “mÒm” ®èi víi ng­êi lao ®éng, nghÜa lµ qui ®Þnh kho¶ng tuæi nghØ h­u (vÝ dô 55-66 tuæi, 60-65 tuæi...). Nh­ vËy, ng­êi lao ®éng, nhÊt lµ lao ®éng n÷ tuú theo ®iÒu kiÖn c«ng viÖc vµ hoµn c¶nh cuéc sèng cña m×nh cã thÓ chän thêi ®iÓm nghØ h­u thÝch hîp trong “kho¶ng” ®é tuæi qui ®Þnh ®ã. Tãm l¹i, viÖc ®iÒu chØnh l¹i ®é tuæi nghØ h­u lµ rÊt cÇn thiÕt nh­ng viÖc thay ®æi kh«ng nªn thùc hiÖn ngay mét lóc mµ cÇn lµm tõ tõ kh«ng g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn x· héi vµ t©m lý ng­êi lao ®éng. Ch¼ng h¹n, ta n©ng ®é tuæi nghØ h­u tõ 60 lªn tíi 65 nh­ng kh«ng nªn thùc hiÖn tõ lÊc 60 lªn tíi lÊc 65 ngµy, mµ mçi n¨m n©ng lªn 1/2 tuæi nghÜa lµ sau 10 n¨m tuæi nghØ h­u sÏ lµ 65 tuæi. ViÖc lµm nµy sÏ kh«ng g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn x· héi mµ cßn ®¹t ®­îc môc tiªu cña BHXH. 4. KiÕn nghÞ vÒ møc h­ëng vµ c¸ch tÝnh trî cÊp. Mét lµ, nh÷ng lao ®éng ch­a ®ñ tuæi qui ®Þnh vÒ nghØ h­u ®­îc h­ëng trî cÊp 1 lÇn ®­a vµo chÕ ®é h­u trÝ lµ kh«ng hîp lý, v× hä ch­a ®ñ ®é tuæi gäi lµ giµ vµ kh«ng ®ñ tÝch luü cÇn thiÕt ®Ó h­ëng trî cÊp trong chÕ ®é h­u trÝ. §©y thùc chÊt lµ tr¶ l¹i mét phÇn sè tiÒn cho ng­êi lao ®éng khi hä kh«ng cßn quan hÖ lao ®éng n­· do qui BHXH ®¶m nhËn, nh­ng khong n»m trong chÕ ®é h­u. Hai lµ, vÊn ®Ò h­ëng mét lÇn ®èi víi ng­êi cã trªn 30 n¨m ®ãng gãp BHXH th× n¨m thø 31, mçi n¨m ®ãng thªm ®­îc h­ëng 1 lÇn b»ng 1/2 th¸ng l­¬ng nh­ng kh«ng qu¸ 5 th¸ng. Quy ®Þnh nh­ vËy vÒ mÆt c«ng b»ng gi÷a ®ãng vµ h­ëng BHXH lµ kh«ng ®¶m b¶o, kh«ng khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tham gia BHXH nhiÒu n¨m. H¬n n÷a, kh«ng chØ ng­êi lao ®éng còng ®ãng cho kho¶ng 30 n¨m sau cho ng­êi lao ®éng. Nªn ch¨ng, nªn xo¸ bá trî cÊp 1 lÇn víi nhãm ®èi t­îng nµy mµ nªn tÝnh to¸n vµo tiÒn trî cÊp hµng th¸ng. Nh­ vËy, møc trî cÊp ®­îc n©ng lªn mét c¸ch râ rÖt nh»m ®¶m b¶o cuéc sèng cña hä khi vÒ giµ vµ ®¶m b¶o ®­îc tÝnh c«ng b»ng gi÷a ®ãng vµ h­ëng, khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng tham gia tÝch cùc h¬n, ®ãng gãp nhiÒu h¬n cho x· héi. Ba lµ, vÒ c¸ch tÝnh trî cÊp. Trî cÊp h­u trÝ ph¶i dùa trªn c¬ së ®¶m b¶o ®êi sèng, ®¶m b¶o nhu cÇu tèi thiÓu cña ng­êi nghØ h­u. Ngoµi ra, møc l­¬ng h­u ph¶i ®­îc tr¶ trªn c¬ së møc ®ãng gãp cña ng­êi lao ®éng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña hä. Ai ®ãng nhiÒu h­ëng nhiÒu, ai ®ãng Ýt h­ëng Ýt. V× vËy, khi x©y dùng trî cÊp h­u nªn xem xÐt ®Õn nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu cña ng­êi nghØ h­u ®Ó ®Ò ra møc trî cÊp tèi thiÓu vµ kh«ng nªn khèng chÕ møc trî cÊp quèc tèi ®a. HiÖn nay, khèng chÕ møc tèi ®a 75% t­¬ng øng víi 30 n¨m ®ãng BHXH lµ ch­a hîp lý, bêi cã rÊt nhiÒu ng­êi tham gia 40 n¨m nh­ng còng chØ h­ëng tèi ®a 75% vµ trî cÊp 1 lÇn kh«ng qu¸ 5 th¸ng tiÒn l­¬ng b×nh qu©n lµm c¨n cø ®ãng BHXH. Nh­ vËy, kh«ng khuyÕn khÝch ®­îc ng­êi tham gia. Mét bÊt hîp lý n÷a lµ viÖc tÝnh th¸ng lÎ : theo qui ®Þnh hiÖn nay, ng­êi lao ®éng vÒn h­u tr­íc tuæi bÞ trõ 1%, møc b×nh qu©n cña tiÒn l­¬ng lµm c¨n cø ®ãng BHXH. Do vËy, ®èi víi nh÷ng ng­êi ®ãng BHXH ch­a ®ñ 12 th¸ng vÉn kh«ng ®­îc tÝnh ë ®©y nªn cã sù linh ho¹t ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng ®­îc trî cÊp thªm thu nhËp. 5 . N©ng tiÒn l­¬ng cho ng­êi vÒ h­u. Víi møc tiÒn l­¬ng h­u hay trî cÊp h­u trÝ nh­ hiÖn nay, th× ng­êi vÒ h­u ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong cuéc sèng. Mét sè cã tiÒn h­u cao nh­ng sè nµy kh«ng nhiÒu. NÕu so s¸nh nh÷ng ®ãng gãp cña hä tr­íc ®©y víi phÇn trî cÊp ®­îc h­ëng theo chÕ ®é h­u trÝ hiÖn nay th× hä cßn bÞ thiÖt nhiÒu. Do vËy, viÖc n©ng cao møc sèng mµ chñ yÕu th«ng qua tiÒn trî cÊp h­u trÝ lµ rÊt cÇn thiÕt, gãp phÇn vµ b¶o ®¶m sù c«ng b»ng x· héi. XÐt trªn gãc ®é v× môc tiªn vµ b¶n chÊt cña BHXH th× ®ã lµ sù ®«i hái chÝnh ®¸ng vµ còng lµ cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao gia trÞ, ý nghÜa vµ tÝnh hÊp dÉn cña BHXH. BiÖn ph¸p quan träng lµ tiÕp tôc c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng ®Ó cã ®­îc c¸c chÕ ®é tiÒn l­¬ng hîp lý bao gåm c¶ tiÒn l­¬ng trong qu¸ tr×nh lµm viÖc vµ tiÒn l­¬ng h­u. §©y lµ gi¶i ph¸p ®ång bé trong ®ã BHXH ph¶i ®i liÒn c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi kh¸c, tiÒn l­¬ng h­u ph¶i ®Æt trong quan hÖ víi tiÒn l­¬ng nãi chung trong x· héi. TiÒn l­¬ng trong qua tr×nh lµm viÖc lÇ c¬ së kinh tÕ cho viÖc tÝnh to¸n trî cÊp cña chÕ ®é h­u trÝ. HiÖn nay, tiÒn l­¬ng lÊy lµm c¬ së ®Ó ®ãng BHXH kh«ng ph¶i lµ tiÒn l­¬ng hay thu nhËp thùc tÕ mµ chØ lµ tiÒn l­¬ng c¬ b¶n trong c¸c thang b¶ng l­¬ng cña ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc. So víi tiÒn l­¬ng hay thu nhËp thùc tÕ th× tiÒn l­¬ng trong c¸c thang b¶ng thÊp h¬n nhiÒu. TiÒn l­¬ng thÊp dÉn ®Õn ®ãng vµ h­ëng BHXH còng thÊp, trî cÊp tiÒn h­u kh«ng ®ñ trang tr¶i cho nh÷ng nhu cÇu sèng tèi thiÓu cña ng­êi vÒ h­u. §iÒu ®ã ®· g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò c¨ng th¼ng trong cuéc sèng cña ng­êi vÒ h­u. Trong tr­êng hîp nh­ vËy, tiÒn l­¬ng cña ng­êi vÒ h­u trë thµnh mét trong nh÷ng yÕu tè rÊt ®­îc x· héi quan t©m. §©y lµ mét vÊn ®Ò nh¹y c¶m. Mét chÕ ®é tiÒn l­¬ng hîp lý sÏ t¸c ®éng tèt ®Õn chÕ ®é h­u trÝ trªn mäi mÆt. 6 . §iÒu chØnh l¹i tiÒn l­¬ng h­u ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ng­êi vÒ h­u. Cïng víi viÖc n©ng cao tiÒn l­¬ng cho ngêi vÒ h­u, viÖc ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng h­u trong sè nh÷ng ng­êi nghØ h­u lµ vÊn ®Ò cÊp b¸ch ®¶m b¶o sù c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ng­êi vÒ h­u. Trong cïng mét hÖ thèng h­u trÝ khæng thÓ cã nh÷ng kh¸c biÖt do thay ®æi chÝnh s¸ch t¹o ra nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn trªn. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc sè ng­êi vÒ h­u theo N§ 236/H§BT cã tiÒn l­¬ng h­u chªnh lÖch mµ cô thÓ lµ thÊp qu¸ møc 5% so víi ng­êi vÒ h­u theo N§ 12/CP vµ N§ 45/CP nh­ng cã cïng c¸c ®iÒu kiÖn ( l­¬ng, tuæi ®êi, sè n¨m c«ng t¸c...). Trªn c¬ së ®iÒu chØnh tiÒn l­¬ng h­u cña nh÷ng ®èi t­îng nµy sao cho tiÒn l­¬ng h­u t­¬ng ®­¬ng víi ng­êi vÒ h­u theo N§ 12/CP, N§ 45/CP vµ luËt lao ®éng. §©y lµ mét c«ng viÖc quan träng vµ rÊt cµn thiÕt, cã liªn quan ®Õn ®êi sèng cña hµng triÖu ng­êi vÒ h­u ë n­íc ta hiÖn nay. Trªn c¬ së nµy míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng hËu qu¶ xÊu cña sù kh«ng c«ng b»ng ®ang tån t¹i hiÖn nay. II . KiÕn nghÞ vÒ tæ chøc thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ. 1. Hoµn thiÖn bé m¸y ho¹t ®éng cña BHXH. Bé m¸y BHXH hiÖn nay cã thÓ nãi lµ cßn kh¸ míi mÎ trong ho¹t ®éng chuyªn ngµnh vÒ b¶o hiÓm. ViÖc kiÖn toµn bé m¸y ho¹t ®éng vµ cñng cè hÖ thèng qu¶n lý c¬ quan BHXH ë c¸c cÊp lµ cÊp thiªt. Trong BHXH, cÇn h×nh thµnh mét bé phËn chøc n¨ng riªng chuyªn thùc hiÖn vµ theo dâi qu¶n lý ho¹t ®éng cña chÕ ®é h­u trÝ vµ qu¸ tr×nh chi tr¶ cho c¸c ®èi t­îng vÒ h­u ë c¸c cÊp nhÊt lµ cÊp huyÖn. Qua ®ã gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña nghiÖp vô quan träng nµy. Trong thùc tÕ ho¹t ®éng chi tr¶ cã t¸c ®éng rÊt lín tíi ng­êi h­ëng c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm, vµ sau ®ã lµ nh÷ng ng­êi tham gia, lµm c«ng t¸c nµy tèt sÏ n©ng cao uy tÝn cña BHXH, mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn cho sù ph¸t triÓn b¶n th©n BHXH. ViÖc h×nh thµnh bé phËn chuyªn m«n nh­ vËy kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ thªm mét chøc n¨ng mµ ®ã lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së nh÷ng nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ khèi l­îng c«ng viÖc, tiªu chuÈn vµ ®Þnh møc c«ng viÖc, yªu cÇu tr×nh ®é chuyªn m«n vµ tæ chøc hîp lý cã nh­ vËy míi tr¸nh ®­îc t×nh tr¹ng t¨ng biªn chÕ bÊt hîp lý, l·ng phÝ lao ®éng vµ tµi s¶n, hiÖu qu¶ lao ®éng thÊp... Trong t­¬ng lai khi BHXH ®· ph¸t triÓn ®Õn mét møc nhÊt ®Þnh, nhÊt lµ vÒ tr×nh ®é tæ chøc vµ qu¶n lý, nªn t¸ch riªng c¸c néi dung qu¶n lý cho tõng nhãm chÕ ®é BHXH, nh­ v¸c chÕ ®é dµi han, c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n. Sau ®ã, tiÕn tíi t¸ch riªng tõng chÕ ®é. ViÖc t¸ch nh­ vËy sÏ t¹o thuËn lîi cho viÖc theo dâi vµ qu¶n lý tõng chÕ ®é, lµm cho b¶n th©n hÖ thèng BHXH ho¹t ®éng linh ho¹t h¬n, dÔ thu hót mäi ®èi t­îng tham gia vµo BHXH. §Ó lµm ®­îc nh­ vËy, ngay tõ bÇy giê c¸c c¬ quan chuyªn m«n cã liªn quan cÇn nghiªn cøu c¸c néi dung cÇn thiÕt, c¸c quy chÕ vµ h×nh thøc thùc hiÖn cho tõng chÕ ®é vµ c¬ chÕ qu¶n lý chung trong ®iÒu kiÖn c¸c chÕ ®é ®­îc qu¶n lý vµ theo dâi mét c¸ch ®éc lËp. Trong qu¸ tr×nh tiÕn tíi thùc hiÖn qu¶n lý theo tõng chÕ ®é BHXH, trong thêi gian tíi nªn t¸ch h­u trÝ thµnh mét chÕ ®é ®­îc qu¶n lý riªng. §ã lµ do tÝnh chÊt quan träng vµ quy m« cña chÕ ®é nµy trong hÖ thèng BHXH vµ trong x· héi nãi chung. Sau ®ã cã thÓ tõng b­íc thùc hiÖn qu¶n lý riªng c¸c chÕ ®é cßn l¹i. Mét trong nh÷ng néi dung trong ®Ò nghÞ vÒ hoµn thiÖn bé m¸y n÷a lµ tiÕp tôc hoµn thiÖn ®éi ngò nh÷ng ng­êi vµ c¸c c¬ quan chÝnh quyÒn c¬ së cÊp ph­êng x· tham gia c«ng t¸c, hîp t¸c víi c¸c c¬ quan b¶o hiÓm trong thùc hiÖn chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ. Lµm tèt mÆt nµy kh«ng chØ thùc hiÖn chi tr¶ nhanh chãng mµ cßn cã thÓ qu¶n lý chÆt chÏ h¬n nh÷ng biÕn ®éng c¸c ®èi t­îng h­ëng chÕ ®é h­u trÝ ë mçi ®Þa ph­¬ng. 2. N©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña ngµnh BHXH. Tr­íc tiªn lµ n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô vµ t¸c phong lµm viÖc tÝch cùc, hiÖu suÊt cao cña c¸c c¸n bé chuyªn m«n. Kh¶ n¨ng lµm viÖc vµ hiÖu qu¶ cña ng­êi lao ®éng trong ngµnh vµ cña nh÷ng ng­êi lµm c«ng viÖc céng t¸c víi c¸c c¬ quan BHXH cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc qu¶n lý c¸c ®èi t­îng tham gia BHXH. §Ó cã thÓ thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ vÊn ®Ò nµy, trªn ph¹m vi toµn ngµnh cÇn tiÕn hµnh rµ so¸t vµ ®¸nh gi¸ l¹i møc ®é phøc t¹p cña c«ng viÖc µ yªu cÇu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n t­¬ng øng cho tõng lÜnh vùc, tõng c«ng viÖc trong ngµnh. Qua ®ã, x¸c ®é møc thõa thiÕu vµ nhu cÇu ®µo t¹o míi, ®µo t¹o bæ sung vµ ®µo t¹o l¹i. C«ng viÖc nµy ph¶i ®­îc tiÕn hµnh ë mäi cÊp nh­ng tr­íc m¾t ®Ò nghÞ tËp trung vµo cÊp huyÖn. V× cÊp nµy kh«ng chØ lµ cÊp trùc tiÕp thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc chuyªn m«n cô thÓ mµ cßn lµ cÊp tæ chøc qu¶n lý ®éi ngò céng t¸c viªn, ®¹i lý ho¹t ®éng ë cÊp x· ph­êng. Còng trong ®µo t¹o ngµnh ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc c¸c h×nh thøc vµ néi dung ®µo t¹o thÝch hîp trong ®ã néi dung nªn tËp trung vµo nghiÖp vô BHXH vµ kü n¨ng, n¨ng lùc qu¶n lý cho tõng ng­êi lµm c«ng t¸c BHXH. §©y lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt cho nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong mét ngµnh cã nh÷ng ®Æc thï nh­ ngµnh BHXH hiÖn nay. Cïng víi n©ng cao tr×nh ®é cho c¸n bé, nh©n viªn ngµnh BHXH lµ t¨ng c­êng trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i trong ho¹t ®éng, nhÊt lµ trong chuyªn m«n. BHXH lµ mét ngµnh míi ®­îc t¸ch ra l¹i ®ang thu hót ®­îc sù quan t©m gióp ®ì cña §¶ng, Nhµ n­íc vµ toµn x· héi, BHXH ViÖt Nam còng ®ang nhËn ®­îc sù gióp ®ì trªn nhiÒu mÆt cña c¸c tæ chøc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi nh­ ILO...§©y lµ mét ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn trªn nhiÒu mÆt. Ngµnh BHXH nªn tËn dông lîi thÕ nµy ®Ó ph¸t triÓn hiÖn ®¹i ho¸ c¸c ho¹t ®éng BHXH. Trong ®ã, ¸p dông c«ng nghÖ tin häc vµo qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng ®ãng vai trß rÊt quan träng. ViÖc ¸p dông nh­ vËy kh«ng chØ n©ng cao n¨ng suÊt ho¹t ®éng mµ cßn ®¸p øng ®­îc yªu cÇu më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña ngµnh mµ kh«ng bÞ h¹n chÕ vÒ nguån nh©n lùc. §Ó n©ng cao n¨ng lùc lµm viÖc cßn mét vÊn ®Ò hÕt søc quan träng lµ ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng trong ngµnh lµm viÖc tèt h¬n. Trong ®iÒu kiÖn t­¬ng ®èi chñ ®éng vÒ qu¶n lý tµi chÝnh mµ BHXH ViÖt Nam ®ang ho¹t ®éng nh­ hiÖn nay ngµnh cã thÓ lµm ®­îc. B»ng c¸c h×nh thøc khuyÕn khÝch thÝch hîp, ch¼ng h¹n trªn c¬ së mét tØ lÖ ®Þnh møc chi phÝ qu¶n lý cña ngµnh ( 4% tæng thu BHXH ) hîp lý ho¸ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®Ó tiÕt kiÖm c¸c chi phÝ hµnh chÝnh kh¸c, t¨ng tiÒn l­¬ng cho lao ®éng trong ngµnh. Qua ®ã ng­êi lao ®éng lµm viÖc tÝch cùc h¬n, chñ ®éng vµ s¸ng t¹o h¬n v× sù ph¸t triÓn cña ngµnh, ®ã lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña BHXH trong t­¬ng lai. 3 . øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo c«ng t¸c qu¶n lý. §©y lµ mét trong nh÷ng môc tiªu chiÕn l­îc hµng ®Çu, ®· vµ ®ang ®­îc c¸c nhµ qu¶n lý quan t©m. thuy nhiªn ®Õn nay, viÖc øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo c«ng t¸c qu¶n lý nghiÖp vô BHXH cña hÖ thèng BHXH ViÑt Nam míi b¾t ®Çu, c¸c c«ng viÖc thuéc nghiÖp vô chñ yÕu vÉn lµm thñ c«ng lµ chÝnh, m¸y vi tÝnh trang bÞ cßn Ýt, c¸c c«ng nghÖ phÇn mÒm ®ang cßn trong giai ®o¹n nghiªn cøu thö nghiÖm ch­a ®­îc ¸p dông réng r·i. Trong khi ®ã, viÖc øng dông CNTT vµo c«ng t¸c qu¶n lý nghiÖp vô BHXH kh«ng chØ cã lîi Ých gi¶m chi phÝ, mµ cßn gióp thèng nhÊt c¸ch nh×n cña nhiÒu ng­êi, nhiÒu ®¬n vÞ, d­íi cïng mét tiªu chuÈn thèng nhÊt. T¹o ra phong c¸ch khoa häc trong lµm viÖc, x©y dùng ®­îc sù tin cËy ®èi víi c¸c ®èi t­îng tham gia quan hÖ BHXH...tõ ®ã n©ng cao chÊt l­îng phôc vô. Trong thêi gian tíi, ®Ó cã thÓ øng dông réng r·i CNTT vµo sù nghiÖp qu¶n lý BHXH, cÇn quan t©m ®Õn mét sè vÊn ®Ò sau: Coi träng h¬n n÷a quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè, cÇn thèng nhÊt trong nghiÖp vô thu_chi, kÕ to¸n, chÕ ®é chÝnh s¸ch. Tõ ®ã cïng víi nh÷ng ®æi míi vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ x©y dùng ®­îc hÖ thèng xö lý sè liÖu BHXH cã chÊt l­îng, hiÖu qu¶. Muèn vËy, ph¶i cã sù phèi hîp ®ång bé tõ Trung ¦¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng, gi­ac c¸c c¬ quan BHXH tØnh thµnh phè víi nhau. §Ó cã mét m¹ng m¸y tÝnh m¹nh cho hÖ thèng BHXH song song víi viÖc x©y dùng trô së lµm viÖc, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng m¹ng th«ng tin th× chóng ta ph¶i m¹nh d¹n øng dông kü thuËt hiÖn ®¹i b»ng viÖc quan t©m ®Çu t­ trang bÞ m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i cho toµn hÖ thèng, ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé ®¸p øng yÕu cÇu. §iÒu quan trong vµ cÇn lµm tr­íc hÕt lµ x©y dùng cho ®­îc hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn trong c¸c nghiÖp vô BHXH, ch¼ng h¹n : chuÈn ho¸ c¸c m· qu¶n lý, danh môc c¸c b¸o biÓu, c¸c chØ tiªu thèng kª... Ngoµi ra, cßn ph¶i ®Çu t­ cho viÖc nghiªn cøu phÇn mÒm øng dông ®¸p øng nhu cÇu tù ®éng ho¸ cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi sù thay ®æi vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch. Trong t­¬ng lai gÇn, hÖ thèng th«ng tin BHXH ViÖt Nam cÇn ®­îc nèi m¹ng toµn ngµnh, rót ng¾n kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn víi c¸c ngµnh kh¸c. 4. Hoµn thiÖn c¬ chÕ thu - chi BHXH. Néi dung chñ yÕu cña c«ng t¸c thu chi BHXH ViÖt Nam hiÖn nay lµ vÊn ®Ò hoµn thiÖn møc thu , chèng lî ®äng phÝ vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý chi BHXH . Trong t×nh tr¹ng mµ quü BHXH vÉn lu«n d­ thõa, nÕu chóng ta chØ nh×n vµo con sè thuÇn tuý , bá qua viÖc x©u dùng ch­¬ng tr×nh dù b¸o tÝnh to¸n, nh×n vµo t×nh h×nh quü trong t­¬ng lai th× thËt sù chóng ta ®· ph¹m ph¶i mét sai lÇm lín. Tuy r»ng , quü BHXH ®ang cßn sè d­ t­¬ng ®èi lín, song thùc tÕ ®ã b¾t nguån tõ yÕu tè s©u xa lµ trong nh÷ng n¨m qua BHXH ViÖt Nam míi chñ yÕu thùc hiÖn c«ng t¸c thu, sè ®èi t­îngtham gia t­¬ng ®èi lín vµ ngµy cµng t¨ng . C«ng t¸c chi cña BHXH ViÖt Nam chØ míi thùc hiÖn víi mét sè nhá trong sè ®èi t­îng nµy, phÇn lín sè ®èi t­îng ®­îc h­ëng trî cÊp BHXH lµ nh÷ng ®èi t­îng ®­îc h­ëng trî cÊp tõ tr­íc n¨m 1995 , sè nµy thùc tÕ vÉn do NSNN chi tr¶ qua hÖ thèng BHXH , tuy nhiªn trong thêi gian tíi sè ®èi t­îng nµy sÏ gi¶m ®i , sè ®èi t­îng míi ®ang t¨ng lªn ®ång thêi thêi gian h­ëng mµ hä còng dµi t­¬ng øng víi tuæi thä t¨ng cao. Theo tÝnh to¸n mµ chóng ta cø d÷ nguyªn møc thu tû lÖ h­ëng nh­ hiÖn nay th× ®Òn n¨m 2030 ViÖt Nam hoµn toµn mÊt kh¶ n¨ng chi tr¶. Nh­ vËy ph¶i ch¨ng cÇn cã mét sù c¶i thiÖn míi vÒ møc ®ãng vµ c¸ch tÝnh to¸n møc h­ëng, ®iÒu kiÖn h­ëng vÇn ®Ò nµy kh«ng ph¶i lµ míi, nã ®· ®­îc c¸c nhµ chuyªn m«n , c¸c chuyªn gia bµn luËn rÊt nhiÒu song vÉn ch­a dem l¹i lêi gu¶i thiÐt thùc . Bëi v×, thùc tÕ míc sèng cña ng­êi d©n VN lµ thÊp thËm chÝ nhiÒu ®èi t­îng kh«ng gi¸m tham gia b¶o hiÓm x· héi , nÕu chóng ta l©ng møc ®ãng lªn th× l­¬ng cña hä kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu tèi thiÓu cña cuéc sèng. Nªn ch¨ng chóng ta thùc hiÖn n©ng cao mét c¸ch dÇn dÇn theo tõng thang mét. Nh­ thÕ vÉn ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ t¹m thêicña quÜ , ®ång thêi nã còng phï hîp kh¶ n¨ng cña ng­êi tham gia . Ngoµi ra , ®Ó quÜ BHXH kh«ng cßn hiÖn t­îng nî ®äng còng lµ mét biÖn ph¸p cÊp b¸ch cña BHXH . Kh«ng l©u n÷a luËt BHXH ra ®êi sÏ cã nh÷ng ®iÒu chØnh thÝch hîp ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng chËm lép BHXH , nî ®äng quü qu¸ l©u, nh÷ng ®èi t­îng nµy cÇn cã nh÷ng thiÕt chÕ ®èi xö c«ng b»ng nh­ thªm phÇn l·i vµ chÞu ph¹t theo phÇn tr¨m sè quÜ cßn nî. 5 . X©y dùng vµ hoµn thiÖn ph­¬ng ¸n thu ®Ó h×nh thµnh quÜ h­u trÝ ®ñ trang tr¶i cho mäi chi phÝ trong chÕ ®é h­u trÝ . HiÖn nay víi viÖc thu BHXH vµ tõ tæng sè thu ®ã trÝch trong ®ã phÇn dïng ®Ó chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ vµ c¸c chÕ ®é kh¸c liªn quan tíi ng­êi vÒ h­u theo m« h×nh PAYGO ®ang dÉn dÕn nguy c¬ th©m hôt nghiªm träng quü BHXH , do vËy ph¶i x©y dùmg mét ph­¬ng ¸n míi vÒ t¹o gi÷ quü h­u trÝ. Ph­¬ng ¸n míi ®èi víi chÕ ®é h­u trÝ trong t­¬ng lai ph¶i chuyÓn dÉn theo h­íng ®Çu t­ øng tr­íc. Nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó cã thÓ chuyÓn chÕ ®é h­u trÝ ë n­íc ta hiÖn nay tõ ph­¬ng ph¸p PAYGO sang ph­¬ng ph¸p ®Çu t­ øng tr­íc ®ã lµ: - HÖ thèng kinh tÕ ph¶i ®­îc tù do ho¸ ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ dÇn tiÕn tíi xo¸ bá hµng vµo thÕu quan. - Bá chÕ ®é bao cÊp vµ c¸c ­u ®·i kh¸c nhau mang tÝnh ph©n biÖt gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhÊt lµ ­u ®·i tÝn dông. - T¨ng c­êng c¬ së h¹ tÇng cña hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ, ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng ng©n hµng. - §Èy nhanh qua tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n. Cã nh­ vËy míi cã thÓ ®Èy m¹nh ®­îc c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, t¨ng nhu cÇu vèn ®µu t­ vµ quÜ h­u trÝ míi ®­îc ®Çu t­ cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, ®ã ph¶i lµ chuyÓn dÇn tõng b­íc cho thÝch øng, tr¸nh nh÷ng s¸o trén qu¸ l¬n vµ g©y ra nh÷ng phøc t¹p trong sö lý c¸c quan hÖ vµ t­¬ng quan hîp lý trong thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ. Trong ph­¬ng ¸n nµy cÇn tÝnh to¸n l¹i c¸c th«ng sè cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh cña quÜ ®ã lµ : - TØ lÖ ®ãng gãp - Sè n¨m tham gia ®ãng BHXH ®Ó h­ëng chÕ ®é h­u trÝ. - Tuæi nghØ h­u hoÆc sè n¨m h­ëng chÕ ®é h­u trÝ. - L­¬ng h­u. 6. N©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ quÜ nhµn rçi. Quü BHXH ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c thu tr­íc chi sau, nªn c¬ quan BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o ®¶m an toµn vµ ph¸t triÓn gi÷ trong mét c¬ chÕ luËt ph¸p Ýt rñi ro nhÊt. Víi t­ c¸ch lµ quÜ cña ng­êi lao ®éng, quÜ tµi chÝh tËp trung, mét tæ chøc tµi chÝnh v« vÞ lîi, ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ quÜ th× trong thêi gian tíi nguån vèn cña quÜ cÇn ®­îc hoµ vµo dßng ch¶y chung cña ng©n quÜ Quèc gia, tham gia tÝch cùc cã chon läc vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh cô thÓ : - Tr­íc hÕt, cÇn t¹o lËp nh÷ng qui ®Þnh mang tÝnh ph¸p lý vµ c¬ chÐ tµi chÝnh ®Ó ng©n quÜ cña BHXH cã thÓ tham gia ®Çu t­ tµi chÝnh theo ph­¬ng thøc an toµn, Ýt rñi ro nhÊt vµ trong thÞ tr­ên cã sù b¶o ®¶m, ®Æc biÖt lµ viÖc duy tr× vµ kÒm chÕ l¹m ph¸t ë møc thÊp nh»m tr¸nh hiÖn t­îng sè tiÒn ®Çu t­ tõ ng©n quÜ nhµn rçi l¹i nhËn ®­îc møc l·i suÊt thÊp h¬n møc l¹m ph¸t hµng n¨m. cÇn ph©n biÖt ®Çu t­ tµi chÝnh cña BHXH víi ®Çu t­ tµi chÝnh cña BHTN. Lîi nhuËn thu ®­îc tõ ®Çu t­ ng©n quÜ BHXH hoµn toµn kh«ng mang tÝnh lîi nhuËn th­¬ng m¹i vµ ®­îc dïng ®Ó b¶o tån ph¸t triÓn quÜ, kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng chÞu thuÕ. BHXH cã thÓ mua b¶o hiÓm ®Ó b¶o hiÓm, bï ®¾p vµo chia sÎ rñi ro trong ®Çu t­ tµi chÝnh. - Thø hai, cÇn tÝnh to¸n cã c¨n cø khoa häc sè ng©n quÜ tèi ®a cã thÓ dïng ®Ó ®Çu t­ tµi chÝnh, thêi h¹on cÇn thiÐt vµ an toµn cho ®Çu t­. Sè d­ cña ng©n quÜ cÇn ®¶m b¶o kh¶ n¨ng chi tr¶ cña toµn hÖ thèng trong mäi thêi ®iÓm víi møc ®ä cao nhÊt. §©y lµ viÑclµm khã nh­ng hoµn toµn cã thÓ lµm ®­îc vµ ph¶i tÝnh to¸n thËn träng b»ng ph­¬n ph¸p nghiÖp vô vµ thèng kª kinh nghiÖm. - Cuèi cïng, cÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm lùa chän ph­¬ng thøc, lÜnh vùc ®Èu t­, thêi h¹n ®Çu t­. TuyÖt ®èi kh«ng ph©n quyÒn, ph©n cÊp trong ho¹t ®éng ®µu t­ tµi chÝnh, kh«ng chia sÎ nhiÖm vô vµ quyÒn h¹n ®Çu t­ cho BHXH c¸c cÊp, còng kh«ng dõng l¹i ë c¸c h×nh thøc ®Çu t­ nh­ hiÖn nay mµ c¬ quan BHXH ViÖt Nam cÇn cã nh÷ng kiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ trong viÖc më réng thªm c¸c h×nh thøc ®Çu t­ míi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ (liªn doanh gãp vèn cæ phÇn vµo c¸c ngµnh ®ang cã l·i cao vµ thu håi vèn nhanh nh­ ®iÖn tö viÔn th«ng, khai th¸c chÕ biÕn dÇu khÝ...). Tuy vËy, ®èi víi c¸c dù ¹n míi lu«n cÇn cã sù thÈm ®Þnh kü l­ìng vÒ h×nh thøc liÖn doanh, gãp vèn vµ kh¶ n¨ng thu håi vèn cña dù ¸n. III . Mét sè kiªn nghÞ kh¸c. 1. Vai trß cña Nhµ n­íc Víi chøc n¨ng b¶o ®¶m x· héi, Nhµ n­íc ph¶i cã c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hç trî, t¹o ®iÒu kiÖn cho quÜ BHXH b¶o toµn vµ t¨ng tr­ëng nhanh th× míi cã kh¶ n¨ng c©n ®èi thu - chi. Trong tr­êng hîp BHXH gÆp khã kh¨n th× NSNN ph¶i tiÕp tôc hç trî ®Ó ®¶m b¶o quyÒn lîi cho ng­êi lao ®éng. Liªn quan ®Õn sù hç trî cña NSNN cho BHXH cã mét vÊn ®Ò rÊt lín rÊt ccµn ph¶i gi¶i quyÕt lµ vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng. HiÖn nay, víi møc l­¬ng vµ thu nhËp hµng th¸ng t­¬ng ®èi thÊp, kh«ng ®ñ ®Ó ng­êi lao ®éng ®ãng gãp BHXH víi tØ lÖ cao h¬n. Do ®ã, Nhµ n­íc cÇn ph¶i tiÕp tôc c¶i c¸ch tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp võa ®Ó cho ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o søc lao ®éng, võa cã kh¶ n¨ng ®ãng BHXH, ®ång thêi võa cã thÓ c¾t gi¶m sù bao cÊp cña Nhµ n­íc trªn c¬ së ®ãng gãp ngµy cµng cao cña ng­êi lao ®éng. 2 . T¨ng c­êng c«ng t¸c th«ng tin tuyªn truyÒn vÒ BHXH vµ chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ. Lu«n lu«n x¸c ®Þnh c«ng t¸c th«ng tin tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch BHXH cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi ng­êi lao ®éng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô th­êng xuyªn, v× vËy ph¶i ®­îc lµm tèt cïng víi c¸c mÆt c«ng t¸c kh¸c. Trong thêi gian võa qua, c«ng t¸c th«ng tin tuyªn truyÒn ®· ®­îc chó ý ®Èy m¹nh, tuy nhiªn c«ng t¸c nµy ch­a thËt th­êng xuyªn, néi dung ch­a thËt phong phó, ch­a ®ñ liÒu l­îng ®Ó ng­êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH nãi chung vµ chÕ ®é h­u trÝ nãi riªng trong thêi kú ®æi míi. ChÝnh v× vËy, viÖc tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch nh»m n©ng cao nhËn thøc vÒ BHXH cña ng­êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng vµ cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay. ThiÕt nghÜ, ®©y kh«ng chØ lµ mét c«ng viÖc cña ngµnh BHXH mµ cßn lµ nhiÖm vô chung cña nhiÒu ngµnh, nhiÒu cÊp cña toµn x· héi. Nã bao gåm nh÷ng néi dung sau: Tr­íc hÕt, ®ã lµ viÖc ph¶i x¸c ®Þnh râ néi dung tuyªn truyÒn. Ph¶i tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch vÒ b¶n chÊt, néi dung cña chÝnh s¸ch BHXH nãi chung vµ chÕ ®é h­u trÝ nãi riªng. Tõ ®è, ng­êi lao ®éng hiÓu ®­îc b¶n chÊt nh©n v¨n, nh©n ®¹o cña BHXH, chÕ ®é h­u trÝ, hä cã thÓ ph©n biÖt râ h¬n sù kh¸c nhau gi÷a BHXH vµ c¸c lo¹i h×nh BHXH kh¸c. MÆt kh¸c, còng ph¶i tuyªn truyÒn, giíi thiÖu cho hä vÒ néi dung c¸c chÕ ®é BHXH mµ ng­êi lao ®éng tham gia BHXH ®­îc h­ëng. §Æc biÖt, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh néi dung “ tham gia BHXH võa lµ quyÒn lîi, võa lµ nghÜa vô cña ng­êi lao ®éng”. Ngoµi ra, viÖc gi¶i ®¸p nh÷ng v­íng m¾c cña ng­êi lao ®éng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chÕ ®é BHXH, viÖc ph¶n ¸nh t©m t­ nguyÖn väng, c¸c kiÕn nghÞ BHXH còng hÕt søc cÇn thiÕt vµ bæ Ých. Nh÷ng néi dung nãi trªn cÇn ph¶i ®­îc thÓ hiÖn b»ng nhiÒu h×nh thøc, ph­¬ng ph¸p phï hîp th× míi ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. §èi t­îng tuyªn truyÒn vÒ BHXH lµ ng­êi lao ®éng vµ chñ sö dông lao ®éng nªn ph¶i sö dông nhiÒu h×nh thøc tuyªn truyÒn kh¸c nhau (nh­: truyÒn h×nh, t¹p chÝ BHXH, s¸ch hái ®¸p vÒ BHXH, c¸c lo¹i Ên phÈm tuyªn truyÒn...) míi cã thÓ phï hîp víi nhËn thøc, t©m lý tr×nh ®é cña hä. §Æc biÖt, c¸c néi dung tuyªn truyÒn cÇn ®­îc biªn tËp c« ®äng, dÔ hiÓu, hÊp dÉn, c¸c Ên phÈm tuyªn truyÒn cÇn ®­îc phæ cËp mét c¸ch réng r·i ®Õn tËn ng­êi lao ®éng vµ c¸c ®¬n vÞ sö dung lao ®éng. 3. Hîp t¸c trong n­íc vµ quèc tÕ vÒ BHXH. Víi ®Æc thï lµ ho¹t ®éng mang tÝnh x· héi vµ nh©n ®¹o s©u s¾c nªn viÖc hîp t¸c víi c¸c tæ chøc trong n­íc quèc tÕ vÒ BHXH lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi c¬ quan BHXH. Trong ®iÒu kiÖn ngµnh BHXH ViÖt Nam míi ®­îc thµnh lËp nªn sù hç trî tõ NSNN cho quÜ BHXH cßn rÊt lín. ChÝnh v× vËy, cÇn tranh thñ sù ñng hé, gióp ®ì cña c¸c tæ chøc quèc tÕ cã quan t©m ®Õn BHXH vµ ®Èy m¹nh h¬n n÷a c¸c mèi quan hÖ víi c¸c c¬ quan, ®oµn thÓ trong n­íc t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng BHXH ®­îc tèt h¬n. Trong thêi gian tíi, BHXH ViÖt Nam cÇn tiÕp tôc xóc tiÕn viÖc thiÕt lËp vµ më réng quan hÖ víi c¸c n­íc, nh»m sím héi nhËp víi hÖ thèng BHXH c¸c n­íc, tr­íc m¾t lµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸. Hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc BHXH cÇn ®­îc tiÕn hµnh trªn c¸c mÆt: Trao ®æi kinh nghiÖm qu¶n lý. §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé lµm viÖc vµ qu¶n lý. Gia nhËp c¸c HiÖp héi nh»m hç trî cho nhau trong lÜnh vùc cïng quan t©m.  KÕt luËn Vai trß, t¸c dông cña b¶o hiÓm nãi chung vµ chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ nãi riªng ®· trë thµnh vÊn ®Ò kh«ng cßn g× bµn c·i n÷a. Nh­ng lµm sao ®Ó b¶o hiÓm h­u trÝ ph¸t huy tèi ®a tÇm quan träng cña nã lµ vÊn ®Ò mµ §¶ng vµ Nhµ n­íc còng nh­ nhiÒu ng­êi kh¸c cã cïng mèi quan t©m ®ang nghiªn cøu nh»m ®­a ra nh÷ng ®ãng gãp quÝ b¸u cho ngµnh BHXH nãi chung vµ chÕ ®é h­u trÝ nãi riªng. Sau thêi gian thùc tËp t¹i BHXH ViÖt Nam víi sù gióp ®ì cña chó NguyÔn Hïng C­êng phã phßng tæng hîp thuéc Ban qu¶n lý chÕ ®é chÝnh s¸ch cïng víi sù h­íng dÉn nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o PGS.TS NguyÔn Cao Th­ßng em ®· hoµn thµnh ®Ò tµi : “ Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p vÒ chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi h­u trÝ t¹i ViÖt Nam ”. Qua bµi viÕt em ®· t×m hiÓu còng nh­ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng cña chÕ ®é h­u trÝ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn võa qua vµ ®­a ra mét vµi kiÕn nghÞ ®ãng gãp cho ngµnh BHXH còng nh­ chÕ ®é h­u trÝ. Mong r»ng nh÷ng kiÕn nghÞ ®ã lµ cã Ých cho viÖc hoµn thiÖn chÕ ®é h­u trÝ trong thêi gian tíi . Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o PGS.TS NguyÔn Cao Th­êng , chó NguyÔn Hïng C­êng_phã phßng tæng hîp thuéc Ban chÕ ®é chÝnh s¸ch - BHXH ViÖt Nam ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò tµi nµy. Hµ néi , ngµy 9 th¸ng 5 n¨m 2002 Sinh viªn : Ng« Hoµng H­ng Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1 . Gi¸o tr×nh b¶o hiÓm Chñ biªn PGS . TS Hå SÜ Sµ 2 . Giµo tr×nh qu¶n trÞ kinh doanh b¶o hiÓm Chñ biªn PGS . TS NguyÔn Cao Th­êng 3 . §IÒu lÖ BHXH n¨m 1995 4 . V¨n b¶n h­íng d·n thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ vµ BHXH cho CB CNV trong c¸c doanh nghiÖp 5 . TµI liÖu cña ILO vÒ BHXH vµ an sinh x· héi 6 . Mét sè vÊn ®Ò vÒ chÝnh s¸ch b¶o ®¶m x· héi ë n­íc ta hiÖn nay 7 . C¸c vÊn ®Ò mang tÝnh chÝnh s¸ch vµ thùc hiÖn cña viÖc c¶I tæ c¸c hÖ thèng l­¬ng h­u cña E. Philip DavÝs 8 . B¶o hiÓm nguyªn t¾c vµ thùc hµnh 9 . Dù th¶o luËt BHXH 10. T¹p chÝ BHXH c¸c n¨m 1998,1999,2000,2001,2002 Môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 1 Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÕ chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 3 I . Sù tÊt yÕu kh¸ch quan h×nh thµnh chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 3 1. Sù ph¸t triÓn cña b¶o hiÓm x· héi trªn thÕ giíi 3 2. C¬ së h×nh thµnh chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ trong hÖ thèng BHXH 4 3. Vai trß cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ trong hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH 5 4. T¸c dông vµ ®Æc tr­ng cña b¶o hiÓm h­u trÝ 6 4.1 .T¸c dông cña b¶o hiÓm h­u trÝ 6 4.2 .§Æc tr­ng cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 6 II Néi dung c¬ b¶n cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 7 §iÒu kiÖn ®Ó h­ëng chÕ ®é h­u trÝ 7 Thêi gian ®ãng b¶o hiÓm ®Ó h­ëng chÕ ®é h­u trÝ 8 PhÝ b¶o hiÓm h­u trÝ 8 Møc h­ëng 9 Thêi gian h­ëng chÕ ®é h­u trÝ 10 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña chÕ ®é h­u trÝ 11 C¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ trong ho¹t ®éng cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 12 C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 15 C¸c chØ tiªu ®¶m b¶o quyÒn lîi kinh tÕ vµ x· héi cña ng­êi vÒ h­u 16 III. Kinh nghiÖm x©y dung c¸c chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 17 1. VÒ ®iÒu kiÖn tuæi ®êi 17 2. VÒ x¸c ®Þnh sè n¨m ®ãng gãp BHXH 19 3. VÕ møc trî cÊp h­u trÝ 19 4. Møc ®ãng gãp 20 5. Mét sè kinh nghiÖm rót ra tõ viÖc thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi 21 Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ t¹i BHXHVN 23 I. Thùc tr¹ng vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm h­u trÝ 23 1. Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1995 23 2. Giai ®o¹n tõ 1995 ®Õn nay 34 II. Thùc tr¹ng vÒ thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ ë n­íc ta hiÖn nay 39 1. T×nh h×nh thu phÝ b¶o hiÓm cña chÕ ®é h­u trÝ 39 1.1. Møc thu 39 1.2. Sè ®èi t­îng tham gia ®ãng BHXH 40 1.3. C«ng t¸c qu¶n lý thu 43 2. T×nh h×nh chi tr¶ cho chÕ ®é h­u trÝ 43 2.1. Sè ng­êi h­ëng chÕ ®é h­u trÝ ë ViÖt Nam 43 2.2. Nguån , quy m« vµ tæng chi cho chÕ ®é h­u trÝ 47 2.3. Qu¶n lý ®èi t­îng vµ m« h×nh chi tr¶ l­¬ng h­u 50 2.4. Tæ chøc bé m¸y chi tr¶ 51 3. Qu¶n lý quü h­u trÝ 51 3.1. Nguyªn t¾c h×nh thµnh vµ c©n ®èi quü 51 3.2. Sö dông quy BHXH nhµn rçi 53 3.3. Quan hÖ thu chi trong quü h­u trÝ 53 4. Bé m¸y qu¶n lý chÕ ®é h­u trÝ 54 III. Mét vµi nÐt vÒ thùc tr¹ng ®êi sèng cña ng­êi nghØ h­u qua viÖc thùc hiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH ®èi víi ng­êi vÒ h­u 55 IV. Nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ thuËn lîi vµ khã kh¨n cho sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 56 1. ThuËn lîi 56 2. Khã kh¨n 57 Ch­¬ng III. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn chÕ ®é chÝnh s¸ch b¶o hiÓm h­u trÝ ë ViÖt Nam 58 I. KiÕn nghÞ vÒ chÕ ®é chÝnh s¸ch 58 1. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ BHXH 58 2. Më réng ®èi t­îng tham gia 56 3. KiÕn nghÞ vÒ tuæi vÕ h­u 59 4. KiÕn nghÞ vÕ møc h­ëng vµ c¸ch tÝnh trî cÊp 60 5. N©ng tiÒn l­¬ng cho ng­êi vÒ h­u 61 6. §iÒu chØnh l¹i tiÒn l­¬ng h­u ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng gi÷a nh÷ng ng­êi vÒ h­u 61 II. KiÕn nghÞ vÒ tæ chøc thùc hiÖn chÕ ®é h­u trÝ 62 1. Hoµn thiÖn bé m¸y ho¹t ®éng cña BHXH 62 2. N©ng cao n¨ng lôc ho¹t ®éng cña ngµnh BHXH 63 3. øng dông CNTT vµo c«ng t¸c qu¶n lý 64 4. Hoµn thiÖn c¬ chÕ thu chi BHXH 65 5. X©y dung vµ hoµn thiÖn ph­¬ng ¸n thu ®Ó h×nh thµnh quü h­u trÝ ®ñ trang tr¶i cho mäi chi phÝ trong chÕ ®é h­u trÝ 65 6. N©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­ quü nhµn rçi 66 III. Mét sè kiÕn nghÞ klh¸c 67 1. Vai trß nhµ n­íc 67 2. T¨ng c­êng c«ng t¸c th«ng tin tuyen truyÒn vÌ BHXH vµ chÕ ®é b¶o hiÓm h­u trÝ 67 3. Hîp t¸c trong n­íc vµ quèc tÕ vÒ BHXH 68 KÕt luËn 69 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 70