Đề tài Thực trạng về huy động và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Mối quan hệ giữa hiệu quả sử dụng vốn với khả năng huy động vốn đầu tư

ạch còn nhiều bất cập, chưa gắn kết chặt chẽ qui hoạch phát triển ngành với vùng, địa phương. Qui hoạch chưa sát thực tế, còn chồng chéo, thiếu tầm nhìn dài hạn, chưa chú trọng thỏa đáng yếu tố môi trường xã hội. - Trong ngành giao thông vận tải đó là việc bố trí nhiều sân bay, bến cảng gần nhau mà chưa tính hết sự gắn kết trong việc khai thác hiệu quả tổng hợp, kết cấu hạ tầng hiện có chưa phù hợp với khả năng phát triển kinh tế và nguồn vốn đầu tư của thời điểm đầu tư dẫn đến nhiều đoạn đường, cảng biển, cảng sông, cảng sân bay khai thác hiệu quả thấp. Qui hoạch phát triển ngành giao thông đến năm 2010 cần đến 300.000 tỷ đồng thiếu tính khả thi, không phù hợp với nhu cầu khai thác và huy động vốn. Vì vậy 5 năm qua mới huy động khoảng 60.000 tỷ đồng (# 20%). + Trong công nghiệp qui hoạch ngành chưa thống nhất qui hoạch vùng, địa phương. Một số dự án không nằm trong qui hoạch vẫn được các điạ phương phê duyệt, triển khai. - Một số địa phương quyết định đầu tư dự án sản xuất thép có công suất thấp không theo qui hoạch, vùng Bắc Giang qui hoạch nhà máy bột giấy 200 ngàn tấn/năm, ván nhân tạo 300 ngàn tấn/năm trong khi thời gian qua trước đó 3 năm đã có qui hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt vùng cung cấp gỗ mỏ 255 ngàn m3/năm. Dự án nhà máy bột giấy Kon Tum công suất 130 ngàn tấn/năm (giai đoạn I), 260 ngàn tấn/năm (giai đoạn II) được phê duyệt trước khi phê duyệt vùng nguyên liệu giấy nay phải ngừng triển khai theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. - Qui hoạch phát triển các khu, cụm công nghiệp ở các địa phương còn tràn lan, chưa cân đối, chưa có sự phối hợp tốt với các Bộ, ngành trong việc xây dựng qui hoạch tổng thể, giữa khu công nghiệp với khu ngoài hàng rào khu công nghiệp về giao thông, nhà ở công nhân, tập trung quá gần khu đô thị,... ở nhiều địa phương nhiều dự án chưa quan tâm đến việc xử lý chất thải gây ô nhiễm môi trường. + Trong nông nghiệp nhiều trường hợp qui hoạch đầu tư nhà máy chế biến lương thực, thực phẩm, rau quả chưa gắn kết hoặc không phù hợp với vùng nguyên liệu và thị trường, điển hình là các nhà máy đường xây dựng xong không đủ nguyên liệu bị thua lỗ. hoặc phải di chuyển đi nơi khác. Nhiều dự án đầu tư nhà máy chế biến rau quả, hải sản công suất khai thác rất thấp hoạt động không có hiệu quả. + Qui hoạch phát triển đô thị, khu dân cư, hạ tầng cơ sở ở các địa phương thiếu đồng bộ, chưa có sự phối hợp giữa các ngành giao thông, bưu chính viễn thông, điện lực, cấp thoát nước... làm cho hạ tầng giao thông thường xuyên bị đào bới, hư hại gây lãng phí lớn. Hệ thống bệnh viện Trung ương tại các thành phố lớn quá tải, các địa phương đều đầu tư xây dựng đài phát thanh truyền hình nhưng thời lượng sử dụng và chương trình nội dung rất hạn chế. + Trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ qui hoạch phát triển và đầu tư chưa được chú trọng thỏa đáng, qui hoạch đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng du lịch triển khai chậm, vốn đầu tư còn thấp, còn vướng mắc với qui hoạch khác vì vậy đã hạn chế khai thác lợi thế và chương trình quốc gia về du lịch... 1.1.2. Đầu tư dàn trải, tiến độ thi công dự án chậm trễ, kéo dài. Số dự án đầu tư tăng nhanh qua các năm không tương xứng với tốc độ tăng trưởng của vốn đầu tư. Nhiều dự án chưa đủ thủ tục cũng được ghi vốn hoặc ngược lại không có nguồn vốn cũng cho triển khai, nhiều dự án công trình kéo dài do thiếu vốn thậm chí không theo kế hoạch. - Đầu tư dàn trải thể hiện ngay trong kế hoạch hàng năm. Năm 2001 Có 6942 Dự án Năm 2002 - 7605 - Năm 2003 - 10596 - Năm 2004 - 12.355 - Năm 2005 - 13.000 - Số vốn bố trí cho các dự án nhỏ, không đủ và không khớp giữa kế hoạch đầu tư và kế hoạch vốn. - Sự dàn trải còn thể hiện ở việc bố trí kế hoạch vốn đầu tư cho cả các dự án chưa đủ thủ tục đầu tư. Chỉ tính riêng các dự án do Trung ương quản lý: Năm 2001 Có 375 Dự án thiếu thủ tục đầu tư Năm 2002 - 598 - Năm 2003 - 365 - Năm 2004 - 377 - Năm 2005 - 380 - - Tiến độ thi công chậm trễ, kéo dài mà nguyên nhân là do: + Mặt bằng giải phóng chậm trễ chủ yếu do chính sách đền bù giải phóng còn nhiều bất cập gây lãng phí thất thoát, khiếu kiện kéo dài. + Bố trí dự án, dàn trải nguồn vốn bố trí không đáp ứng dẫn đến tình trạng mất cân đối giữa nhu cầu và khả năng, mặc dù đã có những cố gắng chấn chỉnh nhưng tình hình nợ đọng còn rất lớn, khối lượng đầu tư dở dang cao, công trình chậm đưa vào sản xuất sử dụng gây lãng phí lớn mặt khác năng lực tài chính của nhà thầu còn hạn chế do đó nhiều doanh nghiệp đang ở trong tình trạng hết sức khó khăn, một số doanh nghiệp bị phá sản. Năm 2002 Có 67,5% Công trình đầu tư dở dang Năm 2003 - 63,1% - Năm 2004 - 70,6% - Năm 2005 - 61% - 1.2. Tình trạng thất thoát, lãng phí vốn đầu tư diễn ra trong tất cả các giai đoạn của quá trình đầu tư. Qua kết quả kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, qua xét sử nhiều vụ án liên quan đến quá trình thực hiện đầu tư từ nguồn vốn nhà nước cho thấy tình trạng lãng phí, thất thoát xẩy ra ở các ngành, các địa phương và ở tất cả giai đoạn của quá trình đầu tư. Năm 2002 thanh tra Chính phủ thanh tra 17 dự án lớn phát hiện sai phạm chiếm 13,59%, năm 2002 thanh tra 14 dự án số sai phạm về kinh tế và lãng phí vốn đầu tư là 19,1% số vốn được thanh tra. Qua điều tra, khởi tố, xét xử các vụ án điển hình như Cảng Thị Vải, khối nhà trên giàn khoan, vụ Lã Thị Kim Oanh, vụ Cầu chui Văn Thánh, gần đây là vụ sai phạm ở PMU18... và qua ý kiến của người dân, dư luận xã hội thì tình trạng lãng phí thất thoát vốn đầu tư từ nguồn vốn nhà nước là phổ biến và rất nghiêm trọng. Nếu chỉ lấy con số thất thoát lãng phí là 15% ± 3% như đề tài “đánh giá tỷ lệ lãng phí thất thoát” do Tổng Hội XDVN báo cáo thì con số tuyệt đối đã lên đến hàng chục ngàn tỷ đồng. Điều đó tất yếu sẽ dẫn đến hiệu quả đầu tư thấp. Thất thoát lãng phí vốn đầu tư xẩy ra ở tất cả các giai đoạn của quá trình đầu tư. - Thất thoát lãng phí trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư. Sai lầm trong chủ trương đầu tư, bắt nguồn từ qui hoạch sai hay không có qui hoạch, chất lượng báo cáo tiền khả thi, chất lượng thấp thường “bỏ qua điều tra xã hội học, môi trường, các công trình hạ tầng hoặc điều tra không kỹ thị trường tiêu thụ và các yếu tố cho sản xuất kinh doanh”. Sai lầm trong quyết định đầu tư bắt nguồn từ chủ trương đầu tư sai: đầu tư theo “phong trào”, theo ý muốn chủ quan, chạy theo thành tích, và còn do sai lầm trong lập và thẩm định báo cáo khả thi dẫn đến sai lầm trong việc chọn địa điểm đầu tư, xác định qui mô đầu tư không phù hợp, không đồng bộ, lựa chọn công nghệ sản xuất không phù hợp hoặc lạc hậu. Các sai lầm thiếu sót trong quyết định đầu tư dẫn đến hậu quả: + Công trình xây dựng xong đưa vào sử dụng không đạt hiệu quả kinh tế xã hội, thậm chí không có hiệu quả (nhà máy không có đủ nguyên liệu, chợ không có người họp, cảng không khai thác hết công suất,...) + Công trình xây dựng với chi phí quá cao dẫn đến giá thành sản phẩm cao, không đủ sức cạnh tranh hoạt động cầm chừng càng sản xuất càng lỗ. Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế thì thất thoát lãng phí trong chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư gây lãng phí lớn nhất chiếm đến 70% tổng số lãng phí thất thoát vốn đầu tư. - Thất thoát lãng phí trong giai đoạn thực hiện đầu tư thể hiện ở các khâu: + Kế hoạch bố trí vốn đầu tư phân tán, dàn trải, bố trí vốn cho cả công trình không đủ thủ tục đầu tư. + Sai lầm và thiếu sót trong khâu khảo sát, thiết kế, lựa chọn thiết bị, công nghệ. + Tham nhũng, tiêu cực trong các giai đoạn đầu tư, đấu thầu, tuyển chọn tư vấn nhà thầu, nhà cung ứng. + Chất lượng công trình kém gây hư hỏng, giảm tuổi thọ công trình. +Năng lực yếu kém của chủ đầu tư, ban quản lý dự án, tư vấn (khảo sát, thiết kế, giám sát), nhà thầu. - Thất thoát lãng phí trong giai đoạn quyết toán đưa vào sản xuất và bảo trì thể hiện: + Thanh, quyết toán chậm, nợ đọng kéo dài chưa có qui định bắt buộc phải kiểm toán đối với nguồn vốn nhà nước trong đầu tư. +Năng lực quản lý sử dụng, khai thác không đáp ứng, dẫn đến hiệu quả khai thác thấp. + Công tác duy tu, bảo dưỡng kém, không đúng định kỳ, bố trí vốn không đủ dẫn đến công trình xuống cấp nhanh làm giảm hiệu quả đầu tư. 2. Nguồn vốn ODA giải ngân chậmvà quản lý còn lỏng lẻo, hiệu quả sử dụng vốn chưa cao Những thành công trong việc thu hút và sử dụng nghuồn vốn ODA là rất đáng kể nhưng chúng ta cũng phải nghiêm túc nhìn nhận những mặt còn yếu kém đã làm cho nguồn vốn ODA chưa phát huy được hết vai trò và tác dụng của nó đối với việc phát triển kinh tế –xã hội của đất nước. 2.1.Giải ngân chậm nguồn vốn ODA- vấn đề nổi cộm nhất hiện nay. Kể từ năm 1993 cho đến Hội nghị nhóm tư vấn các nhà tài trợ tháng 12/2005, tổng vốn ODA mà các nhà tài trợ cam kết cho Việt Nam là 33,717 tỷ USD nhưng vốn đã giải ngân được mới khoảng đạt gần 15 tỷ USD. Kết qủa giải ngân 5 năm gần đây được thể hiện trong bảng sau: GIẢI NGÂN ODA QUA CÁC NĂM Đơn vị tính: tỷ USD Năm 2001 2002 2003 2004 2005 Tổng cộng Giải ngân 1,5 1,55 1,42 1.6 1,7 (ước đạt) 7,77 Nguồn: Nguyên Linh .“ODA: Giải ngân chậm, định hướng chưa sát”. Thời báo Kinh tế Việt Nam số 183 ngày 14/9/2005 Như vậy trong 5 năm 2001-2005, giải ngân ODA đạt khoảng 7,77 tỷ USD bằng 87% so với kế hoạch đặt ra Để làm rõ hơn tình hình giải ngân nguồn vốn ODA, chúng ta so sánh mức tăng ODA cam kết với mức tăng giải ngân thực tế, thể hiện ở biểu đồ sau: Đơn vị: triệu USD Nguồn :- Nguyên Linh .“ODA: Giải ngân chậm, định hướng chưa sát”. Thời báo Kinh tế Việt Nam số 183 ngày 14/9/2005 - Ngọc Maị. “Cùng tìm hướng phát triển” Thời báo kinh tế Sài Gòn, số 50, ngày 8/12/2005 Nhìn vào biểu đồ ta thấy tốc độ giải ngân 5 năm gần đây đã không theo kịp tốc độ tăng ODA cam kết: năm 2002 ODA cam kết tăng từ 2,4 tỷ USD lên 2,6 tỷ USD, tức tăng 108% thì giải ngân tăng từ 1,5 lên 1,55 tỷ USD, tức tăng 103%; tương tự năm 2003, cam kết tăng 109% , giải ngân giảm còn 92%; 2004 cam kết tăng 120%, giải ngân tăng 112%; năm 2005 cam kết tăng 110%, giải ngân tăng 106%. Nếu so sánh tổng thể 5 năm thì ODA cam kết tăng từ 2,4 tỷ USD lên 3,747 tỷ USD (tăng 156%), trong khi đó giải ngân chỉ tăng từ 1,5 tỷ USD lên 1,7 tỷ USD (tăng 113%). Theo như phân tích ở trên, 5 năm gần đây tốc độ giải ngân có xu hướng chậm lại. Việc giải ngân chậm sẽ dẫn đến những thiệt thòi về nhiều mặt như: chậm đưa công trình vào hoạt động đúng tiến độ, các điều kiện ưu đãi giảm sút do rút ngắn thời gian ân hạn, không những thế còn ảnh hưởng đến uy tín về năng lực tiếp thu và sử dụng ODA của nước ta trong khi đang có sự cạnh tranh thu hút ODA của các nước khác nhất là các nước châu á. Hơn thế nữa ODA là nguồn vốn có nhiều ưu đãi nhưng đa số vẫn là vốn vay (chỉ có khoảng 10 đến 15% trong tổng số ODA là viện trợ không hoàn lại). Do vậy, chậm giải ngân ODA sẽ làm chậm qúa trình trả nợ làm cho gánh nặng nợ nần càng lớn đối với đất nước. 2.2. Tiến độ, Chất lượng và Hiệu qủa các chương trình, dự án ODA còn hạn chế Nhiều chương trình dự án thường bị chậm tiến độ so với kế hoạch, nhất là các chương trình, dự án thuộc lĩnh vực giao thông vận tải, xây dựng cơ sở hạ tầng, môi trườngĐây là những dự án mà từ khâu lập dự án, nghiên cứu khả thi, đến khâu thiết kế, lập dự toán, có khi mất khoảng 1-3 năm, cộng với thời gian thẩm định, giải trình, phê duyệt mất 3-6 tháng, thậm trí 12 tháng đối với các công trình lớn. Chưa kể đến việc các nhà thầu khi triển khai thi công chậm, không đúng tiến độ cam kết. Một số công trình được đầu tư bằng nguồn vốn ODA chất lượng cũng chưa được đảm bảo, có thể thấy rõ nhất ở một số công trình về xây dựng cơ bản và giao thông. Sau một thời gian ngắn đưa vào sử dụng đã lộ ra những vấn đề về chất lượng, dẫn đến công trình xuống cấp và phải tu sửa nhiều lần. Không những thế, một số chương trình, dự án về xã hội cũng chưa đạt hiệu qủa. Chẳng hạn như chương trình xóa đói giảm nghèo, chương trình này đã mang lại rất nhiều lợi ích cho người dân nghèo Việt Nam nhưng không phải tất cả những người nghèo thật sự đã được hưởng lợi ( có nơi do quen thân, móc nối mà một số đối tượng không thuộc diện nghèo đã được vay vốn, được hỗ trợ.làm cho mục đích xóa đói giảm nghèo bị ảnh hưởng) 2.3. Vấn đề quản lý vốn ODA ODA là nguồn vốn vay có nhiều ưu đãi về lãi suất và thời gian ân hạn do đó vấn đề quản lý vốn đã và đang nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Nguồn vốn ODA ở một số ban quản lý dự án đã không được sử dụng đúng mục đích (ví dụ như việc mua sắm tài sản phục vụ cá nhân, cho mượn, cho thuê tài sản của dự án không đúng nguyên tắc, sử dụng kinh phí không đúng theo cam kết) Thậm chí, ở một số dự án tình trạng lãng phí, thất thoát vốn và tham nhũng đã xảy ra khá nghiêm trọng khiến các nhà tài trợ thiếu tin tưởng và gây mất uy tín của chúng ta với quốc tế. Điển hình là các vụ việc vừa mới được phanh phui từ các ban quản lý các dự án của Bộ giao thông vận tải (PMU). 3. Tỷ lệ vốn FDI thực hiện quá thấp Thực tế cho thấy, đã có những dự án có vốn đầu tư nước ngoài hàng chục triệu USD và đã được cấp giấy phép cách nay hơn 10 năm nhưng vẫn chỉ nằm trên giấy và trên thực địa đã có hàng chục hécta đất đang được xếp vào loại dự án treo. Sự chậm trễ trong việc triển khai các dự án là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa vốn đăng ký và vốn thực hiện trên thực tế. Và không phải không có cơ sở khi số vốn FDI đăng ký “liên tục phát triển” trong thời gian gần đây, nhưng tỷ lệ giải ngân lại hạn chế. Trong 8 tháng đầu năm nay, trong khi số vốn mà các nhà đầu tư nước ngoài cam kết rót vào Việt Nam là 47,1 tỷ USD, nhưng số tiền thực tế được chi dùng tại Việt Nam chỉ chưa đầy 8 tỷ USD, bằng khoảng 17% vốn cao kết. Chưa kể, trong số vốn FDI đăng ký đầu tư vào Việt Nam trong thời gian gần đây, thì phần lớn lại dành vào các lĩnh vực, ngành nghề sử dụng nhiều tài nguyên, đặc biệt là đất đai. Theo báo cáo từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, lượng vốn FDI năm 2008 được tập trung chủ yếu vào một số lĩnh vực như: xây dựng văn phòng, căn hộ, khu công nghiệp, khu chế xuất (chiếm 29,66%), dầu khí (chiếm 23,76%), công nghiệp nặng (chiếm 19,47%) và du lịch, khách sạn (chiếm 18,57%). Như vậy chỉ riêng bốn lĩnh vực này đã chiếm trên 90% tổng lượng vốn FDI được cấp phép, đối với lĩnh vực nông nghiệp chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ. Đó là chưa kể, sự phân bổ của các dự án có vốn đầu tư nước ngoài vào nước ta trong thời gian vừa qua tiếp tục cho thấy những bất cập. Thông thường, các dự án chủ yếu chỉ tập trung ở những khu vực đồng bằng, trung tâm đã có sự đầu tư khá chu đáo về hạ tầng kỹ thuật hoặc những nơi có nguồn tài nguyên phong phú, còn đối với khu vực miền núi còn gặp nhiều khó khăn thì hầu như vẫn chưa được chú trọng Lý giải về những vấn đề này, ông Phan Hữu Thắng - Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) khẳng định: “Để giải ngân được nguồn vốn FDI thì phải đẩy nhanh tiến độ đền bù giải phóng mặt bằng, đồng thời giao đất cho nhà đầu tư đúng tiến độ và phải có những chính sách hỗ trợ nhà đầu tư”. Theo ông Thắng do kinh tế vĩ mô Việt Nam đang gặp khó khăn và thách thức, như giá nguyên vật liệu tăng cao, lạm phát cao, lãi suất ngân hàng tăng cũng đã ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân của các dự án FDI. Ngoài ra, việc chuẩn bị nguồn lực lao động cho các dự án, cũng như những yếu kém về cơ sở hạ tầng cùng với những điểm yếu cố hữu trong việc giải quyết các thủ tục hành chính cũng làm ảnh hưởng không nhỏ đến thu hút đầu tư và giải ngân nguồn vốn FDI. Bên cạnh đó, ông Phan Hữu Thắng cho biết: “Trong những năm gần đây tốc độ giải ngân được tăng lên, năm sau cao hơn năm trước. Tuy nhiên, với lượng vốn vào Việt Nam cao như 8 tháng đầu năm 2008 sẽ cần ít nhất là 5 năm để giải ngân hết số vốn này”. Bởi thông thường đối với một dự án FDI, riêng chuyện đền bù và giải phóng mặt bằng đã mất khoảng 1 năm, sau đó phải mất 3-4 năm để xây dựng nhà máy, do vậy không thể đẩy nhanh tiến độ giải ngân như nhiều người mong đợi. Về sự phân bổ các dự án đang có nguy cơ mất cân đối, ông Thắng thừa nhận, các cơ quan quản lý đã và đang tiếp tục điều chỉnh và từng bước giải quyết những vấn đề mới phát sinh. Tuy nhiên, trên thực tế không thể chỉ giải quyết và mong muốn theo một chiều mà cần có sự hài hoà giữa nhà đầu tư và nhu cầu, năng lực thực tế trong nước. Vẫn biết, để cùng một lúc vừa kêu gọi đầu tư hiệu quả, vừa giải quyết hài hoà các vấn đề xã hội là việc không đơn giản. Nhưng không phải không có cơ sở, khi nhiều chuyên gia cho rằng nếu không sớm có kế hoạch bài bản với tầm nhìn chiến lược thì vốn đăng ký đầu tư tuy lớn nhưng vẫn chỉ là những lời hứa xuông. Thậm chí, nếu kéo dài tình trạng để một số nhà đầu tư nhỏ bé đăng ký để “giữ đất” không những sẽ lãng phí thời gian, bỏ phí nguồn tài nguyên, mà còn bỏ lỡ những cơ hội tiếp nhận các dự án tầm cỡ và dẫn đến mất cân đối về xã hội./. III. T¹i sao nãi hiÖu qu¶ ®Çu t­ cµng cao th× cµng thu hót ®­îc nhiÒu vèn ®Çu t­. HiÖu qu¶ ®Çu t­ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a c¸c kÕt qu¶ kinh tÕ – x· héi ®· ®¹t ®­îc cña ho¹t ®éng ®Çu t­ víi c¸c chi phÝ ph¶i bá ra ®Ó cã kÕt qu¶ ®ã trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Víi kh¸i niÖm nµy kÕt qu¶ mang l¹i cµng nhiÒu trªn mét luîng chi phÝ nhÊt ®Þnh th× hiÖu qu¶ cµng cao. VÝ dô hai dù ¸n ®Çu t­ cã l­îng vèn bá ra nh­ nhau th× dù ¸n nµo mang l¹i lîi nhuËn nhiÒu h¬n, mang l¹i doanh thu nhiÒu h¬n, mang l¹i nhiÒu chç lµm viÖc h¬n th× dù ¸n ®ã cã hiÖu qu¶ cao h¬n. HoÆc cïng mét kÕt qña t¹o ra lµ nh­ nhau mµ dù ¸n nµo bá ra Ýt nguån lùc h¬n th× dù ¸n ®ã cã hiÖu qu¶ cao h¬n. HiÖu qu¶ cña mét dù ¸n ®Çu t­ vÒ mÆt kinh tÕ chóng ta cã thÓ l­îng ho¸ ®­îc, tuy nhiªn t¸c ®éng cña nã ®Õn x· héi th× rÊt khã l­îng ho¸ b»ng con sè. V× vËy khi xÐt duyÖt mét dù ¸n ®Çu t­ th× chóng ta ph¶I ®¸nh gi¸ nã trªn nhiÒu mÆt, nhiÒu khÝa c¹nh. Trong xu thÕ ph¸t triÓn nhanh cña khoa häc kü thuËt, tèc ®é ph¸t triÓn chãng mÆt cña s¶n xuÊt, con ng­êi trªn kh¾p thÕ giíi ®ang ph¶I ®èi mÆt víi sù khan hiÕm c¸c nguån lùc nh­ tµi nguyªn thiªn nhiªn, con ng­êi, vèn V× vËy c¸c nguån lùc nµy ph¶I ®­îc ®Çu t­ vµo nh÷ng dù ¸n mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao. Tõ ®ã hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t­ cµng cao th× cµng gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn. * ¶nh h­ëng cña hiÖu qu¶ sö dông vèn tíi nguån vèn ®Çu t­ trong n­íc Nguån vèn nµy cã ®­îc chñ yÕu tõ tiÕt kiÖm cña khu vùc d©n c­, c¸c tæ chøc kinh tÕ, vµ tiÕt kiÖm cña chÝnh phñ ®­îc huy ®éng vµo trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cña x· héi. VËy hiÖu qu¶ cña sö dông vèn cµng cao liÖu cã gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn trong n­íc kh«ng? Mét dù ¸n cã hiÖu qu¶ tµi chÝnh cao cã nghÜa lµ dù ¸n ®ã cã lîi nhuËn thuÇn, thu nhËp thuÇn, tû suÊt sinh lêi cña vèn, sè vßng quy cña vèn ph¶i cao h¬n so víi c¸c dù ¸n t­¬ng tù. Lîi nhuËn ®­îc c¸c doanh nghiÖp sö dông ®Ó thùc hiÖn nghÜa vô tµi chÝnh ®èi víi nhµ n­íc th«ng qua nép thuÕ, thùc hiÖn chi tr¶ cæ tøc cho c¸c cæ ®«ng, thùc hiÖn t¸I ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt, c¶I thiÖn ®êi sèng cho ng­êi lao ®éngTiÒn nép thuÕ cña doanh nghiÖp lµ mét kho¶n thu lín cña ng©n s¸ch quèc gia hiÖu qu¶ ®Çu t­ cao th× viÖc thu thuÕ dÔ dµng Ýt thÊt tho¸t, cho nªn ng©n s¸ch quèc gia gia t¨ng. Ng©n s¸ch quèc gia liªn quan trùc tiÕp ®Õn tiÒm lùc tµi chÝnh cña quèc gia ®ã. TiÒn tõ ng©n s¸ch ®­îc chÝnh phñ sö dông ®Ó ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ng tÇng nh­ ®­êng s¸, cÇu c¶ng, y tÕ, gi¸o dôcsÏ t¨ng nªn. C¬ së h¹ tÇng mµ tèt th× t¨ng c­êng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­ c¶ trong vµ ngoµi n­íc. §· cã nhiÒu dù ¸n kh«ng ®­îc thùc hiÖn do ®iÒu kiÖn vÒ h¹ tÇng kü thuËt kÐm nh­ ®iÖn, n­íc, giao th«ng khã kh¨n hoÆc cã nh÷ng dù ¸n triÓn khai råi nh­ng xÐt thÊy hiÖu qu¶ ®Çu t­ kh«ng cao nªn c¸c chñ ®Çu t­ kh«ng tiÕp tôc rãt vèn vµo n÷a. Thu tõ ng©n s¸ch ®­îc gia t¨ng th× viÖc ®Çu t­ cho gi¸o dôc, y tÕ còng t¨ng tõ ®ã lµm t¨ng sè l­îng vµ chÊt l­îng nguån lao ®éng ®©y còng lµ mét yÕu tè thu hót vèn ®Çu t­. C¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi khi sang ®Çu t­ ë ViÖt Nam nhÊt lµ trong nh÷ng lÜnh vùc c«ng nghÖ cao th× ®iÒu lµm hä b¨n kho¨n nhÊt ®ã lµ lao ®éng cã chÊt l­îng cao. Thu ®­îc lîi nhuËn cao c¸c doanh nghiÖp sÏ ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña chÝnh doanh nghiÖp m×nh, kh«ng nh÷ng thÕ cã lîi nhuËn nhiÒu sÏ gióp hä cã thªm vèn ®Ó tham gia liªn doanh liªn kÕt, kªu gäi vèn ®©ï t­ tõ bªn ngoµi. Thu nhËp mµ c¸c cæ ®«ng nhËn ®­îc tõ nh÷ng dù ¸n ®Çu t­ hiÖu qu¶ cao ch¾c ch¾n sÏ cao h¬n, ®©y còng lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy c¸c cæ ®«ng tiÕp tôc bá vèn. §êi sèng cña ng­êi lao ®éng còng cao h¬n tõ ®ã gia t¨ng kh¶ n¨ng tÝch luü cña c¸c hé gia ®×nh, nguån tiÕt kiÖm nµy sÏ ®­îc ®æ vµo nÒn kinh tÕ mét c¸ch trùc tiÕt th«ng qua thÞ tr­êng vèn, hay gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c trung gian tµi chÝnh. Thùc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cïng víi sù gia t¨ng nãi chung cña nÒn kinh tÕ quy m« cña tæng thu ng©n s¸ch nhµ n­íc kh«ng ngõng gia t¨ng nhê më réng c¸c nguån thu. §i cïng víi më réng thu ng©n s¸ch møc chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ng©n s¸ch gia t¨ng ®¸ng kÓ. Tæng thu ng©n s¸ch nhµ n­íc giai ®o¹n 2001-2005 t¨ng b×nh qu©n 15%, tû lÖ huy ®éng vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc hµng n¨m b×nh qu©n hµng n¨m ®¹t gÇn 23 % GDP. Trong ®ã chi cho ®Çu t­ ph¸t triÓn ®¹t b×nh qu©n 30.2% tæng chi ng©n s¸ch nhµ n­íc. Tæng vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch chiÕm kho¶ng 22.3% tæng vèn ®Çu t­ cho toµn x· héi. Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cã xu h­íng gia t¨ng vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nh­ng sÏ gi¶m vÒ tû träng trong tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi. Bªn c¹nh ®ã nguån vèn tÝn dông cña nhµ n­íc cã møc t¨ng tr­ëng ®¸ng kÓ vµ b¾t ®Çu cã vÞ trÝ quan träng trong chÝnh s¸ch ®Çu t­ cña nhµ n­íc. Vèn tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc cã t¸c dông tÝch cùc gi¶m ®¸ng kÓ vèn bao cÊp trùc tiÕp cña nhµ n­íc, c¸c ®¬n vÞ sö dông vèn nµy ph¶I ®¶m b¶o nguyªn t¾c hoµn tr¶ vèn. Chñ ®Çu t­ lµ ng­êi vay vèn ph¶I tÝnh kü hiÖu qu¶ ®Çu t­, sö dông vèn tiÕt kiÖm h¬n. Nh­ vËy dù ¸n nµo cã hiÖu qu¶ ®Çu t­ cao th× sÏ ®­îc ­u tiªn sö dông nguån vèn nµy hay chÝnh lµ gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­. Giai ®o¹n n¨m 1991-1995 nguån vèn tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc chiÕm 5,6% tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi th× giai ®o¹n 2001-2005 ®· chiÕm 14% tæng vèn ®Çu t­. * ¶nh h­ëng cña hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Õn kh¶ n¨ng thu hót vèn n­íc ngoµi. §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, mét quèc gia kh«ng chØ dùa vµo néi lùc bªn trong mµ cßn ph¶I kÕt hîp víi c¸c nguån lùc bªn ngoµi nh­ khoa häc kü thuËt, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, vµ ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn th× nguån vèn trong n­íc cßn máng v× vËy nguån vèn ®Çu t­ tõ n­íc ngoµi cã vai trß rÊt quan träng. Nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi bao gåm: ViÖn trî Ph¸t triÓn ChÝnh thøc (ODA), Nguån tÝn dông tõ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®Çu t­ gi¸n tiÕp n­íc ngoµi (FDI), nguån huy ®éng qua thÞ tr­êng vèn quèc tÕ - Nguån vèn ODA: Nguån vèn ODA lµ nguån vèn ph¸t triÓn do c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ chÝnh phñ n­íc ngoµi cung cÊp víi môc tiªu lµ trî gióp cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. T¹i ViÖt Nam th× chÝnh phñ ®· ®Þnh h­íng ­u tiªn cho c¸c lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i; ph¸t triÓn hÖ thèng nguån ®iÖn, m¹ng l­íi chuyÓn t¶I vµ ph©n phèi ®iÖn; ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, cÊp tho¸t n­íc; y tÕ gi¸o dôc t¨ng c­êng thÓ lùc thÓ chÊtThÕ nh­ng ODA kh«ng ph¶i lµ vèn cho kh«ng nh­ mäi ng­êi lÇm t­ëng, trong vèn ODA cã Ýt nhÊt 25% lµ vèn tµi trî cßn l¹i lµ vèn vay ­u ®·i. §Æc biÖt lµ muèn gäi ®­îc ODA th× b¶n th©n nh÷ng n­íc cung ODA cung ®­a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh trong vÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông vèn nh­ ph¶i cã c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n kh¶ thi, sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn. NhËt B¶n lµ n­íc cÊp ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam nh­ng sau khi nh÷ng bª bèi, thÊt tho¸t trong qu¶n lý vµ sö dông x¶y ra ë PMU 18 vµ mét sè dù ¸n kh¸c th× mét thêi gian hä ®· ngõng cÊp ODA cho ViÖt Nam. ODA l¹i lµ nguån vèn rÊt quan träng cho ViÖt Nam x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kü thuËt cho nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn nh÷ng ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo n©ng cao d©n trÝ..NÕu nguån vèn nµy ®­îc sö dông tèt sÏ t¹o ra mét m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi cho viÖc thu hót vèn ®Çu t­ nãi chung vµ nguån vèn ODA nãi riªng. Nh­ vËy hiÖu qu¶ sö dông vèn ®Çu t­ cµng cao th× cµng gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­. - Nguån vèn FDI: ®©y lµ nguån vèn kh«ng chØ quan träng ®èi víi c¸c n­íc nghÌo mµ kÓ c¶ ®èi víi n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Thay v× l·i suÊt trªn vèn ®Çu t­ nhµ ®Çu t­ sÏ nhËn ®­îc phÇn lîi nhuËn thÝch ®¸ng khi dù ¸n ®Çu t­ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶. ViÖt Nam sau khi ra nhËp WTO nguån FDI t¨ng ®ét biÕn mét phÇn do c¬ chÕ më cöa th«ng tho¸ng, mét phÇn còng lµ do suÊt ®Çu t­ cña ViÖt Nam cßn t­¬ng ®èi thÊp so víi c¸c n­íc kh¸c. HÇu nh­ c¸c chñ ®Çu t­ ®Òu t×m kiÕm lîi nhuËn th«ng qua ho¹t ®éng ®Çu t­ xuÊt khÈu t­ b¶n v× vËy quèc gia nµo, ngµnh nµo cã hiÖu qu¶ sö dông vèn cao th× sÏ thu hót ®­îc vèn ®Çu t­. Ngoµi ra hiÖu qu¶ cao cßn n©ng cao ®êi sèng cho ng­êi lao ®éng t¹o viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng vµ t¨ng thu ng©n s¸ch. Tõ ®ã nã gi¸n tiÕp t¸c ®éng ®Õn t¨ng nguån trong n­íc, t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho thu hót vèn ®Çu t­ - Nguån vèn tÝn dông tõ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ngoµi: §Ó bæ sung cho nguån vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn nguån vèn tÝn dông tõ c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi còng rÊt quan träng. Gi¸ cña vèn chÝnh lµ l·i suÊt, theo h×nh thøc ®I vay nµy l·I suÊt t­¬ng ®èi cao nh­ng viÖc thÈm ®Þnh cho vay vèn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i n­íc ngoµi rÊt kh¾t khe nhÊt lµ tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ sö dông vèn nh­ thÕ nµo. V× vËy nguån vèn nµy ë ViÖt Nam hiÖn nay cßn kh¸ h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn víi nã. §iÒu nµy còng chøng tá r»ng hiÖu qu¶ sö dông vèn cµng cao th× cµng gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­. - ThÞ tr­êng vèn quèc tÕ: Xu h­íng toµn cÇu ho¸ th× mèi liªn kÕt ngµy cµng t¨ng cña thÞ tr­êng vèn quèc gia vµo hÖ thèng tµi chÝnh quèc tÕ ®· t¹o nªn vÎ ®a d¹ng vÒ c¸c nguån vèn cho mçi quèc gia. §Æc biÖt lµ dßng vèn ch¶y qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. Mét nguyªn t¾c rÊt quan träng cña th× tr­êng chøng kho¸n ®ã lµ tÝnh minh b¹ch, c«ng khai c¸c th«ng tin th«ng qua c¸c b¸o c¸o b¹ch mµ chñ yÕu lµ c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c nhµ ®Çu t­ th­êng rÊt quan t©n ®Õn c¸c chØ tiªu nh­ lµ lîi nhuËn rång, EPS, DPS, tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn, P/E, .hay ®©y chÝnh lµ c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ cña doanh nghiÖp. NÕu c¸c chØ tiªu nµy cµng cao th× gi¸ cæ phiÕu ®ã trªn thÞ tr­êng cµng t¨ng vµ c¸c nhµ ®Çu t­ sÏ tin t­ëng vµ ®Çu t­ nhiÒu h¬n. ë ViÖt Nam thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi vµ ph¸t triÓn ch­a ®­îc bao nhiªu thêi gian song l­îng vèn huy ®éng qua nã còng kh«ng hÒ nhá. N¨m 2005 dßng vèn ®Çu t­ vµo cæ phÇn gi¸n tiÕp ®¹t 42,3 tû USD vµo ch©u ¸. Nh­ vËy muèn thu hót ®­îc vèn ®Çu t­ qua thÞ tr­êng vèn th× buéc c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n ph¶I cã hiÖu qu¶ th× míi thu hót ®­îc vèn ®Çu t­. Tãm l¹i th«ng qua sù ph©n tÝch trªn ta thÊy râ ®­îc mèi quan hÖ mËt thiÕt kh¨ng khÝt gi÷a hiÖu qu¶ sö dông vèn víi kh¶ n¨ng huy ®éng c¸c nguån vèn ®Çu t­: HiÖu qu¶ sö dông vèn cµng cao th× cµng gia t¨ng kh¶ n¨ng thu hót vèn ®Çu t­. CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THU HÚT ĐẦU TƯ VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG VỐN ĐẦU TƯ VIỆT NAM I. Giải pháp đối với nguồn vốn nhà nước 1. Một là: Đổi mới cơ chế quản lý đầu tư sử dụng vốn nhà nước. Vốn nhà nước – dễ bị coi là “của chùa”- vì vậy phải làm rõ trách nhiệm, quyền hạn của các chủ thể trực tiếp tham gia quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu tư này. 1.1. Các cơ quan quản lý nhà nước, các cơ quan này thực hiện chức năng quản lý nhà nước thông qua xây dựng chiến lược, qui hoạch, kế hoạch, các cơ chế chính sách, thanh tra, kiểm tra. 1.2. Cơ quan được giao chủ sở hữu vốn nhà nước. Có thể dưới hình thức tập trung vào một đầu mối (Tổng cục hay Bộ quản lý vốn nhà nước) tuy nhiên trong bước đi quá độ hiện nay chủ sở hữu vốn nhà nước vẫn là các Bộ, UBND theo phân cấp nhưng phải có một số cục, vụ quản lý dự án và vốn nhà nước, cơ quan này có nhiệm vụ, quyền hạn độc lập, mà ngành dọc của nó là Tổng cục quản lý vốn nhà nước (hay Bộ quản lý vốn nhà nước). Cơ quan này được Bộ, UBND thay mặt nhà nước giao làm “chủ sở hữu vốn nhà nước” có trách nhiệm như một “ông chủ” để quản lý mọi dự án đầu tư từ nguồn vốn nhà nước. 1.3. Chủ đầu tư: Đối với mọi trường hợp phải đồng thời là đơn vị khai thác, vận hành, sử dụng dự án đầu tư khi hoàn thành. + Đối với dự án đầu tư không thu hồi vốn, chủ đầu tư là đơn vị được giao là “đại diện chủ sở hữu” do cơ quan chủ sở hữu bổ nhiệm, giao nhiệm vụ quản lý vốn trong quá trình xây dựng, và quản lý, sử dụng, bảo hành, khai thác dự án khi hoàn thành. + Đối với dự án đầu tư có thu hồi vốn được giao cho các chủ đầu tư là các đơn vị sản xuất kinh doanh (kể cả DNNN 100% cổ phần nhà nước và các cổ phần nhà nước khác tại doanh nghiệp). được chuyển toàn bộ sang hình thức tín dụng. Đối với nguồn vốn đã đầu tư của nhà nước tại các dự án này cho các DNNN, doanh nghiệp cổ phần do nhà nước chi phối, thực hiện quyền chủ sở hữu vốn nhà nước tại doanh nghiệp thông qua đại diện tại hội đồng quản trị (do cơ quan chủ sở hữu vốn nhà nước bổ nhiệm hưởng khoản lương riêng độc lập với nguồn vốn hoạt động của doanh nghiệp), đặc biệt phải thực hiện thuê giám đốc điều hành độc lập (hiện nay có quá nhiều trường hợp Chủ tịch HĐQT lại kiêm Tổng giám đốc hoặc hội đồng quản trị không có quyền hành bằng giám đốc, tổng giám đốc), cần đẩy mạnh và kiên quyết cổ phần hóa chỉ giữ lại vốn cổ phần nhà nước ở một số lĩnh vực then chốt, riêng đối với Doanh nghiệp hoạt động trong ngành xây dựng (tư vấn, xây lắp, sản xuất, cung cấp thiết bị vật tư cần cổ phần hóa toàn bộ không giới hạn vốn cổ phần của nhà nước. 2. Hai là: Phân công, phân cấp rõ ràng, xây dựng chế độ trách nhiệm của các chủ thể tham gia các giai đoạn của dự án. Hiện nay tình trạng phân công, phân cấp, trách nhiệm không rõ ràng quyền hạn không đi đôi với trách nhiệm của các chủ thể tham gia dự án dẫn đến tình trạng khi dự án đầu tư kém hiệu quả không “xử được ai”, “do tập thể chịu cả” đặc biệt: 2.1. Trong giai đoạn lập - duyệt - quyết định dự án đầu tư: Đây là giai đoạn rất quan trọng chiếm 70% lãng phí thất thoát như nhiều cuộc hội thảo, nhiều chuyên gia đã tổng kết trong đó có 2 chủ thể quan trọng người quyết định đầu tư và chủ đầu tư, trong quá trình này còn 2 chủ thể tham gia nữa là tư vấn lập dự án đầu tư và tư vấn thẩm định 2.1.1. Trước hết chúng tôi cho rằng người quyết định đầu tư là người chủ sở hữu vốn nhà nước người quan trọng nhất, quyết định nhất, chịu trách nhiệm chính về hiệu quả đầu tư; người quyết định đầu tư ký duyệt dự án, quyết định ai là chủ đầu tư, giá trị của dự án, hiệu quả kinh tế xã hội mà dự án này mang lại là người có thẩm quyền lựa chọn “đơn vị thẩm định” giúp mình thẩm định dự án. 2.1.2. Chủ thể thứ hai chịu trách nhiệm về dự án là chủ đầu tư. Chủ đầu tư chịu trách nhiệm trước “người quyết định đầu tư” về dự án do mình trình lên. 2.1.3. Các chủ thể “tư vấn lập dự án” , “tư vấn thẩm định dự án” chịu trách nhiệm trước chủ đầu tư, người có thẩm quyền thông qua hợp đồng kinh tế. Mọi sai sót so khâu lập dự án, thẩm định gây ra phải được sử lý theo hợp đồng kinh tế (sai sót do điều tra khảo sát không kỹ, chọn sai địa điểm, sai sót về dự toán, ...) hợp đồng kinh tế càng chi tiết càng dễ dàng xử lý. Có như vậy mới nâng cao được chất lượng dự án – chất lượng thẩm định và tính chuyên nghiệp của các đơn vị tư vấn lập dự án và thẩm định dự án. 2.2. Trong giai đoạn thực hiện dự án và quản lý khai thác vận hành dự án 2.2.1. Trong giai đoạn này thì chủ đầu tư là người chịu trách nhiệm, quyết định đến chất lượng của dự án (chất lượng theo nghĩa rộng là cả kinh tế, xã hội và chất lượng công trình). Vì vậy việc qui định trình độ năng lực của chủ đầu tư đối với từng loại dự án là hết sức quan trọng. 2.2.2. Các đơn vị tư vấn quản lý dự án, giám sát chất lượng, các nhà thầu chịu trách nhiệm trước chủ đầu tư. Thông qua Hợp đồng kinh tế, điều đáng lưu ý là Hợp đồng kinh tế hiện đang chưa được coi trọng, còn rất chung chung, thiếu các quy định ràng buộc, các chế tài cần thiết. Vì vậy cần phải có những qui định chi tiết cụ thể theo các Hợp đồng mẫu theo hướng phù hợp với hội nhập quốc tế. 2.2.3. Các chủ thể liên quan “người” quyết định đầu tư “người” cấp vốn, “người” quyết định kế hoạch phải chịu trách nhiệm việc bố trí đủ vốn theo tiến độ kế hoạch và phải chịu trách nhiệm chế tài khi vi phạm. 2.3. Vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước Trong mọi giai đoạn của dự án đầu tư từ vốn của Nhà nước thì vai trò quản lý nhà nước đóng vai trò rất quan trọng đó là việc: - Thanh tra, kiểm tra mọi trình tự thủ tục đầu tư theo quy định của pháp luật; - Thanh tra, kiểm tra việc đảm bảo chất lượng và an toàn công trình; - Thanh tra, kiểm tra công tác thanh toán, quyết toán đưa vào qui định phải kiểm toán mọi chi phí khi thanh toán quyết toán; - Thanh tra, kiểm tra việc đảm bảo tiến độ; - Thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm minh mọi vi phạm trong các hợp đồng xây dựng nhất là tình trạng tiêu cực, tham nhũng, hiệu quả dự án kém làm thất thoát lãng phí vốn nhà nước trong đầu tư. - Đánh giá hiệu quả đầu tư theo mục tiêu của dự án, theo chu trình của dự án (cả giai đoạn đầu tư và khai thác vận hành). 3. Ba là : Xây dựng mới, bổ sung, sửa đổi các quy định liên quan của pháp luật hiện hành 3.1. Xây dựng và sớm thông qua Luật qui hoạch, luật quản lý đầu tư sử dụng vốn nhà nước và các quy định chế tài cụ thể chi tiết đủ mạnh, đủ sức răn đe, bổ sung sửa đổi các qui định pháp luật mâu thuẫn, chồng chéo.... cho phù hợp với thực tế, đó là cơ chế chống khép kín, cơ chế công khai minh bạch, cơ chế cạnh tranh, đặc biệt phù hợp với các qui định mà Việt Nam cam kết khi trở thành thành viên của WTO. 3.2. Phát triển, khuyến khích hình thức tín dụng đầu tư thay cho hình thức cấp phát đối với các dự án đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế xã hội có khả năng thu hồi vốn. 3.3. Trừ một số dự án nhỏ, lẻ cần nghiên cứu việc ban hành việc thực hiện chế độ bắt buộc phải thuê tổ chức tư vấn điều hành dự án (tên cũ là Ban quản lý nhưng theo chúng tôi nên đổi là tư vấn điều hành dự án, vì chức năng quản lý dự án rất rộng có cả chức năng của người có thẩm quyền, của chủ đầu tư, và nhiều chủ thể khác tham gia quản lý dự án) tổ chức này chuyên nghiệp, độc lập, làm thuê cho chủ đầu tư thông qua hợp đồng kinh tế (tương tự mô hình của Trung Quốc). 3.4. Nghiên cứu bổ sung, sửa đổi các cơ chế chính sách liên quan đến công tác đền bù, giải phóng mặt bằng đặc biệt là việc người dân được đền bù theo giá thị trường và tự lựa chọn nơi ở mới (thuê, mua...), chuyển các nhà "tái định cư" thành các nhà ở giá khác nhau (giá rẻ, giá trung bình và giá cao, nhà cho thuê... để dân tự chọn theo khả năng của mình không bị cơ chế xin cho). 3. Đổi mới hoàn thiện cơ chế quản lý chi phí đầu tư xây dựng theo hướng: - Nhà nước ban hành các định mức kinh tế-kỹ thuật tổng hợp. Các định mức kinh tế-kỹ thuật chi tiết chỉ mang tính tham khảo; - Chuyển hình thức giá xây dựng theo khu vực sang xác định giá xây dựng công trình phù hợp với yêu cầu đặc điểm yêu cầu riêng của từng công trình xây dựng và yếu tố khách quan của thị trường. - Bỏ việc nhà nước công bố giá VLXD, giá ca máy, các giá này do theo cơ chế thị trường Nếu có những biến động lớn nhà nước công bố chỉ số giá xây dựng cùng trong thời kỳ để điều chỉnh chi phí xây dựng. 4. Bốn là : Tăng cường vai trò giám sát- tư vấn phản biện của các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp Ngoài việc thực hiện tốt vai trò giám sát, của Quốc hội, HĐND, Mặt trận tổ quốc, cần có những quy định Pháp luật bắt buộc phải có giám sát, tư vấn - phản biện và giám định xã hội của các tổ chức chính trị- xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp, của cộng đồng đối với các dự án lớn - quan trọng ở trung ương và địa phương giao một số dịch vụ công sang cho các tổ chức xã hội nghề nghiệp (cấp chứng chỉ, đào tạo, xây dựng tiêu chuẩn ....), một số lĩnh vực có thể giao cho tổ chức xã hội nghề nghiệp sáng kiến và soạn thảo luật thuộc ngành nghề chuyên môn phù hợp. 5. Năm là : Cạnh tranh để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn Việc chưa thiết lập được môi trường cạnh tranh trong khu vực sản xuất, tiêu dùng có thể là nguyên nhân chính dẫn đến sự thiếu hiệu quả trong sử dụng vốn đầu tư nhà nước. Một trong những giải pháp cơ bản là Nhà nước cần phải tiếp tục giảm thiểu qui mô khu vực thuộc Nhà nước, chỉ đầu tư vào những lĩnh vực tư nhân không được làm hoặc không muốn làm, còn những lĩnh vực nào tư nhân có thể làm tốt hơn thì cần phải khuyến khích. “Tại sao ngành hàng không vốn rất hấp dẫn đối với tư nhân nhưng đến nay Nhà nước vẫn là ông chủ duy nhất?” Trong khi đó theo ông Trần Ngọc Hùng, công việc hết sức quan trọng trong thời gian tới là cần sớm xây dựng và thông qua Luật qui hoạch, Luật quản lý đầu tư sử dụng vốn nhà nước cũng như các chế tài cụ thể, chi tiết, đủ mạnh để đủ sức răn đe. Bên cạnh đó, từ thực tế các vụ thất thoát, lãng phí, cần tiến tới nghiên cứu, ban hành qui định bắt buộc thực hiện chế độ thuê tổ chức tư vấn điều hành dự án. “Các tổ chức tư vấn thiết kế, các nhà thầu xây dựng, tư vấn giám sát cần hướng tới không thuộc cùng một bộ, tỉnh, thành phố để tiến tới xóa bỏ tình trạng khép kín như hiện nay” - vụ phó Vụ Kết cấu hạ tầng và đô thị (Bộ Kế hoạch - đầu tư) Phạm Quốc Tuấn đề nghị. Chính phủ trong giai đoạn tới đây phải xem xét lại việc bố trí, cấp vốn cho các dự án. “Cần phải tuân thủ nguyên tắc chỉ khi đã giải phóng mặt bằng, chuẩn bị xong cho dự án mới cấp vốn, nếu không sẽ không thể khắc phục được tình trạng công trình chậm tiến độ, dàn trải. Mà dàn trải, chậm tiến độ như vậy là lãng phí rất lớn” 6. Sáu là : Công khai , minh bạch trong sử dụng vốn Giải pháp quan trọng nhất để khắc phục tình trạng sử dụng vốn đầu tư nhà nước kém hiệu quả, thất thoát, lãng phí vẫn là phải công khai, minh bạch. Minh bạch từ khâu chính sách cho đến cả quá trình triển khai các dự án. Việc Quốc hội xem xét, phân bổ ngân sách hiện nay là tương đối rõ ràng. Tuy nhiên, có những khoản dù đã phân bổ rõ ràng nhưng chính Quốc hội cũng chưa yên tâm. Như việc sử dụng quĩ dự trữ, dự phòng. Quĩ này Chính phủ cân đối sử dụng nhưng những vấn đề cụ thể về việc sử dụng như thế nào cũng chưa thật rõ và việc báo cáo để Quốc hội xem xét cũng chỉ sau khi đã sử dụng. Tăng cường kiểm tra, kiểm soát, thanh tra nói chung đối với các dự án để hạn chế tình trạng thất thoát, lãng phí, nhưng quan trọng hơn là phải tăng cường hoạt động kiểm tra, kiểm soát nội bộ. Bởi từ thực tế là phần lớn các cuộc thanh tra, kiểm tra chỉ thật sự có kết quả khi có thông tin “từ bên trong” lọt ra. II. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA 1. Giải pháp về cơ chế, chính sách Một là: Tiếp tục cải cách hệ thống hành chính và khu vực doanh nghiệp nhà nước, làm lành mạnh hóa môi trường đầu tư; Hoàn thiện môi trường pháp lý cho việc vận động và thực hiện ODA Hai là: Đa dạng hóa hình thức và đối tượng tiếp nhận tài trợ, mở rộng cho khu vực tư nhân, các tổ chức phi chính phủ và tổ chức cộng đồng. Ba là: Xây dựng một quy hoạch tổng thể làm căn cứ chủ động cho việc thu hút và sử dụng ODA. Từ quy hoạch tổng thể này sẽ chi tiết cho từng vùng, từng ngành. Đồng thời xây dựng hệ thống tiêu chí ưu tiên vận động và sử dụng ODA một cách thống nhất, từ đó xác định nhu cầu ODA trên cơ sở cân đối với các nguồn vốn khác với khả năng cung cấp của các nhà tài trợ và như khả năng hấp thụ của nền kinh tế. Bốn là: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Kho bạc, các Ban quản lý dự án, địa phương để chia sẻ thông tin, kịp thời bố trí vốn đối ứng, đơn giản hóa các thủ tục, rút ngắn thời gian thanh toán của các nhà thầu, đẩy nhanh tiến độ giải ngân. Năm là: Hoàn thiện hệ thống qủan lý, giám sát, thực hiện nguồn ODA từ cấp trung ương đến địa phương. Quy định rõ trách nhiệm của từng ngành, từng cấp và của các đối tượng tiếp nhận và sử dụng ODA. Phải quản lý và công khai phân bổ nguồn vốn ODA như vốn ngân sách nhà nước.. Tổ chức đấu thầu công khai, tránh tình trạng “vừa đá bóng vừa thổi còi” Sáu là: Ban hành khung giá đất đền bù linh hoạt và thỏa đáng trong công tác giải phóng mặt bằng, cương quyết xử lý đối với những trường hợp đã được đền bù thỏa đáng nhưng chây ì không chịu di dời. Đồng thời cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa ban qủan lý dự án và chính quyền địa phương trong công tác giải phóng mặt bằng. Bảy là: Đẩy mạnh công tác chống tham nhũng bằng cách cụ thể hóa Luật phòng chống tham nhũng và lãng phí, cương quyết xử lý tận gốc và mạnh tay với những vụ việc tham nhũng. Tám là: Thiết kế ngay lộ trình trả nợ nước ngoài để đảm bảo tính ổn định và bền vững của qúa trình phát triển đất nước. 2. Giải pháp nâng cao hiệu qủa trong quan hệ với các nhà tài trợ Một mặt phải chủ động tranh thủ các nhà tài trợ, mặt khác phải tích cực trong việc đàm phán để làm hài hòa các thủ tục tiếp nhận, qủan lý và giải ngân giữa hai phía, làm giảm sự phức tạp, rườm rà về thủ tục của các nhà tài trợ và kiến nghị các nhà tài trợ tăng cường quyền hạn cho các văn phòng đại diện tại Việt Nam. Về chính sách cũng cần hài hòa giữa lợi ích trong nước và lợi ích của các nhà tài trợ, như: dỡ dần hàng rào thuế quan bảo hộ nền công nghiệp non trẻ trong nước, tiếp tục miễn thuế thu nhập cho cá nhân và doanh nghiệp nước ngoài thực hiện dự án ODA, cho phép đầu tư vào những lĩnh vực hạn chế hoặc có khả năng sinh lời cao Bên cạnh đó cần có cơ chế chia sẻ thông tin và phối hợp thực hiện giữa chính phủ và các nhà tài trợ để có sự gặp nhau giữa kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội, chiến lược phát triển và những chính sách ưu tiên của Việt Nam với mục đích và điều kiện tài trợ, cũng như trong việc giám sát và chống tham nhũng ở các chương trình, dự án có sử dụng nguồn vốn ODA. 3. Giải pháp về con người Trước hết phải nâng cao năng lực làm việc cho Ban qủan lý các dự án: đào tạo hoặc đào tạo lại về các lĩnh vực liên quan đến thực hiện một dự án, như: thiêt kế chương trình dự án, đấu thầu, giải ngân Tuyển chọn những người thực sự có năng lực vào các vị trí giám đốc và điều phối viên dự án. Quan tâm đến vấn đề cán bộ địa phương nhất là địa bàn vùng sâu vùng xa nơi mà các dự án ngày càng nhiều nhưng năng lực cán bộ rất hạn chế: cần có chương trình tập huấn cho cán bộ địa phương trước khi triển khai dự án. Cần tăng cường quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cho các chủ dự án, cũng như kiên quyết xử lý những hành vi lợi dụng chức quyền để chiếm đoạt tài sản và tiền vốn của các chương trình, dư án. Ngoài ra, vấn đề năng lực cho các đơn vị tư vấn và nhà thầu trong nước cũng cần được nâng cao để chủ động trong việc triển khai dự án đúng tiến độ. Thành công và tồn tại trong việc sử dụng nguồn vốn ODA có nguyên nhân từ cả hai phía, đòi hỏi Việt Nam và các nhà tài trợ phải phối hợp hài hòa hơn để tìm ra những biện pháp nhằm rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án, tăng tốc độ giải ngân, nâng cao tiến độ, chất lượng, hiệu qủa của các chương trình, dự án và chống thất thoát nguồn vốn qúy giá này. Có thể nói, mặc dù còn tồn tại nhiều vấn đề đòi hỏi phải được giải quyết tích cực để quản lý và nâng cao hơn nữa hiệu quả sử dụng nguồn vốn ODA, Nhưng với những nỗ lực trong cải cách kinh tế và thể chế luật pháp, Việt Nam vẫn là nước được các tổ chức quốc tế và các nhà tài trợ đánh giá là nơi tiếp tục được cung cấp nguồn ODA đáng kể trong thời gian sắp tới. Giải pháp tăng cường thu hút FDI vào Việt Nam 1. Giải pháp về quy hoạch Đẩy nhanh tiến độ xây dựng và phê duyệt các quy hoạch còn thiếu; rà soát để định kỳ bổ sung, điều chỉnh các quy hoạch đã lạc hậu nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư trong việc xác định và xây dựng dự án. Quán triệt và thực hiện thống nhất các quy định mới của Luật Đầu tư năm 2005 trong công tác quy hoạch. Hoàn chỉnh quy hoạch sử dụng đất, công bố rộng rãi quy hoạch, tạo điều kiện để đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng cho các dự án đầu tư. 2. Giải pháp về luật pháp, chính sách Tiếp tục rà soát pháp luật, chính sách để sửa đổi hoặc loại bỏ các điều kiện áp dụng ưu đãi đầu tư không phù hợp với cam kết của Việt Nam với WTO và có giải pháp đảm bảo quyền lợi của nhà đầu tư liên quan. Xây dựng văn bản hướng dẫn các địa phương và doanh nghiệp về lộ trình cam kết mở cửa ĐTNN làm cơ sở xem xét cấp giấy chứng nhận đầu tư. Theo dõi, giám sát việc thi hành pháp luật về đầu tư và DN để kịp thời phát hiện và xử lý các vướng mắc phát sinh. Chính phủ cần hướng vào chính sách vận động, thu hút FDI đối với các tập đoàn đa quốc gia cũng như việc đẩy mạnh khai thác thế mạnh của các tập đoàn kinh tế mạnh của khu vực và thế giới. Cần phải nhìn nhận nghiêm túc mặt trái của “cuộc chiến chào mời đầu tư” của các địa phương để tránh ảnh hưởng đến phúc lợi xã hội của điạ phương tiếp nhận FDI do những ưu đãi không cần thiết. Đồng thời, cần nhanh chóng thực hiện chính phủ điện tử, đầu tư nguồn nhân lực, vốn để thiết lập các trung tâm điều hành tại Cục Đầu tư nước ngoài, Sở kế hoạch và đầu tư, ban quản lý được nối mạng với doanh nghiệp FDI để cập nhật thông tin và giải quyết các vấn đề kịp thời, hiệu quả. Cần có chính sách ưu tiên phát triển ngành trong từng tỉnh và khu công nghiệp. Trước hết cần coi trọng và nâng cao hiệu quả ĐTNN dựa trên lợi thế của từng tỉnh và khu công nghiệp. Xây dựng môi trường đầu tư thân thiện, minh bạch, ổn định cho các nhà ĐT trong nước và nước ngoài, khắc phục những trở ngại đã được đề cập nhiều lần. Các cơ quan chức năng cần làm rõ những vấn đề phân cấp mạnh cho địa phương nhưng cũng làm rõ quyền hạn của chính quyền địa phương để tạo tâm lý an toàn cho nhà đầu tư bên cạnh việc cải thiện năng lực quản lý. 3. Giải pháp về xúc tiến đầu tư - Các Bộ, ngành, ban tiếp tục rà soát, cập nhật bổ sung danh mục kêu gọi đầu tư phù hợp với nhu cầu phát triển và quy hoạch phát triển ngành, địa phương. - Triển khai nhanh việc thành lập bộ phận XTĐT tại một số địa bàn trọng điểm. Đồng thời, thực hiện tốt Chương trình XTĐT quốc gia giai đoạn 2007-2010 để đảm bảo kinh phí cho vận động thu hút vốn FDI. - Tổ chức hiệu quả các cuộc hội thảo về ĐT ở trong nước và nước ngoài. Nâng cấp trang thông tin điện tử về ĐTNN cập nhật và chất lượng tài liệu xúc tiến đầu tư bằng một số ngôn ngữ đáp ứng nhu cầu của số đông nhà đầu tư. - Tăng cường vận động đầu tư theo phương thức làm việc trực tiếp với các tập đoàn lớn, tại các địa bàn trọng điểm kêu gọi đầu tư vào các DA lớn. Chủ động tiếp cận và hỗ trợ các nhà đầu tư tiềm năng có nhu cầu ĐT vào Việt Nam. - Tăng cường các biện pháp cải thiện tốc độ giải ngân vốn FDI. Tập trung giải quyết các ách tắc trong ĐT để các DA được triển khai đúng tiến độ, tạo thuận lợi cho dòng chảy ĐTNN vào Việt Nam. Hiện nay, Bộ KH&ĐT đã trình Thủ tướng phê duyệt đề án thúc đẩy giải ngân vốn FDI và đang triển khai thực hiện quyết liệt. Đây là đề án rất được kỳ vọng nhằm tạo sự chuyển biến lớn trong giải ngân FDI. 4. Giải pháp về cải thiện cơ sở hạ tầng - Tiến hành tổng rà soát, điểu chỉnh, phê duyệt và công bố các quy hoạch về kết cấu hạ tầng đến năm 2020 làm cơ sở thu hút đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng. - Tranh thủ tối đa các nguồn lực để đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, đặc biệt là nguồn vốn ngoài NSNN; ưu tiên các lĩnh vực cấp, thoát nước, vệ sinh môi trường; hệ thống đường bộ cao tốc, hai hành lang kinh tế Việt Nam-Trung Quốc; nâng cao chất lượng dịch vụ đường sắt. Trước mắt tập trung chỉ đạo, giải quyết tốt việc cung cấp điện, trong mọi trường hợp không để xảy ra tình trạng thiếu điện đối với các cơ sở SX. Tăng cường nghiên cứu xây dựng chính sách và giải pháp khuyến khích SX và sử dụng điện từ và các loại năng lượng mới. - Mở rộng hình thức cho thuê cảng biển, mở rộng đối tượng cho phép ĐT DV cảng biển, đặc biệt là DV logistic để tăng cường năng lực cạnh tranh của hệ thống cảng biển Việt Nam; kêu gọi vốn ĐT các cảng lớn của các khu vực KT. - Tập trung thu hút vốn đầu tư vào một số DA bưu chính-viễn thông và công nghệ thông tin để phát triển các dịch vụ mới và phát triển hạ tầng mạng. Đẩy mạnh đầu tư vào các lĩnh vực đã cam kết khi gia nhập WTO. 5. Giải pháp về lao động, tiền lương - Đẩy nhanh việc triển khai kế hoạch tổng thể về đào tạo nhằm nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 40% vào năm 2010. Nghiên cứu chuyển dịch cơ cấu LĐ theo tốc độ chuyển dịch cơ cấu KT. - Tiếp tục hoàn thiện chính sách về LĐ, tiền lương phù hợp trong tình hình mới; tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật đối với người sử dụng LĐ nhằm đảm bảo điều kiện làm việc và đời sống cho người LĐ. - Nâng cao hiểu biết pháp luật về LĐ thông qua tuyên truyền và giáo dục pháp luật cho người LĐ, người sử dụng LĐ trong các DN có vốn ĐTNN, đảm bảo chính sách, pháp luật về lao động và tiền lương được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc. 6. Giải pháp về cải cách hành chính - Thực hiện tốt việc phân cấp quản lý nhà nước đối với FDI, đặc biệt trong việc phê duyệt, cấp Giấy chứng nhận đầu tư, quản lý tốt các dự án FDI, gắn với việc tăng cường hợp tác, hỗ trợ, phối hợp hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát việc thi hành pháp luật về đầu tư. - Cần tăng cường năng lực xem xét, thẩm định, giám sát của nhà nước và sự phối hợp giữa các ngành, giữa Chính phủ với các địa phương để cải thiện chất lượng thu hút FDI. - Đơn giản hóa và công khai quy trình, thủ tục hành chính đối với ĐTNN, thực hiện cơ chế "một cửa" trong việc giải quyết thủ tục ĐT. Đảm bảo thống nhất các quy trình, thủ tục tại các địa phương và phù hợp với điều kiện cụ thể. 7. Ưu tiên phát triển nội lực Trong phát triển, nội lực vẫn là quyết định nhất, không nên ưu tiên FDI thái quá. Phát triển hài hòa, gắn kết và bổ sung lẫn nhau giữa FDI và ĐT trong nước, nhất là với khu vực tư nhân. Đặc biệt ngay trước mắt, chúng ta rất cần xem xét cẩn trọng các nguồn lực “đối ứng” ở trong nước để tiếp nhận các dự án FDI đang tăng lên nhanh chóng, nhất là với một số dự án qui mô hàng tỉ USD đang vào nhiều như hiện nay. Những nguồn lực về con người - đội ngũ quản lý nhà nước các ngành, các cấp; đội ngũ lao động làm việc cho các DN FDI; những nguồn lực khác: điện, giao thông, hạ tầng, các ngành công nghiệp và dịch vụ hỗ trợ, các nguồn nguyên liệu... sẽ cần cải thiện rất nhiều cả về số lượng và chất lượng. 8. Một số giải pháp khác Trong các giải pháp nêu trên cần phải tính đến yếu tố vùng, miền cho các định hướng ưu tiên, đặc thù... phù hợp thực tế để dần thu hẹp khoảng cách giữa các vùng, miền trong thu hút FDI phục vụ phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn nói riêng và cả nước nói chung. Tiếp tục nâng cao hiệu quả việc chống tham nhũng, tiêu cực và tình trạng nhũng nhiễu đối với nhà đầu tư. Đề cao tinh thần trách nhiệm cá nhân trong xử lý công việc, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí ở các cơ quan quản lý nhà nước. MỤC LỤC Trang