Đề tài Tìm hiểu về hoạt động ngân hàng thương mại

I. Hoạt động ngân hàng thương mại Ngân hàng là một loại hình tổ chức có vai trò quan trọng đối với nền kinh tế nói chung và đối với từng cộng đồng địa phương nói riêng, cung cấp một danh mục các dịch vụ tài chính đa dạng nhất - đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán. Thành công của ngân hàng hoàn toàn phụ thuộc vào năng lực trong việc xác định các dịch vụ tài chính mà xã hội có nhu cầu, thực hiện các dịch vụ đó một cách có hiệu quả và bán chúng tại một mức giá cạnh tranh. Trong quá trình hoạt động, các ngân hàng ngày nay đang phải chịu những sức ép rất lớn: Một mặt phải đáp ứng các mục tiêu của cổ đông, nhân viên, người gửi tiền và các khách hàng vay vốn; mặt khác lại phải đảm bảo yêu cầu của các nhà quản lý và sự lành mạnh của danh mục vay vốn, đầu tư cũng như của chính sách hoạt động mà ngân hàng đề ra. Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của các tổ chức ngân hàng, ngày nay có nhiều ngân hàng phải viện tới thị trường tiền tệ và thị trường vốn để tăng cường khả năng huy động vốn thông qua việc bán cổ phiếu, trái phiếu và các công cụ nợ ngắn hạn. Trong nhiều trường hợp, thị trường địa phương không thể cung cấp đủ vốn (chủ yếu là dưới hình thức tiền gửi) để đáp ứng yêu cầu ngày càng tăng của khách hàng về tín dụng và các dịch vụ mới. Tuy nhiên việc ngân hàng ra nhập thị trường mở để huy động thêm vốn cũng có nghĩa là các bản báo cáo tài chính của ngân hàng được giới đầu tư và công chúng xem xét kỹ lưỡng. Thực tế này đã tạo ra một sức ép lớn đối với hội đồng quản trị trong việc đặt ra và đạt được các mục tiêu trong hoạt động ngân hàng. Bên cạnh xu hướng trên, sự cạnh tranh đối với các khoản vay truyền thống của ngân hàng và tiền gửi của khách hàng cũng gia tăng một cách mạnh mẽ, rất nhiều Công ty lớn - là những khách hàng vay vốn lớn nhất và tốt nhất của ngân hàng những năm gần đây đã từ bỏ hệ thống ngân hàng để tự huy động vốn, hoặc trực tiếp từ thị trường mở, hoặc thông qua các tổ chức phi ngân hàng (như các Công ty chứng khoán và Công ty tài chính). Sự thay đổi cơ cấu đó chẳng những làm giảm doanh thu ngân hàng mà còn đưa tới sự dịch chuyển trong cơ cấu danh mục cho vay trong đó các món cho vay lớn, chất lượng cao giảm dần và các khoản cho vay đối với doanh nghiệp nhỏ chất lượng thấp, rủi ro cao lại tăng dần. Các ngân hàng buộc phải thường xuyên đánh giá lại chính sách huy động vốn và cho vay, xem xét lại các kế hoạch mở rộng và tăng trưởng, đánh giá mối quan hệ giữa thu nhập và rủi ro trong môi trường cạnh tranh mới này. Ngoài ra một vấn đề nữa cũng cần được nhắc tới là sự phá sản của ngân hàng. Nhiều trường hợp ngân hàng phá sản có liên quan tới những sai lầm trong hoạt động quản lý, do lừa đảo hoặc do sự bất ổn định trong nền kinh tế. Điều này đòi hỏi những tiêu chuẩn mới trong hoạt động quản trị ngân hàng. Hoạt động quan trọng nhất đối với bất kỳ ngân hàng nào - khả năng sinh lợi và rủi ro. Về bản chất, ngân hàng thương mại cũng đơn giản chỉ là một tập đoàn kinh doanh được tổ chức vì mục tiêu tối đa hoá giá trị của cổ đông với mức rủi ro có thể chấp nhận được. Sự gia tăng đột ngột về các vụ phá sản của ngân hàng trên toàn thế giới gần đây cho thấy rằng mục tiêu đối đa hhoá lợi nhuận với mức rủi ro có thể chấp nhận là không dễ gì đạt được. Việc theo đuổi mục tiêu này đòi hỏi ngân hàng phải không ngừng tìm kiếm những cơ hội mới nhằm thúc đẩy sự tăng trưởng, nâng cao hiệu quả hoạt động, hiệu quả kế hoạch hoá và hiệu quả kiểm soát. Muốn vậy các nhà điều hành ngân hàng phải thường xuyên đánh giá hoạt động của ngân hàng thông qua các báo cáo tài chính - đặc biệt là Bảng cân đối kế toán, Báo cáo thu nhập. II. Đánh giá hoạt động của một ngân hàng 1. Xác định những mục tiêu dài hạn của ngân hàng. Bước đầu tiên trong quá trình phân tích báo cáo tài chính của ngân hàng là phải xác định những mục tiêu mà ngân hàng nên hoặc đang theo đuổi. Hoạt động của ngân hàng phải được định hướng theo những mục tiêu cụ thể. Để có thể đánh giá công bằng tình hình hoạt động của ngân hàng, trước hết chúng ta cần phải đánh giá khả năng của ngân hàng trong việc đạt được những mục tiêu mà hội đồng quản trị đã đề ra. Chắc chắn mỗi ngân hàng có các mục tiêu độc đáo của họ. Một số ngân hàng mong muốn tăng trưởng nhanh hơn và đạt được các mục tiêu tăng trưởng dài hạn. Ngược lại có ngân hàng muốn ổn định - tối thiểu hoá rủi ro, đảm bảo sự lành mạnh cho ngân hàng nhưng với mức thu nhập khiêm tốn cho các cổ đông. 2. Tối đa hoá giá trị Công ty: Mục tiêu then chốt của bất kỳ ngân hàng nào. Trong khi tất cả các mục tiêu nêu trên đều có những vấn đề cần xem xét, mọi ngân hàng nhận thấy rằng họ phải tập trung cao độ vào giá trị cổ phiếu của ngân hàng. Cùng với sự trợ giúp của khoa học kỹ thuật, những nguyên tắc cơ bản về quản trị tài chính đã khẳng định chắc chắn rằng tối đa hoá giá tị cổ phiếu của ngân hàng là một mục tiêu then chốt cần được ưu tiên hơn các mục tiêu khác. Ngân hàng cũng là doanh nghiệp và các cổ đông cũng rất quan tâm tới điều gì sẽ xảy ra với giá trị và thu nhập của cổ phiếu. Nếu giá trị cổ phiếu không thể tăng như mong đợi, các nhà đầu tư hiện tại có thể tìm cách bán cổ phiếu của họ và ngân hàng sẽ gặp khó khăn trong việc huy động thêm vốn mới để hỗ trợ cho sự tăng trưởng trong tương lai. Rõ ràng là khi đó ngân hàng nên theo đuổi mục tiêu tối đa hoá giá trị cổ phiếu. Những nghiên cứu trong thời gian qua cho thấy giá trị cổ phiếu của ngân hàng rất nhảy cảm với những thay đổi về lãi suất, với chu kỳ kinh tế và với khu vực thị trường của ngân hàng. Rõ ràng hội đồng quản trị có thể thực hiện chính sách tăng cường thu nhập trong tương lai, hạn chế rủi ro hoặc theo đuổi một sự kết hợp của hai mục tiêu này nhằm làm tăng giá trị cổ phiếu. 3. Các tỷ lệ đo lường khả năng sinh lời: Đại diện cho giá trị cổ phiếu. Về mặt lý thuyết, giá trị thị trường của cổ phiếu là chỉ số tốt nhất phản ánh tình hình hoạt động kinh doanh của Công ty bởi nó thể hiện sự đánh giá của thị trường đối với Công ty đó. Tuy nhiên chỉ số này thường không đáng tin cậy trong lĩnh vực ngân hàng. Lý do ở đây là hầu hết các cổ phiếu ngân hàng, đặc biệt là cổ phiếu của các ngân hàng nhỏ không được giao dịch tích cực trên thị trường quốc tế cũng như thị trường trong nước. Thực tế này buộc các nhà phân tích tài chính phải sử dụng các tỷ lệ về khả năng sinh lời để thay thế cho chỉ số giá trị thị trường. 4. Các tỷ lệ chủ yếu phản ánh khả năng sinh lời trong hoạt động ngân hàng Các tỷ lệ quan trọng nhất đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng được sử dụng hiện nay gồm: Tỷ lệ thu nhập trên vốn chủ sở hữu (ROE) = (1) Thu nhập sau thuế Vốn chủ sở hữu Tỷ lệ thu nhập trên tổng tài sản (ROA) = (2) Thu nhập sau thuế Tổng tài sản Tỷ lệ nhập lãi cận biên (NIM) = (3) Thu lãi từ các khoản vay và đầu tư Chứng khoán - chi phí trả lãi cho tiền gửi và nợ khác Tổng tài sản* Tỷ lệ thu nhập ngoài Lãi cận biên = (4) Thu ngoài lãi - Chi phí ngoài lãi Tổng tài sản * Rất nhiều cơ quan quản lý ngân hàng thích sử dụng tài sản sinh lời để làm mẫu số trong công thức (3) và (4). Tài sản sinh lời là những tài sản tạo ra nguồn thu cho ngân hàng dưới dạng thu lãi hoặc thu ngoài lãi và chủ yếu là khoản mục đầu tư và cho vay. Lý do ở đây là người ta so sánh thu nhập của ngân hàng với tài sản sinh lời (tạo ra chủ yếu nguồn thu cho ngân hàng) thay vì với tài sản. Tỷ lệ thu nhập hoạt động cận biên = (5) Tổng thu từ hoạt động - Tổng chi phí Tổng tài sản Thu nhập cận biên trước những giao dịch đặc biệt (NRST) = (6) Thu nhập sau thuế + Lãi (lỗ) từ hoạt động kinh doanh chứng khoán + Các khoản bất thường khác Tổng tài sản Thu nhập trên Cổ phiếu (EPS) = (7) Thu nhập sau thuế Tổng số cổ phiếu thường hiện hành Giống như tất cả các chỉ số tài chính khác, mỗi tỷ lệ đo lường khả năng sinh lời thường có những biến động lớn qua các năm và phụ thuộc vào từng thị trường khác nhau. Diễn giải các tỷ lệ đo lường khả năng sinh lời. Những khía cạnh về khả năng sinh lời mà các tỷ lệ nêu trên phản ánh không khác nhau đáng kể. ROA là một thông số chủ yếu về tính hiệu quả quản lý. Nó chỉ ra khả năng của hội đồng quản trị ngân hàng trong quá trình chuyển tài sản của ngân hàng thành thu nhập ròng. ROE là một chỉ tiêu đo lường tỷ lệ thu nhập cho các cổ đông của ngân hàng. Nó thể hiện thu nhập mà các cổ đông nhận được từ việc đầu tư vào ngân hàng (tức là đầu tư chấp nhận rủi ro để hy vọng có được thu nhập ở mức hợp lý). Tỷ lệ thu nhập hoạt động cận biên, tỷ lệ thu nhập lãi cận biên, tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên là các thước đo tính hiệu quả cũng như khả năng sinh lời. Chúng chỉ ra năng lực của hội đồng quản trị và nhân viên ngân hàng trong việc duy trì sự tăng trưởng của các nguồn thu (chủ yếu là thu từ các khoản cho vay, đầu tư và phí dịch vụ) so với mức tăng của chi phí (chủ yếu là chi phí trả lãi cho tiền gửi, những khoản vay trên thị trường tiền tệ, tiền lương nhân viên và phúc lợi). Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa thu từ lãi và chi phí trả lãi mà ngân hàng có thể đạt được thông qua hoạt động kiểm soát chặt chẽ tài sản sinh lời và theo đuổi các nguồn vốn có chi phí thấp nhất. Trái lại tỷ lệ thu nhập ngoài lãi cận biên đo lường mức chênh lệch giữa nguồn thu ngoài lãi, chủ yếu là nguồn thu phí từ các doanh nghiệp với các chi phí ngoài lãi mà ngân hàng phải chịu (gồm tiền lương, chi phí sửa chữa, bảo hành thiết bị, và chi phí tổn thất tín dụng). Đối với hầu hết các ngân hàng, chênh lệch ngoài lãi thường là âm - chi phí ngoài lãi nhìn chung vượt quá thu từ phí, mặc dù tỷ lệ thu từ phí trong tổng các nguồn thu của ngân hàng đã tăng rất nhanh trong những năm gần đây. Thu nhập, cận biên trước các giao dịch đặc biệt đo lường thu nhập của ngân hàng từ những nguồn vốn ổn định bao gồm cả thu nhập từ khoản cho vay, đầu tư và thu phí từ việc bán các dịch vụ tài chính, so với tổng nguồn vốn của ngân hàng. Các khoản mục bất thường, như tiền lời từ việc bán tài sản thiết bị hay những khoản lãi và lỗ từ kinh doanh chứng khoán, thường không được các nhà phân tích tài chính tính tới trong việc đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng. Thu nhập cổ phiếu (EPS) đo lường trực tiếp thu nhập của những người sở hữu ngân hàng - các cổ đông - tính trên mỗi cổ phiếu hiện đang lưu hành. Một biện pháp đo lường hiệu quả chi tiêu thu nhập truyền thống khác mà các nhà quản lý sử dụng để điều hành ngân hàng là chênh lệch lãi suất bình quân (hay chênh lệch lãi suất đầu vào - đầu ra). Chênh lệch lãi suất bình quân = Tu từ lãi Tổng tài sản sinh lời - (8) Tổng chi phí trả lãi Tổng nguồn vốn phải trả lãi Chênh lệch lãi suất bình quân đo lường hiệu quả đối với hoạt động trung gian của ngân hàng trong quá trình huy động vốn và cho vay, đồng thời nó cũng đo lường cường độ cạnh tranh trong thị trường của ngân hàng. Nếu các nhân tố khác không đổi, chênh lệch lãi suất bình quân của ngân hàng sẽ giảm khi sự cạnh tranh tăng lên. Một thước đo khả năng sinh lợi khác là tỷ lệ hiệu suất sử dụng tài sản cố định. Tỷ lệ này có thể được chia thành 2 phần quan trọng, phần thứ nhất là mức lãi thu bình quân trên tài sản và mức thu ngoài lãi bình quân trên tài sản. Bộ phận thứ hai chủ yếu gồm phí thu từ các dịch vụ (các khoản tiền gửi tiết kiệm hay các dịch vụ tín khác). Tổng thu từ Hoạt động Thu nhập lãi Thu nhập ngoài lãi = + (9) Tổng tài sản Tổng tài sản Tổng tài sản Khi cạnh tranh trên thị trường tín dụng gia tăng và các khoản cho vay kém chất lượng ngày càng nhiều thì một số lớn các ngân hàng đã trú trọng đến nguồn thu ngoài lãi. Một thước đo phản ánh tầm quan trọng tương đối giữa tài sản không sinh lời và những tài sản khác ( như các khoản cho vay và đầu tư chứng khoán) được sử dụng một cách rộng rãi và tỷ lệ tài sản sinh lời. Tỷ lệ tài sản sinh lời Tổng tài sản sinh lời Các khoản cho vay + Các khoản cho thuê + Đầu tư chứng khoán = = Tổng tài sản Tổng tài sản Tổng tài sản – Tài sản không sinh lời = ( 10) Tổng tài sản Khi tài sản sinh lời giảm, hội đồng quản trị và nhân viên ngân hàng phải làm việc tích cực hơn để có thể duy trì mức thu nhập hiện đại 5. Các mô hình về khả năng sinh lời Để đánh giá tình hình hoạt động của Ngân hàng, người ta thường sử dụng các đẳng thức thể hiện mối liên hệ giữa các tỷ lệ sinh lời. Ví dụ, hai chỉ số quan trọng nhất là ROE và ROA liên hệ chặt chẽ với nhau. Cả hai có cùng tỷ số là thu nhập sau thuế. Vì thế hai tỷ số này có mối liên hệ trực tiếp như sau Tổng tài sản ROE = ROA x ( 11) Tổng vốn chủ sở hữu Nói cách khác: Thu nhập sau thuế Thu nhập sau thuế Tổng tài sản = x Tổng vốn chủ sở hữu Tổng tài sản Tổng vốn chủ sở hữu Nhưng chúng ta lưu ý rằng: thu nhập ròng bằng tổng thu nhập trừ đi các chi phí hoạt động ( gồm cả chi phí cả lãi) và thuế. Vì vậy, ta có công thức Tổng thu hoạt động - Tổng chi phí hoạt động – thuế Tổng tài sản ROE = X Tổng tài sản Tổng vốn chủ sở hữu Mối quan hệ trong công thức ( 12) và ( 13) cho thấy thu nhập của mỗi ngân hàng rất nhạy cảm với phương thức tài trợ tài sản – sử dụng nhiều nợ hơn ( gồm cả tiền gửi) hoặc nhiều vốn chủ sở hữu hơn. Thậm chí một ngân hàng có ROA thấp có thể đạt được ROE khá cao thông qua việc sử dụng nhiều nợ ( đòn bẩy tài chính) và sử dụng tối thiểu vốn chủ sở hữu. Trên thực tế, mối quan hệ ROA và ROE thể hiện rõ sự đánh đổi cơ bản giữa rủi ro và thu nhập mà các nhà quản lý ngân hàng phải đối mặt. Ví dụ, nếu ngân hàng đặt mục tiêu ROE là 10% và dự kiến ROA trong năm khoảng 1% thì ngân hàng phải có tỷ lệ tài sản : Vốn chủ sở hữu là : 10 : 1. Theo công thức ( 11) ta có: Tổng tài sản 0,01 * 10$ * 100 ROE = ROA x = = 10% Tổng vốn chủ sở hữu 1$ ROE = Thu nhập sau thuế Thu nhập trước thuế và lãi (lỗ) từ kinh doanh chứng khoán x Thu nhập trước thuế và lãi (lỗ) từ kinh doanh chứng khoán Tổng thu từ hoạt động x Tổng thu từ hoạt động Tổng tài sản x Tổng tài sản Tổng vốn chủ sở hữu ROE = Hiệu quả quản lý Thuế x Hiệu quả kiểm soát chi phí x Hiệu quả sử dụng tài sản x Tỷ trọng vốn chủ sở hữu 6. Tách các chỉ số phân tích lợi nhuận trên tài sản Các yếu tố cấu thành ROA Thu nhập cận biên = Thu từ lãi – Chi phí trả lãi Tổng tài sản Cộng Thu nhập ngoài lãi cận biên = Thu ngoài lãi - Chi phí trả lãi Tổng tài sản Trừ Mức độ tác động của các giáo dịch đặc biệt tới thu nhập ròng* = Các khoản thu chi đặc biệt Tổng tài sản Trừ Thu nhập trên tài sản (ROA hay khả năng tạo ra thu nhập từ tài sản của ngân hàng) = Thu nhập sau thuế Tổng tài sản * Các khoản thu chi đặc biệt bao gồm dự phòng tổn thất tín dụng, thuế, lãi (lỗ) từ kinh doanh chứng khoán và thu nhập hay lỗ bất thường. Việc tách các chỉ số đo lường khả năng sinh lời của ngân hàng thành những bộ phận tương ứng giúp các nhà quản lý xác định những nguyên nhân khó khăn và tìm ra các giải pháp cho vấn đề mà ngân hàng đang phải đối mặt. Sự phân tích trên cho thấy khả năng sinh lời của một ngân hàng phụ thuộc vào một số yếu tố quan trọng sau: - Việc sử dụng thận trọng đòn bẩy tài chính (hay tỷ trọng tài sản ngân hàng được tài trợ bằng nợ so với vốn chủ sở hữu). - Việc sử dụng thận trọng đòn bẩy hoạt động từ tài sản cố định (hay tỷ trọng của chi phí cố định đưa vào sử dụng củng cố lợi nhuận hoạt động trước thuế cùng với sự tăng trưởng các hoạt động đầu ra). - Kiểm soát thận trọng chi phí hoạt động để tăng các nguồn thu. - Quản lý thận trọng danh mục đầu tư để đáp ứng yêu cầu thanh khoản, đồng thời đảm bảo khả năng sinh lời cao nhất từ danh mục tài sản. - Kiểm soát chặt chẽ rủi ro của ngân hàng để những khoản thu lỗ không vượt qua thu nhập của vốn chủ sở hữu. Kết luận Để đạt được mục tiêu tối đa hoá lợi nhuận và mức rủi ro có thể chấp nhận trước sức ép canh tranh và áp lực từ phía các nhà lật pháp ngày càng lớn, các nhà điều hành ngân hàng phải tăng cường đánh giá, so sánh tình hình hoạt động của mình với các ngân hàng khác nhằm xác định và giải quyết vấn đề, củng cố sự phát triển của ngân hàng trong tương lai. Hai khía cạnh then chốt trong hoạt động ngân hàng đó là khả năng sinh lời và rủi ro hoạt động. Khả năng sinh lời là mục tiêu quan trọng hơn bởi vì mức thu nhập hợp lý giúp bảo toàn vốn, cung cấp cơ sở cho sự sống còn và tăng trưởng trong tương lai của ngân hàng. Mỗi tỷ số cụ thể nhằm giúp cho nhà quản lý có thể xác định được các vấn đề trong tình hình thu nhập của ngân hàng. Việc theo đuổi mục tiêu lợi nhuận của ngân hàng cần được kết hợp hài hoà với việc hạn chế rủi ro.