Đề tài Tổng quan về khoáng Iod - Flour và Kẽm

GIỚI THIỆU VỀ CÁC LOẠI KHOÁNG A – KHOÁNG LÀ GÌ? ĐỊNH NGHĨA -Thành phần hóa học của chất sống ngoài nước (60-80% trọng lượng cơ thể), các hợp chất hữu cơ như protein, lipid, glucid, vitamin, acid nucleic còn có các hợp chất vô cơ như các dạng muối Ca, Na, K, Cl-, PO43- … mà người ta gọi là chất khoáng. -Thành phần khoáng của động vật và thực vật là phần còn lại sau các quá trình oxy hóa do nhiệt (nung ở nhiệt độ cao) hay do phản ứng hóa học (acid HNO3 hay HCl). Phần khoáng còn lại này thường được gọi là tro (Ash). -Bản chất hóa học của khoáng là các nguyên tố thuộc bảng phân loại tuần hoàn. Chỉ có 78 nguyên tố là được tìm thấy trong mô bào của động vật và người. Trong đó, chỉ một số nguyên tố là cần thiết, chức năng sinh học đã được xác định (Macrominerals – Ca, P, Mg, Na, K, Cl, S, Fe, Cr, Cu, Mo, Mn, Zn, Fe…), một số nguyên tố tuy hàm lượng rất nhỏ nhưng độc tính lại cao (Toxic metals – Cd, Hg, Pb, Ag…), còn lại giữ vai trò và chức năng gìvẫn chưa được khám phá(Newer trace minerals - Si, B, V, As, Sn, …). PHÂN LOẠI - VAI TRÒ - CHỨC NĂNG Phân loại: *Có thể chia khoáng làm 2 nhóm: -Nguyên tố chính (nguyên tố đa lượng): Ca, P, K, Cl,Na, Mg… là những nguyên tố tồn tại trong cơ thể với hàm lượng lớn hơn 5g, mức độ cần thiất trong các bữa ăn vượt quá 100mg/ngày. Khoáng đa lượng chiếm 80-90% tổng lượng khoáng. -Nguyên tố vết (vi lượng & siêu vi lượng): Fe, Zn, Cu, Mn, Mo… là những nguyên tố tồn tại trong cơ thể với hàm lượng nhỏ hơn 5g, mức độ cần thiất trong các bữa ăn nhỏ hơn 100mg/ngày. Có khoảng 15 nguyên tố vết tồn tại trong các hoocmon, vit, E, các loại protein và giữ chức năng sinh hóa rõ ràng, chúng luôn kết hợp với các nguyên tố khác (Li và Na, Rb và K…) *Hoặc theo chức năng sinh học, có thể chia như sau: -Nguyên tố cơ bản: bao gồm các nguyên tố chính (Ca, P, Mg, Na, K, S…), và một số nguyên tố vết (Fe, Zn, Mn, Mo…), giữ nhiều vai trò trong cơ thể như chất dẫn điện, thành phần E, tham gia xây dựng các tế bào, có trong thành phần răng, xương… -Nguyên tố không cơ bản (Si, As, Sn, B, V…) : chức năng chưa được nghiên cứu. -Nguyên tố độc (Cd, Hg,Pb, Ag…) : yêu cầu trong cơ thể rất nhỏ, nếu vượt quá giới hạn sẽ gây độc cho cơ thể. Vai trò – Chức năng sinh học: -Mặc dù chiếm hàm lượng nhỏ nhưng khoáng chất có vai trò rất quan trọng trong hoạt động sống của sinh vật. -Chúng có 2 chức năng cơ bản:à chức năng cấu trúc à chức năng điều hoà các hoạt động sống * Khoáng đa lượng: Làm mạnh và vững chắc cho khung xương (Ca, P, Mg) Là những chất điện ly, chất dẫn điện chủ yếu (Na, K, Cl) Tham gia cấu trúc protein (S) Giữ một số chức năng đặc biệt trong tế bào. * Khoáng vi lượng: +Tham gia vào thành phần các loại E (metalo enzyme), xúc tác phản ứng sinh hóa trong cơ thể ( Fe, Cu) +Là tác nhân trao đổi chất trong các phản ứng oxy hóa khử sinh học và chuỗi hô hấp với vai trò vận chuyển điện tử. +Tham gia vào thành phần của các loại protein. * Các loại khoáng đối kháng: +Nhiều loại khoáng đa lượng hay vi lượng là đối kháng với các loại khoáng về khả năng hấp thụ tại ruột (một lượng lớn Cu trong khẩu phần ăn sẽ làm giảm hấp thụ Fe è bệng do thiếu hụt Fe) +Một số hợp chất hữu cơ có thể làm giảm (như chất xơ, acid oxalic, acid phytid…),hay tăng khả năng hấp thụ chất khoáng (acid amin, acid citric, acid lactid, một số loại cacbon hydrat…) NGUỒN GỐC & SỰ CẦN THIẾT CỦA CÁC LOẠI KHOÁNG 1) Nguồn gốc: -Hầu hết các loại khoáng (đa lượng, vi lượng, không cơ bản, độc) được đưa vào cơ thể qua thức ăn có nguồn gốc từ đất (thực vật, rau, trái, hạt…) -Một lượng ít hơn được cung cấp từ nước (nước khoáng) -Một lượng ít hơn được hấp thu qua phổi từ không khí (bụi, khói…) 2) Sự cần thiết của khoáng đối với cơ thể: -Nếu quá trình cung cấp các loại khoáng không đủ so với nhu cẩu sẽ dẫn đến các triệu chứng bệnh lý (thiếu máu do thiếu Fe, Cu; còi xương, loãng xương do thiếu Ca, P; bướu cổ do thiếu Iot) -Mỗi loại khoáng có một giới hạn riêng của mình và sẽ trở thành độc tố nếu mức cung cấp vượt quá xa giới hạn cho phép, vượt quá khả năng bài tiết, khử độc của hệ tiêu hóa và bài tiết. Hầu hết các loại khoáng đều có thể gây ra một vài độc tố nếu mức cung cấp thừa. Sự hấp thụ khoáng: -Các loại khoáng cũng như dẫn xuất, phức hợp của chúng không được cơ thể hấp thụ giống nhau về cơ chế cũng như về mức độ. -Các yếu tố như tuổi tác, giới tính, giống loài, sức khỏe, trạng thái, dinh dưỡng, chế độ ăn uống đều có ảnh hưởng đến sự hấp thụ khoáng và khả năng chuyển hóa của chúng. -Khoáng có giá trị sinh học khi được hấp thụ từ thức ăn qua thành ruột, sau đó chúng đi vào hệ thống chuyên hóa và được vận chuyển bằng một loại protein đặc biệt đến nơi tích lũy hoặc các vị trí xảy ra các phản ứng sinh lý, sinh hóa. Trong bài báo cáo này, chúng em sẽ trình bày chi tiết về 3 loại khoáng : Iod, Fluor, kẽm với những tính chất, chức năng, sự biến đổi, nhu cầu và tác hại.. của chúng trong các loại thực phẩm mà chúng ta sử dụng hàng ngày đã ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ và sự phát triển của chúng ta. Bài báo cáo với mục đích : giúp các bạn hiểu được phần nào tầm quan trọng của những nguyên tố vi lượng trên tuy chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng khi thiếu chúng sẽ dẫn đến tác hại rất nguy hiểm đến sức khoẻ và sự phát triển bình thường của con người. Trên cơ sở đó chúng ta có những biện pháp, chế độ ăn uống hợp lý, đủ chất để ngăn ngừa, phòng chống những tác hại do chúng gây ra. IOD Giới thiệu: Iod (có gốc từ tiếng Hy Lạp Iodes, nghĩa là "tím"; tên gọi chính thức theo Hiệp hội Quốc tế về Hóa Lý thuyết và Ứng dụng là Iodine) là một nguyên tố hoá học. Trong bảng tuần hoàn nó có ký hiệu I và số nguyên tử 53. Đây là một trong các nguyên tố vi lượng cần cho sự sống của nhiều sinh vật. Về mặt hoá học, iod ít hoạt động nhất và có độ âm điện thấp nhất trong các halogen. Mặc dù Astatin được cho là còn ít hoạt động hơn với độ âm điện thấp hơn, nguyên tố đó quá hiếm để khẳng định giả thuyết này. Iod được dùng nhiều trong y khoa, nhiếp ảnh, thuốc nhuộm. Giống như các halogen khác (thuộc nhóm nguyên tố VII trong bảng tuần hoàn), iod thường có mặt ở dạng phân tử hai nguyên tử, I2. Vai trò - Iod là một nguyên tố lượng nhỏ không thể thay thế được trong dinh dưỡng cơ thể. Vai trò của Iodđược biết ngay từ đầu thế kỷ trước, hồi đó người ta đã nói nó liên quan tới các “dịch” bướu cổ. Tổng số iod trong cơ thể là 20 – 25 mg, tập trung ở tuyến giáp, cơ, da, xương . - Năm 1895 người ta phát hiện iod trong tuyến giáp ( tuyến này bám vào sụn giáp của khí quản, ngay trước cổ). Sau đó, phát hiện rằng tuyến giáp hoạt động bằng cách tiết ra chất thyroxin, chất này chứa tới 65% iốt. Đến nay đã biết rõ quá trình từ lúc iod vào tuyến giáp đến lúc nó tham gia tạo nên thyroxin. Tóm lại, thiếu iod làm tuyến giáp không sản xuất được chất thyroxin, tuyến sẽ phản ứng bằng cách phồng to ra, đó là bướu cổ. Hàm lượng iod trong mỗi lít huyết tương là 0.10 – 0.20 mg, nếu giảm còn 0.05 mg sẽ xuất hiện bệnh. Vậy : Iod giúp bạn điều chỉnh quá trình trao đổi chất và cho phép cơ thể bạn tạo ra nhiều hormone ở tuyến giáp à Thiếu hụt Iod sẽ làm giảm khả năng hoạt động của tuyến giáp và quá trình trao đổi chất bị chậm lại. Ngoài ra, iod còn có tác dụng tốt trong các quá trình bảo vệ cơ thể (miễn dịch, thực bào…) Thiếu iod còn gây ra nhiều rối loạn khác nhau: bướu cổ, rối loạn bệnh lý khác như sảy thai, thai chết lưu, khuyết tật bẩm sinh, thiểu nǎng trí tuệ, đần độn,cơ thể chậm phát triển, mệt mỏi, giảm khả nǎng lao động. Hiện nay, trên thế giới có khoảng một tỷ rưỡi người sống trong vùng thiếu iod và có nguy cơ bị các rối loạn do thiếu iod. Trong đó 655 triệu người có tổn thương não và 11,2 triệu người bị đần độn. Việt nam là một nước nằm trong vùng thiếu iod. Tỷ lệ thiếu iôt rất cao và phổ biến toàn quốc từ miền núi đến đồng bằng. Trên những vùng thực hiện tốt chương trình phòng chống bướu cổ thì tỷ lệ bệnh giảm đi đáng kể. Lượng iod tối ưu cho cơ thể người trường thành là 200 mcg/ngày, giới hạn an toàn là 1000 mcg/ngày. Khi cơ thể bị thiếu iod, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp trạng nên tuyến giáp to lên, gây ra bướu cổ. Bướu cổ là cách thích nghi của cơ thể để bù lại một phần thiếu iod, khi có kích thước to có thể chèn ép đường thở, đường ǎn uống gây ra các vấn đề ảnh hưởng cho sức khỏe. Thiếu iod ở phụ nữ trong thời kỳ mang thai có thể gây ra sẩy thai tự nhiên, thai chết lưu, đẻ non. Khi thiếu iod nặng trẻ sinh ra có thể bị đần độn với tổn thương não vĩnh viễn. Trẻ sơ sinh có thể bị các khuyết tật bẩm sinh như liệt tay hoặc chân, nói ngọng, điếc, câm, mắt lác. Các hậu quả đó sẽ tồn tại vĩnh viễn trong cả cuộc đời, hiện nay y học chưa chữa được. Thiếu iod trong thời kỳ niên thiếu gây ra bướu cổ, chậm phát triển trí tuệ, chậm lớn, nói ngọng, nghễnh ngãng. Trong một số trường hợp nặng, trẻ có thể bị đần độn, liệt cứng hai chân. Trẻ bị thiếu iod không thể đạt kết quả tốt trong học tập. Thiếu iod ở người lớn gây ra bướu cổ với các biến chứng của nó như mệt mỏi, không linh hoạt và giảm khả nǎng lao động, hạn chế sự phát triển kinh tế, xã hội. à Tóm lại Iod là nguyên tố vi lượng cần thiết cho dinh dưỡng của loài người, rất cần thiết cho phát triển của cơ thể, cần cho tổng hợp hoocmon giáp duy trì thân nhiệt, phát triển xương, quá trình biệt hóa và phát triển của não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Tại những vùng đất xa biển hoặc thiếu thức ăn có nguồn gốc từ đại dương; tình trạng thiếu iốt có thể xảy ra và gây nên những tác hại cho sức khỏe, như sinh bệnh bướu cổ hay thiểu năng trí tuệ. Đây là tình trạng xảy ra tại nhiều nơi trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Việc dùng muối iod như muối ăn hằng ngày (có chứa nhiều hợp chất iod có thể hấp thụ được) có thể giúp chống lại tình trạng này. 2) Nhu cầu hàng ngày: Một người khoẻ mạnh có khoảng 15-20 mg Iod, trong đó 70 – 80% được giữ lại ở tuyến giáp. Đây có thể coi là kho dự trữ Iod của cơ thể. Nhu cầu Iod là 150 mcg/ngày đối với người trưởng thành, 175 mcg/ngày cho phụ nữ có thai, 200 mcg/ngày cho bà mẹ nuôi con bú Một liều lên tới 1.000 mcg/ngày có thể coi là an toàn. BẢNG : HÀM LƯỢNG IOD CHO PHÉP SỬ DỤNG ( RDAs) Tuổi Iod(mcg) Sơ sinh 0 - 0.5 0.5 – 1 40 50 Trẻ em 1 – 3 4 – 6 7 – 10 70 90 120 Nam 11 – 51 150 Nữ 11 – 51 150 Mang thai Cho bú 175 200 3) Nguồn cung cấp: Iod có nhiều trong thực phẩm có nguồn gốc từ biển : cá, hải sản, các loài rau tảo biển Thức ăn là nguồn cung cấp iod chủ yếu cho cơ thể: khoảng 60% từ các thực phẩm nguồn gốc thực vật, 30% từ đạm động vật, còn lại là từ nước uống và không khí Cần bổ sung chất này qua muối iod và thực phẩm, nhất là loại có nguồn gốc từ biển. Sau đây là lượng iod có trong 100 g thực phẩm: Muối iod: 555 mcg. Rau dền: 50 mcg. Nước mắm: 950 mcg. Rau cải xoong: 45 mcg. Cá thu: 45 mcg. Nấm mỡ: 18 mcg. Cá trích: 52 mcg. Khoai tây: 4,5 mcg. Bầu dục: 36,7 mcg. Súp lơ: 12 mcg. Tảo biển đặc biệt giàu iod. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, chỉ cần ăn khoảng 25g tảo biển mỗi tuần, thì cũng đủ cung cấp lượng iod cần thiết cho cơ thể. Cần chú ý cách bảo quản, chế biến để giảm sự hao hụt iod; chẳng hạn như để muối iod trong túi nhựa kín, không phơi nắng, không để gác bếp. Khi nấu thức ăn gần chín mới cho muối vào. Tất cả các rối loạn do thiếu iod kể cả bệnh đần độn hoàn toàn có thể phòng được bằng cách bổ sung một lượng iod rất nhỏ vào bữa ǎn hàng ngày. Những thức ǎn từ biển (cá, sò, rong biển) là nguồn giàu iod. Hai biện pháp chủ yếu đang được áp dụng hiện nay trong phòng chống bệnh là: Sử dụng muối iod trong bữa ǎn. Hiện nay ở nước ta, chính phủ đã quyết định các loại muối ǎn đều được tǎng cường iod.  Ở một số vùng có tỷ lệ bướu cổ cao hơn 30% thì dùng dầu iod để hạ nhanh tỷ lệ bướu cổ các đối tượng ưu tiên là trẻ em dưới 15 tuổi và phụ nữ từ 15-45 tuổi. à Tóm lại, các rối loạn do thiếu iod có thể phòng ngừa được nếu mỗi ngày ǎn 10 gam muối iod. 4) Sự hấp thu Iod Iod được hấp thu nhanh ở ruột non. Một số iod có mặt trong không khí và có thể được hấp thu qua da và phổi Iod làm giảm sưng tuyến giáp và giảm rủi ro ung thư vú. Chất trợ giúp hấp thu : sẽ giúp chuyển iod thành hormon của tuyến giáp. Chất ức chế sự hấp thu : Glucosinolate progoitrin trong các rau họ cải ( nhất là bắp cải và củ cải) 5) Tác hại Theo các chuyên gia y học, nếu cung cấp quá nhiều Iod trong khẩu phần ăn hằng ngày trong một thời gian dài sẽ gây ra bệnh bướu cổ dịch tễ - hiện tượng sưng cổ do phình đại tuyến giáp, hoặc làm tăng nguy cơ diễn tiến bệnh bướu cổ. II. FLUOR Fluor (từ tiếng Latinh Fluere, có nghĩa là "luồng chảy") là nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn nguyên tố có ký hiệu F và số nguyên tử bằng 9. Nó là một halôgen có hóa trị -1, nằm trong nhóm 17 của bảng tuần hoàn. Ở dạng khí, nó có màu vàng lục nhạt và là chất độc cực mạnh. Nó là một chất ôxi hóa và hoạt động hóa học mạnh nhất trong tất cả các nguyên tố. Ở dạng nguyên chất, nó là cực kỳ nguy hiểm, sinh ra những vết bỏng hóa học trên da cực kỳ nguy hiểm. Vai trò - Fluor (F) gặp trong mọi cơ quan, mọi mô của người. Nó chứa nhiều nhất ở tóc, móng, răng, xương và tuyến nội tiết, chứa ít nhất ở cơ và não. Lượng fluor toàn cơ thể do hàm lượng trong xương quyết định. Nói chung, fluor chiếm 0.007% trọng lượng thân thể (độ 4 – 6 g) nghĩa là vượt sắt, iod, đồng, kẽm và nhiều chất khác. Người ta còn thấy fluor tăng theo tuổi, nghĩa là hằng năm cơ thể tích luỹ thêm chất này vào xương. Fluor nhập vào cơ thể thông qua nước uống và thức ăn, nói chung fluor rất dễ hấp thu. Nó được thải ra theo nước tiểu (75%), mồ hôi (7 – 10%) và phân ( 10 – 20%), rất ít qua lông, tóc, móng, da. Sau khi ăn, fluor nhanh chóng vào xương : có lẽ xương là nơi để fluor lắng đọng, tránh sự tăng nồng độ fluor quá cao trong máu và các cơ quan khác ( sẽ gây tác hại ). - Vai trò sinh lý của fluor chủ yếu đối với xương là răng. Nếu nước uống chứa dưới 0.5mg/l thì 50% dân số cả vùng sẽ bị tổn thương ở răng, ngà răng, sâu răng. Vì vậy để ngăn ngừa những bệnh liên quan đến xương, ta phải : Thường bổ sung Fluor trong nước súc miệng để chống sâu răng : hàm lượng 0.5 – 1.5 ppm Flour ở dạng NaF hay (NH4)2SiF6. Tác dụng chống sâu răng của fluor là do khả năng của nó ức chế các enzym hỗ trợ sự sinh sản của các vi khuẩn miệng, và khả năng liên kết với các ion canxi, nhờ đó giúp tăng cường men răng đang hình thành ở trẻ em Hiện đang có hàng trăm hợp chất dược phẩm chứa fluor đang được phát triển hoặc đã được đưa ra trên thị trường, ví dụ các thuốc chống suy nhược như Prozac và Paxil, các thuốc chống viêm khớp và chống viêm nói chung như Celebrex, các thuốc chống nhiễm trùng như Cipro. Nước sinh hoạt tăng cường fluor tốt cho xương Theo kết quả một nghiên cứu gần 5800 phụ nữ Mỹ, cho thấy những người đã nhiều năm dùng nước có fluor có tỷ trọng xương lớn hơn và ít bị gãy cổ xương đùi và xương cột sống hơn so với phụ nữ sống ở vùng nước không có fluor. Phát hiện này xác nhận rằng fluor hóa nước sinh hoạt không chỉ an toàn mà còn bảo vệ được xương lão hóa. Nhu cầu hàng ngày Hàm lượng trong cơ thể : 37 mg/kg thể trọng Nhu cầu : 2.5 mg/ngày BẢNG : MỨC AN TOÀN VÀ LƯỢNG SỬ DỤNG HÀNG NGÀY CỦA FLUOR Tuổi Fluor (mg) Sơ sinh 0 – 0.5 0.5 – 1 – 0.5 – 1 Trẻ em và thanh thiếu niên 1 – 3 4 – 6 7 – 10 11 0.5 – 1.5 1.0 – 2.5 1.5 – 2.5 1.5 – 2.5 Người lớn 1.5 – 4.0 3) Nguồn cung cấp Fluor có nhiều trong trà, nước, nước khoáng, kem đánh răng… Fluor có mặt trong hầu hết các loại thực phẩm. Trà có hàm lượng fluor cao do hàm lượng tự nhiên trong lá trà hoặc do fluor được bổ sung dưới dạng phụ gia trong quá trình trồng trọt hay lên men. 4) Sự hấp thu của Fluor Fluor đi vào cơ thể qua đường thực quản và được hấp thụ qua các tế bào da do xử dụng nguồn nước chứa fluor hay hít thở không khí đã bị ô nhiễm khí fluor. Có thể nói, 50% fluor hấp thụ trong cơ thể sẽ bị tống ra khỏi cơ thể qua đường tiểu, và phân nửa còn lại sẽ tích tụ trong răng và xương. Khi fluor đã được đưa vào cơ thể thì tốc độ hấp thụ fluor bị ảnh hưởng bởi các chất dinh dưỡng. Ví dụ, các thức ăn nghèo canxi làm tăng sự lưu giữ fluor trong cơ thể. Fluor cũng có thể được hấp thụ từ không khí - chủ yếu trong quá trình sản xuất các loại phân lân hay do đốt nhiên liệu chứa fluor. Vì vậy, khó có thể định lượng nguy cơ do khó xác định được mức hấp thụ của từng người. Chất hỗ trợ hấp thu : khoáng chất phosphat, sunphate sẽ tăng hấp thu F và hấp thu hiệu quả Chất ức chế hấp thu : Khoáng chất Mg, Ca và Al đều giảm khả năng hấp thu fluor Sử dụng viên kháng acid trong thời gian dài chứa Al để giảm chứng khó tiêu acid cũng có thể làm giảm mức F. 4) Tác hại Fluor có tác dụng độc đối với bào tương nhất là tế bào thần kinh. Fluor cũng ngăn cản tế bào sử dụng glucos ngăn cản sử dụng chất béo và nói chung nó làm kìm hãm quá trình oxy hoá trong tế bào. Ngoài ra fluor còn ảnh hưởng xấu tới sự chuyển hoá calci, photphor (gây hư hại xương ). Fluor, vì tính chất tương tự iod nên còn có thể cạnh tranh với iod, làm tuyến giáp trạng dễ bị bướu. Vitamin C với tính chất đẩy mạnh sự oxy hoá trong tế bào nên có tính chất bảo vệ cơ thể, chống lại tác hại của fluor và làm nó thải ra khỏi cơ thể. Nhưng nhiễm độc fluor điển hình thể hiện ở răng và xương. Khi nước ăn có hàm lượng fluor trên 2 mg/l thì 39% dân số có sự hư hại răng : men răng đổi thành màu thẫm, có vết mòn. Nếu hàm lượng nước ăn chứa trên 4mg fluor mỗi lít thì tổn thương răng thấy ở 42% dân số. Còn nếu dùng lâu nước chứa fluor trên 5 mg/l sẽ có cả tổn thương ở xương : xơ xương, rỗ xương hoặc mềm xương, tuỳ theo độ đậm fluor hoặc biến dạng vĩnh viễn các xương và khớp. Lượng fluor thích hợp trong nước uống nên ở mức  0,7-1,2 mg/l. III. KẼM Giới thiệu : Kẽm là tên gọi của một nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn nguyên tố có ký hiệu Zn và số hiệu nguyên tử bằng 30. Kẽm là một kim loại hoạt động trung bình có thể kết hợp với ôxy và các á kim khác, có phản ứng với axít loãng để giải phóng hiđrô. Trạng thái ôxi hóa phổ biến của kẽm là +2 1) Vai trò Kẽm là nguyên tố cần thiết để duy trì sự sống của con người và động vật. Toàn cơ thể người chứa độ 2 – 3 g kẽm, xấp xỉ lượng sắt và gấp 10 lượng đồng. Kẽm đựơc hấp thu ở ruột non, tích luỹ trong gan và từ gan kẽm được “xuất kho” vào máu tuỳ theo sự cần thiết. Kẽm được bài tiết 90% từ tuỵ ra phân, còn 10% theo nước tiểu. Từ mẹ, kẽm qua nhau để vào thai, nhưng khi ra đời đứa trẻ còn tích luỹ kẽm. Hàng trăm năm trước đây người ta đã phát hiện kẽm có trong cơ thể thực vật, động vật, người và khẳng định rằng nó cần thiết để cho cây cỏ trưởng thành. Bốn chục năm gần đây người ta thấy kẽm có vai trò quan trọng ở động vật và ở người, cụ thể nó giúp quá trình tạo máu, sinh trưởng và phát triển của cơ thể, nó cũng đẩy mạnh sự chuyển hoá các chất, sự oxy hoá khử và trao đổi năng lượng trong cơ thể. Kẽm cũng có vai trò quan trọng trong sự hoạt động của tuyến yên, tuyến tụy, tuyến sinh dục (nam). Chẳng hạn, khi thêm muối kẽm vào chất “hướng sinh dục” (do tuyến yên tiết ra) sẽ làm chất này hoạt động mạnh gấp 25 lần, kẽm cũng có mặt trong chất insulin (với tỉ lệ 0.36%) do tuyến tuỵ tiết ra, các prôtêin chứa kẽm và các enzym như superôxít dismutas. Kẽm cũng có mặt trong dịch hoàn, buồng trứng, tinh trùng…, làm tăng sự hoạt động của chúng. Ngoài ra, kẽm có tác dụng kích thích tạo hồng cầu và hêmôglobin. Vai trò kẽm trong các enzym được nghiên cứu chi tiết hơn các kim loại khác, vì kẽm tham gia vào các hoạt động của trên 300 enzym trong các phản ứng sinh học quan trọng, nó có mặt trong nhiều enzym chuyển hoá , enzym hô hấp, và các enzym tiêu hóa. Đặc biệt là các enzym cần thiết cho sự tổng hợp protein, acid nucleic cũng như sự tổng hợp, bài tiết và hoạt động của nhiều hormon tăng trưởng quan trọng như GH, IGF-1, testosteron, insulin, thymulin. Do đó, kẽm cần thiết cho việc phiên mã gien, sinh sản, tái tạo và nhân đôi tế bào; cần cho sự tăng trưởng và phát triển bình thường của các chức năng về miễn dịch, tiêu hóa, não, nội tiết, xương, cơ, sự trưởng thành giới tính cũng như chống oxyt hóa. Theo một số nguồn thì việc sử dụng các loại thuốc chứa kẽm có thể đem lại sự miễn dịch đối với cảm lạnh hay cúm, mặc dù điều này còn gây tranh cãi. Khi thiếu kẽm, sẽ có rối loạn chuyển hoá protid, làm cơ thể thải nhiều nitơ, do đó ngừng lớn và sút cân. Ở động vật ăn thiếu kẽm thấy : rụng lông, chậm lớn, suy mòn, tồn thương da, giảm sức sinh sản hoặc mất khả năng sinh sản. Thị giác, vị giác, khứu giác và trí nhớ có liên quan đến kẽm và sự thiếu hụt kẽm có thể gây ra sự hoạt động không bình thường của các cơ quan này. Trường hợp thiếu kẽm nặng, còn có thể dẩn đến  viêm da, dầy sừng, sạm và bong da mặt ngoài hai cẳng chân (vẩy cá), hói, loạn dưỡng móng (móng nhăn, có vệt trắng, chậm mọc), khô mắt. Viêm quanh hậu môn, âm hộ, tiêu chảy. Tăng nhạy cảm đối với bệnh nhiễm trùng, gây ra nhiễm trùng tái diễn. Kích thích thần kinh, rối loạn nhận thức, mắc chứng ngủ lịm, chậm phát triển tâm thần vận động. Chậm phát triển giới tính, giảm năng tuyến sinh dục, ít tinh trùng, bệnh bất lực. Suy dinh dưỡng nặng, chứng lùn. Mất đi một lượng nhỏ kẽm làm cho đàn ông sụt cân, giảm khả năng tính dục và có thể mắc bệnh vô sinh. Phụ nữ trong thời kỳ mang thai mà thiếu kẽm sẽ làm giảm trọng lượng trẻ sơ sinh, thậm chí thai có thể chết. Một số người có vị giác hay khứu giác bất thường do thiếu kẽm. Kẽm cũng cần thiết cho thị lực, kẽm giúp cơ thể chống lại bệnh tật. Bạch cầu cần có kẽm để chống lại nhiễm trùng và ung thư. Thiếu kẽm cũng dẫn đến thiếu máu. à Kẽm là vi chất quan trọng duy trì sức khỏe và dinh dưỡng của con người. Thiếu kẽm sẽ dẫn đến một số rối loạn tiêu hóa, chuyển hóa, thần kinh... 2) Nhu cầu hàng ngày: Hàm lượng kẽm trong cơ thể:Trong cơ thể có khoảng 2500mg kẽm, 90% kẽm trong cơ thể nằm trong nội bào, trong đó có 30% được phân bố trong xương và 60% trong cơ. Bình thường hàm lượng kẽm trong cơ thể là 20 mcg/g thể trọng, nhưng nó có thể lên đến 1,5 lần (30 mcg/g thể trọng) trong thời kỳ cơ thể đang tăng trưởng và trưởng thành. Trong thời kỳ mang thai, có sự huy động của kẽm từ cơ thể người mẹ sang thai nhi, nên trong thời kỳ này hàm lượng kẽm trong máu của người mẹ có thể giảm đến 50%. Các đặc điểm trên thể hiện sự cần thiết của kẽm đối với sự tăng trưởng ở trẻ em. Nhu cầu đòi hỏi cung cấp hằng ngày : 5 à19 mg. Mỗi ngày nên cung cấp cho cơ thể một lượng kẽm cần thiết: 15 miligam đối với nam giới và 12 miligam đối với nữ giới. Phụ nữ mang thai hoặc cho con bú, những người mổ xong và người đái tháo đường thì cần nhiều hơn. BẢNG : HÀM LƯỢNG KẼM CHO PHÉP SỬ DỤNG (RDAs) Tuổi Zn (mg) Sơ sinh 0 -1 5 Trẻ em 1 – 10 10 Nam 11 – 51 15 Nữ 11 – 51 12 Mang thai 15 Cho bú 6 tháng đầu 6 tháng sáu 19 16 3) Nguồn cung cấp: Từ động vật : sữa mẹ, sữa bò, trứng, sò, ốc, tôm, cua, cá, thịt, con hàu, patê gan. Từ thực vật : gừng, có nhiều trong mầm các loại hạt. Bảng : THỰC PHẨM THÔNG DỤNG GIÀU KẼM TT Tên thực phẩm mg TT Tên thực phẩm mg 1. Thịt cóc sấy khô 65,0 19. Thịt ếch xấy khô 15,3 2. Nhộng tằm khô 35,1 20. Thịt bò xấy khô 12,2 3. Sò, hến 13,70 21. Hạt kê 1,5 4. Củ cải 11 22. Thịt gà ta 1,5 5. Cùi dừa già 5,0 23. Cá 3 6. Đậu hạt Hà Lan 4,0 24. Rau ngổ 1,48 7. Đậu tương 3,8 25. Hành tây 1,43 8. Lòng đỏ trứng gà 3,7 26. Ngô vàng hạt khô 1,4 9. Thịt cừu 2,9 27. Cua bể 1,4 10. Bột mỳ 2,5 28. Cà rốt 1,11 11. Thịt heo nạc 2,5 29. Đậu xanh 1,1 12. Quả ổi 2,4 30. Măng chua 1,1 13. Thịt bò nạc 2,2 31. Rau răm 1,05 14. Gạo nếp cái 2,2 32. Rau ngót 0,94 15. Khoai lang 2,0 33. Rau húng quế 0,91 16. Gạo tẻ giã 1,9 34. Cải xanh 0,9 17. Lạc hạt 1,9 35. Tỏi ta 0,9 18. Gạo tẻ máy 1,5 36. Trứng gà 0,9 4) Sự hấp thu kẽm Lượng kẽm được hấp thụ 5mg/ngày, chủ yếu tại phần tá tràng, hỗng hồi tràng. Cũng như các thành phần khác của chất ăn, Zn được giáng hoá và tiếp cận với các tế bào ruột dưới hình thức các chất gắn (ligand) như là : các peptide, acid amin, nucleotid, và một lượng nhỏ kẽm dưới dạng tự do. Mức độ hoà tan của kẽm có một vài trò rất quan trọng trong việc hấp thu kẽm. Tại ruột, kẽm được hấp thu thông qua các chất trung gian mang kẽm. Những chất trung gian này hoạt động mạnh nhất khi hàm lượng kẽm trong ruột ở mức thấp nhất. Khi hàm lượng kẽm trong lòng ruột cao và quá trình hấp thu thụ động xảy ra mà không cần đòi hỏi năng lượng. Tỷ lệ hấp thu Zn phụ thuộc vào các điều kiện như hàm lượng Zn trong thức ăn, nguồn gốc thức ăn và sự có mặt của các chất ức chế hay các chất kích thích sự hấp thu Zn Yếu tố hỗ trợ quá trình hấp thu khoáng Zn : - Hàm lượng Zn trong thức ăn càng thấp thì tỷ lệ hấp thu càng cao - Liều lượng protein thích hợp trong chế độ ăn uống có thể giúp cải thiện nước mức kẽm trong cơ thể. Yếu tố ức chế quá trình hấp thu Hàm lượng kẽm trong sữa mẹ tương đối thấp và giảm dần theo thời gian. Mặc dù tỷ lệ hấp thu Zn từ sữa mẹ khá cao (khoảng 60%) nhưng lượng Zn có trong sữa mẹ cũng chỉ đảm bảo được 10-30% nhu cầu. Hàm lượng kẽm trong sữa bò tương đối cao nhưng tỷ lệ hấp thu kẽm từ sữa bò lại thấp hơn so với sữa mẹ. Sữa bò có tỷ lệ hấp thu Zn thấp là do có hàm lượng casein cao. Lượng cacao trong sữa bò còn làm tăng sự mất Zn của cơ thể. Sữa đậu nành với hàm lượng phylat cao cũng có tỷ lệ hấp thu Zn thấp. Giảm bài tiết dịch vị làm giảm hấp thu Zn. Các phức hợp EDTA-Zn và methionin – Zn ức chế hấp thu Zn. Acid picolinic, Calci làm tăng bài tiết kẽm qua nước tiểu nên cũng ảnh hưởng tới cân bằng kẽm, làm giảm sự hấp thu của kẽm. Sắt vô cơ có thể làm giảm hấp thu Zn, Cu hình như ít có ảnh hưởng đến hấp thu Zn. Xơ trong ngũ cốc và phylate ở aspirin, đậu hoà lan và rau bina có thể làm giảm sự hấp thu của kẽm. Uống thuốc ngừa thai cũng sẽ làm hạ mức kẽm Tránh dùng kết hợp sắt với một thức ăn giàu kẽm vì sắt cản trở cơ thể hấp thu kẽm. Một số thay đổi về sinh lý và tình trạng bệnh lý như nhịn đói, có thai, nhiễm khuẩn…cũng làm thay đổi hấp thu kẽm. 5) Tác hại Những người mắc bệnh nhồi máu cơ tim có hàm lượng kẽm khá cao. Quá nhiều kẽm trong cơ thể có thể gây hại như nôn mửa, đau dạ dày, yếu cơ và tổn thương thần kinh. Những nghiên cứu gần đây cho biết hàm lượng kẽm cao trong cơ thể có liên quan đến bệnh mất trí, hay gặp ở người cao tuổi. Bổ sung vừa đủ lượng kẽm có thể phòng chống suy nhược và tăng cường miễn dịch. Tuy nhiên quá nhiều kẽm lại phản tác dụng, gây suy giảm miễn dịch.