Đề tài Trình bày các giải pháp sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA tại Việt Nam

Trình bày các giải pháp sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA tại Việt Nam. Bµi lµm 1. Kh¸i niÖm vÒ vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). 1.1. §Þnh nghÜa vÒ vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA). ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng, vèn ODA lµ mét bé phËn trong c¬ cÊu vèn ®Çu t­ toµn x· héi vµ ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña nã trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ, xãa ®ãi gi¶m nghÌo. VËy vèn ODA lµ g×? ODA lµ ba ch÷ c¸i ®Çu tiªn cña côm tõ: Official Development Assistance, dÞch sang tiÕng ViÖt lµ hç trî hay gióp ®ì (assistance) ph¸t triÓn chÝnh thøc. VËy, vèn ODA lµ vèn trî gióp (hç trî) ph¸t triÓn chÝnh thøc. Cho tíi nay, cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau khi ®Þnh nghÜa vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, thÓ hiÖn: - Theo Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) th×: Vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) lµ vèn bao gåm c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i céng víi c¸c kho¶n vay ­u ®·i cã thêi gian dµi vµ l·i suÊt thÊp h¬n so víi møc l·i suÊt thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ. Møc ®é ­u ®·i cña mét kho¶n vay ®­îc ®o l­êng b»ng yÕu tè cho kh«ng. Mét kho¶n tµi trî kh«ng ph¶i hoµn tr¶ sÏ cã yÕu tè cho kh«ng lµ 100% (gäi lµ kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i). Mét kho¶n vay ­u ®·i ®­îc coi lµ ODA ph¶i cã yÕu tè cho kh«ng kh«ng Ýt h¬n lµ 25%. Theo quan ®iÓm cña (WB) khi ®Þnh nghÜa vèn ODA hä chØ ®øng trªn gãc ®é vÒ b¶n chÊt tµi chÝnh ®Ó xem xÐt mµ ch­a chØ râ chñ thÓ quan hÖ víi vèn ODA vµ ý nghÜa cña vèn ODA. - NÕu theo UNDP (Ch­¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn hîp quèc) th×: Vèn ODA hay vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc bao gåm c¶ c¸c kho¶n cho kh«ng vµ c¸c kho¶n vay ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ã lµ nguån vèn do c¸c bé phËn chÝnh thøc cam kÕt (nhµ tµi trî chÝnh thøc), nh»m môc ®Ých c¬ b¶n lµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ phóc lîi x· héi vµ ®­îc cung cÊp b»ng c¸c ®iÒu kho¶n tµi chÝnh ­u ®·i (nÕu lµ kho¶n vay, sÏ cã yÕu tè cho kh«ng kh«ng Ýt h¬n lµ 25%). Trong ®ã: C¸c ®iÒu kiÖn ­u ®·i, thÓ hiÖn: + Cã kho¶n kh«ng hoµn l¹i chiÕm Ýt nhÊt lµ 25%. + L·i suÊt thÊp (d­íi 3%) trªn 1 n¨m. + Thêi gian ©n h¹n (kh«ng tr¶ l·i hoÆc tr¶ l·i suÊt thÊp) dµi tõ 8 ®Õn 10 n¨m. + Thêi gian tr¶ nî dµi, th­êng tõ 25 ®Õn 40 n¨m. C¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh gåm: + C¸c tæ chøc Ng©n hµng quèc tÕ: Ng©n hµng ThÕ giíi (WB); Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF); Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB); Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u Phi (FDB). + ñy ban Hç trî ph¸t triÓn DAC (Development Assistance Committee) thuéc Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn OECD (Organization for Economic Cooperation and Development). C¸c nhµ n­íc (chÝnh phñ) cung cÊp vèn ODA gåm: + C¸c n­íc lµ thµnh viªn nhãm G8 (Mü, NhËt, Anh, Ph¸p, ý, Canada, §øc vµ Nga). + C¸c n­íc lµ thµnh viªn cña Tæ chøc c¸c n­íc xuÊt khÈu dÇu löa OPEC (Organization of Petrolium exporting Countries). + Mét sè n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn: ë B¾c ¢u, T©y ¢u, B¾c Mü vµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi NICs. C¸c n­íc nhËn vèn ODA: Chñ yÕu lµ c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø ba gåm c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 1.2. §Æc ®iÓm cña vèn ODA. a) TÝnh chÊt ­u ®·i cña vèn ODA. - PhÇn vèn vay hoµn tr¶ víi l·i suÊt ­u ®·i th«ng th­êng lµ d­íi 3%/n¨m. Trong khi ®ã l·i suÊt vay trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ lµ tõ 7% ®Õn 7,5%/n¨m vµ hµng n¨m ph¶i tháa thuËn l¹i l·i suÊt gi÷a hai bªn. - Thêi gian sö dông vèn dµi: Th«ng th­êng thêi gian nµy lµ tõ 25 – 40, c¸ biÖt cã kho¶n viÖn trî ODA thêi gian 50 n¨m. Thêi gian nµy gåm hai giai ®o¹n chÝnh: Thêi gian ©n h¹n (lµ thêi gian tr¶ l·i suÊt thÊp hoÆc kh«ng ph¶i tr¶ l·i) tõ 8 ®Õn 10 n¨m. Thêi gian gi¶i ng©n, tr¶ nî vµ l·i ®­îc chia nhá thµnh tõng thêi kú. - Nh÷ng kho¶n hoµn l¹i trong vèn ODA ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c tÝn dông c¬ b¶n. + Cho vay cã hoµn tr¶ vèn vµ l·i sau mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. + Cho vay ph¶i cã gi¸ trÞ lµm ®¶m b¶o. + Cho vay theo kÕ ho¹ch tháa thuËn tõ tr­íc (V¨n b¶n tháa thuËn cho vay gi÷a chÝnh phñ n­íc nhËn vèn ODA vµ ®èi t¸c tµi trî). b) Vèn ODA th­êng ®i kÌm c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc. - Vèn ODA th­êng ®i kÌm víi mét ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t­ cã chñ ®Ých nhÊt ®Þnh cña nhµ tµi trî. Danh môc c¸c dù ¸n nµy ph¶i cã sù tháa thuËn víi c¸c nhµ tµi trî, th«ng th­êng c¸c dù ¸n nµy ®Çu t­ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng: giao th«ng vËn t¶i, y tÕ, c¶i c¸ch hµnh chÝnh, c¶i c¸ch ph¸p luËt. - C¸c nhµ tµi trî kh«ng trùc tiÕp tham gia qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n nh­ng cã thÓ tham gia gi¸n tiÕp d­íi h×nh thøc nhµ thÇu hoÆc hç trî chuyªn gia. Dù ¸n ODA ph¶i tr¶ tiÒn thuª chuyªn gia víi gi¸ c¶ mµ phÝa chuyªn gia cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. - C¸c gi¸ trÞ b»ng hiÖn vËt cña c¸c kho¶n viÖn trî ODA phÇn lín ®­îc cung cÊp theo ®Ò nghÞ cña nhµ tµi trî, bëi vËy c¸c n­íc tiÕp nhËn ODA ®ång thêi còng ph¶i chÊp nhËn c¶ c¸c gi¸ trÞ hiÖn vËt kÌm theo nµy. - §i kÌm víi vèn ODA lµ c¸c rµng buéc vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa. Trong giai ®o¹n hiÖn nay khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc th× rµng buéc vÒ kinh tÕ ®ang næi lªn hµng ®Çu. 2. Vai trß cña vèn ODA. 2.1. Vèn ODA thóc ®Èy ®Çu t­. - Vèn ODA bæ sung vµo nguån vèn ®Çu t­ trong n­íc. XÐt vÒ mÆt t¸c ®éng kinh tÕ vÜ m«, khi ChÝnh phñ c¸c n­íc tiÕp nhËn vèn ODA th× ®· gãp phÇn quan träng vµo lÊp ®Çy nh÷ng lç hæng cña nÒn kinh tÕ ®ang tån t¹i nh­: lç hæng tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­ (saving - gap) vµ lç hæng th­¬ng m¹i (trading - gap). T¹o ra sù t¨ng tr­ëng æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. MÆt kh¸c, víi viÖc tiÕp nhËn vèn ODA th× nguån thu ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ ®­îc c¶i thiÖn nªn ChÝnh phñ sÏ cã vèn ®Ó t¨ng cho lÜnh vùc ®Çu t­ (IG). L­îng vèn nµy cã thÓ ®­îc ®Çu t­ theo hai c¸ch: Thø nhÊt, ®Çu t­ vµo c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n c¬ së h¹ tÇng cho nÒn kinh tÕ: x©y dùng, c¶i t¹o ®­êng giao th«ng, cÇu cèng, thñy lîi, c¬ së s¶n xuÊt n¨ng l­îng, hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c. §©y lµ lÜnh vùc ®ßi hái nguån vèn ®Çu t­ lín, trong dµi h¹n nh­ng theo håi vèn chËm, lîi nhuËn kh«ng cao nªn khu vùc t­ nh©n kh«ng muèn tham gia. Thø hai, ChÝnh phñ ®· cã nguån vèn ODA ®Çu t­ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng th× sÏ dån nguån vèn tiÕt kiÖm cña ChÝnh phñ ®Çu t­ cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. Do vËy, cã thÓ thu lîi nhuËn theo tû lÖ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng. - Vèn ODA thóc ®Èy thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi FDI. Vèn ODA ®­îc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sö dông vµo c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n x©y dùng vµ c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng th× sÏ t¹o ra giao th«ng thuËn tiÖn, th«ng tin th«ng suèt vµ c¸c dÞch vô phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh ®­îc ®¶m b¶o. Do vËy, chi phÝ ®Çu vµo gi¶m vµ m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn h¬n lµm ®iÒu kiÖn tèt ®Ó ®Çu t­ FDI gia t¨ng. - Vèn ODA thóc ®Èy sù gia t¨ng cña ®Çu t­ t­ nh©n, thÓ hiÖn: + Khi vèn ODA ®­îc thùc hiÖn th× lµm cho tæng vèn ®Çu t­ toµn x· héi t¨ng lªn (cung vÒ t­ b¶n t¨ng), ®­êng cung vÒ vèn trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh dÞch chuyÓn sang ph¶i, kÕt qu¶ lµ l·i suÊt thùc tÕ trªn thÞ tr­êng gi¶m. §iÒu ®ã t¹o ra hµng lo¹t c¸c dù ¸n ®Çu t­ cña t­ nh©n tr­íc ®©y kh«ng cã l·i (theo l·i suÊt (i) cò) nh­ng khi i gi¶m th× c¸c dù ¸n nµy ®· cã l·i. C¸c nhµ ®Çu t­ t­ nh©n s½n sµng vay vèn ®Ó ®Çu t­ hoÆc hä sö dông vèn tù cã tõ tiÕt kiÖm thay v× göi vµo c¸c quü tÝn dông mµ ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó thu lîi nhuËn b×nh qu©n thÞ tr­êng (lîi nhuËn nµy lín h¬n l·i suÊt cho vay). i E F DI SI1 SI2 0 I i1 i2 S: Cung tÝn dông trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh D: CÇu tÝn dông trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh i: L·i suÊt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh T¸c ®éng cña vèn ODA tíi thÞ tr­êng vèn ®Çu t­ + Do ChÝnh phñ sö dông vèn ODA ®Çu t­ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng, ph¸t triÓn nguån lùc (n¨ng l­îng, kho¸ng s¶n vµ nh©n lùc) vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t­ t­ nh©n nªn chi phÝ vÒ mÆt thêi gian vµ chi phÝ ®Çu t­ s¶n xuÊt gi¶m xuèng t¹o ra lîi nhuËn t¨ng v× thÕ khuyÕn khÝch ®Çu t­ khu vùc t­ nh©n. Theo tæng kÕt cña ng©n hµng thÕ giíi, ë nh÷ng quèc gia cã thÓ chÕ tèt th× vèn ODA kh«ng nh÷ng thay thÕ cho ®Çu t­ cña ChÝnh phñ mµ cßn lµ nam ch©m hót ®Çu t­ t­ nh©n theo tû lÖ xÊp xØ 2 USD trªn 1 USD vèn ODA. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng quèc gia cã thÓ chÕ kh«ng tèt th× vèn ODA kh«ng nh÷ng kh«ng lµm t¨ng ®Çu t­ t­ nh©n mµ cßn lµm cho ®Çu t­ t­ nh©n gi¶m v× nã lÊn ¸t ®Çu t­ t­ nh©n hoÆc lµm mÊt lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc, bëi v× c¸c nhµ ®Çu t­ cho r»ng khi vèn ODA sö dông kh«ng hiÖu qu¶ th× nÒn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng bÊt æn, rñi ro ®Çu t­ sÏ cao, ­íc tÝnh 1% GDP viÖn trî lµm ®Çu t­ t­ nh©n gi¶m 0,5% GDP. 2.2. Vèn ODA ®­îc sö dông hiÖu qu¶ gióp t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh h¬n, gi¶m t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi vµ ®¹t ®­îc c¸c chØ tiªu x· héi. Mét quèc gia mµ qu¶n lý vµ sö dông hiÖu qu¶ vèn ODA, cã thÓ chÕ (c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, luËt ph¸p) ®ång bé vµ Bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ n¨ng ®éng th× sÏ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ. ThÓ hiÖn, theo lý thuyÕt cña Keynes vÒ mèi quan hÖ gi÷a biÕn sè s¶n l­îng DY vµ ®Çu t­ DI ®èi víi nÒn kinh tÕ më (khi c¸c biÕn sè: tiªu dïng C, chi tiªu chÝnh phñ G, X kh«ng ®æi). D Y1 = x DI (1-1) D Y2 = x DG (1-2) DY: Gia t¨ng thu nhËp quèc d©n MPC: Xu h­íng tiªu dïng cËn biªn MPM: Xu h­íng nhËp khÈu cËn biªn t: L·i suÊt trung b×nh DI: L­îng gia t¨ng vÒ vèn ®Çu t­ DG: L­îng gia t¨ng vÒ chi tiªu chÝnh phñ Nh­ ®· ph©n tÝch, khi ChÝnh phñ nhËn ®­îc vèn xu h­íng tiªu dïng cËn biªn th× ®Çu t­ (cña ChÝnh phñ, FDI, t­ nh©n) gia t¨ng DI, còng nh­ chi tiªu cña ChÝnh phñ t¨ng lªn DG. S¶n l­îng cña nÒn kinh tÕ sÏ t¨ng lªn mét l­îng t­¬ng øng lµ DY1 + DY2 (víi ®iÒu kiÖn tiÒn ph¶i ®­îc kÕt hîp víi ý t­ëng hay vµ cã hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®ång bé). Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ThÕ giíi, ®èi víi mét quèc gia c¬ chÕ qu¶n lý tèt khi vèn ODA t¨ng thªm mét l­îng b»ng kho¶ng 1% GDP th× tèc ®é t¨ng tr­ëng cã thÓ nhÝch lªn ®­îc 0,5% tïy theo quy m« GDP vµ l­îng vèn ODA t­¬ng øng cña tõng n­íc. Khi kinh tÕ t¨ng tr­ëng cã nghÜa lµ GDP vµ GDP/®Çu ng­êi t¨ng. Thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi d©n t¨ng lªn, gãp phÇn vµo xãa ®ãi, gi¶m nghÌo. Qua nghiªn cøu 45 quèc gia Ng©n hµng ThÕ giíi ®· ®­a ra kÕt luËn: Khi c¬ chÕ qu¶n lý tèt, vèn ODA t¨ng lªn 1% GDP lµm cho tû lÖ tö vong cña trÎ s¬ sinh gi¶m 0,9%; thu nhËp ®Çu ng­êi t¨ng víi møc 4% th× møc nghÌo khæ gi¶m 5%; B×nh qu©n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, thu nhËp ®Çu ng­êi t¨ng thªm 1% GDP dÉn ®Õn tû lÖ nghÌo khæ gi¶m xuèng 2% hay nãi c¸ch kh¸c, ë c¸c quèc gia cã c¬ chÕ qu¶n lý tèt, viÖn trî t¨ng lªn 1% GDP thùc tÕ t¹o thªm 0,5% t¨ng tr­ëng vµ do vËy dÉn tíi gi¶m tû lÖ nghÌo khæ xuèng 1%. - Vèn ODA t¸c ®éng c¶i thiÖn c¸c chØ tiªu x· héi. + T¸c ®éng tíi gi¸o dôc (gi¸o dôc c¬ b¶n, ®µo t¹o) th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n trî gióp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o quèc gia. Do vËy, chÊt l­îng nguån nh©n lùc ®­îc n©ng lªn. + T¸c ®éng tíi m«i tr­êng sèng th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n trång rõng, c¶i t¹o m«i tr­êng sèng, n­íc sinh ho¹t, hÖ thèng ®iÖn v.v... + Gi¶m tû lÖ tö vong cña trÎ s¬ sinh, n©ng cao tuæi thä trung b×nh cña ng­êi d©n th«ng qua c¸c dù ¸n tiªm chñng, phßng bÖnh, n©ng cÊp hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng kh¸m vµ ch÷a bÖnh. - Vèn ODA trî gióp c¸n c©n thanh to¸n. Mét trong nh÷ng c«ng dông quan träng cña vèn ODA lµ trî gióp c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ khi bÞ th©m hôt nh»m ®¶m b¶o sù æn ®Þnh thÞ tr­êng ngo¹i hèi, tû gi¸ hèi ®o¸i vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, th©m hôt tµi kho¶n v·ng lai (nhËp khÈu lín h¬n xuÊt khÈu) lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. Muèn t¹o sù c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n th× cÇn cã thÆng d­ trong tµi kho¶n vèn. Khi ®ã, vèn ODA lµ yÕu tè quan träng ®¶m b¶o môc tiªu nµy, tõ ®ã mµ cã thÓ duy tr× sù æn ®Þnh cña tû gi¸ hèi ®o¸i l·i suÊt, lµm c¬ së cho sù æn ®Þnh tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn. 2.3. Vèn ODA thóc ®Èy c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn c¶i thiÖn thÓ chÕ, n©ng cao n¨ng lùc bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc vµ kinh tÕ C¸c quèc gia nhËn vèn ODA kh«ng chØ tËn dông ®­îc nh÷ng ­u ®·i mµ cïng víi ®iÒu ®ã lµ ph¶i thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa. Mét néi dung quan träng lµ c¸c quèc gia nµy cÇn ph¶i thùc hiÖn thµnh c«ng ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tïy tõng quèc gia mµ møc ®é lµ kh¸c nhau. Cô thÓ lµ c¸c quèc gia cÇn ®­a ra chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ râ rµng vµ cã tÝnh kh¶ thi, song hµnh lµ hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh tÕ, th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ ®­îc h×nh thµnh râ rµng, cã hiÖu lùc. C¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, ®Çu t­, ®èi ngo¹i ®­îc sö dông nh­ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch nµy ®­îc sö dông theo chiÒu h­íng khuyÕn khÝch ®Çu t­ trong n­íc vµ n­íc ngoµi; më cöa thÞ tr­êng trong n­íc ®Ó tõng b­íc g¾n nÒn kinh tÕ víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Víi viÖc c¸c nhµ tµi trî th­êng xuyªn theo dâi vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt cña n­íc nhËn vèn ODA lµm c¬ së ®Ó hä ®­a ra quyÕt ®Þnh cã tiÕp tôc tµi trî hay kh«ng th× ®· buéc c¸c n­íc nhËn vèn ODA ph¶i tõng b­íc thùc hiÖn c¶i c¸ch thÓ chÕ theo h­íng thÞ tr­êng. Nh­ vËy, vèn ODA ®· t¸c ®éng tíi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÓ chÕ. - N¨ng lùc cña bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ ®­îc n©ng lªn. VÒ mÆt tæ chøc, chÝnh phñ thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch trong bé m¸y hµnh chÝnh, b¾t ®Çu cã sù ph©n ®Þnh râ quyÒn h¹n, chøc n¨ng gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ®Þa ph­¬ng, Trung ­¬ng, ngµnh víi nhau, gi÷a c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vµ c¸c ®¬n vÞ, c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Nh­ vËy, hiÖu lùc ho¹t ®éng cña bé m¸y qu¶n lý nhµ n­íc vÒ kinh tÕ ®­îc n©ng lªn, mÆt kh¸c c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh thùc hiÖn ®óng chøc n¨ng cña m×nh tu©n theo hÖ thèng ph¸p luËt vµ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, võa ®¶m b¶o viÖc thu lîi nhuËn, võa ®em l¹i lîi Ých cho quèc gia. VÒ n¨ng lùc c¸n bé, viÖc tiÕp nhËn vèn ODA cã t¸c dông n©ng cao n¨ng lùc c¸n bé qu¶n lý, nhÊt lµ ®èi víi c«ng chøc nhµ n­íc. ViÖc thùc hiÖn gi¶i ng©n c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA lu«n cÇn cã sù céng t¸c, phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ vµ c¸c nhµ tµi trî. Trong ®ã, c¸c nhµ tµi trî ®· céng t¸c víi nhiÒu quèc gia trªn nhiÒu lÜnh vùc dù ¸n kh¸c nhau. Do vËy, c¸c c¸n bé, chuyªn gia cña ChÝnh phñ sÏ häc hái ®­îc nhiÒu kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, t×m kiÕm ý t­ëng ®Çu t­, x©y dùng dù ¸n kh¶ thi vµ tiÒn kh¶ thi; tæ chøc thùc hiÖn, gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña mét ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t­. Ngoµi ra cßn gióp c¸c chuyªn gia trong viÖc ph©n tÝch vµ ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ cã hiÖu lùc. 3. Kinh nghiÖm thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ vèn ODA. Vèn ODA ®· ph¸t sinh vµ tån t¹i trªn thÕ giíi h¬n 50 n¨m vµ nã nhanh chãng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ cã vai trß quan träng ®èi víi c¶ phÝa ®èi t¸c ®Çu t­ vµ n­íc tiÕp nhËn. HiÖn nay vèn ODA tån t¹i ë h¬n 100 quèc gia ®ang ph¸t triÓn do h¬n 20 n­íc tµi trî vµ c¸c tæ chøc song ph­¬ng cung cÊp. Qua sù ph©n bæ vµ sö dông vèn ODA hµng n¨m, Ng©n hµng thÕ giíi, c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng vµ b¶n th©n c¸c quèc gia nhËn tµi trî còng ®Òu cã nh÷ng ®¸nh gi¸ ®éc lËp ®Ó rót ra nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng còng nh­ thÊt b¹i trong thu hót vµ sö dông vèn ODA. Mét sè kinh nghiÖm thu hót vµ sö dông vèn ODA thµnh c«ng ë mét sè quèc gia nh­ sau: Thø nhÊt, quèc gia ®ang ph¸t triÓn cÇn cã ý thøc chñ ®éng vµ lµm chñ trong ho¹t ®éng thu hót vµ sö dông vèn ODA. - Chñ ®éng trong ho¹ch ®Þnh sö dông vèn ODA. N­íc nhËn tµi trî cÇn ph¶i ®­a ra môc tiªu sö dông vèn ODA râ rµng cho nhµ tµi trî xem xÐt vµ cã phï hîp víi chÝnh s¸ch tµi trî cña m×nh hay kh«ng, lµm c¬ së ®Ó tµi trî. Muèn thuyÕt phôc ®­îc nhµ tµi trî th× ChÝnh phñ cÇn thùc hiÖn. + Ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc sö dông vèn ODA. X©y dùng danh môc c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng, lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ sÏ thu hót vèn ODA. Nã ®­îc s¾p xÕp theo thø tù lÜnh vùc ­u tiªn trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh th­êng lµ 5 n¨m hoÆc 10 n¨m. Ph¶i thÓ hiÖn sao cho c¸c nhµ tµi trî thÊy ®­îc chiÕn l­îc cã tÝnh tæng, tÝnh kh¶ thi trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ, xãa ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh¶ thi trong viÖc hoµn tr¶ nh÷ng kho¶n vèn ODA ph¶i chi tr¶. Muèn vËy, chiÕn l­îc sö dông vèn ODA cÇn ph¶i dùa trªn mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ râ rµng trong kho¶ng thêi gian 5 hoÆc 10 n¨m cña ®Êt n­íc, dùa trªn chiÕn l­îc huy ®éng vèn, chiÕn l­îc ph¸t triÓn tõng ngµnh trong giai ®o¹n ®ã. Danh môc c¸c ngµnh cµng réng th× kh¶ n¨ng thu hót vèn ODA cµng cao bëi mçi nhµ tµi trî hä chØ quan t©m tíi mét hoÆc mét vµi lÜnh vùc chÝnh. Tuy nhiªn còng cÇn h­íng träng t©m vµo mét sè lÜnh vùc chñ yÕu th«ng qua viÖc chÊp nhËn nh÷ng rµng buéc cña nhµ tµi trî dÔ dµng h¬n hoÆc cã nh÷ng ­u ®·i h¬n cho nhµ tµi trî ®ã. + X©y dùng kÕ ho¹ch thu hót vèn ODA cho tõng n¨m. Trªn c¬ së chiÕn l­îc thu hót vè ODA trong giai ®o¹n 5 hoÆc 10 n¨m vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, ngµnh kinh tÕ trong n¨m mµ ChÝnh phñ ®­a ra kÕ ho¹ch cô thÓ nh»m thu hót vèn ODA. Trong ®ã cã chØ tiªu l­îng hãa cô thÓ. ChØ tiªu nµy ph¶i phï hîp khi so s¸nh víi gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña nÒn kinh tÕ, nguån thu ng©n s¸ch hµng n¨m ph¶i n»m trong mét giíi h¹n an toµn. VÝ dô nh­ n­íc Th¸i Lan lµ n­íc tiÕp nhËn vèn ODA (tõ n¨m 1980 ®Õn n¨m 1986 b×nh qu©n mçi n¨m lµ 1.75 tû USD nh­ng Th¸i Lan lu«n hoµn tr¶ ®óng h¹n (trung b×nh mçi n¨m trªn 1 tû USD, riªng n¨m 1993 hoµn tr¶ 2 tû USD). Kinh nghiÖm cña hä lµ kho¶n tiÕp nhËn ODA kh«ng tÝnh vµo nguån thu ng©n s¸ch hµng n¨m, nh­ng kho¶n tr¶ nî ®­îc tÝnh vµo nguån thu ng©n s¸ch hµng n¨m. ChÝnh phñ quy ®Þnh møc vèn ODA hoµn l¹i tiÕp nhËn hµng n¨m kh«ng v­ît qu¸ 10% kÕ ho¹ch thu ng©n s¸ch, møc tr¶ nî d­íi 9% kim ng¹ch xuÊt khÈu hoÆc d­íi 20% chi ng©n s¸ch hµng n¨m. Tæng møc tiÕp nhËn ODA hoµn l¹i ph¶i d­íi 50% GNP quèc gia. V× vËy, ®©y lµ mét trong nh÷ng c¨n cø quan träng ®Ó xÐt duyÖt, lùa chän nh÷ng dù ¸n sö dông vèn ODA cã hiÖu qu¶ cao, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng hoµn tr¶. + ChÝnh phñ chñ ®éng tiÕp cËn c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng: WB, IMF ®Ó më héi nghÞ c¸c nhµ tµi trî ®Ó th«ng b¸o chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch thu hót vèn ODA, còng nh­ kÕt qu¶ thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt víi nhµ tµi trî trong c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ. C¸c c¬ quan cña chØnh phñ cÇn cã sù kÕt hîp chÆt chÏ nh­ Bé Tµi chÝnh, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Ngo¹i giao ®Ó qu¶ng b¸ hoÆc tæ chøc th­êng xuyªn nh÷ng chuyÕn th¨m cña c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c n­íc tµi trî. Kinh nghiÖm cho thÊy ho¹t ®éng nµy hÕt søc quan träng, dï chiÕn l­îc, kÕ ho¹ch râ rµng ®Õn ®©u nh­ng kh«ng truyÒn t¶i ®­îc tíi nhµ tµi trî th× còng bá ®i. ChÝnh phñ ph¶i lµ ng­êi chñ ®éng trong tiÕp cËn nhµ tµi trî vµ lµ trung gian chñ ®éng phèi hîp c¸c nhµ tµi trî víi nhau nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng m¹nh nhµ tµi trî nµo th× hä lµm vµ vèn ODA bÞ sö dông chång chÐo kh«ng hiÖu qu¶ v× vèn ODA còng tu©n theo quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn. - Chñ ®éng trong x©y dùng ch­¬ng tr×nh dù ¸n sö dông vèn ODA, qu¶ khi nã ®­îc sö dông cã träng t©m, träng ®iÓm. Vèn ODA ®­îc sö dông ph¶i g¾n víi tõng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n cô thÓ cã nghÜa lµ nã ®­îc sö dông ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cô thÓ trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi tÊt c¶ c¸c dù ¸n ®­îc thùc hiÖn th× môc tiªu chiÕn l­îc sö dông vèn ODA còng sÏ ®­îc thùc hiÖn. MÆt kh¸c, khi sö dông vèn ODA theo dù ¸n th× nã cã nh÷ng chuÈn mùc nhÊt ®Þnh ®Ó lùa chän ra ®­îc nh÷ng dù ¸n ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt khi sö dông vèn ODA. Thø hai, chñ ®éng tæ chøc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ vèn ODA. Kinh nghiÖm c¸c n­íc cho thÊy, muèn vèn ODA ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶, th× c«ng t¸c tæ chøc thùc hiÖn vèn ODA ph¶i tèt. ThÓ hiÖn: - Tæ chøc bé m¸y thùc hiÖn cã n¨ng lùc. C¸c n­íc tiÕp nhËn vèn ODA hµng n¨m lín th× ®Òu thµnh lËp ra mét c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc ®Ó qu¶n lý, ®iÒu phèi qu¸ tr×nh thùc hiÖn vèn ODA. ë Philippin lµ c¬ quan ph¸t triÓn kinh tÕ quèc gia, ë Indonesia lµ c¬ quan kÕ ho¹ch ph¸t triÓn quèc gia vµ hîp t¸c kinh tÕ n­íc ngoµi; ë Th¸i Lan lµ Tæng côc hîp t¸c kinh tÕ vµ kü thuËt trùc thuéc Phñ Thñ t­íng. Mçi ch­¬ng tr×nh, dù ¸n khi triÓn khai ®Òu chØ ®Þnh thµnh lËp ra mét ban qu¶n lý dù ¸n do c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ vèn ODA ra quyÕt ®Þnh. Ban qu¶n lý dù ¸n cã chøc n¨ng vµ tr¸ch nhiÖm thay mÆt Nhµ n­íc qu¶n lý viÖc tæ chøc thùc hiÖn môc tiªu dù ¸n. - §­a ra nh÷ng quy chÕ trong tæ chøc thùc hiÖn vèn ODA. + Mçi ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA ®Òu dµnh mét kho¶n chi phôc vô cho c«ng t¸c t­ vÊn mang tÝnh chÊt b¾t buéc kho¶ng 4-5% gi¸ trÞ dù ¸n nh»m chi tr¶ cho ho¹t ®éng thuª kh¶o s¸t lËp dù ¸n tiÒn kh¶ thi, dù ¸n kh¶ thi vµ gi¸m s¸t thùc hiÖn dù ¸n. C¸c c«ng viÖc nµy ®­îc thùc hiÖn do mét c¬ quan t­ vÊn ®éc lËp, chuyªn m«n hãa. + Thùc hiÖn dù ¸n, mua s¾m thiÕt bÞ ph¶i tu©n theo nguyªn t¾c ®Êu thÇu. Tïy tõng dù ¸n mµ tu©n thñ ®Êu thÇu trong n­íc hay ®Êu thÇu quèc tÕ. C«ng t¸c tæ chøc chuÈn bÞ, thùc hiÖn do mét C«ng ty t­ vÊn (mét c¬ quan chuyªn tr¸ch vÒ ®Êu thÇu ®¶m nhËn thay mÆt ban qu¶n lý dù ¸n). + PhÇn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ dù ¸n ®­îc thùc hiÖn do mét c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc vÒ vèn ODA (hoÆc thuª mét c¬ quan cã chøc n¨ng chuyªn m«n hãa). - KiÓm so¸t chÆt chÏ tiÕn ®é thùc hiÖn, ho¹t ®éng chi tiªu cña dù ¸n sö dông vèn ODA). Kinh nghiÖm c¸c n­íc chØ ra, c«ng t¸c kiÓm so¸t hÕt søc quan träng, nã võa ®¶m b¶o ®­îc tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n theo thêi gian, võa lo¹i bá ®­îc nh÷ng l·ng phÝ, tham nhòng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Nguyªn t¾c cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña luång tµi chÝnh ph¶i song hµnh víi luång vËt chÊt vµ tiÕn ®é cña dù ¸n. C«ng t¸c kiÓm so¸t ®­îc thùc hiÖn bëi mét c¬ quan kiÓm so¸t chÝnh phñ hay thuª mét C«ng ty kiÓm to¸n chuyªn tr¸ch. 4. Các giải pháp sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA tại Việt Nam. 4.1. Đánh giá công tác quản lý vốn ODA. a) Những mặt đã đạt được: Về cơ bản, các quy định về quản lý tài chính đối với chương trình, dự án ODA đã được ban hành đầy đủ, toàn diện và từng bước được hoàn thiện như các Thông tư số 108/2007/TT-BTC hướng dẫn quản lý tài chính đối với chương trình, dự án ODA vay nợ; Thông tư số 82/2007/TT/BTC hướng dẫn quản lý tài chính dự án viện trợ nước ngoài; Thông tư 123/2007/TT/BTC hướng dẫn chế độ thuế đối với dự án ODA; các Thông tư hướng dẫn về quy trình thanh toán, quyết toán vốn đầu tư, vốn sự nghiệp, quản lý tài sản trang bị trong các chương trình, dự án đều có những quy định riêng đối với chương trình, dự án ODA. Các quy định về quản lý tài chính đối với nguồn ODA không ngừng được cải tiến, hoàn thiện theo hướng tăng cường phân cấp và tăng tính trách nhiệm của cơ quan thực hiện trong các khâu quyết định đầu tư, tổ chức thực hiện, thanh toán vốn; đơn giản hoá quy trình, thủ tục, tránh chồng chéo về trách nhiệm kiểm tra, kiểm soát nhưng vẫn đảm bảo tuân thủ quy định của Luật NSNN. Ví dụ Thông tư 108/2007/TT/BTC của Bộ Tài chính về quản lý tài chính đối với chương trình, dự án ODA đã quy định nguyên tắc đổi mới trong kiểm tra việc thanh toán vốn ODA là chủ yếu căn cứ theo hợp đồng đã được ký kết bởi cấp có thẩm quyền căn cứ theo quyết định trao thầu; cơ quan kiểm soát chi không can thiệp sâu về quyết định mua sắm, chất lượng, khối lượng công trình v.v… mà căn cứ chủ yếu vào các điều khoản thanh toán của hợp đồng để xác nhận thanh toán. Các quy định cụ thể về thời hạn thanh toán, rút vốn nước ngoài cũng giúp đẩy nhanh đáng kể tiến độ trong khâu thanh toán, giải ngân. Chính sách thuế đối với dự án ODA cũng không ngừng được hoàn thiện để vừa có hướng dẫn cụ thể theo pháp luật thuế trong nước, vừa tính đến đặc thù và các cam kết quốc tế liên quan đến thuế đối với nguồn vốn ODA. b) Một số tồn tại: Về cơ chế thanh toán, giải ngân vốn mặc dù đã được cải tiến đáng kể nhưng vẫn cần tiếp tục được nghiên cứu, rà soát để hoàn thiện trong bối cảnh các quy định về quản lý đầu tư XDCB của Nhà nước liên tục được thay đổi, cập nhật; biến động lớn về giá cả, vật tư; quan hệ hợp đồng kinh tế ngày một phức tạp v.v… (ví dụ chưa có hướng dẫn cụ thể để xử lý việc thanh toán cho các trường hợp phát sinh khối lượng, trượt giá, điều chỉnh hợp đồng v.v…). Đồng thời trên thực tế vẫn còn hiện tượng chưa có được cách hiểu nhất quán để thực hiện tại một số địa bàn, cần phải tăng cường công tác kiểm tra, hướng dẫn, tập huấn về chính sách, chế độ mới cho đội ngũ cán bộ của KBNN và cơ quan cho vay lại; Về quản lý tài chính, nguồn vốn ODA theo hình thức tài trợ dự án chưa hoàn toàn được phản ánh đầy đủ vào NSNN từ khâu phân bổ, lập kế hoạch, hạch toán chi tiêu kịp thời, báo cáo, quyết toán nên có hạn chế nhất định trong hiệu quả quản lý tài chính. Ví dụ các dự án ODA do các Bộ, ngành vận động, đề xuất với Bộ Kế hoạch và Đầu tư để trình Chính phủ không phản ánh trong phân bổ nguồn lực chung của NSNN, có những trường hợp thiếu cân đối ví dụ một Bộ, địa phương vận động được nhiều dự án nhưng không giải ngân được; trong quá trình thực hiện các Bộ, địa phương chậm giao hoặc thậm chí không giao đủ kế hoạch vốn nước ngoài nhưng vẫn giải ngân được vì việc giải ngân không phụ thuộc vào kế hoạch. Quy định giải ngân vốn nước ngoài không căn cứ vào kế hoạch tài chính được duyệt đã góp phần đáng kể đẩy nhanh tiến độ giải ngân (vì vốn nước ngoài được bố trí theo dự án mà không phải theo kế hoạch hàng năm, và có thể giải ngân khi có khối lượng công việc được nghiệm thu); tuy nhiên có hạn chế là không buộc các Bộ, địa phương thực hiện nghiêm túc công tác xây dựng kế hoạch vốn, và các thông tin thể hiện trên báo cáo NSNN không phản ánh được đầy đủ việc bố trí nguồn lực cho các ngành, địa phương; việc GTGC vốn giải ngân phụ thuộc vào thông báo của nhà tài trợ và phụ thuộc vào điều hành mức bội chi NSNN nên cũng không phản ánh đúng tiến độ giải ngân nguồn vốn ODA; việc quyết toán dự án cũng bị chậm do nhiều dự án ODA kéo dài đến 7- 9 năm rất khó quyết toán. Nếu nguồn vốn ODA thực hiện theo hình thức hỗ trợ ngân sách thì sẽ khắc phục được các bất cập trên, tuy nhiên hình thức hỗ trợ ngân sách cũng có một số hạn chế như hệ thống các quy trình, thủ tục trong nước chưa hoàn toàn hài hoà với quy trình, thủ tục và tiêu chuẩn của nhà tài trợ. Ví dụ như thủ tục mua sắm, đấu thầu chưa đảm bảo minh bạch và đối xử bình đẳng giữa các nhà thầu; quy định về đền bù, tái định cư, tiêu chuẩn môi trường chưa hài hoà v.v…; hệ thống quản lý tài chính chưa cung cấp được các thông tin cần thiết cho nhà tài trợ để đánh giá hiệu quả sử dụng vốn; trong khi đó cũng chưa có hệ thống đánh giá kết quả đầu ra (đánh giá việc đạt được các chỉ số phát triển) để thay thế cho việc đánh giá sử dụng nguồn lực đầu vào. Ví dụ chương trình 135 khi vốn phân bổ xuống địa phương các dự án được phân bổ vốn trực tiếp giao dịch với KBNN để rút vốn nhưng không báo cáo kịp thời cho cơ quan chủ nhiệm chương trình để có thông tin tổng hợp báo cáo nhà tài trợ; KBNN cũng không có trách nhiệm báo cáo mà chỉ xác nhận đối chiếu với báo cáo của các BQLDA; nhà tài trợ không có thông tin để đánh giá, giám sát; cơ quan chủ nhiệm chương trình không có được báo cáo đánh giá kết quả đầu ra. Việc điều chỉnh kế hoạch vốn đã giao trong trường hợp nguồn tài trợ nước ngoài không giải ngân được đúng theo dự kiến chưa linh hoạt. Đồng thời, yếu tố hỗ trợ kỹ thuật, tăng cường năng lực và cải cách thể chế, hiệu quả chuyển giao công nghệ, tri thức của các khoản hỗ trợ ngân sách theo chương trình mục tiêu chưa đáp ứng được yêu cầu của cả Chính phủ và các nhà tài trợ. 4.2. Các giải pháp sử dụng có hiệu quả nguồn vốn ODA tại Việt Nam. a) N©ng cao nhËn thøc vÒ nguån vèn ODA Quan ®iÓm nh×n nhËn ®èi víi vèn vay ODA lµ vÊn ®Ò quan träng chØ khi ChÝnh phñ, c¸c Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng còng nh­ Chñ ®Çu t­, Ban qu¶n lý dù ¸n nhËn thøc vµ cã quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ vèn vay ODA th× míi cã ®éng c¬ vµ hµnh ®éng sö dông cã hiÖu qu¶ vèn vay ODA. Nguån vèn ODA chñ yÕu lµ vèn vay ph¶i tr¶ Trªn thùc tÕ c¸c c¬ quan trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng nhËn thøc vµ cã quan ®iÓm nh×n nhËn vèn vay ODA ch­a râ rµng, trong tiÒm thøc cña hä vÉn coi nguån vèn vay ODA lµ sù cho kh«ng, biÕu tÆng cña n­íc ngoµi hoÆc lµ kho¶n vay nh­ng kh«ng ph¶i tr¶ l·i suÊt hay l·i suÊt rÊt thÊp kh«ng ®¸ng kÓ. Nguyªn nh©n nµy lµ do qu¸ tr×nh du nhËp ODA vµo ViÖt Nam ban ®Çu lµ ODA kh«ng hoµn l¹i chiÕm 90% vµ h×nh thøc ­u ®·i bªn ngoµi cña vèn vay ODA. V× thÕ mµ viÖc ph©n bæ vµ sö dông vèn ODA tïy tiÖn, nhiÒu s¬ hë ®Ó tån t¹i hiÖn t­îng tham nhòng, l·ng phÝ, hoÆc chÊp nhËn mua m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ cña nhµ tµi trî víi gi¸ cao lµm cho nguån vèn ODA thùc hiÖn nh­ng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi ®Ó tr¶ gèc vµ l·i, g©y g¸nh nÆng nî cho nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. Qua ph©n tÝch, quan ®iÓm nh×n nhËn vèn ODA ®óng thÓ hiÖn vèn ODA lµ mét nguån tµi chÝnh mµ Nhµ n­íc ph¶i ®i vay n­íc ngoµi vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh»m bæ sung cho ®Çu t­ x· héi. Trong thêi gian nhÊt ®Þnh Nhµ n­íc cÇn ph¶i hoµn tr¶ c¶ gèc lÉn l·i cho c¸c nhµ tµi trî. Ngoµi ra, nÒn kinh tÕ cßn ph¶i chÞu nh÷ng kho¶n chi phÝ kh¸c nh­: PhÝ dÞch vô, ­u ®·i ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc tµi trî, thÊt thu thuÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong n­íc bÞ mÊt thÞ tr­êng, gi¶m doanh thu thuÕ nhËp khÈu do ph¶i më cöa thÞ tr­êng... Nh­ vËy, chi phÝ ®Ó cã ®­îc nh÷ng kho¶n ODA kh«ng ph¶i lµ thÊp nh­ h×nh thøc thÓ hiÖn cña nã, mÆt kh¸c c¸c kho¶n vay ODA dï thêi gian ©n h¹n, vay dµi nh­ng khi ®Õn h¹n th× nã còng trë thµnh nh÷ng kho¶n vay ng¾n h¹n. NÕu vèn ODA kh«ng ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶ th× ®Êt n­íc sÏ kh«ng thÓ tr¶ nî ®­îc vµ khi ®ã nî nÇn chång chÊt sÏ ®Èy nÒn kinh tÕ r¬i vµo c¸c cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ nh­ c¸c nÒn kinh tÕ cña Braxin, Achentina.. §Ó quan ®iÓm nh×n nhËn míi vÒ vèn vay ODA nµy t¹o ra ®éng lùc vµ hµnh ®éng sö dông cã hiÖu qu¶ vèn vay ODA cña c¸c c¬ quan liªn quan th×: - ChÝnh phñ vµ c¬ quan qu¶n lý trùc tiÕp nguån vèn vay ODA (Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Tµi chÝnh) cÇn gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, gi¶i thÝch râ b¶n chÊt cña vèn vay ODA, nh÷ng kÕt qu¶ cã thÓ thu ®­îc ®èi víi nÒn kinh tÕ khi sö dông tèt, hiÖu qu¶ vèn ODA vµ nh÷ng hËu qu¶ mµ nÒn kinh tÕ vµ ®Êt n­íc ph¶i g¸nh chÞu khi sö dông kh«ng hiÖu qu¶ vèn ODA. Ph­¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn ®ã lµ c¸c líp tËp huÊn do Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Tµi chÝnh më cho c¸n bé cña c¬ quan chñ qu¶n, Chñ ®Çu t­ vµ Ban qu¶n lý dù ¸n hoÆc b»ng nh÷ng v¨n b¶n hµnh chÝnh ®Ó tõ ®ã gióp cho nh÷ng cÊp thùc hiÖn vµ triÓn khai c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA thÊy râ ®­îc vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh. - Do tÝnh ®a d¹ng vÒ lÜnh vùc cña dù ¸n sö dông vèn vay ODA nªn quan ®iÓm ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ nguån vèn nµy ph¶i tu©n theo luËt ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Nh­ng ChÝnh phñ cÇn ®iÒu chØnh c¬ cÊu chi cña vèn ODA. - T¨ng tû lÖ cho vay l¹i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp (hiÖn nay trung b×nh ®¹t 37% vèn ODA thùc hiÖn) vµ thÓ hiÖn râ quan ®iÓm lµ mèi quan hÖ kinh tÕ nµy tu©n theo nguyªn t¾c cã vay ph¶i cã tr¶, dù ¸n ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi ®em l¹i hiÖu qu¶ ®ñ ®Ó thu håi vèn vµ l·i, lo¹i bá t­ t­ëng xin - cho, hay ChÝnh phñ ban ph¸t cho c¸c doanh nghiÖp. - §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ do viÖc t¨ng c­êng ph©n cÊp thu hót vèn vay ODA cho c¸c ®Þa ph­¬ng th× ChÝnh phñ cÇn qu¶n lý chÆt chÏ kh©u ho¹ch ®Þnh tæng thÓ, chiÕn l­îc thu hót vèn vay ODA; t¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn nµy trong c¸c dù ¸n tr­íc ®©y. Ph¶i n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA ®Ó tr¶ nî khi ®Õn h¹n - Trong viÖc ho¹ch ®Þnh sö dông vèn vay cÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm lµ ph¶i tu©n thñ, phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc trong tõng thêi kú (2001-2010) kÕ ho¹ch ph¸t triÓn tõng ngµnh, lÜnh vùc, ®Þa ph­¬ng, chiÕn l­îc vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi, hiÖu qu¶ cao cña c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n khi sö dông. - Trong viÖc tæ chøc thùc hiÖn vèn vay ODA cÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm tiÕt kiÖm vµ hiÖu qu¶ cao, kÕt hîp hµi hßa gi÷a c¸c lo¹i lîi Ých (Nhµ n­íc, ng­êi lao ®éng, x· héi (®èi t­îng thô h­ëng), nhµ tµi trî, nhµ thÇu thùc hiÖn) vay ODA ph¶i tËn dông ®­îc c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. - Trong tæ chøc ®iÒu phèi vèn vay ODA th× ph¶i qu¸n triÖt quan ®iÓm ph©n ®Þnh râ rµng chøc n¨ng, quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm, lîi Ých cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc liªn quan. Thùc hiÖn nghiªm tóc quy ®Þnh cña sù ph©n ®Þnh nµy trong thùc tÕ. - Trong theo dâi vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ sö dông vèn vay ODA ®¶m b¶o quan ®iÓm chÝnh x¸c, kh¸ch quan, ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng, kÞp thêi. Cã nh­ vËy mäi ¸ch t¾c còng nh­ thµnh qu¶ vµ thÊt b¹i míi ®­îc xem xÐt ®¸nh gi¸ kÞp thêi, ®óng møc ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong qu¶n lý viÖc sö dông vèn vay ODA. b) Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ®Õn qu¶n lý nhµ n­íc vÒ vèn ODA - M«i tr­êng ph¸p lý liªn quan tíi gi¶i phãng mÆt b»ng vµ t¸i ®Þnh c­ còng cÇn hoµn thiÖn theo h­íng ®ång bé vµ phï hîp víi thùc tiÔn. - Hoµn thiÖn c¸c chÕ tµi xö lý ®èi víi chñ ®Çu t­, nhµ thÇu, tæ chøc thiÕt kÕ vµ tæ chøc gi¸m s¸t thi c«ng. - Nhµ n­íc cÇn sím nghiªn cøu vµ ban hµnh bé luËt vÒ hiÖu qu¶, ®Ó h¹n chÕ bít tÝnh côc bé vµ tÖ tham nhòng cña c¸c quan chøc ®Þa ph­¬ng trong ph¹m vi thÈm quyÒn cña m×nh cho ®Çu t­ c¸c dù ¸n ODA kh«ng hiÖu qu¶ cho c¶ ®Þa ph­¬ng lÉn ®Êt n­íc do luËn chøng sai l¹c cña hä ®­a ra. c) X©y dùng quy ho¹ch tæng thÓ ®Ó thu hót vµ sö dông vèn ODA phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Êt n­íc X©y dùng quy ho¹ch tæng thÓ thu hót vµ sö dông vèn ODA ë ViÖt Nam lµ biÖn ph¸p cÊp thiÕt vµ quan träng, nã thÓ hiÖn râ vai trß lµ c«ng cô ®Ó x¸c ®Þnh, ®¶m b¶o vèn ODA ®­îc thu hót vµ sö dông cã träng ®iÓm, cã môc ®Ých râ rµng ®Ó khi tÊt c¶ c¸c dù ¸n ODA ®­îc thùc hiÖn th× môc ®Ých tæng thÓ sÏ ®­îc thùc hiÖn. Nã lµm c¨n cø ®¸ng tin cËy thÓ hiÖn mét nhu cÇu râ rµng vÒ vèn ODA tíi c¸c nhµ tµi trî ®Ó c¸c nhµ tµi trî c¨n cø vµo ®ã xem xÐt tÝnh hîp lý, tÝnh hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng hoµn tr¶ vèn ODA cña ViÖt Nam ®Ó cã ®­a ra quyÕt ®Þnh tµi trî hay kh«ng. §ång thêi còng lµ c¨n cø quan träng ®Ó kiÓm tra hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh thu hót vµ sö dông vèn ODA ®· ®óng tiÕn ®é, ®· phï hîp thùc tÕ vµ ®· ®¶m b¶o chÊt l­îng sö dông hay ch­a. CÇn x©y dùng quy ho¹ch tæng thÓ thu hót vµ sö dông vèn ODA dùa trªn nh÷ng c¨n cø kh¸ch quan. Néi dung cña quy ho¹ch tæng thÓ cÇn x¸c ®Þnh râ danh môc c¸c lÜnh vùc ­u tiªn thu hót vµ sö dông. Trªn c¬ së ®ã mµ x©y dùng quy ho¹ch thu hót vµ sö dông vèn ODA cho tõng ngµnh, lÜnh vùc trong giai ®o¹n 2001 - 2005. Cô thÓ lµ ngµnh n¨ng l­îng vµ c«ng nghiÖp thu hót 32,15%; giao th«ng, vËn t¶i, b­u ®iÖn thu hót 21,53%; n«ng nghiÖp thu hót kho¶ng 13,36%, cÊp tho¸t n­íc vµ ®« thÞ lµ 8,11%. d) ChuÈn bÞ tèt vèn ®èi øng ®Ó tiÕp nhËn ODA Khi quyÕt ®Þnh ®Çu t­ ®èi víi tÊt c¶ c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn vay ODA, ®Òu ph¶i lµm râ kh¶ n¨ng ®¸p øng nguån vèn ®èi øng vÒ nguån cung cÊp, sè l­îng, kÕ ho¹ch gi¶i ng©n theo thêi gian vµ quy ®Þnh râ vèn ®èi øng phôc vô cho chuÈn bÞ ch­¬ng tr×nh dù ¸n, vèn ®èi øng chuÈn bÞ thùc hiÖn, thùc hiÖn dù ¸n. - NÕu dù ¸n tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp, khi thiÕu vèn ®èi øng thùc hiÖn do nguyªn nh©n lËp kÕ ho¹ch hoÆc chi phÝ t¨ng do gi¶i phãng mÆt b»ng th× cÇn ®­îc bæ sung tõ quü dù phßng ®Çu t­ cña ng©n s¸ch hoÆc cho phÐp vay vèn tõ ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó bæ sung hoÆc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng tr×nh. - C¸c dù ¸n cho doanh nghiÖp vay l¹i, nÕu thiÕu vèn ®èi øng th× chñ ®Çu t­ cÇn t¸c ®éng tíi ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho vay vèn. - CÇn tuyªn truyÒn vµ tËp huÊn cho c¬ quan qu¶n lý vµ l·nh ®¹o cÊp ®Þa ph­¬ng nh»m n©ng cao nhËn thøc cña hä vÒ vai trß nh÷ng ­u ®·i vµ bÊt lîi cña vèn vay ODA ®Ó tõ ®ã hä quan t©m h¬n tíi viÖc bè trÝ ng©n s¸ch ®Þa ph­¬ng ®¸p øng yªu cÇu vèn ®èi øng cña ®Þa ph­¬ng cho dù ¸n. e) X¸c nhËn ®óng c¸c nhµ tµi trî vµ linh ho¹t trong c¸c h×nh thøc tiÕp nhËn ODA ViÖt Nam x¸c ®Þnh ®óng nhµ tµi trî th× sÏ h­íng mäi ho¹t ®éng vËn ®éng tµi trî cã träng t©m, khai th¸c ®óng thÕ m¹nh cña c¸c nhµ tµi trî vµ nh­ vËy sÏ rót ng¾n ®­îc thêi gian vËn ®éng, thêi gian c¸c nhµ tµi trî ph¶i t×m hiÓu vÒ ViÖt Nam vµ n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng c¸c nhµ tµi trî mét c¸ch cã lùa chän vµ t¹o thÕ chñ ®éng trong lùa chän... sÏ gióp ViÖt Nam n¾m b¾t chÝnh x¸c c¸c thñ tôc, quy tr×nh vËn ®éng, ®µm ph¸n, lµm x©y dùng dù ¸n còng nh­ ký kÕt hiÖp ®Þnh khung, gi¶i ng©n mét c¸ch nhanh chãng vµ hiÖu qu¶. Ch¼ng h¹n, ViÖt Nam x¸c ®Þnh NhËt B¶n lµ mét trong ba nhµ tµi trî chÝnh cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2001 – 2005 vÒ vèn ODA, th× ViÖt Nam sÏ cã nh÷ng b­íc ®i tÝch cùc trong ho¹t ®éng ngo¹i giao, nh÷ng ­u ®·i kinh tÕ cho c¸c nhµ ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n Nhê qu¸ tr×nh ®ã mµ n¾m ch¾c thñ tôc thu hót tµi trî cña NhËt B¶n lµ cã hai tæ chøc ®¹i diÖn cho ChÝnh phñ NhËt B¶n lµ JICA vµ JBIC. Trong ®ã, JICA chÞu tr¸ch nhiÖm viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, vµ lo¹i viÖn trî nµy chØ ®­îc phÐp thùc hiÖn theo tõng n¨m tµi trî, kÕt n¨m tµi trî nÕu kh«ng gi¶i ng©n ®­îc th× sÏ bÞ c¾t bá, kh«ng ®­îc chuyÓn sang n¨m sau. Cßn JBIC chØ cung cÊp c¸c tÝn dông ­u ®·i trong c¸c lÜnh vùc nh­ giao th«ng vËn t¶i, n¨ng l­îng ®iÖn v.v... vµ quy tr×nh thñ tôc tµi trî Ph¸p th× së tr­êng cña hä lµ tµi trî cho c¸c dù ¸n ®Ó cñng cè, t¨ng c­êng quan hÖ víi c¸c n­íc vÉn lµ thuéc ®Þa cña Ph¸p tr­íc ®©y, phæ biÕn v¨n hãa Ph¸p, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, y tÕ, v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, qu¶n lý nhµ n­íc. Muèn x¸c ®Þnh ®óng c¸c nhµ tµi trî th× c«ng t¸c kÕ ho¹ch rÊt quan träng, ®ßi hái ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ c¸c nhµ chÝnh s¸ch ph¶i nghiªn cøu s©u, n¾m ch¾c c¸c nhµ tµi trî vÒ së thÝch, së tr­êng, së ®o¶n, thÕ m¹nh cña hä khi tµi trî. C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh lµ: TiÕp xóc trùc tiÕp víi nhµ tµi trî ®Ó hä ®­a ra nh÷ng ­u thÕ cña hä khi khi tµi trî. ChÝnh phñ ph¶i x©y dùng ®­îc hÖ thèng ®¸nh gi¸ chuÈn x¸c c¸c dù ¸n ®· ®­îc sö dông. Qua ®ã sÏ thÊy ®­îc hiÖu qu¶ thùc sù sö dông vèn ODA cña tõng nhµ tµi trî. §«i khi cïng lÜnh vùc n¨ng l­îng nh÷ng thu hót tµi trî cña WB l¹i hiÖu qu¶ h¬n cña NhËt B¶n cho dï ®©y ®Òu lµ hai thÕ m¹nh cña hai nhµ tµi trî, nh­ng cña WB th× ViÖt Nam cã thÓ lùa chän c«ng nghÖ cña nhiÒu n­íc cßn ODA cña NhËt th× l¹i ph¶i du nhËp c«ng nghÖ cña NhËt B¶n. Th­êng xuyªn thu nhËp th«ng tin ®¸nh gi¸ cña tæ chøc ®éc lËp, kinh nghiÖm sö dông ODA ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c khi sö dông vèn ODA cña c¸c nhµ tµi trî mµ ViÖt Nam quan t©m. Linh ho¹t trong h×nh thøc tiÕp nhËn ODA còng cã vai trß quan träng, cho phÐp më réng quy m«, kh¶ n¨ng, c¬ héi n©ng cao sè l­îng vèn ODA. Trong thêi gian tíi cÇn ¸p dông c¸c h×nh thøc tiÕp nhËn míi nh­ hçn hîp cña c¸c h×nh thøc tiÕp cËn truyÒn thèng. Mét dù ¸n, ch­¬ng tr×nh cã thÓ kÕt hîp hai hay nhiÒu h×nh thøc tiÕp nhËn, hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, hç trî kü thuËt, hç trî cã hoµn l¹i, hç trî kh«ng hoµn l¹i, hç trî th«ng qua hµng hãa v.v... Tuy nhiªn, vÊn ®Ò nguyªn t¾c trong thu hót vèn ODA vÉn ph¶i ®­îc ®¶m b¶o lµ chÊt l­îng sö dông vèn ODA míi lµ quan träng nhÊt chø kh«ng ph¶i lµ sè l­îng. f) N©ng cao n¨ng lùc x©y dùng dù ¸n vµ gi¶i ng©n sö dông vèn ODA N©ng cao n¨ng lùc x©y dùng dù ¸n lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p cÊp b¸ch cña ViÖt Nam. Theo c¸c nhµ tµi trî vµ sù theo dâi cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc th× n¨ng lùc x©y dùng dù ¸n cña ViÖt Nam cßn yÕu c¶ vÒ mÆt chÊt l­îng cña dù ¸n kh¶ thi, tiÒn kh¶ thi còng nh­ khÝa c¹nh, thêi gian x©y dùng phª duyÖt qu¸ l©u: VÝ nh­ dù ¸n tho¸t n­íc Hµ Néi; dù ¸n ADB 2 vÒ n©ng cÊp quèc lé 1 giai ®o¹n Hµ Néi - L¹ng S¬n. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do n¨ng lùc cña ®éi ngò chuyªn gia lËp dù ¸n c¬ së, c«ng t¸c tuyÓn chän t­ vÊn qu¸ l©u vµ sù "thô ®éng" phô thuéc nhiÒu vµo c¸c chuyªn gia t­ vÊn n­íc ngoµi. Muèn n©ng cao n¨ng lùc x©y dùng dù ¸n trong giai ®o¹n tíi cÇn më líp ®µo t¹o, båi d­ìng c¸c nghiÖp vô chuyªn vÒ lÜnh vùc dù ¸n cho c¬ së hoÆc ph¶i quy ®Þnh mét kho¶n kinh phÝ trong dù ¸n ®Ó thuª t­ vÊn chuyªn nghiÖp trong kh©u x©y dùng dù ¸n tiÒn kh¶ thi vµ dù ¸n kh¶ thi. MÆt kh¸c cÊp c¬ së ph¶i chñ ®éng trong tiÕp cËn, gi¶i quyÕt m©u thuÉn víi c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi khi x©y dùng dù ¸n, ngoµi ra ph¶i cÇn cã sù hç trî cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Tµi chÝnh vµ Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam trong viÖc ®µm ph¸n, trao ®æi víi c¸c nhµ tµi trî ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i ë c¬ së nh­: BÊt ®ång quan ®iÓm, thñ tôc, sù chËm trÔ cña chuyªn gia n­íc ngoµi v.v... N©ng cao kh¶ n¨ng gi¶i ng©n trong sö dông vèn ODA lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA. Khi ViÖt Nam tiÕn hµnh gi¶i ng©n chËm sÏ gÆp ba hËu qu¶ bÊt lîi chÝnh: kh«ng thùc hiÖn ®­îc ®óng tiÕn ®é ®­a c¸c c«ng tr×nh ®­îc tµi trî b»ng ODA vµo ho¹t ®éng sÏ ¶nh h­ëng tíi tû lÖ t¨ng tr­ëng kinh tÕ, gi¶m hiÖu qu¶ sö dông vèn, ¶nh h­ëng xÊu ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi trong 5 n¨m 2001 - 2005. MÆt kh¸c, tèc ®é ®Çu t­ c«ng céng chËm l¹i g©y ¶nh h­ëng ®Õn thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) trong t­¬ng lai, thËm chÝ nÕu vèn kh«ng sö dông hÕt theo hiÖp ®Þnh sÏ bÞ c¾t bá vµ cã thÓ ®­îc bæ sung vµo NghÞ ®Þnh sau nh­ng ph¶i chÊp nhËn l·i suÊt cao h¬n. Nguyªn nh©n c¬ b¶n gi¶i ng©n chËm lµ do c¶ kh©u lËp dù ¸n qu¸ l©u, bè trÝ vèn ®èi øng chËm, chÊt l­îng ho¹t ®éng cña Ban qu¶n lý dù ¸n, ®Êu thÇu vµ gi¶i phãng mÆt b»ng ch­a ®¶m b¶o tiÕn bé. g) Thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý nhµ n­íc vÒ vèn ODA N¨ng lùc vµ tr×nh ®é cña c¸n bé qu¶n lý vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt chi phèi tíi hiÖu qu¶ sö dông cña vèn vay ODA. Víi ViÖt Nam, trong nh÷ng n¨m võa qua tuy vÊn ®Ò nµy ®· cã nhiÒu tiÕn bé vµ ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ nh­ng vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp vÒ n¨ng lùc vµ tr×nh ®é cña c¸n bé, ch­a ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra cña c«ng viÖc. V× thÕ, cÇn ph¶i t¨ng c­êng h¬n n÷a c«ng t¸c ®µo t¹o, båi d­ìng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc c¸n bé cho lÜnh vùc nµy. Nhanh chãng x©y dùng mét hÖ thèng tµi liÖu, gi¸o tr×nh thèng nhÊt vÒ QLDA t¹i ViÖt Nam trªn c¬ së tæng hîp kiÕn thøc, kinh nghiÖm trong vµ ngoµi n­íc, phï hîp víi thùc tÕ ViÖt Nam vµ mang tÝnh chuyªn nghiÖp cao. Muèn vËy cÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh hµi hßa thñ tôc gi¶i ng©n vèn ODA gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam víi c¸c nhµ tµi trî vµ t¹o mèi liªn kÕt chÆt chÏ, thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ së ®µo t¹o, båi d­ìng víi nhau. ChÝnh phñ nªn quy ®Þnh râ møc kinh phÝ dµnh cho ®µo t¹o, båi d­ìng nguån nh©n lùc ®èi víi tÊt c¶ dù ¸n ODA vµ nã chiÕm mét tû lÖ nhÊt ®Þnh trong vèn ®èi øng (cã thÓ tõ 15% ®Õn 20% vèn ®èi øng). Nhµ n­íc còng nªn cã gi¶i ph¸p hç trî tµi chÝnh ®Ó nhanh chãng gi¶i ng©n kinh phÝ cho ®µo t¹o, vÝ nh­ ®èi víi dù ¸n ODA mµ nhµ n­íc cho doanh nghiÖp vay l¹i th× khi doanh nghiÖp gÆp khã kh¨n vÒ vèn ®èi øng, nhµ n­íc cã thÓ hç trî l·i suÊt vay cho doanh nghiÖp ®èi víi phÇn vèn ®èi øng dµnh cho ®µo t¹o, båi d­ìng. C«ng t¸c ®iÒu phèi, bè trÝ vµ sö dông c¸n bé tham gia vµo qu¶n lý dù ¸n vèn vay ODA cÇn cã ®æi míi. §©y lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña mçi dù ¸n. HiÖn nay, c«ng t¸c bè trÝ sö dông c¸n bé vÉn ®ang trong t×nh tr¹ng sö dông ng­êi kh«ng ®­îc ®µo t¹o ®óng chuyªn m«n, c¸n bé ®· qu¸ lín tuæi, c¸n bé kh«ng cã tr×nh ®é nh­ng do th©n quen mµ vµo. V× thÕ, cÇn cã sù ®æi míi, lùa chän c¸n bé ph¶i cã n¨ng lùc tèt, tr×nh ®é chuyªn m«n phï hîp vµ ph¶i t¹o ra ®éi ngò c¸n bé trÎ, kháe, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong c«ng viÖc vµ khi ®· sö dông th× kh«ng nªn thay thÕ nöa chõng v× nh­ vËy sÏ lµm chËm tiÕn ®é dù ¸n. §ång thêi ph¶i cã c¬ chÕ ®¸nh gi¸ vµ ®·i ngé ®óng ®¾n víi c¸n bé. Tích cực thực hiện Kế hoạch hành động cải thiện tình hình thực hiện dự án ODA liên quan đến tiếp tục rà soát cải tiến quy trình giải ngân, thanh toán vốn, xác định rõ trách nhiệm trong khâu thực hiện, thanh toán vốn, và tránh chồng chéo trong kiểm tra chi tiêu. Bªn c¹nh c¸c gi¶i ph¸p chÝnh nªu trªn, chóng ta cÇn tËp chung thùc hiÖn nhãm c¸c gi¶i ph¸p kh¸c nh­ sau: - Tăng cường vai trò cơ quan kiểm toán Nhà nước, kiểm toán độc lập, kiểm toán nội bộ. Cần hoàn thiện khung pháp lý quy định rõ trách nhiệm của các cơ quan kiểm tra, kiểm toán. Trong quá trình nghiên cứu tiến tới xây dựng kế hoạch chi tiêu trung hạn, có tính đến việc phản ánh đầy đủ nguồn vốn ODA vào Kế hoạch chi tiêu trung hạn từ khâu phân bổ, kế hoạch ngân sách trung hạn và hàng năm; Đồng thời, đối với vốn đối ứng, có thể nghiên cứu tiến tới thí điểm cơ chế giao vốn đối ứng theo dự án (cam kết chi theo dự án), để hài hoà với cơ chế của nguồn vốn nước ngoài, không giao theo kế hoạch năm. Cải tiến quy trình quản lý ngân sách để cung cấp các báo cáo chi tiết và kịp thời về sử dụng nguồn lực, tạo điều kiện vận động nhà tài trợ sử dụng nhiều hơn phương thức tài trợ hỗ trợ ngân sách. Xây dựng cơ chế quản lý chương trình mục tiêu sử dụng vốn ODA theo hình thức hỗ trợ ngân sách chú trọng giải quyết thoả đáng những tồn tại của cơ chế hỗ trợ ngân sách hiện nay. Cải tiến quy trình ghi thu ghi chi hạch toán vốn (giải pháp này đang được nghiên cứu cùng với việc thiết kế quy trình TABMIS) để phản ánh chính xác hơn tiến độ giải ngân. Nghiên cứu cải tiến chế độ đãi ngộ, định mức chi tiêu hành chính dự án ODA./.