Đề tài Vai trò của Ngân hàng trung ương trong việc kiểm soát thị trường tiền tệ

quan träng trong ®iÒu chØnh kinh tÕ cña nhµ n­íc v× ng©n hµng trung ­¬ng n¾m trong tay c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ quan träng nhÊt. ë ViÖt Nam, cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ tËp trung bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong nh÷ng n¨m qua thÞ tr­êng ViÖt Nam ®· ®­îc h×nh thµnh vµ tõng b­íc hoµn thiÖn theo xu h­íng n¨ng ®éng, tÝch cùc phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi. MÆc dï ®Õn nay quy m« cña thÞ tr­êng nµy cßn rÊt khiªm tèn nh­ng nã ®· ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc kÕt nèi cung cÇu vÒ vèn ng¾n h¹n cho c¸c ng©n hµng, doanh nghiÖp .v.v.. §Æc biÖt thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam ®· gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho c¸c ng©n hµng trong viÖc b¶o ®¶m kh¶ n¨ng thanh to¸n, an toµn hÖ thèng còng nh­ më réng hÖ thèng cho vay. §¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®ã, mét phÇn lín lµ do vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña Ng©n hµng trung ­¬ng. Nh÷ng ®æi míi trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t tiÒn tÖ trong , kiÓm so¸t thÞ tr­êng nh÷ng n¨m qua ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc x©y dùng hÖ thèng tµi chÝnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Tuy nhiªn viÖc sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng cßn cã nh÷ng h¹n chÕ. Nh÷ng h¹n chÕ nµy ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh sÏ cã ¶nh h­ëng ®Õn viÖc thùc hiÖn vai trß kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña Ng©n hµng trung ­¬ng. ViÖc nghiªn cøu t×m hiÓu vai trß cña Ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ sÏ ®i s©u vµo nh÷ng thùc tr¹ng, nh÷ng mÆt ®­îc vµ cÇn kh¾c phôc ®Ó t¨ng c­êng h¬n n÷a ph¹m vi, hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña Ng©n hµng trung ­¬ng, ®¸p øng yªu cÇu ®ßi hái thùc tiÔn vµ phï hîp th«ng lÖ, nh»m x©y dùng mét thÞ tr­êng tiÒn tÖ lµnh m¹nh, hiÖu qu¶ vµ më ra mét vËn héi lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc khi b­íc vµo thÕ kû 21 víi ch­¬ng tr×nh ®Èy m¹nh sù nghiÖp CNH-H§H ®Êt n­íc, tiÕn tíi hoµ nhËp víi kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. ChÝnh v× thÕ mµ em ®· chän ®Ò tµi “Vai trß cña Ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ.” .§Ò tµi mang ý nghÜa to lín ®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ cña n­íc ta hiÖn nay.§©y lµ mét ®Ò tµi cã tÝnh chÊt réng lín, víi kiÕn thøc h¹n hÑp cña m×nh ch¾c ch¾n bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nhiÒu thiÕu sãt, rÊt mong cã ®­îc sù gãp ý, chØ b¶o cña c¸c thÇy c«. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n . Ng©n hµng trung ­¬ng vµ vai trß cña nã trong viÖc kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ I.Ng©n hµng trung ­¬ng Ng©n hµng trung ­¬ng lµ mét c¬ quan thuéc bé m¸y nhµ n­íc, ®­îc ®éc quyÒn ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng vµ thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc vÒ ho¹t ®éng tiÒn tÖ, tÝn dông vµ ng©n hµng, víi môc tiªu c¬ b¶n lµ æn ®Þnh vµ an toµn trong ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng. Ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý kh«ng chØ ®¬n thuÇn b»ng c¸c luËt lÖ, c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh, mµ cßn th«ng qua c¸c nghiÖp vô mang tÝnh kinh doanh sinh lêi. Ng©n hµng trung ­¬ng cã c¸c kho¶n thu nhËp tõ tµi s¶n cã cña m×nh nh­: chøng kho¸n chÝnh phñ, cho vay chiÕt khÊu, kinh doanh trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi… Hai mÆt qu¶n lý vµ kinh doanh g¾n chÆt víi nhau trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh chØ lµ ph­¬ng tiÖn ®Ó qu¶n lý, tù nã kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých cña ng©n hµng trung ­¬ng. HÇu hÕt c¸c kho¶n thu nhËp cña ng©n hµng trung ­¬ng, sau khi trõ c¸c chi phÝ ho¹t ®éng, ®Òu ph¶i nép vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc. 1.Chøc n¨ng cña ng©n hµng trung ­¬ng 1.1 Ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng vµ ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng. §i liÒn víi sù ra ®êi cña ng©n hµng trung ­¬ng th× toµn bé viÖc ph¸t hµnh tiÒn ®­îc tËp trung vµo ng©n hµng trung ­¬ng theo chÕ ®é nhµ n­íc ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn vµ cã trë thµnh trung t©m ph¸t hµnh tiÒn cña c¶ n­íc. GiÊy b¹c ng©n hµng do Ng©n hµng trung ­¬ng ph¸t hµnh lµ ph­¬ng tiÖn thanh to¸n hîp ph¸p, lµm chøc n¨ng ph­¬ng tiÖn l­u th«ng vµ ph­¬ng tiÖn thanh to¸n. Do ®ã, viÖc ph¸t hµnh tiÒn cña ng©n hµng trung ­¬ng cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn t×nh h×nh l­u th«ng tiÒn tÖ cña ®Êt n­íc. §Ó cho gi¸ trÞ ®ång tiÒn ®­îc æn ®Þnh, nã ®ßi hái viÖc ph¸t hµnh tiÒn ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nghiªm ngÆt. C¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cho viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ ®· tõng ®­îc ®Æt ra lµ: Nguyªn t¾c ph¸t hµnh tiÒn ph¶i cã vµng b¶o ®¶m: Nguyªn t¾c nµy quy ®Þnh viÖc ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng vµo l­u th«ng ph¶i ®­îc ®¶m b¶o b»ng tr÷ kim hiÖn h÷u n»m trong kho cña ng©n hµng trung ­¬ng. Ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i ®¶m b¶o viÖc tù do ®æi giÊy b¹c ng©n hµng ra vµng theo luËt ®Þnh khi ng­êi cã giÊy b¹c yªu cÇu. Tuy nhiªn, vËn dông nguyªn t¾c nµy, mçi n­íc l¹i ph¶i cã sù co gi·n vÒ møc ®é b¶o ®¶m vµng kh¸c nhau, ®iÒu ®ã cßn tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ cña mçi ®Êt n­íc. Nguyªn t¾c ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông, ®­îc b¶o ®¶m b»ng gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dich vô. Theo c¬ chÕ nµy, viÖc ph¸t hµnh giÊy b¹c kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã vµng b¶o ®¶m, mµ ph¸t hµnh th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông ng¾n h¹n, trªn c¬ së cã b¶o ®¶m gi¸ trÞ b»ng hµng ho¸, c«ng t¸c dÞch vô, thÓ hiÖn trªn kú phiÕu th­¬ng m¹i vµ c¸c chøng tõ nî kh¸c cã kh¶ n¨ng ho¸n chuyÓn thµnh tiÒn theo luËt ®Þnh. §ã lµ tÝn dông cña ng©n hµng trung ­¬ng, ®­îc thùc hiÖn b»ng ph­¬ng thøc t¸i cÊp vèn ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. ViÖc ph¸t hµnh giÊy b¹c ng©n hµng theo nguyªn t¾c nµy, mét mÆt nã xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu tiÒn tÖ ph¸t sinh do sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ; mÆt kh¸c tao ra kh¶ n¨ng ®Ó ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t khèi l­îng tiÒn cung øng theo yªu cÇu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Ngµy nay, trong ®iÒu kiÖn l­u th«ng giÊy b¹c ng©n hµng kh«ng ®­îc tù do chuyÓn ®æi ra thµnh vµng theo luËt ®Þnh, c¸c ng©n hµng trªn thÕ giíi ®Òu chuyÓn sang chÕ dé ph¸t hµnh giÊy b¹c th«ng qua c¬ chÕ t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng vµ ho¹t ®«ng trªn thÞ tr­êng më cña ng©n hµng trung ­¬ng. §ång thêi, trªn c¬ së ®éc hµnh ph¸t hµnh tiÒn, ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t khèi l­îng tiÒn cung øng ®­îc t¹o ra tõ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, b»ng quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc, l·i suÊt chiÕt khÊu… Nh­ vËy, ng©n hµng trung ­¬ng kh«ng chØ ®éc quyÒn ph¸t hµnh tiÒn tÖ, mµ cßn qu¶n lý vµ ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng, thùc hiªn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, b¶o ®¶m æn ®Þnh gi¸ trÞ ®èi néi vµ gi¸ trÞ ®èi ngo¹i cña ®ång b¶n tÖ. 1.2Ng©n hµng trung ­¬ng lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng Lµ ng©n hµng cña c¸c ng©n hµng, ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn mét sè nghiÖp vô sau ®©y: Më tµi kho¶n tiÒn göi vµ b¶o qu¶n dù tr÷ tiÒn tÖ cho c¸c ng©n hµng, c¸c tæ chøc tÝn dông. Trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®Òu ph¶i më tµi kho¶n tiÒn göi vµ göi tiÒn vµo ng©n hµng trung ­¬ng, gåm cã hai lo¹i sau: +TiÒn göi thanh to¸n: §©y lµ kho¶n tiÒn göi cña c¸c ng©n hµng t¹i ng©n hµng trung ­¬ng nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu chi tr¶ cho thanh to¸n gi÷a c¸c ng©n hµng vµ cho kh¸ch hµng. +TiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc: Kho¶n tiÒn dù tr÷ nµy ¸p dung ®èi víi c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông cã huy ®éng tiÒn göi cña c«ng chóng. Møc tiÒn dù tr÷ nµy ®­îc ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh vµ b»ng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh so víi tæng sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng. §©y lµ mét c«ng cô cña ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Do v©y, d÷ tr÷ b¾t buéc nµy sÏ thay ®æi theo yªu cÇu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. Cho vay ®èi víi c¸c ng©n hµng vµ tæ chøc tÝn dông. Ng©n hµng trung ­¬ng cÊp tÝn dông cho ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông nh»m b¶o ®¶m cho nÒn kinh tÕ ®ñ ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cÇn thiÕt trong tõng thêi kú nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, th«ng qua viÖc cÊp vèn vµ l·i suÊt tÝn dông ®Ó ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng trong nÒn kinh tÕ theo yªu cÇu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tÝn dông cña m×nh, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông sö dông vèn tËp trung, huy ®éng ®­îc ®Ó cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ. Khi xuÊt hiÖn nhu cÇu tiÒn lµm ph­¬ng tiÖn thanh to¸n nh­ng l­îng tiÒn mÆt trong quü kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng chi tr¶, c¸c ng©n hµng nµy ®­îc ng©n hµng trung ­¬ng cÊp tÝn dông theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, phï hîp yªu cÇu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nh­ vËy, vÒ thùc chÊt lµ ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn cung øng tiÒn tÖ theo nhu cÇu ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ, th«ng qua viÖc t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c b»ng nghiÖp vô chiÕt khÊu hoÆc t¸i chiÕt khÊu. Ng©n hµng trung ­¬ng cßn lµ trung t©m thanh to¸n cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. Ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô thanh to¸n nh­: +Thanh to¸n tõng lÇn: Mçi khi cã nhu cÇu thanh to¸n, c¸c ng©n hµng göi c¸c chøng tõ thanh to¸n ®Õn ng©n hµng trung ­¬ng, yªu cÇu trÝch tõ tiÒn tµi kho¶n cña m×nh ®Ó tr¶ cho ng©n hµng thô h­ëng. +Thanh to¸n bï trõ: Ng©n hµng trung ­¬ng lµ trung t©m tæ chøc thanh to¸n bï trõ gi÷a c¸c ng©n hµng, kÓ c¶ kho b¹c nhµ n­íc. ViÖc thanh to¸n bï trõ ®­îc tiÕn hµnh gi÷a c¸c ng©n hµng theo ®Þnh kú hoÆc cuèi mçi ngµy lµm viÖc. ViÖc thanh to¸n ®­îc dùa trªn c¬ së trao ®æi c¸c chøng tõ thanh to¸n nî kÌm theo b¶ng kª khai thanh to¸n bï trõ cña c¸c ng©n hµng hoÆc thùc hiÖn bï trõ th«ng qua hÖ thèng vi tÝnh, sè d­ cuèi cïng ®­îc thanh to¸n b»ng c¸ch trÝch tµi kho¶n cña ng­êi ph¶i tr¶ nî t¹i ng©n hµng trung ­¬ng. 1.3 Ng©n hµng trung ­¬ng lµ ng©n hµng cña nhµ n­íc Nãi chung, ng©n hµng trung ­¬ng lµ ng©n hµng thuéc së h÷u nhµ n­íc, ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®«ng theo ph¸p luËt. Ng©n hµng trung ­¬ng võa thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n­íc trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông; ng©n hµng võa thùc hiÖn chøc n¨ng lµ ng©n hµng cña nhµ n­íc. ë ®©y, ng©n hµng trung ­¬ng thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô chñ yÕu sau: Ng©n hµng trung ­¬ng lµ c¬ quan qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n­íc c¸c ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng b»ng ph¸p luËt: + Xem xÐt, cÊp vµ thu håi giÊy phÐp ho¹t ®éng cho c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. + KiÓm so¸t tÝn dông th«ng qua c¬ chÕ t¸i cÊp vèn vµ tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc. + Quy ®Þnh c¸c thÓ chÕ nghiÖp vô, c¸c hÖ sè an toµn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. + Thanh tra vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. ¸p dông c¸c chÕ tµi trong c¸c tr­êng hîp vi ph¹m ph¸p luËt, nh»m b¶o ®¶m cho c¶ hÖ thèng ng©n hµng ho¹t ®éng æn ®Þnh, an toµn vµ cã hiÖu qu¶. + QuyÕt ®Þnh ®×nh chØ ho¹t ®éng hoÆc gi¶i thÓ ®èi víi c¸c ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông trong c¸c tr­êng hîp vi ph¹m nghiªm träng ph¸p luËt hoÆc mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. Ng©n hµng trung ­¬ng cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi kho b¹c nhµ n­íc: + Më tµi kho¶n, nhËn vµ tr¶ tiÒn göi cña kho b¹c nhµ n­íc. + Tæ chøc thanh to¸n cho kho b¹c nhµ n­íc trong quan hÖ thanh to¸n ®èi víi c¸c ng©n hµng. + Lµm ®¹i lý cho kho b¹c nhµ n­íc trong mét sè nghiÖp vô. + B¶o qu¶n dù tr÷ quèc gia vÒ ngo¹i hèi, c¸c chøng tõ cã gi¸. + Cho nhµ n­íc vay khi cÇn thiÕt… Ng©n hµng trung ­¬ng thay mÆt cho nhµ n­íc trong quan hÖ víi n­íc ngoµi trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ, tÝn dông vµng©n hµng: + Ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh vÒ tiÒn tÖ, tÝn dông… víi n­íc ngoµi. + §¹i diÖn cho nhµ n­íc t¹i c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ mµ n­íc ®ã lµ thµnh viªn nh­ IMF, WB, ADB… Thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: Ng©n hµng trung ­¬ng ®iÒu chÝnh møc cung tiÒn vµ c¸c tû lÖ l·i suÊt b»ng nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh»m t¸c ®éng vµo l­îng tiÒn m¹nh vµ sè nh©n tiÒn tÖ. Ngoµi ra ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ trùc tiÕp kiÓm so¸t cã lùa chän mét sè kho¶n tÝn dông còng nh­ mét vµi biÖn ph¸p kh¸c. 2.C¸c c«ng cô qu¶n lý tiÒn tÖ th­êng dïng cña ng©n hµng trung ­¬ng lµ: 2.1NghiÖp vô thÞ tr­êng më. NghiÖp vô thÞ tr­êng më lµ viÖc ng©n hµng trung ­¬ng mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n cã gi¸, mµ chñ yÕu lµ tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc, nh»m lµm thay ®æi l­îng tiÒn cung øng. Së dÜ ng©n hµng trung ­¬ng tiÕn hµnh ®¹i bé phËn nghiÖp vô thÞ tr­êng më tù do cña m×nh víi tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc lµ v×: thÞ tr­êng tÝn phiÕu kho b¹c cã dung l­îng lín, tÝnh láng cao, rñi ro thÊp. Ng©n hµng trung ­¬ng mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng sÏ lµm thay ®æi c¬ sè tiÒn tÖ (tiÒn ®ang l­u hµnh ngoµi hÖ thèng ng©n hµng vµ tiÒn dù tr÷ trong hÖ thèng ng©n hµng). §ã lµ nguån gèc chÝnh g©y nªn sù biÕn ®éng trong cung øng tiÒn tÖ. Khi ng©n hµng trung ­¬ng mua chøng kho¸n, lµm t¨ng c¬ sè tiÒn tÖ, qua ®ã lµm t¨ng l­îng tiÒn cung øng. Khi ng©n hµng trung ­¬ng b¸n chøng kho¸n, thu hÑp c¬ sè tiÒn tÖ, qua ®ã gi¶m l­îng tiÒn cung øng. ThÞ tr­êng më lµ c«ng cô quan träng nhÊt cña ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng, bëi nh÷ng ­u thÕ vèn cã cña nã: Ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc l­îng tiÒn l­u th«ng trªn thÞ tr­êng tù do. Linh ho¹t vµ chÝnh x¸c, cã thÓ ®­îc sö dông ë bÊt cø møc ®é nµo, ®iÒu chØnh mét l­îng tiÒn cung øng lín hay nhá. Ng©n hµng trung ­¬ng dÔ dµng ®¶o ng­îc ®­îc t×nh thÕ cña m×nh. Thùc hiÖn nhanh chãng, Ýt tèn kÐm vÒ chi phÝ vµ thêi gian… ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu: ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu lµ c«ng cô cña ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, b»ng c¸ch cho vay t¸i cÊp vèn cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Khi ng©n hµng trung ­¬ng cho vay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i lµm t¨ng thªm tiÒn dù tr÷ cho hÖ thèng ng©n hµng, tõ ®ã lµm t¨ng thªm l­îng tiÒn cung øng. Ng©n hµng trung ­¬ng kiÓm so¸t c«ng cô nµy chñ yÕu b»ng c¸ch t¸c ®éng ®Õn gi¸ c¶ kho¶n vay (l·i suÊt cho vay t¸i chiÕt khÊu). Khi ng©n hµg trung ­¬ng n©ng l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu, tøc lµ lµm cho gi¸ cña kho¶n vay t¨ng, h¹n chÕ cho vay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, lµm cho kh¶ n¨ng vay ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i gi¶m xuèng =>l­îng tiÒn cung øng gi¶m. Ng­îc l¹i, khi ng©n hµng trung ­¬ng gi¶m l·i suÊt cho vay t¸i chiÕt khÊu, gi¸ cña kho¶n vay rÎ h¬n, khuyÕn khÝch cho vay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, lµm cho kh¶ n¨ng cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ t¨ng lªn, l­îng tiÒn cung øng t¨ng lªn. Nh÷ng kho¶n cho vay t¸i chiÕt khÊu cña ng©n hµng trung ­¬ng ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®­îc gäi lµ cöa sæ chiÕt khÊu. Ng©n hµng trung ­¬ng qu¶n lý cöa sæ chiÕt khÊu b»ng nhiÒu c¸ch ®Ó kho¶n vèn cho vay cña m×nh khái bÞ sö dông kh«ng ®óng vµ h¹n chÕ viÖc cho vay ®ã. C¸c ng©n hµng ®Õn vay chiÕt khÊu cña ng©n hµng trung ­¬ng th­êng ph¶i chÞu ba kho¶n chi phÝ: lîi tøc chiÕt khÊu, phÝ vÒ viÖc ph¶i lµm ®óng theo c¸c ®iÒu tra cña ng©n hµng trung ­¬ng vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng khi ®Õn vay t¹i cöa sæ chiÕt khÊu, phÝ vÒ viªc rÊt cã thÓ bÞ ng©n hµng trung ­¬ng tõ chèi cho vay chiÕt khÊu v× ng©n hµng trung ­¬ng ®ang theo ®uæi mét chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ nh»m chèng l¹m ph¸t. Ngoµi viÖc ®­îc sö dông lµm mét c«ng cô ®Ó ¶nh h­ëng ®Õn c¬ sè tiÒn tÖ, chÝnh s¸ch chiÕt khÊu cßn quan träng ë chç nh»m tr¸nh khái nh÷ng c¬n ho¶ng lo¹n tµi chÝnh cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Bëi v×, tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ®­îc lËp tøc ®iÒu ®Õn c¸c ng©n hµng nµo cÇn thªm tiÒn dù tr÷ h¬n c¶. Ng©n hµng trung ­¬ng sö dông c«ng cô chiÕt khÊu ®Ó tr¸nh nh÷ng c¬n sôp ®æ tµi chÝnh b»ng c¸ch thùc hiÖn vai trß ng­êi cho vay cuèi cïng, lµ mét yªu cÇu quan träng ®Ó tiÕn hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ thµnh c«ng. ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu lµ mét c«ng cô rÊt quan träng trong viÖc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng. Nã kh«ng chØ ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng, mµ cßn ®Ó thùc hiÖn vai trß ng­êi cho vay cuèi cïng ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông vµ t¸c ®éng ®Õn ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t­ ®èi víi nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, víi c«ng cô nµy, ng©n hµng trung ­¬ng th­êng bÞ ®éng trong viÖc ®iÒu tiÕt l­îng tiÒn cung øng. Bëi v×, ng©n hµng trung ­¬ng chØ cã thÓ thay ®æi l·i suÊt chiÕt khÊu nh­ng kh«ng thÓ b¾t buéc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i vay chiÕt khÊu ë ng©n hµng trung ­¬ng. Dù tr÷ b¾t buéc. Dù tr÷ b¾t buéc lµ sè tiÒn mµ c¸c tæ chøc tÝn dông ph¶i gi÷ l¹i, mµ kh«ng ®­îc dïng ®Ó cho vay hoÆc ®Çu t­, møc dù tr÷ nµy do ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh vµ b»ng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh so víi tæng sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng t¹i c¸c tæ chøc tÝn dông. ChÕ dé dù tr÷ b¾t buéc ë c¸c n­íc kh¸c nhau, ë c¸c thêi kú kh¸c nhau th× cã thÓ kh¸c nhau. Song nh×n chung, dù tr÷ b¾t buéc ®Òu mang tÝnh ph¸p luËt, ®­îc göi ë ng©n hµng trung ­¬ng vµ kh«ng ®­îc h­ëng l·i. Ng©n hµng trung ­¬ng sö dông dù tr÷ b¾t buéc ®Ó t¸c ®éng ®Õn l­îng tiÒn cung øng trªn hai ph­¬ng diÖn: Thø nhÊt, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn c¬ chÕ t¹o tiÒn göi cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Theo thuyÕt t¹o tiÒn, tõ l­îng tiÒn dù tr÷ ban ®Çu, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i cã thÓ t¹o ra mét l­îng tiÒn göi lín gÊp nhiÒu lÇn, víi c«ng thøc tæng qu¸t: 1 TiÒn göi míi ®­îc t¹o ra= TiÒn dù tr÷ ban ®Çu x ------------------------- Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc Trong ®ã: 1 ------------------------- lµ hÖ sè nh©n tiÒn tÖ, víi hai gi¶ thiÕt: Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc +C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i kh«ng cã tiÒn dù tr÷ d­ thõa so víi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc mµ ng©n hµng trung ­¬ng yªu cÇu. + C¸c kho¶n tiÒn göi do c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ra ®Òu ®­îc gi÷ l¹i trong hÖ thèng ng©n hµng. Do vËy, nÕu ng©n hµng trung ­¬ng quyÕt ®Þnh t¨ng hoÆc gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ lµm cho hÖ sè t¹o tiÒn thu hÑp hoÆc t¨ng lªn. VÝ dô, nÕu tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ 10%, th× víi mét l­îng tiÒn dù tr÷ ban ®Çu, hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ra mét l­îng tiÒn göi lín gÊp 10 lÇn. T­¬ng tù nh­ vËy, nÕu tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¨ng lªn 20% th× l­îng tiÒn göi míi do ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ra t¨ng 5 lÇn; nÕu dù tr÷ b¾t buéc gi¶m xuèng 5% th×, l­îng tiÒn göi míi do hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i t¹o ra t¨ng 20 lÇn… Thø hai, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Nh­ ®· nãi ë trªn, tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ®Òu ph¶i më tµi kho¶n vµ göi ë ng©n hµng trung ­¬ng vµ kh«ng ®­îc h­ëng l·i, cho dï c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vÉn ph¶i tr¶ lîi tøc cho c¸c kho¶n tiÒn göi ë ng©n hµng cña m×nh. V× vËy, khi møc dù tr÷ t¨ng lªn, ®ßi hái c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i t¨ng l·i suÊt cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, gi¸ c¸c kho¶n vay ®¾t h¬n, kh¶ n¨ng cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i gi¶m xuèng vµ theo ®ã l­îng tiÒn cung øng còng gi¶m xuèng. Ng­îc l¹i, khi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc gi¶m xuèng, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã c¬ héi gi¶m l·i suÊt cho vay ®åi víi nÒn kinh tÕ, gi¸ c¸c kho¶n vay rÎ h¬n, t¨ng kh¶ n¨ng cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ do ®ã l­îng tiÒn cung øng t¨ng lªn. HiÖn nay, c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®ãng mét vai trß kÐm phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng, bëi nã phøc t¹p, kÐm linh ho¹t h¬n, ¶nh h­ëng ®Õn lîi nhuËn ng©n hµng kinh doanh… Ba c«ng cô trªn ®©y cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th­êng ®­îc c¸c n­íc ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng sö dông cã hiÖu qu¶. ë c¸c n­íc ch­a ph¸t triÓn, khi mµ c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trªn ®©y ®­îc sö dông cßn nhiÒu h¹n chÕ th×, trong qu¸ tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, c¸c n­íc ®ã cã thÓ sö dông mét sè c«ng cô bæ trî kh¸c nh­: kiÓm so¸t h¹n møc tÝn dông, kiÓm so¸t l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. KiÓm so¸t h¹n møc tÝn dông. H¹n møc tÝn dông ®­îc x©y dùng trªn c¬ së chØ tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ chØ tiªu l¹m ph¸t dù kiÕn hµng n¨m, ngoµi ra cßn dùa vµo mét sè tÝn hiÖu thÞ tr­êng kh¸c: tû lÖ thÊt nghiÖp, th©m hôt ng©n s¸ch nhµ n­íc, tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ…Trªn c¬ së ®ã, h¹n møc tÝn dông ®­îc ph©n bæ cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, cho tõng thêi kú phï hîp víi môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. §Ó h¹n chÕ viÖc t¹o tiÒn qu¸ møc cña ng©n hµng th­¬ng m¹i lµm t¨ng tæng khèi l­îng tiÒn trong nÒn kinh tÕ, ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh h¹n møc tÝn dông tèi ®a cho tõng ng©n hµng th­¬ng m¹i. Trong phÇn lín c¸c tr­êng hîp, nh÷ng h¹n møc nµy ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo tû träng cho vay cña nã trong qu¸ khø so víi tæng møc cho vay cña hÖ thèng ng©n hµng. Ng©n hµng th­¬ng m¹i chØ ®­îc cÊp tÝn dông cho nÒn kinh tÕ tèi ®a b»ng h¹n møc tÝn dông ®­îc quy ®Þnh. H¹n møc tÝn dông ®­îc ng©n hµng trung ­¬ng sö dông nh­ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, khi mµ c¸c c«ng cô truyÒn thèng kÐm hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khèng chÕ h¹n chÕ møc tÝn dông cã thÓ lµm cho l·i suÊt thÞ tr­êng t¨ng lªn, lµm gi¶m sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, lµm lÖch l¹c c¬ cÊu ®Çu t­ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, lµm ph¸t sinh c¸c thÞ tr­êng tµi chÝnh “ngÇm” ngoµi sù kiÓm so¸t cña ng©n hµng trung ­¬ng, g©y khã kh¨n vÒ vèn cho c¸c doanh nghiÖp nhá… Qu¶n lý l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Khi sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng (thÞ tr­êng më,l·i suÊt chiÕt khÊu, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, h¹n møc tÝn dông) ®Òu cã t¸c ®éng ®Õn l·i suÊt cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ. Trong ®ã, ®Æc biÖt lµ l·i suÊt chiÕt khÊu cña ng©n hµng trung ­¬ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn l·i suÊt cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Song khi c¸c c«ng cô trªn ®©y ho¹t ®éng ch­a cã hiÖu qu¶, th× ng©n hµng trung ­¬ng cã thÓ trùc tiÕp quy ®Þnh khung l·i suÊt hoÆc trÇn l·i suÊt cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. §Ó tr¸nh rñi ro, b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c ng©n hµng, ng©n hµng trung ­¬ng th­êng quy ®Þnh møc l·i suÊt “sµn” tèi ®a cho tiÒn göi vµ l·i suÊt “trÇn” tèi thiÓu cho vay. NÕu nh»m b¶o ®¶m quyÒn lîi cho kh¸ch hµng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i, th× ng©n hµng trung ­¬ng th­êng quy ®Þnh ng­îc l¹i: møc l·i suÊt tèi thiÓu cho tiÒn göi vµ møc tèi ®a cho tiÒn vay. Ng©n hµng trung ­¬ng muèn kiÓm so¸t ®­îc l·i suÊt, bëi v× l·i suÊt cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­, qua ®ã t¸c ®éng vµo t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¸ c¶. Tuy nhiªn, kiÓm so¸t l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ triÖt tiªu c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nã. HiÖn nay c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ®· vµ ®ang chuyÓn sang qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ng©n hµng. II. Vai trß ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam. Trong nh÷ng n¨m qua, thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam ®· ®­îc h×nh thµnh vµ tõng b­íc hoµn thiÖn theo xu h­íng n¨ng ®éng, tÝch cùc, phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. MÆc dï ®Õn nay qui m« cña thÞ tr­êng nµy cßn rÊt khiªm tèn nh­ng nã ®· ®ãng vai trß nhÊt ®Þnh trong viÖc kÕt nèi cung cÇu vÒ vèn ng¾n h¹n cho c¸c ng©n hµng, c¸c doanh nghiÖp… §Æc biÖt, thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam ®· gãp phÇn th¸o gì khã kh¨n cho c¸c ng©n hµng trong viÖc ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, an toµn hÖ thèng, còng nh­ më réng nguån vèn cho vay. Trong nh÷ng kÕt qu¶ ®ã, kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vai trß cña ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam. 1.Vµi nÐt vÒ thùc tr¹ng thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Tr­íc hÕt ®¸nh gi¸ mét c¸c s¬ bé cã thÓ thÊy r»ng mÆc dï thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ViÖt Nam ch­a thùc sù ph¸t triÓn nh­ng c¸c bé phËn cÊu thµnh cña nã ®· h×nh thµnh ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Tr­íc tiªn ph¶i kÓ ®Õn thÞ tr­êng néi tÖ vµ ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, n¬i thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt vèn ng¾n h¹n b»ng VND vµ ngo¹i tÖ gi÷a c¸c ng©n hµng. Bªn c¹nh ®ã, ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ cßn bao gåm c¸c ho¹t ®éng cho vay cña ng©n hµng nhµ n­íc d­íi c¸c h×nh thøc: t¸i cÊp vèn, t¸i chiÕt khÊu…; ho¹t ®éng thÞ tr­êng më, nghiÖp vô ho¸n ®æi ngo¹i tÖ nh»m môc ®Ých ®iÒu tiÕt, cung øng vèn kh¶ dông ng¾n h¹n cho c¸c ng©n hµng, ho¹t ®éng mua b¸n l¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n. Thùc tÕ thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng ®­îc h×nh thµnh tõ n¨m 1993 d­íi h×nh thøc ban ®Çu lµ mét thÞ tr­êng tËp trung, cã tæ chøc qua ng©n hµng nhµ n­íc. Tuy nhiªn, tõ n¨m 1997, ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy diÔn ra theo h×nh thøc c¸c ng©n hµng trùc tiÕp vay m­în lÉn nhau kh«ng th«ng qua trung gian lµ ng©n hµng nhµ n­íc. C¸c ng©n hµng th­êng cã quan hÖ víi nhau ®· dùa trªn møc ®é tÝn nhiÖm ®Ó tho¶ thuËn c¸c ph­¬ng thøc giao dÞch, thêi h¹n, l·i suÊt còng nh­ c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o. Cho ®Õn nay, phÇn lín c¸c giao dÞch liªn ng©n hµng thùc hiÖn d­íi h×nh thøc tÝn chÊp, hoÆc ®¶m b¶o b»ng sè d­ tiÒn göi ®èi øng t¹i ng©n hµng cho vay. Mét sè ng©n hµng ®· thùc hiÖn quan hÖ vay m­în d­íi h×nh thøc göi tiÒn lÉn nhau. Mét ®iÓm ®¸ng l­u ý lµ trªn thÞ tr­êng ®· h×nh thµnh nhãm c¸c ng©n hµng th­êng cung øng nguån tiÒn §ång mµ chñ yÕu lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh; vµ ng­îc l¹i nhãm c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn vµ chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi, ng©n hµng liªn doanh th­êng cã thu cÇu vay tiÒn §ång. C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn cã quy m« nhá, ch­a t¹o lËp ®­îc uy tÝn, së h÷u rÊt Ýt c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n cã thÓ mua b¸n trªn thÞ tr­êng, l¹i th­êng gÆp khã kh¨n vÒ nguån vèn tiÒn §ång. Tõ thùc tÕ trªn cho thÊy, mÆc dï thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng ®· thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt vèn ng¾n h¹n trong c¸c ng©n hµng, nh­ng chøc n¨ng ph©n phèi, ®iÒu chuyÓn vèn kh¶ dông cña thÞ tr­êng ch­a ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch hiÖu qu¶. ViÖc chuyÓn ®æi vèn chØ diÔn ra ®èi víi mét sè ng©n hµng cã quan hÖ vay m­în th­êng xuyªn vµ th­êng chØ theo mét chiÒu gi÷a c¸c nhãm ng©n hµng th­êng cho vay vµ nhãm ng©n hµng th­êng ®i vay. ThËm chÝ ë mét vµi ng©n hµng viÖc ®iÒu chØnh vèn trong hÖ thèng ch­a linh ho¹t, ®iÒu nµy còng lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng. L·i suÊt thÞ tr­êng liªn ng©n hµng ViÖt Nam ch­a thùc sù ph¶n ¸nh cung cÇu vèn kh¶ dông ng¾n h¹n trªn thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy,l·i suÊt thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng, còng nh­ c¸c ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng ch­a thùc sù lµ nguån cung cÊp th«ng tin hiÖu qu¶ phôc vô cho viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ . VÒ phÝa ng©n hµng nhµ n­íc, viÖc thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ còng cßn cã mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Mét sè c¸c quy ®Þnh tr­íc ®©y vÒ thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng kh«ng cßn phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn hiÖn nay. HiÖn nay, ng©n hµng nhµ n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh chØnh söa, hoµn thiÖn c¬ së ph¸p lý t¹o ®iÒu kiÖn cho thÞ tr­êng ho¹t ®éng n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ h¬n. Trong khi ®ã, ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng nh÷ng n¨m qua ®· cã nh÷ng b­íc chuyÓn ®æi ®¸ng kÓ. ThÞ tr­êng ®· lµ n¬i kÕt nèi cung cÇu ngo¹i tÖ cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Th«ng qua thÞ tr­êng, ng©n hµng nhµ n­íc ®· theo dâi ®­îc c¸c giao dÞch vÒ ngo¹i tÖ trong hÖ thèng ng©n hµng, n¾m b¾t diÔn biÕn cung cÇu, vµ tham gia thÞ tr­êng víi vai trß lµ ng­êi mua b¸n cuèi cïng ®Ó can thiÖp khi cÇn thiÕt nh»m thuùc hiÖn môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. Thùc tÕ tõ n¨m 1997 ®Õn nay, bªn c¹nh viÖc ®iÒu chØnh linh ho¹t tû gi¸, viÖc ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p can thiÖp kÞp thêi trªn thÞ tr­êng ®· ph¸t huy t¸c dông, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng th¸o gì khã kh¨n trong c©n ®èi ngo¹i tÖ, gãp phÇn æn ®Þnh tû gi¸. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, c¸c thµnh viªn trªn thÞ tr­êng vÉn ch­a thùc sù chñ ®éng trong viÖc t×m kiÕm c¸c nguån ngo¹i tÖ khi cÇn thiÕt. Giao dÞch gi÷a c¸c ng©n hµng thùc hiÖn chñ yÕu d­íi h×nh thøc giao ngay. C¸c giao dÞch kú h¹n vµ ho¸n ®æi mang tÝnh phßng ngõa rñi ro l¹i ch­a ®­îc thùc hiÖn th­êng xuyªn. VÒ thÞ tr­êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng trong nh÷ng n¨m qua, viÖc ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c th«ng qua ng©n hµng nhµ n­íc ®· më ra mét kªnh huy ®éng vèn víi chi phÝ thÊp cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. §Æc biÖt, tõ th¸ng 7/2000, thÞ tr­êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c ®· trë thµnh nguån cung cÊp hµng ho¸ chñ yÕu cho ho¹t ®éng cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më. Nh­ng cho ®Õn nay thÞ tr­êng vÉn ch­a thùc sù s«i ®éng, c¸c thµnhviªn chñ yÕu cña thÞ tr­êng vÉn chØ lµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, c¸c ng©n hµng cã tiÒm n¨ng vÒ vèn VND. L·i suÊt tÝn phiÕu kho b¹c cßn bÞ lÖ thuéc bëi sù chØ ®¹o, ch­a ph¶n ¸nh l·i suÊt thÞ tr­êng. Kú h¹n cña tÝn phiÕu l¹i h¹n chÕ, chØ gåm mét kú h¹n duy nhÊt lµ 364 ngµy. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr­êng thø cÊp, thÞ tr­êng mua b¸n l¹i tÝn phiÕu kho b¹c ch­a thùc sù ph¸t triÓn, nªn viÖc sö dông tÝn phiÕu kho b¹c cña c¸c tæ chøc tÝn dông nh­ mét c«ng cô trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ cßn rÊt h¹n chÕ. Nh×n chung, cho ®Õn nay thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ViÖt Nam vÉn ph¸t triÓn ë møc ®é thÊp xÐt trªn c¶ gãc ®é quy m«, chñng lo¹i hµng ho¸, vµ c«ng cô giao dÞch. Theo luËt ng©n hµng nhµ n­íc,c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ bao gåm tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu ng©n hµng nhµ n­íc, chøng chØ tiÒn göi vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c (ngoµi tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu ng©n hµng nhµ n­íc) ch­a ®­îc tiªu chuÈn ho¸ ®Ó giao dÞch trªn thÞ tr­êng. H¬n n÷a, nh­ ®· nªu ë trªn, c«ng cô chiÕm vÞ trÝ chñ ®¹o trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ lµ tÝn phiÕu kho b¹c còng cßn mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Mét sè c«ng cô ®· ®­îc sö dông kh¸ phæ biÓn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ c¸c n­íc nh­ th­¬ng phiÕu, tho¶ thuËn mua l¹i, chøng chØ tiÒn göi…nh­ng vÉn ch­a ®­îc h×nh thµnh ë ViÖt Nam hoÆc ®ang ë giai ®o¹n rÊt s¬ khai. Riªng ®èi víi th­¬ng phiÕu, mÆc dï ph¸p lÖnh th­¬ng phiÕu ®­îc ban hµnh tõ n¨m 1999 nh­ng qu¸ tr×nh triÓn khai so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn tiÕn hµnh cßn chËm. Th¸ng 7/2001 NghÞ ®Þnh h­íng dÉn thi hµnh Ph¸p lÖnh Th­¬ng phiÕu míi ®­îc ban hµnh vµ hiÖn nay ng©n hµng nhµ n­íc ®ang khÈn tr­¬ng x©y dùng c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn ®Ó th­¬ng phiÕu sím trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô hiÖu qu¶ trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Ngoµi ra, c¸c c«ng cô mang tÝnh phßng ngõa rñi ro cßn Ýt ®­îc ¸p dông, nhÊy lµ c¸c giao dÞch ho¸n ®æi víi c¸c h×nh thøc ®a d¹ng nh­ ho¸n ®æi ngo¹i tÖ, ho¸n ®æi l·i suÊt… Thùc tÕ, c¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ, b¶n th©n mét sè tæ chøc ch­a qu¶n lý vèn linh ho¹t vµ hiÖu qu¶, ch­a chñ ®éng tham gia thÞ tr­êng tiÒn tÖ ®Ó sinh lêi nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi cña m×nh. NhÊt lµ hiÖn nay hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n c¶i c¸ch, cñng cè nªn còng ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng tham gia thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Ng©n hµng nhµ n­íc ch­a ph¸t huy tèt vai trß h­íng dÉn thÞ tr­êng, nªn viÖc tham gia thÞ tr­êng cña c¸c tæ chøc, c¸c c¸ nh©n cßn h¹n chÕ. Mét sè m« h×nh ®Þnh chÕ tµi chÝnh kh¸ thµnh c«ng trong viÖc ®Çu t­ trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ë c¸c n­íc nh­ c¸c quü t­¬ng hç thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a ®­îc t¹o diÒu kiÖn ®Ó h×nh thµnh. 2. Vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, ®Ó kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ, ng©n hµng trung ­¬ng c¸c n­íc th­êng sö dông hÖ thèng c¸c c«ng cô nh­ dù tr÷ b¾t buéc, t¸i cÊp vèn, nghiÖp vô thÞ tr­êng më. §èi víi ViÖt Nam, hÖ thèng c¸c c«ng cô kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ ®· ®­îc h×nh thµnhvµ ph¸t triÓn cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng. XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn ViÖt Nam, ng©n hµng nhµ n­íc ®· thùc hiÖn viÖc kiÓm so¸t,®iÒu tiÕt tiÒn tÖ th«ng qua viÖc sö dông c¸c c«ng cô trùc tiÕp nh­: h¹n møc tÝn dông, l·i suÊt, tû gi¸, ®ång thêi thiÕt lËp vµ b­íc ®Çu sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp nh­ dù tr÷ b¾t buéc, t¸i cÊp vèn, ngiÖp vô thÞ tr­êng më. T¨ng c­êng ph¹m vi vµ hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc lµ môc tiªu ®Æt ra trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng ViÖtt Nam. Nh÷ng ®æi míi trong qu¸ tr×nh ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t tiÒn tÖ trong nhiÒu n¨m qua cña ng©n hµng nhµ n­íc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng, gãp phÇn quan träng trong æn ®Þnh hÖ thèng tµi chÝnh, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o vèn cho qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Thùc tÕ, hÖ thèng c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®· ph¸t huy t¸c dông, ngµy cµng n©ng cao vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc. §iÒu nµy cã thÓ thÊy ®­îc th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ c¸c b­íc ®æi míi c¨n b¶n ®èi víi c¸c c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc, t¸i cÊp vèn, tû gi¸, l·i suÊt, viÖc ra ®êi cña nghiÖp vô thÞ tr­êng më th¸ng 7/2000 vµ viÖc thùc hiÖn nghiÖp vô ho¸n ®æi ngo¹i tÖ tõ th¸ng 7/2001. §èi víi c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc, tõ n¨m 1995 ®Õn nay, viÖc quy ®Þnh hÖ thèng nhÊt lµ tµi kho¶n tiÒn göi thanh to¸n vµ tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc vµo mét tµi kho¶n, tõng b­íc më réng ®èi t­îng ¸p dông cù tr÷ b¾t buéc vµ tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®­îc ¸p dông linh ho¹t ®èi víi tõng lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ®· gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng dù ®o¸n ®­îc nhu cÇu dù tr÷ cña c¸c tæ chøc tÝn dông, qua ®ã t¨ng c­êng vai trß kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc. Bªn c¹nh ®ã, viÖc quy ®Þnh sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc ®­îc tÝnh b×nh qu©n thay cho quy ®Þnh khèng chÕ theo ngµy ®· thùc sù t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ng©n hµng sö dông vèn linh ho¹t h¬n tr­íc ®©y. Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· liªn tôc ®­îc ®iÒu chØnh b¸m s¸t diÔn biÕn thÞ tr­êng, nhÊt lµ viÖc ®iÒu chØnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc b»ng ngo¹i tÖ vµ VND gÇn ®©y ®· ph¸t huy t¸c dông trong viÖc kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm VND, h¹n chÕ dßng chuyÓn ®æi tõ VND sang USD, gãp phÇn æn ®Þnh tiÒn tÖ vµ t¹o ®iÒu kiÖn sö lý mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt néi tÖ vµ l·i suÊt ngo¹i tÖ, gi÷a l·i suÊt vµ tû gi¸ trªn thÞ tr­êng. §èi víi c«ng cô t¸i cÊp vèn. Cã thÓ thÊy r»ng cïng víi viÖc ®æi míi ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, c«ng cô t¸i cÊp vèn ®· ®­îc tõng b­íc ®æi míi theo h­íng thùc hiÖn vai trß lµ c«ng cô tÝn dông ng¾n h¹n cña ng©n hµng nhµ n­íc, vµ ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß “ng­êi cho vay cuèi cïng”. Cho ®Õn nay, viÖc vay t¸i cÊp vèn theo chØ ®Þnh ®· ngµy cµng h¹n chÕ. Thay vµo ®ã, t¸i cÊp vèn th­êng th«ng qua c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh­ cho vay cã b¶o ®¶m b»ng cÇm cè th­¬ng phiÕu vµ c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, chiÕt khÊu , t¸i chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu, giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n…®· ngµy cµng chiÕm tû träng lín trong tæng møc t¸i cÊp vèn tõ ng©n hµng nhµ n­íc cho c¸c ng©n hµng. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®· ®­îc x¸c ®Þnh møc cô thÓ thay cho viÖc quy ®Þnh theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn l·i suÊt cho vay ¸p dông ®èi víi c¸c dù ¸n cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông tr­íc ®©y. Tõ n¨m 1999, l·i suÊt t¸i cÊp vèn ®· ®­îc ®iÒu chØnh linh ho¹t cung cÊp tÝn hiÖu vÒ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ phï hîp víi diÔn biÕn trªn thÞ tr­êng. Bªn c¹nh viÖc cung øng vèn ng¾n h¹n cho c¸c ng©n hµng qua c¸c h×nh thøc t¸i cÊp vèn, tõ th¸ng 7/2000, nghiÖp vô thÞ tr­êng më chÝnh thøc ho¹t ®éng ®· më ra mét kªnh cung øng, ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông míi cho c¸c tæ chøc tÝn dông. Ng©n hµng nhµ n­íc b­íc ®Çu cã thªm mét c«ng cô míi ®Ó thùc hiÖn môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy ®Õn nay mÆc dï quy m« ho¹t ®éng nghiÖp vô thÞ tr­êng më cßn h¹n chÕ, nh­ng viÖc ®­a nã ®i vµo ho¹t ®éng ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc tÝn dông thµnh viªn sö dông linh ho¹t c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, gãp phÇn nhÊt ®Þnh ®èi víi viÖc ®iÒu chØnh vèn kh¶ dông cho c¸c tæ chøc tÝn dông thµnh viªn, ®Æc biÖt khi thiÕu hôt kh¶ n¨ng thanh to¸n. GÇn ®©y, viÖc ng©n hµng nhµ n­íc ®­a ra thùc hiÖn nghiÖp vô ho¸n ®æi ngo¹i tÖ ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc gióp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm tiÒn §ång. Sù ra ®êi cña c«ng cô nµy ®· më ®­êng cho c¸c tæ chøc tÝn dông th­êng së h÷u Ýt c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n trong viÖc tiÕp nhËn kªnh hç trî vèn tõ ng©n hµng nhµ n­íc khi cÇn thiÕt. Ngoµi ra cã thÓ thÊy r»ng mÆc dï ch­a thùc sù hoµn thiÖn, nh­ng c«ng cô l·i suÊt vµ tû gi¸ ®· ph¸t huy t¸c dông nhÊt ®Þnh trong viÖc thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt, kiÓm so¸t tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc trong nh÷ng n¨m qua. Trªn thùc tÕ, viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt cña ng©n hµng nhµ n­íc kh«ng ngõng ®­îc hoµn thiÖn theo h­íng tiÕn tíi “tù do ho¸ l·i suÊt” víi nh÷ng b­íc ®i thËn träng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi, xu thÕ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ, møc ®é héi nhËp cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng tµi chÝnh vµ khu vùc thÕ giíi. Tõ th¸ng 8/2000 víi viÖc thùc hiÖn l·i suÊt c¬ b¶n, c¬ chÕ l·i suÊt d· ®­îc ®iÒu hµnh linh ho¹t, g¾n chÆt víi yÕu tè thÞ tr­êng h¬n so víi c¬ chÕ “trÇn l·i suÊt cho vay”. NÕu nh­ tr­íc ®©y quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cßn dùa vµo ý muèn chñ quan cña ng©n hµng nhµ n­íc, th× l·i suÊt c¬ b¶n ®· ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng víi møc ®é rñi ro thÊp nhÊt. L·i suÊt c¬ b¶n ®· ®­íc coi lµ l·i suÊt ®Þnh h­íng, trªn c¬ së ®ã c¸c tæ chøc tÝn dông cã ®iÒu kiÖn chñ ®éng, linh ho¹t trong viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt phï hîp víi cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng. Mét mèc quan träng ®¸nh dÊu b­íc tiÕn trong ®iÒu hµnh l·i suÊt ®ã chÝnh lµ viÖc ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt cho vay ngo¹i tÖ tõ 6/2001 trong bèi c¶nh l·i suÊt trªn thÕ giíi gi¶m thÊp, c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – tiÒn tÖ trong n­íc ®· ®­îc n©ng cao. Cho ®Õn nay, viÖc tù do ho¸ l·i suÊt nµy ®· cã t¸c dông khuyÕn khÝch cho vay ngo¹i tÖ, gióp cho mèi quan hÖ tû gi¸ - l·i suÊt ®­îc x¸c lËp hîp lý h¬n, còng nh­ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ th«ng qua c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ kh¸c. VÒ c«ng cô tû gi¸. Cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, ng©n hµng nhµ n­íc ®· thùc hiÖn ®æi míi m¹nh mÏ c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸. §Æc biÖt trong c¸c n¨m 1997 – 1998, viÖc ng©n hµng nhµ n­íc chñ ®éng ®iÒu chØnh biªn ®é giao dÞch vµ sau ®ã Ên ®Þnh tû gi¸ chÝnh thøc trªn c¬ së tû gi¸ mua b¸n trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, khiÕn cho tû gi¸ phï hîp h¬n víi t­¬ng quan nhu cÇu ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng vµ kh¶ n¨ng t¨ng ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng cña tû gi¸ do ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè. Thùc tÕ, viÖc ®iÒu hµnh tû gi¸ cña ng©n hµng nhµ n­íc ®· gãp phÇn h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc ®Õn kinh tÕ ViÖt Nam, gãp phÇn æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, æn ®Þnh tiÒn tÖ. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay, bªn c¹nh viÖc can thiÖp kÞp thêi cña ng©n hµng nhµ n­íc trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, viÖc thùc hiÖn c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ theo c¸c nguyªn t¾c thÞ tr­êng (th«ng qua h×nh thøc hµng ngµy ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè tû gi¸ chÝnh thøc lµ tû gi¸ giao dÞch b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng cña ngµy giao dÞch tr­íc ®ã, quy ®Þnh tû gi¸ giao dÞch gi÷a VND vµ USD cña c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng v­ît qu¸ 0,1% so víi tû gi¸ do ng©n hµng nhµ n­íc vµ ®iÒu chØnh linh ho¹t víi møc trÇn gia t¨ng tû gi¸ ®èi víi c¸c giao dÞch kú h¹n, ho¸n ®æi…) ®· ph¸t huy t¸c dông, gãp phÇn æn ®Þnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Tuy nhiªn, nh×n nhËn mét c¸ch kh¸ch quan cã thÓ thÊy r»ng, viÖc sö dông c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc cßn cã mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Cho ®Õn nay, vÒ c¬ b¶n nh÷ng quy ®Þnh hiÖn t¹i vÒ dù tr÷ b¾t buéc nh»m ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t trong viÖc sö dông vèn cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Tuy nhiªn tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc cßn quy ®Þnh h¹n hÑp ë lo¹i tiÒn göi cã kú h¹n 12 th¸ng trë xuèng nªn kh¶ n¨ng kiÓm so¸t vµ ®iÒu tiÕt khèi tiÒn tÖ M2 cña ng©n hµng nhµ n­íc cßn h¹n chÕ. Ng©n hµng nhµ n­íc tr¶ l·i cho tiÒn göi v­ît dù tr÷ b¾t buéc ®· kh«ng khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tËn dông tèi ®a nguån vèn, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cã thêi kú c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó dù tr÷ d­ thõa nhiÒu, h¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng cho vay ng¾n h¹n, nhÊt lµ cho vay qua ®ªm trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Trong qu¸ tr×nh kiÕm so¸t vµ ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ, vai trß cña c«ng cô t¸i cÊp vèn vÉn cßn h¹n chÕ. MÆc dï c¬ chÕ t¸i cÊp vèn kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi víi c¸c ng©n hµng kh¸c nhau, nh­ng thùc tÕ t¸i cÊp vèn vÉn chñ yÕu thùc hiÖn ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn Ýt ®­îc t¸i cÊp vèn do th­êng kh«ng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn t¸i cÊp vèn. L·i suÊt t¸i cÊp vèn ch­a g©y t¸c dông hiÖu øng víi l·i suÊt thÞ tr­êng vµ ch­a ph¸t huy tèt vai trß kÝch thÝch t¨ng gi¶m nhu cÇu tiÒn tÖ. §èi víi nghiÖp vô thÞ tr­êng më, do hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng h¹n hÑp vÒ chñng lo¹i, thêi gian còng nh­ sè l­îng vµ sè tÝn phiÕu kho b¹c lµ c«ng cô chñ yÕu trªn thÞ tr­êng l¹i tËp trung vµo c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, nªn thùc tÕ sè thµnh viªn tham gia c¸c phiªn giao dÞch rÊt h¹n chÕ. §iÒu nµy dÉn ®Õn t¸c ®éng cña ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ®Õn vèn kh¶ dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông vµ c¸c ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng tiÒn tÖ nãi chung lµ ch­a ®¸ng kÓ. L·i suÊt trªn thÞ tr­êng më ch­a ph¶n ¸nh s¸t thùc quan hÖ cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr­êng. Còng nh­ l·i suÊt t¸i cÊp vèn, l·i suÊt chiÕt khÊu, l·i suÊt trªn thÞ tr­êng më ch­a ph¸t huy vai trß l·i suÊt ®Þnh h­íng, chØ ®¹o thÞ tr­êng, t¸c ®éng ®Õn c¸c nhu cÇu vÒ dù tr÷ cña c¸c tæ chøc tÝn dông. C¸c møc l·i suÊt nµy ch­a cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng. Vµ h¹n chÕ ®· nªu cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ, nhÊt lµ thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng ë mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· cã ¶nh h­ëng ng­îc trë l¹i ®Õn viÖc thùc hiÖn vai trß kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc. III. Mét sè ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao vai trß ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc. §Ó t¨ng c­êng ph¹m vi, hiÖu qu¶ ®iÒu tiÕt cña ng©n hµng nhµ n­íc, ®¸p øng yªu cÇu ®ßi hái thùc tiÔn vµ phï hîp th«ng lÖ, viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô trùc tiÕp sang gi¸n tiÕp cã ý nghÜa v« cïng quan träng. C«ng cô nghiÖp vô thÞ tr­êng më cÇn ®­îc tiÕp tôc hoµn thiÖn ®Ó trë thµnh c«ng cô ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ chñ yÕu. Theo ®ã, ng©n hµng nhµ n­íc cã thÓ thùc hiÖn linh ho¹t vÒ thêi ®iÓm vµ khèi l­îng giao dÞch ®Ó t¸c ®éng ®Õn tiÒn dù tr÷ cña hÖ thèng ng©n hµng vµ sau ®ã ®Õn l·i suÊt cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ. L·i suÊt trªn thÞ tr­êng më cÇn trë thµnh l·i suÊt tham chiÕu cho c¸c lo¹i l·i suÊt kh¸c. §Ó lµm ®­îc nh­ vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ó më réng thªm nhiÒu lo¹i hµng cã thÓ giao dÞch trªn thÞ tr­êng lµ mét ®ßi hái bøc xóc : ®Ò nghÞ chÝnh phñ tr×nh quèc héi cho phÐp ®­îc sö dông c¸c lo¹i tr¸i phiÕu ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ nãi chung vµ thÞ tr­êng më nãi riªng víi thêi h¹n ng¾n, nghiªn cøu kh¶ n¨ng sö dông c¸c lo¹i chøng kho¸n do c¸c tæ chøc tÝn dông nhµ n­íc ph¸t hµnh lµm c«ng cô cho nghiÖp vô thÞ tr­êng më. HiÖn nay, ng©n hµng nhµ n­íc ®ang tËp trung triÓn khai néi dung nµy bªn c¹nh viÖc rµ so¸t, nghiªn cøu c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, c¸c c¬ chÕ, quy chÕ vÒ nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh, söa ®æi theo h­íng t¹o ®iÒu kiÖn thu hót thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng, còng nh­ tiÕp tôc tuyªn truyÒn, båi d­ìng kiÕn thøc nghiÖp vô thÞ tr­êng më cho c¸c tæ chøc tÝn dông. §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nh­ ®· nªu trªn cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc, mét sè néi dung cÇn ®iÒu chØnh ®èi víi c«ng cô cù tr÷ b¾t buéc nh­ viÖc xem xÐt kh«ng tr¶ l·i cho tiÒn göi v­ît dù tr÷ b¾t buéc vµ tr¶ l·i cho tiÒn göi dù tr÷ b¾t buéc, më réng diÖn tiÒn göi ph¶i thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc tõ 12 th¸ng ®Õn 24 th¸ng; ®ång thêi, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn ®­îc tiÕp tôc ®iÒu chØnh linh ho¹t, phèi hîp ®ång bé víi c¸c c«ng cô kh¸c nh­ t¸i cÊp vèn, nghiÖp vô thÞ tr­êng më. §èi víi c«ng cô t¸i cÊp vèn. §Ó c«ng cô nµy thùc sù ®ãng vai trß lµ c«ng cô cÊp tÝn dông ng¾n h¹n, ng©n hµng nhµ n­íc cung øng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ thùc hiÖn vai trß “ng­êi cho vay cuèi cïng”, c«ng cô t¸i cÊp vèn cÇn ®­îc tiÕp tôc ®æi míi theo h­íng quy ®Þnh râ rµng c¸c h×nh tøc t¸i cÊp vèn nh­: H×nh thøc t¸i chiÕt khÊu cung cÊp nguån vèn cã tÝnh chÊt th­êng xuyªn h¬n cho c¸c ng©n hµng víi møc l·i suÊt thÊp cã thÓ thÊp h¬n l·i suÊt cho vay trªn thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, t¹o nªn møc sµn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Th«ng qua kªnh nµy, ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt tiÒn tÖ, gi¶m ¸p lùc ng¾n h¹n vÒ dù tr÷ trªn thÞ tr­êng, còng nh­ tr¸nh c¸c ®ét biÕn vÒ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng. H×nh thøc cho vay cã b¶o ®¶m b»ng c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n, cho vay theo hå s¬ tÝn dông nh»m ®¸p øng nhu cÇu vèn ng¾n h¹n cña c¸c ng©n hµng sau khi ®· sö dông hÕt h¹n møc chiÕt khÊu. L·i suÊt t¸i cÊp vèn d­íi h×nh thøc nµy cao h¬n møc l·i suÊt chiÕt khÊu vµ tuú theo môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. H×nh thøc cho vay qua cöa sæ chiÕt khÊu ®Æc biÖt, hoÆc cho vay thÊu chi cã tµi s¶n b¶o ®¶m nh»m bï ®¾p thiÕu hôt vèn t¹m thêi ng¾n h¹n trong thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng. Thêi h¹n cho vay cã thÓ rÊt ng¾n, th­êng lµ qua ®ªm víi møc l·i suÊt cã thÓ lµ møc trÇn trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Bªn c¹nh ®ã, nghiÖp vô ho¸n ®æi cÇn tiÕp tôc hoµn thiÖn theo h­íng ®iÒu hµnh linh ho¹t tû gi¸ ho¸n ®æi, b¸m s¸t diÔn biÕn thÞ tr­êng vµ phï hîp víi môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. §ång thêi, ho¸n ®æi ngo¹i tÖ cã thÓ sÏ ®­îc thùc hiÖn ®èi víi c¸c ngo¹i tÖ kh¸c ngoµi ®ång ®« la Mü. ViÖc ®Èy nhanh tèc ®é xö lý cña c¸c ng©n hµng nhµ n­íc ®èi víi ®Ò nghÞ cña c¸c ng©n hµng vÒ nghiÖp vô ho¸n ®æi cã ý nghÜa quan träng nh»m ®¶m b¶o cho ng©n hµng nhµ n­íc thùc hiÖn vai trß cung øng vèn VND kÞp thêi cho c¸c ng©n hµng. Ngoµi ra, c¸c c«ng cô l·i suÊt, tû gi¸ còng cÇn tiÕp tôc ®iÒu hµnh linh ho¹t theo h­íng tiÕn dÇn ®Õn môc tiªu tù do ho¸. ViÖc ®iÒu hµnh cÇn tiÕp tôc g¾n liÒn víi ®iÒu hµnh tû gi¸. §Æc biÖt, ®Ó kh¾c phôc mét sè h¹n chÕ cña l·i suÊt c¬ b¶n, hiÖn nay trong viÖc thùc hiÖn vai trß l·i suÊt mang tÝnh ®Þnh h­íng thÞ tr­êng, ng©n hµng nhµ n­íc cã thÓ tiÕn tíi sö dông l·i suÊt liªn ng©n hµng lµm l·i suÊt ®Þnh h­íng trªn c¬ së ph¸t triÓn thÞ tr­êng nµy. VÊn ®Ò quan träng lµ ng©n hµng nhµ n­íc cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó hoµn thiÖn c«ng cô l·i suÊt th«ng qua viÖc lùa chän l·i suÊt ®Þnh h­íng phï hîp víi møc ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ c¸c quy ®Þnh cña 2 luËt Ng©n hµng. Mét sè ph­¬ng ¸n cã thÓ xem xÐt nh­: sö dông l·i suÊt t¸i cÊp vèn, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµm l·i suÊt ®Þnh h­íng; hoÆc kÕt hîp sö dông l·i suÊt chiÕt khÊu vµ l·i suÊt liªn ng©n hµng ®Þnh h­íng nh­ tr­êng hîp cña ng©n hµng dù tr÷ liªn bang Mü, ng©n hµng trung ­¬ng NhËt; hoÆc sö dông møc l·i suÊt tiÒn göi t¹i ng©n hµng trung ­¬ng vµ l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng trung ­¬ng nh­ tr­êng hîp cña óc, New Zealands, ng©n hµng trung ­¬ng Ch©u ¢u; hoÆc sö dông l·i suÊt thÞ tr­êng më ph¸t triÓn. Riªng ®èi víi ®iÒu hµnh tû gi¸, cã thÓ xem xÐt g¾n tû gi¸ chÝnh thøc víi ‘‘ræ ’’ tiÒn tÖ (gåm USD vµ c¸c ®ång tiÒn cña b¹n hµng lín nh­ NhËt, EU…) vµ tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng ®Ó tû gi¸ thùc sù do c¸c lùc l­îng thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh. C¸c møc l·i suÊt vµ tû gi¸ chÝnh thøc do ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè sÏ ®­îc ®iÒu chØnh linh ho¹t trªn c¬ së ®¶m b¶o nguyªn t¾c mang tÝnh ®Þnh h­íng, chØ ®¹o ®èi víi thÞ tr­êng. Víi môc ®Ých n©ng cao hiÖu qu¶ viÖc ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng tiÒn tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc th«ng qua sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp, mét trong c¸c vÊn ®Ò mÊu chèt lµ cÇn tiÕp tôc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cñng cè, ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ nãi chung vµ thÞ tr­êng liªn ng©n hµng nãi riªng ®Ó kÕt nèi cung cÇu vÒ vèn gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông, ®Ó truyÒn t¶i hiÖu øng vÒ chÝnh s¸ch vµ vÒ l·i suÊt tíi toµn bé nÒn kinh tÕ. VÒ phÝa ng©n hµng nhµ n­íc, xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng hiÖn nay cña thÞ tr­êng néi tÖ liªn ng©n hµng, viÖc sím huû bá c¸c v¨n b¶n cã liªn quan ®­îc ban hµnh tr­íc khi 2 LuËt Ng©n hµng ra ®êi nay kh«ng cßn phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt. §ång thêi, ng©n hµng nhµ n­íc cÇn t¨ng c­êng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p thu thËp, thèng kª ®Ó n¾m b¾t th«ng tin kÞp thêi, ®Çy ®ñ vÒ c¸c ho¹t ®éng liªn ng©n hµng. Ngoµi ra, viÖc ®Èy nhanh tiÕn ®é hiÖn ®¹i ho¸ hÖ thèng thanh to¸n liªn ng©n hµng, thanh to¸n bï trõ ®¶m b¶o sù lu©n chuyÓn vèn nhanh gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông còng cã ý nghÜa rÊt quan träng. §èi víi thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng, ng©n hµng nhµ n­íc cÇn ph¸t huy vai trß h­íng dÉn thÞ tr­êng, khuyÕn khÝch c¸c thµnh viªn tham gia c¸c giao dÞch cã tÝnh chÊt phßng ngõa rñi ro vµ chñ ®éng t×m nguån ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng, ng©n hµng nhµ n­íc chØ b¸n ngo¹i tÖ can thiÖp thÞ tr­êng khi thËt sù cÇn thiÕt tr¸nh sù û l¹i cña c¸c thµnh viªn vµo nguån ngo¹i tÖ cña ng©n hµng nhµ n­íc. §Ó ph¸t huy h¬n n÷a thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam, ng©n hµng nhµ n­íc cÇn sím hoµn thiÖn c¸c khu«n khæ ph¸p lý cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng thÞ tr­êng (nhÊt lµ c¸c quy ®Þnh vÒ th­¬ng phiÕu, giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n). Bªn c¹nh ®ã, ng©n hµng nhµ n­íc cÇn phèi hîp víi Bé tµi chÝnh c¶i tiÕn ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c cÇn ®Ó cho thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh vµ c¸c kú h¹n cña tÝn phiÕu cÇn ®a d¹ng h¬n ®Ó thu hót c¸c thµnh viªn tham gia còng nh­ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn nghiÖp vô thÞ tr­êng më. Ngoµi ra, ®Ó thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t triÓn h¬n n÷a, viÖc tæ chøc phæ biÕn, h­íng dÉn c¸c thµnh viªn tiÕp cËn víi c¸c c«ng cô thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ c¸c m« h×nh ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng c¸c n­íc còng lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc cÇn thiÕt. §Æc biÖt, vÒ phÝa c¸c tæ chøc tÝn dông, nh÷ng ®èi t¸c chñ yÕu trªn thÞ tr­êng cÇn xóc tiÕn m¹nh mÏ qu¸ tr×nh c¶i c¸ch, cñng cè ®Ó n©ng cao n¨ng lùc tµi chÝnh, kinh doanh, t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng. NhÊt lµ ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, nh÷ng nç lùc cÇn tËp trung vµo viÖc thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p xö lý kho¶n vay kh«ng sinh lêi, ng¨n ngõa ph¸t sinh nî khã ®ßi, bá dÇn viÖc vay chÝnh s¸ch vµ ¸p dông c¸c ho¹t ®éng ng©n hµng trªn c¬ së th­¬ng m¹i, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p cñng cè, s¸p nhËp…®èi víi mét sè ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn nh»m x©y dùng mét hÖ thèng ng©n hµng lµnh m¹nh, hiÖu qu¶, s½n sµng tham gia vµo qu¸ tr×nh héi nhËp víi hÖ thèng tµi chÝnh khu vùc vµ thÕ giíi. KÕt luËn Trong giai ®o¹n hiÖn nay, khi mµ nÒn kinh tÕ trong khu vùc vµ thÕ giíi ®ang cã biÕn ®éng th× viÖc duy tr× mét sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ lµ rÊt quan träng vµ lµ mét ®iÒu mµ tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu mong muèn. Vµ ®Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã, mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng vµ cÊp b¸ch mµ c¸c quèc gia ph¶i lµm ®ã lµ ph¶i ®æi míi hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« vµ hoµn thiÖn c¸c c«ng cô cña nã cho phï hîp víi t×nh h×nh hiÖn nay, tõ ®ã sö dông phèi hîp cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng cô qu¶n lÝ vÜ m«, ph¸t huy ®­îc nh÷ng mÆt m¹nh cña hÖ thèng c«ng cô qu¶n lÝ t¹o ra b­íc ph¸t triÓn cao h¬n. Do vËy viÖc ®æi míi c¸c chÝnh s¸ch tiÒn tÖ gi÷ vai trß rÊt quan träng. Vµ ®Ó cã nh÷ng thay ®æi ®ã th× kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn vai trß cña ng©n hµng trung ­¬ng trong viÖc kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ. PhÇn bµi viÕt ë trªn ®· cho chóng ta cã ®­îc mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ vai trß vµ chøc n¨ng cña Ng©n hµng trung ­¬ng còng nh­ c«ng cô mµ Ng©n hµng trung ­¬ng dïng ®Ó kiÓm so¸t thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Ng©n hµng trung ­¬ng ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ th«ng qua c¸c c«ng cô: NghiÖp vô thÞ tr­êng më, chÝnh s¸ch chiÕt khÊu, tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc, kiÓm so¸t h¹n møc tÝn dông, qu¶n lÝ l·i suÊt cña ng©n hµng th­¬ng m¹i. Vµ chÝnh nhê cã c¸c c«ng cô ®ã mµ Ng©n hµng trung ­¬ng ®· trë thµnh mét nh©n tè gãp phÇn quan träng trong æn ®Þnh hÖ thèng tµi chÝnh, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o vèn cho qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t triÓn. ë ViÖt Nam, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng ®· ®¹t ®­îc th× viÖc ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng trung ­¬ng vÉn ch­a kÞp thêi ®¸p øng ®­îc nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. NghiÖp vô thÞ tr­êng më vÉn ch­a ®­îc sö dông phæ biÕn hay dù tr÷ b¾t buéc theo quy ®Þnh ë ViÖt Nam hiÖn nay: Sè tiÒn ®­îc trÝch cña dù tr÷ b¾t buéc thùc tÕ cña c¸c tæ chøc tÝn dông dùa trªn c¬ së sè d­ tiÒn göi b×nh qu©n t¹i Ng©n hµng trung ­¬ng. Sè tiÒn mÆt t¹i quü hoÆc gi¸ trÞ cña c¸c giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n cña ng©n hµng th­¬ng m¹i kh«ng ®­îc tÝnh vµo sè tiÒn dù tr÷ b¾t buéc thùc tÕ nÕu trªn gi¸c ®é t¹o ra tiÒn, c¸c tæ chøc tÝn dông sÏ kh«ng t¹o ra ®­îc béi sè tiÒn lín h¬n sè tiÒn mÆt t¹i quü hoÆc gi¸ trÞ cña giÊy tê cã gi¸ nÕu cã .v.v.. Do vËy ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ nµy ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch linh ho¹t h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc ®iÒu hµnh thÞ tr­êng tiÒn tÖ.