Đề tài Vai trò của thị trường chứng khoán và sự cần thiết của việc hình thành và phát triển thị trường chứng khoán ở Việt Nam

h vµ Paris. . . chiÕm vÞ trÝ quan träng nhÊt, ®Æc biÖt lµ së giao dÞch chøng kho¸n New York . Khi mét quèc gia bµn ®Õn viÖc thiÕt lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n , chóng ta hiÓu ®ã lµ viÖc thiÕt lËp mét thÞ tr­êng chøng kho¸n cã tæ chøc (së giao dÞch chøng kho¸n). §ã lµ ly do ®Ó ng­êi ta ®ång nghÜa thÞ tr­êng chøng kho¸n víi Së Giao dÞch chøng kho¸n. NhiÒu ng­êi nghÜ r»ng Së Giao dÞc chøng kho¸n lµ n¬i mua vµo vµ b¸n ra c¸c lo¹i chøng kho¸n. Së Giao dÞch chøng kho¸n kh«ng ph¶i lµ c¬ quan së h÷u chøng kho¸n, do ®ã nã kh«ng mua vµo hoÆc b¸n ra bÊt cø mét lo¹i chøng kho¸n nµo c¶. Së Giao dÞch chøng kho¸n lµ n¬i gÆp gì c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n, ®Ó th­¬ng l­îng ®Êu gi¸ mua b¸n chøng kho¸n, vµ lµ c¬ quan phôc vô cho ho¹t ®éng giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n. Nh­ vËy sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· chøng tá sù cÇn thiÕt cña nã cho ®êi sèng kÝnh tÕ x· héi cña c¸c n­íc. 2) Chøc n¨ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ThÞ tr­êng chøng kho¸n cã chøc n¨ng c¬ b¶n sau ®©y : - Thø nhÊt : TTCK ®­îc xem nh­ c¸c cÇu v« h×nh nèi liÒn gi÷a ng­êi thõa vèn vµ ng­êi thiÕu vèn, ®Ó hä gióp ®ì nhau th«ng qua viÖc mua b¸n cæ phiÕu, hay nãi c¸ch kh¸c, thÞ tr­êng chøng kho¸n sinh ra ®Ó huy ®éng vèn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ, bá vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, gi¶m thÊt nghiÖp, gãp phÇn æn ®Þnh ®êi sèng d©n c­, æn ®Þnh x· héi. - Thø hai : TTCK ®ãng vai trß tù ®éng ®iÒu hoµ vèn gi÷a n¬i thõa sang n¬i thiÕu vèn. V× vËy, nã gãp phÇn giao l­u vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Møc ®é ®iÒu hoµ nµy phô thuéc vµo quy m« ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Ch¼ng h¹n, nh÷ng thÞ tr­êng chøng kho¸n lín nh­ London, New York, Paris, Tokyo v.v . . . th× ph¹m vi ¶nh h­ëng cña nã v­ît ra ngoµi khu«n khæ quèc gia v× ®©y lµ nh÷ng thÞ tr­êng chøng kho¸n tõ l©u ®­îc xÕp vµo lo¹i ho¹t ®éng cã t©m cì quèc tÕ. Cho nªn biÕn ®éng cña thÞ tr­êng nµy kh«ng nh÷ng t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi nÒn kinh tÕ cña b¶n th©n n­íc së t¹i mµ cßn ¶nh h­ëng ®Õn thÞ tr­êng chøng kho¸n n­íc kh¸c. - Thø ba : TTCK b¶o ®¶m th«ng tin chÝnh x¸c, kÞp thêi (cho c¸c nhµ ®Çu t­ vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n) vÒ t×nh h×nh cung - cÇu, thÞ gi¸ cña tõng lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng m×nh vµ trªn c¸c thÞ tr­êng chøng kho¸n h÷u quan. - Thø t­ : TTCK b¶o ®¶m cho c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc phÐp l­u hµnh cã n¬i mua b¸n thuËn tiÖn theo quy luËt cung - cÇu, nh­ mäi hµng ho¸ kh¸c. Tuy nhiªn, gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng cßn do cung cÇu trªn thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh n÷a mµ do sù bïng næ cña cuéc c¸ch m¹ng th«ng tin vµ viÔn th«ng nªn gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i chøng kho¸n do cung cÇu trªn nhiÒu thÞ tr­êng chøng kho¸n h÷u quan quyÕt ®Þnh. V× vËy thÞ gi¸ cña cïng mét lo¹i chøng kho¸n trªn c¸c thÞ tr­êng kh¸c nhau kh«ng chªnh lÖch nhau nhiÒu l¾m, do ®ã lµm gi¶m sù di chuyÓn chøng kho¸n gi÷a c¸c thÞ tr­êng. Tãm l¹i, thÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng lÊp ®i hè ng¨n c¸ch gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn, gi÷a ng­êi mua vµ b¸n chøng kho¸n. §Æc biÖt thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vay vèn dµi h¹n trong nÒn kinh tÕ v× c¸c chøng kho¸n dµi h¹n vÉn ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ ng¾n h¹n mua, khi cÇn tiÒn hä cã thÓ b¸n c¸c chøng kho¸n ®ã trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nh­ vËy thÞ tr­êng chøng kho¸n ®· ®¸p øng ®­îc ®ång thêi nhiÒu yªu cÇu tån t¹i trong nÒn kimh tÕ. II. VAI TRß CñA THÞ TR­êng chøng kho¸n Sù t¹o lËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Nã lµ kªnh bæ sung c¸c nguån vèn trung vµ dµi hµn cho Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp. Nã lµ yªu tè h¹ tÇng quan träng nhÊt, mét c«ng cô cã rÊt nhiÒu lîi thÓ. ChÝnh v× vËy, ë hÇu hÕt c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Òu tån t¹i mét thÞ tr­êng chøng kho¸n víi c¸c vai trß chñ yÕu sau ®©y : 1). T¹o vèn cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, kh«ng cã kh¸i niÖm vÒ giao l­u vèn vµ còng kh«ng t¹o ra nhu cÇu vÒ tiÒn vµ vèn ®Ó ®Çu t­ cho s¶n xuÊt kinh doanh. NÒn kinh tÕ cña c¬ chÕ nµy lµ nÒn kinh tÕ gÇn nh­ ®¬n nhÊt, chØ tån t¹i chñ yÕu kinh tÕ quèc doanh ho¹t ®éng theo sù chØ ®¹o tËp trung thèng nhÊt cña nhµ n­ãc. Nhµ n­íc giao chØ tiªu cho c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh , xÝ nghiÖp nµy lµm ra s¶n phÈm giao cho th­¬ng nghiÖp quèc doanh lµ hoµn toµn kÕ ho¹ch. Bªn c¹nh ®ã, c¬ chÕ ph©n phèi b×nh qu©n theo gi¸ c¶ bao cÊp cho c¶ s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®· lµm tª liÖt c¸c chøc n¨ng cña ®ång tiÒn, ph¸ vì mèi quan hÖ cung cÇu vµ quy luËt gi¸ trÞ. Trªn thùc tÕ, ®ång tiÒn trong kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc b¶n chÊt cña sù vËn ®éng kinh tÕ x· héi. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, xÝ nghiÖp quèc doanh chñ ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, mäi vÊn ®Ò vÒ vèn ®­îc thay ®æi sù ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng víi tù chñ tµi chÝnh trong khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®· thùc sù t¹o ra m«i tr­êng c¹nh tranh cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp. ë ®©y, nhu cÇu giao l­u vèn ®· xuÊt hiÖn, ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vµ quy luËt gi¸ trÞ. Nhu cÇu nµy b¾t nguån tõ hai phÝa: phÝa nh÷ng ng­êi cÇn vèn vµ phÝa nh÷ng ng­êi cã vèn. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, kh«ng chØ bao gåm mèi quan hÖ cung cÇu hµng hãa, mµ ®· xuÊt hiÖn vµ ngay cµng ph¸t triÓn quan hÖ vÒ tiÒn vµ vèn. Quan hÖ nµy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nhu cÇu vËn ®éng vèn tõ n¬i thõa sang n¬i thiÕu. Sù vËn ®éng nµy phô thuéc vµo nhÞp ®é t¨ng tr­ëng s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña nhu cÇu ®Çu t­, bao trïm toµn bé nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, yªu cÇu vËn ®éng cña tiÒn vèn lµ hÕt søc phøc t¹p, ®a d¹ng vµ phong phó. §Ó tho¶ m·n nhu cÇu nµy, ph¶i cã mét hÖ thèng c¸c tæ chøc tµi chÝnh øng víi c¸c c«ng cô thuËn lîi nhÊt ®Ó thùc hiÖn giao l­u vèn nãi trªn, ®ã lµ c¸c lo¹i chøng kho¸n. ThÞ tr­êng vèn ®Ønh cao lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ n¬i t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó dung hoµ c¸c lîi Ých kÝnh tÕ kh¸c nhau cña c¸c thµnh viªn c¸c nhau trªn thÞ tr­êng th«ng qua mét c¬ chÕ ho¹t ®éng hîp ph¸p nh»m h¹n chÕ nh÷ng rñi ro. ThÞ tr­êng chøng kho¸n, nh­ mét trung t©m thu gom nguån vèn tiÕt tiÖm lín nhá cña tõng hé d©n c­, nh­ mét nam ch©m cùc m¹nh thu hót nguån vèn to lín tõ n­íc ngoµi, thu hót nguån vèn t¹m thêi nhµn rçi tõ c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh , chÝnh phñ t¹o thµnh mét nguån vèn khæng lå tµi trî cho nÒn kinh tÕ, mµ c¸c ph­¬ng thøc kh¸c kh«ng thÓ lµm ®­îc. Nã t¹o ra c¬ héi cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh vµ thu ®­îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n, ®ång thêi nã gãp phÇn quan träng trong viÖc kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n ngµy cµng cã hiÖu qu¶ h¬n b»ng c¸ch võa s¶n xuÊt kinh doanh hµng hãa võa mua b¸n chøng kho¸n t¹o thªm lîi nhuËn. Nã gióp nhµ n­íc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu hôt ng©n s¸ch trªn thÞ tr­êng tr¸i phiÕu, cã thªm vèn ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Nã còng trùc tiÕp c¸i thiÖn møc sèng cña ng­êi tiªu dïng b»ng c¸ch gióp hä chän thêi ®iÓm cho viÖc mua s¾m cña hä tèt h¬n. 2) C«ng cô ®Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh nÒn kinh tÕ ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét ®Þnh chÕ tµi chÝnh cùc kú m¹nh trong sù ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, bëi v× nã cã nh÷ng vai trß sau ®©y : _ Gióp nhµ n­íc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ : BÊt kú mét nhµ n­íc nµo còng cã nhiÖm vô æn ®Þnh vµ phat triÓn kinh tÕ. Nguån kinh phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nµy ®­îc lÊy tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc. Ng©n s¸ch nhµ n­íc cµng lín th× c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cµng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ®¹t ®­îc thµnh c«ng. Nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ n­íc lµ thuÕ. Nh­ng th«ng th­êng, thuÕ kh«ng ®ñ ®Ó cho chÝnh phñ chi tiªu v× vËy cÇn thªm c¸c kho¶n thu phô kh¸c ®ã lµ tõ c¸c kú phiÕu, tÝn phiÕu kho b¹c. XÐt vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ, ®ã lµ biÖn ph¸p tÝch cùc. Nhµ n­íc kh«ng ph¶i th«ng qua Ng©n hµng trung ­¬ng ®Ó ph¸t hµnh thªm tiÒn mÆt mµ ph¸t hµnh kú phiÕu vay vèn trong d©n c­ cho nªn l­îng tiÒn mÆt trong d©n c­ kh«ng t¨ng lªn vµ kh«ng g©y nªn l¹m ph¸t. HiÖn nay ë hÇu hÕt c¸c n­íc, nhµ n­íc ph¸t hµnh kú phiÕu th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. Kh«ng cã thÞ tr­êng chøng kho¸n th× nhµ n­íc vÉn ph¸t hµnh ®­îc kú phiÕu. Nh­ng cã thÞ tr­êng chøng kho¸n th× nhµ n­íc b¸n ®­îc mét c¸ch dÔ dµng. V× kú phiÕu cña nhµ n­íc còng lµ mét lo¹i chøng kho¸n chuyÓn nh­îng ®­îc vµ cã thÓ mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. V× vËy thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét c«ng cô h÷u hiÖn gióp nhµ n­íc trong viÖc huy ®éng vèn cho viÖc thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. _ §iÒu tiÕt vèn ®Çu t­ : + TTCK lµ c«ng cô thu hót vµ kiÓm so¸t vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi : thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ c«ng cô cho phÐp võa thu hót, võa kiÓm so¸t vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi mét c¸ch tèt nhÊt, v× nã ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c c«ng khai. NghÜa lµ mäi ®èi t­îng tham gia mua b¸n chøng kho¸n ph¶i c«ng khai hãa vµ cËp nhËt hãa toµn bé nh÷ng th«ng tin liªn quan ®Õn gi¸ trÞ chøng kho¸n, vµ c«ng khai kh¶ n¨ng tµi chÝnh trong c¸c giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n. Nh­ vËy, cã thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ kh¾c phôc ®­îc t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin hoÆc th«ng tin kh«ng trung thùc, thiÕu chÝnh x¸c. §Çu t­ qua thÞ tr­êng chøng kho¸n, tøc lµ ®Çu t­ mua b¸n chøng kho¸n t¹i mét thÞ tr­êng chøng kho¸n cã tæ chøc. Trong mçi lo¹i chøng kho¸n theo luËt ®Þnh sÏ cã mét phÇn b¸n cho ng­êi n­íc ngoµi. §ã lµ sù khèng chÕ ë c¸c møc t­¬ng tù cho tõng ngµnh kinh tÕ, quyÒn kiÓm so¸t c«ng ty cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi lu«n lu«n thuéc vÒ n­íc së t¹i. §ã lµ ­u ®iÓm c¬ b¶n cña ph­¬ng thøc thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. §iÒu nµy cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nhµ n­íc trong viÖc æn ®Þnh nÒn kinh tÕ tr¸nh sù lÖ thuéc vÒ kinh tÕ vµo c¸c nhµ t­ b¶n n­íc ngoµi. + TTCK l­u ®éng hãa mäi nguån vèn trong n­íc : c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu t­¬ng tr­ng cho mét sè vèn ®Çu t­ ®­îc mua ®i b¸n l¹i trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n nh­ mét thø hµng hãa. Ng­êi cã vèn (cã cæ phiÕu, tr¸i phiÕu) kh«ng sî vèn m×nh bÞ ch«n v× bÊt c­ khi nµo cÇn hä cã thÓ b¸n l¹i c¸c cæ phiÕu, tr¸i phiÕu nµy trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®Ó mua l¹i cæ phiÕu, tr¸i phiÕu kh¸c, nhê vËy sinh ho¹t kinh tÕ thªm s«i ®éng. Víi mét thÞ tr­êng chøng kho¸n ho¹t ®éng tèt, c¸c nhµ doanh nghiÖp s½n sµng bá vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn kü nghÖ, lµm cho mäi nguån vèn ®­îc l­u ®éng hãa. §èi víi nh÷ng ng­êi cã vèn tiÕt kiÖm nhá còng cã thÓ mua ®­îc chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, mµ kh«ng sî bÞ kÑt tiÒn, v× ngay khi cÇn hä cã thÓ b¸n sè chøng kho¸n ®ã ngay. Mét khi viÖc ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp cã lîi ®èi víi c¸c tÇng líp ®©n chóng, th× qua thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c mãn tiÒn tiÕt kiÖm lín nhá ®Òu s½n sµng tõ bá sù bÊt ®éng hãa, chÊp nhËn vµo qu¸ tr×nh ®Çu t­. _ Kh¾c phôc chu kú kinh doanh : + ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t : L¹m ph¸t lu«n lµ nguy c¬ ®e do¹ sù t¨ng tr­ëng æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ.ThÞ tr­êng chøng kho¸n hç trî cho hÖ thèng ng©n hµng ®Æc biÖt lµ Nh©n hµng trung ­¬ng trong viÖc gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. Khi xuÊt hiÖn hiÖn t­îng l¹m ph¸t, Ng©n hµng trung ­¬ng sÏ ®­a ra b¸n c¸c lo¹i kú phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n víi l·i suÊt cao ®Ó thu hót bít sè tiÒn ®ang l­u th«ng vÒ vµ lµm gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. ThÞ tr­êng chøng kho¸n còng ng¨n chÆn viÖc chuyÓn ho¸ vèn qu¸ møc trong nÒn kinh tÕ. §ã lµ khi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho c¸c c«ng ty vay nh­ng kh«ng thu håi ®­îc do mét sè c«ng ty lµm ¨n thu alç, sè tiÒn nµy n»m l¹i trong l­u th«ng lµm t¨ng l­îng vèn l­u hµnh. Do ®ã hÖ th«ng ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ h¹n chÕ cho vay ®èi víi nh÷ng dù ¸n cã kh¶ n¨ng sinh lêi thÊp. Trong khi ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ bï vµo kho¶n thiÕu hôt nµy vµ g©y ¸p lùc ®Ó c¸c dù ¸n ®Çu t­ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n còng gióp lµm gi¶m nguy c¬ l¹m ph¸t. + Kh¾c phôc tÝnh tr¹ng suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ : Nh­ chóng ta ®· biÕt khi nÒn kinh tÕ ®ang trong tÝnh tr¹ng suy tho¸i , ®ã lµ tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ gi¶m ®i. Nã ¶nh h­ëng mét c¸ch m¹nh mÏ vµ trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ tÊt c¶ chóng ta nh­ khi s¶n phÈm sôt gi¶m th× ®Ó t×m ®­îc mét viÖc lµm tèt lµ rÊt khã kh¨n. §Ó kh«i phôc vÊn ®Ò nµy mét trong nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖn lµ më réng ®Çu t­ s¶n xuÊt(cung t¹o ra c©u). Nãi ®Õn ®Çu t­ më réng s¶n xuÊt ph¶i n¸i ®Õn vèn mµ trong ®ã thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mät tæ chøc tµi chÝnh huy ®éng vèn cã hiÖu qu¶ nhÊt. Th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n c¸c doanh nghiÖp cã thÓ huy ®éng ®­îc vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu b¸n ra ®Ó më réng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång thêi chÝnh phñ cã thÓ mua c¸c lo¹i cæ phiÕu, tr¸i phiÕu ®Ó t¹o vèn cho viÖc ®Èy m¹nh më réng s¶n xuÊt t¨ng s¶n phÈm cho nÒn kinh tÕ. Khi ®ã nÒn kinh tÕ sÏ ®­îc kh«i phôc l¹i. _ Thóc ®Èy hiÖu qu¶ kinh tÕ : ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét c«ng cô tuyÖt vêi cho c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ vay vèn ®Ó ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt nh­ng còng ®ßi hái rÊt cao ë hä. Ban qu¶n trÞ thÞ tr­êng chøng kho¸n chØ cho phÐp cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty cã ®ñ ®iÒu kiÖn nh­ : kinh doanh hîp ph¸p, tµi chÝnh lµnh m¹nh, cã doanh lîi . . . ®­îc l­u hµnh trªn thÞ tr­ßng vµ c«ng chóng chØ mua cæ phiÕu cña nh÷ng c«ng ty thµnh ®¹t. Thªm vµo ®ã, luËt lÔ thÞ tr­êng chøng kho¸n b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp cã chøng kho¸n l­u hµnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¶i c«ng bè c«ng khai c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, kÕt qu¶ kinh doanh qua ®ã c«ng chóng cã c¬ héi ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña c«ng ty. NÕu mét c«ng ty lµm ¨n cã l·i, thÞ gi¸ chøng kho¸n cña nã sÏ t¨ng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ c«ng ty cã thÓ dÔ dµng vay thªm vèn ®Ó më réng kinh doanh. NÕu mét c«ng ty lµm ¨n thua lç, gi¸ chøng kho¸n cña nã trªn thÞ tr­êng sÏ gi¶m v× tÊt c¶ nh÷ng ng­êi së h÷u chøng kho¸n cña c«ng ty nµy sÏ ®ång lo¹t b¸n chøng kho¸n ra thÞ tr­êng chøng kho¸n. ViÖc nµy lµm cho tæng sè vèn cña c«ng ty gi¶m sót, c«ng ty kh«ng cã kh¶ n¨ng thµnh to¸n c¸c kho¸n nî ®Õn h¹n vµ dÉn tíi ph¸ s¶n. Do ®ã, thÞ tr­êng chøng kho¸n g©y ¸p lùc rÊt lín buéc c¸c c«ng ty cã chøng kho¸n l­u hµnh trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¶i lµm ¨n cã l·i. V× cã nh­ vËy c¸c c«ng ty míi cã c¬ héi ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn mµ nhê ®ã toµn bé nÒn kinh tÕ x· héi sÏ tèt h¬n. Tãm l¹i, chóng ta thÊy thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã lµ mét c«ng cô kinh tÕ nhê ®ã ng­êi ta cã thÓ huy ®éng ®­îc nh÷ng nguån vèn kh¸c nhau cho ®Çu t­, lµ mét c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn vµ æn ®inh nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã bao gåm nhiÒu vai trß rÊt ®a d¹ng. V× vËy cÇn ph¶i sím h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam ®Ó khai th¸c nh÷ng ­u viÖt cña nã phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®¸t n­íc. PHÇN B : T×NH H×NH H×NH THµNH Vµ PH¸T TRIÓN TTCK ë VIÖT NAM i. T×nh tÊt yÕu cña viÖc h×nh thµnh ttck ë viÖt nam 1) do yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ Thùc tÕ ë tÊt c¶ c¸c n­íc cã thÞ tr­êng chøng kho¸n, khi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ra ®êi th× ch­a cã thÞ tr­êng chøng kho¸n. ThÞ tr­êng chøng kho¸n chØ ra ®êi khi nÒn kinh tÕ ®· ph¸t triÓn ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ ®ßi hái ph¶i h×nh thµnh mét tæ chøc nµo ®ã cã kh¶ n¨ng tiÕp thªm søc m¹nh cho thÞ tr­¬ng - ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n víi viÖc cung cÊp vèn cho nÒn kinh tÕ. Cã thÓ nãi nÒn kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn lµm n¶y sinh thÞ tr­¬ng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Õn l­ît nã l¹i tiÕp thªm nguån lùc (vèn) ®Ó thôc ®Èy nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn . Sù ph¸t triÓn kinh tÕ ngµy cµng t¨ng cña ph©n c«ng lao ®éng theo h­íng chuyªn m«n hãa theo ngµnh, nghÒ trong c¬ cÊu s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ. Qu¸ tr×nh chuyªn m«n ho¸ theo ngµnh cµng cao th× tÊt yÕu sÏ ®ßi hái sù giao l­u, sù lu©n chuyÓn c¸c yÕu tè cña lùc l­îng s¶n xuÊt, trong ®ã cã sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn tµi chÝnh gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ c«ng cô thuËn lîi nhÊt ®Ó thùc hiÖn sù giao l­u nãi trªn lµ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu mµ chñ yÕu ho¹t ®éng mua b¸n c¸c c«ng cô nµy th­êng diÔn ra th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng "ngÇm". Trong môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ, ViÖt Nam hiÖn nay cÇn rÊt nhiÒu vèn. Theo c¸c chuyªn gia kinh tÕ, ®Ó duy tr× nhÞp ®é t¨ng tr­ëng hang n¨m tõ 9-10% trong giai ®o¹n 1996-2000, cÇn ®¶m b¶o møc ®Çu t­ hµng n¨m Ýt nhÊt lµ 27-30% GDP. Víi tØ lÖ ®Çu t­ nãi trªn, khèi l­îng cÇn cho ®Çu t­ trong 5 n¨m tíi sÏ lµ 40-50 tû USD, nghÜa lµ mçi n¨m ViÖt Nam ph¶i huy ®éng ®­îc h¬n 8 tû USD cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng ra ®êi sÏ gióp gi¶i quyÕt mét phÇn ®¸ng kÓ sè vèn nµy . Th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n , nhiÒu n­íc mét sè n­íc ®· huy ®éng mét khèi l­îng vèn khæng lå. VÝ dô ë thÞ tr­êng chøng kho¸n New York n¨m 1995 tæng gi¸ trÞ chøng kho¸n ®­îc niªm yÕt lµ 6.013 tû USD, ë thÞ treoÌng chøng kho¸n London lµ 1.344,425 tû USD. Xem xÐt tæng nguån vèn ®­îc huy ®éng t¹i c¸c n­íc trong khu vùc ta thÊy (sè liÖu n¨m 1993);: tæng gi¸ trÞ chøng kho¸n trªn Së giao dÞch chøng kho¸n Kualalumpur lµ 220,328 tû USD, trªn Së giao dÞch chøng kho¸n Thailand lµ 130,953 tû USD, trªn Së giao dÞch chøng kho¸n Jakarta lµ 32,953 tû USD. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ thu hót ®­îc c¸c mãn tiÒn cßn ®ang n»m kh«ng trong d©n c­, trong c¸c quÜ b¶o hiÓm, quÜ phôc lîi x· héi. Qua c¸c ®ît thu ®æi tiÒn tÖ ®· cho thÊy nguån vèn b»ng tiÒn n»m trong d©n c­ chiÕm tõ 65-70% tæng tiÒn tÖ trong l­u th«ng. Theo ­íc ®o¸n sè ®«la n»m trong d©n c­ lµ kho¶ng 2 tû USD, sè l­îng vµng b¹c ®¸ quý cã gi¸ trÞ tõ 7-10tû USD. §©y lµ nguån vèn kh«ng nhá ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng chøng kho¸n còng sÏ thu hót ng­êi n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo trong n­íc. Trong 45 tû USD mµ ViÖt Nam cÇn tíi n¨m 2000, vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ chiÕm kho¶ng 13 tû USD. §Çu t­ trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ªm l¹i cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi nhiÒu thuËn lîi do hä cã th«ng tin vµ gi¶m bít ®­îc c¸c thñ tôc hµnh chÝnh. Nh­ vËy, thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi t¹i ViÖt Nam sÏ huy ®éng ®­îc nguån vèn ®¸ng kÓ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu bøc thiÕt vÒ vèn cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n s¾p tíi. 2) Do yªu cÇu cña Nhµ n­íc §Ó hoµn thiÖn nhiÖm vô cña m×nh nhµ n­íc lu«n ph¶i chi tiªu mµ nguån thu chñ yÕu cña nhµ n­íc tõ thuÕ th­êng kh«ng trang tr¶i hÕt c¸c ho¹t ®éng cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc buéc ph¶i vay vèn trong d©n c­ vµ c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng c¸ch ph¸t hµnh kú phiÕu. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi sÏ gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t hµnh nµy ®­îc thuËn lîi h¬n. Nh­ em ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, thÞ tr­êng chøng kho¸n còng cã t¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc gi¶m ¸p lùc l¹m ph¸t. §Æc biÖt tõ n¨m 1993, nhµ n­íc ViÖt Nam ®· cã chñ tr­êng cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc tøc lµ chuyÓn c¸c doanh nghiÖp quèc doanh sang h×nh thøc cæ phÇn. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra cßn chËm nÕu thÞ tr­êng chøng kho¸n h×nh thµnh th× sÏ thóc ®Èy qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc diÔn ra nhanh h¬n. Nh÷ng ly do c¬ b¶n trªn nãi trªn sù h×nh thµnh cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÑt Nam lµ mét tÝnh tÊt yÕu vµ ch¾c ch¾n trong t­¬ng lai gÇn ViÖt Nam sÏ cã mét thÞ tr­êng chøng kho¸n theo ®óng ý nghÜa cña nã ®Ó ®¸p øng c¸c nhu c©u cña nÒn kinh tÕ. II. c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thµnh lËp TTck ë viÖt nam X©y dùng mét thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét vÊn ®Ò kh«ng mÊy khã kh¨n nh­ng tæ chøc nã ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ ®ªm l¹i nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cho nÒn kinh tÕ th× l¹i lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n. §Ó cã ®­îc mét thÞ tr­êng ho¹t ®éng lµnh m¹nh vµ h¹n chÕ ®­îc nh÷ng tiªu cùc mkµ nã cã thÓ g©y ra cho nÒn kinh tÕ, ViÖt Nam cÇn ph¶i chuÈn bÞ m«i tr­êng kinh tÕ, ph¸p lý chÆt chÏ vµ phï hîp víi c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nh­ vËy cÇn ph¶i chuÈn bÞ tèt c¸c yÕu tè vÒ kinh tÕ, ph¸p lý, kü thuËt vµ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. YÕu tè kinh tÕ : §©y lµ yÕu tè rÊt quan träng lµm nÒn t¶ng ®Ó ®¶m b¶o cho kh¶ n¨ng cã c¸c lo¹i chøng kho¸n l­u th«ng trªn thÞ tr­êng. YÕu tè nµy ®­îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh cña nhµ n­íc. ViÖc th«ng qua c¸c LuËt §Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, LuËt Doanh nghiÖp vµ C«ng ty . . . lµ c¬ së ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n, c¸c c«ng ty liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn ngµy cµng ph¸t triÓn cïng víi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh. §©y lµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã thÓ ph¸t hµnh c¸c lo¹i cæ phiÕu, tr¸i phiÕu lµ hµng ho¸ ®Ó giao dÞch trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. ViÖt Nam còng ®ang tiÕn hµnh c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc , ®iÒu nµy còng lµ yÕu tè ®Ó t¹o ra hµng hãa cho thÞ tr­êng chøng kho¸n . Nh­ vËy xÐt vÒ yÕu tè kinh tÕ, ViÖt Nam hiÖn nay cã thÓ nãi lµ ®· tho¶ m·n yÕu cÇu cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nhµ n­íc ®· cho phÐp c¸c c«ng ty cæ phÇn ho¹t ®éng, cho phÐp c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc l­u hµnh hîp ph¸p tøc lµ t¹o ra hµng ho¸ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n. §iÒu nµy cho phÐp thÞ tr­êng chøng kho¸n cã thÓ ra ®êi. 2 . YÕu tè ph¸p lý : NÕu yÕu tè kinh tÕ lµ nÒn t¶ng ®Ó h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n th× yªu tè ph¸p lý lµ c«ng cô duy tr× cho thÞ tr­¬ng chøng kho¸n ho¹t ®éng ®Òu ®Æn, lµnh m¹nh, cã hiÖu qu¶ vµ ngµy cµng ph¸t triÓn . Cã hai ®iÓm khã kh¨n trong viÖc nghiªn cøu vµ ®Ò suÊt khung ph¸p lý cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam hiÖn nay. Tr­íc hÕt ®ã lµ v× c¸c ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n tinh vi vµ phøc t¹p h¬n nhiÒu c¸c lo¹i thÞ tr­êng kh¸c. Thø hai;, ViÖt Nam ch­a cã lý luËn thùc tiÔn vÒ nghÒ nghiÖp chøng kho¸n. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng khung ph¸p lý cho thÞ tr­êng chøng kho¸n, mét nguyªn t¾c cÇn ph¶i thùc hiÖn triÖt ®Ó lµ : luËt ph¸p vÒ chøng kho¸n ph¶i thÓ hiÖn chøc n¨ng vµ quyÒn h¹n qu¶n lý nhµ n­íc cao nhÊt vÒ chøng kho¸n lµm nhiÖm vô ph¸t triÓn vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cã liªn quan tíi chøng kho¸n, kinh doanh chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n, c¸c thÞ tr­êng phi tËp trung (OTC), ph¸t hµnh vµ ®Êu thÇu chøng kho¸n míi, c¸c luËt vÒ th«n tÝnh vµ s¸t nh©p, ng¨n ngõa c¸c ho¹t ®éng kinh doanh bÊt hîp ph¸p. Còng nh­ c¸c n­íc kh¸c, ViÖt Nam sÏ ph¶i x©y dùng vµ ban hµnh luËt chøng kho¸n vµ giao dÞch chøng kho¸n. Trong luËt nµy, c¸c vÊn ®Ò sÏ ®­îc luËt ho¸ lµ : c¸c quy ®Þnh vÒ c¸c tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n, c¸c ph­¬ng ph¸p ph¸t hµnh chøng kho¸n míi, quy chÕ ®Êu thÊu chøng kho¸n míi. Ngoµi ra quy chÕ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Së giao dÞch chøng kho¸n còng cÇn ph¶i ®­îc luËt quy ®Þnh chÆt chÏ. LuËt ph¸p vÒ chøng kho¸n còng ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. CÇn cã nh÷ng quy ®Þnh chÆt chÏ vÒ c¸c lo¹i chøng kho¸n ®­îc ®­a ra thÞ tr­êng, nguyªn t¾c ®Þnh gi¸ chøng kho¸n, c¸ch thøc chuyÓn lÖnh, ®Æt gi¸, ®¨ng ký giao dÞch, quy ®Þnh vÒ kÕ to¸n, kiÓm to¸n, c¸c yªu cÇu vÒ th«ng tin, xö lý tranh chÊp, xö ph¹t vi ph¹m, c¸c quy ®Þnh vÒ thanh tra, kiÓm tra . . . Quy chÕ ®Çu t­ c¸ nh©n ®Æc biÖt lµ quy chÕ cho c¸c nhµ ®Çu t­ thÓ chÕ nh­ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c c«ng ty tµi chÝnh, c¸c quü ®Çu t­ còng lµ bé phËn mµ luËt chøng kho¸n cÇn ph¶i ®Ò cÊp tíi. HiÖn nay ë ViÖt Nam, mét sè ®iÒu kho¶n liªn quan ®Õn quyÒn huy ®éng vèn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc quy ®Þnh trong luËt c«ng ty vµ luËt doanh nghiÖp nhµ n­íc. Cßn bé phËn lín c¸c quy ®Þnh cÇn thiÕt kh¸c mµ ch­a ®­îc x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ. Do vËy cÇn ph¶i lµm nhiÒu viÖc ®Ó x©y dùng khung ph¸p lý chuÈn bÞ cho thÞ tr­¬ng chøng kho¸n ra ®êi ë ViÖt Nam. 3) YÕu tè kiÓm so¸t vµ yÕu tè kü thuËt : Ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ph¶i ®Æt d­íi sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh÷ng ng­êi kinh doanh chøng kho¸n vµ h¹n chÕ c¸c yÕu tè tiªu cùc cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nhµ n­íc cÇn thµnh lËp Uû ban chøng kho¸n quèc gia ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Vµo ngµy 28 th¸ng 11 n¨m 1996 Uû ban chøng kho¸n quèc gia ViÖt Nam ®· ®­îc chÝnh phñ thµnh lËp . Uû ban nµy cã nhiÖm vô x©y dùng hoµn chØnh hÖ thèng ph¸p lý cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ®ång th¬× x©y dùng mét hoÆc mét sè Së giao dÞch chøng kho¸n, quü ®Çu t­, trung t©m qu¶n lý l­u gi÷ chøng kho¸n vµ thµnh to¸n bï trõ. YÕu tè kü thuËt cña thÞ tr­êng chøng kho¸n bao gåm c¬ së vËt chÊt kü thuËt thuÇn tuý vµ con ng­êi. C¬ së vËt chÊt thuÇn tuý lµ c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn th«ng tin tÝnh to¸n, v¨n phßng giao dÞch. §©y kh«ng ph¶i lµ khã kh¨n khi x©y d­ng thÞ tr­êng chøng kho¸n. VÊn ®Ò khã chÝnh lµ con ng­êi . ViÖt Nam cÇn cã c¸c nhµ m«i giíi chøng kho¸n, c¸c chuyªn gia chøng kho¸n, c¸c nhµ tæ chøc vµ ®iÒu hµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n. Tr­íc mÆt cÇn ph¶i cã ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o khÈn cÊp c¸c c¸n bé trong ngµnh ng©n hµng tµi chÝnh sau ®ã sÏ ®µo t¹o víi quy m« dµi h¬n. §ång thêi cÇn ph¶i ®­a m«n häc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n vµo c¸c tr­êng ®¹i häc trung häc kinh tÕ nhÊt lµ trong c¸c chuyªn ngµnh nh©n hµng tµi chÝnh . Ngoµi c¸c yÕu tè nªu trªn, cÇn cã sù tuyªn truyÒn s©u réng trong d©n c­ vÒ tÝnh hÊp dÉn khi ®Çu t­ vµo thÞ tr­êng ch­ng kho¸n còng nh­ ®­a ra nh÷ng ®¶m b¶o cho quyÒn lîi hîp ph¸p cña c¸c nhµ ®Çu t­. §· cã nh÷ng c¬ së ®Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­¬ng chøng kho¸n, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng c¬ së lý luËn vµ biÖn ph¸p ®Ó khuyªn khÝch viÖc t¹o ra c¸c lo¹i chøng kho¸n mµ lµ hµng hãa cÇn thiÕt cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n míi mÎ nµy. PhÇn c: t¹o ra hµng hãa cho ttck viÖt nam I . ph©n lo¹i chøng kho¸n-hµng ho¸ cña ttck Hµng hãa cña thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ yÕu tè quan träng ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña nã. Trong hÖ thèng thÞ tr­êng, mçi lo¹i thÞ tr­êng cã mét lo¹i ®èi t­îng giao dÞch riªng cña nã. Trªn thÞ tr­¬ng chøng kho¸n ®èi t­îng giao dÞch cña nã lµ chøng kho¸n. Chøng kho¸n lµ mét thuËt ng÷ dïng ®Ó chØ c¸c giÊy tê cã gi¸, tøc lµ giÊy tê ghi nhËn kho¶n tiÒn tÖ mµ ng­êi së h÷u chóng bá ra sÏ ®­îc quyÒn h­ëng nh÷ng khoanr lîi tøc nhÊt ®Þnh theo kú h¹n. Hay nãi c¸ch kh¸c,lµ c¸c lo¹i c«ng cô tµi chÝnh dµi h¹n, bao gåm c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Ngoµi ra, trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn giao dÞch c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ liªn quan ®Õn chøng kho¸n, ®­îc gäi lµ c¸c c«ng cô cã nguån gèc chøng kho¸n, gåm cã : c¸c giÊy ®¶m b¶o quyÒn mua, c¸c quyÒn chän vµ c¸c hîp ®ång t­¬ng lai . . . Tuú thuéc vµo tiªu thøc mµ ta lùa chän, sÏ cã mét c¸ch ph©n lo¹i chøng kho¸n t­¬ng øng, ch¼ng han nh­ : C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña chøng kho¸n Chia chøng kho¸n thµnh 2 lo¹i : _ Chøng kho¸n vèn : lµ giÊy chøng nhËn sù hïn vèn vµo c«ng ty cæ phÇn, tøc lµ c¸c lo¹i cæ phiÕu. _ Chøng kho¸n nî : lµ giÊy chøng nhËn nî cã kú h¹n, tøc lµ nãi ®Õn c¸c lo¹i tr¸i phiÕu. C¨n cø vµo chØ tiªu ph¸p lý chøng kho¸n ®­îc shia thµnh 2 lo¹i : _ Chøng kho¸n v« danh : lµ lo¹i chøng kho¸n kh«ng ghi râ hä tªn së h÷u chñ. ViÖc chuyÓn nh­îng lo¹i nµy rÊt ®¬n gi¶n, dÔ dµng, kh«ng cÇn ph¶i cã thñ tôc ph¸p lý r­êm ra. _ chøng kho¸n ký danh : lµ lo¹i chømg kho¸n cã ghi râ hä tªn së h÷u chñ. ViÖc chuyÓn nh­îng lo¹i chøng kho¸n nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng thñtôc ®¨ng ký t¹i c¬ quan ph¸t hµnh, ®«i khi ph¶i cã sù chÊp nhËn tr­íc. 3. C¨n cø vµo tÝnh chÊt tµi chÝnh chøng kho¸n cã 2 lo¹i : _ Chøng kho¸n cã lîi tøc æn ®Þnh : lµ lo¹i chøng kho¸n ®­îc x¸c ®Þnh tû lÖ l·i cô thÓ ph¶i tr¶ cho ng­êi së h÷u khi ®Õn h¹n. Th«ng th­êng, lo¹i vèn vµ l·i ®­îc hoµn tr¶ khi ®¸o h¹n, ch¼ng h¹n nh­ : c¸c lo¹i tr¸i phiÕu, cæ phiÕu ­u ®·i . . . _ Chøng kho¸n cã lîi tøc kh«ng æn ®Þnh : lµ lo¹i chøng kho¸n kh«ng x¸c ®Þnh tr­íc tû lÖ l·i ®­îc h­ëng. Lo¹i nµy tû lÖ l·i phô thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty, ch¼ng h¹n nh­ : cæ phiÕu th«ng th­êng. A. Cæ phiÕu Kh¸i niÖm : Cæ phiÕu lµ lo¹i chøng th­ chøng minh quyÒn së h÷u cña mét cæ ®«ng ®èi víi mét doanh nghiÖp cæ phÇn. Hay nãi c¸ch kh¸c, cæ phiÕu lµ giÊy chøng nhËn viÖc ®Çu t­ vèn vµo c«ng ty cæ phÇn. Cæ ®«ng lµ ng­êi cã cæ phÇn thÓ hiÖn b»ng cæ phiÕu. Cæ phÇn lµ phÇn vèn ®ãng gãp ®Ó cïng lµm së h÷u chñ c«ng ty. Lo¹i cæ phiÕu ra ®êi ®Çu tiªn lµ lo¹i cæ phiÕu cã ghi tªn ng­êi së h÷u, ®­îc gäi lµ cæ phiÕu ký danh. H×nh thøc nµy cã nh­îc ®iÓm lµ khi muèn chuyÓn nh­îng cho ng­êi kh¸c ph¶i ®­îc héi ®ång qu¶n trÞ cho phÐp. §iÒu ®ã ®· lµm trë ng¹i cho viÖc l­u th«ng cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. §Õn thÕ kú 18 cæ phiÕu v« danh ra ®êi vµ sang thÕ kû 19 cæ phiÕu v« danh gÇn nh­ hoµn toµn thay thÕ cho cæ phiÕu ký danh. Cæ phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : _ Cæ phiÕu lµ giÊy chøng nhËn sù hïn vèn vµo c«ng ty cæ phÇn _ Cæ phiÕu kh«ng kú h¹n, nã tån t¹i cïng víi sù tån t¹i cña c«ng ty ph¸t hµnh ra nã. _ Cæ phiÕu cã thÓ ®­îc ph¸t hµnh lóc vËn ®éng thµnh lËp c«ng ty hoÆc lóc c«ng ty cÇn gäi thªm vèn ®Ó më réng hiÖn ®¹i ho¸ s¶n xuÊt. _ Ng­êi mua cæ phiÕu ®­îc quyÒn nhËn lîi tøc cæ phiÕu (hay cßn gäi lµ cæ tøc) hµng n¨m cã thÓ cè ®Þnh hay biÕn ®éng tuú theo lo¹i cæ phiÕu ph¸t hµnh. _ Nh­êi mua cæ phiÕu sÏ lµ ng­êi së h÷u mét phÇn c«ng ty, do ®ã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vÒ sù lç l·, ph¸ s¶n cña c«ng ty vµ ®­îc quyÒn ®Çu phiÕu còng nh­ biÓu quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña c«ng ty. _ Ng­êi mua cæ phiÕu ®­îc quyÒn chuyÓn nh­îng quyÒn së h÷u cho ng­êi kh¸c. _ Ng­êi mua cæ phiÕu cã quyÒn tham gia kiÓm so¸t sæ s¸ch cña c«ng ty khi cã ly do chÝnh ®¸ng. _ Ng­êi mua cæ phiÕu cßn cã chia phÇn tµi s¶n cßn l¹i khi c«ng ty gi¶i t¸n. C¸c lo¹i cæ phiÓu _ Cæ phiÕu th­êng : lµ l«¹i cæ phiÕu mµ ng­êi mua cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®ång cña c«ng ty ph¸t hµnh nã vµ ®­îc h­ëng lîi tøc theo nguyªn t¾c "lêi ®­îc h­ëng, lç ph¶i chÞu" v× lîi tøc cña cæ phÇn nµy phô thuéc rÊt nhiÒu vµo lîi nhuËn cña c«ng ty cæ phÇn trong n¨m ®è. Ng­êi mua cæ phiÕu th­êng ph¶i chÊp nhËn tÝnh m¹o hiÓm rñi ro, cho nªn cÇn suy nghÜ kü, xem xÐt thùc tr¹ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mµ ph¸t triÓn cña c«ng ty cæ phÇn mµ m×nh cã ý ®Þnh mua cæ phÇn. _ Cæ phiÕu ­u ®·i : lµ lo¹i cæ phiÕu mµ ng­êi mua ®­îc h­ëng mét sè quyÒn lîi ®Æc biÖt vÒ quyÒn lùc ho¹ec vÒ kinh tÕ. Cæ phiÕu ­u ®·i vÒ quyÒn lùc ®· giµnh cho ng­êi mua nhiÒu quyÒn lùc h¬n trong viÖc bµn b¹c vµ quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng cña c«ng ty. Cæ phiÕu ­u ®·i vÒ kinh tÕ th­êng b¸n cho nh÷ng ng­êi cã nhiÒu cèng hiÕn vµ lµm viÖc l©u n¨m ë c«ng ty ®· nghØ h­u. B. Tr¸i phiÕu Kh¸i niÖm : Tr¸i phiÕu lµ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸, lµ giÊy chøng nhËn nî do ng­êi vay (chÝnh phñ, c«ng ty hoÆc ng©n hµng) muèn thu gãp vèn mµ trong ®ã ng­êi vay ph¸t hµnh mét chøng chØ th­êng lµ víi mét l·i suÊt x¸c ®Þnh vµ ®¶m b¶o cho ng­êi mua vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh trong t­¬ng lai. C¸c lo¹i tr¸i phiÕu _ Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lµ chøng chØ vay nî cña ChÝnh phñ do Bé tµi chÝnh ph¸t hµnh ®Ó thu hót vèn , chñ yÕu gi¶i qyuÕt nhu cÇu tµi chÝnh cho ®µu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ cã tr¸ch nhiÖm tr¶ nîi. Lo¹i tr¸i phiÕu nµy cã tÝn nhiÖm cao, ng­êi cã tr¸i phiÕu, sau mét thêi gian thu l¹i vèn theo mÖnh gi¸ ghi trªn phiÕu vµ nhËn ®­îc tiÒn l·i nhÊt ®Þnh. Còng nh­ cæ phiÕu, tr¸i phiÕu chÝnh phñ bao gåm c¸c lo¹i ký danh vµ v« danh ®­îc phat hµnh d­íi h×nh thøc sau ®©y : + Tr¸i phiÕu ng¾n h¹n hay cßn gäi lµ tin phiÕu kho b¹c : lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n lµ mét n¨m, ®­îc ph¸t hµnh nh»m bï ®¾p sù thiÕu hôt ng©n s¸ch nhµ n­íc trong thêi gian ng¾n, ®Æc biÖt ®Ó gãp phÇn thùc hiÖn tµi chÝnh quèc gia, kh¾c phôc t×nh tr¹ng l¹m ph¸t, ®¶m b¶o ®­îc khèi l­îng tiÒn tÖ trong l­u th«ng mét c¸ch hîp lý. + Tr¸i phiÕu trung h¹n : lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n tõ 1 n¨m ®Õn 9 n¨m . Lo¹i nµy th­êng t¹o nguån thu ng©n s¸ch æn ®Þnh cho chÝnh phñ vµ dïng ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n mµ cã thÓ hoµn tr¶ ®­îc vèn vay. + Tr¸i phiÕu dµi h¹n : lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n tõ 10 trë lªn ®­îc dïng ®Ó huy ®éng vèn ®Çu t­ cho c¸c c«ng tr×nh h¹ tÇng c¬ së lín cã nguån thu hoµn tr¶ vèn vay, nªn gi¶m bít g¸nh nÆng chi tiªu ng©n s¸ch. _ Tr¸i phiÕu c«ng ty : lµ tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty ph¸t hµnh víi môc ®Ých huy ®éng vèn cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. C«ng ty ph¸t hµnh tr¸i phiÕu th× c«ng ty lµ ng­êi ®i vay vµ ng­êi mua tr¸i phiÕu c«ng ty lµ chñ nî cña c«ng ty, c«ng ty ph¶i cam kÕt thanh to¸n nî c¶ gèc vµ l·i cho ng­êi mua tr¸i phiÕu theo nh÷ng quy ®Þnh trong hîp ®ång ph¸t hµnh c«ng ty. Tr¸ phiÕu c«ng ty ®­îc chia thµnh nh­ sau : + Tr¸i phiÕu tÝn chÊp : lµ lo¹i tr¸i phiÕu chØ dùa vµo uy tin cña c«ng ty ®Ó ph¸t hµn, c«ng ty kh«ng ®­a mét tµi s¶n g× ®Ó lµm b¶o ®¶m. + tr¸i phiÕu thÕ chÊp ; lµ lo¹i tr¸i phiÕu khi ph¸t hµnh ®ßi hái ph¶i cã mét l­îng tµi s¶n t­¬ng øng ký th¸c t¹i c¬ quan uû th¸c ®Î ®¶m b¶o ch¾c ch¾n kh¶ n¨ng hoµn tr¶ cña tr¸i phiÕu. + Tr¸i phiÕu cÇm cè ­u tiªn : lµ lo¹i tr¸i phiÕu khi ph¸t hµnh ph¶i ®­îc cÇm cè toµn bé tµi s¶n c«ng ty . §©y lµ lo¹i tr¸i phiÕu an toµn nhÊt v× chñ së h÷u tr¸i phiÕu ®­îc ­u tiªn nhÊt so víi ng­êi mua lo¹i tr¸i phiÕu kh¸c. + Tr¸i phiÕu thu nhËp : lµ lo¹i tr¸i phiÕu mµ lîi tøc ®­îc tr¶ tuú thuéc vµo lîi nhuËn cña c«ng ty vµ kh«ng cao h¬n l·i suÊt ghi trªn tr¸i phiÕu. + Tr¸i phiÕu cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi thµnh cæ phiÓu th­êng : lµ lo¹i tr¸i phiÕu cho phÐp ng­êi së h÷u nã ®­îc quyÒn ®æi sang cæ phiÕu th­êng. + T¸i phiÕu l·i suÊt chiÕt khÊu : lµ lo¹i tr¸i phiÕu ®­îc tr¶ l·i ngay khgi ph¸t hµnh, ®­îc khÊu trõ vµo vèn mua tr¸i phiÕu. + Tr¸i phiÕu l·i suÊt th¶ næi : lµ lo¹i tr¸i phiÕu cã l·i suÊt ®­îc ®iÒu chØnh theo tõng thêi kú cho phï hîp víi l·i suÊt trªn thÞ tr­êng. Ngoµi cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu, cßn cã c¸c c«ng cô tµi chÝnh kh¸c nh­ c¸c hîp ®ång mua b¸n cã kú h¹n, c¸c hîp ®ång quyÒn lùa chän . . . còng trë thµnh hµng ho¸ vµ ®­îc mua b¸n trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. C. C¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c : GiÊy ®¶m b¶o mua cæ phiÕu : Trªn th­¬ng tr­êng cã nhiÒu c«ng ty ho¹t ®éng mang l¹i hiÖu qu¶ cao, xu h­ëng ph¸t triÓn ngµy cµng më réng, Héi ®ång qu¶n trÞ ®­a ra quyÕt ®Þnh t¨ng vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu bæ sung. ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu míi cã thÓ ®­a ®Õn t×nh tr¹ng mét sè cæ ®«ng ban ®Çu kh«ng ®ñ vèn ®Ó mua thªm cæ phÇn míi theo tû lÖ ban ®Çu, tõ ®ã hä mÊt quyÒn kiÓm so¸t c«ng ty, trong khi hä lµ nh÷ng ng­êi cã c«ng, cÇn ®­îc ­u ®·i. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trªn, ng­êi ®· ¸p dông nhiÒu ph­¬ng thøc ph¸t hµnh cæ phiÕu míi ®¶m b¶o quyÒn kiÓm so¸t c«ng ty vÉn thuéc sè cæ ®ång ban ®Çu, b»ng sù ­u tiªn cho cæ ®ång cò vÉn n¾m quyÒn kiÓm so¸t c«ng ty nh­ng nh­ vËy cæ ®«ng míi sÏ kh«ng mua cæ phiÕu. Do ®ã vµo nh÷ng n¨m 1950 ng­êi ta ®· ­u tiªn khuyÕn khÝch c¸c cæ ®ång cò ®­îc quyÒn mét sè cæ phiÕu míi t­¬ng øng víi tû lÖ gãp vèn ban ®Çu theo gi¸ thÊp h¬n gi¸ thÞ tr­êng. QuyÒn nµy ®­îc thÓ hiÖn b»ng giÊy ®¶m b¶o quyÒn mua cæ phiÕu. Nõu cæ ®«ng cò kh«ng thùc hiÖn quyÒn mua th× hä cã thÓ ®­a ra b¸n ë thÞ tr­êng ®Ó nhËn mét kho¶ng l·i do chªnh lÖch gi¸ ­u tiªn. Sau khi ­u tiªn cho cæ ®«ng cò sè cßn l¹i míi b¸n réng r·i trªn thi tr­êng. 2. Hîp ®ång mua b¸n t­¬ng lai : Hîp ®ång t­¬ng lai lµ mét b¶n hîp ®ång ®­îc so¹n gi÷a hai ng­êi, hîp ®ång nµy x¸c ®Þnh cho ng­êi mua "quyÒn mua" ®­îc mét lo¹i chøng kho¸n víi sè l­îng vµ gi¸ c¶ ®· ®­îc Ên ®Þnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh víi ng­êi b¸n, hoÆc ng­êi mua "quyÒn b¸n" ®­îc b¸n mét lo¹i chøng kho¸n víi sè l­îng, gi¸ c¶ vµ thêi gian ®· Ên ®Þnh cho ng­êi b¸n. Ng­êi mua ph¶i tr¶ mét kho¶n tiÒn mua "quyÒn mua hay quyÒn b¸n", nh­ng cã ®Æc ®iÓm lµ ng­êi mua kh«ng ph¶i cps nghÜa vô thùc hiÖn quyÒn mua hay b¸n cña m×nh trong t­ong lai mµ cã thÓ huû bá ®­îc; lóc nµy chØ mÊt sè tiÒn mua"quyÒn mua hay quyÒn b¸n"mµ th«i, cßn ng­êi b¸n th× lu«n lu«n ph¶i thùc hiÖn nghÜa vô "mua hay b¸n" cña m×nh theo yªu cÇu cña ng­êi mua. C¸c giao dÞch nµy lµ mét lo¹i trß ch¬i mang tÝnh "cê b¹c" trong thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nh­ng ®©y lµ trß cê b¹c cã tinh to¸n, cã ph©n tÝch vµ nhËn ®Þnh chø kh«ng ph¶i hoµn toµn may rñi. C¸c giao dÞch nµy trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n rÊt tÊp nËp, ng­êi còng cã thÓ lµm giµu nhanh chãng vµ còng bÞ ph¸ s¶n tøc thêi. Hîp ®ång t­¬ng lai chØ lµ chuyÖn mua b¸n gi÷a hai ng­êi, nã kh«ng phaØ lµ mét lo¹i cæ phiÕu nµo cña c«ng ty ph¸t hµnh, tuy ®· trë thµnh mét bé phËn cña thÞ tr­êng chøng kho¸n trong nhiÒu n¨m nh­ng cho ®Õn n¨m 1970 nã míi trë thµnh quan träng vµ míi ®­îc giao dÞch mét c¸ch cã tæ chøc, nh­ng nh­ng h×nh thøc nµy vÉn cßn Ýt ng­êi hiÓu biÕt vµ tham gia. Trªn ®©y lµ nh÷ng lo¹i hµng hãa cña thÞ tr­êng chøng kho¸n mµ cÇn ph¶i t¹o ra cho thÞ tr­êng chøng kho¸n s¾p tíi cña ViÖt Nam. II. gi¶i ph¸p ®Ó t¹o ra hµng hãa cho ttck viÖt nam Còng nh­ c¸c thÞ tr­¬ng kh¸c, muèn cã thÞ tr­êng chøng kho¸n tr­íc ph¶i cã hang hãa lµ chøng kho¸n, chuÈn bÞ hµng hãa cho thÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét néi dung c¬ b¶n cã tÝnh quyÕt ®Þnh. Sau ®©y lµ mét sè g¶i ph¸p ®Ó t¹o ra hµng hãa cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam : §Èy m¹nh cæ phÇn hãa doand nghiÖp : C¸c doanh nghiÖp tham gia thÞ tr­¬ng chøng kho¸n víi t­ c¸ch lµ ng­êi t¹o ra hµng ho¸ cho thÞ tr­êng chøng kho¸n t¹i thÞ tr­êng s¬ cÊp vµ víi t­ c¸ch lµ ng­êi mua b¸n chøng kho¸n t¹i thÞ tr­êng thø cÊp. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, cã ba h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp c¬ b¶n: doanh nghiÖp t­ nh©n, doanh nghiÖp theo chÕ ®é hïn vèn vµ doanh nghiÖp tæ chøc theo h×nh thøc c«ng ty cæ ph©n. ë c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ ViÖt Nam cßn cã thªm hai lo¹i doanh nghiÖp n÷a ®ã lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc vµ hîp t¸c x·. Trong c¸c lo¹i h×nh thøc tæ chøc doanh nghiÖp ®· nªu trªn, c«ng ty cæ phÇn lµ chñ thÓ quan träng nhÊt ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n, nã t¹o ra mét khèi l­îng hµng ho¸ lín qua viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó b¸n ®Çu tiªn trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp, ®Ó t¹o vèn cho mét c«ng ty cæ phÇn míi thµnh lËp hoÆc ph¸t hµnh cæ phiÕu, hoÆc tr¸i phiÕu ®Ó t¨ng vèn bæ sung cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty cæ phÇn ®ang ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp kh¸c còng cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Ó bæ sung thªm vèn dïng cho viÖc më r«ng quy m« s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. C«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ lµ chñ thÓ b¸n chøng kho¸n mµ nã còng lµ ng­êi mua chøng kho¸n do c¸c c«ng ty kh¸c ph¸t hµnh víi mïc ®Ých s¸p nhËp, thu tiªu ®èi thñ c¹nh tranh hoÆc khèng chÕ, thao tóng nh»m n¾m quyÒn kiÓm so¸t c¸c c«ng ty kh¸c hoÆc chØ víi môc ®Ých ®¬n gi¶n lµ t×m kiÓm lîi nhuËn, c¸c doanh nghiÖp kh¸c còng vËy ®Òu lµ nh÷ng chñ thÓ mua b¸n c¸c chøng kho¸n hoÆc t×m kiÓm thanh kho¶n. Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ mét tiÒn ®Ò quan träng cho viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n, chóng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, thóc ®Èy lÉn nhau. Sù cã mÆt cµng nhiÒu cña c¸c c«ng ty cæ phÇn trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n sÏ lµm phong phó hµng hãa cho thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ nhê ®ã sÏ lµm cho ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n cµng ngµy cµng tr«i ch¶y h¬n. Thùc tÕ ë ViÖt Nam cho thÊy, nhµ n­íc ®· cã chñ tr­¬ng cho thµnh lËp c¸c c«ng ty cæ phÇn vµ ®­îc thÓ chÕ hãa b»ng luËt c«ng ty. Nh­ng nh÷ng b­íc ®i cô thÓ, nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc (kÝch thÝch, thóc ®Èy cho c¸c c«ng ty cæ phÇn ®ã) ch­a ®­îc thùc hiÖn. Ngay trong viÖc thùc hiÖn cæ phÇn hãa c¸c doanh nghiÖp quèc doanh còng ®i vµo cuéc sèng rÊt chËm trÔ. H¬n n÷a, mét yªu cÇu cña mét thÞ tr­êng chøng kho¸n ®óng chuÈn mùc quèc tÕ ph¶i cã c¸c c«ng ty ®¹i chóng víi quy m« lín, ph¸t hµnh cæ phiÕu réng r·i ra c«ng chóng, hiÖu qu¶ cao vµ æn ®Þnh, s½n sµng chÊp nhËn c«ng khai hãa th«ng tin vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c«ng ty. Nh­ng hÇu hÕt c¸c c«ng ty cæ phÇn thµnh lËp ë ViÖt Nam vÉn ch­a héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy. Nh­ vËy, ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng nh÷ng c«ng ty ®¹t chuÈn chÊt cña mét c«ng ty ®¹i chóng. Nh÷ng chuÈn chÊt nµy sÏ t¹o cho c«ng chóng n¾m gi÷ nhiÒu cæ phiÕu, tõ ®ã hä míi cã nhu cÇu mua ®i b¸n l¹i , ®ång thêi gióp cho c«ng chóng hiÓu râ, hiÓu ®óng vÒ c«ng ty ®Ó hä cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®¸nh gi¸ thÈm ®Þnh gi¸ trÞ c«ng ty vµ gi¸ cæ phiÕu, quyÕt ®Þnh gi¸ mua, gi¸ b¸n c¸c cæ phiÕu ®ã. §iÒu nµy võa ®¶m b¶o ®­îc kh¶ n¨ng t¹o ra hµng hãa võa g©y ra sù hÊp dÉn cña nã trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. Nh­ vËy nhµ n­íc cÇn ph¶i xem xÐt vai trß cña bé phËn kinh tÕ ngoµi quèc doanh trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa c«ng ty ®Æc biÖt cæ phÇn hãa mét sè doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ sù tham gia vµ hµng hãa cho thÞ tr­¬ng chøng kho¸n cña m×nh. Ph¸t hµnh c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ víi møc l·i suÊt hÊp dÉn : ViÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ võa t¹o nguån thu cho ng©n s¸ch, võa t¹o ra hµng ho¸ cho thÞ tr­êng. Nh­ng thùc tÕ ë ViÖt Nam cho thÊy, do viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ ë møc l·i suÊt ch­a hÊp dÉn vµ viÖc ¸p dông l·i suÊt th¶ næi nÒn ch­a thùc sù thu hót c¸c nhµ ®Çu t­, v× hä nghÜ r»ng nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn, møc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ngµy cµng gia t¨ng, l¹m ph¸t ®ang bÞ kiÒm chÕ, do ®ã møc l·i suÊt c¸c n¨m sau sÏ thÊp h¬n . . . viÖc mua tr¸i phiÕu sÏ kh«ng cã lîi. ë thµnh phè Hå ChÝ Minh khi ph¸t hµnh tr¸i ohiÕu ®« thÞ më réng ®­êng NguyÔn TÊt Thµnh huy ®éng 30 tû VND víi l·i suÊt 15% cho n¨m ®Çu vµ ®­îc tr¶ thªm 8% gi¸ trÞ tr¸i phiÕu khi ®¸o h¹n, nh­ng thùc tÕ chØ cã 3 ng­êi d©n mua víi sè tiÒn 5 triÖu ®ång (b¸o"tuæi trÎ" ngay 23-5-1995). Sè cßn l¹i do c¸c ng©n hµng vµ c¸c doanh nghiÖp mua lµ chÝnh. Nguyªn nh©n ch¸nh lµ l·i suÊt tr¸i phiÕu kho b¹c lóc ®ã lµ 21%/n¨m, l·i suÊt tiÒn göi ng©n hµng lµ 16,89%/n¨m cã søc hÊp dÉn h¬n. §ît ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ng©n hµng ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam n¨m 1994 víi l·i suÊt 21%/n¨m (tr¶ tr­íc) hay 26% (tr¶ sau) l¹i qu¸ hÊp dÉn víi c¸c nhµ ®Çu t­, v× nã cã l·i suÊt cao h¬n rÊt nhiÒu so víi tr¸i phiÕu kho b¹c vµ tiÒn göi tiÕt kiÖm. Sau mét thêi gian ng¾n ®· huy ®éng ®ñ sè tiÒn cÇn thiÕt, nh­ng c¸c nhµ ®Çu t­ chñ yÕu còng mua lo¹i 1n¨m lµ chÝnh, cßn lo¹i 3 n¨m vµ 5 n¨m rÊt Ýt ng­êi mua. V× vËy viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hÊp dÉn cña nã, tøc lµ ph¶i x¸c ®Þnh hîp lý møc l·i suÊt, kú h¹n cña tõng lo¹i tr¸i phiÐu tuú theo môc vay vèn cña chÝnh phñ. Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p ®Ó t¹o ra hµng hãa cho thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam, kÌm theo ®ã cÇn ph¶i xem xÐt ®iÒu kiÖn vµ c¸ch thøc ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Ó ®¶m b¶o ®­îc sù tin cËy cña nhµ ®Çu t­ (ng­êi mua chøng kho¸n) tr¸nh sù løa ®¶o vµ ®¶m b¶o ®­îc tÝnh ph¸p lý ®Ó nã ®­îc l­u th«ng trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n. 3. C¸ch thøc vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t hµnh chøng kho¸n _ C¸ch thøc ph¸t hµnh chøng kh¸n : Vai trß cña kh©u ph¸t hµnh chøng kho¸n rÊt quan träng, ®ã lµ n¬i cung øng chøng kho¸n vµo l­u th«ng - ®¸p øng nhu cÇu vèn cho chñ ®Ò ph¸t hµnh. Nã lµ n¬i ®Çu tiªn vµ duy nhÊt c¸c chøng kho¸n ®­îc ®Þnh gi¸ (mÖnh gi¸) ®Ó nh¶y vµo thÞ tr­êng. Cã thÓ nãi kh©u ph¸t hµnh chøng kho¸n gióp cho cç m¸y giao dÞch chøng kho¸n b¾t ®Çu vËn hµnh, còng tõ ®©y h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n s¬ cÊp t­¬ng lai. XuÊt ph¸t tõ vai trß cña kh©u ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ môc ®Ých b¶o vÖ c¸c nhµ ®Çu t­, nÒn ngay tõ kh©u ®Çu tiªn lµ ph¸t hµnh chøng kho¸n cÇn ph¶i ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ. HiÖn nay ë ViÖt Nam viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n bÞ chi chi phèi bëi §¹o luËt c«ng ty n¨m 1990, trong c¸c ®iÒu kho¶n 32, 35, 36 quy ®Þnh nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cho mét c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu ban ®Çu, ph¸t hµnh bæ sung, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, nh­ng cÇn ph¶i cã c¸c v¨n b¶n h­¬ng dÉn thi hµnh chi tiÕt hãa, cô thÓ hãa cho viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n. Mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt quan träng lµ c«ng bè c«ng khai nh÷ng néi dung ®¶m b¶o cho c¸c nhµ ®Çu t­ hiÓu râ , hiÓu ®óng môc ®Ých vµ triÓn väng cña c«ng ty, nh­ng viÖc c«ng khai th«ng tin trªn c¸c ph­¬ng tiÖn ®¹i chóng l¹i ch­a lµm th­¬ng xuyªn, cßn chÕ ®é kiÓm to¸n tÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu th× ch­a ®­îc quy ®Þnh trong luËt c«ng ty, ph¸p lÖnh kÕ to¸n. Do ®ã, ®Ó b¶o vÖ c¸c nhµ ®Çu t­, c¸c ®iÓm cßn tån t¹i trªn cÇn ph¶i bæ sung vµo c¸c luËt cho hoµn chØnh. Tuy nhiªn viÖc ph¸n ®o¸n vµ ®¸nh gi¸ lo¹i chøng kho¸n vÉn thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t­. Trong giai ®o¹n ph¸t hµnh, tøc lµ ®­a chøng kho¸n ra b¸n ë thÞ tr­êng lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n quan träng nhÊt trong qu¸ tr×nh gäi vèn cña c«ng ty, hiÖn t­îng c¸c nhµ ®Çu t­ mua chøng kho¸n cã ý nghÜa t¸n thµnh hay b¸c bá sù ra ®êi, tån t¹i hay ph¸t triÓn cña c«ng ty. C¸c c«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng hµng hãa, dÞch vô mµ cßn c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng vèn ®Î giµnh ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ s½n sµng cung øng vèn cho c«ng ty. ViÖc ph¸t hµnh cã thÓ chän nh÷ng c¸ch sau : + B¸n riªng cho c¸c nhµ ®Çu t­ lín : h×nh thøc nµy c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· ¸p dông v× hÖ thèng c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian ph¸t triÓn m¹nh, ®a d¹ng nh­ng ë ViÖt Nam l¹i qu¸ Ýt, chñ yÕu tËp trung vµo ngµnh ng©n hµng lµ chÝnh, c¸c c«ng ty tµi chÝnh th× qu¸ nhá bÐ, quü b¶o hiÓm chØ kinh doanh ®¬n thuÇn, quü ®Çu t­, quü h÷u trÝ ch­a h×nh thµnh. H×nh thøc ph¸t hµnh nµy võa cã lîi cho doanh nghiÖp v× huy ®éng ®­îc nguån vèn nhanh, tËp trung, gi¶m ®­îc chÝ phÝ ph¸t hµnh, cßn víi c¸c nhµ ®Çu t­ th× chØ cÇn ®Çu t­ mua cæ phiÕu cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian mµ kh«ng cÇn phai quan tam ®Õn ng­êi ph¸t hµnh. + B¸n trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t­ cuèi cïng : ®©y lµ h×nh thøc ®ang ¸p dông phæ biÕn nhÊt ë ViÖt Nam hiÖn nay, c¸c c«ng ty cæ phÇn míi thµnh lËp ph¸t hµnh cæ phiÕu lÇn ®Çu hoÆc ph¸t hµnh bæ sung ®Òu thùc hiªnj b»ng c¸ch th«ng b¸o trùc tiÕp ®Õn c¸c nhµ ®Çu t­, ®Ó hä ®¨ng ký mua cæ phiÕu, sau khi sè l­îng ®É d¨ng ký ®ñ th× tæ chøc ®¹i héi cæ ®«ng vµ tiÕn hµnh c¸c b­íc chuÈn bÞ cho ph¸t hµnh cæ phiÓu, víi h×nh thøc nµy c«ng ty ph¸t hµnh sÏ gi¶m ®­îc chi phÝ qua trung gian. Nh­ng thùc tÕ viÖc huy ®éng vèn chËm, kÐo dµi vµ cã khi kh«ng huy ®éng ®ñ sè vèn cÇn huy ®éng nhÊt víi c¸c c«ng ty míi thµnh lËp sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc huy ®«ng vèn tõ c¸c nhµ ®©u t­. Víi c¸c nhµ ®Çu t­ th× ph¶i chÞu nhiÒu rñi ro v× tr×nh ®é cã h¹n, l¹i kh«ng thÓ tù nhê cËy mét trung gian nµo gióp ®ì trong viÖc quyÕt ®Þnh ®µu t­. + Ph¸t hµnh th«ng qua së giao dÞch chøng kho¸n : tøc lµ cã c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian tham gia b¶o l·nh ph¸t hµnh, ®©y lµ h×nh thøc ¸p dông phæ biÕn nhÊt hiÖn nay ë c¸c n­íc v× c¸c c«ng ty cæ phÇn lín muèn huy ®éng vèn trong thêi gian ng¾n ®ñ sè vèn cÇn thiÕt, viÖc lµm nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­¬c th«ng qua th«ng qua c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh trung gian b¶o l·nh ph¸t hµnh, tuy chi phÝ ph¸t hµnh t¨ng thªm nh­ng l¹i thu ®­îc hiÖu qu¶ lín. H×nh thøc nµy ë ViÖt Nam ch­a ¸p dông bëi v× hÇu hÕt c¸c c«ng ty cæ phÇn tæ chøc d­íi d¹ng c«ng ty cæ phÇn néi bé, ch­a ®¹t ®­îc lµ c«ng ty c«phÇn ®¹i chóng. H×nh thøc nµy ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau : Khi c«ng ty lµm xong c¸c thñ tôc thµnh lËp c«ng ty th× ph¶i t×m kiÕm ®­îc c¸c nhµ b¶o l·nh, b¶o ®¶m bao tiªu toµn bé sè chøng kho¸n ph¸t hµnh , sau ®ã b¸n l¹i cho c¸c nhµ ®Çu t­ cuèi cïng ®Ó h­ëng phÝ hoa hång hay lÖ phÝ ph¸t hµnh, nã th­¬ng ®­îc tÝnh tõ 3% ®Õn 10% so víi gi¸ b¸n trùc tiÕp cho c¸c nhµ ®Çu t­. Trªn ®©y lµ h×nh thøc ph¸t hµnh chøng kho¸n cña c«ng ty cæ phÇn, sau ®©y lµ ®iÌu kiÖn cô thÓ trong viÖc ph¸t hµnh qua së giao dÞch chøng kho¸n. _ §iÒu khiÖn ®Ó ph¸t hµnh chøng kho¸n : VÒ nguyªn t¾c c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t ®«ng trªn l·nh thæ vµ tu©n theo ViÖt Nam ®Òu cã thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng nÕu ®­îc Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc chÊp nhËn khi ®· héi ®ñ tiªu chuÈn sau : + Sè n¨m ho¹t ®éng cña c«ng ty tèi thiÓu tõ hai n¨m vµ Ýt nhÊt cã hai n¨m kÕ tiÕp tr­íc ®ã lµm ¨n cã l·i. + Cã thÞ tr­êng t­¬ng ®èi æn ®Þnh (thÞ tr­êng cung øng tµi nguyªn vµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng hãa). + Cã nhu cÇu t¨ng vèn thùc sù. Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc lµ c¬ quan duy nhÊt chÊp nhËn ®Ò nghÞ ph¸t hµnh chøng kho¸n dùa trªn ®¬n xin ®¨ng ký ph¸t hµnh kÌm theo mét b¶n "c¸o b¹ch thÞ tr­êng". B¶n c¸o b¹ch thÞ tr­êng lµ sù c«ng khai cao b¹ch toµn bé t×nh h×nh liªn quan ®Õn chøng kho¸n cña ®¬n vÞ, néi dung bao gåm : * Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ c«ng ty: - LÞch sö h×nh thµnh c«ng ty - Tµi s¶n cña c«ng ty - HÖ thèng tæ chøc - Nh÷ng ng­êi qu¶n trÞ - Nh÷ng ho¹t ®«ng kinh doanh cña c«ng ty * T×nh h×nh tµi chÝnh cña c«ng ty - B¸o c¸o quyÕt to¸n hai n¨m kÕ tiÕp tr­íc ®ã - B¸o c¸o nhËn xÐt cña c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp * Th«ng tin liªn l¹c ®Õn ®ît ph¸t hµnh - Dù ¸n ®Çu t­ - Ph­¬ng ¸n sö dông vèn ph¸t hµnh - Sè vèn cÇn huy ®éng - Thêi gian ph¸t hµnh - §¬n vÞ b¶o l·nh ph¸t hµnh - Ph­¬ng thøc b¶o l·nh - Lo¹i chøng kho¸n dù ®Þnh ph¸t hµnh - Ph­¬ng ¸n ph¸t hµnh - Tû lÖ chøng kho¸n b¸n cho ng­êi n­íc ngoµi - T×nh h×nh chøng kho¸n hiÖn h÷u cña ®¬n vÞ - Nh÷ng ng­êi n»m gi÷ cæ phiÕu cao nhÊt - Rñi ro cã thÓ cã trong ®ît ph¸t hµnh * C¸c tµi liÖu kh¸c - §iÒu lÖ c«ng ty vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c - C¸c hîp ®ång quan träng trong thùc hiÖn - Nh÷ng vô tranh chÊp tè tông ®ang diÔn ra - Biªn b¶n thanh tra cña c¸c tæ chøc thanh tra nhµ n­íc thùc hiÖn gÇn nhÊt. B¶n c¸o b¹ch do c«ng ty ph¸t hµnh cïng víi c«ng ty b¶o l·nh phèi hîp so¹n th¶o vµ ph¶i cã ch÷ ký ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña hai c¬ quan. Trong thêi gian Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc xem xÐt th× c«ng ty ph¸t hµnh cÇn ph¶i c«ng khai b¶n c¸o b¹ch thÞ tr­êng, nh­ng ph¶i ghi râ lµ "dù th¶o", ®Õn khi ®­îc chÊp thuËn th× ph¸t hµnh réng r·i vµ ghi "b¶n c¸o b¹ch chÝnh thøc", sau mét thêi gian kho¶ng 15 ngµy, c«ng ty ®­îc phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n theo ®óng néi dung cña b¶n c¸o b¹ch ®­îc chÊp thuËn. Cïng lóc b¶n c¸o b¹ch ®­îc göi ®Õn Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc th× còng ®­îc göi ®Õn së giao dÞch chøng kho¸n kÌm theo ®¬n xin ®¨ng ký yÕt gi¸ ë së giao dÞch ®ã. Sau khi ®­îc Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc chÊp thuËn cho phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n th× Héi ®ång qu¶n trÞ sÏ quyÕt ®Þnh cho phÐp lo¹i chøng kho¸n ®ã ®­îc yÕt gi¸ trªn së chøng kho¸n. Sau thêi h¹n tèi ®a 2 th¸ng kÓ tõ ngµy Uû ban chøng kho¸n nhµ n­íc chÊp thuËn cho ph¸t hµnh mµ lo¹i chøng kho¸n ®ã kh«ng ph¸t hµnh ®­îc th× sÏ bÞ hñy bá vµ ®­îc th«ng b¸o c«ng khai, còng cã thÓ cã sù gia h¹n thªm mét thêi gian nhÊt ®Þnh kho¶ng tõ 1 ®Õn 2 th¸ng nÕu ®¬n vÞ ph¸t hµnh cã lý do chÝnh ®¸ng. HiÖn nay ë ViÖt Nam sè l­îng c«ng ty cæ phÇn ch­a nhiÒu , ®Ó khuyªn khÝch c¸c c«ng ty ®­a chøng kho¸n ®¨ng ký giao dÞch trªn thÞ tr­êng , cã thÓ xem xÐt c«ng nhËn c¸c lo¹i chøng kho¸n mµ hä ®· ph¸t hµnh ®­îc phÐp ®¨ng ký yÕt gi¸ giao dÞch trªn së giao dÞch ch­ng kho¸n. Trªn ®©y lµ mét sè gi¶i ph¸p mµ bµi viÕt cña ®Ò ¸n nµy ®· ®Ò cËp ®Ó t¹o ra c¸c lo¹i chøng kho¸n ®Æc biªt.lµ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu - lµ hµng hãa rÊt thÝch hîp ®Ó chuÈn bÞ cho sù ra ®êi cña thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. KÕt luËn Sù quyÕt ®Þnh vÒ viÖc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n phï hîp víi nhu cÇu vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. §Ó ®¶m b¶o sù thµnh c«ng cña nã cÇn ph¶i cã sù phèi hîp hµi hoµ víi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, vi m« kh¸c vµ sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan, c¸c ngµnh c¸c cÊp. Tuy nhiªn vÊn ®Ò quan träng lµ viÖc chuÈn bÞ tèt vÒ mäi mÆt trong ®ã sù ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i chøng kho¸n vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan kh¸c ®Ó thÞ tr­¬ng chøng kho¸n thùc sù lµ mét s¶n phÈm míi h÷u Ých cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ViÖt Nam. Tµi liÖu tham kh¶o 1. ViÖt Nam víi thÞ tr­êng ch­ng kho¸n - Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia n¨m 1995 2. ThÞ tr­êng chøng kho¸n - Nhµ xuÊt b¶n thèng kª n¨m 1997 3. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ë ViÖt Nam - Nhµ xuÊt b¶n thèng kª n¨m 1995 4. c«ng ty cæ phÇn vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh - Nhµ xuÊt b¶n lao ®éng n¨m 1996 5. C¸c t¹p chÝ Ng©n hµng, ThÞ tr­êng tµi chÝnh - tiÒn tÖ th¸ng 6, 7, 9, 10, 11 n¨m 1997 Môc lôc