Đề tài Vai trò động lực của phân phối trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

s¶n xuÊt vÇ s¶n phÈm. Víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸, ng­êi s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh chñ së h÷u cña s¶n phÈm ®ã ngay lËp tøc. "Ph©n phèi xen vµo g÷a ng­êi s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm, th«ng qua nh÷ng quy luËt x· héi, ph©n phèi quy ®Þnh phÇn dµnh cho ng­êi sÈn xuÊt trong khèi s¶n phÈm, do ®ã, ph©n phèi xen vµo gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng", C¸cm¸c. Tuy nhiªn, ph©n phèi kh«ng ph¶i lµ mét lÜnh vùc ®éc lËp ®øng bªn c¹nh s¶n xuÊt. TÝnh chÊt cña quan hÖ ph©n phèi do quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. B¶n th©n ph©n phèi lµ s¶n phÈm cña s¶n xuÊt kh«ng ph¶i chØ vÒ mÆt néi dung, v× nÕu kh«ng cã s¶n xuÊt th× ng­êi ta sÏ ph©n phèi c¸i g×, ph©n phèi nh­ thÕ nµo, mµ cßn vÒ c¶ mÆt h×nh thøc, v× ph­¬ng thøc tham gia vµo s¶n xuÊt cña con ng­êi sÏ quyÕt ®Þnh h×nh th¸i ®Æc thï cña ph©n phèi. Trong lÞch sö ®· cã nh÷ng nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ häc xem ph©n phèi nh­ lµ mét nh©n tè cã tr­íc s¶n xuÊt bëi v× khi xem xÐt sù ph©n phèi trong x· héi: víi mçi c¸ nh©n, ®Þa vÞ cña hä do sù ph©n phèi tõ tr­íc ®Ó l¹i; cßn khi xÐt chung vÒ mÆt x· héi, ph©n phèi biÓu hiÖn ra lµ ph©n phèi s¶n phÈm nªn d­êng nh­ kh«ng liªn quan ®Õn s¶n xuÊt, ®éc lËp víi s¶n xuÊt. Nh­ng tr­íc khi lµ ph©n phèi s¶n phÈm th× ph©n phèi lµ: ph©n phèi c«ng cô s¶n xuÊt, ph©n phèi c¸c thµnh viªn lao ®éng; râ rµng ph©n phèi s¶n phÈm chØ lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n phèi nµy, mµ sù ph©n phèi nµy th× ®· bao hµm trong s¶n xuÊt. Qua ®©y, chóng ta kh¼ng ®Þnh ph©n phèi lµ s¶n phÈm cña s¶n xuÊt. Do vËy, nã bÞ chi phèi bëi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Mçi h×nh th¸i ph©n phèi tån t¹i vµ biÕn ®i cïng lóc víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®· sinh ra nã. ®iÒu nµy chøng tá, vÒ mÆt b¶n chÊt, quan hÖ ph©n phèi lµ nhÊt trÝ víi quan hÖ s¶n xuÊt Êy, chóng cÊu thµnh mÆt sau cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Vµ v× thÕ, c¶ hai ®Òu cã chung mét tÝnh chÊt lÞch sö nhÊt thêi Êy. Tuy vËy, ph©n phèi kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn lµ mét kÕt qu¶ tiªu cùc cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi. Nã còng t¸c ®éng l¹i m¹nh mÏ nh­ thÕ ®Õn c¶ s¶n xuÊt lÉn trao ®æi. Bëi v× bÊt cø ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi nµo vµ bÊt cø h×nh thøc trao ®æi míi nµo, lóc ®Çu kh«ng nh÷ng bÞ nh÷ng h×nh thøc cò vµ nh÷ng thiÕt chÕ chÝnh trÞ Êy ng¨n trë, mµ cßn bÞ ph­¬ng thøc ph©n phèi cò ng¨n trë n÷a. Ph¶i tr¶i qua mét cuéc ®Êu tranh l©u dµi, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi míi giµnh ®­îc sù ph©n phèi thÝch øng víi nã. MÆt kh¸c, mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh cµng linh ho¹t bao nhiªu, cµng dÔ ph¸t triÓn bao nhiªu th× sù ph©n phèi cµng chãng ®¹t tíi tr×nh ®é tho¸t khái ngay chÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· ®Î ra nã vµ cµng trë nªn m©u thuÉn víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, trao ®æi cò bÊy nhiªu. VÝ dô nh­ trong chñ nghÜa t­ b¶n, sù tån t¹i cña nã ch­a bao l©u, nhÊt lµ tõ khi cã ®¹i c«ng nghiÖp, tøc lµ míi ch­a ®Çy mét tr¨m n¨m, mµ trong thêi gian ng¾n ngñi ®ã, nã ®· ®Î ra nh÷ng m©u thuÉn trong sù ph©n phèi- mét ®»ng lµ sù tËp trung t­ b¶n víi khèi l­îng cña c¶i khæng lå vµo tay mét sè Ýt ng­êi trong x· héi, cßn phÝa bªn kia lµ phÇn lín quÇn chóng lao ®éng kh«ng cã tµi s¶n. Víi m©u thuÉn nµy tÊt yÕu sÏ ®­a nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ®Õn chç diÖt vong. 2. Vai trß cña ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi: Nh­ ë trªn chóng ta thÊy r»ng ph©n phèi lµ mét ph¹m trï kinh tÕ trõu t­îng. Do ®ã, ®Ó nghiªn cøu vÒ quan hÖ ph©n phèi còng nh­ ®Ó thÊy ®­îc vai trß cña nã th× ta ph¶i th«ng qua c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña ph©n phèi. Khi bµn vÒ vai trß cña ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi, F.¡nghen cho r»ng: "sù ph©n phèi chõng nµo mµ cßn bÞ nh÷ng lý do thuÇn tuý kinh tÕ chi phèi, th× nã sÏ ®­îc ®iÒu tiÕt bëi lîi Ých cña s¶n xuÊt, r»ng s¶n xuÊt sÏ ®­îc thuËn lîi trªn hÕt trong mäi ph­¬ng thøc ph©n phèi mµ mäi thµnh viªn trong x· héi cã thÓ ph¸t triÓn , duy tr× vµ thùc hµnh nh÷ng n¨ng khiÕu cña hä mét c¸ch toµn diÖn nhÊt". §Ó hiÓu ®­îc ý nghÜa lêi nãi cña ¡nghen, tr­íc hÕt chóng ta ph¶i t×m hiÓu thÕ nµo lµ lîi Ých kinh tÕ, nã chi phèi ®Õn c¸ nh©n còng nh­ x· héi nh­ thÕ nµo. Chóng ta biÕt r»ng, trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®Òu bao gåm mét hÖ thèng phøc t¹p c¸c lîi Ých. Trong hÖ thèng lîi Ých phøc t¹p ®ã, lîi Ých kinh tÕ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt. Bëi v×, "lîi Ých kinh tÕ lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ph¶n ¸nh nh÷ng nhu cÇu, nh÷ng ®éng c¬ kh¸ch quan vÒ sù ho¹t ®éng cña c¸c giai cÊp, nh÷ng nhãm x· héi hay cña tõng ng­êi lao ®éng riªng biÖt, do quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh", (®Þnh nghÜa lîi Ých kinh tÕ, gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ). Lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña quan hÖ kinh tÕ vµ quy luËt kinh tÕ trong mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, lîi Ých kinh tÕ bao giê còng mang tÝnh chÊt lÞch sö vµ giai cÊp. T­¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, møc ®é tho¶ m·n c¸c nhu cÇu vÒ lîi Ých cña tõng giai cÊp trong x· héi lµ kh¸c nhau, do tÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. TÝnh giai cÊp ¶nh h­ëng rÊt s©u s¾c vµ chi phèi m¹nh mÏ tíi hÖ thèng lîi Ých trong x· héi. VÝ dô, trong x· héi t­ b¶n chñ nghÜa, c¸c nhµ t­ b¶n së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét c«ng nh©n lµm thuª ®Ó tèi ®a ho¸ lîi Ých cña m×nh. Do vËy, m©u thuÉn vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a c¸c giai cÊp lu«n tån t¹i trong x· héi t­ b¶n. Víi tÝnh c¸ch lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña quan hÖ kinh tÕ, lîi Ých kinh tÕ cã vai trß lµ ®éng lùc m¹nh mÏ ®èi víi nÒn kinh tÕ. Së dÜ chñ nghÜa t­ b¶n vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®­îc lµ do c¸c nhµ t­ b¶n lu«n cã nh÷ng c¶i tiÕn trong kü thuËt, thay ®æi h×nh thøc bãc lét... vµ vÉn thu ®­îc lîi nhuËn cao. Vµ, ë mét møc ®é s©u h¬n, tøc lµ khi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cßn lµ b×nh th­êng ®èi víi x· héi th× nãi chung ng­êi ta vÉn b»ng lßng víi sù ph©n phèi ®ã cña x· héi. Vµ chØ khi nµo ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã ®· ®i vµo giai ®o¹n tho¸i trµo cña nã, khi mµ nã kh«ng cßn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tån t¹i; chØ khi ®ã, sù ph©n phèi trë nªn ngµy cµng chªnh lÖch thªm, bÊt c«ng ngµy cµng s©u s¾c thªm. Khi ®ã ng­êi ta míi cÇn ®Õn mét cuéc c¸ch m¹ng ®Ó xo¸ bá ph­¬ng thøc s¶n xuÊt ®· lçi thêi nµy ®Ó x©y dùng nªn mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi cao h¬n. Chñ nghÜa t­ b¶n còng vËy, cµng ph¸t triÓn, m©u thuÉn vÒ lîi Ých gi÷a c¸c giai cÊp trong lßng nã cµng s©u s¾c mµ b¶n th©n nã kh«ng thÓ nµo kh¾c phôc næi. Do ®ã, tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña chñ nghÜa t­ b¶n ®Ó nh­êng chç cho mét h×nh th¸i x· héi míi cao h¬n, x· héi x· héi chñ nghÜa. §èi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay, do sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau dùa trªn nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt t¹o nªn tÝnh phøc t¹p trong c¬ cÊu x· héi, giai cÊp còng nh­ trong quan hÖ lîi Ých kinh tÕ. Do vËy, quan hÖ ph©n phèi muèn ph¸t huy ®­îc vai trß ®éng lùc cña m×nh th× ph¶i khuyÕn khÝch ®­îc c¸c giai cÊp, tÇng líp ho¹t ®éng tÝch cùc, tøc lµ ph¶i ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ cho hä. Tuy nhiªn, c¸c giai cÊp, tÇng líp ph¶i thèng nhÊt ë lîi Ých chung cña toµn x· héi. Cã nh­ vËy, x· héi míi ph¸t triÓn lµnh m¹nh theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 3. C¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi: Khi t×m hiÓu c¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi, chóng ta nghÜ ngay ®Õn viÖc ph©n phèi vËt phÈm tiªu dïng cho c¸ nh©n mçi thµnh viªn trong x· héi. Tuy nhiªn, ph©n phèi bao hµm c¶ ph©n phèi cho s¶n xuÊt ®­îc xem nh­ lµ yÕu tè cña s¶n xuÊt cßn ph©n phèi cho tiªu dïng xem lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. §Ó qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt më réng ®­îc diÔn ra kh«ng ngõng, tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra kh«ng thÓ ph©n phèi ngay cho mäi ng­êi. Do vËy, mäi ý kiÕn cho r»ng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ph¶i chia ®Òu cho mäi ng­êi lµ phi thùc tÕ vµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc, cã ch¨ng lµ trong x· héi nguyªn thuû. Bëi v×, trong mét x· héi ph¸t triÓn víi nÒn s¶n xuÊt lín th× mét bé phËn cña tæng s¶n phÈm x· héi ph¶i dïng ®Ó bï ®¾p nh÷ng kho¶n chi phÝ, dù phßng, tÝch luü... phÇn cßn l¹i míi dµnh cho ph©n phèi tiªu dïng. Theo C.M¸c, phÇn trÝch ra ®ã bao gåm: PhÇn bï ®¾p nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ; PhÇn ®Ó më réng s¶n xuÊt; LËp quü tù tr÷ ®Ò phßng khi tai n¹n bÊt ngê. Chóng ta thõa nhËn phÇn trÝch nµy lµ mét ®iÒu tÊt yÕu vÒ kinh tÕ, v× kh«i phôc vµ më réng s¶n xuÊt lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi. PhÇn cßn l¹i cña tæng s¶n phÈm x· héi sÏ dµnh cho tiªu dïng. Nh­ng tr­íc khi ph©n phèi trùc tiÕp cho c¸ nh©n, cßn ph¶i trÝch mét phÇn ®Ó: Chi phÝ vÒ qu¶n lý hµnh chÝnh vµ tæ chøc, b¶o vÖ Tæ quèc. Më réng c¸c sù nghiÖp phóc lîi c«ng céng vµ cøu tÕ x· héi. Sau ®ã, phÇn cßn l¹i sÏ ®­îc trùc tiÕp ph©n phèi cho tiªu dïng c¸ nh©n cña nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong nÒn s¶n xuÊt x· héi phï hîp víi sè l­îng vµ chÊt l­îng cña lao ®éng còng nh­ sè l­îng vèn vµ tµi s¶n mµ hä ®· ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. II/ Ph©n phèi d­íi chñ nghÜa t­ b¶n: §Ó so s¸nh chñ nghÜa t­ b¶n víi chñ nghÜa x· héi vµ ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ ph©n phèi, chóng ta h·y xem xÐt sù ph©n phèi trong x· héi t­ b¶n chñ nghÜa. Nh­ chóng ta ®· biÕt, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ bãc lét lao ®éng lµm thuª nªn t­¬ng øng víi nã lµ h×nh thøc ph©n phèi bÊt b×nh ®¼ng. XÐt vÒ sù ph©n phèi cho s¶n xuÊt, d­íi chñ nghÜa t­ b¶n mäi t­ liÖu s¶n xuÊt ®Òu thuéc vÒ nhµ t­ b¶n cßn ng­êi lao ®éng lµ nh÷ng ng­êi v« s¶n. Sù ph©n phèi nh­ vËy vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt tÊt yÕu dÉn ®Õn nh÷ng bÊt c«ng trong sù ph©n phèi vÒ s¶n phÈm cña lao ®éng. Ng­êi c«ng nh©n tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt d­íi h×nh th¸i lao ®éng lµm thuª nªn sÏ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng d­íi h×nh th¸i tiÒn l­¬ng (tiÒn c«ng lao ®éng). TiÒn l­¬ng lµ tiÒn c«ng mµ t­ b¶n tr¶ cho c«ng nh©n khi anh ta lµm viÖc cho nhµ t­ b¶n trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh ®Ó s¶n xuÊt ra mét l­îng hµng ho¸ nµo ®ã. Thùc chÊt cña tiÒn l­¬ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n lµ gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña søc lao ®éng. Nh­ng nã l¹i biÓu hiÖn ra thµnh gi¸ trÞ hay gi¸ c¶ cña lao ®éng. Nhµ t­ b¶n cã hai h×nh thøc tÝnh tiÒn l­¬ng c¬ b¶n lµ tiÒn l­¬ng theo s¶n phÈm vµ tiÒn l­¬ng tÝnh theo thêi gian. Tuy nhiªn, ®ã chØ lµ nh÷ng c¸ch kh¸c nhau cña nhµ t­ b¶n ®Ó chiÕm ®o¹t gi¸ trÞ thÆng d­ cña ng­êi c«ng nh©n lao ®éng nh­ng l¹i ®Ó hä t­ëng r»ng lao ®éng cña m×nh ®· ®­îc tr¶ c«ng ®Çy ®ñ. Thùc chÊt, ng­êi c«ng nh©n cµng lao ®éng khÈn tr­¬ng h¬n, hä cµng bÞ bãc lét nhiÒu h¬n. Bªn c¹nh ®ã, sù kh¸c biÖt gi÷a tiÒn l­¬ng danh nghÜa vµ tiÒn l­¬ng thùc tÕ còng lµ mét nguyªn nh©n lµm gi¶m møc sèng thùc tÕ cña ng­êi lao ®éng. Tõ ®ã, sù kh¸c biÖt vÒ møc sèng gi÷a c¸c giai cÊp trong x· héi cµng lín vµ m©u thuÉn x· héi cµng gay g¾t. §èi lËp víi giai cÊp c«ng nh©n lµ giai cÊp t­ s¶n. Së h÷u mäi t­ liÖu s¶n xuÊt, giai cÊp t­ s¶n ®­îc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng d­íi h×nh th¸i lîi nhuËn, lîi tøc hoÆc ®Þa t«. 1/ Lîi nhuËn vµ lîi tøc: H×nh th¸i nµy cña gi¸ trÞ thÆng d­ lµ mét quan hÖ chi phèi viÖc t¸i s¶n xuÊt. Tuy vËy, t­ b¶n kh«ng ®­îc tiªu dïng tù do phÇn lîi nhuËn cña m×nh bëi nhu cÇu dù tr÷ vµ t¸i s¶n xuÊt më réng. Kh«ng biÓu hiÖn thµnh nh©n tè chñ yÕu cña ph©n phèi s¶n phÈm , lîi nhuËn biÓu hiÖn thµnh mét nh©n tè chñ yÕu cña b¶n th©n viÖc s¶n xuÊt s¶n phÈm, thµnh mét nh©n tè ph©n phèi t­ b¶n vµ lao ®éng trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. ViÖc ph©n chia lîi nhuËn thµnh lîi nhuËn doanh nghiÖp vµ lîi tøc biÓu hiÖn ra lµ viÖc ph©n phèi cïng mét kho¶n thu nhËp. Tuy nhiªn, sù ph©n chia ®ã ph¸t sinh tõ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t­ b¶n víi t­ c¸ch lµ gi¸ trÞ s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d­. Tøc lµ nã ph¸t sinh tõ h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh. Tõ ®ã, nã sinh ra c¸c h×nh thøc tÝn dông vµ ng©n hµng, c¸c h×nh th¸i cña s¶n xuÊt. Trong lîi tøc, c¸i gäi lµ h×nh th¸i cña ph©n phèi gia nhËp vµo gi¸ c¶ vµ ®­îc xem nh­ lµ nh©n tè cña s¶n xuÊt. 2/ §Þa t«: Víi ®Þa t«, ®ã lµ phÇn nhËn ®­îc cña nhµ t­ b¶n së h÷u ruéng ®Êt n«ng nghiÖp khi cho thuª ruéng ®Êt. MÆc dï kh«ng ®¶m nhiÖm mét chøc n¨ng nµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh­ng do d­íi chñ nghÜa t­ b¶n, ruéng ®Êt ®­îc kinh doanh theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa nªn ®Þa t« ®­îc xem nh­ lµ thu nhËp cña ®Þa chñ trong ph©n phèi tæng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. §ång thêi, nã còng lµ ®Æc thï cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt theo kiÓu t­ b¶n. *NhËn xÐt chung: Nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi trong chñ nghÜa t­ b¶n, chóng ta thÊy ®ã thùc sù lµ mét h×nh thøc ph©n phèi bÊt b×nh ®¼ng do quan hÖ giai cÊp t¹o nªn. Sù bÊt b×nh ®¼ng nµy cã nguyªn nh©n tõ b¶n th©n quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vµ do ®ã kh«ng thÓ kh¾c phôc ®­îc. Nh÷ng c¶i thiÖn trong phóc lîi x· héi cña chñ nghÜa t­ b¶n giai ®o¹n hiÖn nay chØ lµ mét thñ ®o¹n cña giai cÊp thèng trÞ nh»m xoa dÞu m©u thuÉn x· héi; lµm cho c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng t­ëng r»ng hä ®­îc x· héi ­u ®·i ®Çy ®ñ. Tuy nhiªn, lùc l­îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, tù nã sÏ ý thøc ®­îc sø mÖnh lÞch sö cña m×nh trong viÖc ®Ëp tan quan hÖ s¶n xuÊt ®· lçi thêi vµ x©y dùng nªn mét h×nh th¸i x· héi míi c«ng b»ng h¬n. III/ Quan hÖ ph©n phèi trong chñ nghÜa céng s¶n: C¸i mµ lµm cho ng­êi ta ph©n biÖt râ nÐt nhÊt gi÷a c¸c x· héi víi nhau ®ã lµ h×nh thøc ph©n phèi cña x· héi ®ã. VÝ dô, trong x· héi nguyªn thuû, cuéc sèng bÇy ®µn vµ sù ph©n chia s¶n phÈm lao ®éng b×nh ®¼ng lµ nÐt ®Æc tr­ng tiªu biÓu; cßn trong x· héi t­ b¶n, ®ã lµ chÕ ®é t­ h÷u vµ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo s©u s¾c...chÝnh v× vËy mµ nhiÒu nhµ kinh tÕ chÝnh trÞ cæ ®iÓn nh­ Ricacdo ®· tõng coi ph©n phèi lµ ®èi t­îng duy nhÊt cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc. Bëi v×, do trùc quan hä thÊy r»ng nh÷ng h×nh th¸i ph©n phèi lµ biÓu hiÖn râ nhÊt ghi l¹i c¸c nh©n tè cña s¶n xuÊt trong mét x· héi nhÊt ®Þnh. Chñ nghÜa x· héi ®èi lËp m×nh víi chñ nghÜa t­ b¶n còng lÊy quan hÖ ph©n phèi lµm ®iÓm träng yÕu. Vµ sau ®©y, chóng ta h·y cïng nghiªn cøu quan hÖ ph©n phèi trong x· héi x· héi chñ nghÜa ®Ó thÊy ®­îc sù kh¸c biÖt cña nã víi chñ nghÜa t­ b¶n. *C¸c h×nh thøc ph©n phèi trong chñ nghÜa céng s¶n: Chñ nghÜa céng s¶n, theo quan ®iÓm cña M¸c, lµ h×nh th¸i x· héi cao h¬n chñ nghÜa t­ b¶n. Tuy nhiªn, "®ã kh«ng ph¶i lµ mét x· héi ®· ph¸t triÓn trªn nh÷ng c¬ së riªng cña nã, mµ tr¸i l¹i, lµ mét x· héi céng s¶n võa míi tõ x· héi t­ b¶n tho¸t ra; v× vËy, vÒ mäi mÆt kinh tÕ, ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, x· héi Êy cßn mang nh÷ng dÊu vÕt cña x· héi cò, x· héi ®· ®Î ra nã",C¸c M¸c. M¸c gäi ®ã lµ giai ®o¹n ®Çu hay giai ®o¹n thÊp cña x· héi céng s¶n. Trong x· héi nµy, t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng cßn lµ cña riªng c¸ nh©n n÷a mµ thuéc vÒ toµn thÓ x· héi. Mçi thµnh viªn khi tham gia vµo lao ®éng s¶n xuÊt sÏ ®­îc tr¶ c«ng t­¬ng xøng víi phÇn m×nh ®· cèng hiÕn cho x· héi, sau khi ®· khÊu trõ ®i sè l­îng lao ®éng gãp vµo quü chung cña x· héi. Nh­ vËy th× gi÷a c¸c c¸ nh©n sÏ kh«ng ngang nhau do sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é, søc khoÎ... quyÕt ®Þnh. M¸c thõa nhËn kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa céng s¶n. VÒ mÆt cña c¶i, vÉn cßn chªnh lÖch, mµ nh÷ng chªnh lÖch nµy lµ bÊt c«ng. Tuy nhiªn, sÏ kh«ng cßn t×nh tr¹ng ng­êi bãc lét ng­êi v× kh«ng cßn ai ®­îc chiÕm h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, ®Êt ®ai lµm cña riªng. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu nµy, vÉn cÇn cã Nhµ n­íc ®Ó võa b¶o vÖ chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt võa b¶o vÖ quyÒn b×nh ®¼ng vÒ lao ®éng vµ b×nh ®¼ng trong viÖc ph©n chia c¸c s¶n phÈm. Nhµ n­íc sÏ tiªu vong chõng nµo trong x· héi kh«ng cßn cã c¸c giai cÊp m©u thuÉn nhau vÒ lîi Ých, tøc lµ kh«ng cßn cã giai cÊp nµo ®Ó trÊn ¸p n÷a. §Ó Nhµ n­íc mÊt h¼n ®i ph¶i chê ®Õn chñ nghÜa céng s¶n hoµn toµn. M¸c nãi:" trong giai ®o¹n cao cña x· héi céng s¶n, khi mµ con ng­êi kh«ng cßn phô thuéc mét c¸ch n« lÖ vµo sù ph©n c«ng n÷a, vµ sù ®èi lËp gi÷a lao ®éng trÝ ãc víi lao ®éng ch©n tay còng theo ®ã mµ kh«ng cßn n÷a; khi mµ lao ®éng sÏ kh«ng ph¶i chØ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó sinh sèng n÷a, mµ tù nã sÏ biÕn thµnh mét nhu cÇu bËc nhÊt cho ®êi sèng; khi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt còng ®· t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña c¸c c¸ nh©n vµ tÊt c¶ nh÷ng nguån tµi phó c«ng céng ®Òu tu«n ra dåi dµo, th× chØ khi ®ã ng­êi ta míi cã thÓ hoµn toµn v­ît khái giíi h¹n chËt hÑp cña ph¸p quyÒn t­ s¶n vµ x· héi míi cã thÓ ghi trªn lµ cê cña m×nh:"Lµm hÕt n¨ng lùc, h­ëng theo nhu cÇu!". Theo quan ®iÓm t­ s¶n, ng­êi ta cã thÓ xem chÕ ®é x· héi nh­ vËy lµ "thuÇn tuý ¶o t­ëng" vµ chÕ giÔu viÖc x· héi chñ nghÜa ®· høa cho mçi c«ng nh©n ®­îc quyÒn muèn lÊy cña x· héi bao nhiªu cña c¶i còng ®­îc mµ kh«ng cÇn biÕt anh ta ®· lµm g× cho x· héi. Mµ thùc chÊt, ®©y lµ dù kiÕn l«gic cña nh÷ng nhµ x· héi chñ nghÜa vÜ ®¹i vÒ mét giai ®o¹n cao cña chñ nghÜa céng s¶n sÏ ®Õn, vµ viÖc ®ã l¹i gi¶ ®Þnh r»ng n¨ng suÊt lao ®éng lóc ®ã sÏ kh¸c n¨ng suÊt lao ®éng ngµy nay, còng nh­ sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn h¬n vÒ n¨ng lùc còng nh­ phÈm chÊt cña con ng­êi khi Êy. Trªn ®©y chóng ta ®· ph©n tÝch hai giai ®o¹n cña h×nh th¸i x· héi céng s¶n ®ã lµ x· héi chñ nghÜa vµ céng s¶n chñ nghÜa. Vµ chóng ta ph¶i ph©n biÖt ®­îc mét c¸ch khoa häc sù kh¸c nhau gi÷a hai giai ®o¹n nµy. §Ó tõ ®©y chóng ta sÏ nghiªn cøu vÒ ph©n phèi trong giai ®o¹n cña n­íc ta hiÖn nay. PhÇn II: vai trß ®éng lùc cña ph©n phèi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë viÖt nam. I/ Quan hÖ ph©n phèi trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay: N­íc ta chñ tr­¬ng x©y dùng chñ nghÜa x· héi theo quan ®iÓm cña M¸c. Tuy nhiªn, ®Ó ®¹t tíi chñ nghÜa x· héi lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi vµ gian khã. Nã ®ßi hái chóng ta kh«ng chØ ph¶i nç lùc rÊt lín mµ cßn cÇn ph¶i cã ®­êng lèi, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n, hiÖu qu¶ trong tõng giai ®o¹n ®i lªn, ®Æc biÖt lµ trong thêi kú qu¸ ®é hiÖn nay. Sù phøc t¹p cña thêi kú qu¸ ®é thÓ hiÖn ë chç tån t¹i nhiÒu giai cÊp, tÇng líp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, m©u thuÉn nhau vÒ lîi Ých. ChÝnh v× vËy mµ viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ cµng trë nªn khã kh¨n h¬n. §Ó ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi, viÖc sö dông c¸c quan hÖ ph©n phèi cã vai trß hÕt søc quan träng trong hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ. Bëi v× nh­ phÇn lý luËn ®· tr×nh bµy, chóng ta biÕt r»ng ph©n phèi kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ mét kÕt qu¶ tiªu cùc cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi. Nã còng cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi cña nã vµ còng t¸c ®éng l¹i m¹nh nh­ thÕ ®Õn c¶ s¶n xuÊt lÉn trao ®æi. V× vËy, nÕu biÕt sö dông ®óng quan hÖ ph©n phèi sÏ t¹o ra ®éng lùc to lín kh«ng nh÷ng lµm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mµ cßn t¹o ra ®­îc sù c«ng b»ng h¬n trong x· héi. Tuy nhiªn, ta còng ph¶i rÊt thËn träng v× nÕu sö dông kh«ng ®óng ®¾n sÏ cã thÓ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nguy h¹i cho x· héi, lµm ¶nh h­ëng tíi con ®­êng c¸ch m¹ng cña ®Êt n­íc. 1/ Ph©n phèi ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng: Trong ®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc ta hiÖn nay, khi mµ nh©n d©n lao ®éng ®· ®­îc gi¶i phãng; nã ®ßi hái mét sù ph©n phèi c«ng b»ng trong x· héi. Tuy vËy, chóng ta ph¶i hiÓu cho thÊu ®¸o thÕ nµo lµ "ph©n phèi c«ng b»ng". Chñ nghÜa t­ b¶n còng cho r»ng sù ph©n phèi hiÖn nay cña hä lµ "c«ng b»ng". Vµ trong thùc tÕ, nÕu xÐt trªn c¬ së ph­¬ng thøc s¶n xuÊt hiÖn nay th× ®ã ch¼ng ph¶i lµ sù ph©n phèi duy nhÊt "c«ng b»ng" hay sao? Do vËy, khi ®¶ kÝch chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa t­ b¶n ®¨ chÕ giÔu c¸i sù c«ng b»ng trong x· héi chñ nghÜa, coi ®ã lµ mét ®iÒu kh«ng t­ëng s¸o rçng. §Ó chøng minh sù ®óng ®¾n cña m×nh, chóng ta ph¶i qu¸n triÖt néi dung t­ t­ëng ph©n phèi c«ng b»ng trong x· héi chñ nghÜa. Cã ph¶i ph©n phèi c«ng b»ng lµ mäi ng­êi ®Òu h­ëng nh­ nhau thµnh qu¶ cña lao ®éng kh«ng? Nh­ vËy th× nh÷ng ng­êi kh«ng lao ®éng còng ®­îc h­ëng nh­ nh÷ng ng­êi lao ®éng ­? Hay chØ thuéc vÒ nh÷ng ng­êi lao ®éng, thÕ th× c¸i "quyÒn b×nh ®¼ng" cña mäi thµnh viªn trong x· héi sÏ ra sao? Chóng ta ph¶i hiÓu r»ng c¸i x· héi mµ ta ®ang xÐt lµ x· héi chñ nghÜa nh­ng kh«ng ph¶i ë giai ®o¹n cao trªn nh÷ng c¬ së cña chÝnh nã, mµ lµ mét x· héi võa tho¸t thai tõ x· héi t­ b¶n; do ®ã, nã cßn mang dÊu vÕt cña c¸i x· héi ®· ®Î ra nã. Víi ®iÒu kiÖn x· héi nh­ vËy th× sù c«ng b»ng chØ nªn thùc hiÖn ë møc tr¶ ®óng, tr¶ ®ñ cho ng­êi lao ®éng c¨n cø vµo sù cèng hiÕn cña anh ta cho x· héi ( sau khi ®· trõ ®i nh÷ng kho¶n chi phÝ, ®ãng gãp nhÊt ®Þnh). Nh­ vËy, tÝnh chÊt c«ng b»ng trong ph©n phèi hµm nghÜa t¹o ra ®éng lùc ®Ó t¨ng tr­ëng kinh tÕ chø kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa b×nh qu©n trong ph©n phèi l­îng s¶n phÈm x· héi t¹o ra. V× thÕ ®iÒu cÇn ghi nhËn ë ®©y lµ sù chªnh lÖch vÒ ph©n phèi thu nhËp kh«ng nh÷ng kh«ng ph¶i lµ bÊt b×nh ®¼ng mµ tr¸i l¹i, ®ã lµ sù b×nh ®¼ng, hiÓu theo nghÜa lµ sù hîp lý nhÊt cã thÓ. Tuy nhiªn, chóng ta còng ®¨ tõng kh«ng hiÓu ®óng vÒ c«ng b»ng nªn ®· m¾c sai lÇm trong ph©n phèi, lµm tr× trÖ nÒn s¶n xuÊt ®Êt n­íc. §ã lµ thêi kú kinh tÕ tËp trung bao cÊp. 2/Kinh nghiÖm trong thêi kú kinh tÕ tËp trung: §©y lµ thêi kú sau c¸ch m¹ng thµnh c«ng, do nãng véi muèn tiÕn nhanh lªn chñ nghÜa x· héi, nªn chóng ta ®· m¾c sai lÇm trong vËn dông quan hÖ ph©n phèi cña chñ nghÜa M¸c. Trong ®iÒu kiÖn lùc l­îng s¶n xuÊt yÕu kÐm do nÒn kinh tÕ ®i lªn tõ n«ng nghiÖp, t­¬ng øng víi nã lµ quan hÖ s¶n xuÊt ch­a ph¸t triÓn, n­íc ta thùc hiÖn chÕ ®é c«ng h÷u toµn bé t­ liÖu s¶n xuÊt vµ tiÕn hµnh ph©n phèi theo kiÓu "bao cÊp"; ®iÒu nµy dÉn tíi t×nh tr¹ng "b×nh qu©n chñ nghÜa" vµ s¶n sinh ra hiÖn t­îng tr©y l­êi, v« tr¸ch nhiÖm cña ng­êi lao ®éng. Bëi v× trong giai ®o¹n qu¸ ®é, lao ®éng ch­a ph¶i lµ "nhu cÇu bËc nhÊt cña con ng­êi". Nh÷ng nguyªn nh©n nµy ®Èy x· héi ta vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ, nghÌo nµn, chËm ph¸t triÓn vµ khñng ho¶ng trong thêi kú nµy. Qua ®©y ta còng thÊy ®­îc søc m¹nh cña quan hÖ ph©n phèi ¶nh h­ëng ®Õn nÒn kinh tÕ nh­ thÕ nµo. Sù vËn dông sai lÖch quan hÖ nµy g©y ra nh÷ng hËu qu¶ thËt nghiªm träng. Tuy nhiªn chóng ta xem ®©y lµ mét sai lÇm khã tr¸nh khái khi thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch lín nh­ vËy; ®ång thêi nã còng lµ bµi häc kinh nghiÖm ®¾t gi¸ ®Ó cho chóng ta thÊy ®­îc vai trß cña mçi quan hÖ kinh tÕ trong x· héi. ChÝnh tõ ®©y mµ chóng ta ®· thËn träng h¬n trong viÖc nghiªn cøu nh÷ng gi¶i ph¸p cho quan hÖ ph©n phèi ®Ó tõ ®ã ph¸t huy ®­îc søc m¹nh to lín, vai trß ®éng lùc cña quan hÖ ph©n phèi vµ ®· mang l¹i sù ph¸t triÓn æn ®Þnh cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc ta ®­îc nh­ ngµy nay. II/ Ph­¬ng h­íng c¬ b¶n vÒ ph©n phèi trong thêi kú qu¸ ®é: Trong t×nh h×nh kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn qu¸ thÊp, nÒn kinh tÕ x· héi ®ang vÊp ph¶i v« vµn khã kh¨n, §¶ng vµ nhµ n­íc ta vÉn kh¼ng ®Þnh: "ph©n phèi ph¶i nh»m æn ®Þnh vµ tiÕn lªn tõng b­íc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ v¨n ho¸ cña nh©n d©n, ph¶i thÓ hiÖn ngay tÝnh ­u viÖt cña chñ nghÜa x· héi, cè g¾ng phÊn ®Êu b¶o ®¶m c«ng b»ng vµ hîp lý". 1/ Ph©n phèi b¶o ®¶m h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi: §i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, tiÓu thñ c«ng nghiÖp yÕu kÐm, quan hÖ ph©n phèi ph¶i cã nhiÖm vô ®Ó h×nh thµnh mét c¬ cÊu kinh tÕ míi, hiÖn ®¹i sao cho ph¸t huy ®­îc mäi tiÒm lùc kinh tÕ trong n­íc. Muèn vËy, ph©n phèi ph¶i tËp trung ®Çu t­ c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. VÒ chiÒu réng, quan hÖ ph©n phèi mµ n­íc ta x©y dùng cho phÐp c¸c h×nh thøc ph©n phèi (ph©n phèi theo lao ®éng; ph©n phèi theo tµi s¶n, vèn; ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi) ph¸t triÓn b×nh ®¼ng víi nhau. Tuy nhiªn, vÒ mÆt chiÒu s©u, chóng ta ®Çu t­ nhiÒu h¬n cho h×nh thøc ph©n phèi theo lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. C¸c h×nh thøc kh¸c vÉn ®­îc duy tr× do nã phï hîp ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é vµ thùc hiÖn nã còng cã t¸c dông thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. 2/ KÕt hîp khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt víi gi¸o dôc chÝnh trÞ trong ph©n phèi: Lªnin ®· chØ: "ph¶i x©y dùng mäi ngµnh kinh tÕ quèc d©n quan träng trªn c¬ së sù quan t©m thiÕt th©n cña c¸ nh©n". Tr­íc hÕt ph¶i biÕt sö dông nguyªn t¾c lîi Ých vËt chÊt ®Ó t¸c ®éng thËt tèt. Nguyªn t¾c ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn ë chç cã thu nhËp thÝch ®¸ng víi kÕt qu¶ lao ®éng vµ ho¹t ®éng kinh doanh mµ cßn ph¶i thÓ hiÖn râ ë viÖc tù chÞu tr¸ch nhiÖm vËt chÊt, cã th­ëng ph¹t c«ng minh. Song song víi khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt ph¶i th­êng xuyªn coi träng viÖc gi¸o dôc chÝnh trÞ t­ t­ëng, n©ng cao gi¸c ngé x· héi chñ nghÜa; nhËn thøc ®óng ®¾n mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých chung toµn x· héi. Nguyªn t¾c nµy ngµy cµng trë nªn quan träng ë n­íc ta trong t×nh h×nh t­ t­ëng tµn d­. ý thøc t­ t­ëng x· héi cò ®Ó l¹i trong v¨n ho¸ míi, hÖ t­ t­ëng míi ®ßi hái ph¶i cã quan t©m vµ thêi gian. Do ®ã, gi¸o dôc chÝnh trÞ t­ t­ëng cÇn tiÕn hµnh th­êng xuyªn vµ l©u dµi mµ tr­íc tiªn lµ ph¶i lµm cho mäi ng­êi nhËn râ nghÜa vô, quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm lao ®éng. III/ C¸c h×nh thøc ph©n phèi c¬ b¶n cña n­íc ta hiÖn nay: Víi môc ®Ých vÒ x©y dùng mét chÕ ®é x· héi thùc sù c«ng b»ng do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ, ®ång thêi, do nh÷ng ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é, n­íc ta cã c¸c h×nh thøc ph©n phèi sau: Thø nhÊt, ph©n phèi theo lao ®éng. Thø hai, ph©n phèi theo tµi s¶n hay vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c. Thø ba, ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi. Trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi c¬ b¶n nµy, ph©n phèi theo lao ®éng lµ c¸ch chñ yÕu, v× nã lµ thµnh qu¶ cña lao ®éng, t¸c ®éng trùc tiÕp vµo tÝnh cùc cña lao ®éng x· héi. Bªn c¹nh ®ã, ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi ngµy cµng trë nªn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi. Hai c¸ch ph©n phèi nµy lu«n ®øng bªn c¹nh nhau vµ bæ sung cho nhau ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu chung cña x· héi. Ngoµi ra, c¸c h×nh thøc ph©n phèi theo tµi s¶n, vèn vµ c¸c ®ãng gãp kh¸c trong giai ®o¹n hiÖn nay còng trë thµnh mét tÊt yÕu, hîp quy luËt. §Ó hiÓu râ h¬n, sau ®©y, chóng ta sÏ lÇn l­ît nghiªn cøu tõng h×nh thøc ph©n phèi. 1/ Ph©n phèi theo lao ®éng: *TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña quy luËt ph©n phèi theo lao ®éng: Chñ nghÜa x· héi lµ mét h×nh thøc x· héi cao h¬n, c«ng b»ng h¬n chñ nghÜa t­ b¶n. Nh­ng nÕu t­ëng t­îng r»ng trong x· héi nµy, c«ng nh©n sÏ nhËn ®­îc toµn bé "gi¸ trÞ" lao ®éng cña m×nh, tøc lµ cã thÓ ®æi mét giê lao ®éng nµy ®Ó lÊy mét giê lao ®éng kh¸c, th× ®ã qu¶ lµ mét sù m¬ hå thiÕu thùc tÕ. Bëi v×, thùc hiÖn sù trao ®æi ®ã, tøc lµ ng­êi ta ®em ph©n phèi toµn bé s¶n phÈm. Ng­êi ta rót bá cña x· héi c¸i chøc n¨ng tiÕn bé quan träng nhÊt cña x· héi lµ tÝch luü. Ng­êi ta ®em c¸i chøc n¨ng ®ã giao vµo tay nh÷ng c¸ nh©n vµ ®Ó cho hä ®­îc tha hå tuú ý. C¸ nh©n khi ®ã muèn sö dông "thu nhËp" cña m×nh nh­ thÕ nµo còng ®­îc. X· héi nh­ vËy th× viÖc t¸i s¶n xuÊt còng rÊt khã thùc hiÖn chø ch­a nãi ®Õn t¸i s¶n xuÊt më réng. V× vËy, ®èi víi thêi kú qu¸ ®é cña n­íc ta hiÖn nay, viÖc thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng lµ thÝch hîp nhÊt víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é së h÷u c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Trong thµnh phÇn kinh tÕ nµy, mäi ng­êi ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng ngang nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, khi ®ã, chØ cã thÓ thùc hiÖn ph©n phèi gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nhau th«ng qua viÖc lÊy lao ®éng lµm th­íc ®o. §èi víi thµnh phÇn nµy, ph©n phèi theo lao ®éng lµ mét tÊt yÕu, bëi nhiÒu nguyªn nh©n: - Do dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn chÕ ®é ng­êi bãc lét ng­êi kh«ng cßn n÷a. QuyÒn lµm chñ cña ng­êi lao ®éng ®­îc x¸c lËp. Lao ®éng ®ang trë thµnh c¬ së quyÕt ®Þnh ®Þa vÞ x· héi vµ phóc lîi vËt chÊt cña mçi ng­êi. V× thÕ mµ ph©n phèi theo lao ®éng lµ phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt cña thµnh phÇn kinh tÕ nµy. - Tuy nhiªn, trong thêi kú nµy vÉn cßn cã sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i lao ®éng nh­ lao ®éng trÝ ãc, lao ®éng ch©n tay, lao ®éng phøc t¹p, lao ®éng gi¶n ®¬n... Do vËy, cÇn ph¶i dùa vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng cña lao ®éng ®Ó ph©n phèi. - Trong ®iÒu kiÖn cßn khã kh¨n cña n­íc ta hiÖn nay, nÒn kinh tÕ ch­a thÓ ®¹t møc ph©n phèi theo nhu cÇu. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ®Ó ph©n phèi c«ng b»ng ph¶i dùa vµo lao ®éng cña mçi ng­êi. MÆt kh¸c, lao ®éng ch­a trë thµnh "nhu cÇu bËc nhÊt cña con ng­êi" mµ cßn lµ "ph­¬ng kÕ sinh nhai" cña mçi ng­êi. Trong t×nh h×nh ®ã th× ph©n phèi theo lao ®éng lµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Êt n­íc. Qua ®©y chóng ta thÊy r»ng ph©n phèi theo lao ®éng lµ phï hîp víi chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, phï hîp víi tr¹ng th¸i s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. ChÝnh v× vËy viÖc thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn. Bëi v× thùc hiÖn tèt ph©n phèi theo lao ®éng cã nhiÒu t¸c dông to lín ®èi víi x· héi vµ b¶n th©n ng­êi lao ®éng. Mét lµ, nã ®¸p øng ®­îc ®ßi hái cÊp b¸ch vÒ "c«ng b»ng x· héi" ®ang ®Æt ra ë n­íc ta, nã kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a lîi Ých cña s¶n xuÊt x· héi vµ lîi Ých cña tõng c¸ nh©n ng­êi lao ®éng. Hai lµ, nã khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng ®i ph¸t huy mäi n¨ng lùc cña b¶n th©n vµo trong s¶n xuÊt. §iÒu nµy gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é ng­êi lao ®éng vµ ®ång thêi xo¸ bá dÇn sù kh¸c nhau gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay. Tõ ®ã t¨ng dÇn sù thèng nhÊt khèi liªn minh c«ng-n«ng-trÝ thøc, t¨ng c­êng søc m¹nh thèng trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n trong x· héi chñ nghÜa. Ba lµ, t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph©n bæ vµ sö dông nguån søc lao ®éng ®­îc æn ®Þnh trong c¶ n­íc, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn c©n ®èi vµ cã kÕ ho¹ch. Bèn lµ, gãp phÇn gi¸o dôc quan ®iÓm, th¸i ®é, kû luËt lao ®éng víi mçi thµnh viªn x· héi. Nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi lîi Ých vËt chÊt cña b¶n th©n ng­êi lao ®éng nªn ng­êi lao ®éng sÏ cã ý thøc h¬n trong c«ng viÖc cña m×nh, tõ ®ã mµ ra søc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt. 2/ Ph©n phèi theo tµi s¶n hay vèn vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c: Trong thêi kú qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi, nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, t­¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã mét h×nh thøc ph©n phèi nhÊt ®Þnh. NÕu thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh tËp thÓ ph©n phèi theo lao ®éng, th× c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c l¹i cã nh÷ng h×nh thøc ph©n phèi kh¸c, rÊt ®a d¹ng, rÊt kh¸c nhau. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng lµm mÊt tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa bëi chóng ta ®¶m b¶o nguyªn t¾c lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµm chÝnh nh­ng ®ång thêi sö dông c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c, miÔn lµ nã phï hîp víi t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc vµ thùc hiÖn nã cã t¸c dông tèt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi còng nh­ phï hîp víi lîi Ých ng­êi lao ®éng; ng­êi lao ®éng b»ng lßng chÊp nhËn nã. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë h×nh thøc ph©n phèi theo tµi s¶n, vèn, nh÷ng ®ãng gãp kh¸c... §©y lµ h×nh thøc ph©n phèi thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn cña ®Êt n­íc ta trong giai ®o¹n qu¸ ®é. V× do ®Æc ®iÓm n­íc ta trong thêi kú nµy lµ ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét nÒn s¶n xuÊt nhá. T×nh tr¹ng thiÕu vèn, ph©n t¸n vèn lµ phæ biÕn. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, tÝch tô, tËp trung vèn ch­a cao, mét phÇn t­¬ng ®èi lín vèn l¹i n»m trong tay ng­êi lao ®éng t­ h÷u nhá, t­ s¶n nhá... §Ó sö dông nguån vèn nµy, chóng ta kh«ng thÓ sö dông c¸ch chÝnh s¸ch ¸p ®Æt nh­ tr­ng thu, ®ãng gãp cæ phÇn mét c¸ch b×nh qu©n. Nh÷ng biÖn ph¸p ®ã chØ lµm suy yÕu lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi. Do ®ã, tõ sau nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø VI Ban chÊp hµnh trung ­¬ng (kho¸ VI), ë n­íc ta ®· xuÊt hiÖn c¸c biÖn ph¸p huy ®éng vèn d­íi nh÷ng h×nh thøc nh­ vay vèn, gãp cæ phÇn kh«ng h¹n chÕ, tr¶ møc l·i hîp lý... C¸ch lµm nh­ vËy ®· kh«ng nh÷ng gãp phÇn t¨ng l­îng vèn vµo qu¸ tr×nh chu chuyÓn mµ khu vùc kinh tÕ quèc doanh l¹i ®­îc sö dông nguån vèn to lín h¬n nhiÒu nguån vèn tù cã. §ång thêi, mÆc dï vèn cña t­ nh©n nh­ng sö dông ®· mang tÝnh x· héi. Víi quan ®iÓm ®æi míi nµy, chóng ta chÊp nhËn viÖc ph©n phèi kÕt qu¶ cña s¶n xuÊt kinh doanh d­íi h×nh thøc "lîi tøc" vµ "lîi nhuËn", vµ ph¸p luËt b¶o vÖ nh÷ng thu nhËp hîp ph¸p ®ã. 3/ ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi: Bªn c¹nh ph©n phèi theo lao ®éng vµ ph©n phèi theo tµi s¶n, vèn ®­îc xem nh­ nh÷ng tÊt yÕu kh¸ch quan trong thêi kú qu¸ ®é cña ®Êt n­íc, ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng­êi thiÖt thßi trong x· héi, th× ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, ngay ®èi víi møc sèng cña c¸n bé, c«ng nh©n viªn chøc nhµ n­íc... còng kh«ng chØ dùa vµo l­¬ng c¸ nh©n mµ cßn dùa mét phÇn vµo c¸c quü phóc lîi c«ng céng cña nhµ n­íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ x· héi kh¸c. MÆc dï ®©y ch­a ph¶i lµ ph©n phèi theo nhu cÇu nh­ trong giai ®o¹n cao trong chñ nghÜa céng s¶n nh­ng nã lµ mét h×nh thøc ph©n phèi qu¸ ®é, phï hîp víi xu h­íng ph¸t triÓn cña x· héi. V× vËy, thùc hiÖn h×nh thøc ph©n phèi nµy cã t¸c dông ®¶m b¶o c«ng b»ng h¬n trong x· héi, rót ng¾n kho¶ng c¸ch giµu nghÌo gi÷a nh÷ng nhãm ng­êi cã thu nhËp kh¸c biÖt nhau, ®ång thêi kÝch thÝch sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña mäi thµnh viªn trong x· héi. III/C¸c h×nh thøc thu nhËp c¬ b¶n: Quan hÖ ph©n phèi thÓ hiÖn trªn 2 mÆt: ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Lµ s¶n phÈm cña ph©n phèi t­ liÖu s¶n xuÊt, ph©n phèi s¶n phÈm cña lao ®éng còng cã tÝnh ®éc lËp t­¬ng ®èi cña nã vµ nã cã vai trß to lín trong viÖc t¹o ra tÝnh n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt x· héi. 1/VÞ trÝ cña ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng : Ph©n phèi thu nhËp ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, cã thÓ xem xÐt vai trß cña nã d­íi c¸c ph­¬ng diÖn kh¸c nhau. Thø nhÊt, ph©n phèi thu nhËp cã ¶nh h­ëng to lín ®èi víi s¶n xuÊt. C¸c-M¸c ®· tõng nãi tíi vai trß ph©n phèi ®èi víi s¶n xuÊt trªn ph­¬ng diÖn s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nã ®¶m b¶o c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp, ®¶m b¶o c¸c nguån lùc phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó cung cÊp hµng ho¸ trªn trÞ tr­êng s¶n phÈm. Sù ph©n phèi c¸c nguån lùc diÔn ra th«ng suèt sÏ ®¶m b¶o qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch liªn tôc. Thø hai, ph©n phèi thu nhËp quyÕt ®Þnh sù tiªu dïng cña c¸c chñ thÓ yÕu tè s¶n xuÊt th«ng qua ph©n phèi thu nhËp c¸c chñ thÓ yªó tè s¶n xuÊt cã ®­îc thu nhËp ®Ó mua hµng tiªu dïng vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng s¶n phÈm dÞch vô. VÒ c¬ b¶n, qui m« ph©n phèi quyÕt ®Þnh quy m« tiªu dïng. C¸c chñ thÓ nhËn ®­îc thu nhËp nhiÒu nªn møc t¨ng tiªu dïng sÏ cµng cao h¬n vÒ tuyÖt ®èi. 2/C¸c h×nh thøc thu nhËp thÓ hiÖn vai trß ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi: a.H×nh thøc tiÒn l­¬ng: TiÒn l­¬ng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ, ®ã lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña s¶n phÈm cÇn thiÕt ®­îc t¹o ra trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc ph©n phèi cho nh÷ng ng­êi lao ®éng dùa vµo sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng mµ hä ®· hao phÝ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, tiÒn l­¬ng lµ mét trong nh÷ng chÝnh s¸ch ph©n phèi thu nhËp chñ yÕu nhÊt bëi nã lµ thu nhËp cña phÇn lín c¸c thµnh viªn trong x· héi. ViÖc thùc hiÖn chÕ ®é tiÒn l­¬ng sao cho c«ng b»ng, hîp lý, thÓ hiÖn ®­îc b¶n chÊt x· héi lµ hÕt søc quan träng ®èi víi ®Êt n­íc. TiÒn l­¬ng lµ thu nhËp trùc tiÕp cña ng­êi lao ®éng, do ®ã, nã t¸c ®éng ngay ®Õn tÝnh tÝch cùc trong s¶n xuÊt cña hä. §iÒu nµy ®· ®­îc minh chøng râ rµng trong thêi kú kinh tÕ tËp trung bao cÊp. Mäi ng­êi ®Òu ®­îc tr¶ l­¬ng nh­ nhau trong khi cã nh÷ng ng­êi rÊt ch¨m chØ cßn sè kh¸c l¹i tr©y l­êi, Ø l¹i. V× thÕ nh÷ng ng­êi ch¨m chØ sÏ kh«ng muèn lµm n÷a g©y nªn t×nh tr¹ng n¨ng suÊt lao ®éng rÊt thÊp, quy m« s¶n xuÊt nhá hÑp, kh«ng më réng ®­îc. NÒn kinh tÕ trªn toµn x· héi th× × trÖ, l¹m ph¸t cao. HiÖn nay, tiÒn l­¬ng ®­îc tÝnh theo thµnh qu¶ lao ®éng cña mçi ng­êi. Do ®ã, ng­êi lao ®éng v× lîi Ých c¸ nh©n mµ quan t©m ®Õn s¶n l­îng, chÊt l­îng lao ®éng cña m×nh h¬n. ChÝnh ®iÒu nµy ®· lµm n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn tr«ng thÊy, s¶n phÈm dåi dµo, tæng thu nhËp quèc d©n t¨ng lªn ®¸ng kÓ, møc sèng chung cña toµn x· héi còng t¨ng lªn. Nh­ vËy, râ rµng lµ h×nh thøc tiÒn l­¬ng cã vai trß ®éng lùc rÊt to lín trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng ë n­íc ta hiÖn nay kh«ng ph¶i kh«ng tån t¹i nh÷ng bÊt cËp, thiÕu sãt. Nãi chung, xu h­íng lµ gia t¨ng møc tiÒn l­¬ng nhê t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, nh­ng ®ång thêi l¹i gia t¨ng sù kh¸c biÖt vÒ møc l­¬ng gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng kh¸c nhau. Cho nªn viÖc th­êng xuyªn xem xÐt, söa ®æi c¸c chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng cho phï hîp lµ rÊt cÇn thiÕt. b. TiÒn c«ng lao ®éng: TiÒn c«ng lao ®éng lµ h×nh thøc tr¶ c«ng lao ®éng trong c¸c tæ chøc kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ. Trong thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ, ®Ó ®¶m b¶o b×nh ®¼ng gi÷a mäi ng­êi, ph¶i c¨n cø vµo lao ®éng ®Ó tr¶ c«ng. Do vËy, tiÒn c«ng lao ®éng lµ thu nhËp hîp lý cña nh÷ng ng­êi lµm viÖc trong c¸c tæ chøc kinh tÕ thuéc thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ. c. Lîi tøc vµ lîi tøc cæ phÇn: Trong hoµn c¶nh n­íc ta hiÖn nay, ®· vµ ®ang xuÊt hiÖn c¸c doanh nghiÖp vµ c«ng ty cæ phÇn trong nhiÒu ngµnh vµ nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau. Do vËy, viÖc tån t¹i cña h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp d­íi d¹ng lîi tøc vµ lîi nhuËn lµ phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ míi theo tinh thÇn ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. *Lîi tøc: NÕu xÐt vÒ néi dung kinh tÕ th× lîi tøc lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc chuyÓn ho¸ cña s¶n phÈm thÆng d­. Nguån gèc cña lîi tøc lµ mét phÇn lîi nhuËn ®­îc s¶n xuÊt ra tõ doanh nghiÖp. Gi¸ c¶ cña tiÒn vay thÓ hiÖn ë møc lîi tøc. §ã lµ tû lÖ phÇn tr¨m gi÷a sè lîi tøc vµ sè tiÒn tÖ cho vay. Møc thùc tÕ cña tû suÊt lîi tøc do quan hÖ cung cÇu vÒ l­îng tiÒn tÖ cho vay ë tõng giai ®o¹n kh¸c nhau trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ quyÕt ®Þnh *Lîi tøc cæ phÇn: Lîi tøc cæ phÇn lµ thu nhËp tr¶ cho c¸c chñ cæ phiÕu. L­îng lîi tøc cæ phÇn tr¶ cho c¸c cæ phiÕu phô thuéc vµo l­îng lîi nhuËn thu ®­îc vµ vµo sè l­îng cæ phiÕu ®· ph¸t hµnh. L­îng lîi tøc cæ phÇn tr¶ cho c¸c cæ phiÕu phô thuéc vµo l­îng lîi nhuËn mµ c«ng ty cæ phÇn thu ®­îc trong n¨m. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cßn nhá hÑp vµ kÐm hiÖu qu¶ do thiÕu vèn ®Çu t­. MÆt kh¸c, d©n c­ lu«n lu«n cã mét khèi l­îng tiÒn tÖ nhµn rçi kh«ng ®­îc sö dông. §Ó ph¸t huy ®­îc nguån vèn nµy ph¶i cã h×nh thøc khuyÕn khÝch vµ tr¶ c«ng thÝch ®¸ng cho ng­êi ®Çu t­. Lîi tøc vµ lîi tøc cæ phÇn tá ra tho¶ m·n yªu cÇu nµy. V× vËy, chóng ta chÊp nhËn ®©y lµ h×nh thøc thu nhËp hîp ph¸p trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta, nã thùc sù Ých n­íc, lîi nhµ ®èi víi mäi tÇng líp d©n c­ trong x· héi. d. Thu nhËp tõ c¸c quü tiªu dïng c«ng céng: Ngoµi nh÷ng thu nhËp cña ng­êi lao ®éng b»ng tiÒn l­¬ng, tiÒn c«ng lao ®éng dùa trªn c¬ së sè l­îng vµ chÊt l­îng lao ®éng ®ãng gãp cho x· héi, còng nh­ c¸c kho¶n thu nhËp b»ng tiÒn th«ng qua c¸c h×nh thøc "lîi tøc", "lîi nhuËn cæ phÇn" dùa trªn c¬ së sè l­îng vèn tiÒn tÖ vµ tµi s¶n hä ®ãng gãp vµo s¶n xuÊt, th× lao ®éng cßn ®­îc nhËn tõ c¸c quü tiªu dïng chung cña x· héi nh÷ng kho¶n nhÊt ®Þnh nh­: tiÒn trî cÊp, tiÒn b¶o hiÓm vµ c¸c kho¶n chi tr¶ ­u ®·i kh¸c( häc hµnh, th­ëng thøc v¨n ho¸, nghÖ thuËt...). Lµ h×nh thøc thu nhËp bæ sung vµo tæng thu nhËp cña mçi thµnh viªn trong x· héi, thu nhËp tõ c¸c quü tiªu dïng c«ng céng cã vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, gãp phÇn lµm gi¶m chªnh lÖch giµu nghÌo gi÷a c¸c nhãm ng­êi cã thu nhËp kh¸c nhau; thÓ hiÖn b¶n chÊt ­u viÖt cña x· héi míi mÆc dï ®iÒu kiÖn thu nhËp thùc tÕ cßn nhiÒu khã kh¨n. IV/ Gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò ph©n phèi thu nhËp ë n­íc ta nh»m ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña quan hÖ ph©n phèi : Qu¸ tr×nh ®æi míi trong chÝnh s¸ch ph©n phèi (tõ sau thêi kú b·i bá chÕ ®é kinh tÕ tËp trung) ®· ®em l¹i nh÷ng thµnh qu¶ ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn, sù tån t¹i cña nh÷ng bÊt cËp lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. Bëi v× c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng chØ t¹o ra thÞ tr­êng lao ®éng, t¹o b­íc ph¸t triÓn vÒ ph©n c«ng, ®a d¹ng ho¸ lao ®éng x· héi, t¹o m«i tr­êng kh¸ch quan th«ng qua tr¶ c«ng lao ®éng, Nhµ n­íc cã c¬ së ®Ó ®iÒu tiÕt vÜ m« trªn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. C¬ chÕ thÞ tr­êng còng ph¸t sinh nh÷ng quan hÖ, nh÷ng m©u thuÉn míi gay g¾t gi÷a thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh-tËp thÓ, víi ®èi thñ c¹nh tranh cña nã lµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ- c¸ thÓ, t­ b¶n t­ nh©n, t­ b¶n n­íc ngoµi. Cã thÓ nãi ®©y lµ m©u thuÉn c¬ b¶n ®ang vËn ®éng, ®ang chuyÓn ho¸ lµm ph¸t sinh nh÷ng nghÞch lý trong x· héi ta. Mét lµ, trong khi cÇn ph¶i cã thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, tËp thÓ m¹nh, lµm c¬ së cho ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, th× kinh tÕ quèc doanh l¹i l©m vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ, yÕu kÐm, thua lç. Kinh tÕ tËp thÓ hÇu nh­ bÞ gi¶i thÓ hoÆc chuyÓn ho¸ thµnh kinh tÕ hé gia ®×nh t­ nh©n. HiÖn nay vÉn ch­a cã gi¶i ph¸p tèi ­u nµo cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy. Ch¾c ch¾n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¶i tù v­¬n lªn trong c¹nh tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß cña m×nh. Hai lµ, ta cÇn thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh m¹nh lµm c¬ së kinh tÕ ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng. Nh­ng thùc tÕ lµ tr­íc sù tù do ho¸ thÞ tr­êng, ®· diÔn ra nh÷ng thay ®æi lín trong c¬ cÊu s¶n xuÊt vµ thu nhËp gi÷a hai khu vùc kinh tÕ quèc doanh gi¶m t­¬ng ®èi, vµ xu h­íng t¨ng râ rÖt cña khu vùc t­ nh©n. §iÒu nµy dÉn ®Õn sù thu hÑp ph¹m vi t­¬ng ®èi sè l­îng lao ®éng, nh©n viªn trong khu vùc Nhµ n­íc, mµ lao ®éng trong khu vùc t­ nh©n l¹i t¨ng nhanh. V× thÕ vai trß can thiÖp cña Nhµ n­íc b»ng luËt lao ®éng vµo tiÒn l­¬ng t¹o ra ®­îc sù ph©n phèi c«ng b»ng theo lao ®éng còng vÉn lµ mét bµi to¸n khã. Ba lµ, ta cÇn thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh-tËp thÓ m¹nh lµm c¬ së t¹o lËp mét c¬ së h¹ tÇng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Kh«ng cã ®­îc c¬ së h¹ tÇng nh­ thÕ th× sÏ kh«ng cã mét Nhµ n­íc v« s¶n, cña d©n, do d©n, v× d©n ®­îc. Trong nÒn kinh tÕ tËp trung, mèi quan hÖ nµy tá râ tÝnh ®ång nhÊt, t­¬ng quan phï hîp, sù t­¬ng t¸c ¨n khíp nhÞp nhµng. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, sù biÕn ®éng trong c¬ cÊu thµnh phÇn, ®a d¹ng, phøc t¹p vµ xu thÕ t¨ng cña khu vùc t­ nh©n, c¸ thÓ, t­ b¶n t¸c ®éng trùc tiÕp ngay vµo sù ra ®êi mét Nhµ n­íc c¸ch m¹ng, d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n. MÆc dï m©u thuÉn cßn nhiÒu nh­ng môc tiªu c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa th× nh©n d©n ta kh«ng bao giê tõ bá. Ph©n phèi theo lao ®éng râ rµng lµ ®éng lùc to lín thu hót quÇn chóng nh©n d©n vµo c«ng cuéc x©y dùng x· héi míi tõ sau chiÕn tranh. Nh÷ng vÊp v¸p thÊt b¹i trªn con ®­êng ®i gian khã lµ nh÷ng bµi häc quý gi¸ ®Ó chóng ta v÷ng vµng h¬n trong nh÷ng b­íc tiÕn míi. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta s¸ng t¹o vËn dông nguyªn t¾c ph©n phèi theo lao ®éng cña M¸c vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña ®Êt n­íc. §iÒu nµy lµ hoµn toµn phï hîp víi môc tiªu c¸ch m¹ng, víi bµi häc ®· cã, t¹o ra ®éng lùc to lín cho sù nghiÖp gi¶i phãng cña quÇn chóng lao ®éng, nh»m c¶i t¹o x· héi cò, x©y dùng mét x· héi míi c«ng b»ng, kh«ng cã ng­êi bãc lét ng­êi, kh«ng cã chç cho téi ¸c, thãi xÊu, tham lam, Ých kû... tr¶ l¹i gi¸ trÞ nh©n b¶n cho con ng­êi. Gi¶i ph¸p toµn bé cho vÊn ®Ò nµy lµ ph¶i thÊy râ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ba nh©n tè: Nh©n tè thø nhÊt, kinh tÕ ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa chøa hai xung lùc: khu vùc kinh tÕ quèc doanh- tËp thÓ vµ khu vùc t­ nh©n, c¸ thÓ, t­ b¶n. Nh©n tè thø hai lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng chøa hai xung lùc: søc m¹nh thÞ tr­êng vµ nh÷ng tiªu cùc cña nã t¸c ®éng vµo c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th­îng tÇng x· héi. Nh©n tè thø ba lµ Nhµ n­íc ®­îc t¹o dùng trªn c¬ së h¹ tÇng vµ t¸c ®éng trë l¹i c¬ së h¹ tÇng x· héi. Trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, vai trß cña Nhµ n­íc th«ng qua sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®­îc xem lµ nh©n tè hµng ®Çu, nh©n tè chñ quan. Nhµ n­íc qu¶n lý x· héi, hµnh ph¸p vµ t­ ph¸p, cã nghÜa vô tËp hîp toµn bé nguån lùc trong vµ ngoµi n­íc nh»m ph¸t triÓn toµn diÖn kinh tÕ x· héi. Hai nh©n tè c¬ së kinh tÕ- thÞ tr­êng hîp thµnh nh©n tè kh¸ch quan cña x· héi. Mèi quan hÖ biÖn chøng chñ quan - kh¸ch quan, ®øng vÒ mÆt nhËn thøc kh¸ch quan lµ tÝnh thø nhÊt, c¸i quyÕt ®Þnh. Nh­ng trong thùc tiÔn c¶i t¹o ®Êt n­íc, vai trß chñ quan l¹i næi lªn hµng ®Çu. Kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy, M¸c ®· nãi: "lùc l­îng vËt chÊt chØ cã thÓ ®¸nh b¹i bëi lùc l­îng vËt chÊt th«i, nhùng lý luËn sÏ trë thµnh lùc l­îng vËt chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng". Lªnin còng tõng nªu: " Ng­êi c¸ch m¹ng, ng­êi céng s¶n ý thøc ®­îc xu thÕ cña thêi ®¹i, ph¶i tù gi¸c b¾t tay vµo x©y dùng x· héi míi, kh«ng tr«ng chê hoµn c¶nh chÝn muåi ®Õn, mµ ph¶i biÕt c¶i t¹o hoµn c¶nh". VËn dông vµo ®iÒu kiÖn n­íc ta, viÖc x©y dùng c¬ së kinh tÕ cho chñ nghÜa x· héi b»ng con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; kÕt hîp nh÷ng b­íc tiÕn tuÇn tù víi ®i t¾t ®ãn ®Çu ®Ó cã sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. NhiÖm vô cña lÜnh vùc ph©n phèi lµ ph¶i ®¶m b¶o cho thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ph¸t triÓn, hç trî ®¾c lùc cho kinh tÕ tËp thÓ, ®ñ søc chi phèi d¾t dÉn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; t¹o ra c¬ së kinh tÕ x· héi ®Ó thùc hiÖn ph©n phèi vµ më réng ph©n phèi theo lao ®éng trong x· héi, tõng b­íc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi. Ph¶i ®Æc biÖt chó ý tíi vai trß cña Nhµ n­íc trong viÖc kh«ng ngõng ®æi míi hÖ thèng chÝnh s¸ch sao cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn míi. VÝ dô trong chÝnh s¸ch tiÒn l­¬ng, chóng ta còng biÕt r»ng viÖc xÕp l­¬ng lµ c«ng viÖc khã kh¨n cã quan hÖ tæng hîp tíi nhiÒu mÆt cña ®êi sèng, trùc tiÕp ®Õn nhiÒu ng­êi, kh«ng thÓ thùc hiÖn mét lÇn lµ xong. Nh­ng vÊn ®Ò ë ®©y lµ ph¶i lµm sao cã nh÷ng c¶i c¸ch nhanh chãng trong tõng thêi kú. L­¬ng lµ ph­¬ng thøc chñ yÕu tr¶ c«ng lao ®éng kh«ng chØ ph¶i c«ng b»ng, cßn ph¶i khuyÕn khÝch t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn. Bªn c¹nh chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l­¬ng, c¸c chÝnh s¸ch vÒ tiÒn c«ng lao ®éng còng ph¶i ngµy cµng hoµn thiÖn ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng cho ng­êi lao ®éng. §iÒu ®ã kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi ng­êi lao ®éng mµ cßn cã ý nghÜa x· héi v× sù c«ng b»ng lµ tiÒn ®Ò cho ph¸t huy n¨ng lùc c¸ nh©n vµ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Ngoµi ra, c¸c chÝnh s¸ch vÒ phóc lîi x· héi ph¶i ®¶m b¶o t¨ng thu nhËp cho nh÷ng nhãm ng­êi cã møc sèng thÊp trong x· héi. Gãp phÇn thu hÑp hè ng¨n c¸ch giµu nghÌo trong x· héi, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng­êi còng nh­ sù phån vinh cña x· héi. Tæng kÕt Ph©n phèi chiÕm mét vÞ trÝ quan träng, kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong nÒn s¶n xuÊt x· héi. H×nh thøc ph©n phèi thÓ hiÖn b¶n chÊt cña chÕ ®é x· héi. Ph©n phèi t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn mäi ngµnh, mäi ®¬n vÞ kinh doanh, mäi mÆt ®êi sèng vµ mäi ng­êi trong x· héi. Do ®ã trong thêi kú qu¸ ®é, nhµ n­íc ph¶i biÕt sö dông quan hÖ ph©n phèi nh­ mét c«ng cô ®¾c lùc ®Ó t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. B»ng chÝnh s¸ch huy ®éng, ph©n phèi vèn ®óng ®¾n, chÝnh s¸ch vÒ tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng n¨ng suÊt chÊt l­îng... Nhµ n­íc cã thÓ h­íng dÉn, kÝch thÝch c¸c ®¬n vÞ kinh doanh tÝch cùc ¸p dông thµnh tùu c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, tõ ®ã t¸c ®éng cã hiÖu qu¶ vµo c¬ cÊu kinh tÕ míi. MÆc dï tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn thÊp, møc sèng ch­a cao, nh­ng nÕu nhµ n­íc biÕt khÐo lÐo sö dông c«ng cô ph©n phèi vÉn cã thÓ thÓ hiÖn tÝnh ­u viÖt cña chÕ ®é míi. Mét mÆt, nhµ n­íc cã thÓ tËn dông ®­îc kh¶ n¨ng cña x· héi ®Ó ph©n phèi hîp lý, kh«ng ®Ó l·ng phÝ, kh«ng ®Ó r¬i vµo tay kÎ bÊt l­¬ng. Nhµ n­íc cßn cã thÓ th«ng qua c¸c biÖn ph¸p ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng h¬n trong x· héi, ®¶m b¶o cho sù ph¸t huy, ph¸t triÓn b×nh ®¼ng n¨ng lùc cña mäi thµnh viªn trong x· héi. TiÕn lªn chñ nghÜa céng s¶n, trong ®ã quyÒn b×nh ®¼ng thùc sù trong x· héi, tøc lµ nguyªn t¾c "lµm theo n¨ng lùc, h­ëng theo nhu cÇu", ®­îc thùc hiÖn. Trong giai ®o¹n ®Çu qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cña n­íc ta hiÖn nay, do sù tån t¹i cña nhiÒu giai cÊp, tÇng líp víi lîi Ých cßn ch­a thèng nhÊt nªn lao ®éng ch­a thÓ lµ quyÒn lîi mµ cßn lµ nghÜa vô, lµ "ph­¬ng kÕ sinh nhai" cña mäi ng­êi. Do ®ã, trong x· héi cßn cã sù kh¸c biÖt vÒ møc sèng, vÞ trÝ gi÷a c¸c thµnh viªn dùa trªn c¬ së møc ®ãng gãp cña mçi ng­êi vµo x· héi. MÆc dï vËy, ta chÊp nhËn h×nh thøc ph©n phèi nµy v× nã phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt cña n­íc ta. Thùc hiÖn nã cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nhanh cña x· héi ®Õn mét giai ®o¹n cao h¬n, v¨n minh h¬n. §ång thêi, vai trß cña Nhµ n­íc ngµy cµng trë nªn quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nh»m ®Þnh h­íng ®óng cho sù ®i lªn cña x· héi. Tµi liÖu tham kh¶o. 1/Gi¸o tr×nh Kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin (TËp II - §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n) 2/ §Ò c­¬ng bµi gi¶ng Kinh tÕ chÝnh trÞ. 3/ Gi¸o tr×nh dïng cho c¸c líp ®µo t¹o c¸n bé l·nh ®¹o c¬ së cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. ( PhÇn IV- Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ kinh tÕ ë n­íc ta hiÖn nay) 4/ Bµn vÒ ph©n phèi. ( C¸cm¸c - Ph.Anghen - J.Stalin) 5/ T­ b¶n - quyÓn 3 - tËp 3. ( Toµn bé qu¸ tr×nh cña s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa ) 6/ TuyÓn tËp - C¸cm¸c-Anghen ( TËp 4) 7/ Ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 8/ Phª ph¸n c¸c c­¬ng lÜnh G«ta vµ Ecphuya ( C¸cm¸c - Anghen) 9/ T¹p chÝ lao ®éng vµ x· héi Sè 2/2000. 10/ T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ ( Sè 253/262) Môc lôc: Lêi nãi ®Çu ...............................................................................................1 PhÇn I: lý luËn chung vÒ ph©n phèi...........................................................3 I-B¶n chÊt, vai trß vµ c¬ së kinh tÕ cña quan hÖ ph©n phèi ......................3 1-B¶n chÊt cña ph©n phèi .........................................................................3 2-Vai trß cña ph©n phèi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi ...................................4 3-C¬ së kinh tÕ cña sù ph©n phèi ..............................................................6 II-Ph©n phèi d­íi chñ nghÜa t­ b¶n...........................................................7 1-Lîi nhuËn vµ lîi tøc...............................................................................8 2-§Þa t«.....................................................................................................8 III- Quan hÖ ph©n phèi trong chñ nghÜa céng s¶n.....................................9 PhÇn II- Vai trß ®éng lùc cña ph©n phèi trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt nam ........................................................12 I-Quan hÖ ph©n phèi trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay................12 1-Ph©n phèi ph¶i ®¶m b¶o nguyªn t¾c c«ng b»ng...................................12 2-Kinh nghiÖm trong thêi kú kinh tÕ tËp trung.......................................13 II-Ph­¬ng h­íng c¬ b¶n vÒ ph©n phèi trong thêi kú qu¸ ®é...................14 1-Ph©n phèi b¶o ®¶m h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ míi..............................14 2-KÕt hîp khuyÕn khÝch lîi Ých vËt chÊt víi gi¸o dôc chÝnh trÞ trong ph©n phèi .....................................................................................15 III-C¸c h×nh thøc ph©n phèi c¬ b¶n cña n­íc ta hiÖn nay.......................15 1-Ph©n phèi theo lao ®éng......................................................................16 2-Ph©n phèi theo tµi s¶n vµ nh÷ng ®ãng gãp kh¸c..................................18 3-Ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi..19 III-C¸c h×nh thøc thu nhËp c¬ b¶n...........................................................19 1-VÞ trÝ cña cña ph©n phèi thu nhËp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng............19 2-C¸c h×nh thøc thu nhËp thÓ hiÖn vai trß ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi .................................................................... ..20 IV-Gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò ph©n phèi thu nhËp ë n­íc ta nh»m ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña quan hÖ ph©n phèi..............................................20 KÕt luËn...................................................................................................26