Đề tài Vai trò kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường

PhÇn thø nhÊt §Æt vÊn ®Ò §Êt n­íc ta ®ang trªn ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. NhiÒu h·ng ®Çu t­ ®­a vèn vµo thµnh lËp c¸c c«ng ty liªn doanh, liªn kÕt... dï r»ng sù ph¸t triÓn kinh tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®a d¹ng, phong phó qua nhiÒu ph­¬ng c¸ch nh­ng tãm l¹i vÉn ph¸t triÓn d­íi sù quan s¸t cña Nhµ n­íc ta. Chóng ta thõa nhËn viÖc xo¸ bá nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp tr­íc ®©y sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®­êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. §Ó gãp phÇn vµo x©y dùng nÒn kinh tÕ n­íc nhµ ta ph¶i lùa chän kinh tÕ cho phï hîp, nhÊt lµ trong giai ®o¹n hiÖn nay nªn em ®· chän ®Ò tµi “Vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng”. §Ó lµm s¸ng tá ®Ò tµi chóng ta cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sau: Mét lµ: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc. Hai lµ: Vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay. Ba lµ: C¸c chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n­íc. Bèn lµ: T¨ng c­êng kinh tÕ Nhµ n­íc ë n­íc ta hiÖn nay. Trong qu¸ tr×nh viÕt tiÓu luËn kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Em mong thÇy h­íng dÉn th«ng c¶m. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy ®· gióp ®ì em hoµn thµnh tiÓu luËn nµy. PhÇn thø hai: Néi dung Ch­¬ng I Môc ®Ých cña viÖc nghiªn cøu vai trß qu¶n lý cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. I- Nguyªn nh©n. §Êt n­íc ta ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc g©y ra nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c vÒ nhËn thøc thùc tiÔn, lý luËn vÒ nÒn kinh tÕ ë n­íc ta. V× vËy chóng ta ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ó hiÓu râ b¶n chÊt sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta nh»m cã h­íng ®i ®Õn ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc. II- ý nghÜa: - ViÖc nghiªn cøu vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta hiÖn nay cã ý nghÜa quan träng ®­a ®Êt n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, l¹m ph¸t, ®i dÇn vµo thÓ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn l©u dµi. - Lý gi¶i c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c ph¹m trï kinh tÕ häc míi lµ c¬ së l«gÝc cho viÖc nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ chóng ta ®ang h­íng tíi. - §ång thêi dùa trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n­íc ta ®Ó tr×nh bµy c¸c quan ®iÓm khoa häc lµm c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn cho thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ ë n­íc ta. - Qua viÖc nghiªn cøu nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ n©ng cao tr×nh ®é n¨ng lùc kinh tÕ cña mçi ng­êi ®Æc biÖt víi mçi sinh viªn kinh tÕ nh»m cã ph­¬ng ph¸p ®Þnh h­íng s¶n xuÊt kinh doanh ®óng h­íng vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Ch­¬ng II T×m hiÓu vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. I- C¬ chÕ kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ . 1. C¬ chÕ kinh tÕ: a. C¬ chÕ: Lµ kh¸i niÖm dïng chØ sù t­¬ng t¸c gi÷a c¸c yÕu tè kÕt thµnh hÖ thèng mµ nhê ®ã hÖ thèng cã thÓ ho¹t ®éng. b. C¬ chÕ kinh tÕ: Lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau t¹o thµnh ®éng lùc dÉn d¾t nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. C¬ chÕ kinh tÕ mang tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña mét nÒn kinh tÕ. Mçi nÒn kinh tÕ ®Òu cã mét c¬ chÕ ®Æc tr­ng cña nã. Dùa vµo ®ã ng­êi ta ph©n lo¹i c¸c nÒn kinh tÕ thµnh: - NÒn kinh tÕ chØ huy: VËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng: VËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. - NÒn kinh tÕ hçn hîp: VËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. 2. C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. Mét nÒn kinh tÕ chØ cã thÓ ph¸t triÓn theo mét khuynh h­íng mong muèn khi cã mét c¬ chÕ qu¶n lý phï hîp. C¬ chÕ ®ã mét mÆt tu©n thñ ®­îc tÊt c¶ c¸c yªu cÇu cña c¸c qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan (qui luËt cung - cÇu, gi¸ c¶ ...). MÆt kh¸c ph¶i cã mét hÖ thèng c¸c c«ng cô kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ thÝch hîp. VËy c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ ph­¬ng thøc mµ qua ®ã ChÝnh phñ (Nhµ n­íc) t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ ®Ó ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ tù vËn ®éng ®Õn c¸c môc tiªu ®· ®Þnh. Qua trªn ta thÊy: - C¬ chÕ kinh tÕ lµ ph­¬ng thøc tù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ. Nã mang tÝnh chÊt kh¸ch quan. - C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ ph­íng thøc t¸c ®éng cña Nhµ n­íc nh»m ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ. Nã mang nh©n tè chñ quan. - Nhµ n­íc t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ th«ng qua c¬ chÕ kinh tÕ chø kh«ng t¸c ®éng trùc tiÕp vµo nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, víi sù t¸c ®éng cña Nhµ n­íc ®Òu Ýt nhiÒu lµm thay ®æi tr¹ng th¸i nÒn kinh tÕ. VÊn ®Ò lµ ë chç: + NÕu Nhµ n­íc nhËn thøc ®­îc c¬ chÕ kinh tÕ ®Ó vËn dông vµ coi nã lµ ®èi t­îng ®Ó nhËn sù t¸c ®éng cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ th× nhÊt ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ sÏ ®em l¹i kÕt qu¶ mong muèn. + Ng­îc l¹i nÕu Nhµ n­íc kh«ng nhËn thøc ®­îc c¬ chÕ kinh tÕ, t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ b»ng c¬ chÕ qu¶n lý chñ quan duy ý chÝ th× chÝnh s¸ch kinh tÕ sÏ ®em l¹i kÕt qu¶ ng­îc môc tiªu mong muèn. + NÕu Nhµ n­íc kh«ng nhËn thøc ®­îc vai trß cña m×nh trong viÖc ®iÒu khiÓn, qu¶n lý kinh tÕ th× nÒn kinh tÕ sÏ tù vËn ®éng theo c¬ chÕ tù do. - C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ bao gåm c¸c yÕu tè. a. Môc tiªu qu¶n lý kinh tÕ. TÊt c¶ c¸c n­íc trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay ®Òu coi môc tiªu ®iÒu khiÓn cña m×nh: + Qu¶n lý, ph©n phèi sù dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt, ®¶m b¶o t¨ng tr­ëng kinh tÕ mét c¸ch æn ®Þnh, bÒn v÷ng. + Gi¶i quyÕt hîp lý mèi quan hÖ gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. + Ph¸t huy nh÷ng thÕ m¹nh kinh tÕ cña m×nh. + Gi÷ g×n m«i tr­êng sinh th¸i trong s¹ch. b. C¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ gåm: + C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. + Ph¸p chÕ kinh tÕ (gåm hÖ thèng luËt vµ c¸c c¬ quan thi hµnh luËt). + Ch­¬ng tr×nh ho¸ c¸c môc tiªu, dù ¸n. c. C¸c c¬ chÕ kinh tÕ: BÊt cø mét nÒn kinh tÕ nµo còng tù th©n vËn ®éng ®Õn c¸c môc tiªu t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, nÕu con ng­êi nhËn thøc ®­îc c¬ chÕ tù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ ®Ó ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ ®Õn môc tiªu mong muèn th× cã thÓ rót g¾n chÆng ®­êng ph¸t triÓn. ChÝnh phñ cña mçi n­íc ®Òu ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cña m×nh ®Ó x¸c ®Þnh cho m×nh mét c¬ chÕ kinh tÕ phï hîp nh»m ph¸t triÓn ®Êt n­íc. ë ViÖt Nam tõ sau §¹i héi VI cña §¶ng (1986). §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· x¸c ®Þnh sù nghiÖp ®æi míi kinh tÕ. TiÕn hµnh ®ång bé, toµn diÖn viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. X¸c ®Þnh c¬ chÕ kinh tÕ ë ViÖt Nam lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc hay nÒn kinh tÕ hçn hîp. II- C¬ chÕ thÞ tr­êng vµ c¸c qui luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. 1. Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng: - Kinh tÕ thÞ tr­êng: Lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. - C¬ chÕ thÞ tr­êng: Lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè quan hÖ c¬ b¶n vËn ®éng d­íi sù chi phèi cña c¸c qui luËt thÞ tr­êng trong m«i tr­êng c¹nh tranh nh»m môc tiªu lîi nhuËn. Nh©n tè c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ cung - cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng. B¶n chÊt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do. Nã cã c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau: - C¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt khan hiÕm nh­ lao ®éng, vèn, tµi chÝnh, tµi nguyªn thiªn nhiªn. VÒ c¬ b¶n ®­îc x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan th«ng qua sù ho¹t ®éng 2cña c¸c qui luËt kinh tÕ ®Æc biÖt lµ qui luËt cung - cÇu. - TÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®­îc tiÒn tÖ ho¸. - §éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ ®­îc biÓu hiÖn tËp trung ë møc lîi nhuËn. BÊt kú mét hµnh vi cña mét c¸ nh©n, mét doanh nghiÖp hay cña c¶ ChÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ ®Òu nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. - Tù do lùa chän viÖc s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng tõ phÝa c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng­êi tiªu dïng th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ. - Th«ng quan sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ sù linh ho¹t cña hÖ thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lu«n lu«n duy tr× ®­îc sù c©n b»ng gi÷a søc cung vµ søc cÇu cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, Ýt khi g©y ra sù khan hiÕm vµ thiÕu thèn hµng ho¸. - C¹nh tranh lµ m«i tr­êng vµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. - Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu t¨ng c­êng tù do c¸ nh©n vµ c«ng b»ng x· héi, gi÷a ®Èy nhanh ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng. - C¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay ngµy cµng phï hîp víi c¬ së kü thuËt míi cña s¶n xuÊt vµ l­u th«ng g¾n liÒn víi sù biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Khu vùc dÞch vô ngµy cµng chiÕm tû träng lín h¬n. Cã vai trß v« cïng quan träng cho viÖc ph¸t triÓn t¨ng tr­ëng æn ®Þnh s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. - Tr­íc ®©y, ta ®· dËp khu«n mét c¸ch m¸y mãc m« h×nh qu¶n lý cña Liªn X« (cò). M« h×nh qu¶n lý tËp trung b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh hay cßn gäi lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp. C¬ chÕ nµy lóc ®Çu tá ra phï hîp t¹o ra nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn quan träng vÒ mÆt kinh tÕ x· héi. §ång thêi nã còng thÝch hîp víi nÒn kinh tÕ thêi chiÕn vµ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¹o ra chiÕn th¾ng vÜ ®¹i cña d©n téc. Nã ®· cho phÐp §¶ng vµ Nhµ n­íc huy ®éng ë møc cao nhÊt søc ng­êi vµ søc cña cho tiÒn tuyÕn. Tuy nhiªn, cµng vÒ sau c¬ chÕ nµy cµng tá ra kh«ng phï hîp vµ xuÊt hiÖn nhiÒu tiªu cùc lµm h¹n chÕ mÇm mèng cña sù ph¸t triÓn, lµm t¨ng thªm, béc lé nh÷ng m©u thuÉn vèn cã trong x· héi. Lµm cho lßng tin cña nh©n d©n vµo §¶ng bÞ gi¶m sót. §Ó ®i s©u nghiªn cøu c¬ chÕ thÞ tr­êng ta ph¶i t×m hiÓu kü c¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp. Víi c¸c ®Æc tr­ng chñ yÕu: - Qu¶n lý kinh tÕ b¨ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ qu¸ ®Çy c¸c nhiÖm vô do Trung ­¬ng giao b»ng mäi hÖ thèng chi tiªu ph¸p lÖnh tõ trªn xuèng. - C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së nh­ng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. - Coi th­êng quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn vËt lµ chñ yÕu do ®ã h¹ch to¸n chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®­îc thÓ hiÖn d­íi c¸c h×nh thøc bao cÊp qua gi¸, chÕ ®é cung cÊp vµ cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc mµ kh«ng rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ng­êi ®­îc cÊp ph¸t vèn. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn dÉn ®Õn kh«ng tr¸nh khái bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng. Tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸c c¸n bé kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng theo kÞp nghiÖp vô kinh doanh nh­ng phong c¸ch quan liªu, cöa quyÒn. C¬ chÕ kÕ ho¹ch tËp trung quan liªu bao cÊp ®· tÝch gãp nh÷ng xu h­íng tiªu cùc, lµm n¶y sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi s©u s¾c c¬ chÕ ®ã theo h­íng c¨n b¶n cña sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®· ®­îc §¹i héi VI cña §¶ng x¸c ®Þnh vµ ®­îc §¹i héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh lµ “Xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh toµn bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc” ë mçi n­íc ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau do ®ã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng còng cã nh÷ng d¹ng cô thÓ kh¸c nhau. V× vËy, kh«ng thÓ cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc nµy lµ b¶n sao cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng n­íc kh¸c. Mét tiªu thøc c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng gi÷a c¸c n­íc lµ môc ®Ých chÝnh trÞ x· héi mµ c¸c ChÝnh phñ lùa chän, lµm ®Þnh h­íng cho sù lùa chän cña nÒn kinh tÕ thùc chøng. Khi nÒn kinh tÕ ®­îc ®iÒu khiÓn ®Õn c¸c môc tiªu mong muèn nh­: C«ng b»ng x· héi vµ ®¹t hiÖu qu¶ t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng, trong s¹ch m«i tr­êng vµ m«i sinh, x· héi v¨n minh, x· héi chñ nghÜa v.v.. Tøc lµ nÒn kinh tÕ Êy ®· nhËn thøc trªn b×nh diÖn chuÈn t¾c th× lóc ®ã ý nghÜa chÝnh trÞ x· héi cña nã míi ®­îc béc lé ra. §ång thêi, lóc ®ã c¸c quan hÖ cung cÇu, gi¸ c¶ sÏ ®­îc vËn dông ®Ó ®¹t môc tiªu kinh tÕ x· héi. HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ x· héi chñ nghÜa. Nh­ng chóng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch chung nhÊt nh­ sau: - X· héi chñ nghÜa lµ ®Þnh h­íng chÝnh trÞ - x· héi cña mét nÒn kinh tÕ xÐt tõ gãc ®é kinh tÕ. Tõ ®ã ta thÊy: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa lµ nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo c¬ chÕ hçn hîp vµ ®­îc ®Þnh h­íng lý t­ëng cña chñ nghÜa x· héi. Ta ph¶i lo¹i trõ thµnh kiÕn: “ThÞ tr­êng lµ chñ nghÜa t­ b¶n”: “KÕ ho¹ch lµ chñ nghÜa x· héi” vµ c¸c quan ®iÓm cïng lo¹i. b. ThÞ tr­êng: Nh­ trªn ta ®· biÕt: NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ë ®ã s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh­ thÕ nµo? cho ai? ®­îc quyÕt ®Þnh qua thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸ dÞch vô trªn thÞ tr­êng. Th¸i ®é c­ xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng lµ h­íng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ tr­êng hay “bµn tay v« h×nh” (Adam Smith). VËy thÞ tr­êng lµ g×? HiÖn nay cã rÊt nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ thÞ tr­êng. Ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch c¬ b¶n nhÊt thÞ tr­êng lµ lÜnh vùc trao ®æi mµ ë ®ã ng­êi mua vµ ng­êi b¸n gÆp nhau, c¹nh tranh víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Nãi ®Õn thÞ tr­êng lµ nãi ®Õn ®Þa ®iÓm n¬i trao ®æi hµng ho¸. V× vËy, thÞ tr­êng cã thÓ lµ nh÷ng c¸i chî, c¸c cöa hµng, cöa hiÖu së giao dÞch.... NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cµng ph¸t triÓn kh¸i niÖm thÞ tr­êng ngµy cµng ®­îc më réng. Nãi ®Õn thÞ tr­êng lµ nãi tíi sù c¹nh tranh cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Kh«ng cã sù c¹nh tranh nµy th× kh«ng cã thÞ tr­êng. VËy thÞ tr­êng ®ång nghÜa víi tù do kinh tÕ, tù do trao ®æi. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ lµ b×nh ®¼ng thuËn mua võa b¸n. V× vËy cã thÓ nãi thÞ tr­êng võa lµ ®iÒu kiÖn võa lµ m«i tr­êng cho kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Kh«ng cã thÞ tr­êng s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®­îc. C¨n cø vµo chñng lo¹i hµng ho¸ ®­a ra trao ®æi cã thÓ ph©n chia thµnh hai lo¹i thÞ tr­êng. - ThÞ tr­êng hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô, ë ®ã ng­êi ta mua b¸n nh÷ng t­ liÖu sinh ho¹t nh­: L­¬ng thùc, thùc phÈm, quÇn ¸o, nhµ cöa... Hay cßn gäi lµ thÞ tr­êng ®Çu ra. - ThÞ tr­êng lµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Trªn thÞ tr­êng nµy ng­êi ta mua b¸n c¸c yÕu tè: M¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu, hÇm má, nhµ m¸y, ®Êt ®ai, søc lao ®éng. Ngµy nµy víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña sù s¶n xuÊt hµng ho¸ ®· xuÊt hiÖn thªm nhiÒu lo¹i: ThÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng tµi chÝnh.... Nh÷ng thÞ tr­êng nµy b¸n c¸c ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt . 2. §Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. a. C¸c qui luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã rÊt nhiÒu c¸c qui luËt kinh tÕ ho¹t ®éng vµ ph¸t huy t¸c dông nhê qui luËt cung cÇu, qui luËt c¹nh tranh vµ chu kú kinh doanh. - Qui luËt cung cÇu: Qui luËt nµy ®­îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn vµo n¨m 1776. Lý thuyÕt nµy ®­îc Marshall ph¸t triÓn vµo cuèi thÓ kû 19 vµ ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ hoµn thiÖn vµo nöa ®Çu thÕ kû 20. Theo lý thuyÕt nµy gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng ®­îc x¸c ®Þnh bëi giao ®iÓm biÓu ®å thÞ cña søc cung vµ søc cÇu kh«ng mét ai cã thÓ chi phèi ®­îc gi¸ c¶ (víi gi¸ ®Þnh c¸c nhµ s¶n xuÊt t­¬ng ®èi nhá vµ s¶n xuÊt cïng mét lo¹i hµng ho¸ søc c¹nh tranh hoµn h¶o). NÕu ng­êi s¶n xuÊt t¨ng gi¸ b¸n th× kh¸ch hµng sÏ bá hä vµ hä sÏ kh«ng b¸n ®­îc s¶n phÈm. Ng­îc l¹i nÕu hä h¹ thÊp gi¸ b¸n xuèng d­íi gi¸ c¶ thÞ tr­êng hä sÏ mÊt ®i sè lîi nhuËn cung cÇu miªu t¶ qu¸ tr×nh h×nh thµnh gi¸ c¶ nh­ sau: Sè cung vµ sè cÇu cña mét lo¹i hµng ho¸ ®­îc xem nh­ hai l­ìi cña c¸i kÐo. Ta cã thÓ nãi r»ng gi¸ b¸n hµng ho¸ ®ã cµng cao th× sè l­îng hµng cña ng­êi tiªu dïng mua sÏ cµng Ýt vµ ng­îc l¹i. Khi gi¸ vµ sè l­îng hµng mµ ng­êi s¶n xuÊt muèn cung øng b»ng sè l­îng hµng mµ ng­êi tiªu dïng muèn mua vµ gäi ®ã lµ ®iÓm c©n b»ng trªn thÞ tr­êng. §iÓm nµy chØ dõng l¹i t­¬ng ®èi. - Chu kú kinh tÕ: Lµ mét tËp hîp c¸c biÕn cè kinh tÕ lÆp ®i lÆp l¹i mét c¸ch gièng nhau sau tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Theo M¸c mçi chu kú kinh tÕ ®Òu gåm 4 giai ®o¹n: Khñng ho¶ng, tiªu ®iÒu, phôc håi, h­ng thÞnh. C¸c nhµ kinh tÕ häc ngµy nay gäi ®ã lµ chu kú suy tho¸i ®¸y, më réng ®Ønh. C¸c nhµ chu kú kinh tÕ vÉn ®ang nèi tiÕp nhau vµ cã sù ®æi chiÒu. C¸c chu kú kinh tÕ míi cã møc ®é vµ qui m« lín h¬n. - C¹nh tranh: §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Ngµy nay hÇu nh­ tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu thõa nhËn c¹nh tranh vµ coi ®ã lµ ®éng lùc thóc ®Èy cña sù ph¸t triÓn vµ lµ yÕu tè quan träng trong viÖc lµm lµnh m¹nh c¸c quan hÖ x· héi. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nÕu lîi nhuËn thóc ®Èy c¸c c¸ nh©n tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh th× c¹nh tranh l¹i b¾t buéc thóc ®Èy hä ph¶i ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. Cã thÓ hiÓu c¹nh tranh lµ sù ganh ®ua, sù kÝnh ®Þnh gi÷a c¸c nhµ kinh doanh trªn thÞ tr­êng nh»m tranh giµnh cïng mét lo¹i tµi nguyªn s¶n xuÊt hoÆc cïng mét lo¹i kh¸ch hµng vÒ phÝa m×nh. C¹nh tranh cã 3 lo¹i: + C¹nh tranh hoµn h¶o (thuÇn tuý): Lµ t×nh tr¹ng gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ lµ kh«ng ®æi trong toµn bé ®Þa danh cña thÞ tr­êng. Trong thÞ tr­êng nµy ng­êi mua vµ ng­êi b¸n cã sù hiÓu biÕt t­êng tËn vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng. Trong thÞ tr­êng cã sù tù do lu©n chuyÓn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau: - TÊt c¶ c¸c h·ng kinh doanh trong ngµnh ph¶i t­¬ng ®èi nhá - Sè l­îng c¸c h·ng kinh doanh ph¶i t­¬ng ®èi nhiÒu. - Th«ng tin ®Çy ®ñ. + C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o gåm ®éc quyÒn, nhãm c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn. + §éc quyÒn: Tån t¹i khi trong mét ngµnh c«ng nghiÖp hoÆc trªn thÞ tr­êng chØ cã mét ng­êi s¶n xuÊt hoÆc mét ng­êi b¸n. Cho phÐp hä cã thÓ kiÓm so¸t trän vÑn ®­îc gi¸ c¶ c¸c s¶n phÈm cña m×nh, cho phÐp hä cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ gi¸ s¶n phÈm ®Ó thu lîi nhuËn ®éc quyÒn. HÇu hÕt c¸c thÞ tr­êng ngµy nµy lµ thÞ tr­êng c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o. b. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã hµng ho¸ s¶n phÈm hay th­¬ng m¹i ho¸ s¶n phÈm. Qu¸ tr×nh chuyÓn sang s¶n xuÊt hµng ho¸ tr­íc hÕt ph¶i lµ sù më réng s¶n phÈm hµng ho¸, hµng ho¸ s¶n xuÊt nh»m ®Ó b¸n, ®Ó trao ®æi trªn thÞ tr­êng nh»m thu lîi nhuËn chø kh«ng ph¶i ®Ó tù tiªu dïng. c. Ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ng­êi tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, chñ ®éng x©y dùng ph­¬ng ¸n s¶n xuÊt tæ chøc kinh doanh vµ tiªu thô s¶n phÈm. d. Qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ (kinh tÕ thÞ tr­êng) lµ qu¸ tr×nh chuyÓn sang tù do s¶n xuÊt l­u th«ng, xo¸ bá “ng¨n s«ng cÊm chî”. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn dùa trªn c¬ së tù do s¶n xuÊt kinh doanh, tù do l­u th«ng, tù do c¹nh tranh. e. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th× c¬ chÕ gi¸ c¶ ph¶i lµ gi¸ c¶ tho¶ thuËn, gi¸ c¶ kinh doanh. Ch­a cã gi¸ c¶ tho¶ thuËn th× ch­a cã c¬ chÕ thÞ tr­êng. §ã lµ tr×nh ®é d©n chñ cña kinh tÕ hµng ho¸. 3. Nh÷ng ­u nh­îc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. a. ¦u ®iÓm: - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng tù ®éng ®iÒu tiÕt nÒn s¶n xuÊt x· héi tøc lµ tù ®éng ph©n bæ c¸c nguån tµi nguyªn s¶n xuÊt vµo c¸c khu vùc, c¸c ngµnh kinh tÕ mµ kh«ng cÇn bÊt cø sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m nµo. - C¬ chÕ thÞ tr­êng tù ®éng kÝch thÝch sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng tr­ëng kinh tÕ c¶ theo chiÒu réng vµ chiÒu s©u t¨ng c­êng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Trong giai ®o¹n ®Çu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ph©n ho¸ nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng­êi nghÌo vµ chuyªn m«n ho¸ thµnh nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt vµ nh÷ng ng­êi qu¶n lý. Khi ph¸t triÓn h¬n nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng tiÕp tôc ph©n ho¸ vµ chuyªn m«n ho¸ c¸c nhµ kinh doanh vµ c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ cô thÓ mµ ë ®ã hä cã ­u thÕ nhÊt (bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nªu trªn cßn cã nhiÒu h¹n chÕ). - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kÝch thÝch viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ s¶n xuÊt nh»m t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, n©ng cao tr×nh ®é x· héi ho¸ s¶n xuÊt. §éng lùc lîi nhuËn ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i gi¶m chi phÝ c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸, muèn vËy doanh nghiÖp ph¶i th­êng xuyªn ¸p dông kü thuËt míi, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt vµ x· héi. - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng rÊt n¨ng ®éng vµ cã kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh chãng. ë ®©y tån t¹i nguyªn t¾c ai ®­a s¶n phÈm ra ®Çu tiªn thu ®­îc lîi nhuËn h¬n. MÆt kh¸c nÕu nhËn thøc ®­îc s¶n phÈm cña m×nh kh«ng cã ng­êi mua hä sÏ kh«ng s¶n xuÊt n÷a. §iÒu ®ã dÉn ®Õn tiÕt kiÖm hao phÝ lao ®éng x· héi, v× thÓ nÒn kinh tÕ lu«n diÔn ra sù ®æi míi. - NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hÇu nh­ lóc nµo còng s½n hµng ho¸ vµ dÞch vô vµ ngµy cµng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n tèt h¬n nhu cÇu con ng­êi. b. KhuyÕt ®iÓm. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc nªu trªn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ vµ m©u thuÉn. - C¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ g©y ra nh÷ng m¾c æn ®Þnh vµ th­êng xuyªn ph¸ vì c¸c mÊt c©n ®èi trong nÒn s¶n xuÊt x· héi. HËu qu¶ tiªu cùc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nã th­êng ®i liÒn víi c¸c vÊn ®Ò nan gi¶i. - Thùc tÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trong mÊy thËp kû qua chØ râ vÊn ®Òn l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp vµ chu kú kinh doanh lu«n lµ nh÷ng c¨n bÖnh kinh niªn kh«ng thÓ nµo kh¾c phôc ®­îc nÕu kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc. - C¬ chÕ thÞ tr­êng ho¹t ®éng kh«ng cã hiÖu qu¶ kÓ c¶ trong c¹nh tranh tù do kÓ c¶ trong c¹nh tranh cã sù chi phèi cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn. - C¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ g©y ra sù mÊt c«ng b»ng vµ nhiÒu vÊn ®Ò x· héi tr¸i víi v¨n minh ®¹o ®øc x· héi nh­ n¹n lµm hµng gi¶, hµng kÐm phÈm chÊt, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, sù ph©n ho¸ giµu nghÌo râ rÑt, l¹m ph¸t thÊt nghiÖp cã xu h­íng gia t¨ng, s¶n xuÊt thiÕu hµng ho¸ c«ng céng... - C¬ chÕ thÞ tr­êng cã thÓ cho phÐp tæ chøc s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nh­ng còng cã thÓ g©y nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng lín v× trong hÖ thèng tæ chøc kinh tÕ x· héi nµy kh«ng cã lý do g× buéc c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¶i ph©n phèi s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý. Qua trªn ta thÊy nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã kh¶ n¨ng tËp hîp tù ®éng ®­îc hµnh ®éng, tiÒm lùc, trÝ tuÖ cña hµng triÖu con ng­êi vµ h­ëng lîi Ých chung cña toµn x· héi ®ã lµ thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. Nh­ng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®­îc tæ chøc hµi hoµ mµ tõng hÖ thèng ®ã chøa ®ùng rÊt nhiÒu yÕu tè phøc t¹p vµ n¶n gi¶i. V× vËy ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng cÇn cã sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ. §ã lµ mét d¹ng ®Æc biÖt cña lo¹i h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng. NÕu nh­ sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng truyÒn thèng cæ ®iÓn, hoang d· tu©n theo sù ®iÒu khiÓn cña “bµn tay v« h×nh” cung cÇu, gi¸ c¶ th× sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc lµ h×nh thøc ®iÒu khiÓn song hµnh. NghÜa lµ sù t¸c ®éng ®ång thêi cña hai yÕu tè: YÕu tè tù vËn ®éng cña quan hÖ cung - cÇu vµ yÕu tè Nhµ n­íc tøc vai trß cña Nhµ n­íc trong viÖc qu¶n lý nÒn kinh tÕ. Theo b¶n chÊt cña m×nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc kh«ng chØ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng hoÆc theo c¬ chÕ chØ huy mµ chÞu t¸c ®éng ®ång thêi cña c¶ hai yÕu tè. ChÝnh v× vËy ng­êi ta gäi ®ã lµ c¬ chÕ hçn hîp. Nh­ vËy nÒn kinh tÕ hçn hîp lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. 4. Vai trß - Chøc n¨ng kinh tÕ cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng Nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ ng­êi ®iÒu hµnh qu¶n lý x· héi ®ång thêi lµ kh¸ch hµng lín cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ. Nhµ n­íc th­êng ®¶m b¶o c¸c dÞch vô b­u ®iÖn, th«ng tin liªn l¹c, ph¸t thanh truyÒn h×nh, giao th«ng vËn t¶i... Nhµ n­íc dïng ph¸p luËt ®Ó ®iÒu hµnh, dïng c¸c chÝnh s¸ch nh­: ChÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i, chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ nh÷ng c«ng cô kh¸c ®Ó t¸c ®éng v¹ch ra kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc do kinh tÕ thÞ tr­êng g©y ra. Theo David Begg- Gi¸o s­ kinh tÕ häc tr­êng tæng hîp Lu©n §«n, Anh vµ hai gi¸o s­ kinh tÕ häc ng­êi Mü Stantry Fischer vµ Rudiger Dorubush th× nguyªn c¬ chung ®Ó ChÝnh phñ can thiÖp vµo thÞ tr­êng lµ nh÷ng trôc trÆc cña thÞ tr­êng. §«i khi thÞ tr­êng kh«ng ph©n bè c¸c nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµ ph¶i cã sù can thiÖp cña Nhµ n­íc ®Ó cã thÓ c¶i thiÖn ho¹t ®éng kinh tÕ. Trong cuèn “kinh tÕ häc” cña m×nh ë ch­¬ng 4-PhÇn I ba «ng cã nªu 6 trôc trÆc lín cña thÞ tr­êng mµ ChÝnh phñ cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. - Chu kú kinh doanh: C¸c ChÝnh phñ th«ng qua sù kiÓm so¸t thuÕ kho¸ vµ chi tiªu cña ChÝnh phñ vµ th«ng qua n¨ng lùc kiÓm so¸t sè l­oùng tiÒn trong nÒn kinh tÕ, th­êng hay cè g¾ng lµm dÞu nh÷ng giao ®éng lªn xuèng trong chu kú kinh doanh. -Hµng ho¸ c«ng céng: Lµ mét lo¹i hµng ho¸ thËm chÝ cã mét ng­êi dïng råi th× ng­êi kh¸c kh«ng tiªu dïng ®­îc n÷a. VÝ dô: Thùc phÈm, quÇn ¸o.... Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lîi nhuËn lµ ®éng lùc chñ yÕu thóc ®Èy c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh ho¹t ®éng. V× hµng ho¸ c«ng céng lµ thø hµng ho¸ kh«ng cã hoÆc rÊt Ýt lîi nhuËn nªn c¸c nhµ s¶n xuÊt sÏ kh«ng s¶n xuÊt hoÆc s¶n xuÊt Ýt lo¹i hµng nµy tõ ®ã dÉn ®Õn thiÕu hôt hµng ho¸ c«ng céng mµ hµng ho¸ c«ng céng l¹i rÊt cÇn thiÕt cho mçi quèc gia. V× vËy ChÝnh phñ ph¶i ®¶m nhiÖm viÖc nµy. ChÝnh phñ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc mçi lo¹i hµng ho¸ c«ng c«ng cÇn s¶n xuÊt lµ bao nhiªu. - C¸c ngo¹i øng: Lµ viÖc s¶n xuÊt hoÆc tiªu dïng mét hµng ho¸ trùc tiÕp ¶nh h­ëng ®Õn c¸c doanh nghiÖp hoÆc ng­êi tiªu dïng kh«ng can dù vµo viÖc mua b¸n mÆt hµng ®ã, khi nh÷ng ¶nh h­ëng trµn ra ngoµi ®ã kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tung gi¸ thÞ tr­êng. Cã hai lo¹i ngo¹i øng: TÝch cùc: Trång c©y, quÐt v«i ve.... Tiªu cùc: èng khãi nhµ m¸y, « nhiÔm m«i tr­êng... Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng th­êng tån t¹i ngo¹i øng tiªu cùc lµ chñ yÕu. V× vËy, ChÝnh phñ ph¶i cã biÖn ph¸p can thiÖp nh­ ®¸nh thuÕ « nhiÔm hoÆc chÊp nhËn mét l­îng nhÊt ®Þnh vÒ tæng « nhiÔm vµ khuyÕn khÝch c¸c ngo¹i øng tÝch cùc nh»m ®¶m b¶o sù c«ng b»ng trong x· héi vµ ®¶m b¶o cho m«i tr­êng m«i sinh ®­îc trong s¹ch. - C¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn th«ng tin: C¸c h·ng vµ ng­êi tiªu dïng cã thÓ cã nh÷ng hµnh ®éng ®i ng­îc l¹i lîi Ých mong muèn cña m×nh nÕu hä kh«ng cã nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ thÞ tr­êng. ThÞ tr­êng sÏ kh«ng ho¹t ®éng tèt nÕu c¸c quyÕt ®Þnh ®­a ra kh«ng dùa trªn c¸c c¬ së th«ng tin ®Çy ®ñ. NÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i phøc t¹p ®Õn møc Ýt c¸ nh©n cã thÓ tiªu ho¸ vµ ®¸nh gi¸ toµn bé l­îng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó lóc nµo còng cã thÓ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh cã c¨n cø th«ng tin ®Çy ®ñ. Cã thÓ cã hiÖu qu¶ viÖc ChÝnh phñ xö lý mét sè th«ng tin phøc t¹p ®Ó b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng biÕt Ýt th«ng tin. C¸c ChÝnh phñ ®­a ra c¸c bé luËt chèng gian lËu, ®iÒu tiÕt c¸c ®iÒu kiÖn lµm viÖc, thanh tra xÕp lo¹i thùc phÈm, ®iÒu tiÕt viÖc thiÕt kÕ vµ ®é an toµn cña c¸c s¶n phÈm, tiªu dïng... - §éc quyÒn vµ quyÒn lùc ®èi víi thÞ tr­êng: Nh­ ta ®· biÕt nhµ ®éc quyÒn lµ ng­êi cã quyÒn lùc ®èi víi thÞ tr­êng hä cã thÓ s¶n xuÊt ë møc s¶n l­îng thÊp vµ Ên ®Þnh ë gi¸ cao g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng vµ g©y l·ng phÝ cho x· héi, lµm rèi lo¹n, lòng ®o¹n thÞ tr­êng g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ. V× vËy, ChÝnh phñ cÇn cã biÖn ph¸p ng¨n ngõa giíi h¹n quyÒn lùc cña c¸c nhµ ®éc quyÒn nh»m æn ®Þnh nÒn kinh tÕ t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh ®Ó ph¸t triÓn. - T¸i ph©n phèi thu nhËp vµ hµng khuyÕn dông. ChÝnh phñ tham gia vµo viÖc t¸i ph©n phèi thu nhËp ë qui m« lín nh»m æn ®Þnh nÒn kinh tÕ - x· héi vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi nh­ c¸c ch­¬ng tr×nh trî cÊp thÊt nghiÖp, phóc lîi x· héi, thanh to¸n chuyÓn nh­îng, chi tiªu ChÝnh phñ. MÆt kh¸c, ChÝnh phñ cßn quan t©m ®Õn viÖc khuyÕn khÝch tiªu dïng nh÷ng mÆt hµng ho¸, dÞch vô nhÊt ®Þnh gäi lµ hµng khuyÕn dông. §ã lµ nh÷ng hµng ho¸ mµ x· héi nghÜ r»ng ng­êi d©n nªn tiªu dïng hoÆc tiÕp nhËn cho dï thu nhËp ë møc nµo ®i n÷a. Hµng khuyÕn dông nh­: YtÕ, gi¸o dôc, nhµ ë, thùc phÈm. Qua trªn ta thÊy sù can thiÖp cña Nhµ n­íc nh»m ®Þnh h­íng thÞ tr­êng phôc vô tèt c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi trong tõng thêi kú. MÆt kh¸c, nh»m söa ch÷a kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o ra nh÷ng c«ng cô quan träng ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng ë tÇm vÜ m« mµ kh«ng vi ph¹m c¬ chÕ tù ®iªï chØnh ë tÇm vi m«. B»ng c¸ch ®ã Nhµ n­íc k×m chÕ søc m¹nh nguy hiÓm cña tÝnh tù ph¸t chøa ®ùng trong lßng thÞ tr­êng, ®ång thêi ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u thÕ vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Ch­¬ng III Vai trß cña Nhµ n­íc ViÖt Nam trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay I- Yªu cÇu kh¸ch quan cña viÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ ë n­íc ta, ý nghÜa vµ thùc tiÔn. - Sau kh¸ng chiÕn th¾ng lîi dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc XHCN ®Êt n­íc ta b¾t ®Çu x©y dùng m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. M« h×nh kinh tÕ nµy lóc ®Çu tá ra phï hîp vµ ph¸t huy t¸c dông tèt (nh­ ®· nãi ë môc II - 1- ch­¬ng II). Nh­ng sau khi ®Êt n­íc thèng nhÊt (1975) bøc tranh míi vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ - x· héi ®· thay ®æi. Trong nÒn kinh tÕ cïng lóc tån t¹i ba lo¹i h×nh kinh tÕ; tù cÊp tù tóc, kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ kinh tÕ hµng ho¸. ViÖc tån t¹i m« h×nh kinh tÕ xuÊt hiÖn nhiÒu tiªu cùc: C¸c nguån tµi nguyªn bÞ l·ng phÝ nghiªm träng, tµi nguyªn bÞ ph¸ ho¹i, m«i tr­êng bÞ « nhiÔm, s¶n xuÊt kÐm hiÖu qu¶, Nhµ n­íc thùc hiÖn bao cÊp trµn lan. Nh÷ng sù vÞªc nµy g©y nhiÒu hËu qu¶ xÊu cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng kinh tÕ gÆp nhiÒu khã kh¨n, s¶n phÈm trë nªn khan hiÓm, ng©n s¸ch bÞ th©m hôt nÆng nÒ, thu nhËp tõ nÒn kinh tÕ kh«ng ®ñ tiªu dïng, tÝch luü hµng n¨m hÇu nh­ kh«ng cã. Vèn ®Çu t­ chñ yÕu lµ vay vµ viÖn trî n­íc ngoµi. - Nguyªn nh©n s©u xa vÒ sù suy tho¸i nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ do ta ®· dËp khu«n m¸y mãc m« h×nh kinh tÕ ch­a thÝch hîp vµ kÐm hiÖu qu¶. Nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n lµ: + Thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt nªn qui m« lóc trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. §iÒu nµy ®· dÉn ®Õn mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ ®· kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc rÊt khan hiÕm cña ®Êt n­íc trong khi d©n sè ngµy cµng gia t¨ng. + Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn ch­a cho phÐp. Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh thøc ph©n phèi b×nh qu©n võa ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp lµ mÊt ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. + ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n­íc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh chÝnh, mÖnh lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù do lùa chän cña ng­êi s¶n xuÊt vµ ng­êi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu ng­êi lao ®éng. Tr­íc sù suy tho¸i nghiªm träng, viÖn trî n­íc ngoµi l¹i gi¶m sót ®· ®Æt nÒn kinh tÕ n­íc ta bøc b¸ch ph¶i ®æi míi. Xem xÐt d­íi gãc ®é khoa häc ta thÊy viÖc chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ n­íc ta sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ ®óng ®¾n. Nã phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ, phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ xu thÕ thêi ®¹i. + NÕu cø gi÷ mÆc c¬ chÕ cò kh«ng thÓ nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø ch­a nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó më réng s¶n xuÊt. + §Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ tËp trung rÊt cøng nh¾c do ®ã nã chØ ph¸t huy t¸c dông trong thêi gian ng¾n vµ theo chiÒu réng. Mµ nÒn kinh tÕ tËp trung tån t¹i ë n­íc ta ®· qu¸ dµi g©y ra nhiÒu hiÖn t­îng tiªu cùc lµm gi¶m n¨ng suÊt, chÊt l­îng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt. + XÐt vÒ sù tån t¹i thùc tÕ ë n­íc ta nh÷ng nh©n tè vÒ c¬ chÕ thÞ tr­êng. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn non yÕu s¬ khai. Thùc tÕ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c ®« thÞ vµ c¸c vïng ®ång b»ng. ThÞ tr­êng trong n­íc ®· th«ng suèt vµ v­¬n tíi c¶ nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ ®ang ®­îc më réng víi thÞ tr­êng quèc tÕ. Tuy nhiªn nã ph¸t triÓn ch­a ®ång bé vµ thiÕu h¼n thÞ tr­êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Møc ®é can thiÖp cña Nhµ n­íc cßn rÊt thÊp. + NÒn kinh tÕ n­íc ta ®ang hoµ nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi, sù giao l­u hµng ho¸ dÞch vô, ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ n­íc ta gÇn gòi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÕ giíi. T­¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ gÇn gòi h¬n tíi t­¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. + Xu h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ. Môc ®Ých cña chÝnh s¸ch quèc gia lµ t¹o ra nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh, t¹o tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. TiÒm lùc kinh tÕ trë thµnh th­íc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh mçi d©n téc lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña §¶ng cÇm quyÒn. II- Vai trß Nhµ n­íc ViÖt Nam trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý. Nhµ n­íc ViÖt Nam qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ tøc lµ lùa chän ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, can thiÖp ®iÒu khiÓn mçi khi nÒn kinh tÕ ®i chÖch ngoµi ph­¬ng ¸n lín c¸c chÊn ®éng kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi bªn trong vµ bªn ngoµi. Trong thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ Nhµ n­íc ta ph¶i võa qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« võa ph¶i t¨ng c­êng chøc n¨ng lµm kinh tÕ cô thÓ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. - Qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ sö dông hµng lo¹t c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch kinh tÕ, ph¸t chÕ kinh tÕ, nh»m can thiÖp, ®iÒu tiÕt c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. V× vËy vai trß qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc ta trong nÒn kinh tÕ míi thÓ hiÖn nh­ sau: 1. Nhµ n­íc ph¶i x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi n­íc ta theo c¸c môc tiªu mong muèn. B»ng viÖc ®Þnh h­íng sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc Nhµ n­íc qu¶n lý vµ can thiÖp vµo c¸c doanh nghiÖp víi môc tiªu lµm giµu cho ®Êt n­íc. Thùc chÊt cña viÖc nµy lµ thèng nhÊt c¸c lîi Ých kh¸c nhau, qui tô c¸c lîi Ých kh¸c nhau sao cho khi mçi ng­êi theo ®uæi lîi Ých c¸ nh©n cña m×nh ®ång thêi gãp phÇn vµo viÖc theo ®uæi lîi Ých cña d©n téc. 2. Nhµ n­íc ph¶i ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi dµi h¹n. Vai trß ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ cña Nhµ n­íc thÓ hiÖn ë chç chÝnh Nhµ n­íc lµ ng­êi ho¹ch ®Þnh c¸c ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nhµ n­íc chØ cho c¸c doanh nghiÖp ®Çu t­ ®óng h­íng. Thùc hiÖn ®­îc ý ®å chuyÓn dÞch c¬ cÊu theo ngµnh, theo vïng l·nh thæ, khai th¸c sö dông cã hiÖu qu¶ tµi nguyªn, ®­a thÞ tr­êng trong n­íc hoµ nhËp thÞ tr­êng thÕ giíi lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn t¨ng tr­ëng æn ®Þnh, v÷ng ch¾c, c«ng b»ng, hiÖu qu¶. 3. Ph©n phèi thu nhËp quèc d©n c«ng b»ng - hiÖu qu¶ t¹o ra ®éng lùc s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cµng ngµy sù ph©n ho¸ thu nhËp cµng s©u s¾c gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ kh¸c nhau trong quan hÖ cña hä ®èi víi quyÒn lùc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. T×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng khi v­ît qu¸ khu«n khæ cho phÐp sÏ dÉn ®Õn m©u thuÉn s©u s¾c vµ c¸c ph¶n øng trong lÜnh vùc chÝnh trÞ x· héi g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ - x· héi. Nhµ n­íc ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp cña c¸c tÇng líp d©n c­ sao cho tho¶ m·n yªu cÇu c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ b»ng c¸ch x©y dùng hÖ thèng thuÕ (thuÕ luü tiÕn) gióp ®ì nh÷ng ng­êi nghÌo cã c¬ héi giµu cã. CÇn chó ý r»ng ph©n phèi l¹i thu nhËp, h×nh thµnh c¸c quÜ trî cÊp lµ mét trong nh÷ng c«ng cô cã hiÖu lùc nhÊt ®Ó ®Þnh h­íng XHCN mét nÒn kinh tÕ. 4. Can thiÖp vµo qu¸ tr×nh kinh tÕ khi cÇn thiÕt. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c môc tiªu, ch­¬ng tr×nh dµi h¹n “c¬n sèc” lµm chÖch môc tiªu lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. Trong tr­êng hîp ®ã Nhµ n­íc cÇn sö dông c¸c c«ng cô nh­ l·i suÊt, thuÕ, khèi l­îng tiÒn tÖ, chi tiªu ChÝnh phñ ®Ó lµm gi¶m nh÷ng chÊn ®éng do có sèc g©y ra ®iÒu chØnh kinh tÕ theo ®Þnh h­íng. 5. Qu¶n lý tµi s¶n quèc gia, ph©n bè c¸c nguån mét c¸ch hîp lý. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ n­íc ta ®ang h­íng tíi Nhµ n­íc cïng mét lóc ph¶i hoµn thµnh hai nhiÖm vô lín trong lÜnh vùc kinh tÕ. - §iÒu khiÓn sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ b»ng c¸ch ho¹ch ®Þnh c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi dµi h¹n vµ ng¾n h¹n, quyÕt ®Þnh c¸c ph­¬ng ¸n ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n sao cho b×nh ®¼ng, c«ng b»ng, hiÖu qu¶, t¹o m«i tr­êng æn ®Þnh h­íng dÉn c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n. - Cïng víi chøc n¨ng ®iÒu khiÓn kinh tÕ Nhµ n­íc cßn ph¶i ®ãng vai trß ng­êi qu¶n lý tµi s¶n quèc gia, ph©n bè c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt mét c¸ch hîp lý. + VÒ mÆt ®èi ngo¹i: Nhµ n­íc cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ c¸c nguån lùc, ng¨n chÆn mäi ©m m­u tõ bªn ngoµi ®Õn c¸c vïng ®Æc quyÒn, ®Æc lîi trong lßng ®Êt, vïng trêi, vïng biÓn. + VÒ ®èi néi: Nhµ n­íc lµ ng­êi chñ së h÷u c¸c nguån lùc nµy vµ ph©n bè sö dông gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ sao cho hîp lý. Nhµ n­íc cßn lµ chñ së h÷u khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc, Nhµ n­íc qu¶n lý trùc tiÕp, chiÕm ®éc quyÒn ë c¸c thÞ tr­êng quan träng, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña thÓ chÕ. §ång thêi víi t­ c¸ch lµ chñ qu¶n lý ®Êt n­íc Nhµ n­íc lµ ng­êi träng tµi, lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng l¹i vai trß gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, kh«ng lµm triÖt tiªu lîi Ých chung cña toµn x· héi. III- C«ng cô qu¶n lý cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §Ó hoµn thµnh c¸c chøc n¨ng qu¶n lý cña m×nh Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã hÖ thèng c¸c c«ng cô qu¶n lý. Thùc tÕ trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ chóng ta ®· cã c«ng cô qu¶n lý råi nh­ng nã ®­îc t¹o ra vµ vËn hµnh trong nÒn kinh tÕ tËp trung. Khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc chóng ta ph¶i x©y dùng l¹i ®æi míi vµ hoµn thiÖn hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn hiÖn nay nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. HiÖn nay hÖ thèng c«ng cô qu¶n lý cã 3 yÕu tè c¬ b¶n: - KÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh h­íng. - Ph¸p luËt. - HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ. 1. KÕ ho¹ch ho¸: Lµ c«ng cô thÓ hiÖn môc tiªu lý t­ëng cña nÒn kinh tÕ, nhê cã kÕ ho¹ch ho¸ mµ ChÝnh phñ cã thÓ phèi hîp ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c bé, c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng lµ c«ng cô duy nhÊt ®Ó ChÝnh phñ cã thÓ chuyÓn t¶i néi dung ®­êng lèi chÝnh s¸ch. Trong nÒn kinh tÕ qu¶n lý tËp trung kÕ ho¹ch ho¸ ®· ®­îc sö dông mét c¸ch kh«ng thµnh c«ng bëi ph­¬ng ph¸p kÕ ho¹ch vµ c¸c môc tiªu lùa chän. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi kÕ ho¹ch ho¸ vÉn lµ mét c«ng cô ®ãng vai trß quan träng. KÕ ho¹ch trong c¬ chÕ míi lµ ®Þnh h­íng vµ thùc hiÖn theo dù ¸n. 2. Ph¸p luËt. Lµ C¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh h­íng vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ chØ cã thÓ ®i vµo cuéc sèng khi nã ®­îc thÓ chÕ ho¸ ph¸p luËt. Ph¸p luËt thÓ hiÖn trªn hai ph­¬ng diÖn. Thø nhÊt: Ph¸p luËt lµ c«ng cô c­ìng chÕ hµnh vi cña c¸c doanh nghiÖp nÕu nh­ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña hä cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña toµn x· héi. Thø hai: Lµ c«ng cô t¹o m«i tr­êng tù do kinh doanh, tù do c¹nh tranh lµnh m¹nh cho c¸c doanh nghiÖp bëi v× nhê cã ph¸p luËt mµ doanh nghiÖp biÕt ®­îc c¸i g× ®­îc lµm, c¸i g× kh«ng ®­îc lµm vµ ph¸p luËt b¶o vÖ. 3. HÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ c«ng cô kinh tÕ. Gióp Nhµ n­íc cã thÓ ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp phï hîp víi lîi Ých cña toµn x· héi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Cã nhiÒu lo¹i chÝnh s¸ch kinh tÕ, tuy nhiªn cã hai c¸ch sö dông. + T¸c ®éng vµo phÝa cung vµ cÇu: Khi Nhµ n­íc ®Þnh sö dông mét chÝnh s¸ch cô thÓ nµo ®ã ®Ó t¸c ®éng vµo phÝa cung th× ph¶i t¹o ra søc ph¶n øng phô ®Ó h¹n chÕ ¶nh h­ëng cña nã vÒ phÝa cÇu vµ ng­îc l¹i. + Ph©n lo¹i theo khu vùc, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cã thÓ t¸c ®éng ®ång thêi lªn c¸c lÜnh vùc sau: - LÜnh vùc tµi chÝnh. - LÜnh vùc tiÒn tÖ. - LÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i. - LÜnh vùc tû gi¸... ChÝnh v× vËy mét chÝnh s¸ch nµo ®ã ®­îc ban hµnh cÇn x¸c ®Þnh râ lµ chÝnh s¸ch g×: Tµi chÝnh, tiÒn tÖ, tû gi¸ hèi ®o¸i, kinh tÕ ®èi ngo¹i... ®Ó cã thÓ t¹o ra c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c chÝnh s¸ch. Ch­¬ng IV Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ hiÖn nay. 1. Nh÷ng tiÕn bé chñ yÕu. Tõ §¹i héi VII cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· kiªn quyÕt ®æi míi nÒn kinh tÕ sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. C¬ chÕ míi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt n­íc ph¸t triÓn m¹nh ®¹t nhiÒu thµnh tùu to lín. Víi c¸c chiÕn l­îc, ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ ®· æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, gi÷ gi¸ ®ång tiÒn, gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t. Thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l­îng, ®Õn nay ta ®· lµ mét n­íc xuÊt khÈu g¹o lín cña thÕ giíi. S¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu t¨ng ®¸ng kÓ, chóng ta më réng quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ víi nhiÒu n­íc vµ tõ khi cã luËt ®Çu t­ (12/1987) cã nhiÒu dù ¸n ®Çu t­ cña n­íc ngoµi víi sè vèn nhiÒu tû ®ång. C«ng nghiÖp do Trung ­¬ng trùc tiÕp qu¶n lý nªn ®· håi phôc dÇn thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn kinh doanh míi vµ ®ang cã b­íc tiÕn v÷ng ch¾c. 2. Nh÷ng tån t¹i vµ vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt. Ai còng nhËn thÊy r»ng nh÷ng tiÕn bé vÒ kinh tÕ ®· ®¹t ®­îc trong nh÷ng n¨m qua lµ sù cè g¾ng lín cña §¶ng vµ toµn d©n song ch­a c¬ b¶n vµ v÷ng ch¾c. §ã lµ nh÷ng tån t¹i vµ c¶n trë nÒn kinh tÕ n­íc ta. Mét lµ: Thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ®Çu ng­êi vÉn cßn thÊp nhÊt trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Hai lµ: C¬ së vËt chÊt kü thuËt ®Æc biÖt lµ c¬ së h¹ tÇng rÊt l¹c hËu hoÆc kh«ng ®ång bé cÇn ph¶i th¶i lo¹i, thay thÕ. Ba lµ: ThÞ tr­êng vËt t­ vµ tiªu thô s¶n phÈm xuÊt khÈu cña n­íc ta vÉn bÞ thu hÑp. Bèn lµ: D©n sè t¨ng nhanh sè thanh niªn ®Õn tuæi lao ®éng ngµy cµng ®«ng cïng víi tèc ®é l¹m ph¸t g©y søc Ðp m¹nh ®èi víi nÒn kinh tÕ. N¨m lµ: C¸n c©n thanh to¸n néi bé vµ quèc tÕ ch­a c©n ®èi. Nî n­íc ngoµi lín kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n g©y søc Ðp vÒ vèn, gi¶m ®Çu t­ cña quèc tÕ ®èi víi n­íc ta. 3. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n. ViÖc chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc ë n­íc ta ®ßi hái nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n sau: Thø nhÊt: Ph¶i t¹o ra sù æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi ®Ó cñng cè lßng tin vµ tÝnh tÝch cùc cña ®Çu t­. Thø hai: Khai th¸c ®­îc hai tiÒm n¨ng nguå lùc trong vµ ngoµi n­íc nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng XHCN. Thø ba: §Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph¸t triÓn th­¬ng nghiÖp ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng lµm cho nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ë n­íc ta hoµ nhËp vµo thÞ tr­êng thÕ giíi. Thø t­: T¹o m«i tr­êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng. CÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ së h÷u x¸c ®Þnh ®óng møc ph¹m vi ho¹t ®éng cña c¸c xÝ nghiÖp, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ho¹t ®éng thuËn lîi. Thø n¨m: Ph¸t triÓn c¸c lo¹i thÞ tr­êng hµng tiªu dïng dÞch vô vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Thø s¸u: T¨ng c­êng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc ViÖt Nam th«ng qua x©y dùng thÓ thèng luËt ph¸p chÝnh s¸ch kinh tÕ. CÇn ®µo t¹o l¹i vµ ®µo t¹o moÝ ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ míi. PhÇn thø ba. KÕt luËn Ngµy nay trªn thÕ giíi hÇu nh­ kh«ng cã quèc gia nµo tõ bá vai trß ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng nh­ng ë c¸c møc ®é thµnh c«ng kh¸c nhau. §iÒu ®ã phô thuéc vµo th¸i ®é vµ tµi nghÖ cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc. §èi víi n­íc ta ®©y lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p vµ míi mÎ, nh÷ng biÕn ®æi trong nh÷ng n¨m qua chØ lµ b­íc ®Çu kh¼ng ®Þnh chñ tr­êng chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ ®óng ®¾n, ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ n­íc ta vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN lµ kÕt qu¶ lao ®éng vµ trÝ tuÖ do quÇn chóng nh©n d©n s¸ng t¹o ra d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. Con ®­êng ®i tíi cßn ph¶i tr¶i qua nhiÒu thö th¸ch quyÕt liÖt nh­ng chóng ta tin t­ëng ch¾c ch¾n r»ng d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, d­íi sù ®oµn kÕt nhÊt trÝ, víi ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o cña nh©n d©n ta ch¾c ch¾n chóng ta sÏ x©y dùng thµnh c«ng XHCN, ®­a ®Êt n­íc ta ngµy cµng ph¸t triÓn v¨n minh giµu ®Ñp. Tµi liÖu tham kh¶o: C¬ chÕ thÞ tr­êng vµ vai trß kinh tÕ cña nhµ n­íc ë ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n thèng kª 1994. V¨n kiÖn §¹i Héi §¶ng VI, VII, VIII. Kinh tÕ häc cña §avid Begg, tËp 1, ch­¬ng IV. T¹p chÝ Céng s¶n.