Đề tài Vấn đề bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hoá truyền thống trong thời đại mở cửa, giao lưu và hội nhập quốc tế” qua sự phản ánh của báo “Nhân dân”, “Thể thao và Văn hoá”, “Văn hoá Chủ nhật”, tạp chí “Quê hương” và “Heritage” (từ năm 1997 đến nay)

îi thÕ cña c¸c thÓ lo¹i nµy khi th«ng tin vÒ vÊn ®Ò v¨n ho¸ truyÒn thèng. 1. Tin: §©y lµ thÓ lo¹i ®­îc sö dông nhiÒu nhÊt khi th«ng tin vÒ ho¹t ®éng v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam, vÒ giao l­u v¨n ho¸ ViÖt Nam vµ thÕ giíi. D­íi ®©y lµ b¶ng thèng kª c¸c d¹ng tin ®· ®­îc sö dông nhiÒu ë b¸o ND, TT-VH, VHCN, t¹p chÝ QH vµ HT ®Ó chuyÓn t¶i néi dung cña ®Ò tµi kho¸ luËn. C¸c d¹ng tin Tin v¾n Tin ng¾n Tin s©u C¸c d¹ng tin kh¸c Tæng sè tin ë mçi tê b¸o B¸o, t¹p chÝ “Nh©n d©n” 30 21 13 7 71 “ThÓ thao vµ V¨n ho¸” 33 15 11 3 62 “V¨n ho¸ Chñ nhËt” 17 13 12 5 47 “Quª h­¬ng” 25 13 8 3 49 “Heritage” 2 5 10 1 15 Tæng sè tin, bµi ë 5 tê b¸o 107 67 54 19 244 * §Þnh nghÜa: ThÇy §ç Xu©n Hµ cho r»ng: “Tin lµ thÓ lo¹i c¬ b¶n cña th«ng tin sù kiÖn cã chøc n¨ng th«ng tin cho c«ng chóng ®­îc biÕt mét c¸ch nhanh nhÊt, kÞp thêi nhÊt vÒ mét sù kiÖn nµo ®ã”(1) §ç Xu©n Hµ - §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n thÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). C¸c thÓ lo¹i th«ng tin b¸o chÝ. T­ liÖu l­u hµnh néi bé. Khoa QHQT - Tr­êng §HDL §«ng §«, Hµ Néi, 2001, tr.36. . * §Æc ®iÓm cña tin: T¸c gi¶ §øc Dòng ®· viÖt: “§Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña tin lµ kh«ng ph¶n ¸nh sù kiÖn, hiÖn t­îng mét c¸ch ®Çy ®ñ theo tiÕn tr×nh diÔn biÕn mµ chØ th«ng b¸o vÒ sù kiÖn mét c¸ch kÞp thoõi ë nh÷ng n¬i tiªu biÓu, n¬i sù kiÖn béc lé b¶n chÊt cña nã râ nhÊt”(1) §øc Dòng. ViÕt b¸o nh­ thÕ nµo? Nxb V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi, 2002, tr.103. . Do ®ã, tin tr¶ lêi nh÷ng c©u hái c¬ b¶n mét c¸ch ng¾n gän nhÊt víi tÝnh chÊt th«ng b¸o nh­: ChuyÖn g×? (What), Khi nµo? (When), ë ®©u? (Where), Ai? (Who), v× sao? (Why), vµ cïng víi ai? (Which). * C¸c d¹ng tin: Cho ®Õn nay ng­êi ta ®· ®­a ra nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i tin kh¸c nhau. Nh­ng theo thÇy §ç Xu©n Hµ th× c¨n cø vµo mét sè tiªu chÝ vÒ néi dung, h×nh thøc, môc ®Ých vµ ph­¬ng ph¸p s¸ng t¹o, tin gåm nh÷ng d¹ng sau: “Tin v¾n (gÇn víi tin v¾n cã tin nhanh, tin míi nhËn, tin giê chãt, tin tr­íc 0 giê), tin ng¾n, tin s©u (gÇn víi tin b×nh hoÆc tin b×nh luËn), tin t­êng thuËt, tin c«ng b¸o, tin tæng hîp, chïm tin, tin t­ liÖu” tiªn dù b¸o, tin ¶nh (cßn gäi lµ ¶nh tin)(2) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n thÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I) S®d, tr.45. . ë phÇn nµy chóng t«i chØ xin ph©n tÝch mét sè d¹ng tin c¬ b¶n (®· ®­îc thèng kª ë b¶ng trªn) mµ 5 tê b¸o vµ t¹o chÝ trªn ®· sö dông nhiÒu nhÊt ®Ó chuyÓn t¶i néi dung vÊn ®Ò. 1.1. Tin v¾n: * §Þnh nghÜa: ThÇy §ç Xu©n Hµ cho r»ng: “Tin v¾n lµ tin rÊt ng¾n, th­êng chÝ gåm mét vµi c©u ng¾n cã tÝt hoÆc kh«ng cã tÝt (nÕu kh«ng cã tÝt th­êng in ®Ëm nh÷ng tõ ®Çu tiªn cña tin), phÇn nhiÒu ®­îc tËp trung vµ mét « riªng trªn b¸o d­íi mét ®Çu ®Ò chung nh­: “Tin v¾n”, “Tin v¾n thÕ giíi”, “Tin trong n­íc”, “Sù kiÖn næi bËt trong tuÇn”, “Tin giê chãt”, “Tin nhanh”.”(1) (2) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n ThÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). S® d, tr.45. . * §Æc tr­ng thÓ lo¹i: Còng theo thÇy §ç Xu©n Hµ. “Môc ®Ých cña tin v¾n lµ th«ng b¸o thËt ng¾n gän vÒ mét sù kiÖn hoÆc vÒ mét vµi khÝa c¹nh quan träng cña sù kiÖn thêi sù mµ nhµ b¸o thÊy ch­a cÇn thiÕt hoÆc ch­a ®ñ tµi liÖu ®Ó th«ng tin ®Çy ®ñ, toµn diÖn, s©u s¾c h¬n cho c«ng chóng”(2). D¹ng tin v¾n ®­îc b¸o TT-VH sö dông nhiÒu nhÊt víi sè l­îng 33 tin, tiÕp theo lµ b¸o ND cã 30 tin, t¹p chÝ QH cã 25 tin, b¸o VHCN cã 17 tin, t¹p chÝ HT chØ cã 2 tin. D­íi ®©y, chóng t«i xin giíi thiÖu mét sè tin v¾n næi bËt nhÊt trªn b¸o ND, TT-VH, VHCN vµ t¹p chÝ QH. - C¸c tin: “B¶o tån v¨n ho¸ phi vËt thÓ”, “Tr­ng bµy cæ vËt quý ®­îc s­u tÇm gÇn ®©y”, “§Çu t­ cho ho¹t ®éng v¨n ho¸ c¬ së” trªn b¸o ND, sè ra ngµy 2/8/2002. - C¸c tin: “Héi th¶o vÒ “TÝn ng­ìng thê MÉu vµ lÔ héi Phñ GiÇy”, “Thõa Thiªn HuÕ vµ c«ng t¸c b¶o tån di tÝch”, c¸c tin trong môc “Giao l­u v¨n ho¸”, trang “v¨n ho¸ trong n­íc” trªn b¸o TT-VH, sè ra ngµy 20/3/2001. - Tin “Héi th¶o NghÖ thuËt móa rèi ViÖt Nam 47 n¨m ph¸t triÓn vµ tr­ëng thµnh...” trªn b¸o VHCN sè rangµy 2-5/5/2003. - Tin “S­u tÇm t¸c phÈm sö thi T©y Nguyªn”, “Nh÷ng ngµy v¨n ho¸ ViÖt Nam t¹i Nga” trªn t¹p chÝ QH, sè th¸ng 11/2002. §Ó t×m hiÓu kü d¹ng tin nµy, chóng t«i sÏ ph©n tÝch 3 tin ®¨ng trªn c¸c b¸o ND, TT-VH, VHCN (nh÷ng chi tiÕt quan träng nhÊt ®­îc in ®Ëm). VÝ dô 1: (Môc “V¨n ho¸ - V¨n nghÖ - ThÓ thao”, b¸o ND sè ra ngµy 25/8/2002) “ViÖt Nam dù triÓn l·m ¶nh “Di s¶n thÕ giíi cña UNESCO” t¹i NhËt B¶n”. TÝt trªn lµ mét c©u hoµn chØnh, ph¶n ¸nh ngay sù kiÖn chÝnh cña tin, ®¸p øng yªu cÇu n¾m b¾t th«ng tin cña ng­êi ®äc. Tin cã cÊu tróc theo h×nh tam gi¸c ng­îc (chi tiÕt quan träng nhÊt ®­îc ®Ó lªn ®Çu), th©u tin chØ cã 3 c©u. Trong c©u ®Çu tiªn, sù kiÖn chÝnh ®­îc lÆp l¹i nh­ng chi tiÕt h¬n so víi tÝt vµ tr¶ lêi ®­îc nh÷ng c©u hái quan träng vÒ th«ng tin: “Héi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh ViÖt Nam (Who) tham gia triÓn l·m ¶nh quèc tÕ” Di s¶n thÕ giíi cña UNESCO lÇn thø 10 (What) t¹i NhËt B¶n (Where). C©u thø hai, chñ yÕu nãi vÒ c¸c ®Ò tµi vµ ý nghÜa cña triÓn l·m ¶nh quèc tÕ t¹i NhËt B¶n. C©u cuèi cïng th«ng b¸o vÒ thÓ lÖ göi ¶nh dù thi. Ng«n ng÷ tin rÊt ng¾n gän nh­ng vÉn ®¶m b¶o ®Ó ng­êi ®äc hiÓu ®Çy ®ñ th«ng tin. CÊu tróc tin theo kiÓu tam gi¸c ng­îc, lµm cho ng­êi ®äc chó ý ngay ®Õn sù kiÖn chÝnh tõ ®Çu. Tuy lËp tr­êng, th¸i ®é cña ng­êi ®­a tin kh«ng thÓ hiÖn trùc tiÕp nh­ng qua c¸ch sö dông tõ ng÷ ta cã thÓ thÊy ng­êi ®­a tin ®· ®Ò cao vai trß cña c¸c nghÖ sÜ ViÖt Nam. Cô thÓ trong c©u “ViÖt Nam dù triÓn l·m ¶nh”, tõ “dù” t¹o ­u thÕ ®­êng hoµng chñ ®éng vµ quan träng cña nh÷ng nghÖ sÜ n­íc ta khi tham gia triÓn l·m ¶nh quèc tÕ. VÝ dô 2 (trong môc) “V¨n ho¸ trong n­íc trªn b¸o T-VH, sè ra ngµy 27/3/2001”. Tin kh«ng cã tÝt mµ ®­îc b¾t ®Çu b»ng mét ng÷ danh tõ in ®Ëm: “Liªn hoan ca nh¹c truyÒn thèng”. Toµn bé tin chØ cã mét c©u, tuy nhiªn vÉn ®­îc viÕt theo cÊu tróc kiÓu tam gi¸c ng­îc. Sù kiÖn “Liªn hoan ca nh¹c truyÒn thèng” chÝnh lµ ®iÒu quan träng nhÊt cña tin ®· ®­îc ®­a lªn ®Çu, tiÕp theo lµ c¸c th«ng tin kh¸c nh­: - Khi nµo? “trung tuÇn th¸ng 4/2001” - Do ai tæ chøc? “Trung t©m V¨n ho¸ quËn 10 (TP Hå ChÝ Minh)”. - Lý do tæ chøc? “Chµo mõng §¹i héi §¶ng vµ mõng lÔ kû niÖm ngµy miÒn Nam hoµn toµn gi¶i phãng”. Ng«n ng÷ trong tin ng¾n gän, nh­ng vÉn ®¶m b¶o cho ng­êi ®äc cã thÓ hiÓu ®Çy ®ñ th«ng tin. Trong tin, lËp tr­êng cña ng­êi ®­a tin còng ®­îc thÓ hiÖnqua nh÷ng tõ trong ®o¹n viÕt “tæ chøc chµo mõng §¹i héi §¶ng vµ mõng kû niÖm ngµy miÒn Nam hoµn toµn gi¶i phãng”. VÝ dô 3 (trong môc “Thêi sù v¨n nghÖ” trªn b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 18-21/4/2003, cña M.A). §©y còng lµ tin kh«ng cã tÝt mµ chØ b¾t ®Çu b»ng mét ng÷ danh tõ ®­îc in ®Ëm “Liªn hoan nghÖ thuËt tuång kh«ng chuyªn Hµ Néi”. Tin còng cã cÊu tróc theo h×nh tam gi¸c ng­îc víi néi dung chÝnh cña tin ®­îc ®­a lªn c©u ®Çu “Liªn hoan nghÖ thuËt tuång kh«ng chuyªn Hµ Néi ®­îc tæ chøc trong 2 ngµy 17-18/4/2003 t¹i Nhµ v¨n ho¸ huyÖn §«ng Anh”. C©u hai th«ng tin vÒ ®Ò tµi cña sù kiÖn “Ph¶n ¸nh vÒ x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸ míi”, vµ nãi vÒ c¸c ®¬n vÞ tham dù (24 ®¬n vÞ thuéc c¸c quËn huyÖn Hµ Néi ). C©u cuèi cïng th«ng tin vÒ c¸c gi¶i th­ëng sÏ ®­îc tao tÆng (huy ch­¬ng vµng, huy ch­¬ng b¹c). Tin nµy ®¸p øng yªu cÇu ng¾n gän, tõ ng÷ m¹ch l¹c, dÔ hiÓu cña thÓ lo¹i tin v¾n. Nh­ vËy, tin v¾n chØ cã môc ®Ých th«ng b¸o v¾n t¾t sù kiÖn ®· xÈy ra hoÆc s¾p xÈy ra trong cuéc sèng hµng ngµy hµng giê. Tin v¾n kh«ng cã lêi b×nh trùc tiÕp, ®ã còng lµ mét ®Æ ®iÓm cña tin v¾n ®Ó ph©n biÖt víi c¸c d¹ng tin kh¸c. 1.2. TÝn ng¾n: * §Þnh nghÜa: Theo thÇy §ç Xu©n Hµ “Tin ng¾n lµ tin cã ®é dµi trung b×nh kho¶ng 300 - 400 tõ, cã ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn kÕt cÊu cña tin (tÝt, mµo ®Çu, th©n tin, cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã ®o¹n kÕt), th«ng b¸o t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng chi tiÕt quan träng nhÊt cña sù kiÖn thêi sù nh­: chuyÖn g×? Khi nµo? ë ®©u? Ai lµm? Nh­ thÕ nµo? V× sao?... cßn cã thÓ th«ng b¸o cho c«ng chóng biÕt vÒ bèi c¶nh, qu¸ tr×nh, ý nghÜa cña sù kiÖn, thêi sù, nghÜa lµ ®­a ra mét sè chi tiÕt mang tÝnh chÊt gi¶i thÝch, b×nh luËn nh»m lµm râ h¬n b¶n chÊt cña sù kiÖn, nh­ng nh÷ng chi tiÕt nh­ vËy chiÕm tû träng kh«ng lín”(1) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n ThÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). S®d, tr.46. . §Þnh nghÜa trªn còng ®· nªu lªn ®Æc tr­ng cña thÓ lo¹i tin ng¾n. D­¬i ®©y, lµ mét sè tin ng¾n tiªu biÓu trªn 5 tê b¸o: - C¸c tin: “Bé ChÝnh trÞ ra chØ thÞ vÒ viÖc kû niÖm 990 n¨m Th¨ng Long - Hµ Néi”, vµ “Ch­¬ng tr×nh lÔ héi 990 n¨m Th¨ng Long - Hµ Néi” trªn t¹p chÝ QH sè th¸ng 10/2000. - C¸c tin: “LÇn ®Çu tiªn tr­ng bµy ®ñ bøc tranh s¬n kh¾c vÒ khu phè cæ Hµ Néi thÕ kû 19, vµ “B¶o tµng d©n téc häc tiÕp tôc x©y dùng nhµ R«ng Ba na, nhµ Hµ Nh×, vµ nhµ Ch¨m” trªn b¸o TT-VH sè ra ngµy 2/2/2001. - Tin: “T¨ng c­êng chØ ®¹o phong trµo “Toµn d©n ®oµn kÕt x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸” cña P.V b¸o ND, sè ra ngµy 17/8/2002. - C¸c tin: “Liªn hoan móa rèi chuyªn nghiÖp toµn quèc 2003” cña Thuý HiÒn trªn b¸o VHCN sè ra ngµy 22-24/4/2003, “N©ng cÊp më réng B¶o tµng Quang Trung” trªn b¸o VHCN sè ra ngµy 2-5/5/2003. Sau ®©y chóng t«i xin ph©n tÝch mét tin ng¾n tiªu biÓu. §ã lµ tin “Qu¶n lý vµ tæ chøc c¸c lÔ héi” cña P.V trªn b¸o ND, sè ra ngµy 26/8/2002. Tin cã dung l­îng kho¶ng 350 tõ, cã ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn kÕt cÊu cña tin (tÝt, më ®Çu, th©n tin kÕt luËn). §Ó ®¸p øng yªu cÇu n¾m ®­îc ngay néi dung th«ng tin ®­îc kÕt cÊu theo kiÓu h×nh tam gi¸c ng­îc. TÝt cña tin lµ mét ®éng ng÷ ng¾n gän “Qu¶n lý vµ tæ chøc tèt c¸c lÔ héi”. Trong phÇn më ®Çu tin ®· th«ng b¸o ng¾n gän vÒ sù kiÖn: “T¹i thµnh phè ViÖt Tr× (Phó Thä) (Where) ngµy 23/8 võa qua (When), Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin (Who) tiÕn hµnh s¬ kÕt c«ng t¸c qu¶n lý vµ tæ chøc lÔ héi n¨m 2000 (What)”. Trong phÇn th©n tin t¸c gi¶ ®· gi¶i thÝch nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc trong lÔ héi, ®ã lµ tÖ n¹n mª tÝn dÞ ®oan, hao phÝ tiÒn cña c«ng søc trong c¸c ho¹t ®éng lÔ héi... T¸c gi¶ ®· coi nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc ®ã lµ sù biÓu hiÖn nh÷ng “tµn d­ cña ý thøc hÖ phong kiÕn l¹c hËu”, vµ ®· kiÕn nghÞ “ChÝnh phñ ban hµnh c¸c v¨n b¶n cô thÓ xñ ph¹t vµ truy cøu t¸ch nhiÖm víi c¸c hµnh vi x©m h¹i luËt di s¶n v¨n ho¸”. Trong phÇn kÕt t¸c gi¶ nãi thªm: “Nh©n dÞp nµy, b¶y tËp thÓ vµ t¸m c¸ nh©n cã thµnh tÝch xuÊt s¾c trong qu¶n lý vµ tæ chøc lÔ héi ®­îc Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin tÆng b»ng khen”. Ng«n ng÷ tin ng¾n gän, dÔ hiÓu ®èi víi ng­êi ®äc T¸c gi¶ P.V ®· phª ph¸n “nh÷ng tµn d­ cña ý thøc hÖ phong kiÕn l¹c hËu” vµ ®ång t×nh víi viÖc “xö ph¹t vµ truy cøu tr¸ch nhiÖm” víi c¸c hµnh vi cã ¶nh h­ëng kh«ng tèt tíi c¸c lÖ héi truyÒn thèng. 1.3. Tin s©u hoÆc tin b×nh: * §Þnh nghÜa: ThÇy §ç Xu©n Hµ cho r»ng: “Tin s©u lµ lo¹i tin ph¶n ¸nh t­¬ng ®èi tû mØ, toµn diÖn sù kiÖn thêi sù Nhµ b¸o kh«ng chØ kh¸i qu¸t toµn bé sù kiÖn mµ cßn ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ sù kiÖn, tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, xu thÕ vËn ®éng, ý nghÜa, ¶nh h­ëng cña sù kiÖn ®Õn x· héi, qua ®ã gióp c«ng chóng hiÓu ®­îc b¶n chÊt cña sù kiÖn”(1) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n thÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). S®d, tr.48. . * §Æc ®iÓm: Còng theo thÇy §ç Xu©n Hµ “Tin s©u cã ®é dµi lín h¬n tin v¾n, tin ng¾n nh­ng l¹i nhá h¬n bµi b×nh luËn, bµi ph¶n ¸nh. Nã tr¶ lêi 5 c©u hái c¬ b¶n cña thÓ lo¹i tin nãi chung (What? When? Why? Where? Who? vµ c¸c c©u hái lµm râ h¬n ýnghÜa xu h­íng ph¸t triÓn cña sù kiÖn (t¸c ®éng ®Õn g×? hËu qu¶ ra sao)”(2) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n thÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). S®d, tr.48. Gåm 54 tin, trong ®ã b¸o ND cã 13 tin, TT-VH cã 11 tin, VHCN cã 8 tin, t¹p cÝ QH cã 12 tin, HT cã 10 tin. Sau ®©y lµ mét sè tin s©u ®iÓn h×nh trªn 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ: - Tin “NÆng t×nh ®Êt tæ” cña NguyÔn Minh Toµn, b¸o ND sè ra ngµy 15/3/1998. - Tin “§ªm l¨m v«ng gi÷a lßng Hµ Néi”, cña Ph¹m Lam, b¸o VHC sè tõ ngµy18-24/4/2003. - Tin “Festival Hµ Néi tourism”, t¹p chÝ HT, sè th¸ng 6-7/2001. - Tin “Festival HuÕ 2000: mét ho¹t ®éng v¨n ho¸” cña P.H, b¸o QH sè th¸ng 3/2000. Tin cã dung l­îng kho¶ng 600 tõ, cã ®ñ c¸c thµnh phÇn kÕt cÊu (tÝt, më ®Çu, th©n tin, phÇn kÕt). Tin nµy cã cÊu tróc theo kiÓu h×nh tam gi¸c ng­îc - sù kiÖn chÝnh ®­îc tËp trung ngay ë ®Çu tin, tiÕp theo ®­îc tËp trung ngay ë ®Çu tin, tiÕp theo lµ c¸c ®o¹n m« t¶, lµm næi bËt sù kiÖn ®· nªu. TÝt cña tin nµy lµ mét ng÷ danh tõ, nhÊn m¹nh ý nghÜa næi bËt cña tin. Trong phÇn më ®Çu t¸c gi¶ ®· ®em ®Õn cho ng­êi ®äc mét c¸i nh×n kh¸i qu¸t vÒ sù kiÖn: Sù kiÖn g×? (Festival HuÕ 2000), khinµo? (tõ 8 ®Õn 19/4/2000), Ai tæ chøc? (ViÖt Nam), cïng víi ai? (ChÝnh phñ Ph¸p). Trong phÇn nµy t¸c gi¶ cßn ®­a ra sù ®¸nh gi¸ vÒ ý nghÜa cña sù kiÖn: “kh«ng chØ lµ mét lÔ héi v¨n ho¸ nghÖ thuËt cã tÇm cì quèc gia vµ quy m« quèc tÕ mµ ®©y cßn lµ dÞp ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng, ®Æc s¾c cña ViÖt Nam g¾n víi c¸c ho¹t ®éng giao l­u quèc tÕ”. Trong phÇn th©n tin, t¸c gi¶ ®· th«ng b¸o vÒ nh÷ng ho¹t ®éng lÔ héi trong ph¹m vi Festival. PhÇn nµy cã thÓ chia lµm 3 ®o¹n: §o¹n 1: Sau c©u më ®Çu “Ch­¬ng tr×nh sÏ ph©n thµnh 4 phÇn víi c¸c ho¹t ®éng nghÖ thuËt vµ du lÞch diÔn ra song song”, t¸c gi¶ nãi vÒ nh÷ng ho¹t ®éng cô thÓ lµ: - Ch­¬ng tr×nh biÓu diÔn cña c¸c nghÖ sÜ Ph¸p - ViÖt t¹i khu §¹i Néi. - Ch­¬ng tr×nh v¨n nghÖ quÇn chóng t¹i c¸c tô ®iÓm v¨n ho¸ cña thµnh phè HuÕ. - Ch­¬ng tr×nh “§ªm héi cè ®«” khai m¸c Festival HuÕ 2000 t¹i Qu¶ng tr­êng Ngä M«n. - §ªm bÕ m¹c Festival víi héi hoa ®¨ng trªn s«ng Th­¬ng. §o¹n 2: Trong ®o¹n nµy t¸c gi¶ th«ng b¸o vÒ c¸c c«ng t¸c tæ chøc vµ chuÈn bÞ cho Festival nh­: n©ng cÊp, söa ch÷a, trïng tu, t«n t¹o mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc, di tÝch lÞch sö; hoµn thµnh hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng t¹i nh÷ng n¬i diÔn ra lÔ héi; chuÈn bÞ c¸c ch­¬ng tr×nh biÓu diÔn giao l­u nghÖ thuËt. §o¹n 3: Trong ®o¹n nµy t¸c gi¶ ®· ph¶n ¸nh c¸c ho¹t ®éng dl diÔn ra song song víi lÔ héi nh­: tham quan l¨ng tÈm, v­ên, c¸c di tÝch lÞch sö v¨n ho¸ HuÕ, tæ chøc du lÞch Èm thùc, ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ. ë cuèi ®o¹n t¸c gi¶ cã nhËn xÐt: “Festival HuÕ lµ mét ho¹t ®éng v¨n ho¸ du lÞch lín cã ý nghÜa cña thµnh phè HuÕ vµ ngµnh du lÞch ViÖt Nam trong n¨m nay”. Trong phÇn kÕt t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m, quan ®iÓm cña m×nh ®èi víi Festival HuÕ 2000: “Hy väng r»ng liªn hoan du lÞch nµy sÏ ®­îc tæ chøc th­êng nªn nh»m ®em ®Ðn cho bÇu b¹n 5 ch©u nh÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ riªng cña d©n téc ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi thÕ giíi, ®ång thêi còng hiÓu ViÖt Nam thùc sù trë thµnh “§iÓm ®Õn cña thiªn niªn kû míi”. Ng«n ng÷ trong tin kh¸ chau chuèt, ng¾n gän, vÝ dô c©u “Ch­¬ng tr×nh ®­îc tæ chøc mét c¸ch c«ng phu, võa mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc, ®ång thêi còng mang nh÷ng nÐt hiÖn ®¹i”. Víi kÕt cÊu hµi hoµ (c¸c ®o¹n trong tin cã dung l­îng ngang nhau vµ ®Ò cËp ®Õn c¸c chi tiÕt cô thÓ trong sù kiÖn) tin trªn ®· gióp ng­êi ®äc võa n¾m b¾t ®­îc nh÷ng ho¹t ®éng cña mét sù kiÖn lín, võa hiÓu mét c¸ch kh¸ s©u s¾c ý nghÜa cña sù kiÖn ®ã. 2. Bµi ph¶n ¸nh: * §Þnh nghÜa: Theo t¸c gi¶ TrÇn Quang “Bµi ph¶n ¸nh lµ thÓ lo¹i trong ®ã chñ ®Ò thêi sù ®­îc nghiªn cøu, ph©n tÝch trªn nh÷ng t­ liÖu cô thÓ lÊy trong ph¹m vi hÑp. Trong mét sè truêng hîp nãgièng víi thÓ lo¹i t­êng thuËt. Trong tr­êng hîp kh¸c l¹i cã yÕu tè cña ký sù, tiÓu luËn, tiÓu phÈm”(1) (2) TrÇn Quang. C¸c thÓ lo¹i chÝnh luËn b¸o chÝ. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000, tr. 10, 11. Bµi ph¶n ¸nh th­êng cã dung l­îng tõ 80 ®Õn 100 dßng in. * C¸c d¹ng bµi ph¶n ¸nh: Còng theo t¸c gi¶ TrÇn Quang cã “Bµi ph¶n ¸nh th«ng tin, bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch vµ bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò”(2). Sau ®©y lµ b¶ng thèng kª c¸c d¹ng bµi ph¶n ¸nh trªn b¸o ND, TT-VH, VHCN, t¹p chÝ QH vµ HT vÒ ®Ò tµi cña kho¸ luËn: C¸c d¹ng tin Bµi ph¶n ¸nh th«ng tin Bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch Bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò Tæng sè bµi ë mçi tê b¸o B¸o, t¹p chÝ “Nh©n d©n” 9 14 35 58 “ThÓ thao vµ V¨n ho¸” 5 11 29 45 “V¨n ho¸ Chñ nhËt” 6 18 15 40 “Quª h­¬ng” 7 13 35 58 “Heritage” 6 15 14 35 Tæng sè tin, bµi ë 5 tê b¸o 33 71 128 236 2.1. Bµi ph¶n ¸nh th«ng tin: * §Þnh nghÜa: Theo t¸c gi¶ TrÇn Quang th× bµi ph¶n ¸nh th«ng tin lµ lo¹i bµi “gÇn víi tin ng¾n h¬n c¶. Nh­ng nã kh¸c tin ng¾n lµ bao hµm mét m¶ng t­ liÖu réng h¬n, ph¸t triÓn tû mØ mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh”(1) TrÇn Quang. C¸c thÓ lo¹i chÝnh luËn b¸o chÝ. S®d, tr.11. . * §Æc ®iÓm:  Còng theo t¸c gi¶ TrÇn Quang “§iÒu chñ yÕu trong bµi ph¶n ¸nh th«ng tin lµ th«ng b¸o vÒ c¸c sù kiÖn ®­îc s¾p xÕp theo ®Ò tµi (tuy nhiªn, trong bµi ph¶n ¸nh lo¹i bµi nµy nhÊt thiÕt ph¶i ®­a ra sù ®¸nh gi¸ c¸c biÕn cè, c¸c hiÖn t­îng)”(2). Tæng sè bµi ph¶n ¸nh th«ng tin ë 5 tê b¸o lµ 33 bµi, cô thÓ lµ b¸o ND cã 9 bµi, TT-VH cã 5 bµi, VHCN cã 6 bµi, t¹p chÝ QH cã 7 bµi, HT cã 6 bµi. - Bµi “Nh÷ng m¸i nhµ t×nh th­¬ng” cña NguyÔn Mai H­¬ng, b¸o ND sè ra ngµy 17/7/2002. - Bµi “Khã hoµn thµnh ®óng tiÕn ®é” cña Thu S©m, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 22-24/4/2003. - Bµi “Festival HuÕ 2002 ch­¬ng nghÖ thuËt nhiÒu mÇu s¾c” cña HuÖ Dinh, t¹p chÝ QH, sè th¸ng 2/2002. - Bµi “Dßng chÈy ©m nh¹c” cña Ch©u Giang t¹p chÝ HT, sè th¸ng 3, 4/2000. - Bµi “B¸nh ch­ng x­a vµ nay” cña Hång H¹nh, b¸o TT-VH sè ra ngµy 16/1/2001. Cã thÓ coi bµi “Thanh niªn t×nh nguyÖn tham gia xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo” cña Vò Hång Kiªn trªn b¸o ND, sè ra ngµy 19/8/2002 lµ tiªu biÓu cho d¹ng bµi ph¶n ¸nh th«ng tin. Bµi nµy cã kho¶ng h¬n 500 tõ, cã ®ñ c¸c phÇn cña kÕt cÊu (tÝt, më ®Çu, th©n bµi, kÕt luËn). TÝt lµ mét c©u hoµn chØnh ph¶n ¸nh chñ ®Ò chÝnh cña bµi. Trong phÇn më ®Çu, t¸c gi¶ ®­a ra nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t vÒ “nh÷ng ®ãng gãp thiÕt thùc” cña §oµn TNCS Hå ChÝ Minh ®Ó thùc hiÖn chñ tr­¬ng “xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo” cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, Nh­ng ho¹t ®éng ®ã “®· ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ, gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n vïng nghÌo”. ë phÇn th©n bµi t¸c gi¶ ®­a ra nh÷ng th«ng tin vÒ ho¹t ®éng chñ yÕu cña ch­¬ng tr×nh “Thanh niªn t×nh nguyÖn tham gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo”. Th©n bµi ®­îc chia lµm 4 ®o¹n: §o¹n 1: Ho¹t ®éng t×nh nguyÖn x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vÒ ®iÖn, ®­êng, tr­êng, tr¹m. T¸c gi¶ ®· ®¸nh gi¸ c¸c ho¹t ®éng ®ã lµ “t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì ®ång bµo vïng d©n c­ nghÌo ®i l¹i dÔ dµng, t¹o thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn v¨n ho¸, kinh tÕ - x· héi”. §o¹n 2: Ho¹t ®éng båi d­ìng n©ng cao n¨ng lùc cho c¸n bé §oµn ë c¸c huyÖn, tØnh nghÌo vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, gãp phÇn “n©ng cao n¨ng xuÊt hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh”. §o¹n 3: Ho¹t ®éng tæ chøc c¸c cuéc quyªn gãp, ñng hé tiÒn ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh v¨n ho¸ ë c¸c vïng nghÌo. §o¹n 4: Ho¹t ®éng triÓn khai chiÕn dÞch thanh niªn t×nh nguyÖn hÌ víi hµng chôc ngh×n b¹n trÎ tham gia. Næi bËt trong ®o¹n lµ “hµng tr¨m y, b¸c sÜ víi søc trÎ, nhiÖt huyÕt ®· vµ ®ang lµm viÖc hÕt m×nh ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n. Hä dÇn dÇn trë thµnh con, em th©n tiÕt cña tõng gia ®×nh ë c¸c ®Þa ph­¬ng nµy”. Trong phÇn kÕt luËn, t¸c gi¶ hoan nghªnh c¸c “ho¹t ®éng phong phó, hiÖu qu¶ thiÕt thùc cña TW §oµn, vµ ®­a ra ®¸nh gi¸ nh­ sau: “phong trµo ®· kh¬i dËy ngän löa nhiÖt t×nh trong c¸c b¹n trÎ, ®ång thêi còng rÌn luyÖn ý chÝ v­ît khã, tinh thÇn hÕt m×nh v× céng ®ång cña thÕ hÖ thanh niªn ngµy nay”. Th«ng tin sù kiÖn trong bµi võa chÝnh x¸c (th«ng qua c¸c sè liÖu nh­ “tu bæ 174km, ®­êng liªn th«n, liªn x·, ®¶m nhiÖm h¬n 3000 c«ng tr×nh thanh niªn”; “xo¸ h¬n 6000 cÇu khØ, b¾c míi gÇn 4000 cÇu b¸n kiªn cè...” l¹i võa cô thÓ (“trong thêi gian tíi, dù kiÕn cã thªm 1000 c©y cÇu sÏ ®­îc x©y dùng t¹i 14 tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §«ng Nam Bé”). Qua nh÷ng tõ: ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ trong c¸c ®o¹n vµ kÕt luËn, ta cã thÓ thÊy lËp tr­êng cña t¸c gi¶ lµ nhiÖt t×nh ñng hé phong trµo “Thanh niªn t×nh nguyÖn”. Bµi “Thanh niªn t×nh nguyÖn tham gia xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo” cã ®ñ mäi yÕu tè cña mét bµi ph¶n ¸nh th«ng tin. Bµi nµy ®­a ra mét chuçi sù kiÖn, sù viÖc víi c¸c ®Æc ®iÓm cô thÓ, kÌm theo sù nhËn xÐt cña t¸c gi¶. 2.2. Bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch: * §Þnh nghÜa: Theo t¸c gi¶ TrÇn Quang “§©y lµ d¹ng bµi ph¶n ¸nh ®ßi hái ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nguyªn nh©n g©y ra sù kiÖn, hiÖn t­îng ®­îc ph¶n ¸nh trong bµi. ViÖc ph©n tÝch c¸c mèi liªn hÖ nh©n qu¶ gi÷a c¸c sù kiÖn sÏ ®­a ng­êi ®äc ®Õn nh÷ng kÕt luËn nhÊt ®Þnh. B»ng c¸ch ®ã, bµi b¸o chØ ra b¶n chÊt, ý nghÜa cña nh÷ng hiÖn t­îng ®­îc ®Ò cËp”(1) TrÇn Quang. C¸c thÓ lo¹i chÝnh luËn b¸o chÝ. S®d, tr.13. . Sè bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch vÒ ®Ò tµi kho¸ luËn trªn 5 tê b¸o lµ 71 bµi. Trong ®ã b¸o ND cã 14 bµi, TT-VH cã 11 bµi, VHCN cã 18 bµi vµ t¹p chÝ QH cã 13 bµi, VHCN cã 18 bµi vµ t¹p chÝ QH cã 13 bµi, HT cã 15 bµi. D­íi ®©y lµ mét sè bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch hay trªn 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ. §ã lµ c¸c bµi: - “Sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c héi tr­êng” cña NguyÔn Quang TÝnh, b¸o ND sè ra ngµy 21/8/2002. - “NhuËn bót sÏ t¨ng gÊp ®«i” cña Chu Thu H»ng, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 2-5/5/2003. - “Gia phong c¸c gia ®×nh nhµ nho” cña GS Phan Ngäc, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 9-12/3/2003. - “Tranh Hµng Trèng vµ tranh §«ng Hå. §«i ®iÒu c¶m nhËn sù kh¸c biÖt” cña NguyÔn H÷u Giíi, t¹p chÝ QH sè th¸ng 1/2001. D­íi ®©y chóng t«i sÏ ph©n tÝch bµi “xung quanh viÖc trao gi¶i th­ëng Th¨ng Long: Cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp?” cña TrÇn L­u, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 6-8/5/2003. Bµi cã dung l­îng kho¶ng h¬n 550 tõ, cã ®ñ c¸c phÇn kÕt cÊu (tÝt, më ®Çu, th©n bµi, kÕt luËn). TÝt cña bµi ®­îc cÊu t¹o ë d¹ng c©u hái nghi vÊn “Cßn nhiÒu bÊt cËp?”, ®©y còng lµ c¸ch ®Ó thu hót sù chó ý cña ®éc gi¶. Trong phÇn më ®Çu t¸c gi¶ ®­a ra sù kiÖn cã vÊn ®Ò: “Kh«ng hiÓu v× lý do g× mµ Héi ®ång thi ®ua khen th­ëng thµnh phè Hµ Néi (c¬ quan trùc tiÕp qu¶n lý trao gi¶i th­ëng Th¨ng Long) kh«ng th«ng b¸o trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vÒ viÖc trao gi¶i th­ëng Th¨ng Long 2002 - gi¶i th­ëng lín nhÊt trªn c¶ 3 lÜnh vùc (khoa häc c«ng nghÖ, v¨n häc - nghÖ thuËt vµ qu¶n lý? lÔ trao gi¶i th­ëng “diÔn ra” kh¸ lÆng lÏ vµ hÇu nh­ kh«ng xuÊt hiÖn trªn c¸c trang b¸o”. Thªm vµo ®ã lµ sù thay ®æi vÒ thêi h¹n trao gi¶i th­ëng (gi¶i th­ëng Th¨ng Long ®­îc trao 2 n¨m mét lÇn theo th«ng lÖ nh­ng lÇn nµy kÐo dµi 4 n¨m (tõ 1998 ®Õn 2002). PhÇn th©n bµi ®­îc chia lµm hai ®o¹n, gi¶i thÝch nguyªn nh©n g©y ra sù kiÖn trªn. §o¹n 1: T¸c gi¶ cho biÕt: “së dÜ gi¶i th­ëng Th¨ng Long n¨m 200 kh«ng ®­îc trao lµ v× cã mét sè “trôc trÆc” trong viÖc xÐt vµ trao gi¶i th­ëng cho t¸c phÈm Hå Quý Ly cña nhµ v¨n NguyÔn Xu©n Kh¸nh”. Khóc m¾c chÝnh cña viÖc nµy lµ do “nh÷ng cuéc tranh c·i” trªn c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, do bÊt ®ång quan ®iÓm gi÷a Héi ®ång t­ vÊn (kh«ng t¸n thµnh trao gi¶i cho t¸c phÈm Hå Quý Ly) víi Héi ®ång thi ®ua thµnh phè Hµ Néi (ñng hé trao gi¶i cho t¸c phÈm Hå Quý Ly). Sù kiÖn nµy ®· g©y x«n xao d­ luËn bëi “§ã lµ ®iÒu mµ theo nhiÒu ng­êi lµ v« lý”. §o¹n 2: T¸c gi¶ nãi vÒ t×nh h×nh “xung ®ét gi÷a Héi ®ång t­ vÊn vµ Héi ®ång thi ®ua”. T¸c gi¶ cho biÕt: “D­êng nh­ lu«n cã sù “xung ®ét gi÷a c¸c l¸ phiÕu xÐt gi¶i th­ëng trong Héi ®ång t­ vÊn vµ Héi ®ång thi ®ua”. Trong ®o¹n nµy t¸c gi¶ còng ®· th«ng b¸o vÒ mét cuéc xung ®ét míi gi÷a hai héi ®ång trªn. §ã lµ viÖc xÐt trao gi¶i th­ëng cho t¸c phÈm §µi t­ëng niÖm c¸c chiÕn sÜ c¸ch m¹ng nhµ Ho¶ Lß (®­îc héi ®ång t­ vÊn bá phiÕu cao nhÊt giai ®o¹n 2001 - 2002) nh­ng l¹i chØ ®­îc biÓu d­¬ng. Trong phÇn kÕt luËn, t¸c gi¶ ®· nªu nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khóc m¾c gi÷a hai héi ®ång xÐt duyÖt gi¶i th­ëng Th¨ng Long: rót kinh nghiÖm tõ nh÷ng sù kiÖn trao gi¶i n¨m 2002, “Héi ®ång thi ®ua thµnh phè nªn phèi hîp chÆt chÏ vµ trao “thùc quyÒn” cho Héi ®ång t­ vÊn xÐt gi¶i th­ëng (n¬i tËp trung nh÷ng nhµ nghiªn cøu, khoa häc ®Çu ngµnh vµ uy tÝn trªn c¸c lÜnh vùc)”. Ng«n ng÷ cña t¸c gi¶ trong bµi ph¶n ¸nh ng¾n gän nh­ng l¹i chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè hµi h­íc. VÝ dô nh­ t¸c gi¶ sö dông mét sè tõ thËm x­ng ®Ó trong ngoÆc kÐp: “diÔn ra”, “trôc trÆc”, “lÖch pha”, “xung ®ét”, “thùc quyÒn”. §iÒu nµy chøng tá r»ng trong bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn râ mét phong c¸ch riªng. Trong bµi ph¶n ¸nh ph©n tÝch nµy t¸c gi¶ võa th«ng tin vÒ c¸c sù kiÖn l¹i võa sù ®¸nh gi¸, ph©n tÝch c¸c sù kiÖn ®ã, ®· lý gi¶i nguyªn nh©n cña sù kiÖn vµ gióp c«ng chóng hiÓu râ vÊn ®Ò cèt lâi cña sù kiÖn. 2.3. Bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò: * §Þnh nghÜa: Theo t¸c gi¶ TrÇn Quang. Bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò lµ lo¹i bµi ph¶n ¸nh ®ßi hái t¸c gi¶ ph¶i nghiªn cøu hiÖn thùc kh¸ch quan mét c¸ch s©u s¾c, chi li h¬n. Th«ng qua c¸c tµi liÖu t¸c gi¶ cã hÓ nªu nh÷ng vÊn ®Ò míi, kiÕn nghÞ c¸ch gi¶i quyÕt chóng(1) Theo cuèn: C¸c thÓ lo¹i chÝnh luËn b¸o chÝ cña TrÇn Quang. S®d, tr.14 . ViÕt vÒ v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam, trªn 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ cã 128 bµi, trong ®ã b¸o ND cã 35 bµi, TT-VH cã 29 bµi, VHCN cã 15 bµi, t¹p chÝ QH cã 35 bµi, HT cã 14 bµi. Sau ®©y lµ mét sè bµi tiªu biÓu cho d¹ng bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò trªn 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ: - Bµi “An toµn ¨n uèng” cña VQ, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 18-21/4/2003. - Bµi “Nh¹c cung ®×nh HuÕ - mét lo¹i h×nh ©m nh¹c truyÒn thèng ®Æc s¾c ë ViÖt Nam”, t¹p chÝ QH sè th¸ng 11/2002. - Bµi “Sù chuÈn mùc trong c¸ch nh×n m«i tr­êng v¨n ho¸” cña PGS Tr­êng L­u, b¸o ND sè ra ngµy 10/6/2002. - Bµi “Y MiÕu - mét di tÝch lÞch sö ®ang bÞ chiÕm dông” cña TrÇn Minh, b¸o TT-VH sè ra ngµy 13/3/2001. D­íi ®©y, chóng t«i xin ph©n tÝch bµi “CÇn biÖn ph¸p m¹nh, tiÕn tíi dÑp bá hoµn toµn vÊn ®Ò mª tÝn dÞ ®oan” cña Cao H÷u TrÝ, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 18-21/4/2003. Bµi cã dung l­îng kho¶ng h¬n 700 tõ, cã ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn cÊu tróc (tÝt, më ®Çu, th©n bµi, kÕt luËn). Chñ ®Ò cña bµi lµ nªu vÊn ®Ò vµ ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt nh÷ng tiªu cùc trong ho¹t ®éng tÕ lÔ. TÝt cña tin lµ mét ®éng danh tõ kh¸ dµi, biÓu ®¹t bao qu¸t néi dung vÊn ®Ò trong bµi. Trong phÇn më ®Çy, t¸c gi¶ ®Ò cao nh÷ng ý nghÜa truyÒn thèng cña ®¹o PhËt vµ phª ph¸n nh÷ng kÎ lîi dông PhËt gi¸o lµm nh÷ng ®iÒu tiªu cùc. PhÇn th©n bµi chia lµm 4 ®o¹n, ph¶n ¸nh viÖc lÔ b¸i cña nh©n d©n vµ nãi vÒ ý nghÜa tèt ®Ñp cña ®¹o PhËt. §o¹n 1: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ lÞch sö PhËt gi¸o ë ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· trÝch dÉn “§iÒu v¨n kh¸nh thµnh chïa L©m” cña Hoµ Th­îng ThÝch Thanh Tø: “PhËt gi¸o ViÖt Nam tõ ®©y (tõ ®êi nhµ NguyÔn) trë thµnh thuÇn tÝn ng­ìng. Mµ tÝn ng­ìng vµ mª tÝn dÞ ®oan chØ c¸ch nhau bøc rÌm”. §o¹n 2: T¸c gi¶ ph¶n ¸nh c¸c biÓu hiÖn tiªu cùc trong tÕ lÔ “tõ B¾c chÝ Nam” ë nhiÒu chïa, cña nhiÒu t¨ng ni phËt tö. Cô thÓ nh­: cóng sao gi¶i h¹n, cóng thÊt tuÇn, cóng trai t¨ng ë nhµ, ë chïa mçi lÇn “cóng kho¸n” tõ 10 ®Õn 20/30 triÖu ®ång, thËm chÝ cã thÇy cßn ®ßi “m¸y ®iÖn tho¹i di ®éng”. T¸c gi¶ còng nªu ra nh÷ng hËu qu¶ nh­: l·ng phÝ tiÒn b¹c, lµm « nhiÔm m«i tr­êng. Theo nhËn ®Þnh cña t¸c gi¶, nh÷ng ho¹t ®éng lÔ b¸i ®ã lµm tèn kÐm “bÇn cïng ho¸ d©n chóng, cßn nãi g× ®i tu ®Ó ®é chóng sinh”. §o¹n 3: T¸c gi¶ ph¶n ¸nh c¸i nh×n ®au xãt cña c¸c phËt tö ch©n chÝnh qua lêi cña Hoµ th­îng ThÝch Thanh Tø: “§¹o PhËt lµ ®¹o gi¸c ngé, nÕu tu sÜ ®¹o PhËt mµ kh«ng biÕt gi¸c ngé, gi¶i tho¸t lµ g×, mµ chØ d¹y chuyÖn cóng kÝnh, t¸n tông, Êu chó ®Ó xua ®uæi tµ ma th× cßn g× lµ ®¹o PhËt”. ViÖc t¸c gi¶ dÉn lêi cña vÞ hoµ th­îng nµy ®· lµm t¨ng kh¶ n¨ng thuyÕt phôc cña bµi ®èi víi c«ng chóng. §o¹n 4: T¸c gi¶ nãi vÒ mèi quan hÖ cña ®¹o PhËt ViÖt Nam víi “viÖc gi¸o dôc con ng­êi trong x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn tèt ®Ñp h¬n”. §ã lµ cïng môc tiªu x©y dùng “§éc lËp, d©n téc, ®¹i chóng, Chñ nghÜa x· héi”. T¸c gi¶ viÕt: “t«i tin lµ dÑp bá ®­îc vÊn ®Ò mª tÝn dÞ ®oan kh«ng khã. Song ®©y lµ vÊn ®Ò kh«ng ph¶i dÔ dµng, v× nã b¸m rÕ qu¸ s©u”. Trong phÇn kÕt luËn t¸c gi¶ ®· ®Ò nghÞ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc, Quèc héi vµ ChÝnh phñ cã nh÷ng biÖn ph¸p chÊn chØnh, h¹n chÕ, tiÕn tíi dÑp bá hoµn toµn vÊn ®Ò mª tÝn dÞ ®oan nh­: cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p m¹nh; chØnh ®èn l¹i viÖc hµnh ®¹o, tu tËp trong PhËt gi¸o, ph¶i cã ®æi míi trong PhËt gi¸o, x©y dùng bé luËt vÒ ho¹t ®éng t«n gi¸o. Ng«n ng÷ trong bµi kh¸ linh ho¹t, võa chÆt chÏ (trong c¸c lêi nhËn xÐt) l¹i võa sinh ®éng (trong khi m« t¶ hiÖn t­îng b»ng nhiÒu tõ thuéc d¹ng v¨n nãi nh­: “chø”, “®ñ trß”, “c¸c thÇy cßn”, “mµ thùc tÕ”, “miÔn sao”, “lµ ®­îc”...). LËp tr­êng, quan ®iÓm cña t¸c gi¶ trong bµi rÊt râ rµng, thÓ hiÖn sù c«ng phÉn cña t¸c gi¶ tr­íc tÖ n¹n mª tÝn dÞ ®oan: “PhËt tö mª muéi thùc hiÖn ®Ó thu ®­îc nhiÒu tiÒn lµ ®­îc, kiÓu nµy lµm tèn kÐm, bÇn cïng ho¸ d©n chóng, cßn nãi g× ®i tu ®Ó ®é chóng sinh”, “Tr­íc m¾t cÊp b¸ch cÇn t¹m thêi ®­a ra mét v¨n b¶n h¹n chÕ chÊn chØnh, dÑp bá vÊn ®Ò ho¹t ®éng, hµnh nghÒ mª tÝn dÞ ®oan”. Trong bµi ph¶n ¸nh nªu vÊn ®Ò nµy, t¸c gi¶ ®· viÕt b»ng mét lêi v¨n m¹ch l¹c, râ rµng, rÊt gÇn gòi víi cuéc sèng. ChÝnh h×nh thøc ng«n ng÷ nµy ®· dÉn d¾t ng­êi ®äc t×m hiÓu râ vÊn ®Ò mµ bµi b¸o ®Æt ra. 3. Ký ch©n dung: * §Þnh nghÜa: T¸c gi¶ §øc Dòng ®· viÕt: “Ký ch©n dung lµ mét thÓ ký b¸o chÝ mµ ®èi t­îng ph¶n ¸nh lµ nh÷ng con ng­êi cã thËt, tiªu biÓu cho mét vÊn ®Ò hoÆc mét khÝa c¹nh nµo ®ã mang tÝnh thêi sù, g¾n víi nh÷ng hµnh ®éng, viÖc lµm cô thÓ trong nh÷ng t×nh huèng hoÆc hoµn c¶nh ®iÓn h×nh víi bót ph¸p ®Æt t¶ vµ th¸i ®é thÈm ®Þnh døt kho¸t cña t¸c gi¶”(1) (2) §øc Dòng. S¸ng t¹o t¸c phÈm b¸o chÝ. S®d, tr.213. . * §Æc ®iÓm: Thao t¸c gi¶ §øc Dòng “trong t­¬ng quan so s¸nh víi nh÷ng thÓ lo¹i b¸o chÝ kh¸c, ký ch©n dung lµ thÓ lo¹i cã thÕ m¹nh trong viÖc miªu t¶ con ng­êi th«ng qua ng«n tõ, bót ph¸p giµu chÊt v¨n häc”(2). KÕt cÊu cña t¸c phÈm ký ch©n dung theo t¸c gi¶ §øc Dòng cã 4 phÇn c¬ b¶n lµ: - T¹o bèi c¶nh chung ®Ó cho nh©n vËt xuÊt hiÖn. - §Æc t¶ nÐt næi bËt nhÊt trong tÝnh c¸ch hay phÈm chÊt cña ®èi t­îng. - Khai th¸c qu¸ khø ®Ó c¾t nghÜa, lý gi¶i nh÷ng phÈm chÊt hiÖn t¹i cña ®èi t­îng. - §­a ra lêi thÈm ®Þnh cuèi cïng cña t¸c gi¶ vÒ ®èi t­îng. Nh­ vËy, ®èi t­îng ph¶n ¸nh chñ yÕu cña thÓ lo¹i nµy lµ nh÷ng con ng­êi cã thËt, tiªu biÓu ®¸p øng yªu cÇu th«ng tin thêi sù. ChÝnh v× ®Æc ®iÓm vµ ý nghÜa trªn mµ ký ch©n dung cã ­u thÕ khi th«ng tin vÒ nh÷ng con ng­êi tiªu biÓu cho viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng trong thêi kú ®æi míi. ThÓ lo¹i nµy cã sè l­îng lµ 130 bµi, trong ®ã b¸o ND cã 23 bµi, b¸o TT-VH cã 50 bµi, VHCN cã 19 bµi, T¹p chÝ QH cã 27 bµi, t¹p chÝ HT cã 21 bµi. D­íi ®©y lµ mét sè bµi ký ch©n dung tiªu biÓu trªn 5 tê b¸o: - Bµi “Mét tµi n¨ng héi ho¹” cña Quèc Tr­êng, b¸o ND, sè ra ngµy 16/1/2000. - Bµi “GÆp gì nh÷ng ng­êi con quª h­¬ng” cña HuyÒn YÕn, t¹p chÝ QH sè th¸ng 5/1999. - Bµi “Tû phó chèi chÝt” cña Y Nguyªn, b¸o TFVH sè ra ngµy 27/12/2002. - Bµi “NghÖ nhËn lµng Hå” cña Eric thiel, t¹p chÝ HT, sè th¸ng 9, 10/2002. Sau ®©y chóng t«i sÏ ph©n tÝch kü bµi “NSND Qu¸ch ThÞ Hå - hoµi niÖm vµ tr¨n trë” cña NguyÔn ThÞ Mü Dung, b¸o TT-VH sè ra ngµy 11/1/2000. Bµi cã dung l­îng kho¶ng h¬n 900 tõ, cã ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn cÊu tróc (tÝt, më ®Çu, th©n bµi, kÕt luËn). TÝt cña bµi ng¾n gän nh­ng ®· giíi thiÖu ®Çy ®ñ tªn nh©n vËt, nÐt tÝnh c¸ch tiªu biÓu cña nh©n vËt “NSND Qu¸ch ThÞ Hå - hoµi niÖm vµ tr¨n trë”. Trong phÇn më ®Çy t¸c gi¶ nãi vÒ viÖc ®i t×m nh©n vËt: “T«i t×m ®Õn kh¸ dÔ dµng” bëi cô Qu¸ch lµ mét nghÖ sÜ ®­îc nh©n d©n coi träng. §iÒu ®ã thÓ hiÖn qua c¸ch gäi cña Bµ hµng n­íc khi chØ ®­êng: “§ã ®ã, nhµ bµ l·o nghÖ sÜ trong ®ã”. T¸c gi¶ ®· giíi thiÖu nh©n vËt “n»m trªn chiÕc gi­êng hÑp”, vµ c©u nãi ®Çu tiªn cña cô khi gÆp t¸c gi¶ “§¸p l¹i lêi chµo cña t«i, ai nãi nh­ tr¸ch: §· t­ëng kh«ng gÆp l¹i n÷a. Tri ©m ¬i lµ tri ©m!”. PhÇn th©n bµi thuËt l¹i cuéc trß chuyÖn gi÷a t¸c gi¶ víi nh©n vËt vÒ ca trï vµ vÒ cuéc sèng cña nh©n vËt. Trong phÇn nµy, t¸c gi¶ ®· sö dông nghÖ thuËt ®Æc t¶ ®Ó lµm næi bËt thÇn th¸i cña n÷ NSND 90 tuæi nµy. Nô c­êi cña NSND Qu¸ch ThÞ Hå ®­îc ®Æc t¶ nhiÒu lÇn: “Bµ l·o 90 tuæi c­êi hãm hØnh(...) Bµ l·o nghÖ sÜ cµng nghe, g­¬ng mÆt cµng t­¬i s¸ng r¹ng rì (...) Cô c­êi hãm hØnh vµ rÇu rÇu nh­ pha mét chót nuèi tiÕc”. H×nh ¶nh nô c­êi cña cô Qu¸ch ®­îc t¸c gi¶ m« t¶ xen lÉn víi viÖc nãi vÒ hoµn c¶nh khã kh¨n cña cô: “HiÖn cô ph¶i sèng nhê vµo ®ång l­¬ng h­u cña chÞ con g¸i ót”. ViÖc nµy ®· g©y Ên t­îng m¹nh cho ng­êi ®äc, khiÕn hä hiÓu h¬n nçi lßng “hoµi niÖm vµ tr¨n trë” cña cô Qu¸ch vÒ nghÖ thuËt ca trï. Trong phÇn th©n bµi, t¸c gi¶ ®· kÓ vÒ c¸c n­íc quan träng trong sù nghiÖp ca trï cña cô Qu¸ch: Khi ®Êt n­íc cßn d­íi ¸ch phong kiÕn, cô Qu¸ch ®· ®­îc ®¸nh gi¸ lµ “NghÖ sÜ ca trï sè 1”, sau nµy cô ®­îc Nhµ n­íc ta phong danh hiÖu cao quý, “NghÖ sÜ nh©n d©n”. Cô Qu¸ch ThÞ Hå ®· ®­îc gi¶i th­ëng xuÊt s¾c ë diÔn ®µn ©m nh¹c Ch©u ¸ tæ chøc t¹i B×nh Nh­ìng, viÖc nµy “®· ®­a l¹i vinh quang cho nghÖ thuËt ca trï ViÖt Nam nãi chung vµ niÒm h¹nh phóc lín lao kh«n cïng cña b¶n th©n cô”. Qu¸ khø cña cô Qu¸ch cßn ®­îc nh¾c tíi qua cuéc héi ngé gi÷a cô víi «ng NguyÔn H­u TuyÕt - mét nhµ th¬, mét l­¬ng y gia truyÒn, mét ng­êi viÕt lêi ca trï sè mét. Theo lêi kÓ cña cô Qu¸ch, th©n mÉu cña «ng TuyÕt ®· c¶m v× tµi mµ nhËn cô lµm con g¸i ®ì ®Çu. H×nh ¶nh cô Qu¸ch trong bµi lu«n lu«n ®­îc t¸c gi¶ g¾n liÒn víi ca trï. MÆc dï “tay vÞn vµo giãng tre, ®­îc ®ãng däc thµnh gi­êng (cho khái ng·)” nh­ng khi “®­îc nghe l¹i tiÕng h¸t cña b¹n tri ©m vµ tiÕng h¸t, tiÕng ph¸ch nhuÇn nhuyÔn trÎ trung cña chÝnh m×nh mét thêi... cô trë nªn phÊn chÊn: “T«i t­ëng nh­ m×nh trÎ l¹i ®­îc vµi m­¬i tuæi””, Giäng h¸t cña cô ë tuæi 90 vÉn lµm t¸c gi¶ nh­ “mª ®i v× giäng cô vÉn hay vµ rµnh rät l¾m”. Cã lÏ qu¸ khø “Sinh nghÒ tö nghiÖp” lµ nguyªn nh©n duy nhÊt lµm cho søc sèng ca trï vÉn m¹nh mÏ trong cô Qu¸ch. Trong phÇn cña bµi, t¸c gi¶ ®· bµy tá “sù c¶m th«ng s©u s¾c víi nçi tr¨n trë cña NSND Qu¸ch ThÞ Hå: “Ng­êi m×nh biÕt vÒ ca trï cßn qu¸ Ýt. Vµ ng­êi h¸t ®­îc ca trï trong líp trÎ thËt lµ cßn hiÕm hoi qu¸”. Trong bµi, t¸c gi¶ ®· sö dông nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau nh­ miªu t¶ (ho¹t ®éng, cö chØ, lêi nãi, vÎ mÆt cña nh©n vËt), håi t­ëng (®o¹n cô Qu¸ch nhí vÒ thuë “con ®µo, c« h¸t trong con m¾t khinh thÞ”, nhí vÒ t×nh b¹n ®Æc biÖt cña cô víi nghÖ sÜ NguyÔn H÷u TuyÕt, so s¸nh (vÝ cô Qu¸ch víi T©y Thi, vÝ NguyÔn H÷u TuyÕt víi Ph¹m Lîi). C¸i “t«i” t¸c gi¶ trong bµi ®­îc béc lé qua c¸ch s¾p xÕp, lùa chän, nhÊn m¹nh c¸c chi tiÕt theo mét trËt tù logÝc ®Ó lµm næi bËt h×nh t­îng nh©n vËt. Lêi b×nh cña t¸c gi¶ ng¾n gän, ®i th¼ng vµo vÊn ®Ò chÝnh yÕu nhÊt (“T«i còng thÊy ¸i ng¹i cho cô”, “giäng cô h¸t bÈn hay vµ rµnh rät l¾m”). VÝ dô trªn ®©y ®· cho chóng ta thÊy ®­îc thÕ m¹nh cña thÓ lo¹i ký ch©n dung lµ cã thÓ ph¶n ¸nh con ng­êi rÊt sèng ®éng (c¶ vÒ ngo¹i h×nh, hµnh ®éng, cö chØ lÉn t©n hån, t×nh c¶m) so víi c¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ kh¸c. 4. Phãng sù: * §Þnh nghÜa: T¸c gi¶ §øc Dòng cho r»ng: “Phãng sù lµ mét thÓ lo¹i ®øng gi÷a v¨n häc vµ b¸o chÝ, cã kh¶ n¨ng tr×nh bµy, diÔn t¶ nh÷ng sù kiÖn, con ng­êi, t×nh huèng ®iÓn h×nh trong mét qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn d­íi d¹ng mét bøc tranh toµn c¶nh, võa kh¸i qu¸t, võa chi tiÕt, sèng ®éng víi vai trß quan träng cña nh©n vËt trÇn thuËt vµ bót ph¸p linh ho¹t, ng«n ng÷ giµu chÊt v¨n ho¸”(1) §øc Dòng. C¸c thÓ ký b¸o chÝ. S®d, tr.83. . * §Æc ®iÓm cña phãng sù: Theo t¸c gi¶ §øc Dòng, “§iÓm noØo bËt cña phãng sù so víi c¸c thÓ lo¹i b¸o cÝ kh¸c lµ nã cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc moät c¸ch cã bÒ dÇy vµ chiÒu s©u d­íi d¹ng mét bøc tranh nãng báng h¬i thë cña ®êi sèng hiÖn thùc”(1) §øc Dung. S¸ng t¹o t¸c phÈm b¸o chÝ. S®d, tr.177. . Tæng sè bµi phãng sù trªn 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ lµ 80 bµi, trong ®ã b¸o ND cã 8 bµi, TT-VH cã 15 bµi, VHCN cã 36 bµi, t¹p chÝ QH cã 13 bµi, HT cã 8 bµi. D­íi ®©y lµ nh÷ng bµi phãng sù trªn tiªu biÓu nhÊt. 5 tê b¸o: - Bµi “ChuyÖn t×nh nghÜa ë mét lµng phong” cña NguyÔn Kh«i, b¸o ND sè ra ngµy 2/6/2002. - Bµi “LÇn theo gia ph¶ ®Ó nhËn hä hµng” cña DP, b¸o TT-VH sè ra ngµy 13/3/2001. - Bµi “Khi Nhµ v¨n ho¸ thµnh... c«ng x­ëng” cña NguyÔn Hoµ, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 22-24/4/2003. - Bµi “§i ¨n mï... d©n chñ” cña Tr­êng §iÖn Th¾ng, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 29-30/2002. Sau ®©y chóng t«i sÏ ph©n tÝch mét bµi phãng sù ®iÒu tra, ®ã lµ bµi “N¬i “ho¸ kiÕp” nh÷ng ng«i nhµ sµn d©n téc” cña T©n Linh, b¸o VHCN sè ra tõ ngµy 2-5/5/2003. Bµi cã dung l­îng kho¶ng 2500 tõ. Cã ®Çy ®ñ c¸c thµnh phÇn th­êng thÊy trong mét bµi phãng sù (tÝt (tÝt chÝnh, tÝt phô, tÝt dÉn), phÇn më bµi, th©n bµi, kÕt luËn). TÝt chÝnh lµ mét trang danh ng÷, ng¾n gän nh­ng thÓ hiÖn chñ ®Ò chÝnh cña µi lµ viÖc ®iÒu tra nh÷ng vÊn ®Ò xung quanh viÖc chÕ biÕn goâ tõ “x¸c” cña mét ng«i nhµ sµn truyÒn thèng. TÝt dÉn ®­îc lÊy tõ mét c©u nãi vÒ ©m thanh cña chiÕc m¸y c­a trong bµi, cã thÓ g©y Ên t­îng m¹nh ®èi víi ng­êi ®äc: “TiÕng c­a m¸y cã lóc rÝt lªn v× gÆp gì cøng, nghe n·o lßng nh­ thÓ tiÕng than khãc cña nh÷ng ng«i nhµ sµn - mét lo¹i h×nh di s¶n v¨n ho¸, võa vËt thÓ, võa thiªng liªng”. Trong phÇn më ®Çu t¸c gi¶ ®· giíi thiÖu víi b¹n ®äc c¶nh nãi tËp kÕt nh÷ng ng«i nhµ sµn ®· ®­îc th¸o dì t¹i däc ®­êng sè 6 c¸ch thÞ x· Hµ §«ng 7km, thuéc x· Yªn NghÜa, huyÖn Hoµi §øc. “nh÷ng x¸c nhµ sµn Th¸i, M­êng giê ®­îc chÊt thµnh ®èng víi rÊt nhiÒu cét gç lim, gç nghiÕn to cì mét ng­êi «m kh«ng xuÓ”. PhÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®­îc tr×nh bµy d­íi nh÷ng tÝt phô “Nhµ sµn bá nói vÒ xu«i” vµ “... vµ sè phËn nh÷ng ng«i nhµ sµn truyÒn thèng”. Trong phÇn nµy, ngoµi nh©n vËt t¸c gi¶ - cßn cã lµ 2 nh©n chøng “bÊt ®¾c dÜ”. Qua c©u chuyÖn kÓ cña chñ x­ëng c­a - tªn lµ Nam, vµ «ng §Æng - ng­êi chuyªn bu«n gç nhµ sµn, t¸c gi¶ ®· cho b¹n ®äc biÕt cô thÓ h¬n vÒ ho¹t ®éng thu mua gç nhµ sµn, nh÷ng m¸nh khoÐ ®Ó qua m¾t kiÓm l©m. Hai nh©n chøng nµy cßn cho biÕt vÒ “kiÕp sau cña nh÷ng ng«i nhµ sµn” vÒ nguyªn nh©n khiÕn nh÷ng ng­êi chñ cò cña chóng ph¶i b¸n chóng ®i. Trong phÇn kÕt luËn, t¸c gi¶ ®· ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ víi Ngµnh V¨n ho¸ - Th«ng tin vµ Ngµnh kiÓm l©m: “§· ®Õn lóc cÇn cã nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy trªn c¬ së vËn dông luËt di s¶n v¨n ho¸ ®Ó qu¶n lý vµ xö lý viÖc bu«n b¸n vËn chuyÓn gç nhµ sµn. Më cuéc vËn ®éng tuyªn truyÒn thèng ë c¬ së còng lµ c¸ch ®Ó ng­êi d©n yªu quý di s¶n mµ g×n gi÷ vµ tr©n träng”. Tuy kh«ng xuÊt hiÖn trùc tiÕp nhiÒu trong bµi nh­ng t¸c gi¶ lµ mét nh©n chøng sèng, ®ãng vai trß lµ ng­êi chøng kiÕn (“chóng t«i ®· cã mÆt trong nh÷ng x­ëng c­a lín”, “ngåi trong nh÷ng x­ëng c­a däc ®­êng sè 6”), rót ra kÕt luËn (“B©y giê t«i míi hiÓu v× sao cã nh÷ng ®èng gç nhµ sµn mµ cét kÌo cßn míi nguyªn c¶ nh¸t ®Ïo vµ vÖt x­íc do tr©u kÐo...). Cã nh÷ng ®o¹n trong bµi chøa ®ùng suy nghÜ cña chÝnh t¸c gi¶: “§øng ë lµng D« Lé h«m nay tù nhiªn t«i thÇm lo ®Õn mét ngµy nµo ®ã, ng­êi ta muèn t×m h×nh bãng nhµ sµn truyÒn thèng ®µnh ph¶i quay vÒ thµnh phè, hay ®Õn c¸c khu du lÞch”. T¸c gi¶ bµi viÕt ®· sö dông c¸c biÖn ph¸p so s¸nh (h×nh ¶nh l¹c lâng cña nhµ sµn trong thµnh phè “nh­ thÓ c« s¬n n÷ bá nói rõng vÒ b¬ v¬ gi÷a thÞ thµnh hoa lÖ”), nh©n c¸ch ho¸ (“Nh÷ng lç ®ôc, nh÷ng con m¾t cña ng«i nhµ tr¨m tuæi giê ®©y tr©n tr©n nh×n ng­êi b¸n, kÎ mua nh­ muèn nh¾n göi ®iÒu g× s©u th¼m”). Xuyªn xuèt toµn bµi lµ ©m thanh ghª rîn cña chiÕc c­a m¸y, lóc th× “rÝt lªn v× gÆp gç cøng nh­ thÓ tiÕng than khãc cña nh÷ng ng«i nhµ sµn” lóc l¹i “xoÌn xoÑt nghiÕn vµo gç”. Giäng ®iÖu cña bµi cã lóc nghiªm nghÞ (®o¹n kÕt luËn víi nh÷ng kiÕn nghÞ), cã lóc l¹i s«i næi (“Trai g¸i yªu nhau hß hÑn chäc sµn, tiÕp ®ãn nhau còng ë ®Çu cÇu thang 9 bËc”), l¾ng ®äng (“vµ thiªng liªng h¬n c¶, m¸i nhµ vÉn lµ n¬i thê phông tæ tiªn”), cã lóc l¹i giÔu cît, ch©m biÕm mµ vÉn ®Çy lßng th­¬ng c¶m (“Ng­êi ta ®· “ho¸ kiÕp” mçi ngµy hµng chôc ng«i nhµ sµn truyÒn thèng”). Cã thÓ nãi, t¸c gi¶ ®· thµnh c«ng khi sö dông thÓ lo¹i phãng sù ®Ó ph¶n ¸nh mét vÊn ®Ò bøc xóc. Bµi viÕt ®· gieo vµo lßng ng­êi ®äc nh÷ng suy nghÜ, tr¨n trë, vµ gi¸o dôc hä ý thóc gi÷ g×n nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ truyÒn thèng. II. C¸c h×nh thøc kh¸c: Ngoµi nh÷ng thÓ lo¹i ®· ®­îc nghiªn cøu ë trªn, b¸o ND, TT-VH, VHCN, t¹p chÝ QH vµ HT cßn chó träng sö dông nhiÒu h×nh thøc kh¸c nh»m n©ng cao tÝnh hÊp dÉn cña b¸o chÝ nh­ ¶nh minh ho¹, tÝt, chuyªn trang, chuyªn môc... Trong phÇn nµy chóng t«i sÏ ®i vµo nghiªn cøu mét sè h×nh thøc chuyÓn t¶i th«ng tin ®¸ng chó ý. 1. ¶nh minh ho¹: * §Þnh nghÜa: “¶nh minh ho¹” dïng ®Ó chØ c¸c tÊm ¶nh dïng chung víi mét bµi b¸o vµ trë thµnh phÇn h÷u c¬ cña bµi, dïng ®Ó minh ho¹, bæ sung, gi¶i thÝch b»ng h×nh ¶nh. ThÝ dô mét tin cã thÓ ®­îc ®¨ng bæ sung thªm ¶nh ch©n dung cña nh©n vËt chÝnh trong sù kiÖn, hoÆc mét bµi b¸o vÒ kinh tÕ cã thÓ cã mét tÊm ¶nh vÒ s¶n xuÊt ®¨ng kÌm. ¶nh minh ho¹ cã khi ®­îc sö dông ®éc lËp, do nã mang mét l­îng th«ng tin nhÊt ®Þnh b»ng h×nh ¶nh”(1) §øc Dòng. S¸ng t¹o t¸c phÈm b¸o chÝ. S®d, tr.242. . D­íi ®©y lµ mét bøc ¶nh minh ho¹ thµnh c«ng trªn 3 tê b¸o ND, TT-VH, VHCN vµ 2 t¹p chÝ QH, HT. - Bøc ¶nh “M× g¸nh Phó Chiªn cña §×nh L¹c kÌm theo bµi “§i ¨n m×... d©n chñ” cña t¸c gi¶ Tr­¬ng §iÖn Th¾ng, b¸o VHCN, sè ra tõ ngµy 29-30/6/2001”. - Bøc ¶nh “§iÒu trÞ phôc håi chøc n¨ng do tµn phÕ cho ng­êi bÖnh phong ë BÖnh viÖn phong - da liÔu Quúnh LËp” cña H÷u Oai kÌm theo bµi “ChuyÖn t×nh nghÜa ë mét lµng phong” cña t¸c gi¶ NguyÔn Kh«i, trªn b¸o ND sè ra ngµy 2/6/2002. - Bøc ¶nh ch©n dung cè NSND Qu¸ch ThÞ Hå kÌm theo bµi “NDND Qu¸ch ThÞ Hå - hoµi niÖm vµ tr¨n trë cña NguyÔn ThÞ Mü Dung, b¸o TT-VH sè ra ngµy 11/1/2000”. - 3 bøc ¶nh minh ho¹ kÌm theo bµi “NghÖ nh©n lµng Hå” cña Eric thiel, t¹p chÝ HT sè th¸ng 9, 10/2002. - Bøc ¶nh “Bµ vµ ch¸u” kÌm theo bµi “Gia ®×nh truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i cña Chu V¨n Kh¸nh, t¹p chÝ QH sè th¸ng 7//2000”. Sau ®©y, chóng t«i xin ph©n tÝch kü hai ¶nh minh ho¹. KÌm theo bµi phãng sù “§i ¨n m×... d©n chñ” cña Tr­¬ng §iÖn Th¾ng, bøc ¶nh “m× g¸nh Phó Chiªn” cña t¸c gi¶ §inh L¹c. M× g¸nh Phó Chiªn ¶nh: §inh L¹c Bèi c¶nh cña bøc ¶nh lµ mét gãc nhá, h¬i tèi, ¸nh s¸ng chiÕu xÐo gãc qua tÊm liÕp ®¬n s¬. §å vËt trong bøc ¶nh chØ cã g¸nh m× víi mét bªn lµ b¸t, mét bªn lµ nåi n­íc dïng vµ mét sè vËt dông nh­ Êm n­íc, ®Üa ®ùng ®å gia vÞ. Trung t©m bøc ¶nh lµ nh©n vËt, mét bµ l·o “®Ñp nh­ bôt”, bËn ¸o tèi mÇu, nÐt mÆt h¬i cói nh­ng vÉn râ vÎ ®«n hËu, chÞu th­¬ng, chÞu khã. §iÓm ®Æc biÖt chÝnh lµ m¸i tãc tr¾ng nh­ c­íc cña cô næi bËt trªn nÒn ¶nh ®en tr¾ng. Bµn tay cô ®ang “chÕ t¸c” mét b¸t m× Qu¶ng kÎ chËm r·i, th­ nhµn nh­ng cã g× ®ã nh­ tinh tuý ®iÖu nghÖ. Trong ¶nh kh«ng hÒ cã bãng d¸ng cña mét kh¸ch hµng nµo, ng­êi xem cã thÓ nghÜ r»ng ®©y lµ lóc v¾ng kh¸ch, lóc chî chiÒu hay khi hµng ®· c¹n... Trong bµi phãng sù vÒ m× Qu¶ng, t¸c gi¶ m« t¶ nhiÒu ®Õn “vÞ nãng” nh­ ít ch­ng, ít qu¶, n­íc s«i, b¸nh tr¸ng nãng, nh­ng trong bøc ¶nh kh«ng hÒ dÊu hiÖu g× cña “søc nãng” cña g¸nh m× Qu¶ng. Cã lÏ t¸c gi¶ muèn nhÊn m¹nh vÎ d©n d·, thanh b×nh, gi¶n dÞ cña m× Qu¶ng. Bøc ¶nh ®· thÓ hiÖn h×nh ¶nh “qu¸n m× quª ®iÓn h×nh ë n«ng th«n xø Qu¶ng” mµ t¸c gi¶ ®· ®Ò cËp trong bµi. H×nh ¶nh cô bµ tãc b¹c ph¬ còng gióp ng­êi xem hinh dung ra bµ ThiÖp - chñ qu¸n m× Qu¶ng mµ t¸c gi¶ ®· giíi thiÖu lµ “Sè mét Qu¶ng Nam”. Tãm l¹i, bøc ¸nh “M× g¸nh Phó Chiªn” võa minh ho¹ cho bµi viÕt l¹i võa ®Ò cËp ®Õn nh÷ng khÝa c¹nh mµ bµi ch­a thÓ hiÖn hÕt. KÌm theo bµi “NghÖ nh©n lµng Hå” cña t¸c gi¶ Eric thiel, lµ 4 bøc ¶nh, næi bËt nhÊt lµ bøc “Tranh §«ng Hå” vµ “NghÖ nh©n lµm tranh” - hai ®èi t­îng ph¶n ¸nh chÝnh cña bµi viÕt. H×nh 1 H×nh 2 H×nh 3 H×nh 4 Trong ¶nh h1, bèi c¶nh ®­îc m« t¶ lµ “s©n tranh” truyÒn thèng cña nghÖ nh©n lµng Hå thêi tr­íc. §Õn víi s©n tranh nµy ta cã thÓ nh×n thÊy c¸c bøc tranh nµy ta cã thÓ nh×n thÊy c¸c bøc tranh n«Ø tiÕng nh­ “Vinh hoa”, “Phó quý”, “§¸m c­íi chuét”, “Høng dõa”, “§¸nh ghen”, “Chim lång c¸ chËu”, tranh tè n÷... Nh©n vËt trong tranh ngåi ë gãc bªn tr¸i, ®ã lµ mét NghÖ nh©n luèng tuæi - tãc ®· lèm ®èm b¹c, ®«i kh¨n xÕp mÆc ¸o the, ®ang tr©n träng cÇm mét bøc tranh, nÐt mÆt cña «ng cã vÎ ®¨m chiªu, nghÜ ngîi. ¶nh h2 m« t¶ c¶nh motä ng­êi mÑ ®ang ®­a vâng cho con - ®øa trÎ ngñ say, phÝa bªn trªn lµ nh÷ng bøc tranh lµng Hå truyÒn thèng. Kh«ng khã g× ®Ó nhËn ra ®©y lµ gia ®×nh mét nghÖ nh©n lµng Hå. ¶nh h3 m« t¶ ho¹t ®éng cña mét phô n÷ ®øng tuæi. Bµ ®ang s¾p xÕp l¹i nh­ng bøc tranh §«ng Hå. ¶nh h4 chôp mét nghÖ nh©n ®ang lµm b¶n kh¾c in tranh. Anh cßn trÎ vµ cã vÎ rÊt say mª, ch¨m chó víi c«ng viÖc. Xung quanh nghÖ nh©n nµy lµ c¸c ch¸u nhá (cã mét em bÐ chØ kho¶ng hai tuæi) ®ang quan s¸t c«ng viÖc kh¾c b¶n in gç. Lo¹t ¶nh trªn ®· minh ho¹ cho c¶nh sinh ho¹t th­êng ngµy cña gia ®×nh «ng ChÕ - mét nghÖ nh©n lµng Hå lu«n tr¨n trë víi dßng tranh truyÒn thèng. ChØ cÇn xem nh÷ng bøc ¶nh trªn ta cã thÓ thÊy tÊt c¶ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh nghÖ nh©n nµy ®Òu sèng gi÷a tranh, lín lªn vµ giµ víi nghÖ thuËt tranh d©n gian. Th«ng ®iÖp mµ nh÷ng bøc ¶nh muèn truyÒn ®¹t còng chÝnh lµ ®iÒu mµ nghÖ nh©n ChÕ ®· t©m sù: “T«i khëi sù c«ng viÖc nµy víi mong muèn g×n gi÷ ®­îc vèn cæ, g×n gi÷ mét lµng nghÒ truyÒn thèng chø kh«ng hÒ nghÜ ®Õn lê l·i, nh­ng qu¶ thùc t«i hµi lßng vÒ nh÷ng g× mµ nã mang l¹i cho t«i... TruyÒn thèng cña gia ®×nh sÏ chØ lín m¹nh khi nã ®­îc g×n gi÷ vµ ph¸t huy l©u dµi”. Nh÷ng bøc ¶nh minh ho¹ cã mÇu ®Ñp, hîp víi ®Ò tµi cña bµi, vµ ®· trë thµnh mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu cña bµi viÕt. 2. Môc, chuyªn môc, chuyªn trang: * §Þnh nghÜa: “Môc, chuyªn môc, chuyªn trang lµ mét h×nh thøc tuyªn truyÒn cã hiÖu qu¶ nhÊt cña b¸o chÝ, lµ n¬i tËp trung nh÷ng bµi b¸o viÕt vÒ mét vÊn ®Ò nhÊt ®Þnh”(1) §ç Xu©n Hµ. §Ò c­¬ng bµi gi¶ng m«n thÓ lo¹i b¸o chÝ (nhãm I). S®d. tr. . Nh×n chung, c¸c b¸o ngµy nay ®Òu cã nh÷ng môc chuyªn trang, chuyªn môc nhÊt ®Þnh ®Ó th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ - nghÖ thuËt, trong ®ã cã nhiÒu bµi ®Ò cËp ®Õn v¨n ho¸ - nghÖ thuËt truyÒn thèng ViÖt Nam. ë b¸o ND, cã chuyªn môc “V¨n ho¸ vµ ph¸t triÓn, ph¶n ¸nh c¸c ®iÓn h×nh v¨n ho¸ míi trong thêi ®¹i ngµy nay, chuyªn trang “V¨n ho¸ - nghÖ thuËt” lu«n th«ng tin vÒ nh÷ng sù kiÖn, vÊn ®Ò, nh©n vËt v¨n ho¸. Ngoµi ra b¸o ND còng cã nh÷ng môc nh­ “Ng­êi tèt, viÖc tèt”, “DiÔn ®µn chñ nhËt” cã rÊt nhiÒu bµi ký chÝnh luËn hay vÒ v¨n ho¸ øng xö. B¸o TT-VH cã trang “B¸o ®éng tõ nh÷ng vèn di s¶n”, trang tin “V¨n ho¸ trong n­íc”, trang “s©n khÊu trong th¸ng”, “Mü thuËt táng th¸ng”... cã nhiÒu tin, bµi ®Ò cËp ®Õn nÒn v¨n ho¸ d©n téc. B¸o VHCN lµ tê b¸o cña Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin, chuyªn vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ nªn hÇu hÕt c¸c tin, bµi ®Òu liªn quan ®Õn v¨n ho¸. Næi bËt trong tê b¸o lµ c¸c trang “Phãng sù - ghi chÐp”, “V¨n ho¸ vµ ®êi sèng”, môc “NghÖ thuËt sèng”... T¹p chÝ QH cã nh÷ng trang nh­ “B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc”, “ViÖt Nam - §Êt n­íc - Con ng­êi”, “Mét nÐt quª h­¬ng”, cã dung l­îng lu«n thay ®æi tõ 4 ®Õn 7 trang. Cã rÊt nhiÒu bµi viÕt hay, ®éc ®¸o vÒ nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam truyÒn thèng. T¹p chÝ HT kh«ng ®Æt bµi viÕt vÒ ®Ò tµi v¨n ho¸ trong mét trang nµo cô thÓ? Cã thÓ nãi t¹p chÝ nµy kh«ng cã chuyªn trang, chuyªn môc nhÊt ®Þnh nh­ng vÉn s¾p xÕp hÖ thèng bµi viÕt theo mét trËt tù cè ®Þnh. Tãm l¹i, nhê c¸c h×nh thøc môc, chuyªn môc, chuyªn trang, ng­êi ®äc cã thÓ t×m ®äc nh÷ng vÊn ®Ò m×nh quan t©m mét c¸ch nhanh chãng thuËn tiÖn mµ cßn t×m thÊy ngay ®­îc c¶ nh÷ng thÓ lo¹i m×nh yªu thÝch. D­íi ®©y lµ mét lµ vÝ dô cô thÓ: - B¸o ND, sè ra ngµy 19/8/2002, trang 6 “V¨n ho¸ - nghÖ thuËt” gåm cã: môc “V¨n ho¸ vµ ®¹o ®øc” víi bµi “TÊm g­¬ng”; bµi viÕt “V¨n ho¸ T©y Nguyªn në hoa trªn thñ ®«”; 3 tin v¾n vÒ v¨n ho¸ - nghÖ thuËt ViÖt Nam. - B¸o TT-VH, sè ra ngµy 27/2/2001, trang “B¸o ®éng tõ nh÷ng vèn di s¶n” cã bµi “Chu §Ëu chÈy m¸u”; sè ra ngµy 12/1/2001 trong trang “S©n khÊu trong th¸ng” cã bµi “Bao giê míi cã bé s¸ch vÒ lÞch sö s©n khÊu d©n téc”. - B¸o VHCN, sè ra tõ ngµy 18-21/4/2003 trong trang “V¨n ho¸ vµ ®êi sèng” cã bµi”§ªm L©m V«ng gi÷a lßng Hµ Néi” vµ mét sè tin ng¾n trong môc “thÕ giíi nghÖ sÜ”. - T¹p chÝ QH, sè th¸ng 7/2000, trong trang “B¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc” cã bµi “Gia ®×nh truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i” vµ bµi “§Õn víi chïa VÜnh Nghiªm”. - V× t¹p chÝ HT kh«ng hÒ ghi ®Çu ®Ò chuyªn môc, chuyªn trang trªn lÒ phÝa trªn tê b¸o nªn chóng t«i xin lÊy bµi “Quµ l­u niÖm ViÖt Nam” sè th¸ng 3, 4/1997 ®Ó lµm vÝ dô: * * * Sau khi xem xÐt c¸c h×nh thøc th«ng tin mµ b¸o ND, TT-VH, VHCN vµ t¹p chÝ QH, HT ®· sö dông, chóng t«i xin cã mét sè nhËn xÐt sau ®©y: 1. ¦u ®iÓm: - C¸c tê b¸o vµ t¹p chÝ ®· sö dông nh÷ng thÓ lo¹i b¸o chÝ c¬ b¶n vµ nhiÒu h×nh thøc th«ng tin ®a d¹ng, phong phó (sö dông ¶nh minh hoa, tr×nh bµy tÝt b¸o næi bËt...) ®· t¹o søc hÊp dÉn ®èi víi ng­êi ®äc. - C¸c tê b¸o vµ t¹p chÝ ®· h×nh thµnh nh÷ng chuyªn trang, chuyªn môc khi th«ng tin vÒ v¨n ho¸, gióp cho ®éc gi¶ cã thÓ t×m thÊy nh÷ng vÊn ®Ò m×nh quan t©m mét c¸ch dÔ dµng, thuËn tiÖn. - C¸c tê b¸o vµ t¹p chÝ ®· ph¸t huy ®­îc lîi thÓ cña thÓ ký ch©n dung (qua c¸c ®iÓn h×nh “ng­êi tèt, viÖc tèt”) khi tuyªn truyÒn vÊn ®Ò x©y dùng ®êi sèng v¨n ho¸ míi còng nh­ g×n gi÷ vµ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng. - Tin tøc trªn c¸c b¸o, t¹p chÝ lu«n cËp nhËt víi néi dung, h×nh thøc th«ng tin phong phó. Tin v¾n, tin ng¾n th× dµnh cho c¸c sù kiÖn v¨n ho¸ mang tÝnh thêi sù, tin s©u dµnh cho c¸c vÊn ®Ò, sù kiÖn ®ßi hái cã ph©n tÝch vµ b×nh cña t¸c gi¶. - Bµi ph¶n ¸nh ®­îc c¶ 5 tê b¸o vµ t¹p chÝ sö dông víi sè l­îng lín, ph¸t huy ®­îc t¸c dông tuyªn truyÒn cao. Mçi tê b¸o ®Òu cã nh÷ng ­u ®iÓm riªng cña m×nh nh­ sau: - B¸o “Nh©n d©n” víi ­u thÕ lµ mét nhËt b¸o, cã nh÷ng tay bót chuyªn nghiÖp vµ c¶ nh÷ng ®éc gi¶ kh«ng chuyªn tham gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn t¶i, ph¶n ¸nh nh÷ng th«ng tin, vÊn ®Ò míi nhÊt vÒ v¨n ho¸ trong cuéc sèng míi. Tin tøc trªn b¸o ND rÊt cËp nhËt. - B¸o TT-VH vµ VHCN lµ hai tê chuyªn vÒ v¨n ho¸. B¸o TT-VH cã chuyªn trong giíi thiÖu “Nh­ng g­¬ng mÆt nghÖ sÜ trΔ vµ chuyªn trang “B¸o ®äng tõ nh÷ng vèn di s¶n” víi c¸c bµi thuéc c¸c thÓ lo¹i ký ch©n dung, bµi ph¶n ¸nh, phãng sù. B¸o VHCN cã trang “Phãng sù - ghi chÐp” víi nhiÒu bµi phãng sù vÒ c¸c vÊn ®Ò v¨n ho¸ rÊt cã hÊp dÉn. - T¹p chÝ QH chuyªn vÒ th«ng tin ®èi ngo¹i, ra mçi th¸ng mét sè nªu cã ­u thÕ trong d¹ng bµi ph¶n ¸nh víi dung l­îng lín vµ c¸ch viÕt s©u s¾c, tØ mØ. - T¹p chÝ HT ®Æc biÖt ®­îc in trªn giÊy tèt nhÊt vµ cã mÇu s¾c rÊt ®Ñp. Do ®Æc tr­ng cña tê HT lµ l­u hµnh trªn c¸c chuyÕn bay cña h·ng Hµng kh«ng ViÖt Nam, nªn c¸c h×nh thøc th«ng tin ®Õn ng¾n gän, dÔ ®äc, dÔ hiÓu, cã nhiÒu ¶nh minh ho¹ vµ c¶nh nghÖ thuËt ®Ñp. 2. Nh­îc ®iÓm: - ThÓ lo¹i phãng sù ®· ®­îc b¸o ND sö dông nhiÒu nh­ng l¹i rÊt Ýt bµi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò v¨n ho¸ truyÒn thèng. B¸o th­êng chØ in 2 mÇu ®en tr¾ng nªn gi¶m søc thu hót víi c«ng chóng. - B¸o TT-VH cã khæ ch÷ nhá l¹i in rÊt xÝt nhau nªn nhiÒu lóc g©y c¶m gi¸c khã chÞu cho thÞ gi¸c. - B¸o VHCN lµ mét tê chuyªn ngµnh v¨n ho¸ nh­ng cßn ®¨ng c¸c bµi ký ch©n dung vÒ c¸c ®iÓn h×nh v¨n ho¸, nhÊt lµ v¨n ho¸ truyÒn thèng. - T¹p chÝ QH cßn nhiÒu sai sãt trong in Ên. §èi t­îng cña tê b¸o chñ yÕu lµ ng­êi ViÖt xa nhµ l©u n¨m, hoÆc ch­a bao giê ®Õn ViÖt Nam nªn kh¶ n¨ng ®äc tiÕng ViÖt cßn h¹n chÕ. Do vËy t¹p chÝ nªn quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn lçi chÝnh t¶ khi in Ên. - T¹p chÝ HT kh«ng cã chuyªn môc, chuyªn tang nªn ®éc gi¶ khã t×m thÊy ngay nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt. Ngoµi ra cßn cã sù lÇm lÉn khi t¸ch c¸c bµi tiÕng ViÖt vµ tiÕng Anh trªn mÆt b¸o.