Điều Tra Hiện Trạng Sản Xuất Rau An Toàn Năm 2004 Tại Thành Phố Long Xuyên Tỉnh An Giang

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP- TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN PHAN VŨ TRƯỜNG SƠN MSSV: DPN010654 ĐIỀU TRA HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT RAU AN TOÀN NĂM 2004 TẠI THÀNH PHỐ LONG XUYÊN TỈNH AN GIANG Chuyên ngành: Phát Triển Nông Thôn Mã số: 409 LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KỸ SƯ NGÀNH PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN Ths. Nguyễn Thị Minh Châu Tháng 6 . 2005 TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN ĐIỀU TRA HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT RAU AN TOÀN NĂM 2004 TẠI THÀNH PHỐ LONG XUYÊN TỈNH AN GIANG Do sinh viên: PHAN VŨ TRƯỜNG SƠN thực hiện và đệ nạp Kính trình Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp xét duyệt. Long Xuyên, ngày tháng 6 năm 2005 GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN Ths. Nguyễn Thị Minh Châu TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP- TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp đã chấp thuận luận văn đính kèm với tên đề tài: ĐIỀU TRA HIỆN TRẠNG SẢN XUẤT RAU AN TOÀN NĂM 2004 TẠI THÀNH PHỐ LONG XUYÊN TỈNH AN GIANG Do sinh viên: PHAN VŨ TRƯỜNG SƠN Thực hiện và bảo vệ trước Hội Đồng ngày:…………………………………….. ... Luận văn đã được Hội Đồng đánh giá ở mức:……………………..………………. Ý kiến của Hội Đồng:………………………………………………..……………. …………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………….. Long Xuyên, ngày…..tháng…..năm 2005 DUYỆT Chủ Tịch Hội Đồng BAN CHỦ NGHIỆM KHOA NN-TNTN TIỂU SỬ CÁ NHÂN Họ và Tên: PHAN VŨ TRƯỜNG SƠN Ngày tháng năm sinh: 24 - 08 - 1982 Nơi sinh: Thị Xã Rạch Giá, Tỉnh Kiên Giang Con Ông: PHAN VĂN KÍNH và Bà: NGUYỄN THỊ LAN Địa chỉ: 41 Võ Trường Toản, Phường Vĩnh Thanh, Rạch Giá, Kiên Giang Đã tốt nghiệp phổ thông năm 2001 tại trường PTTH Huỳnh Mẫn Đạt Vào trường Đại học An Giang năm 2001, học lớp ĐH2PN1, Khóa II, thuộc Khoa Nông Nghiệp và Tài Nguyên Thiên Nhiên và đã tốt nghiệp kỹ sư ngành Phát Triển Nông Thôn năm 2005. CẢM TẠ Chân thành biết ơn Ba Mẹ và những người thân trong gia đình đã lo lắng và giúp cho tôi trong suốt thời gian học tập. Cô Nguyễn Thị Minh Châu đã tận tình hướng dẫn và đóng góp nhiều ý kiến để tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Quý Thầy, Cô trường Đại học An Giang đã tận tình truyền đạt kiến thức trong suốt khoá học. Chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm và Thầy, Cô Khoa Nông nghiệp – Tài nguyên thiên nhiên, trường Đại học An Giang đã cung cấp nhiều kinh nghiệm quý báo, tạo điều kiện tốt để tôi hoàn thành khoá học và hoàn thành luận văn. Các cán bộ Trạm Bảo vệ thực vật thành phố Long Xuyên, các Cô, Chú nông dân ở Mỹ Thới, Mỹ Thạnh, Mỹ Khánh và Mỹ Hoà Hưng đã cung cấp thông tin và đóng góp nhiều ý kiến để tôi hoàn thành luận văn. Thân gởi về Các bạn lớp DH2PN1 Khoá 2001-2005 lời chúc sức khoẻ và thành đạt. TÓM LƯỢC Đề tài “Điều tra hiện trạng sản xuất rau an toàn năm 2004 tại thành phố Long Xuyên tỉnh An Giang" được thực hiện nhằm mục đích đánh giá hiện trạng sản xuất rau an toàn tại thành phố Long Xuyên tỉnh An Giang để làm cơ sở cho việc nâng cao kỹ thuật và hiệu quả sản xuất rau an toàn, đề xuất ý kiến và nhu cầu hỗ trợ nông dân. Đề tài thực hiện trên cơ sở phỏng vấn trực tiếp 60 hộ trồng rau an toàn và 40 hộ trồng rau thông thường, những hộ này có diện tích trồng rau từ 500 m2 trở lên, phân bố ở 4 phường, xã: Mỹ Thới, Mỹ Thạnh, Mỹ Khánh và Mỹ Hòa Hưng. Bên cạnh việc mô tả và đánh giá hiện trạng kỹ thuật, hiệu quả kinh tế cũng được phân tích. Hiện trạng cho thấy đa số nông dân ở cả 2 nhóm rau thường canh tác rau quanh năm, trên một mảnh đất trồng từ 3 – 5 giống rau. Các giống rau chủ yếu là mua ở địa phương, trong đó giống rau muống được trồng nhiều nhất ở nhóm rau an toàn và là giống rau dễ trồng và cho năng suất cao. Lượng phân được sử dụng trung bình (kg/1.000 m2) là: 13,8 N + 8,3 P2O5 + 6,7 K2O. Nông dân thường cách ly sử dụng phân bón cho rau trước thu hoạch từ 7 – 10 ngày. Nhìn chung nông dân thường tưới nước cho rau bằng nước sông, xung quanh nguồn nước tưới hầu như là không có cầu cá hay chuồng heo. Dịch hại xảy ra ở vùng này chủ yếu là sâu xanh và bệnh phấn trắng, chúng gây hại quanh năm trên ruộng rau và nông dân đa số là dùng thuốc hóa học để phòng trị, nông dân sử dụng thuốc theo hướng dẫn trên nhãn, trung bình phun mỗi vụ 1 – 3 lần và thường cách ly thuốc trước thu hoạch là 7 ngày. Năng suất rau trung bình một năm của vùng là 14,41 tấn/1.000 m2, chi phí sản xuất bình quân là 4,7 triệu đồng/1.000 m2/năm. Với năng suất rau như trên nếu giá rau trung bình là 1500 đ/kg thì lợi nhuận có thể đạt 17,2 triệu đồng/1.000 m2/năm. Nếu không lấy công làm lời thì lợi nhuận sẽ thấp hơn. Kết quả điều tra cũng cho thấy đa số nông dân đều hiểu biết về rau an toàn qua các nguồn thông tin như tivi, radio, nông dân, cơ quan khuyến nông. Tuy nhiên, không một hộ nông dân nào ở nhóm rau thông thường nắm được thông tin về rau an toàn qua cơ quan khuyến nông và điều này cho thấy công tác khuyến nông và trao đổi thông tin sản xuất còn nhiều hạn chế. Sẽ có hơn 50% hộ đồng ý trồng rau an toàn nếu như có chính sách thu mua và giá cả hợp lý. Để cải thiện sản xuất rau trong vùng cần nâng cao các biện pháp kỹ thuật để vừa cho năng suất cao vừa đảm bảo tính an toàn cho sản phẩm rau. Các hoạt động khuyến nông và vần đề đầu ra sản phẩm là những yếu tố cần quan tâm để phát triển vùng rau an toàn trong tương lai. MỤC LỤC Tựa Trang CẢM TẠ i TÓM LỰỢC ii MỤC LỤC iii iv DANH SÁCH BẢNG iv viii DANG SÁCH HÌNH v xi Chương 1 GIỚI THIỆU 1 1.1 Đặt vấn đề 1 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 2 2 Chương 2 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 3 2.1 Khái niệm rau an toàn 3 2.2 Các chỉ tiêu rau an toàn 3 2.3 Sự quan trọng của cây rau 4 2.3.1 Tính đa dạng của cây rau 4 2.3.2 Thành phần dinh dưỡng của cây rau 4 2.3.3 Hiệu quả kinh tế 4 2.4 Hiện trạng sản xuất rau của nông dân và các vấn đề tồn tại 5 2.4.1 Phòng trừ sâu bệnh 5 2.4.2 Phân bón 8 2.4.3 Đất và nguồn nước 8 2.4.4 Vi sinh vật trong rau xanh 9 2.5 Phương hướng nghiên cứu phát triển rau cả nước 9 2.6 các nguyên tắc trong sản xuất rau sạch 11 2.7 Một số kỹ thuật canh tac rau 12 2.7.1 Đất trồng rau 12 2.7.2 Phân bón 13 2.7.3 Phòng trừ sâu bệnh 15 Chương 3 PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 16 3.1 Vật liệu 16 3.2 Phương pháp 16 3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu 16 3.2.2 Phương pháp tiến hành 17 3.2.3 Chỉ tiêu phân tích số liệu 17 3.2.4 Phân tích thống kê 17 Chương 4 KẾT QUẢ THẢO LUẬN 18 4.1 Thông tin nông hộ 18 4.1.1 Tình hình lao động 18 4.1.2 Độ tuổi của nông hộ 18 4.1.3 Trình độ học vấn của nông hô 19 4.1.4 Kinh nghiệm trồng rau 20 4.1.5 Tổng diện tích canh tác của nông hộ 21 4.1.6 Diện tích trồng rau của nông hộ 22 4.2 Giống 23 4.2.1 Giống rau đã trồng 23 4.2.2 Giống rau đang trồng 24 4.2.3 Nguồn giống rau canh tác 25 4.2.4 Thời vụ canh tác 26 4.3 Hiện trạng kỹ thuật canh tác 27 4.3.1 Dụng cụ canh tác 27 4.3.2 Chuẩn bị đất trồng rau và mật độ trồng 28 4.3.3 Xử lí vườn ươm 30 4.3.4 Xử lí đất trên liếp 30 4.3.5 Vật liệu phủ liếp 31 4.3.6 Nước tưới 32 4.4 Kỹ thuật bón phân 33 4.4.1 Phân hữu cơ 33 4.4.2 Phân hóa học 34 4.4.3 Cách xử lí phân 40 4.4.4 Thời gian cách li phân bón 40 4.5 Chăm sóc 42 4.5.1 Làm cỏ 42 4.5.2 Vun gốc 45 4.5.3 Cắt tỉa 46 4.6 Quản lí sâu hại 46 4.6.1 Loại sâu gây hại quan trọng nhất trên rau 46 4.6.2 Thời gian sâu hại xuất hiện nhiều nhất trên cây trồng 46 4.6.3 Phòng trừ sâu hại 48 4.7 Quản lí bệnh hại 55 4.7.1 Loại bệnh gây hại quan trọng nhất trên rau 55 4.7.2 Giai đoạn bệnh xuất hiện đầu tiên trên cây trồng 56 4.7.3 Phòng trừ bệnh hại 57 4.8 Hiệu quả của việc sử dụng thuốc phòng trừ sâu bệnh 61 4.9 Năng suất 62 4.10 Tình hình tiêu thụ sản phẩm 63 4.11 Hiệu quả kinh tế 64 4.11.1 Tổng chi phí đầu tư trên 1.000 m 2/năm 64 4.11.2 Tổng thu 65 4.11.3 Hiệu quả kinh tế trên 1.000 m2 trồng rau 66 4.12 Quan điểm của nông dân về rau an toàn 68 4.12.1 Thông tin rau an toàn 68 4.12.2 Thông tin về ngộ độc do ăn rau 69 4.12.3 Thông tin về IPM/lúa và IPM/rau 71 4.12.4 Thông tin về thuốc cấm sử dụng trên rau 71 4.12.5 Rau sử dụng trong gia đình 72 4.12.6 Nông dân đồng ý trồng rau sạch 72 4.12.7 Điểm quan tâm của khách hàng khi mua sản phẩm 73 4.13 Một số yếu tố ảnh hưởng đến sản xuất rau của nông hộ 73 4.13.1 Thuận lợi trong sản xuất rau của nông hộ 74 4.13.2 Khó khăn 74 4.13.3 Ý kiến đề xuất của nông dân 75 Chương 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 76 5.1 Kết luận 76 5.2 Đề nghị 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO 78 PHỤ CHƯƠNG pc1 DANH SÁCH BẢNG Bảng Tựa Trang 1 Tình hình lao động của nông hộ trồng rau ở TPLX 18 2 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo độ tuổi của nông hộ trồng rau ở TPLX 19 3 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo trình độ học vấn của nông hộ trồng rau ở TPLX 20 4 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo năm kinh nghiệm trồng rau của nông hộ tại TPLX 21 5 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo tổng diện tích canh tác của nông hộ trồng rau tại TPLX 22 6 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo diện tích trồng rau của nông hộ tại TPLX 23 7 Số hộ và tỷ lê (%) hộ theo các giống rau đã trồng của nông hộ trồng rau tại TPLX 24 8 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các giống rau đang trồng của nông hộ trồng rau tại TPLX 25 9 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian canh tác rau khác nhau tại TPLX 27 10 Kích thước liếp trồng rau của nông hộ tại TPLX 29 11 Khoảng cách trồng rau của nông hộ tại TPLX 29 12 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo xử lí vườn ươm của nông hộ trồng rau tại TPLX 30 13 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có các cách phủ liếp khác nhau khi trồng rau tại TPLX 31 14 Khoảng cách nguồn nước tưới đến rẫy trồng rau của nông hộ tại TPLX 32 15 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ sử dụng các loại phân bón lót khác nhau khi trồng rau tại TPLX 35 16 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ sử dụng các loại phân bón thúc khác nhau khi trồng rau tại TPLX 36 17 Số hộ và tỷ lệ (%) theo các mức phân N bón cho rau của nông hộ tại TPLX 37 18 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các mức phân P bón cho rau của nông hộ tại TPLX 38 19 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các mức phân K bón cho rau của nông hộ tại TPLX 39 20 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo có cách xử lí phân khác nhau khi trồng rau tại TPLX 41 21 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian cách li phân đạm khác nhau của nông hộ trồng rau tại TPLX 42 22 Số hộ và tỷ lệ (%) có các phương tiện làm cỏ khác nhau khi trồng rau tại TPLX 44 23 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian làm cỏ lần đầu khi trồng rau tại TPLX 45 24 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ trồng rau bị nhiễm các loại sâu hại khác nhau tại TPLX 47 25 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian sâu xuất hiện khác nhau 47 26 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ áp dụng các loại thuốc hóa học khác nhau để phòng trừ sâu hại của nông hộ trồng rau tại TPLX 48 27 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo số lần phun thuốc trừ sâu của nông hộ trồng rau tại TPLX 49 28 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian phun thuốc trừ sâu lần đầu khác nhau 50 29 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ tiến hành phun thuốc sâu trong ngày khác nhau 52 30 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có mức thời gian cách li thuốc trừ sâu khác nhau 53 31 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các mức thiệt hại khác nhau do sâu gây ra 54 32 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ trồng rau bị nhiễm các loại bệnh hại khác nhau tại TPLX 56 33 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo thời gian bệnh hại xuất hiện lần đầu của nông hộ trồng rau tại TPLX 57 34 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ áp dụng các loại thuốc hóa học khác nhau để phòng trừ bệnh hại 58 35 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ trồng rau có thời gian phun thuốc trừ bệnh lần đầu khác nhau tại TPLX 59 36 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có thời gian cách li thuốc bệnh khác nhau 60 37 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các mức thiệt hại khác nhau do bệnh gây ra 61 38 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ sử dụng các biện pháp khác nhau để phòng trừ sâu bệnh trên rau tại TPLX 62 39 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các mức năng suất khác nhau 63 40 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các cách bán rau khác nhau 64 41 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có tổng chi phí đầu tư cho 1.000 m2 trồng rau 65 42 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có tổng thu khác nhau trên 1.000 m2/năm 66 43 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có các mức lợi nhuận (triệu đồng/1.000 m2/năm) khác nhau 67 44 Hiệu quả kinh tế trên 1.000 m2/năm trồng rau tại TPLX 68 45 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có các nguồn thông tin khác nhau về rau an toàn tại TPLX 69 46 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ có các nguồn thông tin khác nhau về ngộ độc do ăn rau nhiễm thuốc bảo vệ thực vật 70 47 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo các điểm quan tâm khác nhau khi mua sản phẩm 74 DANH SÁCH HÌNH Hình Tựa Trang 1 Tỷ lệ (%) hộ theo nguồn giống rau canh tác tại TPLX 26 2 Tỷ lệ (%) hộ có sử dụng máy bơm cho việc tưới rau của nông hộ tại TPLX 27 3 Tỷ lệ (%) hộ có xử lí đất trên liếp trước khi trồng rau của nông hộ tại TPLX 31 4 Tỷ lệ (%) hộ có phương pháp tưới nước khác nhau của nông hộ trồng rau tại TPLX 33 5 Tỷ lệ (%) hộ có bón phân hữu cơ cho rau của nông hộ trồng rau tại TPLX 34 6 Tỷ lệ (%) hộ có thời gian cách li phân bón khác nhau khi trồng rau tại TPLX 41 7 Tỷ lệ (%) hộ theo số lần làm cỏ khác nhau khi trồng rau tại TPLX 43 8 Tỷ lệ (%) hộ có các lí do khác nhau để phòng trừ sâu hại khi trồng rau tại TPLX, (a) nhóm rau an toàn, (b) nhóm rau thông thường và (c) tổng 2 nhóm 51 9 Tỷ lệ (%) hộ có các lí do khác nhau để phòng trừ sâu hại lần cuối của nông hộ trồng rau tại TPLX 54 10 Tỷ lệ (%) hộ có các lí do khác nhau để phòng trừ bệnh hại lần đầu trên rau tại TPLX 59 11 Tỷ lệ (%) hộ hiểu biết về rau an toàn của nông hộ trồng rau tại TPLX 68 12 Tỷ lệ (%) hộ có thông tin về ngộ độc do ăn rau nhiễm thuốc bảo vệ thực vật 70 13 Tỷ lệ (%) hộ hiểu biết về IPM/lúa và IPM/rau 71 14 Tỷ lệ (%) hộ hiểu biết về thuốc cấm sử dụng trên rau 72 15 Tỷ lệ (%) hộ sử dụng rau trong gia đình chung với rau bán 72 16 Tỷ lệ (%) hộ đồng ý trồng rau an toàn 73 Chương 1 GIỚI THIỆU 1.1 Đặt vấn đề Thành phố Long Xuyên là một thành phố trẻ nằm bên bờ sông Hậu, phía bắc giáp huyện Châu Thành, nam giáp huyện Thốt Nốt (T.P Cần Thơ), đông giáp huyện Lấp Vò (tỉnh Đồng Tháp) và huyện Chợ Mới, tây giáp huyện Thoại Sơn. Có diện tích tự nhiên 10.687 km2, dân số 247.281 người, gồm 9 phường và 3 xã. Là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa và khoa học của tỉnh, nơi tập trung nhiều lao động có tay nghề và trình độ tương đối cao, có điều kiện nâng cao dân trí và tiếp nhận các thành tựu khoa học kỹ thuật và là nơi có nhiều tiềm năng phát triển với cơ cấu kinh tế: thương mại, dịch vụ, công nghiệp, xây dựng và nông nghiệp (Phòng Thống kê tỉnh An Giang, 2003). Rau xanh không thể thiếu được trong khẩu phần ăn hàng ngày của mỗi người chúng ta. Không giống như cây lúa, cây rau được gieo trồng với nhiều chủng loại phong phú, có thời gian sinh trưởng ngắn nên đòi hỏi tưới nước bón phân cũng như phun thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) nhiều hơn. Từ đó nảy sinh ra nhiều vấn đề như: dư lượng thuốc BVTV (do phun thuốc không đảm bảo thời gian cách ly); đạm (do bón dư thừa vượt quá nhu cầu của cây); các loại vi trùng và ký sinh trùng (do tưới nguồn nước bẩn bị ô nhiễm vi sinh). Các vấn đề nêu trên tồn dư trong rau vượt quá mức qui định theo Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5942-1995, có khả năng gây ngộ độc cho người tiêu dùng. Đặc biệt, ở các bếp ăn tập thể, các nhà trẻ mẫu giáo hoặc ở các khu vực thành thị đông dân cư. Như vậy, việc sản xuất và cung cấp rau an toàn cho thị trường đảm bảo dư lượng thuốc BVTV, hàm lượng Nitrate (NO3) kim loại nặng,... dưới mức cho phép là nhu cầu hết sức cần thiết. Nhằm cải thiện dinh dưỡng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đồng thời tăng thu nhập cho nông dân, đề tài "Điều tra hiện trạng sản xuất rau an toàn tại Thành Phố Long Xuyên tỉnh An Giang" được thực hiện nhằm làm cơ cở khoa học cho việc xây dựng và phát triển vùng sản xuất rau an toàn tại thành phố Long Xuyên, đồng thời rút ra những khuyến cáo hữu ích cho người nông dân, kỳ vọng sẽ khắc phục được những khó khăn mà những người trồng rau an toàn đang gặp phải, góp phần nâng cao đời sống cho người nông dân. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu - Đánh giá hiện trạng sản xuất rau an toàn tại thành phố Long Xuyên tỉnh An Giang. − Đề xuất một số ý kiến để sản xuất rau an toàn có hiệu quả và nhu cầu hỗ trợ từ nông dân. Chương 2 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 2.1 Khái niệm rau an toàn Những sản phẩm rau tươi có chất lượng đúng như đặc tính giống của nó, hàm lượng các hóa chất độc và mức độ nhiễm các sinh vật gây hại dưới mức tiêu chuẩn cho phép, bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng và môi trường, thì được coi là rau đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm gọi tắt là rau an toàn (Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn, 1998). 2.2 Các chỉ tiêu của rau an toàn 2.2.1 Chỉ tiêu nội chất - Hàm lượng thuốc hóa học - Số lượng vi sinh vật và kí sinh trùng - Hàm lượng đạm Nitrate (NO3) - Hàm lượng các kim loại nặng (chì, thủy ngân, asênic, kẽm, đồng…) Tất cả 4 chỉ tiêu trong sản phẩm của từng loại rau phải được dưới mức cho phép theo tiêu chuẩn của các Tổ chức Quốc tế FAO/WHO hoặc của một số nước tiên tiến: Nga, Mỹ,… trong khi chờ Việt Nam chính thức công bố tiêu chuẩn về các lĩnh vực này (Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn, 1998). Hai chỉ tiêu 3 và 4 không gây tác hại tức thời mà tích lũy nhiễm độc theo thời gian. Hai chỉ tiêu 1 và 2 thường gặp do việc sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc bệnh không hợp lí, hoặc do sử dụng phân người, phân gia súc (Ban chỉ đạo nghiên cứu rau sạch TP Hồ Chí Minh, 1996). 2.2.2 Chỉ tiêu về hình thái Theo Bộ Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn (1998), sản phẩm rau tươi được thu hoạch đúng lúc, đúng độ già kỹ thuật hay thương phẩm của từng loại rau, không dập nát hư thối, không lẫn tạp chất, sâu bệnh và có bao gói thích hợp. 2.3 Sự quan trọng của cây rau 2.3.1 Tính đa dạng của cây rau Rau là một trong những cây trồng quan trọng được người dân Việt Nam canh tác từ lâu đời, bất cứ nơi nào có người ở là ở đó có rau xanh, khá phong phú về chủng loại. Riêng rau ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) hầu hết thuộc các chủng loại rau nhiệt đới, á nhiệt đới. Dựa vào phân loại thực vật có thể chia ra 10 nhóm rau chính: ăn rễ, ăn củ, rau họ cải, họ cà, họ bầu bí, họ đậu, họ hành tỏi, rau ăn lá, rau thủy sinh và rau lưu niên (Trần Văn Lài, 1999). Theo Hodel và Gessler (1999), thì ĐBSCL có tới 55 loài cây dùng làm rau ăn. Các loại rau chủ yếu thuộc loại cây hàng niên đã thích nghi được với điều kiện khí hậu và điều kiện đất đai của vùng này. Đây là nguồn gen quí giá phù hợp cho công tác chọn giống rau quanh năm của ĐBSCL. 2.3.2 Thành phần dinh dưỡng của cây rau Theo Phạm Hồng Cúc, Trần Văn Hai và Trần Thị Ba (2001), rau chứa nhiều nước, từ 75 – 80%, các chất khoáng như: Canxi, Kali, Sắt, Iốt…giúp trung hòa pH trong máu và dịch tế bào, các vitamin quan trọng trong rau vitamin A, vitamin B, Vitamin C… Chất xơ có trong rau chủ yếu là chất khô, nó làm tăng thể tích tiếp xúc của thức ăn với dịch tiêu hóa, giúp cho việc tiêu hóa dễ dàng, kích thích ruột co bóp và tiết dịch tiêu hóa, giúp cơ thể chống bệnh táo bón. Ngoài ra, nó còn chứa chất đạm và là vị thuốc quan trọng. 2.3.3 Hiệu quả kinh tế Lợi ích kinh tế do cây rau mang lại theo Phạm Hồng Cúc, Trần Văn Hai và Trần Thị Ba (2001), tăng ngày công lao động cho nông thôn vì sản xuất rau đòi hỏi nhiều công lao động hơn so với sản xuất lúa và cây lương thực khác. Tăng thu nhập cho nông dân mặc dù sản xuất rau chỉ chiếm 5 - 6% so với tổng sản lượng nông nghiệp, ngoài ra nó phát triển thêm nhiều ngành nghề phụ phục vụ cho sản xuất nông thôn: đan sọt, giỏ, nghề mộc và dịch vụ chế biến… Cuối cùng là đẩy mạnh xuất khẩu và trao đổi hàng hóa giữa các nước. 2.4 Hiện trạng sản xuất rau của nhân dân và các vấn đề tồn tại 2.4.1 Phòng trừ sâu bệnh Phòng trừ sâu bệnh là mối quan tâm hàng đầu của người trồng rau. Sự hiểu biết của nông dân về vấn đề sâu bệnh quá ít, họ thường có thói quen phun các loại thuốc bị cấm như: Monitor, Methylparathion, Azodrin, Furadan… nồng độ gấp 10 - 20 lần so với khuyến cáo, không quan tâm đến thời gian cách li, thường trước khi thu hoạch khoảng 1 – 3 ngày vẫn còn phun thuốc, lại thích dùng thuốc cực độc vì thấy sâu chết ngay (Trần Thị Ba, 1999). Khi phun thuốc trừ sâu, bệnh, cỏ dại…, thuốc sẽ tạo thành một lớp mỏng trên bề mặt vật được phun (lá, quả, thân cây, mặt đất, mặt nước) và một lớp chất lắng gọi là dư lượng ban đầu của thuốc (Trần Khắc Thi, 1999). Do thói quen hoặc sợ rủi ro ít hiểu biết về mức độ độc hại của hóa chất bảo vệ thực vật nên nông dân chỉ dùng một số loại thuốc, có độ độc cao đã bị cấm hoặc hạn chế sử dụng như: Monitor, Wofatax… thậm chí cả DDT. Ngoài ra còn do các loại thuốc trên giá rẻ, phổ diệt sâu rộng và hiệu quả diệt sâu cao. Sử dụng rộng rãi thuốc bảo vệ thực vật làm chết cá, chim, kẻ thù tự nhiên của sâu bọ có hại, những côn trùng thụ phấn quan trọng, làm cho hiện tượng kháng thuốc của sâu bệnh ngày càng gia tăng gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng về môi trường (Thế Nghĩa, 2000). Theo Trương Như Bá (2004), người nông dân đứng trên ruộng dù biết hay không biết vẫn là có lỗi khi còn tiếp tục sử dụng hai loại thuốc nguy hại là Azodrin (Monocrotophos) và Monitor (Methamidophos) trên ruộng rau của mình. Nếu như 2 loại thuốc thuộc nhóm lân hữu cơ nói trên nếu không đảm bảo thời gian cách ly (lần phun thuốc cuối cùng trước khi thu hoạch) ít nhất là 15 ngày thì dư lượng thuốc sẽ vượt quá cao so với quy định. Điều này sẽ gây độc, bệnh nhân sẽ ói mửa liên tục, tiêu chảy, cơ thể mệt mỏi, trụy tim mạch dẫn đến tử vong. Một vài loại thuốc khác bị cấm hoặc bị hạn chế sử dụng như Lindane (Gama BCH, Gamatox); Carbofuran (Furadan); Dicrotophos (Bidrin, Carbicron); Endo Sulfan (Thiodan, Thiodol) vẫn được nông dân sử dụng không chút "nương tay". Một điều dễ hiểu, tất cả những loại thuốc này giá thành rẻ và hiệu quả giết chết sâu bệnh nhanh chóng nhưng để lại hậu quả không vừa. Theo Tổ chức Lao Động Quốc tế (ILO) hàng năm trên thế giới có khoảng 2 triệu người bị ngộ độc cấp tính do thuốc trừ sâu và khoảng 40.000 người bị tử vong, còn ở Việt Nam năm 1992 có 3.572 ca nhiễm độc cấp tính do ăn rau cải (Nguyễn Văn Uyển, 1995). Tình hình ăn rau bị nhiễm độc vẫn chưa có chiều hướng giảm sau 10 năm, mặc dù nhà nước đã quan tâm nhiều đến vấn đề nghiên cứu và phát triển rau an toàn để cung cấp cho nhân dân. Chỉ trong vòng 3 tháng đầu năm 2002, Việt Nam có 843 người bị ngộ độc vì ăn rau, trong đó có 36 người bị thiệt mạng (Nguyễn Quốc Vọng, 2002). Tuy nhiên, chưa có số liệu đầy đủ về các tác hại do các vi sinh vật gây bệnh cho người (giun, sán, vi trùng), kim loại nặng, Nitrate ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe con người (Ban chỉ đạo nghiên cứu rau sạch TP Hồ Chí Minh, 1996). Số vụ ngộ độc thực phẩm trong vòng năm 2004 tại 11 tỉnh miền trung từ Quãng Bình đến Bình Thuận lên đến 57 vụ, số người mắc là 793 người. Tỉnh Phú Yên đứng đầu về số người ngộ độc thực phẩm trong năm qua (2004) có 224 người mắc, trong đó đáng lưu ý nhất là vụ ngộ độc hàng loạt 192 công nhân phải nhập viện, nguyên nhân là do ăn rau nhiễm thuốc bảo vệ thực vật. Tình trạng ngộ độc thực phẩm tập thể liên tục xảy ra, có nhiều vụ nạn nhân lên đến vài chục người thậm chí hàng trăm người. Ngày 4, 25 và 26/12/1993 huyện Tân Hồng và huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp xảy ra ngộ độc do ăn rau cải gây hại 254 người; ngày 27 và 28/12/1993 huyện Châu Thành, Long An có 155 người bị ngộ độc do ăn cải bẹ dúng (Nguyễn Văn Uyển, 1995). Cũng trong năm 1993, An Giang có 44 ca ngộ độc do ăn rau chứa thuốc trừ sâu (Xuân Trung, 1993). Theo Dũng Tuấn (1998), năm 1997 ĐBSCL có đến 202 vụ ngộ độc, trong đó có 4 trường hợp bị tử vong, đáng ngại nhất là có không ít trường hợp ăn phải rau cải còn một lượng thuốc trừ sâu đáng kể trên thân, lá. Ngày 23/7/2002, xí nghiệp Cafatex ở huyện Châu Thành tỉnh Cần Thơ có 41 nữ công nhân ăn tại bếp tập thể phải nhập viện trong tình trạng nôn mửa, choáng váng, bủn rủn tay chân vì đã ăn đậu đũa còn dư lượng thuốc trừ sâu cao (Phương Uyên, 2002). Kết quả kiểm tra mẫu rau trong mùa khô ở chợ Cần Thơ thì dư lượng thuốc trừ sâu nhóm lân cao hơn giới hạn cho phép 20 lần, bắp cải hơn 70 lần, cải xanh hơn 170 lần, đậu đũa hơn 160 lần, đậu que hơn 90 lần. Chợ Cái Răng dư lượng thuốc trừ sâu trong bắp cải cao hơn 200 lần. Có thời điểm ở chợ Bình Thủy cao hơn 400 lần (Dũng Tuấn, 1998). Bình quân một vụ dưa leo mùa nắng khoảng 60 ngày nông dân vùng chuyên canh rau huyện Chợ Mới tỉnh An Giang phun thuốc khoảng 24 lần, trong đó trừ sâu 15 lần và trừ bệnh 9 lần, một số mẫu trái dưa leo có dư lượng thuốc trừ sâu Monitor vượt hơn 14 lần cho phép và Cypermethin cao hơn 1,3 lần cho phép (Trình Văn Trí, 1999). Tỉnh Cần Thơ phun thuốc trừ bệnh 9 lần/vụ dưa leo (Nguyễn Thị Thu Nga, 1999), 15 lần/vụ cải bông (50 ngày), 13 lần/ vụ cải bắp (65 ngày), 11 lần/vụ khổ qua (90 ngày) (Trần Văn Hai và ctv., 1999). Còn ở Sóc Trăng theo Nguyễn Văn Quyền (1998), nông dân phun thuốc trừ sâu bệnh 6 lần/vụ dưa leo mùa mưa, chắc hẳn mùa nắng sẽ phun thuốc trừ sâu nhiều hơn. Riêng xà lách xoong trồng thâm canh ở huyện Bình Minh, Vĩnh Long phun thuốc trừ sâu bệnh bình quân 11 lần/lứa rau (1 – 2 tháng). Còn theo Nguyễn Thị Thu Nga (1999), để bảo vệ sản phẩm đẹp, bán giá cao nông dân phun thuốc tập trung vào giai đoạn gần thu hoạch, một số nông dân phối hợp nhiều loại thuốc trong một lần phun và tăng nồng độ thuốc cao hơn khuyến cáo. Thí dụ thuốc cấm sử dụng trên rau như Monitor, nông dân Sóc Trăng phun trên dưa leo với nồng độ 15 - 60 cc/8 lít gấp 2 - 6 lần so với khuyến cáo. Tất nhiên khả năng lưu tồn thuốc trừ sâu trong rau cao, gây ngộ độc cho người tiêu dùng và cả người trồng rau. Chính vì sự lợi dụng hóa chất nông nghiệp mà môi trường canh tác bị ô nhiễm nên sản phẩm rau không sạch góp phần làm giới hạn khả năng tiêu thụ rau trong nước và cả xuất khẩu ở ĐBSCL. 2.4.2 Phân bón Về phân bón theo Trần Thị Ba (1999), nông dân ĐBSCL, không sử dụng phân bắc tươi, ít sử dụng phân chuồng, phân rác, nên việc tích lũy vi sinh vật đường ruột không đáng quan tâm. Tuy nhiên hầu hết người trồng rau đều sử dụng nhiều phân đạm, không cân đối N, P, K. Bình quân phân hóa học N, P, K sử dụng trên rau ở Việt Nam là 73,5 kg NPK/ ha năm 1990. Đa số nông dân TP Cần Thơ sử dụng phân đạm trên dưa leo, khổ qua, cải bắp, cải bông, đậu cove, đậu đũa cao hơn khuyến cáo 1,5 - 2 lần (Trần Văn Hai và ctv., 1999). Mặt khác, để đảm bảo năng suất cao, người sản xuất thường sử dụng một lượng thừa phân hóa học, nhất là phân đạm, đã làm tích lũy hàm lượng Nitrate trong sản phẩm vượt mức cho phép, làm giảm chất lượng sản phẩm, bất lợi cho sức khỏe người tiêu dùng. Việc sử dụng các loại phân bón có nguồn gốc hữu cơ, vi sinh trong canh tác đã được nông dân bắt đầu chú ý, nhưng cũng chỉ là mới bắt đầu. 2.4.3 Đất và nguồn nước Theo Trần Thị Ba (1999), môi trường canh tác có ảnh hưởng trực tiếp đến sự tích lũy kim loại nặng trong nông sản. Đối với các cây thu hoạch trái từng đợt trong một vụ, các đợt thu cuối có dư lượng kim loại nặng cao hơn đợt đầu. Các vùng trồng rau quanh thành phố lớn, khu đông dân thì thường nằm gần khu công nghiệp với phần lớn nước thải không qua xử lí, gây ô nhiễm đất và nước. Theo Trần Khắc Thi (1999), sự lạm dụng hóa chất bảo vệ thực vật cùng với phân bón các loại đã làm cho một lượng N, P, K và hóa chất bảo vệ thực vật bị rửa trôi xuống mương, vào ao hồ, sông, thâm nhập nào mạch nước ngầm, gây ô nhiễm. Các kim loại nặng tìm ẩn trong đất trồng còn thẩm thấu, hoặc từ nguồn nước thải thành phố và khu công nghiệp chuyển trực tiếp qua nước tưới được rau xanh hấp thụ. Trong 10 nǎm gần đây, sản lượng quy thóc của Việt Nam không ngừng tǎng lên; nhờ đó chǎn nuôi cũng phát triển. Sản lượng thịt, trứng, cá hàng nǎm tǎng lên rõ rệt. Tuy nhiên việc sử dụng càng nhiều thuốc trừ sâu, diệt côn trùng, diệt chuột, trừ cỏ dại và các hóa chất làm thức ǎn cho chǎn nuôi... đang gây nguy cơ ô nhiễm môi trường, nhiễm bẩn nông sản, ảnh hưởng tới sức khỏe của con người. Nguy cơ ô nhiễm kim loại nặng ở nước ta rất đáng chú ý vì tốc độ công nghiệp hóa đang tǎng nhanh trong lúc quy hoạch đô thị chưa ổn định. Các khu công nghiệp xen kẽ với khu dân cư và vùng sản xuất nông sản gây ô nhiễm môi trường đất, nước và chuyển hóa vào cây trồng, ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Các nguyên tố thuộc nhóm kim loại nặng khi hấp thụ vào cơ thể, được tích tụ lại trong các mô bào và khi vượt quá ngưỡng thì bắt đầu gây độc. Đó là các nguyên tố: Cu. Cd, Hg, Pb, Sb, Cr, Mn, ... trong đó nguy hiểm nhất là Hg, Pb, Sb, Cd (Báo Hà Nội mới ngày 25/7/1997). 2.4.4 Vi sinh vật gây hại trong rau xanh Theo Trần Thị Ba (1999), việc sử dụng nước phân tưới cho rau đã trở thành một tập quán canh tác của một số vùng rau, nhất là vùng rau chuyên canh là những nguyên nhân làm rau không sạch. Sử dụng rau gia vị nhất là rau thơm và rau ăn sống là hình thức truyền tải trứng giun và các yếu tố gây bệnh đường ruột khác vào cơ thể người. 2.5 Phương hướng nghiên cứu phát triển rau cả nước Theo Báo Người Lao Động (2004), Bộ thương mại dự báo kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng rau quả của Việt Nam trong năm 2004 sẽ đạt 140 triệu USD và sẽ được nâsng lên 350 triệu USD vào năm 2005. Rau quả Việt Nam được xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc, Nhật Bản, Mỹ, EU, trong đó thị trường Trung Quốc chiếm 50% tổng lượng rau quả xuất khẩu. Để đạt được mục tiêu trên thì ngành rau quả cần xây dựng vùng sản xuất rau quả tập trung là 1.265.000 ha vào năm 2004 và 1.290.000 ha vào năm 2005; sản lượng 13,9 triệu tấn năm 2004 và 15,3 triệu tấn năm 2005. Việc không ngừng đưa các tiến bộ vào sản xuất nhằm tạo ra nhiều sản phẩm, nâng cao năng suất và chất lượng, đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng là hết sức cần thiết và cấp bách. Để giải quyết vấn đề bức thiết này công tác nghiên cứu cần tập trung vào những hướng sau đây: * Nghiên cứu về giống Chọn tạo các loại rau chủ lực, có diện tích và sản lượng lớn: cải bắp, cà chua, ớt, dưa leo, đậu rau, hành tỏi… Tập trung lai tạo giống F1 trên dưa hấu, cà chua, ớt,… từng bước tiến tới lai tạo giống các cây họ cải. Thu thập, nhập nội, khảo nghiệm và phát triển các giống mới có triển vọng, có nhu cầu tiêu dùng trong nước. Cần quan tâm tiềm năng, năng suất, khả năng chống chịu bệnh, các yếu tố bất lợi của môi trường (Trần Thị Ba, 1999). Theo Phạm Văn Biên (2001), ngoài mục tiêu chọn giống có năng suất cao, cần chú ý đến chất lượng và đặc biệt quan tâm đến khả năng chống chịu côn trùng, bệnh, các yếu tố bất lợi của môi trường như nhiệt độ, phèn, mặn… Từng bước tiến hành nghiên cứu, xây dựng các xí nghiệp chuyên sản xuất giống rau, cây rau con sạch bệnh cho nông dân. * Sản xuất rau sạch Theo Trần Thị Ba (1999), cần phải hoàn thiện và triển khai rộng qui trình sản xuất rau sạch để có sản phẩm cao về dinh dưỡng, an toàn vệ sinh y tế, nghiên cứu ứng dụng các chế phẩm sinh học, các thành phần hữu cơ trong canh tác. Tăng cường ứng dụng các biện pháp tiên tiến như trồng rau có các thiết bị che chắn (nhà lưới, nhà kính ..), che phủ đất (nilon) và né tránh các yếu tố bất lợi của môi trường. * Xây dựng dây chuyền sản xuất – chế biến – tiêu thụ Theo Nguyễn Thế Bình (2001), thì vấn đề này cần quan tâm nghiên cứu trên cơ sở khoa học về chuyển đổi cơ cấu cây trồng, cơ cấu mùa vụ một cách hiệu quả, trong đó có cây rau thực phẩm nhằm nâng cao sức sản xuất trên một đơn vị đất đai và thu nhập cho người sản xuất. Qui hoạch xây dựng vùng sản xuất nguyên liệu rau tập trung cho các nhà máy chế biến có qui mô phù hợp. Tập trung nghiên cứu và phát triển công nghệ, thiết bị chế biến, bảo quản, đóng gói các loại rau nhất là các sản phẩm tươi sống để làm giảm tổn thất kéo dài thời gian tiêu thụ, nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm. Đặc điểm cơ bản của rau là tập trung thu hoạch theo mùa vụ, do vậy phải chú trọng đầu tư dây chuyền công nghệ chế biến đa dạng sản phẩm, đáp ứng thị hiếu của thị trường tiêu thụ trong nước và ngoài nước. Cần đầu tư thêm vốn cho doanh nghiệp xuất khẩu rau để đủ điều kiện mở rộng và phát triển kinh doanh. Cần có biện pháp phát triển thị trường trong nước như tổ chức lại hệ thống các doanh nghiệp trong lĩnh vực rau quả gắn xuất khẩu, chế biến với thị trường. Các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh nên tổ chức theo dạng khép kín “sản xuất – mua gom – chế biến – tiêu thụ”. Đồng thời với các hoạt động này, cần xây dựng và phát triển một số trung tâm thương mại, chợ buôn bán rau quả tại các vùng có sản lượng hàng hóa lớn. Các trung tâm này là nơi cung cấp thông tin về kỹ thuật sản xuất, chế biến, bảo quản, giống mới, đối tác thương mại và đầu tư cho các nhà kinh doanh và những người tiêu thụ nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của xã hội. Cần đẩy mạnh hoạt động tiếp thị và xúc tiến thương mại như đầu tư vốn, công nghệ, nhân lực nhằm tích cực mở rộng thị trường xuất khẩu. Thành lập các chi nhánh văn phòng đại diện của doanh nghiệp ở nước ngoài để xúc tiến ký kết các hợp đồng tổ chức tiêu thụ sản phẩm. Tích cực thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành rau quả Việt Nam. Cần lựa chọn các chủng loại rau có lợi thế so sánh, phù hợp với môi trường khí hậu, đất đai và kỹ thuật canh tác, những chủng loại rau đã được đa số người tiêu dùng nước ngoài ưa thích, có khả năng thâm nhập vào thị trường nước ngoài với số lượng lớn. Xác định rõ ràng thị trường xuất khẩu các sản phẩm chuẩn bị đầu ra bằng các cam kết, liên doanh sản xuất với các đơn vị cá nhân chuyên ngành rau quả thị trường thế giới. 2.6 Các nguyên tắc trong sản xuất rau sạch - Chọn đất: Đất để trồng rau phải là đất cao, thoát nước thích hợp với sinh trưởng và phát triển của rau. Vùng trồng rau phải cách khu vực có chất thải công nghiệp và bệnh viện ít nhất là 2 km, với chất thải sinh hoạt ít nhất là 200 m (Trần Khắc Thi, 1999). - Nước: Theo Trần Khắc Thi (1999) nên sử dụng nước giếng khoan, nếu không có giếng thì dùng nước sông, ao, hồ trong không bị ô nhiễm. - Giống: Hiện nay giống có vai trò quan trọng hàng đầu trong việc năng cao năng suất và chất lượng rau (Phạm Văn Biên, 2001). Theo Trần Khắc Thi (1999), chỉ gieo những hạt tốt và trồng cây con khỏe mạnh, không có mầm bệnh, hạt giống trước khi gieo cần được xử lí hóa chất hoặc nhiệt. - Phân bón: Không dùng phân chuồng chưa hoai để loại trừ vi sinh vật gây bệnh. Có thể sử dụng phân bón lá và chất kích thích sinh trưởng ngay khi mới bén rễ. Có thể phun 3 - 4 lần tùy từng loại rau. Kết thúc phun ít nhất trước khi thu hoạch 5 - 10 ngày. - Bảo vệ thực vật: Chọn các loại thuốc có hoạt chất thấp, ít độc hại với kí sinh thiên địch. Ưu tiên sử dụng các chế phẩm sinh học (Bt, hạt củ đậu...) các chế phẩm thảo mộc, các kí sinh thiên địch để phòng bệnh. Áp dụng nghiêm ngặt các biện pháp phòng trừ tổng hợp (IPM): luân canh cây trồng hợp lí, sử dụng giống tốt, chống chịu bệnh, bắt sâu bằng tay, dùng bẫy sinh học trừ bướm, vệ sinh đồng ruộng... (Trần Khắc Thi, 1999). - Thu hoạch, bao gói: Theo Trần Khắc Thi (1999), rau được thu hoạch đúng độ chín, loại bỏ lá già héo, quả bị sâu, dị dạng. Rau được rửa bằng nước sạch, để ráo nước rồi cho vào bao, túi sạch, trước khi mang tiêu thụ tại các cửa hàng. Trên bao phải có phiếu bảo hành nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tiêu dùng. 2.7 Một số kỹ thuật canh tác rau 2.7.1 Đất trồng rau Bộ rễ các loại rau nói chung là nông từ 25 - 30 cm, vì vậy tính chịu hạn, chịu úng rất kém và dễ bị nhiễm sâu bệnh, cho nên yêu cầu về đất của các loại rau phải được làm cẩn thận, tốt nhất là để ải 5 - 7 ngày và rắc vôi bột để tiệt trùng, trừ các nguồn bệnh trong đất và phải được lên liếp trước khi trồng. Chiều dài của luống tùy vào địa hình và diện tích đất để thích hợp cho việc tưới tiêu, rộng 100 - 120 cm là vừa (Nguyễn Văn Thắng và Trần Khắc Thi, 2000). Mặt luống thường rộng từ 0,8 - 1,5 m và dài từ 7 - 12 m tùy khu đất trồng. Mặt luống rộng từ 1,2 - 1,5 m áp dụng ở những vùng đất cao ráo, ít mưa, trồng các loại rau ít chăm sóc, hình thái nhỏ như rau thơm, rau muống hay trồng nhiều hàng trên một luống. Mặt luống hẹp 0,8 - 1,2 m áp dụng ở vùng đất thấp, mưa nhiều, trồng rau hình thái lớn, phân cành nhiều, trồng 1 - 2 hàng trên luống. Chiều cao luống thay đổi từ 10 - 40 cm tùy thời vụ và tính chất đất. Mùa khô, những nơi ít mưa, cao ráo dễ thoát nước hay đất có cơ cấu nhẹ nên làm luống thấp khoảng 10 - 15 cm. Mùa mưa hay trên đất nặng cần lên luống cao 20 - 40 cm. Chiều cao luống còn tùy thuộc vào rễ từng loại rau, rau ăn củ, thân củ cần lên luống cao. Để rau có đủ điều kiện hứng đủ ánh sáng, cần chú ý hướng luống, hướng đông tây giúp cho cây hưởng đủ ánh sáng nhất. Đất trồng rau không được làm quá nhỏ, vì làm đất quá nhỏ sẽ lấp hết các khoảng trống chứa các khí cần thiết trong lòng luống rau, có thể làm đất nhỏ 1 – 3 cm hay 5 cm là được. Vụ hè, mưa nhiều thì làm luống khum mai rùa, mặt luống hẹp và cao, vụ đông xuân khô hanh, làm luống phẳng và rộng hoặc hơi trũng lòng khay để giữ nước, giữ phân (Nguyễn Văn Thắng và Trần Khắc Thi, 2000). 2.7.2 Bón phân Rau là cây có thời gian sinh trưởng tương đối ngắn nhưng lại cho sản lượng rất cao, từ 20 – 60 tấn/ha, do vậy cây rau đòi hỏi phải được bón nhiều phân và đất trồng rau phải là đất tương đối tốt. Theo Nguyễn Văn Thắng và Trần Khắc Thi (2000), để thu được 1 tấn cải bắp, cây cải bắp đã lấy đi từ đất 3,5 kg N, 1,3 kg P2O5 và 4,3 kg K2O. Như vậy 1 ha cải bắp nếu đạt năng suất 40 tấn thì đã mất đi 140 kg N nguyên chất tương đương 304 kg urê, 52 kg P2O5 tương đương 325 kg super lân và 172 kg kali nguyên chất tương đương 358 kg phân kali thương phẩm. Đó là chưa kể đến phần lá già phải bỏ đi. Từ đây cho thấy nhu cầu dinh dưỡng của cây rau rất lớn, nếu đất trồng không cung cấp thêm phân bón thì không đủ nhu cầu về phân bón cho rau. Tùy vào nhu cầu của từng loại rau cùng các điều kiện thổ nhưỡng đất đai, cũng như vào từng giai đoạn phát triển của cây mà các loại phân khác nhau và liều lượng phân cũng khác nhau. Đạm được dùng cho các loại cây rau ăn lá như cải bắp, rau cải, mồng tơi…với lượng bón cao hơn những loại rau khác, nhưng nếu bón quá nhiều và lại bón chậm vào lúc sắp thu hoạch sẽ làm cây rau sinh trưởng quá mạnh, vống lốp, dễ bị sâu bệnh xâm nhập, làm xấu phẩm chất của rau. Còn đối với những cây ăn củ, ăn quả, thì phân đạm chỉ phát huy được tác dụng tốt ở giai đoạn đầu trong giai đoạn sinh trưởng thân lá , khi chuyển sang giai đoạn phát dục ra hoa, kết quả thì nếu bón thúc sẽ gây nhiều tác hại làm rụng nụ, hoa, rụng quả non. Lân có tác dụng làm cho quả, hạt chắc, sáng mã, làm cho cây có bộ rễ phát triển đầy đủ, làm cho cây cứng cáp, mô cây dày dặn tăng tính chống đỗ, chống lốp, tính chống chịu với sâu bênh, lân giúp phát huy được hết hiệu lực của phân đạm, tăng hiệu quả sử dụng phân bón. Kali là loại phân có tác dụng đẩy mạnh các quá trình tích lũy vật chất – sản phẩm của sự quang hợp vào các bộ phận dự trữ của cây rau. Ngoài đạm, lân, kali, rau cũng cần phân vi lượng với một liều lượng rất ít, nhưng chúng lại cực kì cần thiết sự sinh trưởng và phát triển bình thường của cây rau như Bo, Mn, Cu, Zn… Yêu cầu kỹ thuật của phân bón cho rau: - Bón cân đối giữa các phân đạm, lân, kali - Bón đủ lượng phân cần thiết - Bón đúng lúc và đúng cách Đạm, lân, kali là 3 chất cơ bản để tạo ra chất hữu cơ và năng suất, phẩm chất của cây rau; nhưng nếu bón mất cân đối giữa chúng sẽ dẫn đến hậu quả ngược lại: năng suất thấp, chất lượng rau kém, dễ hư hỏng khi vận chuyển hoặc bảo quản (Nguyễn Văn Thắng và Trần Khắc Thi, 2000). 2.7.3 Phòng trừ sâu bệnh Có thể phòng trừ sâu bệnh bằng nhiều biện pháp khác nhau hoặc bằng các biện pháp cải thiện điều kiện môi trường. Chọn thời vụ thích hợp cho hoa màu tăng trưởng tốt và tránh mùa bệnh phát triển nặng. Phủ đất bằng plastic. Điều chỉnh thoát nước và tưới nước hợp lý. Bón phân thay đổi pH và nồng độ các chất dinh dưỡng trong đất cũng có thể ngăn ngừa một số bệnh do vi sinh vật trong đất gây ra (Nguyễn Thị Minh Châu, 2004). Canh tác thích hợp như sửa soạn đất tốt, diệt cỏ và dư thừa thực vật sau khi thu hoạch giúp cho việc phòng trị sâu bệnh phá hại trên nhiều loại ký chủ như sâu ăn tạp, ốc sên, bệnh héo cây con do nấm Rhizoctonia solani. Trồng luân canh hoặc xen canh cũng góp phần hạn chế được sâu bệnh. Một số biện pháp sinh học như sử dụng giống kháng, sử dụng thiên địch hoặc vật ký sinh hoặc làm biến đổi khả năng sinh sản của côn trùng, xử lý bằng hóa chất hay tia gamma gây sự bất dục ở côn trùng giống đực, trứng của côn trùng cái đẻ sau khi giao phối với côn trùng đực bất thụ sẽ không nở. Phương pháp hóa học là phương pháp cho hiệu quả cao, nhưng làm ô nhiễm môi trường và dễ gây ngộ độc thực phẩm. Chương 3 PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1 Vật liệu - Địa bàn nghiên cứu: thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, cụ thể trên 4 phường, xã: Mỹ Thới, Mỹ Thạnh, Mỹ Khánh và Mỹ Hòa Hưng. - Bảng hỏi. - Các dụng cụ: bút chì, bút mực, sơ mi đựng phiếu điều tra. - Máy vi tính. - Phương tiện đi lại. 3.2 Phương pháp 3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu Thu thập số liệu từ Phòng Thống kê tỉnh An Giang, Phòng Nông nghiệp, Trạm Khuyến nông, Trạm Bảo vệ thực vật Long Xuyên về: - Đặc điểm tự nhiên: vị trí địa lí - Diện tích đất đai - Đặc điểm xã hội: phân bố địa giới hành chánh, dân số, lao động. - Các hoạt động đầu tư phát triển rau an toàn ở địa phương (cơ quan khuyến nông, các hoạt động khuyến nông phát triển rau an toàn như tập huấn kỹ thuật). Hộ điều tra chia thành 2 nhóm: nhóm sản xuất rau an toàn (RAT) và nhóm sản xuất rau theo cách thông thường (RTT). Nhóm sản xuất rau an toàn: tất cả đều qua lớp tập huấn kỹ thuật trồng rau an toàn Nhóm sản xuất rau thông thường: không qua lớp tập kỹ thuật trồng rau an toàn Điều tra nông dân trồng rau an toàn ở những phường, xã có tiềm năng phát triển và đang phát triển thành vùng rau an toàn thuộc xã Mỹ Thới, Mỹ Thạnh, Mỹ Khánh và Mỹ Hòa Hưng. Từ danh sách do địa phương cung cấp, chọn ngẫu nhiên những hộ có diện tích trồng rau từ 500 m2 trở lên phân bố đều trong 4 phường, xã trong đó: + Nhóm sản xuất rau an toàn: Mỹ Thới chọn 15 hộ, Mỹ Thạnh chọn 10 hộ, Mỹ Khánh chọn 15 hộ và Mỹ Hòa Hưng chọn 20 hộ. + Nhóm sản xuất rau thông thường: Mỹ Thới chọn 8 hộ, Mỹ Thạnh chọn 10 hộ, Mỹ Khánh chọn 8 hộ và Mỹ Hòa Hưng chọn 14 hộ. 3.2.2 Phương pháp tiến hành - Phỏng vấn người am hiểu ở các phường, xã trong thành phố. - Điều tra thử: được thực hiện nhằm kiểm tra tính đầy đủ, rõ ràng nội dung điều tra. Việc tổ chức điều tra thử còn nhằm ước lượng chi phí và thời gian cho cuộc điều tra chính thức. - Hoàn chỉnh bảng hỏi. - Điều tra được tiến hành theo phương pháp phỏng vấn trực tiếp từng hộ nông dân có trồng rau an toàn và rau thông thường với phiếu điều tra soạn sẵn. Phiếu điều tra được soạn trước các câu hỏi có liên quan đến các vấn đề về kỹ thuật canh tác như: diện tích, thời vụ, giống, chuẩn bị đất, phân bón, tưới nước, bảo vệ thực vật, thu hoạch, năng suất và các thông tin liên quan đến cây rau... (Phụ chương 2). 3.2.3 Chỉ tiêu phân tích số liệu - Sử dụng thống kê mô tả để phân tích các chỉ tiêu theo dõi. - So sánh sự khác biệt giữa nhóm sản xuất rau an toàn và nhóm sản xuất rau thông thường. 3.2.4 Phân tích thống kê - Các số liệu được nhập vào vi tính bằng phần mềm Microsoft Excel. Sau đó thống kê bằng chương trình SPSS. - Đối với các số liệu như giống, các mức độ áp dụng kỹ thuật canh tác phải mã hóa số liệu và dùng phương pháp thống kê mô tả (Descriptives Statistics) để phân tích số liệu. Trong thống kê mô tả dùng phương pháp đo tần suất với giả thuyết tất cả các nhóm đều có tần suất lý thuyết như nhau, để từ đó xác định mức độ áp dụng kỹ thuật nào phổ biến nhất. - Tính trung bình và độ lệch chuẩn lượng phân bón, năng suất, diện tích canh tác, số lần chăm sóc, thời gian phun thuốc... − Tính lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận để đánh giá hiệu quả kinh tế. Chương 4 KẾT QUẢ THẢO LUẬN 4.1 Thông tin nông hộ 4.1.1 Tình hình lao động Theo điều tra thực tế trên 60 hộ trồng rau an toàn (RAT), số nhân khẩu trung bình là 5,52 nhân khẩu/hộ và bình quân mỗi hộ có 2,81 lao động chính. Điều tra 40 hộ trồng rau thông thường (RTT) có 5,05 nhân khẩu/hộ, bình quân có khoảng 2,70 lao động chính trên mỗi nông hộ (Bảng 1). Với số lao động này có thể giúp nông hộ tiết kiệm chi phí thuê mướn nhân công. Bảng 1 Tình hình lao động của nông hộ trồng rau ở TPLX Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm Số nhân khẩu (người) Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch chuẩn Số lao động chính (người/hộ) 331 2 11 5,52 1,68 2,81 202 3 9 5,05 1,41 2,70 533 2 11 5,33 1,58 2,77 Tổng số hộ 60 40 100 4.1.2 Độ tuổi của chủ hộ Kết quả điều tra cho thấy số hộ có độ tuổi từ 41 - 50 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất (39%), tập trung nhiều ở lứa tuổi này cho thấy đây là độ tuổi có nhiều kinh nghiệm trồng rau, họ đã làm theo cách truyền thống lâu năm do đó cũng sẽ gặp một số khó khăn trong việc chuyển giao những tiến bộ trong việc chuyển đổi từ rau thông thường sang sản xuất rau an toàn. Trong từng nhóm sản xuất rau cho thấy nhóm sản xuất rau an toàn, những hộ có số tuổi từ 41 - 50 tuổi chiếm 43,3%, còn nhóm rau thông thường chiếm 32,5%, những hộ có số tuổi lớn hơn 60 tuổi chiếm tỉ lệ thấp (Bảng 2). Nhìn chung số tuổi trung bình của nông hộ trong nhóm rau an toàn là 45,22 tuổi còn ở nhóm rau thông thường là 43,05 tuổi. Bảng 2 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo độ tuổi của nông hộ trồng rau ở TPLX Tuổi Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm 20 – 30 31 – 40 41 – 50 51 – 60 > 60 4 (6,7) 16 (26,7) 26 (43,3) 9 (15,0) 5 (8,3) 8 (20,0) 10 (25,0) 13 (32,5) 5 (12,5) 4 (10,0) 12 (12,0) 26 (26,0) 39 (39,0) 14 (14,0) 9 (9,0) Tổng số hộ 60 40 100 Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch chuẩn 23 75 45,22 10,52 20 71 43,05 12,59 20 75 44,35 11,38 Số trong ngoặc là phần trăm 4.1.3 Trình độ học vấn của nông hộ Theo kết quả điều tra cho thấy trình độ học vấn của nông hộ từ lớp 1 - 5 chiếm tỷ lệ cao nhất (54%) và trong mỗi nhóm thì tỷ lệ này vẫn cao, nhóm rau an toàn chiếm 53,3% còn nhóm rau thông thường là 55%. Trình độ học vấn từ lớp 10 - 12 chiếm tỷ lệ thấp (Bảng 3). Trình độ học vấn trung bình của nông hộ là 5,82. Nhìn chung trình độ nông dân còn rất thấp, điều này cho thấy sẽ gặp khó khăn trong việc chuyển giao khoa học kỹ thuật đến tay nông dân. Bảng 3 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo trình độ học vấn của nông hộ trồng rau ở TPLX Lớp Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm 1 – 5 6 – 9 10 – 12 32 (53,3) 21 (35,0) 7 (11,7) 22 (55,0) 14 (35,0) 4 (10,0) 54 (54,0) 35 (35,0) 11 (11,0) Tổng số hộ 60 40 100 Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch chuẩn 2,0 11,0 5,82 2,57 2,0 12,0 5,83 2,56 2,0 12,0 5,82 2,55 Số trong ngoặc là phần trăm 4.1.4 Kinh nghiệm trồng rau Tính bình quân những hộ điều tra đã có 10,62 năm kinh nghiệm trồng rau. Nông dân trồng rau thông thường bình quân có 8,92 năm kinh nghiệm, còn nông dân sản xuất rau an toàn bình quân có 11,75 năm kinh nghiệm trồng rau nhưng rau an toàn chỉ mới được trồng từ năm 2.000 (Bảng 4). Điều này cho thấy những nông hộ trồng rau lâu năm nhận thấy được sự cần thiết phải chuyển đổi từ sản xuất theo tập quán thông thường sang sản xuất rau an toàn. Bảng 4 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo năm kinh nghiệm trồng rau của nông hộ tại TPLX Kinh nghiệm (năm) Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm 1 - < 5 5 - < 10 10 - < 15 15 - < 25 ≥ 25 9 (15,0) 16 (26,7) 10 (16,7) 22 (36,6) 3 (5,0) 13 (32,5) 10 (25,0) 6 (15,0) 9 (22,5) 2 (5,0) 22 (22,0) 26 (26,0) 16 (16,0) 31 (31,0) 5 (5,0) Tổng số hộ 60 40 100 Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch chuẩn 1,0 30,0 11,75 7,20 1,0 25,0 8,92 7,00 1,0 30,0 10,62 7,22 Số trong ngoặc là phần trăm 4.1.5 Tổng diện tích canh tác của nông hộ Kết quả điều tra cho thấy tổng diện tích canh tác của nông hộ từ 500 - 5.000 m2 chiếm tỷ lệ cao nhất 38%. Trong đó, nông hộ thuộc nhóm sản xuất rau an toàn có tổng diện tích canh tác từ 500 - 5.000 m2 chiếm 33,3%, nhóm nông hộ trồng rau thông thường là 45% số hộ. Diện tích canh tác từ 10.000 - 15.000 m2 chiếm tỷ lệ thấp (Bảng 5). Bình quân, mỗi hộ có tổng diện tích canh tác trung bình là 10.176 m2. Bình quân, mỗi hộ thuộc nhóm rau an toàn có diện tích trung bình 9.360 m2 nhỏ hơn so với bình quân của mỗi hộ thuộc nhóm rau thông thường (11.390 m2). Bảng 5 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo tổng diện tích canh tác của nông hộ trồng rau tại TPLX Diện tích (1.000 m2) Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm 0,5 - < 5 5 - < 10 10 - < 15 ≥ 15 20 (33,3) 20 (33,3) 8 (13,3) 12 (20,1) 18 (45,0) 7 (17,5) 4 (10,0) 11 (27,5) 38 (38,0) 27 (27,0) 12 (12,0) 23 (23,0) Tổng số hộ 60 40 100 Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch chuẩn 0,5 41,5 9,36 9,24 0,5 51,0 11,39 13,77 0,5 51,0 10,17 11,25 Số trong ngoặc là phần trăm 4.1.6 Diện tích trồng rau của nông hộ Theo kết quả Bảng 6 cho thấy diện tích trồng rau của nông hộ từ 1.000 - 1.500 m2 chiếm tỷ lệ cao nhất (47%), bình quân mỗi hộ có diện tích là 950 m2. Riêng những hộ thuộc nhóm rau an toàn có diện tích trồng rau từ 1.000 - < 1.500 m2 chiếm tỷ lệ khá cao (48,3%). Bình quân diện tích trồng rau của mỗi hộ thuộc nhóm sản xuất rau thông thường thấp hơn so với nhóm rau an toàn cụ thể là 870 m2 so với 1.010 m2. Nhìn chung hộ có diện tích trồng rau lớn nhất là 3.000 m2, việc trồng rau ở đây đa số phân tán theo các hộ sản xuất nhỏ, không tập trung để phát triển thành khu vực chuyên canh lớn vì đây chỉ là thu nhập phụ, còn thu nhập chính là từ cây lúa. Và vì có diện tích nhỏ nên các nông hộ đa số là sử dụng nguồn lao động gia đình để chăm sóc, góp phần hạn chế chi phí sản xuất. Bảng 6 Số hộ và tỷ lệ (%) hộ theo diện tích trồng rau của nông hộ tại TPLX Diện tích (1.000 m2) Nhóm RAT Nhóm RTT Tổng 2 nhóm 0,5 - < 1 1 - < 1,5 1,5 - < 2 2 - < 2,5 ≥ 2,5 22 (36,7) 29 (48,3) 3 (5,0) 2 (3,3) 4 (6,7) 17 (42,5) 18 (45,0) 3 (7,5) 2 (5,0) - - 39 (39,0) 47 (47,0) 6 (6,0) 4 (4,0) 4 (4,0) Tổng số hộ 60 40 100 Thấp nhất Cao nhất Trung bình Độ lệch