Đồ án Khảo sát đánh giá một số phương pháp phòng bệnh chết nhanh trên cây hồ tiêu

tiêu héo chết. Nhổ gốc lên thấy bộ rễ tiêu bị thối đen, gốc thân cũng bị thối. Nấm Phytophthora capsici sống trong đất dưới hình thức các sợi nấm (mycelium) hoặc các bào tử có vách dày hay còn gọi là noãn bào tử (oospores), các noãn bào tử tồn tại hàng năm trong đất. Khi đất ẩm, các noãn bào tử nảy mầm cho ra các sợi nấm (mycelia), các sợi nấm sinh ra các bào tử nang (sporangie), các bào tử nang chứa các cá thể gây bệnh gọi là động bào tử (zoospores). Các động bào tử chỉ phóng thích ra ngoài bào tử nang để gây bệnh khi đất bị ngập nước hoàn toàn. Khi ra ngoài các động bào tử dùng lông roi (Flagella) bơi tới các rễ cây để gây bệnh hay bơi theo các dòng nước mưa để tới các nơi khác trong vườn, làm bệnh lây lan rất nhanh. Vườn bị ngập nước càng lâu thì áp lực bệnh càng lớn. nấm trong đất phát triển mạnh trong mùa mưa, xâm nhập phá hủy bộ rễ. Hiện tượng cây tiêu bị chết đồng loạt vào đầu mùa khô khi cây bị thiếu nước. Những vườn tiêu ẩm thấp, bị đọng nước trong mùa mưa thường bị bệnh nặng. Tuy động bào tử của nấm Phytophthora capsici có khả năng xâm nhiễm trực tiếp vào mô cây, nhưng trong trường hợp có vết thương, quá trình xâm nhiễm xảy ra dễ dàng hơn. Tác nhân chính gây ra vết thương ở bộ rễ tiêu đa số là tuyến trùng, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm phát triển, tuyến trùng xâm nhập vào rễ tạo vết thương hở cho nấm xâm nhập vào gây bệnh. 1.3.4 Cách phòng trừ Bệnh chết nhanh dây tiêu đa phần do nấm Phytophthora capsici cùng với tập đoàn các nấm gây hại khác sống trong đất gây ra. Theo như thói quen canh tác của người dân hiện nay thì đa phần sử dụng các loại thuốc hoặc phân bón hóa học để bón cho cây tiêu là chính. Thuốc hóa học mang lại hiệu quả cao, nhanh chóng đối với một số loại bệnh. Tuy nhiên, về lâu về dài thì chính việc bón phân liên tục quá nhiều và chỉ bón thuần phân hóa học đã giết chết các vi sinh vật có lợi và bóc lột các chất hữu cơ trong đất làm đất thiếu phản ứng đối kháng tự nhiên giữa vi sinh vật có ích và vi sinh vật gây hại trong đất. Do đó cần phải xây dựng chiến lược phòng trừ tổng hợp (IPM) theo hướng hữu cơ sinh học trên cây tiêu để cứu vãn tình thế các vườn tiêu bị dịch hại nghiêm trọng hiện nay. Để xây dựng mô hình IPM theo hướng hữu cơ sinh học trên cây hồ tiêu cần: Canh tác hợp lý: không trồng tiêu ở nơi đất trũng hoặc những khu đất thấp dưới chân đồi, không để nước bên ngoài chảy vào vườn tiêu để hạn chế sự xâm nhập của nấm bệnh, đào mương thoát úng trong vườn tiêu triệt để, đây là biện pháp rất quan trọng để hạn chế nấm bệnh trong đất và tránh sự lây lan trên diện rộng. Phủ rác hoặc cây xanh trong vườn , không để mặt bị rửa trôi xói mòn; tuy nhiên không được trồng chung tiêu với các loại cây trồng khác cũng là ký chủ của nấm Phytophthora như: cà tím, cà pháo, cà chua, ớt, bầu bí, khoai sọ, cà rốt, súp lơ.. trong vườn tiêu. Dùng “choái” tiêu sống , có thể dùng cây neem làm “choái” thay cho cây vông (cây vông hiện nay đang bị một loại ong đục ngọn, gây chết rất nghiêm trọng). Sử dụng giống có khả năng kháng bệnh cao như Lada Belangtoeng (năng suất thấp, trồng ở những nơi có dịch hại nặng), Vĩnh Linh… Phân bón: bón phân hữu cơ có chất lương hoai triệt để, và phân hữu cơ sinh học là chính (phân bón gốc, bón lá). Chỉ bón thêm phân hóa học cho cân đối dinh dưỡng. biện pháp này tạo dinh dưỡng tối ưu cho cây phát triển, tạo sức đề kháng sâu bệnh cho cây, kìm hãm rất hiệu quả nguồn nấm bệnh và tuyến trùng có rừ trong đất. Sử dụng các chế phẩm sinh học: dùng compost chứa nấm đối kháng Trichoderma bón vào đất, phun chế phẩm lên cây hoặc xuống đất để trừ nấm bệnh. Sử dụng chế phẩm Exin R (thành phần chính là salysalic acid) như chế phẩm phòng và trị hữu hiệu nấm và vi khuẩn gây bệnh. Bón bả dầu neem cùng với phân bón, sử dụng những chất kích thích tính kháng, những ferramol xua đuổi côn trùng hại “choái” và dây tiêu. Sử dụng thật hạn chế thuốc hóa học và không được đổ trực tiếp xuống gốc tiêu. 1.4. PHYTOPHTHORA & NẤM ĐỐI KHÁNG TRICHODERMA 1.4.1. Nấm Phytophthora 1.4.1.1 Sơ lược chung Có nhiều công trình nghiên cứu về nguyên nhân gây bệnh chết nhanh và đi đến thống nhất bệnh do nấm Phytophthora gây ra. Những nghiên cứu mới nhất của trường Đại học tổng hợp Sydney trong khuôn khổ của dự án ACIAR đã cho thấy có tới 3 loài nấm Phytophthora tham gia gây triệu chứng chết nhanh: Phytophthora capsici, P. nicotianae, P.cinnamomi, trong đó loài nấm Phytophthora capsici là phổ biến hơn ở tất cả các vùng trồng tiêu. Nấm Phytophthora là loại nấm đa kí chủ, ngoài việc gây hại cho cây tiêu, sầu riêng, ca cao ,dứa, cao su còn gây hại trên rau, hoa kiểng và nhiều loại cây trồng khác. Nấm Phytophthora thuộc họ Pythiaceae, bộ Penoporale, lớp Oomycetes, sợi nấm không màu, không vách ngăn, đơn bào, kích thước không đều, bào tử túi mang hình trứng hay hình quả chanh, trên đầu có nuốm hoặc không có nuốm, không màu, trong suốt. Bào tử hình cầu hoặc hình thận có hai lông roi, di chuyển rất nhanh trong nước, nhiệt độ thích hợp để nấm sinh trưởng và phát triển từ 25-30C, pH 6-7. Trên cây tiêu dòng nấm Phythophthora gây hại chủ yếu trong mùa mưa, nhất là vào cuối mưa, gây hại nặng ở những vùng trồng dày, ẩm độ cao, nhất là ẩm độ quanh gốc cao. Bệnh phát triển mạnh trên đất xấu, đất thoát nước kém. Nấm bệnh xâm nhập vào cây qua vết thương do côn trùng phá hay do xây xát trong quá trình chăm sóc. Nấm Phytophthora có thể tấn công riêng rẻ nhưng đa số là có sự kết hợp với các nấm khác như Fusarium, Pythium và Rhizoctonia cùng tấn công làm cây chết nhanh Hình 1.8 Nấm Phytophthora 1.4.1.2 Phương pháp chẩn đoán nhanh sự hiện diện của nấm Phytophthora bằng bẫy cánh hoa hồng Phương pháp này được mô tả như sau: Thu thập mẫu đất ở gốc cây bị bệnh. Hòa đất vào nước cất vô trùng trong cốc với tỉ lệ 1 phần đất : 2 phần nước. Khuấy nhẹ đất trong cốc, để lắng xuống trong 2 giờ (tốt nhất để qua đêm). Cắt cánh hoa có màu sắc kích thước 0,5 x 0,5 cm (1 mồi bẫy) thả vào cố nước trên. Để cốc bẫy bào tử qua đêm ở nhiệt độ phòng. Quan sát cánh hoa sau 1 ngày, 2 ngày, 3 ngày. Khi thấy cánh hoa bị mất màu có thể dùng kính lúp để quan sát sợi nấm hoặc mang lên kính hiển vi soi nếu thấy xuất hiện bào tử nấm Phytophthora. Ở các phòng thí nghiệm thì tiến hành làm thuần lần 1, lần 2, lần 3… rồi cấy lên môi trường CA, PCA… và tiến hành lây bệnh để xác định khả năng gây bệnh của nấm đã thu thập được và tiến hành dùng cho các lần nguyên cứu tiếp theo. Phương pháp này cũng đã được ứng dụng để xác định nấm Phytophthora, Pythium gây bệnh trên cây dứa, sầu riêng, ca cao và cả cây gió trầm. Bảng 1.7. Kết quả phân tích nấm Phytophthora và Pythium từ mồi bẫy TT Vật liệu bẫy Tổng số mẫu Phytophthora spp Pythium spp Số mẫu bẫy được %Số mẫu bẫy được Số mẫu bẫy được %Số mẫu bẫy được 1 Cánh hoa 100 33 33 40 40 2 Môi trường PCA 100 12 12 17 17 (Nguồn: Viện bảo vệ thực vật Đắc Nông năm 2006) Kết quả cho thấy: trong 100 mẫu đất phân tích thì tỉ lệ nấm Phytophthora xuất hiện chiếm 33%, nấm Pythium chiếm 40%. Bảng 1.8. Kết quả lây nhiễm nhân tạo nấm Phytophthora cho hồ tiêu TT Phương pháp lây nhiễm Số cây lây nhiễm Số cây biểu hiện triệu chứng Tỉ lệ (%) Triệu chứng sau lây nhiễm 1 -Áp thạch có nguồn nấm vào thân. -Tưới du động bào tử & nấm vào đất. -Phun du động bào tử lên thân. 20 20 20 5 13 4 25 65 20 -Chết hại đoạn thân, cành non -Cây biến vàng toàn bộ lá, sau đó chết hoại dần nhánh cây, cuối cùng chết toàn bộ cây. -Rụng lá, đốt, cành 2 -Phun nước 20 0 0 (Nguồn: Viện bảo vệ thực vật Đắc Nông năm 2006) Số liệu ở bảng 1.8 cho thấy: ở cả 3 phương pháp lây nhiễm đều biểu hiện triệu chứng bệnh. Tuy nhiên mức độ nhiễm bệnh có khác nhau, tưới du động bào tử và nấm vào đất cho kết quả nhiễm bệnh là cao nhất (65%), áp thạch có nguồn nấm vào thân và phun du động bào tử lên thân có tỷ lệ cây bị nhiễm bệnh chỉ là 20 - 25%. 1.4.2. Nấm đối kháng Trichoderma 1.4.2.1 Sơ lược chung Trichoderma là một loài nấm đất, phát triển tốt trên các loại đất giàu chất dinh dưỡng hoặc trên tàn dư thực vật. Đặc điểm hình thái của nấm này là cành bào tử không màu, sợi nấm không màu, có vách ngăn, có khả năng phân nhánh nhiều và cho lượng bào tử rất lớn. Bào tử thường có màu xanh, đơn bào hình trứng, tròn, elip hoặc oval tùy theo từng loài, bào tử đỉnh ở cành (Tăng Thị Ánh Thơ, 2005). 1.4.2.2 Vị trí, phân loại của Trichoderma Trichoderma là chi khá phổ biến trong tự nhiên, đặc biệt là trong môi trường đất. Theo Gary J. Samuels, Trichoderma ít tìm thấy trong thực vật sống và chúng không sống nội ký sinh với thực vật. Ngày nay, hệ thống phân loại của nấm Trichoderma vẫn chưa rõ ràng và khá phức tạp, do đó có nhiều ý kiến khác nhau đưa ra khi phân loại giống nấm này. Theo Rifai (1969), Barnett H.L v Barry B. Hunter (1972), Trichoderma spp thuộc lớp nấm bất toàn Deuteromycetes (fungi imperfect); thứ tự vị trí phân loại như sau: Giới : Nấm Ngành : Ascomycota Lớp : Deuteromycetes (nấm bất toàn) Bộ : Moniliales Họ : Moniliaceae Giống : Trichoderma spp Theo Agrios G.N (1997), Hrman G.E (2002), hầu hết Trichoderma spp có giai đoạn sinh sản vô tính (đây là lý do Trichoderma spp được phân loại thuộc nhóm nấm bất toàn Deuteromycetes, bộ Moniliales), tuy nhiên một vài loài Trichoderma spp. cũng có khả năng sinh sản hữu tính nên được phân vào lớp nấm tiểu Ascomycetes, bộ Hypocreales, giống Hypocrea. 1.4.2.3 Đặc điểm hình thái và sinh lý Khuẩn lạc Trichoderma spp. có màu từ lục trắng đến lục, vàng xanh, lục đậm, giống này tăng trưởng rất mạnh: đường kính khuẩn lạc đạt từ 2 – 9 cm sau 4 ngày nuôi cấy ở 250C (Elisa Esposito và Manuela da Silva, 1998), khuẩn ty không màu sinh cuống mang bào tử. Cuống bào tử này gọi là bào tử đính dạng hình cầu, hình elip hoặc hình thuôn, màu lục, liên kết nhau nhờ chất nhầy. Chúng phát triển trên nhiều loại cơ chất khác nhau (sáp, gỗ, các loài nấm khác), chúng cũng tồn tại khi nồng độ CO2 ở mức cao (10%) và sống được ở đất acid và bazơ (pH = 3 – 8). Nấm Trichoderma spp hiện diện gần như trong tất cả các loại đất và các môi trường khác. Chúng hiện diện với mật độ cao và phát triển mạnh ở vùng rễ của cây, một số giống có khả năng phát triển ngay trên rễ. 1.4.2.4 Đặc điểm sinh hóa Trichoderma có thể sinh rất nhiều loại enzyme ngoại bào như chitinase, glucanase, xylase, lipase, pectinase, cellulase, protease, … để phân hủy xác thực vật và tế bào nấm bệnh trong đời sống hoại sinh và ký sinh của chúng. Sau đây là một số hệ enzyme điển hình ở Trichoderma. Hệ enzyme cellulase Công thức cấu tạo cellulase: Enzyme cellulase Cellulose là chất trùng hợp với tiểu đơn vị là D-glucose nối nhau bởi liên kết beta-1,4-glycosidic, cellulose được sử dụng như một nguồn năng lượng carbon ở rất nhiều vi sinh vật tiết ra cellulase. Hình 1.9 Công thức cấu tạo của cellulase Hệ enzyme cellulase ở Trichoderma spp được phân thành ba lớp: Beta-1,4-D-glucanase (cellobiohydrolase) giải phóng đơn vị cellobiosyl từ chuỗi cellulose. Endo-1,4-D-glucanase phân cắt liên kết glucosidic bên trong cấu trúc cellulose. Beta-1,4-D-glucanase phân cắt cello-oligosaccharide thành glucose khử. Quá trình thuỷ phân cellulose có sự phối hợp của ít nhất 1 enzyme chlobiohydrolase, hai enzyme endoglucanase và một enzyme beta-glucosidase (Hui et al. 2001), Trichoderma reesei RUT C30 được biết là chủng có khả năng tạo nhiều cellulase, Trichoderma hazianum T3 cũng là một chủng rất hiệu quả khi sử dụng để kiểm soát đối với Pythium, chủng này được biết cũng tạo nhiều loại enzyme cellulase. Hệ enzyme chitinase Chitin l polysaccharide có nhiều trong tự nhiên, chúng tham gia trong hầu hết cấu trúc polyme ở nấm và côn trùng, công thức hóa học: [C8H13NO5]n. Chitin có cấu tạo và chức năng gần giống với cellulose, trong tự nhiên, chitin là chất hữu cơ chiếm thứ hai sau cellulose về số lượng, chitin thay thế một phần hay toàn bộ cellulose trong thành tế bào của một số loài thực vật. Chitin là chất rắn vô định hình, không tan trong nước và hầu hết các acid, alcol, dung môi hữu cơ khác. Tuy nhiên, chitin có thể bị thủy giải bởi acid vô cơ mạnh (HCl đậm đặc) hoặc bằng enzyme vi sinh vật. Enzyme chitinase l thủy giải chitin, chitinase xúc tác cắt liên kết C1 và C4 của 2 đơn vị: beta-1,4-N-acetylglucosamine (GlcNac). Hệ enzyme chitinase được phân thành 3 lớp (Sahai và Manocha, 1992): Chitobiosidase: enzyme này giải phóng đơn vị diacetylchitobiose. Endochitinase: phân cắt liên kết bền trong cấu trúc chitin ở vị trí bất kì, phóng thích các loại đường đa như chitotetraose, chitotriose,diacetylchitobiose; endochitinase được cho là có vai trò quan trọng trong quá trình kí sinh nấm. Beta-1,4-N-acetylglucosaminedase: phân cắt chitotetraose, chitotriose, diacetylchitobiose thành GlcNac monomer. Glucosamine là sản phẩm phân giải cuối cùng, glucosamine là một đường khử có nhóm amin tự do nên vừa có đặc tính của hexo monosaccharide vừa mang đặc tính của nhóm amino. Người ta đã tinh chế được rất nhiều enzyme chitinase, trong đó phổ biến nhất là endochitinase có kích thước 42 kDa, sau đó là N-acetyl-b-D-glucosaminidase có kích thước 70 – 73 kDa. Ngoài ra cũng có endochitinase 37 kDa và 33 kDa (Cruz và cộng sự, 1992), chitobiosidase kDa (Harman và cộng sự, 1993), exochitinase 28 kDa (Dean và cộng sự, 1998), beta-1,4-N-acetylglucosaminidase 102 kDa có vai trò duy nhất trong việc gây ra sự biểu hiện của các enzyme thủy phân chitin khác nhau nhưng chưa được tinh chế (Harman và cộng sự, 1995). Enzyme chitinase của Trichoderma spp được xem là enzyme có hoạt tính thủy phân mạnh, hoạt động thủy phân của chitinase cũng kết hợp với các enzyme khác như beta-glucanase, sự phối hợp với các enzyme phân giai chitin và glucan đã dẫn đến sự tăng cường hoạt động thủy phân. Tuy nhiên, quan trọng hơn là chitinase làm tăng hiệu quả kháng nấm của các hợp chất không có bản chất enzyme. Theo báo cáo của Lorito và các cộng sự (1994), cho biết có sự phối hợp hoạt động giữa các enzyme thủy phân chititn với các hợp chất tự nhiên cũng như tổng hợp có ảnh hưởng lên màng tế bào (MAC). Hệ enzyme beta - glucanase Beta – glucan trong vách tế bào nấm thường ở dạng beta-1,3-glucan và phần nhánh là dạng beta-1,6-glucan, beta-glucanase cũng là một hệ enzyme quan trọng của Trichoderma spp trong đặc tính kí sinh nấm, gồm 2 lớp enzyme chính: beta-1,3-glucannase v beta-1,6-glucanase. Beta-1,3-glucanase:là enzyme phân cắt liên kết O-glycosidic của beta-1,3-glucan nhờ 2 cơ chế: Exo-beta-1,3-glucanase phn cắt giải phĩng glucose ở cuối chuỗi lin kết polyme. Endo-beta-1,3-glucanase cắt liên kết beta ở vị trí bất kì trong chuỗi polysaccharide, giải phĩng oligosaccharide. Trichoderma spp phân giải beta-1,3-glucan thường kết hợp giữa hai hoạt tính exo và endo-1,3-glucanase, beta-1,3-glucanase có vai trò chính trong quá trình hoại sinh và ký sinh nấm, ngoài ra beta-1,3-glucanse gip thực vật chống lại mầm bệnh. Các vách tế bào nấm bệnh khác nhau cho chất tạo ra những mức độ hoạt tính khác nhau của enzyme beta-glucanase, bằng chứng trực tiếp cho thấy sự liên quan của beta-glucanase đối với sự ký sinh đã được chứng minh bởi Lorito và cộng sự (1994), và đã tách chiết invitro được một endo-beta-1,3-glucanase 78 kDa có khả năng ức chế sự nảy mầm của bào tử B. cinerea khi phối hợp với một GlcNAcase. Ở một số chủng khác nhau như chủng T – 24, người ta cũng tách chiết được một endo-beta-1,3-glucanase có kích thước tương tự, có khả năng ức chế sự phát triển của Sclerotium rofsii khi kết hợp với một ensochitinase 43 kDa (El-Katatny v cộng sự, 2001), Trichoderma harzianum CECT 2413 cho thấy có thể tạo ra ít nhất l 3 enzyme beta-1,3-glucanase ngoại bào, Lora và cộng sự (1995) đã tạo dạng gen và cDNA của một beta-1,6-endoglucanase có kích thước 43 kDa, có thể ức chế sự phát triển của nhiều nấm bệnh khi phối hợp với các enzyme thủy phân khác. Beta-1,6-glucanase: trong điều kiện đặc biệt, Trichoderma spp tiết beta-1,6-glucanase, enzyme này phân cắt liên kết beta-1,6-glucan trong vách tế bào nấm. Hệ enzyme protease Theo Delgado và Jarana (2000) khi khảo sát trên T. harzianum đã xác định nhiều loại protease khác nhau tùy thuộc điều kiện môi trường có pH thấp và bổ sung chitin, glucose, amon, … T.harzianum tiết ra protease acid như là tác nhân điều hòa, để đáp ứng nhu cầu phân hủy những protein ngoại bào như chitinase, glucanase, cellulase, ngược lại protease có tính base hoặc trung tính được T.harzianum sinh ra trong môi trường có nguồn C khó bị phân hủy như vách tế bào nấm. Người ta đã tách chiết được một protease 42 kDa không nhạy cảm với pepsatin có liên quan đến sự giảm sút enzyme cellulase từ T.reesei QM 9414 trong điều kiện tạo cellulase (Haab v cộng sự, 1990). Trong một nghiên cứu khác của Dunaevesky và cộng sự (2000), một protease 73 kDa thuộc nhóm protease serin đã được tách chiết từ việc nuôi cấy T. harzianum. Protease của Trichoderma spp có vai trò trong việc tấn công ký chủ bằng cách thủy phân protein vốn l một phần của bộ khung vách tế bào. Những hoạt chất kháng nấm Gliotoxin l chất kháng sinh từ nấm T. viride, T. lignorum, gliotoxin không bền và dễ bị phân hủy nhanh trong ánh sáng, phổ kháng sinh của gliotoxin bao gồm vi khuẩn (chủ yếu l vi khuẩn gram dương) và các nấm gây bệnh khác, hoạt tính kháng sinh của gliotoxin liên quan đến sự có mặt của phân tử lưu huỳnh trong cấu tạo của chúng.. Theo Dennis và Webster, T. viride và T. polysporum có khả năng tiết Trichodermin, T. harzianum tạo ra các polypeptide có bản chất kháng sinh. Trichozianine là kháng sinh peptaibol có hoạt tính kháng nấm được phát hiện ở loài T. harzianum, Trichozianine kết hợp với những enzyme thủy phân vách trong quá trình ức chế sự nẩy mầm và kéo dài tơ nấm trong quá trình ký sinh nấm (Schirmbock, 1994). Trichothecene từ T. harzianum có hoạt tính kháng nấm (Corley et al, 1994). Tricholin l protein bất hoạt ribosome do T. viride tiết ra, chúng làm giảm sự hình thành chuỗi polysome. Viridiofungin l hợp chất aminoacyl alkyl citrate của T. viride, kháng sinh này có phổ rất rộng. Claydon (1987) xác định được chất alkylpyrons dễ bay hơi do T. harzianum ức chế nấm R. solani gây bệnh héo rũ trên cải trong điều kiện invitro. 1.4.2.5 Các nguyên cứu ứng dụng Trichoderma Trong lĩnh vực bảo vệ thực vật Trichoderma spp hiện diện khắp nơi trong đất và trên các loại cây gỗ vừa bị đốn ngã là một bằng chứng thể hiện tính cạnh tranh mạnh mẽ của chúng, mặt khác nó là loài ký sinh tự nhiên đối với một số loài nấm gây bệnh thực vật, các nhà khoa học đã nghiên cứu và đưa ra những kết quả thuyết phục về khả năng kháng nấm của Trichoderma spp, thông qua họat động ký sinh nấm. Trong một số bệnh do nấm gây ra có một số bệnh liên quan đến các bộ phận của cây dưới mặt đất (thân, rễ) rất khó trị bằng phương pháp hóa học truyền thống, vì không thể tác động toàn bộ hệ thống rễ bằng thuốc diệt nấm. Việc khử trùng trước bằng các loại thuốc như Bromol methyl không những ít hiệu quả mà cũng làm mất cân bằng vi sinh vật trong đất và gây ô nhiễm nước. Trichoderma spp là tác nhân đối kháng tự nhiên của các nấm gây bệnh trong đất và đã được ứng dụng là một tác nhân kiểm soát sinh học thành công trong nhà kính và trên ruộng, chúng là những ký sinh rất hữu hiệu trên nhiều loại nấm gây bệnh khác nhau như: Phytophtora spp, Rhizoctonia solani, Pythium spp, Slerotium rofsii. Theo Emxep V.T (1989), Trichoderma spp không chỉ tiêu diệt nhiều loại nấm bệnh cây trồng trong đất mà cũng có vai trò trong quá trình cải thiện cấu trúc và thành phần hóa học trong đất, đẩy mạnh sự phát triển của các vi khuẩn nốt sần cố định đạm có ích trong đất và kích thích sinh trưởng, phát triển cây trồng. Các sinh vật đối kháng này không chỉ ức chế các vi sinh vật gây bệnh trong vùng rễ mà những chất kháng sinh do chúng tiết ra (như trichodermin, gliotoxin) có thể xâm nhập vỏ mô tế bào cây, làm tăng tính chống chịu bệnh của cây trồng. Năm 1993, Harman và Hayes đã thử nghiệm dung hợp tế bào trần nhằm tạo ra chủng có khả năng kiểm soát bệnh hữu hiệu, một số nhà khoa học khác tập trung vào cải tiến các tính trạng có liên quan đến các họat động đối kháng. Những loài Trichoderma spp được sử dụng phổ biến trong kiểm soát sinh học là T. koningii, T. harzianum, T. viride, T. harmatum. T. harzianum có thể dùng để kết hợp với những chủng Trichoderma khác hoặc đưa dưới dạng phân bón vi sinh. Một số chế phẩm đã được thương mại hóa như: TRICHODEX (thành phần chính T. harzianum). BINAB – T (bao gồm T. harzianum và T. Polysporum) của Thụy Điển. TRI 002, TRI 003 (chủng T. harzianum) của Hà Lan. T- 22 Planter Box (chủng dung hợp protoblast T.harzianum) của Hoa Kỳ. Trichopel, Trichoject, Trichodowels, Trichoseal (T. harzianum và T. viride) của Australia. Trong lĩnh vực xử lí môi trường Trichoderma cũng có khả năng phân hủy các chất gây ô nhiễm trong đất: làm giảm bớt sự tập trung các hợp chất tự do như: 2,4,6 – triclorophenol, 4,5 – diclorophenol và AOX (các hợp chất halogen thấm nước, chất thải ở các nhà máy giấy) trong môi trường chứa muối khoáng. T. harzianum 2023 (Khoa sinh lý thực vật trường đại học California) có thể phân giải DDT, endosulfan, pentachloronitrobenzen, pentachlorophenol. T. harzianum CCT – 4790 phân giải 60% thuốc diệt cỏ Durion trong đất trong 24 giờ, đây là một tiềm năng tốt về xử lí sinh học các họat chất ô nhiễm trong đất và trong đầm lầy. 1.4.2.6 Khả năng đối kháng của nấm Trichoderma Một trong số những vi sinh vật đối kháng được nguyên cứu nhiều để trừ bệnh hại cây trồng đó là nấm đối kháng Trichoderma. Nấm Trichoderma có khả năng ức chế một số loại nấm gây bệnh cho cây trồng có trong đất như: Fusarium, Pythium, Rhizoctonia, Phytophthora, Sclerotium rolfsii gây bệnh cho nhiều loại cây trồng như cây họ đậu, cây ăn trái, hòa thảo, cây công nghiệp và cây hoa kiểng. Nấm Trichoderma kiềm hãm nấm gây bệnh cho cây thông qua các cơ chế tiết kháng sinh, men đặc trưng và có thể kí sinh trên các nấm gây bệnh. Sự đối kháng cua nấm Trichoderma thông qua nhiều cơ chế. Vào năm 1932, Ureindinh đã mô tả hiện tượng nấm Trichoderma kí sinh nấm gây bệnh và đặt tên cho hiện tượng đó là giao thoa sợi nấm (Snyder, 1976). Hiện tượng giao thoa gồm ba giai đoạn như sau: Sợi nấm Trichoderma vây quanh sợi nấm gây bệnh. Sau khi vây quanh, sợi nấm thắt chặt lấy sợi nấm gây bệnh cây Cuối cùng là sợi nấm Trichoderma đâm xuyên làm thủng lớp tế bào của nấm gây bệnh làm cho nguyên sinh trong nấm gây bệnh bị phân hủy và dẫn đến nấm chết (Phạm văn Lầm, 1995). Ngoài ra, bằng những quan sát dưới kính hiển vi cho thấy hiện tượng kí sinh của nấm được mô tả như sau: Tại những điểm nấm Trichoderma tiếp xúc với nấm gây bệnh đã lam cho nấm gây bệnh teo lại và chết (Rousseu và ctv, 1996). Ngược lại, ở những điểm không có sự tiếp xúc của nấm Trichoderma với nấm gây bệnh nhưng nấm gây bệnh vẫn chết thì các nhà nguyên cứu cho hiện tượng này là do tác động của chất kháng sinh từ nấm Trichoderma sinh ra gây độc cho nấm bệnh (Agrowal và ctv, 1979). 1.5. SÔ LÖÔÏC VEÀ CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG CUÛA CHEÁ PHAÅM EXIN R 1.5.1 Tính khaùng cuûa caây troàng ÔÛ caây troàng luoân xaûy ra nhöõng con ñöôøng sinh toång hôïp coù theå cho pheùp caây nhaän bieát vaø phaûn öùng ñoái vôùi tín hieäu töø moâi tröôøng. Con ñöôøng naøy goàm coù boä phaän caûm nhaän, hormon, thoâng tin, nhöõng bieán ñoåi cuûa gien. Cho ñeán nay, nhöõng hieåu bieát veà caùch truyeàn thoâng tin trong caây khi coù söï xaâm nhieãm cuûa kyù sinh coøn thieáu. Phaûn öùng sieâu nhaïy caûm ( Hypersensitive reaction ) laø moät trong nhöõng bieän phaùp ngaên chaën söï xaâm nhieãm cuûa kyù sinh, noù taïo ra moät vuøng teá baøo cheát xung quanh ñieåm xaâm nhieãm nhaèm haïn cheá söï phaùt trieån cuûa kyù sinh. Phaûn öùng baûo veä naøy nhö moät tín hieäu cho caùc boä phaän khaùc chöa bò xaâm nhieãm bieát ñeå coù phöông aùn phuø hôïp. Keát quaû laø toaøn boä caây ñöôïc chuaån bò vaø coù theå choáng laïi söï xaâm nhieãm thöù caáp cuûa kyù sinh. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø heä thoáng khaùng taäp nhieãm (Systemic Acquired Resistance - SAR), noù coù theå toàn taïi töø haøng tuaàn ñeán haøng thaùng sau khi bò xaâm nhieãm vaø coù khaû naêng choáng laïi söï xaâm nhieãm cuûa nhieàu loaïi kyù sinh. Chính ñaëc ñieåm naøy cuûa SAR coù theå laø moät bieän phaùp ñaày höùa heïn trong vieäc phoøng tröø toång hôïp beänh cho caây troàng. Hình 1.10 Caùc phaûn öùng phoøng veä cuûa caây troàng. Mặc dù SAR ñaõ ñöôïc bieát ñeán töø laâu vaø cuõng ñaõ ñöôïc thoâng baùo treân nhieàu baùo caùo khoa hoïc, nhöõng cô cheá söï kích thích tính khaùng cuûa caây thì söï hieåu bieát coøn raát ngheøo naøn. Söï tích tuï Salicylic acid (Sa) daãn ñeán kích thích heä thoáng SAR cũng đã ñöôïc nghieân cöùu treân caây thuoác laù vaø moät soá caây troàng khaùc. Salicylic acid ngoaïi baøo baét chöôùc söï xaâm nhaäp cuûa kyù sinh kích thích phaûn öùng traû lôøi cuûa SAR baèng vieäc kích thích moät nhoùm gien cuûa SAR. Salysalic acid ngoại bào cũng đóng vai trò như là một tín hiệu nội bào phù hợp với những tín hiệu mà SAR nhận được. Baûng 1.9. So saùnh giöõa söû duïng tính khaùng vaø thuoác beänh Tính khaùng taäp nhieãm Thuoác trò beänh Phoå taùc duïng Roäng Choïn loïc Thôøi gian taùc duïng Hôn moät thaùng Döôùi moät thaùng Khaû naêng khaùng thuoác Thaáp Cao Caùch söû duïng Phoøng Trò beänh AÛnh höôûng tôùi caây Khoâng Khoâng Tính ñoäc Khoâng Ñoäc Treân ñaây laø nhöõng öu ñieåm cuûa vieäc söû duïng caùc cheá phaåm kích thích tính khaùng taäp nhieãm. Phoå taùc duïng roäng thöôøng bao goàm khoâng chæ nhieàu loaïi naám maø coøn vi khuaån vaø trong nhieàu tröôøng hôïp caû virus. Salysalic acid cuõng aûnh höôûng ñeán quaù trình trao ñoåi chaát cuûa caây daãn ñeán aûnh höôûng tôùi sinh tröôûng vaø naêng suaát. Ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu veà vieäc ñöa Salysalic acid vaøo trong caây nhöng vaãn chöa ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán. Moät soá cheá phaåm nhö INA (2.6 Dichloroisonicotinic acid); DCD (Probenazo vaø 2.2 Dichloro – 3.3 Dimethylchloropane carboxylic) böôùc ñaàu ñaõ coù nhöõng keát quaû raát khaû quan. 1.5.2 Salicylic acid vaø quaù trình trao ñoåi chaát Salysalic acid glucoside vaø glucose ester: moät soá hôïp chaát cuûa Hydroxylbezoic ñaõ ñöôïc tìm thaáy trong raát nhieàu loaïi caây khaùc nhau vaø caùc hôïp chaát vôùi Salysalic acid maø chuû yeáu laø vôùi glucose hoaït hoùa, ít thaáy daïng ester cuûa Salysalic acid. Tröôùc ñaây ngoïn phaân sinh cuûa caây Helianthus annus ñöôïc söû duïng C14 ñaõ tìm thaáy raát ít Salicylic acid töï do maø chuû yeáu laø Sa glucoside-Sa-O-β-D glucoside ñöôïc xaùc ñònh nhö laø saûn phaåm chuû yeáu cuûa quaù trình trao ñoåi chaát cuûa Salysalic acid trong teá baøo caây. Trong nhöõng thí nghieäm vôùi virus khaûm thuoác laù TMV, Salysalic acid ñöôïc toång hôïp nhanh choùng taïo thaønh Salysalic glucoside vaø ñöôïc tích tuï xung quanh veát thöông khi coù söï xuaát hieän phaûn öùng sieâu nhaïy caûm (Hypersensitive reaction HR). Maëc duø Salysalic glucoside ñoùng vai troø chính trong caây, tuy nhieân nhöõng ester vaø hydroxyl cuûa nhöõng voøng thaûm cuõng coù theå hình thaønh moät con ñöôøng trao ñoåi chaát khaùc. Trong teá baøo cuûa caây ñaäu cuõng nhaän thaáy xuaát hieän glucose ester cuûa Salysalic. Trong khi ñoù 2.5 dihydrpoxylbenzoic acid (gientisic acid) vaø 2.3 dihydroxylbenzoic acid ( O – Pyrocatecluic acid) cuõng ñöôïc tìm thaáy trong laù cuûa moät soá caây. Trong caây thuoác laù, caû hai loaïi Salysalic acid noäi baøo vaø ngoaïi baøo ñeàu ñöôïc hình thaønh taïo neân Salysalic 2-O-β-D glucoside khi coù söï xaâm nhieãm cuûa TMV. Trong khi ñoù ôû caây khoûe maïnh Salysalic glucoside raát ít khoâng ñaùng keå. Ñaõ xaùc ñònh ñöôïc haøm löôïng lôùn Salysalic glucoside xung quanh veát beänh TMV (hôn 80% toång soá Salysalica cid), moät löôïng khoâng ñaùng keå chaát naøy ôû dòch nhöõng caây khoâng bò laây nhieãm TMV. Söï hình thaønh Salysalic glucoside töø Salysalic acid ñöôïc xuùc taùc bôûi GDP glucoside : Salysalic glucosyltransferase (Gtase). Gtase ñöôïc tìm thaáy trong teá baøo cuûa caây khi ñöôïc xöû lyù Salysalic acid. Khi laây nhieãm TMV thuoác laù söï gia taêng cuûa hoaït tính Gtase phuø hôïp vôùi söï tích luõy cuûa Salysalic acid vaø nhöõng saûn phaåm keát hôïp cuûa Salysalic acid. Troïng löôïng phaân töû cuûa Gtase trong moät soá caây khoaûng 40-60 KDa. Trong nhöõng nghieân cöùu tröôùc ñaây, Gtase thöôøng khu truù ôû nguyeân sinh chaát hoaëc ôû maøng teá baøo Salicylic acid töï do ñoäc cho caây ôû noàng ñoä > 0,1mM. Tuy nhieân söï keát hôïp coù theå ñoùng vai troø giaûi ñoäc cuûa Salysalic acid cho caây. 1.5.3 Quaù trình toång hôïp Salicylic acid trong caây Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ xaùc ñònh ñöôïc quaù trình sinh toång hôïp Salysalic acid trong caây vaø vai troø tín hieäu noäi baøo trong ñoäng vaät baäc cao vaø caû hai nhaùnh naøy ñeàu baét nguoàn töø Phenilalanin. Söï töông hôïp cuûa Cinamic töø Phenilalanin ñaõ ñöôïc bieát ñeán töø laâu vaø saûn phaåm cuûa noù laø nhöõng Isoflanoid, phytoalexin, lignin cuõng quyeát ñònh ñeán cô cheá tính khaùng cuûa caây. Roõ raøng saûn phaåm Salicilic acid laø moät con ñöôøng khaùc ñeå traû lôøi caâu hoûi: taïi sao söï xaâm nhaäp cuûa kyù sinh laøm cho kyù chuû hieåu ñöôïc laø kyù sinh naøo? Hình 1.11 Quaù trình sinh toång hôïp Salicylic CHÖÔNG 2 VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGUYEÂN CÖÙU 2.1 THÔØI GIAN VAØ ÑÒA ÑIEÅM THÖÏC HIEÄN ÑEÀ TAØI Thôøi gian: töø thaùng 2 ñeán thaùng 6 naêm 2009 Ñòa ñieåm: aáp Baàu Trö, xaõ An Bình, huyeän Phuù Giaùo, tænh Bình Döông. Khu thöïc nghieäm Vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi Tp.Hoà Chí Minh. 2.2 VAÄT LIEÄU NGUYEÂN CÖÙU Cheá phaåm sinh hoïc naám Trichoderma virens, Exin R, moät soá hoùa chaát vaø caùc duïng cuï khaùc. Gioáng tieâu Vónh Linh 3 thaùng tuoåi vaø 7 naêm tuoåi. Naám Phytophthora capsici (maãu naám beänh ñaõ ñöôïc phaân laäp vaø ñònh danh taïi Vieän Sinh Hoïc Nhieät Ñôùi Tp.Hoà Chí Minh). 2.3 PHÖÔNG PHAÙP NGUYEÂN CÖÙU 2.3.1 Thí nghieäm trong ñieàu kieän nhaø löôùi Boá trí thí nghieäm: thí nghieäm ñöôïc boá trí hoaøn toaøn ngaãu nhieân, ñôn yeáu toá. Thí nghieäm goàm 6 nghieäm thöùc 4 laàn laëp laïi, moãi laàn laëp laïi 5 chaäu, troàng 2 daây trong 1 chaäu nhöïa ñen coù kích thöôùc chaäu 15 x 20 cm. tröôùc khi tieán haønh boá trí thí nghieäm, moãi chaäu tieâu ñöôïc khoáng cheá chæ coøn 2 nhaùnh, moãi nhaùnh 8 laù, coù trung bình khoaûng 10 – 12 ñoát (loùng). Baûng 2.1. Caùch boá trí thí nghieäm xöû lyù cheá phaåm treân caây tieâu trong nhaø löôùi Nghieäm thöùc Caùch xöû lyù NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 NT6 Phun Exin R Töôùi cheá phaåm Trichoderma phun Trichoderma Töôùi cheá phaåm Trichoderma phun Exin R Phun cheá phaåm Trichoderma Ñoái chöùng coù chuûng Phythophthora capsici khoâng xöû lyù cheá phaåm Ñoái chöùng khoâng chuûng Phythophthora khoâng xöû lyù cheá phaåm Phöông phaùp thöïc hieän: phun Exin R, duøng cheá phaåm Trichoderma ñeå töôùi vaø phun. Sau 2 ngaøy xöû lyù cheá phaåm ôû caùc nghieäm thöùc, tieán haønh laây beänh nhaân taïo cho caây tieâu baèng caùch chuûng (phun) naám gaây beänh Phytopththora capsici ôû taát caû caùc nghieäm thöùc (tröø nghieäm thöùc ñoái chöùng khoâng chuûng beänh vaø khoâng xöû lyù cheá phaåm). Sau chuûng beänh 5 ngaøy tieán haønh phun vaø töôùi cheá phaåm ñònh kì 5 ngaøy 1 laàn ñeán heát thôøi gian theo doõi. Phun öôùt ñeàu leân caùc nghieäm thöùc caàn phun, töôùi öôùt quanh goác ngieäm thöùc caàn töôùi. Coâng thöùc pha cheá phaåm: Exin R 10 ml + 8 lít nöôùc. Trichoderma (töôùi) 1.000ml + 19 lít nöôùc Trichoderma (phun) 1.000ml + 39 lít nöôùc Lieàu löôïng phun: 25 ml cheá phaåm pha treân 1 chaäu Lieàu löôïng töôùi: 40 ml cheá phaåm pha treân 1 chaäu Chæ tieâu theo doõi Tæ leä (%) laù beänh: ñeám soá laù beänh vaø laù ñieàu tra töø khi chuûng naám Phytopthora capsici ñeán khi beänh ngöøng hoaëc khoâng tieán trieån nöõa hoaëc laù ruïng. Tính tæ leä (%) laù beänh ôû caùc ngaøy 2, 4, 6, 8 vaø 42 ngaøy sau chuûng naám. Tæ leä (%) daây cheát: ñeám soá daây beänh va soá daây ñieàu tra töø khi chuûng Phytophthora capsici ñeán khi beänh ngöøng khoâng phaùt trieån hoaëc daây cheát hoaøn toaøn. Tính tæ leä (%) daây beänh ôû caùc ngaøy 8, 15,22, 29, 34 vaø 41 ngaøy sau chuûng naám. Ñeám soá choài non moïc môùi ôû caùc ngaøy 8,15,22, 29, 34 vaø 41 ngaøy sau chuûng naám. Tæ leä (%) choài non beänh cheát: ñeám soá choài non beänh cheát vaø soá choài non ñieàu tra. Ghi nhaän keát quaû ôû caùc ngaøy 8,15,22, 29, 34 vaø 41 ngaøy sau chuûng naám. 2.3.2 Thí nghieäm ngoaøi ñoàng Boá trí thí nghieäm: thí nghieäm ñöôïc boá trí hoaøn toaøn ngaãu nhieân, ñôn yeáu toá. Thí nghieäm goàm 5 nghieäm thöùc, moãi nghieäm thöùc goàm 50 truï tieâu gioáng Vónh Linh 7 naêm tuoåi, trong ñoù coù 4 nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm vaø moät nghieäm thöùc ñoái chöùng noâng daân (khoâng xöû lyù gì caû). Baûng 2.2. Coâng thöùc boá trí thí nghieäm treân caây tieâu ôû ngoaøi ñoàng Nghieäm thöùc Caùch xöû lyù NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 Phun Exin R Töôùi vaø phun cheá phaåm Trichoderma Töôùi cheá phaåm Trichoderma, phun Exin R Phun cheá phaåm Trichoderma Nghieäm thöùc ñoái chöùng cuûa noâng daân Phöông phaùp thöïc hieän: coâng thöùc pha cheá phaåm vaø phöông phaùp thöïc hieän gioáng nhö thí nghieäm caây tieâu trong nhaø löôùi. Lieàu löôïng phun: 1 lít cheá phaåm ñaõ pha nöôùc / truï. Lieàu löôïng töôùi: 5 lít cheá phaåm ñaõ pha nöôùc / truï. Phun Exin R, Trichoderma töôùi vaø phun. Phun cheá phaåm ñònh kì 15 ngaøy 1 laàn ñeán heát thôøi gian theo doõi, phun öôùt ñeàu leân caây tieâu ôû nghieäm thöùc caàn phun. Töôùi cheá phaåm ñònh kì 30 ngaøy 1 laàn ñeán heát thôøi gian theo doõi, töôùi öôùt ñeàu quanh goác tieâu ôû nghieäm thöùc caàn töôùi. Chæ tieâu theo doõi: Moãi nghieäm thöùc ñieàu tra ngaãu nhieân soá daây cuûa 10 truï, theo doõi soá daây cheát treân truï do beänh cheát nhanh gaây ra. Theo doõi moãi nghieäm thöùc ngaãu nhieân 2 truï, theo doõi 4 caønh ôû 4 höôùng laøm daáu coá ñònh treân truï, tieán haønh ñeám soá laù beänh ñoám rong treân toång soá laù ñieàu tra treân caønh. Theo doõi 4 caønh ôû 4 höôùng khoâng coù laù mang beänh laøm daáu coá ñònh treân truï, theo doõi soá laù moïc môùi treân caønh. Soá caønh ñieàu tra treân truï caùch maët ñaát 1,2 – 1,5 m. CHÖÔNG 3 KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN 3.1. ÑAÙNH GIAÙ HIEÄU QUAÛ PHOØNG TRÖØ BEÄNH DO NAÁM PHYTOPHTHORA CAPSICI GAÂY HAÏI CAÂY HOÀ TIEÂU CUÛA CHEÁ PHAÅM TRICHODERMA, EXIN R 3.1.1 Trong ñieàu kieän nhaø löôùi Tæ leä laù beänh: sau khi chuûng naám Phytophthora capsici theo doõi, ñeám soá laù beänh vaø soá laù ñieàu tra. Quan saùt ruoäng thí nghieäm, cho thaáy 1 ngaøy sau khi chuûng ñaõ coù trieäu chöùng laù bò nhieãm beänh. Beänh treân laù tieán trieån raát nhanh trong voøng 1 tuaàn, sau ñoù chaäm laïi. Quan saùt veát beänh treân laù thaáy trieäu chöùng gaây haïi do naám Phytophthora capsici raát ña daïng veát beänh ôû choùp laù, cuoáng laù, meùp laù, giöõa laù hôacj toaøn boä phieán laù. Naám Phytophthora capsici taán coâng ôû cuoáng laù laøm cho laù tieâu ruïng khi laù coøn xanh. Trieäu chöùng gaây haïi ôû giöõa phieán la, laøm cho laù bò ñen doïc theo gaân laù, laù bò heùo vaø treo lô löûng treân daây tieâu. Keát quaû ñieàu tra ôû 2, 4, 6,8 vaø 42 ngaøy sau khi chuûng naám Phytophthora capsici ñöôïc trình baøy ôû baûng 3.1 Baûng 3.1. Tæ leä (%) laù beänh ôû caùc nghieäm thöùc sau khi chuûng naám Phytophthora Nghieäm Thöùc Tæ leä (%) laù beänh qua caùc laàn theo doõi 2 NSC 4 NSC 6 NSC 8 NSC 42 NSC NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 14,0±1,1 13,5±4,0 15,7±2,0 16,2±2,8 15,0±2,8 23,2±4,7 25,2±7,6 25,7±5,5 25,2±6,0 28,5±5,9 57,0±9,6 52,5±8,6 52,5±5,8 52,0±8,9 61,5±10,6 62,2±12,4 58,2±11,9 53,5±8,1 53,5±7,9 63,0±10,7 89,0±8,7 73,7±5,5 65,2±8,1 68,5±4,2 96,0±2,4 NSC: Ngaøy sau chuûng NT: Nghieäm thöùc Bảng 3.2. Tỉ lệ (%) dây tiêu bị bệnh giữa các nghiệm thức trong thí ngiệm NT Tỉ lệ (%) dây tiêu bệnh qua các lần theo dõi 8NSC 15NSC Lặp lại I II III IV I II III IV NT1 20 30 40 30 70 90 50 50 NT2 30 20 20 30 50 80 60 40 NT3 40 20 30 20 80 50 40 40 NT4 30 20 40 30 60 40 70 60 NT5 40 40 30 50 80 90 40 80 NT6 0 0 0 0 0 0 0 0 NT 22 NSC 29 NSC NT1 90 60 70 50 90 60 70 50 NT2 70 80 60 70 70 80 60 70 NT3 80 50 60 40 80 50 60 40 NT4 60 70 80 60 60 70 80 60 NT5 80 100 60 80 80 100 90 100 NT6 0 0 0 0 0 0 0 0 NT 34 NSC 41 NSC NT1 90 80 70 90 90 80 70 90 NT2 70 80 60 70 70 80 60 70 NT3 80 50 60 40 80 50 60 40 NT4 60 70 80 60 60 70 80 60 NT5 80 100 90 100 80 100 90 100 NT6 0 0 0 0 0 0 0 0 Sau 2 ñeán 6 ngaøy xöû lyù cheá phaåm, caùc nghieäm thöùc khoâng coù söï khaùc bieät so vôùi ñoái chöùng. Nhöng ñeán giai ñoaïn 8 ñeán 42 ngaøy sau xöû lyù, cheá phaåm ñaõ baét ñaàu cho hieäu quaû, qua söï khaùc bieät coù yù nghóa giöõa caùc nghieäm thöùc so vôùi ñoái chöùng. Ñeán giai ñoaïn 8 ngaøy sau chuûng, thì beänh phaùt trieån chaäm laïi ôû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma nhöng trong khi ñoù NT1, NT 5 vaãn tieáp tuïc taêng nhanh vaø coù tæ leä laù beänh 89-96 %, ôû 42 ngaøy sau chuûng NT3 cho tæ leä laù beänh thaáp nhaát (65,2%) vaø NT2, NT3, NT4 coù khaùc bieät raát coù yù nghóa vôùi NT1, NT5 sau 42 ngaøy theo doõi. Trong thôøi gian töø 2 ñeán 8 ngaøy sau chuûng, toác ñoä phaùt trieån beänh raát nhanh. Coù theå laø cheá phaåm coù taùc duïng chaäm neân möùc kieàm haõm beänh giöõa caùc nghieäm thöùc coøn haïn cheá. Sau 8 ngaøy, ôû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma cho tæ leä beänh thaáp hôn so vôùi nghieäm thöùc ñoái chöùng vaø nghieäm thöùc xöû lyù Exin (phun) laø 7%. Coù theå laø cheá phaåm coù taùc duïng kìm haõm naám beänh sau 8 ngaøy xöû lyù, nhöng ñeán 42 ngaøy sau xöû lyù laù beänh vaãn tieáp tuïc taêng ôû taát caû ngieäm thöùc, trong nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma vaãn cho tæ leä laù beänh thaáp hôn NT1 vaø nghieäm thöùc ñoái chöùng (16%). Tröôøng hôïp nghieäm thöùc ñoái chöùng khoâng chuûng naám beänh Trichoderma vaø khoâng xöû lyù cheá phaåm, khoâng ñöa vaøo baûng phaân tích do trong quaù trình theo doõi khoâng thaáy xuaát hieän beänh. Tieáp tuïc theo doõi chæ tieâu tæ leä daây bò beänh cheát, quan saùt ruoäng thí nghieäm khoaûng 8 ngaøy sau chuûng môùi thaáy xuaát hieän daây cheát. Trieäu chöùng do naám Phytophthora capsici gaây haïi treân daây tieâu raát ña daïng: gaây haïi ôû phaàn goác, ôû giöõa loùng vaø gaây haïi ôû phaàn ngoïn cuûa daây tieâu. Ôû 8 ngaøy sau chuûng, caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm vaø nghieäm thöùc ñoái chöùng chöa khaùc bieät roõ. Ñeán 15 ngaøy sau chuûng, nghieäm thöùc ñoái chöùng cho tæ leä daây cheát cao nhaát (39,7%) vaø khaùc bieät ôû möùc raát coù yù nghóa so vôùi NT1, NT2, NT3, trong ñoù NT2 cho tæ leä daây cheát thaáp nhaát (21,5%). Ñeán 22 ngaøy sau chuûng, tæ leä daây cheát taêng leân roõ trong taát caû caùc nghieäm thöùc so vôùi 15 ngaøy sau chuûng, nghieäm thöùc ñoái chöùng coù tæ leä daây cheát cao nhaát (75,5%). Töø 22 ñeán 29 ngaøy sau chuûng tæ leä daây cheát bieán ñoäng nheï ôû taát caû caùc nghieäm thöùc. Ñeán 34 ngaøy sau chuûng, daây tieáp tuïc cheát ôû nghieäm thöùc ñoái chöùng vaø NT1. Ñaëc bieät laø NT2, NT3, NT4 tæ leä daây cheát khoâng taêng ôû 29 ñeán 41 ngaøy theo doõi. Sau 8 ngaøy chuûng naám, caùc nghieäm thöùc baét ñaàu xuaát hieän daây cheát, nhöng tæ leä raát thaáp. Coù theå cheá phaåm kìm haõm naám beänh khoâng phaùt trieån ñöôïc hay do quaù trình xaâm nhieãm cuûa naám vaøo beân trong moâ caây chaäm. Nhöng ñeán 22 ngaøy sau chuûng, daây cheát taêng leân raát cao so vôùi 8 ngaøy tröôùc: NT5 taêng leân 60%, NT1 43%. Coù theå luùc naøy maät ñoä cuûa naám ñuû ñeå vöôït qua naám ñoái khaùng vaø gaây haïi cho daây tieâu. Trong thôøi gian töø 29 ñeán 41 ngaøy sau chuûng, ôû taát caû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma tæ leä daây cheát khoâng taêng, ôû 29 ngaøy sau xöû lyù NT2 cho tæ leä daây cheát thaáp nhaát (53,75%) so vôùi ñoái chöùng (88,0%). Trong thôøi gian 8 ñeán 41 ngaøy theo doõi ôû nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Exin R cho hieäu quaû khoâng cao so vôùi ñoái chöùng, coù theå laø do noàng ñoä xöû lyù khoâng thích hôïp hay do ñieàu kieän ngoaïi caûnh. Caàn coù nhieàu thí nghieäm ñeå khaûo saùt cheá phaåm. Baûng 3.3. Tæ leä (%) daây beänh cheát ôû caùc nghieäm thöùc chuûng naám Phytophthora capsici trong ñieàu kieän nhaø löôùi NT Tæ leä (%) daây beänh cheát qua caùc laàn theo doõi 8 NSC 15 NSC 22 NSC 29 NSC 34 NSC 41 NSC NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 20,75±24,9 21,50±4,30 12,50±25,0 20,75±24,9 14,50±17,0 23,25±13,2 25,00±28,8 22,50±2,8 29,25±15,9 39,75±24,3 63,75±22,9 53,75±17,3 52,5±5,0 60,25±18,1 75,50±13,3 74,5±10,5 53,8±17,3 70,0±13,5 64,5±21,6 88,0±1,4 74,5±16,8 53,8±17,3 70,0±13,5 64,5±21,6 89,5±1,0 74,5±16,8 53,8±17,3 70,0±13,5 64,5±21,6 89,5±1,0 NSC: Ngaøy sau chuûng naám Phytophthora capsici NT: Nghieäm thöùc Vaøo khoaûng thôøi gian töø 8 ngaøy sau chuûng, choài non ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån treân taát caû caùc nghieäm thöùc, tuy nhieân soá choài non môùi moïc naøy tieáp tuïc bò naám taán coâng vaø gaây haïi, ña soá caùc choài non ñeàu nhieãm beänh cheát ôû caùc nghieäm thöùc, ñaëc bieät ôû NT4 chöa coù bieåu hieän choài non cheát ôû 8 ngaøy sau chuûng. Ñeán 15 ngaøy sau chuûng, soá choài non beänh cheát tieáp tuïc taêng ôû caùc nghieäm thöùc nhöng chöa coù söï khaùc bieät roõ. Tæ leä choài non cheát treân caùc nghieäm thöùc ñeàu cao, coù theå do choài non môùi moïc vôùi toå chöùc moâ coøn yeáu neân naám xaâm nhieãm deã daøng hôn neân beänh cheát choài non môùi moïc cuõng nghieâm troïng hôn. Nhöng ñeán 22 ngaøy sau chuûng choài non beänh cheát ôû NT2 (23,75%), NT4 (41,50%), NT3 (42%) vaø coù söï khaùc bieät raát coù yù nghóa vôùi NT5 (75,0%). Töø 22 ñeán 29 ngaøy sau chuûng, choài non treân caùc nghieäm thöùc coù tæ leä cheát bieán ñoäng nheï vaø nhö döøng laïi. Töø 34 ñeán 41 ngaøy sau chuûng, choài non tieáp tuïc cheát laàn 2, ôû giai ñoaïn naøy NT5 cho tæ leä cheát cao nhaát (90,0%), vaø coù söï khaùc bieät raát coù yù nghóa vôùi NT2, NT3, NT4, sau 41 ngaøy theo doõi NT2 cho tæ leä choài non cheát thaáp nhaát (48,50%). Ôû nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma capsici tæ leä beänh, cheát choài non thaáp hôn so vôùi nghieäm thöùc ñoái chöùng vaø nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Exin R (phun), trong suoát thôøi gian theo doõi töø 8 ñeán 41 ngaøy sau chuûng. Baûng 3.4. Tæ leä (%) choài non beänh cheát ôû caùc nghieäm thöùc sau khi chuûng naám Phytophthora capsici NT Tæ leä (%) choài non beänh cheát qua caùc laàn theo doõi 8 NSC 15 NSC 22 NSC 29 NSC 34 NSC 41 NSC NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 25,00 25,00 25,00 25,00 25,00 75,00 33,25 34,00 62,5 62,5 56,25 23,75 42,50 41,50 75,00 64,25 30,50 35,50 49,50 62,50 70,50 39,50 38,00 59,50 68,50 86,50 48,50 59,25 66,25 90,00 NSC: Ngaøy sau chuûng NT: Nghieäm thöùc 3.1.2 Ñaùnh giaù hieäu quaû cheá phaåm Trichoderma, Exin R phoøng tröø beänh cheát nhanh caây tieâu ôû ngoaøi ñoàng Baûng 3.5. Soá laù moïc môùi ôû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm trong thí nghieäm phoøng tröø beänh treân caây tieâu ôû ngoaøi ñoàng Nghieäm Thöùc Soá laù moïc môùi qua caùc laàn theo doõi 15 NSXL 30 NSXL 45 NSXL 60 NSXL 75 NSXL NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 1,00 1,50 1,12 1,25 1,00 1,50 2,00 1,62 2,25 1,37 2,00 2,62 2,12 2,50 2,00 2,87 3,50 3,37 4,37 2,75 3,12 4,00 3,62 4,75 3,00 NSXL: Ngaøy sau xöû lyù NT: Nghieäm thöùc Tæ leä (%) laù moïc môùi: 15 ngaøy sau khi xöû lyù cheá phaåm, giöõa caùc nghieäm thöùc chöa coù söï khaùc bieät. Coù theå laø do ñaëc tính cuûa cheá phaåm coù taùc duïng chaäm. Nhöng ñeán 30 ngaøy sau xöû lyù NT4 ñaõ baét ñaàu cho thaáy hieäu quaû cuûa cheá phaåm, cho tæ leä laù môùi cao nhaát so vôùi caùc nghieäm thöùc coøn laïi (ñaït 2,25%). Ñeán 60 ngaøy sau xöû lyù NT4 khaùc bieät raát coù yù nghóa so vôùi NT5, nhöng khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ so vôùi NT1, NT2, NT3. Ñeán 75 ngaøy sau xöû lyù NT2, NT3, NT4 khaùc bieät raát coù yù nghóa so vôùi NT1, NT5. Qua caùc thôøi ñieåm theo doõi, caùc nghieäm thöùc coù xöû lyù cheá phaåm Trichoderma ñeàu cho khaû naêng phaùt trieån laù môùi cao nhaát ôû giai ñoaïn töø 30-75 ngaøy sau xöû lyù. Ñaëc bieät laø nghieäm thöùc xöû lyù Trichodermaci cho hieäu quaû cao nhaát (4,75%) so vôùi caùc nghieäm thöùc coøn laïi, ôû thôøi ñieåm 75 ngaøy. Do trong giai ñoaïn ñaàu muøa möa vöôøn ñaõ ñöôïc boùn phaân chuoàng uû hoai, neân caây hoaøi phuïc laøm cho laù xanh vaø phaùt trieån choài non raát nhanh. Ôû NT4 coù keát hôïp xöû lyù Mocap raûi ôû goác laøm cho maät ñoä tuyeán truøng giaûm xuoáng neân reã phaùt trieån maïnh, khi ñoù cheá phaåm Trichoderma tieáp tuïc laøm nhieäm vuï phaân huûy caùc hôïp chaát höõu cô khoù tieâu giuùp caây phaùt trieån toát. Baûng 3.6. Tæ leä (%) truï cheát ôû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm trong thí ngieäm phoøng tröø beänh cheát nhanh caây tieâu ôû ngoaøi ñoàng Nghieäm thöùc Tæ leä (%) truï cheát qua caùc laàn theo doõi 15 NSXL 30 NSXL 45 NSXL 60 NSXL 75 NSXL NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 10 0 0 0 20 10 0 0 0 20 20 0 0 0 30 NSXL: Ngaøy sau xöû lyù NT: Nghieäm thöùc Sau 15 ngaøy xöû lyù cheá phaåm, caùc nghieäm thöùc theo doõi chöa coù bieåu hieän truï cheát. Nhöng ñeán 45 ngaøy sau xöû lyù, ñaõ baét ñaàu cho thaáy truï cheát ôû NT1 (10%), NT5 (20%), ngoaøi ra NT2, NT3, NT4 chöa co bieåu hieän beänh cheát nhanh do naám Phytophthora capsici. Coù theå thôøi gian theo doõi gaàn cuoái thaùng 4 neân löôïng möa nhieàu laøm cho aåm ñoä trong ñaát cao, taïo ñieàu kieän cho baøo töû naám Phytophthora laây lan raát nhanh qua ñöôøng nöôùc ñeán caùc ñieåm khaùc trong vöôøn ñeå gaây haïi. Trong thôøi gian naøy caây tieâu coù ñuû ñoä aåm neân coøn coù khaû naêng choáng cöï khi boä reã bò yeáu neân bieåu hieän beänh cheát nhanh chöa roõ giöõa caùc nghieäm thöùc. 75 ngaøy sau theo doõi tæ leä beänh cheát nhanh do naám Phytophthora capsici tieáp tuïc taêng ôû NT1 (20%), NT5 (30%), coøn caùc nghieäm thöùc NT2, NT3, NT4 chöa bieåu hieän beänh. Trong luùc naøy boä reã coù nhieãm beänh, caây vaãn coøn khaû naêng choáng cöï nhöng ñeán cuoái muøa möa caây seõ tieáp tuïc cheát do reã caây ñaõ bò toån thöông naëng trong muøa möa. Hoaëc giöõa haøng truï tieâu coù nhöõng ñaùm coû laøm giaûm löu löôïng vaø toác ñoä doøng chaûy, gia taêng tính thaám ruùt nöôùc cuûa ñaát hay nhöõng raûnh nöôùc gaàn loâ thí nghieäm laøm cho aåm ñoä döôùi möùc baõo hoøa, laøm haïn cheá khaû naêng phaùt trieån vaø xaâm nhieãm cua naám Phytophthora. Baûng 3.7. Tæ leä (%) laù tieâu bò beänh ñoám rong giöõa caùc nghieäm thöùc trong thí nghieäm phoøng tröø beänh treân caây tieâu ôû ngoaøi ñoàng NT Tæ leä (%) laù beänh qua caùc laàn theo doõi THXL 15 NSXL 30 NSXL 45 NSXL 60 NSXL 75 NSXL NT1 NT2 NT3 NT4 NT5 25,0±6,3 22,3±9,5 23,3±6,3 26,9±10,2 23,5±7,6 28,4±18,2 21,7±5,4 24,0±5,6 26,8±11,2 26,2±9,1 23,6±4,9 19,4±6,7 19,4±6,7 23,3±8,0 27,2±8,4 18,9±6,2 17,4±7,4 20,0±5,3 20,7±7,5 24,1±7,7 17,5±6,2 15,9±6,9 18,5±4,9 19,1±6,9 23,0±7,2 17,5±6,2 15,9±6,9 18,5±4,97 19,1±7,0 23,0±7,2 TKXL: Tröôùc khi xöû lyù NSXL: Ngaøy sau xöû lyù thí nghieäm Keát quaû töøng chæ tieâu theo doõi beänh ñoám rong sau khi xöû lyù cheá phaåm ôû 15, 30, 45, 60, 75 ngaøy sau xöû lyù, ñöôïc theå hieän roõ ôû baûng 3.6. giöõa caùc nghieäm thöùc khoâng coù söï khaùc bieät so vôùi ñoái chöùng. Tæ leä beänh bieán ñoäng taêng giaûm theo aåm ñoä trong vöôøn, ôû 15 NSXL tæ leä beänh ôû caùc nghieäm thöùc ñeàu taêng vaø cho 45 NSXL thì beänh giaûm daàn treân taát caû caùc nghieäm thöùc theo doõi. Coù theå do caùc nguyeân nhaân sau: cheá phaåm ñöôïc duøng xöû lyù khoâng coù hieäu quaû hay coù hieäu quaû chaäm, hoaëc do ñieàu kieän ngoaïi caûnh. Ñoä aåm trong ñaát vaø aåm ñoä khoâng khí treân vöôøn raát cao, taïo ñieàu kieän cho naám phaùt trieån maïnh. Vaøo thôøi ñieåm naøy, löôïng möa nhieàu vaø cöôøng ñoä möa raát cao neân khi xöû lyù cheá phaåm phun leân laù, chöa coù taùc duïng thì möa ñaõ laøm troâi cheá phaåm, neân khoâng phaùt huy heát taùc duïng ôû taàng la.ù CHÖÔNG 4 KEÁT LUAÄN & ÑEÀ NGHÒ 4.1 KEÁT LUAÄN ÔÛ giai ñoaïn vöôøn öôm: nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderms töôùi keát hôïp vôùi phun, cho tæ leä daây beänh cheát thaáp nhaát 53,00% ôû 29 ngaøy sau chuûng so vôùi ñoái chöùng 88,00% vaø coù tæ leä choài non beänh cheát thaáp nhaát 30,50% so vôùi ñoái chöùng 62,50% Thí nghieäm ngoaøi ñoàng: nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma phun keát hôïp raûi thuoác Mocap cho tæ leä laù moïc môùi cao nhaát 4,75% so vôùi ñoái chöùng 3,00%. Ôû 75 ngaøy sau chuûng, ôû caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm Trichoderma chöa xuaát hieän daây cheát trong suoát thôøi gian theo doõi. Ngoaøi ra ôû nghieäm xöû lyù cheá phaåm phun Exin R coù tæ leä laù moïc môùi 3,12% so vôùi ñoái chöùng 3,00%. Trong suoát thôøi gian theo doõi, tæ leä beänh ñoám rong (ñoám taûo) giöõa caùc nghieäm thöùc xöû lyù cheá phaåm vaø nghieäm thöùc ñoái chöùng khoâng coù söï khaùc bieät. 4.2 Ñeà nghò Aùp duïng: caùch xöû lyù phun cheá phaåm Trichoderma keát hôïp vôùi raûi thuoác Mocap ngoaøi ñoàng ruoäng, vì phöông phaùp ñôn giaûn vaø deã thöïc hieän. Beänh cheát nhanh treân caây hoà tieâu, caàn coù nhöõng nguyeân cöùu vôùi thôøi gian daøi hôn ñeå coù nhöõng keát quaû toaøn dieän hôn, bôûi nhöõng bieän phaùp phoøng tröø sinh hoïc thöôøng coù taùc duïng chaäm nhöng keùo daøi vaø mang tính beàn vöõng, thaân thieän vôùi moâi tröôøng hôn caùc phöông phaùp phoøng tröø hoùa hoïc thoâng thöôøng. Tieáp tuïc nguyeân cöùu khaû naêng phoøng tröø beänh cuûa caùc doøng naám Trichoderma ñoái vôùi caùc loaïi naám gaây haïi treân nhöõng caây troàng khaùc. Söû duïng caùc bieän phaùp phoøng tröø sinh hoïc toång hôïp keát hôïp vôùi cheá ñoä chaêm soùc khoa hoïc seõ haïn cheá toái ña ñöôïc söï xaâm nhaäp vaø gaây haïi cuûa caùc chuûng naám gaây beänh cheát nhanh. Caàn coù nhieàu thí nghieäm ñeå khaûo saùt laïi cheá phaåm Exin R vôùi nhieàu noàng ñoä khaùc nhau ñeå mang laïi nhieàu taùc duïng toång hôïp cho caây troàng (theo thu nhaän caûm quan treân caùc thí nghieäm treân hoà tieâu thì ngoaøi phoøng beänh cheát nhanh, hoaït chaát Salysalic acid coøn giuùp möôït traùi vaø laøm caây, laù tieâu xanh toát, khoâi phuïc laïi söùc soáng). Caàn keát hôïp vôùi thuoác baùm dính ñeå giöõ cheá phaåm treân laù toát hôn.