Doanh nghiệp nhà nước thực trạng và các vấn đề đặt ra

A.Lêi Më ®Çu Không một nước nào trên thế giới phát triển thành công, nhanh chóng và bền vững trên cơ sở kinh tế sở hữu nhà nước cả. Tăng trưởng kinh tế nhanh chóng đến từ khu vực tư nhân. Ngay cả trong một hệ thống bao gồm cả khu vực tư nhân và khu vực nhà nước, khu vực tư nhân cũng không sao thành công được, do lẽ khu vực nhà nước vẫn cứ luôn hất khu vực tư nhân ra ngoài do được sự hậu thuẫn chính trị của nhà nước. Ở VN hiện nay cũng đã có thay đổi phần nào, song từ 70-80% vốn của hệ thống ngân hàng vẫn trong tay các ngân hàng thương mại nhà nước. Điều đó khiến khu vực tư nhân không thể nào cạnh tranh tín dụng trên cơ sở thị trường nổi. Các ngân hàng thương mại tư không thể nào cạnh tranh thành công với các ngân hàng của Nhà nước khi mà các ngân hàng này to lớn hơn nhiều. Cách duy nhất để phát triển nhanh chóng, thành công và bền vững là chuyển sang nền kinh tế với khu vực tư nhân. Ngày nay có nhiều cách khác nhau để tổ chức khu vực tư nhân. Có thể có một khu vực kinh tế tư nhân hoàn toàn gồm các công ty do các cá nhân sở hữu. Hoặc một khu vực tư nhân trong đó các ngân hàng thương mại sở hữu phần đáng kể của các tập đoàn lớn, giống kiểu của Đức. Hoặc một hệ thống giống như của Hoa Kỳ, với một thị trường chứng khoán rất rộng lớn mà quyền sở hữu đa số nền kinh tế tập đoàn này là trong các cổ phần do một nhóm cổ đông, có thể đông hoặc ít người, nắm giữ hoặc các quĩ lương hưu hoặc các quĩ khác. Thành ra, không chỉ có một khuôn mẫu tổ chức khu vực tư nhân đâu. Song, rõ ràng là việc nhà nước nắm vốn sản xuất là không hay và sẽ chẳng bao giờ hay cả, cho dù đó là VN, Nga, Cuba, Trung Quốc hay Pháp. Nhà nước mà làm kinh doanh thì dở! B.Néi dung I. Kh¸I niÖm cæ phÇn ho¸ 1. Khái niệm về cổ phần hoá: Thuật ngữ CPH xuất hiện ở Việt Nam cuối những năm 1980 đầu những năm 1990, gắn với công cuộc cải cách DNNN. Cho đến nay, dường như mọi người mặc nhiên sử dụng thuật ngữ CPH, mà chưa quan tâm nhiều tới việc định nghĩa hay đưa ra 1 khái niệm đầy đủ cho thuật ngữ này. Không chỉ ở Việt Nam mà ngay trên thế giới cũng chưa thấy có học giả hay nhà nghiên cứu khoa học nào đưa ra khái niệm về CPHl Thực hiện đổi mới toàn diện để phát triển đất nước và hội nhập kinh tế quốc tế được Đại hội Đảng VI (1986) khởi xướng - phương thức mà chính phủ áp dụng mạnh hiện nay là CPH DNNN. Xuất phát điểm của chủ trương này là việc phải làm sao để những DNNN có “chủ thực sự”, gắn chặt quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động với kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp (DN), Chính phủ chủ trương thực hiện chuyển đổi các DN thuộc sở hữu 100% của nhà nước sang hình thức công ty cổ phần thông qua việc chia nhỏ giá trị của doanh nghiệp thành các phần bằng nhau và bán lại cho các nhà đầu tư dưới hình thức phát hành cổ phiếu... Như vậy, CPH DNNN chính là quá trình chuyển doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nước sang hình thức công ty cổ phần thông qua quá trình chào bán các cổ phiếu chứng nhận quyền sở hữu DN cho các cổ đông. Hay có thể hiểu là thông qua quá trình CPH DNNN mà DN trước đây thuộc sở hữu 100% của Nhà nước được chuyển sang 1 loại hình DN có nhiều chủ sở hữu, trong đó Nhà nước có thể là 1 cổ đông. Có thể nói, quan niệm về CPH DNNN đã được thể hiện chính thức, đầu tiên trong văn kiện đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng “Đổi mới tổ chức quản lý DNNN, phát huy cao độ quyền tự chủ của DN trong việc thực hiện nhiệm vụ được giao. Thực hiện tốt chủ chương CPH 1 bộ phận DNNN để huy động thêm vốn, tạo động lực thúc đẩy Doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả, làm cho tài sản thuộc sở hữu Nhà nước ngày càng tăng lên”. 2. Các hình thức cổ phần hoá: CPH DNNN chính là quá trình chuyển DNNN sang hình thức công ty cổ phần, một trong những đặc điểm cơ bản của công ty cổ phần là vốn chủ sở hữu do nhiều cổ đông nắm giữ, đồng sở hữu thông qua việc sở hữu các cổ phiếu của DN. Do vậy, quá trình CPH DNNN nhất thiết phải chào bán cổ phiếu chứng nhận quyền sở hữu DN cho các cổ đông. Quá trình này được thực hiện dưới các hình thức sau: - Giữ nguyên giá trị thuộc vốn Nhà nước hiện có tại Doanh nghiệp, phát hành cổ phiếu thu hút thêm vốn để phát triển doanh nghiệp. - Bán 1 phần giá trị thuộc vốn nhà nước hiện có tại doanh nghiệp - Tách 1 bộ phận của doanh nghiệp đủ điều kiện để CPH. - Bán toàn bộ giá trị hiện có thuộc vốn Nhà nước tại doanh nghiệp để chuyển thành công ty cổ phần. 3. Các phương thức chào bán cổ phiếu DNNN thực hiện CPH Kết thúc quá trình xác định giá trị DN, xác định số cổ phần, cổ phiếu và 4 hình thức CPH nêu trên là quá trình chào bán cổ phiếu cho các nhà đầu tư để hình thành công ty cổ phần. Hoạt động chào bán cổ phiếu của các DNNN thực hiện cổ phần thông qua các hình thức trên có thể được thực hiện thông qua các phương thức sau: - Chào bán trong nội bộ DN: Toàn bộ số cổ phiếu dự định bán cho các nhà đầu tư được bán cho cán bộ công nhân viên của doanh nghiệp. Phương thức CPH này có ưu điểm là nâng cao vị thế và quyền lợi của đại đa số cán bộ công nhân viên của doanh nghiệp, khuyến khích người lao động trong doanh nghiệp tích cực làm việc, kiểm tra, giám sát chặt chẽ hoạt động của doanh nghiệp, từ đó có thể nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Hạn chế của phương thức CPH này là các nhà đầu tư bên ngoài không được mua cổ phiếu, từ đó giảm động lực phát triển mới cho doanh nghiệp sau CPH. - Chào bán công khai tại DN: Phương thức này chỉ giới hạn trong 1 phạm vi nhất định, 1 số lượng các nhà đầu tư nhất định nắm được thông tin về kế hoạch CPH DN, thông tin để tham gia mua cổ phiếu của DN Phương thức này có hạn chế là bị chi phối bởi ban lãnh đạo Doanh nghiệp. - Chào bán thông qua trung gian: Phương thức này có ưu điểm là công ty trung gian là công ty chứng khoán, công ty tài chính... đứng giữa nhà đầu tư và doanh nghiệp có tham gia vào 1 khâu nào đó trong quá trình xác định giá trị của doanh nghiệp. Vì thế thông tin được chào bán chứng khoán của DN CPH sẽ được phổ biến rộng rãi. Các hình thức chào bán chứng khoán trong phương thức này là: Bảo lãnh phát hành, trung gian đấu giá hoặc mua lại toàn bộ đợt phát hành và sau đó bán lại cho các nhà đầu tư, bảo lãnh không toàn bộ... - Đấu giá trên thị trường chứng khoán: ở Việt Nam phương thức sẽ thu hút nhiều nhà đầu tư mới ngoài doanh nghiệp, nhất là nhà đầu tư chiến lược, tạo động lực phát triển mới cho doanh nghiệp sau CPH. Bởi vì phương thức này quy định việc chào bán cổ phần DN thực hiện CPH thông qua đấu giá công khai trên thị trường giao dịch chứng khoán. Phương thức này sẽ thu hút được đông đảo các nhà đầu tư tham gia đặt giá cạnh tranh công khai, công bằng trên thị trường chứng khoán. Từ đó góp phần bảo đảm giá cổ phần phản ánh được giá trị thực của DN, khắc phục được những hạn chế trong khâu định giá doanh nghiệp. Phương thức này sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán thông qua khả năng tăng cung hàng hoá cho thị trường chứng khoán. Có thể nói: Cổ phần hoá là giải pháp quan trọng trong cơ cấu lại DNNN và Cổ phần hoá đã hình thành được nhiều DNNN có nhiều chủ sở hữu, vốn và tài sản của nhà nước được sử dụng có hiệu quả hơn. Cổ phần hoá tạo cơ sở thúc đẩy hình thành và phát triển thị trường chứng khoán Việt Nam. DNNN cổ phần hoá hoạt động theo cơ chế thị trường, tự chủ, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật và trước cổ đông về hoạt động và kết quả kinh doanh. Đặc biệt, cổ phần hoá tạo điều kiện pháp lý và vật chất để người lao động nâng cao vai trò làm chủ trong doanh nghiệp./. II. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ë ViÖt nam ViÖt nam ®ang ®øng ë v¹ch xuÊt ph¸t cuéc ®ua vµo t­¬ng lai víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong thêi ®¹i héi nhËp vµ ph¸t triÓn. Mµ thÕ giíi th× ®i qu¸ nhanh vµ khu vùc còng vËy nªn chóng ta cÇn ph¶i nhanh chãng héi tô ®ñ nh÷ng phÈm chÊt, nh÷ng kh¶ n¨ng, nh÷ng nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó b¾t ®Çu mét cuéc ch¹y ®ua thùc sù chø kh«ng ph¶i lµ ®i bé. V× vËy §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· cã rÊt nhiÒu NghÞ quyÕt, v¨n b¶n, NghÞ ®Þnh ®Ò kÕ ho¹ch vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. Trong ®ã cã mét vÊn ®Ò ®¸ng ®­îc quan t©m ®ã lµ: “Cæ phÇn doanh nghiÖp Nhµ n­íc víi nh÷ng khã kh¨n vµ gi¶i ph¸p trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam”. N­íc ta ®ang trong tiÕn tr×nh c¶i c¸ch, ®æi míi nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Tõ sau §¹i héi §¶ng lÇn thø 6 (1986) ®Õn nay th× §¶ng vµ Nhµ n­íc ®· thùc thi nhiÒu chÝnh s¸ch, chñ tr­¬ng, biÖn ph¸p lín vµ m¹nh, c¶i tæ, x©y dùng vµ t¹o ®µ ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ. Víi chñ tr­¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, th× cÇn thiÕt ph¶i cã mét n¨ng lùc c¹nh tranh cao cña c¶ nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi riªng. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, cæ phÇn ho¸ mét bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng cã tÝnh chiÕn l­îc. H¬n n÷a thùc tiÔn vÒ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ViÖt Nam l¹i cµng cho thÊy vÊn ®Ò trªn cã tÇm quan träng lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë n­íc ta ®· cã lÞch sö h¬n 50 n¨m ph¸t triÓn vµ ngµy cµng thÓ hiÖn nhiÒu mÆt yÕu kÐm ch­a kh¾c phôc ®­îc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ra rÊt nhiÒu nh­ng quy m« qu¸ nhá l¹i chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ vµ c¬ quan qu¶n lý, vèn nhá vµ lu«n r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng. Tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu, lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc d«i d­ nhiÒu mµ kh«ng s¾p xÕp bè trÝ ®­îc dÉn ®Õn tr×nh tr¹ng yÕu kÐm, thua lç, nî nÇn nhiÒu dÉn ®Õn ph¸ s¶n. Tõ nh÷ng ®ßi hái lý luËn vµ ®ßi hái cña vÊn ®Ò thùc tiÔn trªn th× §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· ®Þnh h­íng cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc mét gi¶i ph¸p míi. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®ã th× ChÝnh phru ®· ban hµnh nhiÒu NghÞ ®Þnh, NghÞ quyÕt, Th«ng t­, chØ thÞ nh»m x¸c ®Þnh cô thÓ b­íc ®i, ph­¬ng thøc tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ DNNN. Tuy nhiªn vÊn ®Ò nµy cßn rÊt míi mÎ ®èi víi n­íc ta nªn cßn nhiÒu khóc m¾c vµ khã kh¨n ch­a gi¶i quyÕt ®­îc dÉn ®Õn yªu cÇu ph¶i võa lµm võa rót kinh nghiÖm c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn iII. Doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc tr¹ng vµ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra 1. Thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ë ViÖt Nam ®­îc h×nh thµnh tõ n¨m 1954 (ë miÒn B¾c) vµ tõ n¨m 1975 (ë miÒn Nam). Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, ph¸t huy vai tro chñ ®¹o cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc nã cßn cã nh÷ng mÆt tån t¹i: Ch­a thùc sù lµm ®ßn bÈy ®Ó ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng, æn ®Þnh; ch­a gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mÆt x· héi ®ang ®Æt ra, vai trß më ®­êng h­íng dÉn gióp ®ì c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc thêi gian qua ®· thÓ hiÖn nh÷ng mÆt yÕu kÐm sau: 1.1. Sè l­îng doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn qu¸ lín vµ dµn tr¶i ch­a ®­îc ph©n lo¹i, chång chÐo theo c¬ quan qu¶n lý vµ ngµnh nghÒ; trong ®ã phÇn lín lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc võa vµ nhá. N¨m 1992 c¶ n­íc cã trªn 2/3 tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã sè l­îng lao ®éng d­íi 100 ng­êi. Sè l­îng lao ®éng trong khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc chiÕm tû träng kh¸ nhá trong tæng sè lao ®éng x· hé chØ kho¶ng 5 -6%. Trong sè h¬n 5000 doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã ®Õn 25% doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1 tû ®ång, trong ®ã 50% doanh nghiÖp cã vèn d­íi 500 triÖu ®ång. 1.2. Tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc ch­a cao vµ ®ang gi¶m dÇn, tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc liªn tôc ®¹t ®Õn 1998 vµ n¨m 1999 gi¶m xuèng cßn 8 - 9%. HiÖu qu¶ sö dông vèn gi¶m, n¨m 1995 ®ång vèn trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¹o ra ®­îc 3,46 ®ång doanh thu vµ 0,19 ®ång lîi nhuËn nh­ng n¨m 1998 chØ cßn lµm ®­îc 2,9 ®ång doanh thu vµ 0,14 ®ång lîi nhuËn. Theo nhiÒu ®¸nh, sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc thùc sù cã l·i chØ kho¶ng trªn d­íi 20% n¨m 2000. 1.3. MÆt hµng ®¬n ®iÖu, c¬ cÊu s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng hîp lý, n¨ng suÊt chÊt l­îng hµng ho¸ thÊp, sè doanh nghiÖp vi ph¹m ph¸p luËt t¨ng. 1.4. Liªn doanh víi c¸c chñ ®Çu t­ n­íc ngoµi bÞ thua thiÖt lín thËm chÝ mÊt vèn. 1.5. Tr×nh ®é kü thuËt - c«ng nghÖ l¹c hËu, trõ mét sè rÊt Ýt doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc ®Çu t­ míi ®©y th× phÇn lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· ®­îc sö dông kh¸ l©u cã tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ thÊp kÐm: Cã doanh nghiÖp cßn trang bÞ c¸c thiÕt bÞ kü thuÊt tõ n¨m 1939 vµ tr­íc ®ã ®­îc x©y dùng b»ng kü thuËt cña nhiÒu n­íc kh¸c nhau nªn tÝnh ®ång bé cña c¸c doanh nghiÖp thÊp. 1.6. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ë trong t×nh tr¹ng thiÕu vèn trÇm träng. Theo thèng kª n¨m 2000 th× 60% doanh nghiÖp kh«ng ®ñ vèn ph¸p ®Þnh theo quy ®Þnh. Trªn 50% ch­a ®ñ vèn l­u ®éng t­¬ng øng víi quy m« ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i vay vèn ho¹t ®éng. 1.7. Lao ®éng trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc d«i d­ nhiÒu mµ viÖc bè trÝ s¾p xÕp l¹i rÊt khã kh¨n. N¨m 2000 sè lao ®éng d«i d­ kh«ng cã viÖc lµm chiÕm h¬n 4% tæng lao ®éng lµm viÖc trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®óng lµ nh÷ng nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng yÕu kÐm cña nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Song cÇn ®Æt ra c©u hái lµ v× s¸o hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®Òu ë trong t×nh tr¹ng nµy? §ã lµ do nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa bªn trong. ë n­íc ta nguån vèn hoµn toµn lÊy tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc nªn viÖc quyÕt ®Þnh dÉn ®Õn nguån vèn h¹n hÑp, thu ®éng, thiÕu n¨ng ®éng s¸ng t¹o, kh«ng cã ®éng lùc c¹nh tranh ph¸t triÓn x¶y ra t×nh tr¹ng ho¹t ®éng yÕu kÐm. Thø hai lµ do tr×nh ®é tæ chøc yÕu kÐm. Thñ tr­ëng, ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kh«ng ®­îc ®µo t¹o ®Çy ®ñ, chuyªn s©u, kh«ng ®ñ n¨ng lùc kinh nghiÖm qu¶n lý vµ lu«n ®­îc che chë bëi c¬ chÕ tËp trung bao cÊp. 2.TÝnh tÊt yÕu cña viÖc cæ phÇn ho¸ DNNN Tõ thùc tÕ nªu trªn th× thùc hiÖn viÖc cæ phÇn ho¸ mét sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ mét xu h­íng ph¸t triÓn tÊt yÕu hîp quy luËt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay. §©y lµ mét nhiÖm vô rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®Ò ra nh÷ng chñ tr­¬ng thùc thi trong vµi n¨m gÇn ®©y. Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sau: * Thø nhÊt: Thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ sÏ gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. Cæ phÇn ho¸ gãp phÇn thùc hiÖn chñ tr­¬ng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc s¬ h÷u. Tr­íc ®©y chóng ta ®· x©y dùng mét c¸ch v÷ng ch¾c chÕ ®é c«ng h÷u thÓ hiÖn ë mét sè l­îng qu¸ lín c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc mµ nhiÒu yÕu kÐm vµ l¹c hËu ë n­íc ta. V× vËy cæ phÇn oh¸ sÏ gi¶i quyÕt ®­îc m©u thuÉn nµy gióp lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. * Thø hai: Thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ nh»m x· héi ho¸ lùc l­îng s¶n xuÊt, thu hót thªm lùc l­îng s¶n xuÊt. Khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ng­êi lao ®éng sÏ trë thµnh ng­êi chñ thùc sù cña doanh nghiÖp nªn hä sÏ g¾n bã vµ cã tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc h¬n, t¨ng hiÖu suÊt lao ®éng, nh©n d©n sÏ trë lªn n¨ng ®éng vµ tù chñ h¬n, t¹o hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cao. * Thø ba: Cæ phÇn ho¸ lµ mét yÕu tè thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n, ®­a nÒn kinh tÕ héi nhËp víi kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi. * Thø t­: Cæ phÇn ho¸ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng nh»m huy ®éng c¸c nguån lùc trong vµ ngoµi n­íc vµo ph¸t triÓn kinh tÕ. * Thø n¨m: Cæ phÇn ho¸ ®éng tÝch cùc ®Õn tÇm qu¶n lý vÜ m« vµ vi m«. ChuyÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc sang C«ng ty cæ phÇn kh«ng chØ lµ thay ®æi vÒ së h÷u mµ cßn lµ sù thay ®æi c¨n b¶n trong c«ng t¸c qu¶n lý ë c¸c doanh nghiÖp vµ nÒn kinh tÕ quèc d©n. * Thø sau: Cæ phÇn ho¸ lµ mét gi¶i ph¸p quan träng ®Ó c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ®æi míi. Nh­ v©þ, trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi vµ héi nhËp nÒn kinh tÕ ViÖt Nam th× nh÷ng thùc tr¹ng yÕu kÐm cña hÖ thèng DNNN ph¶i ®­îc nhanh chãng lo¹i bá vµ thay vµo ®ã lµ nhøng gi¶i ph¸p lín nh»m t¹o ra m«i tr­êng ho¹t ®éng cho doanh nghiÖp còng nh­ nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong ®ã cæ phÇn ho¸ víi nh÷ng ­u ®iÓm cña m×nh ®· chøng tá ®ã lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n vµ phï hîp víi qu¸ tr×nh ®æi míi cña n­íc ta t¹o ®µ cho nÒn kinh tÕ ViÖt nam cã søc bËt míi nhanh chãng thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, dÇn héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. IV. TiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam Từ 2001 đến 2005 số doanh nghiệp nhà nước đã được cổ phần hoá và trở thành các công ty cổ phần có vốn nhà nước đã tăng lên khá nhanh cả về số lượng công ty, lẫn năng lực vốn, lao động, tài sản và kết quả hoạt động. Theo số liệu điều tra doanh nghiệp hằng năm của Tổng cục Thống kê từ năm 2000 cho thấy, từ số lượng công ty cổ phần có vốn nhà nước chỉ có 305 doanh nghiệp trong năm 2000 đã lên 470 doanh nghiệp trong năm 2001, tăng 54,1%; lên 557 doanh nghiệp trong năm 2002, tăng 18,7%; lên 669 doanh nghiệp trong năm 2003, tăng 19,9%; lên 815 doanh nghiệp trong 2004, tăng 21,8% và lên 1.096 doanh nghiệp trong năm 2005, tăng 34,5%. Sau 5 năm đã tăng thêm 791 doanh nghiệp cổ phần có vốn nhà nước, tăng gấp gần 3,6 lần và bình quân mỗi năm tăng 158 doanh nghiệp, tương ứng với tốc độ tăng bình quân là 29,8%/năm.       Về số lao động trong các công ty cổ phần có vốn nhà nước đến 31 tháng 12 hằng năm đã từ gần 62 ngàn người cuối năm 2000 lên gần 281 ngàn người cuối năm 2005, sau 5 năm đã tăng thêm gần 219 ngàn lao động, tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là hơn 4,5 lần và bình quân mỗi năm đã tăng 35,9%.        Về vốn sản xuất kinh doanh của các công ty cổ phần có vốn nhà nước đến 31 tháng 12 hằng năm đã từ 10.417 tỷ đồng thời điểm cuối năm 2000 lên 109.520 tỷ ở thời điểm cuối năm 2005; sau 5 năm đã tăng thêm 99.103 tỷ đồng, bình quân mỗi năm tăng lên 19.821 tỷ; tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là gấp 10,5 lần và bình quân mỗi năm tăng 65,6%.       Về giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các công ty cổ phần có vốn nhà nước có đến 31 tháng 12 hằng năm đã từ 2.947 tỷ đồng vào thời điểm cuối năm 2000 lên 25.077 tỷ cuối năm 2005; sau 5 năm đã tăng thêm 22.130 tỷ đồng, bình quân mỗi năm tăng 4.426 tỷ; tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là hơn 8,5 lần và bình quân mỗi năm tăng 59,9%.       Về doanh thu thuần sản xuất kinh doanh của các công ty cổ phần có vốn nhà nước hằng năm đã từ 10.275 tỷ đồng năm 2000 lên 103.887 tỷ trong năm 2005; sau 5 năm đã tăng thêm 93.592 tỷ đồng, bình quân mỗi năm tăng 18.718 tỷ; tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là 10,1 lần và bình quân mỗi năm tăng lên 61,1%.       Với tốc độ tằng bình quân hằng năm về số lượng công ty cổ phần có vốn nhà nước (DNNN cổ phần hoá) chỉ ở mức tăng 29,8% và về số lao động chỉ tăng 35,9%/năm, nhưng các chỉ tiêu về vốn, tài sản và kết quả sản xuất kinh doanh đã tăng lên với tốc độ gấp đôi. Cụ thể tốc độ tăng bình quân về vốn là 65,6%/năm, tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn đã tăng 59,9%/năm và doanh thu thuần sản xuất kinh doanh đã tăng 61,1%/năm. Điều đó có nghĩa là các doanh nghiệp nhà nước sau khi cổ phần hoá năng lực sản xuất kinh doanh và kết quả sản xuất kinh doanh đã được tăng lên rất đáng kể. Từ đó có thể đánh giá được rằng, mục tiêu quan trọng nhất của tiến trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước đặt ra là nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp đã đạt được ở mức rất cao.                Cùng với tiến trình cổ phần hoá, sắp xếp lại, bán, khoán, cho thuê doanh nghiệp nhà nước, trong đó cổ phần hoá là chủ yếu đã làm cho số doanh nghiệp nhà nước nắm giữ 100% vốn giảm đi một cách tương ứng. Từ số doanh nghiệp nhà nước có ở thời điểm 31/12/2000 là 5.759 doanh nghiệp đến 31/12/2005 chỉ còn 4.086 doanh nghiệp, đã giảm đi 1.673 doanh nghiệp, bình quân mỗi năm đã giảm đi 335 doanh nghiệp; tương ứng với tốc độ giảm chung trong 5 năm là 29,1% và bình quân mỗi năm đã giảm 6,6% số doanh nghiệp.       Do số doanh nghiệp được cổ phần hoá ngày càng tăng cao và số doanh nghiệp nhà nước chưa cố phần hoá ngày càng giảm đi nên tỷ trọng các công ty cổ phần có vốn nhà nước đã chiếm ngày càng lớn, từ 5,3% vào thời điểm cuối năm 2000 đã lên chiếm 26,8% đến thời điểm cuối năm 2005 và ngược lại doanh nghiệp nhà nước còn nắm giữ 100% vốn đã từ chiếm 94,7% cuối năm 2000 xuống chỉ còn 73,2% đến cuối năm 2005.       Về số lao động trong các doanh nghiệp nhà nước tuy có giảm đi sau 5 năm, nhưng không nhiều, chỉ giảm 47.672 người và bình quân mỗi năm giảm 9.534 người; tương ứng với tỷ lệ giảm đi sau 5 năm là 2,3% và bình quân giảm 0,3%/năm. Tuy nhiên, về các chỉ tiêu vốn cho sản xuất kinh doanh, giá trị tài sản cố định & đầu tư tài chính dài hạn, doanh thu thuần từ sản suất kinh doanh của doanh nghiệp khu vực kinh tế 100% vốn nhà nước sau 5 năm đẩy mạnh cổ phần hoá và sắp lại không những không giảm mà còn được tăng lên khá lớn:       - Vốn sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp nhà nước từ 670.234 tỷ đồng có đến cuối năm 2000 đã lên 1.338.255 tỷ, tăng lên 668.021 tỷ, bình quân mỗi năm tăng 133.604 tỷ; tương ứng với tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là 99,7% và bình quân mỗi năm tăng 14,9%.       - Giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các doanh nghiệp nhà nước từ 259.856 tỷ đồng có đến cuối năm 2000 đã lên 487.210 tỷ đến thời điểm cuối năm 2005, sau 5 năm đã tăng thêm 257.354 tỷ, bình quân mỗi năm tăng 51.471 tỷ; tương ứng với tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là 112,0% và bình quân mỗi năm tăng 16,5%.       - Doanh thu thuần sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp nhà nước từ 444.673 tỷ đồng trong năm 2000 đã lên 838.396 tỷ trong năm 2005, sau 5 năm tăng thêm 393.723 tỷ, bình quân mỗi năm tăng lên 78.745 tỷ; tương ứng với tốc độ tăng trưởng chung trong 5 năm là 88,5% và bình quân mỗi năm tăng 14,0%.       Một số số liệu cụ thể về số lượng doanh nghiệp nhà nước và số công ty cổ phần có vốn nhà nước cũng như các chỉ tiêu vốn, lao đông, tài sản và doanh thu của từng loại doanh nghiệp từ năm 2000 đến 2005 như sau: Một số chỉ tiêu về doanh nghiệp NN và công ty cổ phần có vốn NN 2001 2002 2003 2004 2005 - Số doanh nghiệp nhà nước (DN) 5355 5363 4845 4596 4086 - Số công ty CP có vốn nhà nước (DN) 470 558 669 815 1096 - Số lao động DN nhà nước (người) 2114324 2259858 2264942 2249902 2040859 - Số lao động CTCP có vốn NN (người) 114266 144347 160879 184050 280778 - Tổng số vốn DN nhà nước (tỷ VNĐ) 781705 858560 932942 1128483 1338255 - Tổng vốn CTCP có vốn NN (tỷ VNĐ) 27211 39161 56094 76992 109520 - Giá trị TSCĐ DNNN (tỷ VNĐ) 263153 309084 332077 359952 487210 - Giá trị TSCĐ CTCPcó vốn NN (tỷ VNĐ) 7390 9937 12291 21180 25077 - Doanh thu thuần DN nhà nước (tỷ VNĐ) 460029 611167 666202 708045 838396 - Doanh thu thuần CTCP có vốn NN (tỷ VNĐ) 21934 29364 42535 62688 103867 V. Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay 1. Mét sè thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ DNNN hiÖn nay: Trong nh÷ng n¨m qua qu¸ tr×nh s¾p xÕp lo¹i DNNN ®· chuyÓn ®­îc trªn 700 DNNN (tÝnh ®Õn th¸ng 11/2001) thµnh C«ng ty cæ phÇn. Sau khi cæ phÇn ho¸ nh×n chung c¸c DNNN ®Òu ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ râ rÖt trªn c¸c mÆt doanh thu, lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc, tÝch l uü vèn cho DNNN, gi¶i quyÕt viÖc b¸n vµ thu nhËp cho ng­êi lao ®éng. Sau khi cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp 14% so víi tr­íc cæ phÇn b»ng h¬n 2% sè vèn Nhµ n­íc trong c¸c DNNN. Cæ phÇn ho¸ ®· huy ®éng ®­îc c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp cã hiÖu qu¶. TÝnh chung doanh thu t¨ng 1,4 lÇn, lîi nhuËn t¨ng 2 lÇn, nép ng©n s¸ch Nhµ n­íc t¨ng 1,2 lÇn, thu nhËp cña ng­êi lao ®éng t¨ng 22%, sè lao ®éng c«ng nh©n viªn t¨ng 5,1%. Tµi s¶n cña Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n, lîi Ých cña Nhµ n­íc, doanh nghiÖp, ng­êi lao ®éng ®­îc ®¶m b¶o tèt h¬n. Trªn thùc tÕ tÝnh ®Õn th¸ng 2/2002 th× míi cã 380 doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸. Tèc ®é cæ phÇn trªn thùc tÕ ®ã do nhiÒu nguyªn nh©n vµ ë ®©y t«i sÏ kh¸i qu¸t mét sè nh÷ng v­íng m¾c chÝnh sau ®©y: * Thø nhÊt: Khu«n khæ ph¸p lý cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ cßn qu¸ nhiÒu bÊt cËp. C¸c quy ®Þnh vÒ chÕ ®é lÜnh vùc doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸ ch­a râ rµng vµ cã nhiÒu c¸i cÇn xem xÐt l¹i. * Thø hai: C«ng t¸c chuÈn bÞ, c«ng t¸c chØ ®¹o cæ phÇn ho¸ tiÕn hµnh chËm ch¹p vµ kh«ntg tÝch cùc. Cæ phÇn ho¸ lµ mét lÜnh vùc míi mÎ vµ phøc t¹p do vËy ®ßi hái sù chuÈn bÞ kü cµng c¶ vÒ c«ng t¸c t­ t­ëng lÉn c«ng t¸c tæ chøc, song thùc tÕ c¶ hai c«ng t¸c nµy ®Òu tiÕn hµnh chËm ch¹p. * Thø ba: Nh÷ng v­íng m¾c ®èi víi ng­êi lao ®éng thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ lµ doanh nghiÖp thùc hiÖn b­íc chuyÓn biÕn mang tÝnh b­íc ngoÆt vÒ qu¶n lý. §iÒu nµy ¶nh h­ëng lín ®Õn t­ t­ëng cña ng­êi lao ®éng. Trong b­íc ®Çu ®æi míi th× mét sè quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng bÞ h¹n chÕ. 2.Doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa Thống kê của Ban chỉ đạo đổi mới và phát triển doanh nghiệp Trung ương cho thấy, sau cổ phần hóa, quy mô, hiệu quả hoạt động các doanh nghiệp hầu hết đều tăng rõ rệt. Vốn điều lệ bình quân của các doanh nghiệp tăng 44%, doanh thu tăng 23,6%, lợi nhuận tăng 140%, hơn 90% số công ty CPH làm ăn có lãi, nộp ngân sách nhà nước tăng 24,9%, cô tức bình quân đạt hơn 17% năm. Sau CPH, nhiều doanh nghiệp đã có bước chuyển lớn cả về quy mô, giá trị và hiệu quả trong sản xuất kinh doanh. Bước chuyển đó được đánh giá thực tế từ thị trường. Tiêu biểu như Công ty sữa Việt Nam (Vinamilk), doanh nghiệp đã niêm yết tại Sở GDCK Tp.HCM; hay một đại diện mới CPH và chuẩn bị lên sàn như Công ty CP phân đạm và hóa chất dầu khí (Đạm Phú Mỹ). Theo số liệu từ HSSC, năm 2003, Vinamilk được đánh giá ở mức 100 triệu USD; một năm sau thực hiện CPH, theo đánh giá của thị trường là 150 triệu USD và đến năm nay, phần vốn và lãi của Nhà nước đã tăng vọt lên 970 triệu USD (gần 16.000 tỷ đồng). Với Đạm Phú Mỹ, vào thời điếm cổ phần hóa, giá trị doanh nghiệp này được xác định ở mức 3.800 tỷ đồng, tăng 800 tỷ so với vốn đầu tư. Khi tiến hành đấu giá vào cuối tháng 4/2007, Nhà nước thu về gần 7.000 tỷ đồng, gấp 2,3 lần số vốn đầu tư ban đầu và vẫn giữ cổ phần chi phối ở công ty. Nếu bán toàn bộ vốn nhà nước, Nhà nước có thể thu về 20.520 tỷ đồng cao hơn giá trị được xác định ban đầu 16.720 tỷ đồng. TS . Nguyễn Thi Nam Hà, Phó tổng giám đốc HSSC, nhấn mạnh rằng, sau CPH, thị giá cổ phiếu tăng, giá trị doanh nghiệp tăng, nhưng quan trọng hơn là khả năng quản lý doanh nghiệp sẽ phát huy trước yêu cầu tăng cường kiểm soát đối với ban điều hành, trong trách nhiệm quản lý đối với kết quả sản xuất kinh doanh, khai thác và sử dụng có hiệu quả nhân lực, vật lực. "Mặt khác, CPH cũng là cách giúp doanh nghiệp nhanh chóng mở rộng mạng lưới hoạt động sản xuất kinh doanh, đầu tư xâm nhập vào các lĩnh vực kinh doanh mới", bà Hà nói. Hiện Việt Nam còn 2.200 DNNN với tổng số vốn 31 tỷ USD. Trong đó có 554 doanh nghiệp 100% vốn nhà nước được giữ lại; còn lại 1.646 doanh nghiệp sẽ được cổ phần hóa, dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2010. Chuyển biến của doanh nghiệp sau CPH đang được khẳng định, nhưng phía sau quá trình đó còn bộc lộ những bất cập. Có những trường hợp được nhắc đến trong cuộc hội thảo nói trên như những "kết quả" kinh nghiệm điển hình, liên quan đến vấn đề xác định giá trị doanh nghiệp, tái cấu trúc hay năng lực quản trị doanh nghiệp sau CPH. Đó là trường hợp của Khách sạn Kim Liên hay Công ty Xuất nhập khẩu Intimex. Theo HSSC, những doanh nghiệp này hiệu quả kinh doanh không cao nhưng giá cổ phiếu trên thị trường lại rất cao. Từ đây đặt ra những vấn đề cần xem xét lại trong quá trình CPH. Với Khách sạn Kim Liên, kết quả kinh doanh 6 tháng đầu năm 2006 chỉ đạt doanh thu 59,527 tỷ đồng, lợi nhận sau thuế 144 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế trên vốn là 2,4% nhưng giá cổ phiếu bình quân đấu giá lên tới 290 ngàn đồn/CP. Với Công ty Xuất nhập khâu Intimex, những chỉ số cơ bản như ROE, ROA... đều âm nhưng kết quả đấu giá cổ phiếu bình quân bằng 16 lần mệnh giá; dù kết quả này sau đó bị hủy bỏ nhưng đã cho thấy một phần "vấn đề" trong xác định giá trị doanh nghiệp với đánh giá của thị trường, đặc biệt là liên quan đến quyền sử dụng đất, định giá tài sản và giá tài lợi thế kinh doanh... Ngoài ra, một lo ngại khác được đặt ra tại cuộc hội thảo nói trên là thực trạng nhiều doanh nghiệp chưa nắm được giá trị mà mô hình quản trị doanh nghiệp sau CPH mang lại. Theo kết quả khảo sát thực tiễn quản trị doanh nghiệp ở Việt Nam mới đây của Công ty tài chính Quốc Tế (IFC), có tới 58% số doanh nghiệp được điều tra chưa hiểu đầy đủ về công tác quản trị. Trong khi đó, một nghiên cứu mới đây của Công ty CLSA Emerging markets (Hồng Kông) cho thấy các công ty hàng đầu về quản trị doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận cao gấp 2 lần mức lợi nhuận bình quân và gấp 5 lần các công ty có tiêu chuẩn quản trị doanh nghiệp thấp. Điều này cũng giải thích vì sao nhiều doanh nghiệp đang chuẩn bị CPH hóa sắp tới như Ngân hàng Ngoại thương (Vietcombank), Ngân hàng Phát triển Nhà ĐBSCL (MHB), VMS Mobifone... xác định quản trị doanh nghiệp là vấn đề sống còn; xem CPH là cơ hội để cải thiện và nâng cao hiệu quả trong quản trị doanh nghiệp. "Cơ hội đó cũng là phần quan trọng mà doanh nghiệp có được sau CPH, không thể hiện ở những con số cụ thể VI. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ DNNN hiÖn nay: Trong thêi gian tíi, ®Ó ®Èy nhanh tiÕn ®é cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp mµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m g÷ 100% vèn, hµng lo¹t c¸c c©u hái ®ang ®Æt ra vµ cÇn gi¶i quyÕt kÞp thêi vµ ®óng ®¾n sao cho phï hîp víi ®Þnh h­íng c¬ së cña Trung ­¬ng ®· x¸c ®Þnh vµ ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña Nhµ n­íc ta. Sau ®©y lµ mlét sè vÊn ®Ò cã tÝnh cÊp thiÕt cÇn gi¶i quyÕt tr­íc m¾t: * Thø nhÊt: TËp trung chØ ®¹o c¶i tiÕn c¸ch tæ chøc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. ViÖc nµy ®­îc giao cho b¶n ®æi míi DNNN. Tæ chøc, ®iÒu hµnh, phèi hîp ®iÒu hµnh gi÷a c¸c Bé, Ngµnh liªn quan, gi÷a Bé víi ngµn, víi ®Þa ph­¬ng ®Ó thèng nhÊt ch­¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch, biÖn ph¸p th¸o gì khã kh¨n thóc ®Èy cæ phÇn ho¸ tiÕp tôc tiÕn lªn víi nhÞp ®iÖu khÈu tr­¬ng h¬n. Tæ chøc tèt c«ng t¸c t­ vÊn t­ ph¸p ho¸ víi viÖc ®µo t¹o vµ tËp hîp ®éi ntò chuyªn viªn giái, ®ång bé, lµm cho cæ phÇn ho¸ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶. * Thø hai: Nhanh chãng hoµn thiÖn khung ph¸p lý vµ c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn cæ phÇn ho¸ cÇn xem xÐt so¹n th¶o sím ban hµnh mét v¨n b¶n ph¸p lý cao vÒ cæ phÇn ho¸ ®Ó thÓ chÕ chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ víi c¸c quy ®Þnh râ rµng cô thÓ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. CÇn nãi r»ng tû lÖ mua cæ phÇn ®èi víi ng­êi n­íc ngoµi vµ c¸c tæ chøc n­íc ngoµi th­êng tró ë ViÖt Nam. Gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng ®èi víi mét são lao ®éng d­ thõa trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. Sím tæng kÕt rót kinh nghiÖm vÒ ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy nh­ mét c«ng cô thóc ®Èy khuyÕn khÝch qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸. * Thø ba: §Èy m¹nh tuyªn truyÒn cæ ®«ng cho cæ phÇn ho¸, lµm cho c¸c cÊp, c¸c ngµnh tõng doanh nghiÖp vµ tõng ng­êi lao ®éng nhËn thøc s©u s¾c vÒ cæ phÇn ho¸ n­h mét xu tehÐ tÊt yÕu vµ sÏ ®em l¹i lîi Ých l©u dµi cho c¶ Nhµ n­íc lÉn c¸ nh©n, tõ ®ã tÝnh viÖc yªn t©m cæ phÇn ho¸, ®Èy m¹nh nhanh tiÕn ®é thùc hiÖn chñ tr­¬ng quan träng nµy cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. +Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước cần thực hiện có bài bản Trong quá trình tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước, chúng ta đã đạt được thành tựu đáng kể. Nhiều doanh nghiệp sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả cao gấp 5 - 6 lần so với khi doanh nghiệp chưa cổ phần hoá. Nhưng cũng còn nhiều doanh nghiệp sau khi cổ phần hoá tình hình sản xuất kinh doanh giậm chân tại chỗ do những đơn vị này khi cổ phần hoá thiếu thận trọng, khi xây dựng dự án không tính toán kỹ sản xuất mặt hàng mới hoặc chưa đổi mới công nghệ tân tiến. Công tác tổ chức cán bộ còn cồng kềnh hoặc bộ máy cũ, hoặc dự án kêu gọi vốn cổ phần huy động vốn chưa đạt hiệu quả thiết thực phải vay vốn ngân hàng trên 70% cả vốn cố định và vốn lưu động. Để cổ phần hoá chúng ta phải nghĩ ngay đến vấn đề phân bố. Phân bổ nền kinh tế từng bộ, từng tỉnh. Trong qui hoạch cổ phần hoá, để khi cổ phần hoá có đủ các loại sản phẩm tốt, cần thiết. Tránh trường hợp nhiều doanh nghiệp trong cả nước cùng sản xuất một sản phẩm gây thừa mặt hàng này lại thiếu các mặt hàng khác. Chú trọng phát triển nguồn nguyên liệu tại chỗ phục vụ sản xuất. Để việc tiến hành cổ phần hoá các doanh nghiệp Nhà nước nhanh và hiệu quả thiết thực, có sức cạnh tranh mới hội nhập kinh tế chúng ta cần thống nhất chỉ đạo những việc cần làm ngay, hay gọi là các bước đi để đem lại hiệu quả thiết thực. Thứ nhất, là khởi động cổ phần hoá trên cơ sở kế hoạch chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ giao cho các bộ, tỉnh, thành phố tiến hành cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước. Từng năm, các Bộ trưởng, chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố dự kiến thông báo các doanh nghiệp Nhà nước thuộc mình quản lý. Để xây dựng dự án, các bước tiến hành cổ phần hoá, khâu tổ chức cán bộ, khâu huy động vốn, đổi mới công nghệ và đào tạo cán bộ hiện có để sử dụng, nhất thiết không được đẩy người lao động dẫn đến mất việc làm... Thứ hai, các Bộ trưởng, chủ tịch UBND các tỉnh, thành phố cả các chuyên viên có kinh nghiệm, hiểu biết về xây dựng các bước cổ phần hoá để giúp đỡ các doanh nghiệp tiến hành xây dựng dự án cổ phần hoá có bài bản, tính toán hiệu quả kinh tế. Sau đó các Bộ trưởng, chủ tịch UBND các tỉnh và hội đồng họp nghe cụ thể các doanh nghiệp trình bày dự án, các đại biểu tham gia kỹ sau đó bổ sung để dự án hoàn thiện tiến hành hiệu quả cao. Bước cuối là hoàn chỉnh dự án, Bộ trưởng và chủ tịch UBND, thành phố phê duyệt. Thứ ba, là dự án xây dựng phải đạt được các công việc cụ thể sau: - Dự kiến sản xuất mặt hàng sản phẩm cũ đang sản xuất hay phải chuyển sang sản xuất mặt hàng mới (cụ thể là mặt hàng gì...), sau đó mới xác định tính toán hiệu quả kinh tế (thị trường, nguyên vật liệu, xuất, nhập khẩu), lãi sau thuế và trích lập các quỹ, lợi tức chia cho cổ đông tăng hàng năm. - Khâu quan trọng để dự án đạt hiệu quả kinh tế cao, đó là để CBCNV tham gia góp cổ phần. Kêu gọi các cổ đông trong nước tham gia cổ phần. Mời chào các cổ đông nước ngoài tham gia cổ phần 30% tổng vốn cần có của dự án. Nếu chưa đạt 50% vốn tham gia thì báo cáo Chính phủ. Tham gia cổ phần nhất thiết dự án chỉ vay ngân hàng 50% vốn, còn lại là vốn các cổ đông góp cổ phần. Trích lập các quỹ phát triển sản xuất, quỹ bù đắp rủi ro theo tỷ lệ nghị quyết của hội đồng quản trị và hội đồng cổ đông. Nếu doanh nghiệp nào huy động được 100% vốn cố định và vốn lưu động bằng vốn góp cổ phần thì dự án rất hiệu quả, rất tốt. - Tổ chức và cán bộ có tính quyết định lâu dài. Chọn cán bộ có khả năng thực sự, có chuyên môn, trình độ phẩm chất đạo đức nghề nghiệp tốt, đủ điều kiện để bầu vào những vị trí quan trọng. Nếu không chọn được cán bộ giỏi thì phải bầu hoặc người có cổ phần ngoài doanh nghiệp góp nhiều vốn và có trình độ chỉ đạo quản lý sản xuất kinh doanh thì chọn và thông qua hội đồng cổ đông hoặc chọn cách làm mới, giao cho giám đốc cũ và các thành viên hội đồng quản trị viết ý tưởng của mình. Nếu giao cho quản lý doanh nghiệp thì đồng chí điều hành sản xuất kinh doanh ra sao, báo cáo rõ ý tưởng của mình để hội đồng cổ đông nghe và bầu chọn lấy cán bộ giỏi. - Khâu có ý nghĩa chính trị rất quan trọng mà chúng ta phải làm bằng được tạo đà cho CBCNV có việc làm và có cổ phần góp trong doanh nghiệp để có tiếng nói hay được tham gia ở hội đồng cổ đông. Cán bộ công nhân viên nào không có vốn góp cổ phần, Nhà nước cho vay trong 5 năm, lãi suất 0,2%/tháng. Mỗi công nhân được vay tối thiểu 20 triệu đồng để góp vốn, sau 5 năm sẽ trả lãi và gốc. Nếu doanh nghiệp sản xuất kinh doanh khó khăn thì được gia hạn thêm 5 năm. Việc nhỏ nhưng ý nghĩa chính trị thì rất lớn. - Việc đánh giá lại tài sản cố định và tài sản lưu động của doanh nghiệp để tiến hành cổ phần hoá là khâu có nhiều vướng mắc. Để đảm bảo quyền lợi cho Nhà nước và quyền lợi cho CBCNV trong doanh nghiệp. Trước khi cổ phần hoá chúng ta phải kiểm kê lại toàn bộ tài sản. Đất được Nhà nước cấp hay đất được Nhà nước cho thuê bao nhiêu năm và đã nộp tiền thuê bao nhiêu. Hai là Ban kiểm kê đánh giá từng tài sản cố định, từng tài sản lưu động theo giá thực tế ở thị trường. Còn lại phải tính theo giá trị hiện còn tốt và theo giá trị thị trường hiện hành. Công nợ còn lại phải có trách nhiệm, trả cho ngân hàng hoặc người bán nếu có. Công nợ phải thu, phải kê rõ tên tổ chức, cá nhân nợ, số lượng tiền hay hàng hoá qui ra tiền theo giá trị mới để thu đủ, thu ngay để tiến hành cổ phần hoá được thuận lợi. - Các doanh nghiệp Nhà nước cổ phần hoá thuộc bộ, tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, tiếp tục thực hiện các chủ trương, chính sách của bộ, tỉnh hướng dẫn. Theo quy định của Chính phủ, các doanh nghiệp cổ phần hoá thuộc bộ, tỉnh, thành phố, khi cổ phần hoá, tiếp tục là thành viên kinh tế dưới sự chỉ đạo, quản lý bằng chính sách vĩ mô lớn của Đảng, Nhà nước. Các Bộ, tỉnh, thành phố vẫn phải thường xuyên tạo điều kiện giúp đỡ để doanh nghiệp cổ phần hoá không ngừng phát triển bền vững. Đồng thời, cần tiếp cận để nắm vững tình hình phát triển sản xuất kinh doanh của mọi doanh nghiệp. Ban hành chính sách đổi mới phù hợp với yêu cầu của mọi doanh nghiệp cổ phần hoá. Tháo gỡ vướng mắc khó khăn kịp thời, phù hợp với nền kinh tế thị trường. Ngoại giao đối với các nước để ký kết các hợp đồng xuất nhập khẩu. Luôn tạo điều kiện thông thoáng và đáp ứng các yêu cầu chính đáng của mọi thành phần kinh tế, để đẩy nhanh nền kinh tế phát triển, đủ sức cạnh tranh hoà nhập quốc tế. - Cơ chế chính sách điều hành của Chính phủ và các cơ quan pháp luật cần uyển chuyển, thông thoáng để mọi thành phần kinh tế và các doanh nghiệp Nhà nước khi tiến hành cổ phần hoá sản xuất kinh doanh phát triển. Chính phủ có thể nắm hay còn gọi là góp cổ phần 50% tổng nhu cầu vốn với điều kiện doanh nghiệp không huy động được nhiều cổ phần. Nếu doanh nghiệp huy động được nhiều cổ phần, thì Nhà nước chỉ tham gia các Tổng công ty lớn và cử cán bộ có trình độ tham gia hội đồng quản trị để ngầm giám sát, c. KÕt luËn §æi míi ph¸t triÓn vµ qu¶n lý cã hiÖu qu¶ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nãi chung vµ DNNN nãi riªng lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch cña ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n­íc ta hiÖn nay. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p lín ®Ó s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Qu¸ tr×nh nµy ®· ®­îc ®Ò ra t¹i Héi nghÞ Trung ­¬ng 2 kho¸ VII (th¸ng 11/1991) vµ ®· ®­îc thùc hiÖn qua c¸c chñ tr­¬ng vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta trong nh÷ng n¨m qua. Nã ®· gÆt h¸i mét sè thµnh c«ng ®¸ng kÓ vµ thÓ hiÖn sù phï hîp cña nã trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tuy nhiªn ®©y lµ mét c«ng viÖc míi mÎ vµ ®Çy khã kh¨n. §èi víi n­íc ta mét ®Êt n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ ®ang trong qu¸ tr×nh ®i lªn s¸nh ngang cïng b¹n bÌ nam ch©u th× ®iÓm xuÊt ph¸t cña chóng ta v« còng thÊp víi nh÷ng thiÕu kiÐm vÒ kinh nghiÖm còng nh­ vËt chÊt, chóng ta ®· gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Nh­ng chóng ta ®· biÕt ph¸t hiÖn ra nh÷ng khã kh¨n Êy ®Ò kh¾c phôc vµ ®· cã nhiÒu h­íng tiÕn lªn. Bµi viÕt nµy t«i ®· tæng kÕt lªn nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cña qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN cña n­íc ta víi nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc trong thêi gian qua. Song hµnh cïng ã lµ nh÷ng hiÖn tr¹ng vµ khã kh¨n thùc tÕ ®· ®¹t ra cho chóng ta vµ ph­¬ng h­íng c¶i tæ ph¸t triÓn cña §¶ng. Theo ý kiÕn cña riªng t«i, t«i thÊy cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p sau: §ã lµ gi¶i ph¸p vÒ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn Ng©n hµng, cÇn h¶i ®­a ra nh÷ng quü chÕ thÝch hîp buéc Ng©n hµng ph¶i ®èi xö c«ng b»ng gi÷a DNNN víi DNNN ®· cæ pßn ho¸. §©y sÏ lµ mét biÖn ph¸p t¹o t©m lý yªn t©m cho c¸c doanh nghiÖp khi tham gia vµo cæ phÇn ho¸. H¬n thÕ n÷a mét vÊn ®Ò rÊt quan träng co sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· cæ phÇn ho¸ lµ c¸c gi¶i ph¸p ®èi víi ng­êi d©n lao ®éng vµ quyÒn lîi cña hä. Ng­êi lao ®éng lµ linh hån cña mäi doanh nghiÖp vµ mäi ho¹t ®éng kinh tÕ. V× vËy mµ khi chóng ta t¹o sù tin t­ëng cña hä b»ng c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi lao ®éng, gióp ®ì hoµn c¶nh vµ khuyÕn khÝch hä s¶n xuÊt th× viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña n­íc ta ®· ®­îc xem nh­ thµnh c«ng trong nay mai. Mét ®iÒu kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn khi ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ ®ã lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. §ã lµ mét lo¹i h×nh thÞ tr­êng cßn rÊt míi mÎ vµ non kÐm ë ViÖt Nam, trong khi ë nh÷ng n­íc kh¸c th× lo¹i thÞ tr­êng nµy ®· cã tõ rÊt l©u vµ gãp phÇn kh«ng nhá trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Muèn c¸c C«ng ty cæ phÇn cã thÓ ho¹t ®éng nhanh nh¹y, s¸ng t¹o, linh ho¹t vµ nhanh chãng ph¸t triÓn th× ngay tõ b©y giê chóng ta ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p më réng vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n, khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ tham gia thÞ tr­êng chøng kho¸n. B­íc vµo mét thÕ kû míi, thÕ kû XXI lµ thÕ kû cña sù héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, lµ toµn cÇu ho¸ vµ ch¾c ch¾n sÏ cã rÊt nhiÒu biÕn ®éng ¶nh h­ëng lín tíi nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Qua bµi viÕt nµy t«i ®· nªu lªn nh÷ng quan ®iÓm cña m×nh vÒ mét vÊn ®Ò nãng báng cña n­íc ta hiÖn nay ®ã lµ cæ phÇn ho¸ DNNN. Thùc tÕ ®· cho chóng ta thÊy nÒn kinh tÕ cña n­íc ta ®ang trªn ®µ ®i lªn, t¹o lËp mét nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho t­¬ng lai. Hy väng ®ãng gãp nhá nhÆt cña t«io trong bµi viÕt nµy sÏ gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng cña ®Êt n­íc ta. Vµ mong Nhµ n­íc vµ ChÝnh phru sÏ qu9an t©m h¬n n÷a, nç lùc h¬n n÷a tíi c«ng t¸c cæ phÇn ho¸ nãi riªng vµ qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam nãi chung ®Ó nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ngµy cµng v÷ng m¹nh vµ æn ®Þnh. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o T¹p chÝ T¹p chÝ Céng s¶n. T¹p chÝ lý luËn Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam C¸c t¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ, kinh tÕ ph¸t triÓn, kinh tÕ th­¬ng m¹i . S¸ch Gi¸o t×nh kinh tÕ chÝnh trÞ tËp II. Gi¸o tr×nh lÞch sö c¸c häc thuyÕt kinh tÕ Kinh tÕ nhµ n­íc vµ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN C¸c trang Web Tapchicongsan.org.vn Vietnamnet.vn Thanhnien.com.vn Vneconomy.com Vnexpress.net .môc lôc A.Lêi më ®Çu B. Néi dung I. Kh¸I niÖm cæ phÇn ho¸ 1. Khái niệm về cổ phần hoá 2 2. Các hình thức cổ phần hoá 3 3. Các phương thức chào bán CP DNNN thực hiện CPH 3 II. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ë ViÖt nam 5 iII. Doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc tr¹ng vµ c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra 1. Thùc tr¹ng cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc 6 2. TÝnh tÊt yÕu cña viÖc cæ phÇn ho¸ DNNN 8 IV. TiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ ë ViÖt Nam 9 V. Thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ ë n­íc ta hiÖn nay 1. Mét sè thùc tr¹ng cæ phÇn ho¸ DNNN hiÖn nay 13 2.Doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hóa 14 VI. C¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ DNNN hiÖn nay 16 C. KÕt luËn 21 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 23