Đổi mới cơ chế, chính sách nhằm khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam hiện nay

ăm 1996, khu vực kinh tế tư nhân đã huy động được tổng số lượng vốn lên đến 47.155 tỷ đồng chiếm tới 15% tổng số vốn đầu tư và phát triển toàn xã hội. Mặc dù trong những năm đổi mới vừa qua với chính sách mở cửa, kêu gọi đâu tư nước ngoài của Nhà nước đã thu hút thêm nguồn FDI ngày một tăng (từ 13.7% tổng số vống đầu tư phát triển của cả nước năm 1990 lên đến trên 25% năm 1998), nhưng khu vực trong nước vẫn đóng góp lượng vôn đầu tư rất đáng kể cho nền kinh tế: 49% tổng lượng vốn đầu tư toàn xã hội năm 1990 và trên 21% năm 1998, tức là chiếm trên 1/5 tổng lượng vốn đầu tư toàn xã hội – là tỷ trọng không nhỏ. I.3.2. Thúc đẩy việc hình thanh các chủ thể kinh tế và đổi mới cơ chế quản lí theo hướng thị trường, tạo sự cạnh tranh trong nên kinh tế. Trước đây hầu hết các lĩnh vực kinh tế, các ngành sản xuất kinh doanh, v.v. đều do kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể đảm nhân. Hiện nay, trừ một số lĩnh vực, ngành nghề mà nhà nước độc quyền, kinh tế tư nhân không được kinh doanh, còn lại hầu hết các ngành nghề, lĩnh vực sản xuất, kinh doanh khác khu vực kinh tế tư nhân đều tham gia. Trong đó, nhiều lĩnh vực, ngành nghề, khu vực kinh tế tư nhân chiếm tỷ trọng áp đảo như: sản xuất lương thực, thực phẩm, nuôi trồng thủy sản hải sản, đánh cá, lâm nghiệp, hàng hoá bán lẻ, chế biến, sành sứ, giày dép, dệt may, v.v...Lĩnh vực sản xuất lương thực, đặc biệt là xuất khẩu gạo và các sản phẩm nông nghiệp, thuỷ hải sản, lĩnh vực dệt may, giày dép xuất khẩu; thủ công mỹ phẩm xuất khẩu... đã mang về hàng tỷ đôla ngoại tệ cho nền kinh tế tư nhân. Thực tế nêu trên đang đặt ra vấn đề cần xem xét lại vai trò chủ của kinh tế nhà nước trong những ngành nghề, lĩnh vực nào là thích hợp khi mà khu vực kinh tế tư nhân đã tham gia và chiếm tỷ trọng lớn trong không ít ngành sản xuất, các ngành nghề, các loại sản phẩm dịch vụ, các hình thức kinh doanh, v.v của khu vực kinh tế tư nhân đã tác động mạnh đến các doanh nghiệp nhà nước, buộc khu vực kinh tế nhà nước phải cải tổ, sắp xếp lại, đầu tư đổi mới công nghệ, đổi mới phương thức kinh doanh, dịch vụ,v.v. để tồn tại và đứng vững trong cơ chế thị trường. Qua đây, khu vực kinh tư nhân đã thúc đẩy sự cạnh tranh giữa các khu vực kinh tế, làm cho nền kinh tế trở nên căng động; đồng thời cũng tạo nên sức ép lớn buộc cơ chế quản lí hành chính của các doanh nghiệp nói riêng và nền kinh tế thị trường nói chung. Sự phát triển của khu vự kinh tế tư nhân đã góp phần quan trọng hình thành và xác lập vai trò, vị trí của các chủ thể sản xuất kinh doanh theo yêu cầu của cơ chế thị trường, phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, thúc đẩy cải cách doanh nghiệp nhà nước, cải cách cơ chế quản lý theo hướng thị trường, mở của hợp tác với bên ngoài. I.3.3. Góp phần xây dựng đội ngũ các nhà doanh nghiệp Việt Nam. Công cuộc cải tạo xã hội chủ nghĩa trước đây xoá bỏ các thành phần kinh tế phi xã hội chủ nghĩa và cả những nhà doanh nghiệp tư nhân, chỉ còn lại các doanh nghiệp trong khu vực kinh tế quốc doanh và hợp tác xã. Đội ngũ các nhà doanh nghiệp trong khu vực kinh tế quốc doanh được đào tạo trong cơ chế cũ - mặc dù đã được đào tạo, đổi mới, trưởng thành trong cơ chế thị trường những năm gần đây và đã đạt được những thành công đáng kể trong sản xuất kinh doanh, nhưng nhìn chung vẫn còn nhiểu yếu kém bất cập trước yêu cầu nhiệm vu và đòi hỏi của nền kinh tế thị trường nhất là trước yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước thời mở của nền kinh tế. Nhờ đổi mới và phát triển khu vực kinh tế tư nhân, chúng ta đã từng bước hình thành được đội ngũ các nhà doanh nghiệp hoạt bát trong hầu hết các lĩnh vực, các ngành nghề của nền kinh tế quộc dân với số lượng ngày một lớn: khoảng 40.000 chủ doanh nghiệp và trên 120.000 chủ trang trại. Đây thực sự là một thành quả có ý nghĩa lớn trong việc xây dựng đội ngũ các nhà doanh nghiệp và phát huy nguồn lực con người cho đất nước thời mở của của khu vực kinh tế tư nhân. Mặc dù được hình thành một cách tự phát nhưng nhờ được đào luyện trong cơ chế thị trường, đội ngũ các nhà doanh nghiệp tư nhân đã tỏ rõ, bản lĩnh tài năng, thích ứng khá kịp thới cới sự chuyển đổi của nền kinh tế. Họ đã vươn lên tham gia vào hầu hết các lĩnh vực, ngành nghề sản xuất kinh doanh mà luật pháp không cấm. I.3.4. Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, góp phần xây dựng quan hệ sản xuất mới và thực hiện công bằng xã hội. Chính nhờ phát triển kinh tế tư nhân với nhiều loại hình kinh tế khác nhau, đã góp phần làm cho quan hệ sản xuất chuyển biến phù hợp với lực lượng sản xuất trong giai đoạn chuyển đổi nền kinh tế nước ta. Trước hết là sự chuyển biến trong quan hệ sở hữu. Nếu trước đây quan hệ sở hữu ở nước ta chỉ gồm sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể thì giờ đây quan hệ sở hữu đã được mở rộng hơn: còn có sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất và sở hữu hỗn hợp. Sự chuyển biến trong quan hệ sở hữu nói trên kéo theo sự chuyển biến trong quan hệ quản lý: hình thành tầng lớp chủ doanh nghiệp tư bản tư nhân bên cạnh đội ngũ giám đốc các doanh nghiệp nhà nước; hình thành đội ngũ những người lao động làm thuê trong các doanh nghiệp tư bản tư nhân bên cạnh những người làm công ăn lương trong các doanh nghiệp nhà nước...; xuất hiện quan hệ chủ thơ, quan hệ mướn lao động thông qua hợp đồng kinh tế; thị trường lao động bước đầu được hình thành và ngày càng mở rộng, tạo cơ hội tìm kiếm việc làm cho mọi người thay cho việc phân bổ lao động vào các doanh nghiệp theo chỉ tiêu ( cơ chế kế hoạch hoá tập trung trước đây)v.v. Quan hệ phân phối giờ đây càng trở nên linh hoạt, đa dạng: ngoài phân công chủ yếu dựa trên lao động, còn sử dụng các hình thức phân phối theo vốn góp, theo tài sản, theo cổ phần và các hình thức khác.v.v. Chính sự chuyển biến của các quan hệ sở hữu, quản lý và phân phối nói trên đã làm cho quan hệ sản xuất trở nên mềm dẻo, đa dạng, linh hoạt, dễ được chấp nhận và phù hợp với thực trạng nền kinh tế và tâm lý xã hội ở nước ta hiện nay. PHẦN II THỰC TRẠNG CỦA KINH TẾ TƯ NHÂN VÀ CƠ CHẾ CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI KINH TẾ TƯ NHÂN II.1. Thực trang phát triển kinh tế tư nhân trong thời gian qua. II.1.1.Kinh tế tư bản tư nhân. - Về vốn sản xuất: Theo số liệu thống kế năm 1995, trong tổng số 15.276 doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần thì có tới 87,2% số doanh nghiệp có mức vốn điều lệ dưới 1 tỷ đồng, trong đó 29,4% số doanh nghiệp có mức vốn dưới 100 triệu đồng. Những doanh nghiệp có mức vốn dưới 10 tỷ đồng chiếm 10% trên 10 tỷ đồng trở lên chiếm 1%, trong đó từ 100 tỷ đồng trở lên chỉ có 0,1%. -Về tài sản cố định: Trong ba loại hình doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân thì doanh nghiệp tư nhân có giá trị tài sản cố định bình quân chung thấp nhất: 0,1 tỷ đồng (năm 1991), nhưng có xu hướng tăng lên và giữa ổn định ở mức 0,2 tỷ đồng (từ 1992 đến 1996); -Về lực lượng lao động: Số lượng lao động bình quân một doanh nghiệp tư nhân là 8 lao động năm 1991 tăng lên 9 lao động năm 1996, 17 lao động năm 1997 và 19 lao động năm 1998. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 1999 thì: 432 doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân có tư 100 – 299 lao động; 89 doanh nghiệp có 300 – 499 lao động và 101 doanh nghiêp có từ 500 lao động trở lên; số cọn lại 25.399 doanh nghiệp( trong tổng số 26.021 doanh nghiệp) có số lao động dưới 100. -Về doanh thu: Năm 1991, bình quân doanh thu của một cơ sở thuộc khu vực kinh tế tư nhân là 2,7 tỷ đồng, sau 5 năm doanh thu đạt 2,8 tỷ đồng (năm 1996), có tăng chút ít. Nếu tính đến yếu tố trượt giá và lạm phát thì thực tế bình quân doanh thu của một cơ sở sau 5 năm là giảm. -Về chỉ tiêu nộp ngân sách: Bình quân chung cả 3 loại hình doanh nghiệp trên là 0,12 tỷ đồng/ cơ sở năm 1991, sau 5 năm mức bình quân này giảm còn 0,07 tỷ đồng (năm 1996); Như vậy, so với chỉ tiêu doanh nghiệp vừa và nhỏ của Chính phủ và một số nước trên thế giới thì rõ ràng các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân ở nước ta chủ yếu thuộc loại hình doanh nghiệp nhỏ. II.1.2. Kinh tế cá thể, tiểu chủ Các cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể, tiểu chủ ở nước ta về quy mô có những đặc trưng chủ yếu sau: Vốn sản xuất kinh doanh khoảng 11 triệu đồng. Sử dụng khoảng 3,3 lao động (kể cả chủ) ở nông thôn và 6,3 lao động ở thành phố (năm 1996). Doanh thu hàng năm khoảng 18 triệu đông. Có thể kết quả điều tra trên chưa phản ánh thật đầy đủ, nhưng cũng cho thấy phần nào thực trạng quy mô vốn, lao động, doanh thu... của loại hinh kinh tế cá thể, tiểu chủ ở nước ta, nhìn chung là nhỏ bé. Sản xuất kinh doanh của loại hình kinh tế này phần lớn chỉ đủ tái sản xuất giản đơn, khả năng tích luỹ tái sản xuất mở rộng vươn lên chuyể đổi sang các loại hình doanh nghiệp có quy mô lớn hơn rất khó khăn. Nó không phải là loại hình kinh tế chủ yếu để làm giàu, nhưng lại cần thiết cho bước quá độ sang nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay - nhất là trong việc giải quyết việc làm, huy động nguồn lực nhỏ lẻ, phân tán trong dân và phát triển sản xuất, hình thành các chủ doanh nghiệp nhỏ và vừa và đội ngũ lao động cho nền kinh tế thị trường,v.v. II.1.3. Hiệu quả sản xuất kinh doanh. Năm 1994, bình quân một doanh nghiệp thuộc 3 loại hình công ty cổ phần, công ty trách nhiêm hữu hạn, doanh nghiệp tư nhân có số vốn thực tế sử dụng là 193,6 triệu đồng, tạo ra doanh thu khoảng 312,2 triệu đồng, tức là 1 đồng vốn sử dụng mang lại 1,6 đồng doanh thu; nộp ngân sách 91 triệu đồng (2,9% doanh thu). Nếu tính cho từng loại hình doanh nghiệp thì mang lại 1,3 đồng doanh thu và nộp ngân sách nhà nước 0.03 đồng; tương tự: công ty cổ phần là 0,3 đồng doanh thu và 0.04 đồng nộp ngân sách; doanh nghiệp tư nhân là 5.45 đồng doanh thu và 0,01 đồng nộp ngân sách. Xem xét theo ngành thì thấy rằng: ngành công nghiệp khai thác bình quân 1 đồng vốn tạo ra được 1 đồng doanh thu và nộp ngân sách 0,02 đồng; tương tự: công nghiệp chế biến là: 1,47 đồng và 0.03 đồng; ngành xây dựng là: 1,42 đồng và 0,05 đồng; ngành vận tải 0,46 đồng và 0,013 đồng; ngành nông – lâm nghiệp là: 0,9 đồng và 0,02 đồng. Căn cứ vào chỉ tiêu doanh thu và nộp ngân sách có thể thấy rằng: doanh nghiệp tư nhân là loại hình doanh nghiệp hoạt động có hiệu quả nhất (5,45 đồng doanh thu / 1 đồng vốn) tiếp đó là công ty trách nhiêm hữu hạn 1,3 đồng doanh thu/ 1 đồng vốn và sau cùng là công ty cổ phần; doanh nghiệp tư nhân và công ty trách nhiệm hữu hạn cũng có tỷ lệ nộp ngân sách trên doanh thu cao. Còn xét theo ngành sản xuất thấy rằng: ngành công nghiệp chế biến và xây dựng có doanh thu cao (doanh thu 1,47 đồng và 1,42 đồng/ 1 đồng vôn) và đóng góp ngân sách (0,03 đồng/ 1 đồng doanh thu) cao hơn so với công nghiệp khai thác và vận tải (doanh thu 0,46 đồng và 1,0 đồng, nộp ngân sách 0,03 đồng và 0,02 đồng). Các ngành có hiệu quả hơn cả vẫn là thương nghiệp, sửa chữa và công nghiệp chế biến; ngành nông – lâm nghiệp vẫn có hiệu quả nhất. Kết quả điều tra năm 1995 của Tổng cục Thống kê và những khảo sát nghiên cứu gần đây cũng cho thấy: trong các doanh nghiệp tư nhân, tính bình quân một đồng vốn đem lại 3,2 đồng doanh thu và mức sinh lời trên 1 đồng vốn là 0.057 đồng; công ty trách nhiệm hữu hạn tương ứng là 1,94 đồng và 0,018 đồng; doanh nghiệp nhà nước một đồng vốn tạo được 1,43 đồng doanh thu, mức sinh lời trên một đồng vốn là 0,054 đồng và lợi nhuận trên 1 đồng doanh thu là 0,0378 đồng. Điều đó nói lên rằng: hiệu quả hoạt động của các loại hình doanh nghiệp tư bản tư nhân, doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở nước ta cũng như doanh nghiệp nhà nước còn rất thấp. Mặc dù năng lực sản xuất kinh doanh của kinh tế cá thể và tiểu chủ hạn chế so với các loại hình doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phân, nhưng lại là loại hinh kinh tế có số lượng lớn, trải rộng trên nhiều vùng, hoạt động trên nhiều lĩnh vực khác nhau nên trong cơ cấu doanh thu của khu vực kinh tế tư nhân lại chiếm tỷ trọng lớn nhất. Cụ thể là: trong tổng doanh thu của cả khu vực kinh tế tư nhân năm 1996, kinh tế cá thể, tiểu chủ chiếm 40,6%, thứ hai là công ty trách nhiêm hữu hạn chiếm 36,04% , thứ ba là doanh nghiệp tư nhân chiếm 17,18%, thứ tư là công ty cổ phần chiếm 3,78%. Riêng trong việc giải quyết việc làm cho lao động thì kinh tế cá thể là nơi thu hút số lượng lớn nhất so với các loại hình kinh tế khác. Cụ thể là: kinh tế cá thể, tiểu chủ chiếm 81,2%; công ty trách nhiệm hữu hạn chiếm 7,98%; doanh nghiệp tư nhân chiếm 5,54%; và thấp nhất là công ty cổ phân chiếm 0,84%. Như vậy có thể thấy rằng: doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần là những loại hình kinh tế có khả năng huy động nguồn vốn lớn vào sản xuất kinh doanh (khoảng 70% nguồn vốn), nhưng loại hình kinh tế cá thể và tiểu chủ lại chủ yếu giải quyết việc làm cho lao động xã hội trên diện rộng ( hơn 81% lực lượng lao đông), tuy nhiên khả năng huy động vốn hạn chế. II.1.4.Tốc độ tăng trưởng, phát triển của kinh tế tư nhân. -Các loại hình kinh tế tư bản tư nhân: có tốc độ tăng cao vào năm 1994 với mức tăng 60% so với năm 1993, nhưng các năm tiếp theo tốc độ tăng giảm dần, đạt bình quân khoảng 37%/năm (giai đoạn 1994 - 1997) và giảm còn 4%/năm vào năm 1998. Như vậy, nếu xét về số lượng cở sở sản xuất kinh doanh thì các doanh nghiệp tư bản tư nhân có tốc độ tăng mạnh và cao hơn so với các loại hình kinh tế cá thể, tiểu chủ khoảng 3 lần(37%/13%). Cụ thể là: doanh nghiệp tư nhân có tốc độ tăng trưởng giai đoạn năm 1997 là 36%, năm 1998 còn 7%; công ty trách nhiêm hữu hạn tương ứng là 49% và 3%; công ty cổ phần tương ứng là 138% và 13% và mực bình quân chung của khu vực kinh tế tư nhân vào khoảng 20%. - Các loại hình kinh tế cá thể, tiểu chủ: có tốc độ tăng về số lượng không đều, bình quân giai đoạn 1992 – 1997 tăng khoảng 13%/năm. Năm 1990 có khoảng 800.000 cơ sở kinh tế cá thể, tiểu chủ, năm 1992 có 1.498.600 cơ sở tăng 87% so với năm 1990, năm 1994 có 1.533.100 cơ sở, tăng 2,3% so với năm 1992, năm 1995 lên đến 2.050.200 cơ sở, tăng 34% so với năm 1994, và sang năm 1996 có 2.215.000 cơ sở, tăng 8% so với năm 1995 Nhờ có tốc độ phát triển và tăng trưởng nhanh nên khu vực kinh tế tư nhân đã đóng góp ngày càng quan trọng vào GDP của nền kinh tế: từ 102.468 tỷ đồng năm 1995 đã tăng lên 151.388 tỷ đồng vào năm 1998, chiếm tỷ trọng 41,06% GDP. Tuy nhiến đáng lưu ý là tốc độ phát triển của khu vực kinh tế cá thể, tiểu chủ và tư bản tư nhân cũng như toàn bộ nền kinh tế nước ta đã có dấu hiệu chững lại vào năm 1997 – sau một thời gian phát triển có thể nói khá ngoạn mục. Sự suy giảm của khu vực kinh tế tư nhân một mặt là do tác động của cuộc khủng hoảng tài chính khu vực – đây được coi là nguyên nhân trực tiệp trước mắt; còn nguyên nhân sau xa bên trong lại chính do cơ chế, chính sách quản lý điều hành vĩ mô của Nhà nước tỏ ra chưa phù hợp với đòi hỏi của khu vực kinh tế tư nhân đã có nhiều đổi khác sau hơn 10 năm đổi mới; đồng thời cũng do những hạn chế về năng lực nội tại của bản thân khu vực kinh tế tư nhân. Mặc dù vậy, thành tựu phát triển của khu vực kinh tế tư nhân gắn liền với công cuộc đổi mới là to lớn và rất có ý nghĩa, góp phân tạo tiền đề quan trọng cho bước phát triển mới của đất nước trước thềm thế kỷ XXI và là thành tựu đáng ghi nhân của một chặng đường phát triển và những tồn tại cũng là tất yếu. Nhiệm vụ của giai đoạn tới là phải tiếp tục khắc phục những tổn tại nhằm thúc đẩy khu vực kinh tế tư nhân phát triển phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước theo cương lĩnh, chiến lược đã đề ra. II.1.5. Cơ cấu ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh và xu hướng đầu tư của kinh tế tư nhân. Từ sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986, khu vực KTTN đã được nhìn nhận dưới ánh sáng đổi mới. Luật Doanh nghiệp tư nhân được ban hành năm 1990, Nghị định số 221/HĐBT ngày 23/7/1991 của Hội đồng Bộ trưởng cungc nhiều chính sách khác của Đảng và Nhà nước đã tạo điều kiện khuyến khích sự phát triển nhanh chóng của khu vực kinh tế năng động này qua bảng 1. Năm 1990 mới có khoảng 800.000 cơ sở kinh tế cá thể, tiểu chủ, đến năm 1992 sau một năm thực hiện Nghị định số 221/HĐBT, đã có 1.497.600 hộ cá thể, tiểu chủ, đăng kí kinh doanh. Đến năm 1994, đã lên tới 1.533.100 cơ sở, năm 1995 có 2.050.200 cơ sở. Bình quân giai đoạn 1990 – 1996, mỗi năm tăng 533.775 cơ sở, và tốc độ tăng hàng năm hơn 20% xét về số lượng. Tính bình quân giai đoạn 1991 -1998, mỗi năm tăng thêm hơn 3.200 doanh nghiệp, tức là khoảng 32% trong đó, năm 1992 các doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn và công ty cổ phần có tốc độ tăng về số lượng rất cao 1,225%. Năm 1999, Luật Doanh nghiệp đã được Quốc hội thông qua và có hiệu lực thi hành kể từ năm 2000. Tính đến tháng 12- 2000, sau 12 tháng thực hiện Luật Doanh nghiệp, số lượng doanh nghiệp đăng ký trong cả nước lên đến 13.500 doanh nghiệp (tăng gấp 5 lần số doanh nghiệp được thành lập trong năm 1999), trong đó có 3.736 công ty TNHH và 3,559 doanh nghiệp tư nhân. Mức tăng số lượng của mỗi loại hình doanh nghiệp tư nhân, công ty TNHH và công ty cổ phần cũng khác nhau. Bảng 1: Số cơ sở kinh tế tư nhân giai đoạn 1991 – 1998. Loại hình 1994 1995 1996 1997 1998 Tư bản tư nhân 10.881 15.276 18.894 25.002 26.021 % so năm trước 59,8 40,4 23,7 32,4 4,1 DN tư nhân 7.794 10.916 12.464 17.500 18.750 % so năm trước 34,1 40,1 14,2 40,4 7,1 Cty TNHH 2.968 4.242 6.303 7.350 7.100 % so năm trước 84,7 42,9 48,6 16,7 -3,4 Cty Cổ phần 119 118 127 152 171 % so năm trước 626,3 -0,8 7.6 19,7 12,5 Số cơ sở KT cá thể 1.533.100 2.050.200 2.215.000 % so năm trước 102,3 133,7 108 Trong tổng số 31.519 doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN năm 2000, cơ cấu phân bổ như sau: Hộ kinh doanh gia đình 75,67%, công ty TNHH chiếm 22,84%, công ty cổ phần chiếm 1,49%. Như vậy, doanh nghiệp hộ kinh doanh là hình thức tổ chức phổ biến nhất của khu vực KTTN. Xu hướng tập trung vào lĩnh vực thương mại dịch vụ của khu vực KTTN không chỉ thể hiện về mặt số lượng, mà còn thể hiện qua cơ cấu vốn đầu tư và số lượng lao động sử dụng, doanh thu, nộp thuế... Theo Viện Nghiên cứu quản lý kinh tês Trung ương: trong số 170.495 tỷ đồng vốn kinh doanh của khu vực KTTN(1996) ngành thương nghiệp, sửa chữa xe máy chiếm 38,8%; ngành công nghiệp chế biến có 27%; lĩnh vực vận tải, kho bãi, thông tinh liên lạc chiếm 9%; các lĩnh vực khác chiếm 26%. Trong khu vực sản xuất, khu vực KTTN chiếm tỷ trọng thấp, tiềm lực còn nhỏ bé, khả năng cạnh tranh thấp. Năm 1998, khối sản xuất của khu vực Nhà nước còn chiếm tới 53% tổng giá trị sản lượng, khối kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài từ 15% năm 1995 đã tăng lên 18% năm 1998, khối KTTN chiếm 28% năm 1995 đã giảm xuống còn 27,8% vào năm 1998, trong đó khu vực KTTN chính thức (có đăng ký kinh doanh) từ 10,5% năm 1995 giảm xuống 9,6% năm 1998. Nếu xét về tốc độ tăng trưởng giá trị tổng sản lượng thì : khu vực nhà nước từ 11,7% năm 1995 giảm xuống 5,5% năm 1998; khu vực KTTN từ 16,8% năm 1995 xuống đến 9% năm 1998; riêng khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài tư 14,9% năm 1995 tăng lên 28,1% vào năm 1998. Xét về cơ cấu ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh: phần lớn các doanh nghiệp tư nhân trong nước thuộc các lĩnh vực thương nghiệp, dịch vụ, tiểu thủ công, lắp ráp, chế biến thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng... II.1.6. Những tồn tại, yếu kém của thành phần kinh tế tư nhân. Một là, phần lớn các cơ sở kinh tế tư nhân đều có quy mô nhỏ, năng lực và sức cạnh tranh hạn chế, dễ bị tổn thương trong cơ chế thị trường. Hiện nay có tới 87,2% số doanh nghiệp có mức vốn dưới 1 tỷ đồng, trong đó 29.4% có mức vốn dưới 100 triệu đồng; những doanh nghiệp có mức vốn từ 10 tỷ đồng trở lên chỉ chiếm 1%, trong đó từ 100 tỷ đồng trở lên có 0,1%.Thiếu vốn để sản xuất và mở rộng sản xuất là hiện tượng phổ biến đối với toàn bộ các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân hiện nay và được coi là một trong những cản trở lớn nhất (sau vấn đề thị trường tiêu thụ và cạnh tranh) đến sự phát triển sản xuất kinh doanh của các cơ sở kinh tế tư nhân. Hầu hết các doanh nghiệp khởi sự hoàn toàn bằng vốn tự có ít ỏi của mình. Ngân hàng thì luôn ở trong tình trạng thủ thế “chở doanh nghiệp đến vay với đầy đủ các điều kiện về tài sản thế chấp” chứ không phải là “tìm các phương án kinh doanh có hiệu quả để cho vay”. Mặc khác bản thân doanh nghiệp cũng có những hạn chế nhất định trong việc tiếp cận các nguồn vốn, tiếp cận thông tin. Thành lập doanh nghiệp chủ yếu là dựa trên kinh nghiệm chứ chưa tính toán đầy đủ nhu cầu thị trường và khả năng tiêu thụ chắc chắn, nên hầu hết các chủ doanh nghiệp trong khu vực kinh tế tư nhân ( nhất là hộ cá thể và tiểu chủ) hoạt động thiếu phương án cũng như kế hoạch kinh doanh, vì vậy dễ đổ vỡ trước biến động của thị trường. Hệ thống ngân hàng, kể cả hệ thống tài chính trung gian yếu kém cùng với những thủ tục thế chấp phức tạp và nạn quan liêu đã khiến cho hơn 20% các doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa không muốn vay ngân hàng. Không có được các điều kiện vay thuận lợi như các doanh nghiệp nhà nước nên chỉ có 18% các doanh nghiệp tư nhân vừa và lớn vay được vốn dài hạn; đối với doanh nghiệp tư nhân nhỏ và vừa con số này chắc chắn sẽ còn thấp hơn. Hai là, máy móc, thiết bị, công nghệ lạc hậu và nguồn nhân lực còn nhiều hạn chế. Mặc dù nhận thức dược nhu cầu cấp bách phải nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm hàng hoá, song khả năng đổi mới thiết bị, công nghệ của các cơ sở sản xuất tư nhân hạn chế (do thiếu vốn đầu tư) vì vậy phần lớn đều đang sử dụng máy móc thiết bị cũ, lạc hậu; rất ít doanh nghiệp sử dụng máy móc, công nghệ mới cũng như thuê máy móc thiếu bị. Đa số các cơ sở sản xuất tư nhân cũng như hộ cá thể, tiểu chủ đều sử dụng máy móc, thiết bị cũ, lạc hậu 2-3 thế hệ. Số doanh nghiệp được trang bị máy móc công nghệ hiện đại chưa nhiều, chỉ có khoảng 24% doanh nghiệp tư nhân và 25% công ty trách nhiệm hữu hạn là đầu tư mua sắm thiết bị hiện đại; còn lại 37,2% số doanh nghiệp tư nhân và 20% số công ty trách nhiệm hữu hạn sử dụng công nghệ truyền thống; 34% số doanh nghiệp tư nhân và 57% số công ty trách nhiệm hữu hạn sử dụng công nghệ hiện đại và truyền thống. Các hộ cá thể, tiểu chủ sử dụng công nghệ thủ công và truyền thống là phổ biến, việc đổi mới trang thiết bị, công nghệ hiện đại còn rất hạn chế. Do đó đã hạn chế năng suất lao động, chất lượng sản phẩm của phần lớn các cơ sở sản xuất kinh doanh. Lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa của kinh tế tư nhân chủ yếu là lao động phổ thông, ít được đào tạo, thiếu kỹ năng, trình độ văn hóa thấp. Số liệu điều tra cho thấy: trong khu vực kinh tế tư nhân chỉ có 5,13% lao động có trình độ đại học, khoảng 48,4% số chủ doanh nghiệp không có bằng cấp chuyên môn. Trong số lao động có trình độ cao đẳng và đại học trở lên thì doanh nghiệp tư nhân chiếm 1,9%, công ty cổ phần là 1,3%, công ty trách nhiệm hữu hạn là 8.6%, trong các cơ sở kinh tế cá thể, tiểu chủ là 0.5%. Cùng với sự lạc hậu về công nghệ, kỹ thuật, sự yếu kém của đội ngũ lao động là nguyên nhân làm hạn chế hiệu quả sản xuất kinh doanh của khu vực kinh tế này. Ba là, thiếu mặt bằng sản xuất và mặt bằng sản xuất không ổn định là tình trạng phổ biến đã tác động bất lợi tới chiến lược kinh doanh của các doanh nghiệp. Luật Đất đai chỉ quy định quyến sử dụng đất, không cho phép tư nhân có quyền sở hữu và hạn chế nghiêm ngặt việc mua bán đất đai. Trong điều kiện như vậy, bất lợi hơn cả chính là các cơ sở kinh tế tư nhân mới thành lập rất khó có được mặt bằng đất đai ổn định. Thêm vào đó, sự phân biệt đối xử trong việc giao đất của Nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước và cho thuê đất đối với các cơ sở kinh tế tư nhân cũng gây bất lợi và thiệt thòi cho khu vực kinh tế tư nhân. Mắt khác, những vấn đề về chuyển nhưỡng, cho thuê quyền sử dụng đất lại chưa rõ ràng càng làm cho vấn đề mặt bằng sản xuất căng thăng hơn. Rất ít doanh nghiệp có mặt bằng sản xuất ngay từ khi mới thành lập mà thường phải đi thuê hoặc tận dụng đất ở và điều này đã ảnh hưởng không nhỏ tới sản xuất kinh doanh. Bốn là, thiếu thị trường tiêu thụ sản phẩm, đây là vấn đề cản trở lớn đến phát triển sản xuất kinh doanh của khu vực kinh tế tư nhân. Hầu hết các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân mua nguyên liệu đầu vào và tiêu thụ sản phẩm đầu ra trên thị trường địa phương và dựa vào mạng lưới quan hệ cá nhân. Hiện nay một số sản phẩm hàng hoá của khu vực kinh tế tư nhân cũng đã có mặt trên thị trường thế giới, tuy vậy sản phẩm đủ chất lượng xuất khẩu còn ít và chịu sức ép cạnh tranh gay gắt, còn lại phần lớn sản phẩm của khu vực kinh tế tư nhân được tiêu thụ trên thị trường nội địa. Nhưng vài năm gần đây, do tác động bất lợi của cuộc khủng hoảng tài chính khu vực, nền kinh tế tăng trưởng giảm, thu nhập của dân cư sút kém nên sức mua trong nước cũng giảm. Thêm vào đó, hàng hoá trong nước còn tồn đọng với khối lượng lớn, cùng với hàng nhập lậu tran lan không kiểm soát được đã làm cho việc tiêu thụ hàng hoá của khu vực kinh tế tư nhân rơi vào tình thế cực kỳ bất lợi, làm cho nhiều cơ sở sản xuất bị đình đốn, phá sản. Năm là, khả năng cạnh tranh để tồn tại, đứng vững trong cơ chế thị trường của các cơ sở kinh tế tư nhân còn hạn chế, một số tiêu cực nảy sinh đã làm cho tốc độ phát triển của cả khu vực kinh tế tư nhân đang chững lại và có biểu hiện suy giảm trong những năm gần đây. Cụ thể là tốc độ tăng trưởng của các doanh nghiệp tư nhân giảm từ mức cao 60% vào thời điểm năm 1994 xuống còn 415 năm 1995, năm 1996 còn 24%, năm 1997 còn 32%, đặc biệt năm 1998 chỉ còn 4%. Đáng chú ý là trong năm 1998 đã giảm đi 250 công ty trách nhiệm hữu hạn (từ 7.350 công ty trách nhiệm hữu hạn năm 1997 đến năm 1998 còn 7.100 công ty trách nhiệm hữu hạn), số công ty cổ phần tăng lên 19, riêng doanh nghiệp tư nhân tăng cao nhất là 1.250 doanh nghiệp so với năm 1997. Tốc độ tăng GDP của cả khối kinh tế tư nhân giảm từ 8.7% năm 1995 xuống 5,7% vào năm 1997 và 4.2% vào năm 1998. Ngoài ra còn có hiện tượng rất đáng lưu ý là: một số doanh nghiệp lớn, không muốn đăng kí kinh doanh thành lập các doanh nghiệp lớn, mà chỉ liên doanh liên kế với các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tập thể để núp bóng trốn lậu thuế, kinh doanh trái phép, hoạt động kinh tế tư ngầm; một số chủ doanh nghiệp của khu vực kinh tế tư nhân móc nối, cấu kế với một số cán bộ nhà nước thoái hóa để bòn rút, chiếm đoạt tài sản của Nhà nước, gây hậu quả nghiêm trong nhiều mặt do sự tác động bất lợi đới với nền kinh tế- xã hội...Tình hình trên một mặt do sự tác động bất lợi của cuộc khủng hoảng tài chính khu vực, nhưng mặt quan trọng hơn lại bắt nguông từ sự yếu kém về năng lực của bản thân khu vực kinh tế tư nhân nói riêng và sự yếu kém của nên kinh tế nước ta nói chung- đặc biệt là những hạn chế của chính sách, giải pháp quản lý vĩ mô của Nhà nước – là những hiện tượng rất đáng lưu ý, cần có sự quản lý, kiểm tra ngăn chặn để hoạt động của khu vực kinh tế tư nhân trong nền kinh tế được lành manh. II.2. Thực trạng cơ chế chính sách đối với kinh tế tư nhân II.2.1. Thực trạng những điều kiện khởi sự doanh nghiệp Trước khi Luật Doanh nghiệp được ban hành và có hiệu lực từ tháng 1 năm 2000 thì thủ tục xin phép thành lập doanh nghiệp còn nhiều phức tạp, nhiều phiền hà nên đã không khuyến khích việc thành lập doanh nghiệp và huy động vốn trong nhân dân đầu tư vào sản xuất kinh doanh. Nạn quan liêu giấy tờ với nhiều thủ tục hành chính phức tạp, chưa thực sự tạo điều kiện thuận lợi cho dân.v.v. đã làm nản lòng những người muốn lập nghiệp. Sau khi có Luật Doanh nghiệp, số lượng doanh nghiệp thuộc khu vực KTTN tăng lên nhanh chóng về số lượng doanh nghiệp, vốn đăng ký và tỷ trọng đóng góp GDP. Tính đến 31 -12- 2001, khu vực KTTN có 74.393 doanh nghiệp, tăng 2,6 lần so với 1998. Vốn đăng ký kinh doanh của các doanh nghiệp của KTTN năm 2000 đạt 13.831 tỷ đồng, tăng 13% so với năm 1999 và chiếm 24,3% tổng vốn đầu tư toàn xã hội. II.2.2. Môi trường sản xuất kinh doanh. - Luật pháp, chính sách, cơ chế quản lý vĩ mô của Nhà nước vẫn chưa hoàn toàn tạo lòng tin cho những hộ cá thể, tiểu chủ và doanh nghiệp tư bản tư nhân, nhất là những nhà doanh nghiệp có vốn lớn, có đầu óc kinh doanh, yên tâm làm ăn lâu dài. Một thời gian dài trước đây Đảng và Nhà nước ta đã không chủ trương khuyến khích phát triển khu vực kinh tế tư nhân, bởi vậy việc tích luỹ vốn, trau dồi kinh nghiệm kinh doanh trong cơ chế thị trường và mở rộng quan hệ quốc tế của các doanh nghiệp này gần như không có. Khi chuyển đổi sang nên kinh tế thị trường, Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, ban hành Luật Doanh nghiệp .v.v nhằm tạo hành lang pháp lý và môi trường thuận lợi cho khu vực kinh tế tư nhân phát triển. Tuy nhiên trong thực tế, nhiều chủ trương, chính sách bị biến dạng qua các tâng nấc hành chính cơ quan nhà nước nên vẫn không tạo được lòng tin cho các chủ doanh nghiệp tư bản tư nhân. Mặt khác, ở tầm vĩ mô cũng chưa hình thành được một hệ thống tổ chức có đủ thẩm quyền để quản lý: từ đề xuất định hướng chiến lược phát triển, chính sách hỗ trợ, tổ chức đào tạo, chuyển giao công nghệ, thông tin thị trường, giáo dục pháp luật.v.v. cho các cơ sở sản xuất kinh doanh tư nhân. Tình trạng tự phát, mạnh ai người nấy làm, phát triển thiếu định hướng, thiếu phối hợp, hỗ trở lẫn nhau trong khu vực kinh tế tư nhân cũng như với các doanh nghiệp nhà nước, hợp tác xã, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài,v.v. còn diễn ra phổ biến, đã không tạo nên sức mạnh chung mà nhiều khi còn kìm hãm lẫn nhau. Đó là những khó khăn lớn cả về vật chất lẫn tinh thần, cả khách quan và chủ quan đối với sự hình thành và phát triển của khu vực kinh tế tư nhân. Vì thế những năm qua, kinh tế cá thể,tiểu chủ và tư bản tư nhân ở nước ta tuy phát triển nhanh về số lượng, nhưng phố biến vẫn là quy mô nhỏ, tiềm lực chưa mạnh, khả năng liên doanh, hợp tác và vươn ra thị trường nước ngoài còn rất hạn chế. - Thiếu một sự phối hợp giữa kinh tế nhà nước với khu vực kinh tế tư nhân trong một kế hoạch phát triển có bài bản ở tầm chiến lược. Trong kế hoạch phát triển của các ngành, hầu như không tính đến khu vực kinh tế tư nhân. Hoạt động sản xuất kinh doanh và vai trò, vị trí của kinh tế tư nhân trong mỗi ngành, mỗi lĩnh vực chưa được xác định trong kế hoạch phát triển ở tầm vĩ mô. Chức năng dẫn dắt khu vực kinh tế tư nhân phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa của kinh tế nhà nước không những mờ nhạt, mà còn có trường hợp các doanh nghiệp nhà nước chèn ép, lấn át khu vực kinh tế tư nhân, dành nhiều thuận lợi cho mình. Ở tầm vĩ mô, chưa có sự phối hợp chặt chẽ và phân công rõ ràng giữa ngành và địa phương trong việc quản lý khu vực kinh tế tư nhân, cụ thể là chưa có một cơ quan nào được giao trách nhiệm chính trong việc quản lý khu vực kinh tế tư nhân. Trong thực tế, Sở Kế hoạch và Đầu tư chỉ chịu trách nhiệm đăng ký kinh doanh đối với các doanh nghiệp tư bản tư nhân, còn việc quản lý chỉ đạo thì không có cơ quan nào đảm nhận. Quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân chưa chặt chẽ và không rõ ràng, vì vậy những sơ hở trong quản lý, cấp phép sản xuất kinh doanh không được kịp thời rút kinh nghiệm bổ sung, sửa đổi. Sau khi cấp phép kinh doanh thì việc quản lý bị buông lỏng, không có cơ quan nhà nước cụ thể chịu trách nhiệm kiểm tra và hướng dẫn hoạt động của doanh nghiệp một cách chặt chẽ và thường xuyên. Tình trạng hoạt động không theo đăng ký kinh doanh, trốn lậu thuế, gian lận thương mại.v.v. cũng như hiệu quả sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trên thực tế không kiểm soát được. Những quan hệ mới về lao động giữa chủ doanh nghiệp và người làm thuê phát sinh trong thực tế nhưng văn bản pháp luật (quy định về chế độ bảo hiểm, ký kết hợp đồng lao động, chế độ tiền lương,v.v.) không được ban hành kịp thời và nhất là thiếu sự kiểm tra giám sát của cơ quan có thẩm quyền nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng cho người lao động cũng như giới chủ doanh nghiệp. Cho đến nay, việc xác định cụ thể những tiêu chí để đánh giá, phân loại kinh tế cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân cũng chưa rõ ràng, thống nhất; trong thực tế việc nhìn nhân, đánh giá các loại hình kinh tế này còn tuỳ tiện, chủ quan. Có lẽ vì thế mà nhiều chính sách, giải pháp quản lý kinh tế vĩ mô tả ra chưa thực sự sát hợp đối với khu vực kinh tế tư nhân, do đó đã hạn chế sự phát triển của khu vực này. -Cơ chế thương mại, thể chế tài chính tín dụng, chính sách thuế và các tổ chức hỗ trợ thị trường.v.v . cho khu vực kinh tế tư nhân còn thiếu và yếu kém. Các doanh nghiệp tư bản tư nhân chưa được tiếp cận đầy đủ các nguồn nhập khẩu và mạng lưới xuất khẩu. Trước đây, những quy định ngặt nghèo về vốn, năng lực xuất nhập khẩu, xin hạn ngạch... đã hạn chế việc tiếp xúc với thị trường thế giới của khu vực tư nhân qua xuất- nhập khẩu. Gần đây Chính phủ đã nới lỏng các quy định và cho phép mọi doanh nghiệp được quyền xuất nhập khẩu trực tiếp không cần phải có một lượng vốn nhất định như trước, nhờ vậy đã tháo gớ khó khăn, tạo điều kiên thuận lợi cho nhiều doanh nghiệp tư bản tư nhân tham gia vào thị trường thế giới. Tuy vậy, trong thực tế vẫn chưa hết những phiền hà, khó khăn cho doanh nghiệp như thời gian làm thủ tục hải quan cũng như thủ tục hải quan đối với hàng nhập khẩu. Về tài chính, tín dụng: khả năng tiếp cận các nguồn vốn đầu tư trung và dài hạn hiện nay của các doanh nghiệp tư bản tư nhân vẫn còn khó khăn bởi các quy đinh pháp lý phức tạp. PHẦN III ĐỊNH HƯỚNG ĐỔI MỚI VÀ CÁC GIẢI PHÁP CÓ TÍNH CHẤT KIÉN NGHỊ VỂ ĐỔI MỚI CÁC CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI KINH TẾ TƯ NHÂN. II.1. Định hướng đổi mới. Thực hiện nhiệm vụ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước có nghĩa là chuyển dịch nền kinh tế của đất nước tư nông nghiệp sang công nghiệp, nâng cao tỷ trọng các ngành sản xuất công nghiệp theo các chỉ tiêu về giá trị sản xuất, về tỷ trọng lao động công nghiệp...Muốn thực hiện được các mục tiêu này cần phải khuyến khích đầu tư nhiều hơn cả về chiều rộng lẫn chiều sâu cho phát triển công nghiệp. Xuất phát từ các mục tiêu, nhiệm vụ đặt ra trong giai đoạn hiện nay, đồng thời tính đến các đặc điểm về quy mô vừa và nhỏ của các cơ sở của khu vực kinh tế tư nhân, theo chúng tôi cần khuyến khích kinh tế tư nhân đầu tư vào các khu vực và lĩnh vực sau đây: - Đầu tư phát triển các ngành công nghiệp phụ vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, gồm nhóm ngành công nghiệp chế biến như xay xát, gia công chế biến lương thực, thực phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu các mặt hàng chế biến nông sản, chuyển từ xuất khẩu sản phẩm sơ chế sang xuất khẩu sản phẩm tinh chế vừa tạo việc làm thu hút lao động vừa gia tăng được giá trị sản xuất công nghiệp, giá trị hàng xuất khẩu. Các ngành này không những thúc đẩy chuyển dịch cở cấu kinh tế nông thôn mà còn tạo điều kiện giải quyết đầu ra cho nông nghiệp. - Nhóm ngành công nghiệp thu hút nhiều lao động như ngành dệt, may, giày da phục vụ nhu cầu tiều dùng trong nước và xuất khẩu. Những ngành này đòi hỏi vốn không lớn, lao động không cần trình độ cao, đồng thời đây là những ngành nghề truyền thông của kinh tế cá thể, nếu được khuyến khích sẽ được mở rộng về quy mô và phát triển cao hơn cả về công nghệ. Ngành may phát triển sẽ sử dụng được nguyên liệu từ ngành dệt, ngành dệt phát triển đến lượt mình lại hỗ trợ đầu ra trong phát triển nông nghiệp đó là ngành trồng dâu nuôi tằm. - Nhóm ngành cơ khí chế tạo phục vụ sản xuất nông, ngư nghiệp như sản xuất máy cày, máy xay xát, máy tuốt lúa, các loại tàu thuyền đánh cá, các sản phẩm cơ khí gia công lắp ráp khác phục vụ cho các ngành xây dụng dân dụng, công nghiệp và giao thông nông thôn... Đây chính là những ngành cung cấp tư liệu sản xuất cho sản xuất nông nghiệp. - Nhóm ngành tiểu thủ công mĩ nghệ truyền thống phục vụ xuất khẩu và các ngành tiều dùng khác phục vụ nhu câu tiêu dùng trong nước cũng như như cầu xuất khẩu. III.2. Chính sách và giải pháp phát triển khu vực kinh tế tư bản tư nhân. III.2.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý và quản lý. Từ khi vận dụng các chính sách đổi mới kinh tế đến nay hình thành một hệ thống pháp lý điều chỉnh và chi phối các hoạt động của các khu vực kinh tế bao gồm hệ thống luật pháp và các văn bản dưới luật. Tuy nhiên, cho đến nay hệ thông văn bản pháp lý liên quan đến các hoạt động của các pháp nhân kinh tế vẫn chưa được thống nhất và còn phân biệt theo hình thức sở hữu. Chẳng hạn, doanh nghiệp nhà nước hoạt động theo Luật Doanh nghiệp nhà nước; hợp tác xã hoạt động theo Luật Hợp tác xã; doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài hoạt động theo Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam; doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, cơ sở sản xuất kinh doanh cá thể hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, và nghị định của Chính phủ.Do có các luật khác nhau cho các pháp nhân kinh tế thuộc các hình thức sở hữu khác nhau nên đã làm cho quan điểm về sự bình đẳng trước pháp luật giữa các khu vực kinh tế không được phản ánh một cách đũng mức và đầy đủ. Đây là một trong những trở ngại trong việc phát huy các nguồn lực cho phát triển hiện nay. Như vậy giải pháp về hoàn thiện môi trường pháp lý trước tiên là phải tiến tới ban hành một luật doanh nghiệp chung cho mọi khu vực kinh tế, chi phối và điều hành sự hoạt động của các pháp nhân kinh tế không phụ thuộc vào hình thức sở hữu đảm bảo cho chúng cùng tồn tại, phát triển và bình đẳng trước pháp luật. Để đảm bảo cho sự bình đẳng các khu vực kinh tế, ngoài việc có một luật doanh nghiệp chung nêu trên cần có thêm đạo luật về chống độc quyền trong kinh doanh, và đạo luật về bảo vệ quyên sở hữu. Hai đạo luật này ra đời sẽ thể hiện đầy đủ đường lới kinh tế đổi mới của Đảng, đồng thời để cho người dân yên tâm bỏ vốn đầu tư lâu dài phục vụ chiến lược phát triển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước của Đảng và Nhà nước. Cơ quan quản lý thích hợp nhất trong chỉ đạo quản lý phát triển là các sở kể hoạch và đầu tư, song cơ quan chế tài mạnh nhất để giám sát sự hoạt động, có khả năng tồn tại hay không có khả năng tồn tại của doanh nghiệp chính là ngành thuế. Cơ quan quản lý doanh nghiệp thực hiện chức năng quản lý nhà nước liên quan đến quay hoạch phát triển, thực hiện đăng ký kinh doanh, tức là đảm bảo cho sự ra đời của doanh nghiệp, hướng dẫn, chỉ đạo các doanh nghiệp hoạt động theo đúng pháp luật, giám sát các doanh nghiệp hoạt động thông qua các báo cáo định kỳ. Sự quản lý này chỉ mang tính gián tiếp nhằm hỗ trợ thúc đẩy phát triển các doanh nghiệp như hướng dẫn, chỉ đạo doanh nghiệp thi hành các văn bản pháp luật, hướng dẫn, giám sát thực hiện các chế độ báo cáo, đề xuất các chính sách, giải pháp hỗ trợ phát triển doanh nghiệp trên phạm vi tổng thể của nền kinh tế. Cơ quan thuế mới chính là cơ quan quản lý trực tiếp các doanh nghiệp. Cơ quan thuế thiết lập một quan hệ hành chính công song song với quan hệ tài chính công giữa các doanh nghiệp với Nhà nước có quyền kiểm tra, kiểm soát sổ sách kế toán của doanh nghiệp để biết kết quả hoạt động kinh doanh, xem xét, thu, chi, lợi nhuận, vốn... Như vậy, để hoàn thiện về quản lý nhà nước đối với khu vực kinh tế tư nhân thì phải hoàn thiện cơ sở pháp lý, tinh giản thủ tục đăng ký doanh nghiệp, củng cố hệ thống tổ giám sát hoạt động của doanh nghiệp liên quạ đến ba cơ quan quản lý nhà nước, trước tiên là ngành kế hoạch và đầu tư, ngành thuế và ngành ngân hàng. III.2.2. Các chính sách khuyến khích tư nhân đầu tư vào các ngành nghề thúc đẩy nền kinh tế phát triển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Muốn khuyến khích tư nhân đầu tư vào các khu vực sản xuất chế biến, đầu tư thiết bị công nghệ hiện đại cần phải có các chính sách ưu đãi, bao gồm: chính sách tín dụng ngân hàng như được hỗ trợ thông qua tín dụng trung hạn, dài hạn: chính sách thuế thể hiện khuyến khích đầu tư bằng việc miễn, giảm thuế ở những vùng nông thôn, miễn giảm thuế cho những ngành công nghiệp truyền thông của các địa phương, miễn giảm thuế cho các ngành công nghiệp mới yêu cầu kỹ thuật cao, những ngành công nghiệp thu hút nhiều lao động; chính sách khuyến khích sản xuất hàng xuất khẩu; chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực... Ngoài các chính sách nêu trên, cần có một chính sách rất quan trọng liên quan đến phát triển công nghiệp đó là chính sách đất đai. Trong những năm gần đây, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản liên quan đến chính sách đất đai nhằm tiến tới sự công bằng trong chính sách đất đai, cụ thể là đưa về một mặt bằng giá thuê đất đối với mọi hình thức kinh tế. Tuy nhiên, do đặc điểm của quá trình lịch sử phát triển , thực tiễn diễn ra không như mong muốn. Trên thực tế, các doanh nghiệp nhà nước ra đời trước đã được bao cấp về đất đai, nhà xưởng. Các doanh nghiệp tư bản tư nhân ra đời sau khi có chính sách kinh tế mới không có cơ chế giao cấp đất mà phải đi mua hoặc thuê lại của Nhà nước, của cá nhân hoặc của doanh nghiệp nhà nước với giá thị trường, trong lúc chủ tục để xin thuê đất, xin giấy chứng nhân quyền sử dụng đất còn quá rườm rà, gây cản trở cho các doanh nghiệp đồng thới lại phát sinh các tiêu cực. Dưới đây là một số chính sách cụ thể quan trọng nhất nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế tư nhân theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá: Về chính sách tin dụng ngân hàng, ngoài việc khuyến khích cho vay ưu đãi theo dự án đầu tư có khuyến khích không kể dự án đó thuộc thành phần kinh tế nào, đối với khu vực kinh tế tư nhân cần phải loại bỏ những hàng rào ngăn cản khu vực này tiếp cận thương mại nhà nước, đó là mức tín dụng, mức lãi suất và vấn đề thế chấp và thủ tục xin vay tin dụng. Hiện nay Ngân hàng Nhà nước chỉ quy định mức lãi suất trần song trên thực tế khu vực kinh tế tư nhân vẫn bị phân biệt đối xử, do đó, thường được vay vốn với lãi suất cao hơn mức lãi suất trần. Điều tra gần đây cho thấy tỷ lệ vay vốn của các doanh nghiệp tư nhân trong các ngân hàng thương mại nhà nước chỉ chiếm một tỷ lệ khiếm tốn từ 2%- 5% tổng vốn mà ngân hàng cho các doanh nghiệp trong nước vay. Điều này cho thấy khả năng tiếp cận của khu vực kinh tế tư nhân đến tin dụng ngân hàng thương mại nhà nước còn hạn chế. Lý do là vấn đề thế chấp và thủ tục vay vốn còn quá phiền hà, gây khó khăn cho các doanh nghiệp tư bản tư nhân. Trên thực tế các ngân hàng hiện không cho vay hết số huy động được, doanh nghiệp tư nhân thì thiếu vốn nhưng giữa người mua mà người bán không đến được nhau. Ở đây vấn đề đặt ra là cần phải xem xét lại các thủ tục vay ngân hàng đối với khu vực kinh tế tư nhân. Có nên chăng cần có những chính sách ưu đãi tín dụng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ thông qua việc cấp tin dụng trung và dài hạn cho các doanh nghiệp này. Về chính sách thị trường và xuất khẩu, để hỗ trợ các doanh nghiệp tư bản tư nhân có khả năng là hàng xuất khẩu trực tiệp cần có sự hỗ trợ của Nhà nước trong việc cung cấp thông tin về thị trường, bỏ hoàn toàn chế độ phân phối hạn ngạch, doanh nghiệp nào có khả năng tìm được thị trường bạn hàng thì đương nhiên được xuất trong mức hạn ngạch của nước bạn hàng cho phép. Một vấn đề quan trọng trong hỗ trợ xuất khẩu hiện nay là cần cải tiến mạnh về thủ tục hải quan, cần quy định thời gian tối đa để hoàn thành một thương vụ xuất, nhập khẩu hàng qua hải quan, nếu vượt quá thời hạn thì phải có chế tài với các bộ phận hải quan có liên quan. Về chính sách hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực, hiện nay các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong khu vực kinh tế tư nhân có trình độ quản lý thấp kém, đội ngũ công nhân tay nghề thấp nên gặp nhiều khó khăn trong tổ chức sản xuất, kinh doanh, tiếp cận thị trường thế giới, tiếp cận công nghệ, kỹ thuật mới. Do đó, Nhà nước nên có chính sách cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vì vậy cần có những nghiên cứu xây dựng chương trình đào tạo thích hợp đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ. III.2.3. Thiết lập các định chế hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân. Khu vực kinh tế tư bản tư nhân đa số là các doanh nghiệp vừa và nhỏ có nhiều yếu thế trong phát triển ở môi trường cạnh tranh; hơn thế nữa khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam mới được vực dậy tư khi có chính sách đổi mới kinh tế đồng thời với quan điểm của Đảng và Nhà nước cần phát huy mạnh mẽ yếu tố nội lực trong phát triển kinh tế, do đó sự hỗ trợ để phát triển khu vực kinh tế tư nhân thông qua các định chế hỗ trợ cần thiết. Các định chế hỗ trợ, có thể bao gồm thành lập quỹ hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa, hình thành ngân hàng đầu tư phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa, trung tâm đào tạo cán bộ quản lý kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa.... Ngoài các định chế hỗ trợ cần có một cơ chế liên kết giữa các doanh nghiệp nhỏ và vừa với các doanh nghiệp lớn nhằm bảo vệ quyên lợi trong liên kết phát triển tránh việc ép giá, phân phối không công bằng mang tính chèn ép, đặc biệt là trong thực hiện gia công xuất khẩu hiện nay. Hiện nay chúng ta đang tiến hành cơ cấu lại khu vực kinh tế nhà nước, trong đó có chính sách cổ phần hoá một số doanh nghiệp nhà nước. Vì vậy, cần mở rộng cho phép các doanh nghiệp tư nhân mà đa số là doanh nghiệp vừa và nhỏ được tham gia tiến trình này. Thúc đẩy quá trình cổ phần hoá để một mặt sắp xếp lại khu vực kinh tế nhà nước, mặt khác tạo cơ hội cho mọi người lao động, mọi công dân đầu tư vào phát triển sản xuất, kinh doanh bằng hình thức mua cổ phần tại các doanh nghiệp. Đây là điều kiện tốt để các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân có được những lợi thế mới để phát triển. III.2.4. Cần tăng cường thông tin, tuyên truyền để tạo môi trường tâm lý – xã hội thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tư nhân. Trong quá trình phát triển kinh tế tư nhân và ngoài quốc doanh nói chung, ở khu vực thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Nam có sức thu hút mạnh mẽ hơn, các cản trở về tâm lý cũng ít hơn so với khu vục miền Bắc. Đây là yếu tố có tính chất lịch sử - xã hội. Tại khu vực Hà Nội và các tỉnh miền Bắc, tâm lý “ yêu thích” doanh nghiệp Nhà nước là phổ biến và còn rất mạnh trong đời sống xã hội của dân cư. Nhiều người vẫn coi trọng doanh nghiệp nhà nước và thiếu tin tưởng ở doanh nghiệp tư, nhiều gia đình luôn mong muốn cho con em mình làm việc trong các cơ sở kinh tế của Nhà nước hơn là làm việc trong các công ty tư nhân. Những cản trở tâm lý đó cần được khắc phục thông qua các kênh thông tin, tuyên truyền, báo chí, nhằm thay đổi môi trường tâm lý có lợi hơn cho khu vực kinh tế tư nhân cũng như kinh tế hỗn hợp. III.2.5. Tăng trưởng phát triển thương hiệu, bảo vệ thương hiệu và chiến lược Marketing. Thương hiệu là một trong những điểm bất lợi thế nhất của các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là các doanh nghiệp thuộc khu vực tư nhân trong nước, nơi mà phần lớn các doanh nghiệp thuộc nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ. Trong nhóm các doanh nghiệp hỗn hợp và doanh nghiệp hỗn hợp và doanh nghiệp tư nhân hiện nay chỉ có một số ít doanh nghiệp có thương hiệu nổi tiếng trên thị trường trong nước, còn đối với thị trường ngoài nước thì gần như vắng bóng các nhãn hiệu có uy tín và được bảo vệ quốc tế. Do chưa ý thức được tầm quan trọng của thương hiệu trên thị trường nên trong một thời gian dài nhiều doanh nghiệp không đăng ký thương hiệu và quyền sở hữu công nghiệp, ngay cả ở trong nước, vì vậy đã có một số doanh nghiệp bị mất thương hiệu của chính mình. Các doanh nghiệp cần chú trọng đến việc đăng ký thương hiệu trong nước và ở nước ngoài, nơi là thị trường xuất khẩu hiện tại hoặc có tiềm năng mở rộng kinh doanh trong tương lai. KẾT LUẬN Khu vực kinh tế tư nhân ở nước ta còn nhiều tiềm năng và là một khu vực kinh tế năng động, có nhiều triển vọng phát triển. Vì vậy với chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước trong việc đổi mới cơ chế, chính sách nhăm khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân cộng với sự phát huy tính năn động sáng tạo của các doanh nghiệp, nhất định khu vực kinh tế tư nhân sẽ có những đóng góp to lớn hơn vào công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước. TÀI LIỆU THAM KHẢO Đảng cộng sản Việt Nam văn kiện đại hội 7,8,9. Đảng cộng sản Việt Nam các nghị quyết hội nghị lần thứ 5 Ban chấp hành trung ương khoá 9. T/s Hà Huy Thành, thành phần kinh tế cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân- NXB chính trị quốc gia HN 2002. Hồ Văn Vĩnh- KTTN trong nên kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa - tạp chí cộng sản- số 21- Tháng 7/2003. Gs-Ts.Phạm Đức Thành- Tháo gỡ vướng mắc trong phát triển kinh tế tư nhân ở Việt Nam.- T/c Kinh tế và phát triển- số 61- Tháng7-2002 Ts. Phạm Quang Trung- Khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam thực trạng và giải pháp- T/c Kinh tế và phát triển- số 75- Tháng 9- 2003. MỤC LỤC LỜI NÓI ĐẦU NỘI DUNG PHẦN I. Một số lí luận về vấn đề kinh tế tư nhân. I.1. Bản chất của kinh tế tư nhân. I.2. Các bộ phận của kinh tế tư nhân I.2.a. Kinh tế cá thể, tiểu chủ. I.2.b. Kinh tế tư bản tư nhân. I.3. Vai trò của kinh tế tư nhân. I.3.1. Khơi dậy và phát huy tiềm năng của một bộ phận lớn dân cư tham gia vào công cuộc phát triển đất nước, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm. I.3.1.a. Tạo việc làm, toàn dụng lao động xã hội. I.3.1.b. Đóng góp quan trọng trong GDP và thúc đẩy tăng trưởng nền kinh tế. I.3.1.c. Huy động mọi nguồn vốn đầu tư phát triển. I.3.2. Thúc đẩy việc làm hình thành các chủ thể kinh tế và đổi mới cơ chế quản lý theo hướng thị trường, tạo sự cạnh tranh trong nền kinh tế. I.3.3. Góp phần xây dựng đội ngũ các nhà doanh nghiệp Việt Nam. I.3.4. Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển, góp phần xây dựng quan hệ sản xuất mới và thực hiện công bằng xã hội. PHẦN II: Thực trạng của kinh tế tư nhân và cơ chế, chính sách đối với kinh tế tư nhân. II.1. Thực trạng phát triển kinh tế tư nhân trong thời gian qua. II.1.1. Kinh tế tư bản tư nhân. II.1.2. Kinh tế cá thể, tiểu chủ. II.1.3. Hiệu quả sản xuất kinh doanh. II.1.4. Tốc độ tăng trưởng, phát triển của kinh tế tư nhân II.1.5. Cơ cấu ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh và xu hướng đầu tư của kinh tế tư nhân. II.1.6. Những tồn tại yếu kém của thành phần kinh tế tư nhân. II.2. Thực trạng cơ chế, chính sách đối với kinh tế tư nhân. II.2.1. Thực trạng những điều kiện khởi sự doanh nghiệp. II.2.2. Môi trường sản xuất kinh doanh. PHẦN III: Định hướng đổi mới và các giải pháp có tính chất kiến nghị về đổi mới các chính sách đối với kinh tế tư nhân. III.1. Định hướng đối mới. III.2. Chính sách và giải pháp phát triển khu vực kinh tế tư bản tư nhân. III.2.1. Hoàn thiện môi trường pháp lý, quản lý. III.2.2. Các chính sách khuyến khích tư nhân đầu tư vào các ngành nghề thúc đẩy nền kinh tế phát triển theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. III..2.3. Thiết lập các định chế hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân. III.2.4. Cần tăng cường thông tin, tuyên truyền để tạo môi trường tâm lý – xã hội thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tư nhân. III.2.5. Tăng cường phát triển thương hiệu, bảo vệ thương hiệu và chiến lược Marketing. KẾT LUẬN