Dược lí thú y - Bài 6: Thuốc sử dụng trong các tác động đến hệ thần kinh - PGS.TS. Võ Thị Trà An

3/24/2016 1 BÀI 6. THUỐC SỬ DỤNG TRONG CÁC TÁC ĐỘNG ĐẾN HỆ THẦN KINH PGS. TS. VÕ THỊ TRÀ AN BM. KHOA HỌC SINH HỌC THÚ Y NỘI DUNG Thuốc giảm đau Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật Thuốc tác động đến giao cảm, phó giao cảm Thuốc gây mê Thuốc giải mê, ngủ Thuốc tê 3/24/2016 2 3 Dược học và thuốc giảm đau • Chủ vận α2 • Đối kháng NMDA • Tê tại chỗ • NSAIDS opioids THUỐC GIẢM ĐAU OPIOID Opioid Năng lực Thời gian tác dụng(IM) Naloxone 0 Ngắn 90 phút Codeine 1/6 Uống 3-4 giờ Pethidine 1/3 Ngắn 90 phút Methadone <1 4-6 giờ Morphine 1 4-6 giờ Butorphanol 3.5-5 2-6 giờ Buprenorphine 30 6-12 giờ Fentanyl 60-80 30 – 60 phút Thuốc giảm đau 3/24/2016 3 MORPHINE • Chống chỉ định chấn thương đầu - ↑ tăng áp lực nội sọ • Lưu ý khi thú suy hô hấp, thú sơ sinh, bệnh gan • Qua được nhau thai • Có thể tiết histamine • t½ ở chó là 1 giờ • Hữu dụng nếu tiêm màng cứng (epidural) Thuốc giảm đau MORPHIN Chó và mèo: • IV: 0,05-0,1 mg/kg; • IM, SC: 0,1-0,5 mg/kg; • Tiêm vào khớp: 1 mg/kg; • Tiêm vào xoang phúc mạc: 0,5 mg/kg • Chống chỉ định: thú bị suy hô hấp; suy thận; suy gan; tổn thương ở đầu và ở những thú bị giảm thể tích máu. Thuốc giảm đau 3/24/2016 4 FENTANYL Liều lượng: • Tiêm tĩnh mạch: Chó: 2-4 mcg/kg; • Truyền dịch: • Chó: 0,5-3,0 mcg/kg; • Mèo: 0,1 micrograms/kg. • Dán hấp thụ qua bề mặt da: • Chó: 2-4 mcg/kg/giờ; • Mèo: 2-4 mcg/kg/giờ Chống chỉ định: thú suy hô hấp Thuốc giảm đau DEXAMETHASONE Chó: kháng viêm 0,5 - 1 mg IV, IM; có thể lặp lại 3-5 ngày. chống sock: 4 - 6 mg/kg IV. Mèo: Chống shock: 5 mg/kg IV. Khối u 2 - 6 mg/m2 trong mỗi 24-48 giờ PO, SC IV. Suyễn mèo 1 mg/kg IV (sodium phosphate salt). Viêm khí phế quản dị ứng 0.25 mg PO 1-3 lần/ ngày. Viêm da 1 mg PO 1 lần/ ngày trong 7 ngày sau đó 1 mg PO 2 lần/ tuần Thuốc giảm đau 3/24/2016 5 DEXAMETHASONE Trâu bò: • Côn trùng đốt/ cắn: 2 mg/kg IM/ IV mỗi 4 giờ dùng epinephrine nếu phản ứng quá mẫn). • Liệt không nhiễm trùng/ ketosis 5 - 20 mg IM , IV; tiếp tục trong 2-3 ngày. • Gây đẻ trước 2 tuần 20 - 30 mg IM. Ngựa: kháng viêm 2.5 - 5 mg IV, IM. Heo: kháng viêm 1 - 10 mg IV, IM. Thuốc giảm đau PREDNISONE Chó: • Viêm ruột 1 - 2 mg/kg PO trong 7-10 ngày. giảm liều hoặc dùng luân phiên trong 3-4 tuần. • Chống sock prednisolone sodium succinate: 5,5 - 11 mg/kg IV; có thể lặp lại trong 1, 3, 6, hoặc 10 giờ. • Ngộ độc cholecalciferol 1 - 2 mg/kg PO 2-3 lần/ ngày. Mèo: • Viêm ruột 2,2 mg/kg PO (chia ngày 2 lần) trong 5-10 ngày sau đó giảm liều ½ sau mỗi 10 ngày. • Suyễn mèo 1 - 2 mg/kg/ ngày. Viêm khí phế quản dị ứng 1 - 3 mg/kg IV (chậm) IM. • Viêm da 1 - 2 mg/kg PO ngày 2 lần trong 5 ngày, luân phiên 1 - 2 mg/kg cách mỗi tối. Thuốc giảm đau 3/24/2016 6 PREDNISONE Trâu, bò: • Liệu pháp glucocorticoid 0.2 - 1 mg/kg IV or IM. • Liệt không nhiễm trùng 100 - 200 mg IM, IV tiếp tục trong 2-3 ngày. Gây đẻ trước 2 tuần 20 - 30 mg IM. Ngựa: 0,25 - 1 mg/kg IV, PO. Heo: 0,2 - 1 mg/kg IV, IM. Gia cầm: • Kháng viêm 0.2 mg/30 gram trọng lượng. • Chống shock (dung dịch 10 mg/ml): 0.1 - 0.2 ml/100 gP. Lặp lại sau mỗi 15 phút. Bò sát: Chống shock 5 - 10 mg/kg IV. Thuốc giảm đau Chó: an toàn cho chó mèo - Giảm đau, hạ sốt: 10 mg/kg sau mỗi 12h - Kháng viêm: 25-50 mg/kg sau mỗi 12h - Sau liệu pháp diệt giun tim trưởng thành: 5-10 mg/ kg/ ngày - Kháng viêm trước phẫu thuật mắt: 6,5 mg/kg - Chống huyết khối: 0,5 mg/kg Trâu bò: 50-100 mg/kg sau mỗi 12h Heo: 10 mg/kg Gia cầm: 5g/ 250 ml nước (chuẩn bị dd mới ngay khi dùng) ASPIRIN Thuốc kháng viêm không steroid (non-steroidal anti-inflammatory drugs- NSAID) Thuốc giảm đau 3/24/2016 7 FLUNIXIN NSAID có cấu trúc từ dẫn chất của nicotinic acid Tác động kháng viêm, giảm đau, hạ sốt Hấp thu rất nhanh (PO, 30 phút đạt nồng độ tối đa trong máu), tác động nhanh và kéo dài trong 36h Sử dụng (chỉ trong thú y) - Chó: viêm khớp, đột quị, tiêu chảy, shock, viêm mắt, trước sau phẫu thuật, trị parvo virus 0,25 -1 mg/kg (IV, IM) - Trâu bò: viêm hô hấp cấp tính, viêm vú do coliform với nội độc tố, sốt, đau, tiêu chảy ở bê 1,1 -2,2 mg/kg (IM, IV) - Heo: mất sữa, liệt, tiêu chảy heo con Chống chỉ định: mèo, bênh gan, thận, u xơ da dày, mang thai Thuốc kháng viêm không steroid - NSAIDThuốc giảm đau DIPYRONE Chó: 25 mg/kgP, SC, IM, IV, 2-3 lần/ ngày. Ngựa: 10-20 mg/kgP, SC, IM, IV (rất chậm) Trâu, bò, heo: 2,5g/50 kgP, SC, IM, IV (rất chậm) Thuốc giảm đau 3/24/2016 8 PARACETAMOL Chó: • Giảm đau: 10 mg/kg PO q12h • Trị thoái hóa tủy (German Shepherds): 5 mg/kg PO (không quá 20 mg/kg/ ngày) Chuột, thỏ: • 1–2 mg/mL trong nước uống Thuốc giảm đau CHẤT CHỦ VẬN RECEPTOR α 2 Sử dụng lâm sàng Thuốc an thần • Xylazine (chú ý gây nôn mèo) • Medetomidine (Domitor), demetomidine, romifidine * Giải độc bằng chất đối kháng α2 • Yohimbine • Atipamezole (Antisedan™) Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật 3/24/2016 9 XYLAZINE Chó: 0,5-2mg/kg, IM, SC Mèo: 0,5-2mg/kg, IM, SC Bò: 0,05- 0,2 mg/kg, IM Ngựa: 0,3- 2,2 mg/kg, IM,IV Không dùng cho heo Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật Chó: An thần: - 0.2 - 0.6 mg/kg IV - 0.25 mg/kg PO q8h Chống co giật: -Do strychnine: 2 - 5 mg/kg IV -Do theophylline: 0.5 - 2.0 mg/kg IV -Do salicylate: 2.5 - 20 mg IV, PO Tiền mê: 0.1 mg/kg IV chậm DIAZEPAM Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật 3/24/2016 10 Mèo - Kích thích thèm ăn: 0.05 - 0.4 mg/kg IV, IM, PO. - Chống động kinh: 0.5 - 1.0 mg/kg IV tăng đến 5 - 10 mg, để có hiệu lực Bò: - An thần cho bê: 0.4 mg/kg IV - Chống kích thích, động kinh: 0.5 - 1.5 mg/kg IM, IV Heo: - An thần trước khi gây mê với pentobarbital: 8.5 mg/kg IM (tối đa 30 minutes; giảm 50% liều pentobarbital - Chống kích thích, động kinh: 0.5 - 1.5 mg/kg IM, IV DIAZEPAM Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật Phân bố tốt nhưng tác động khởi phát chậm (15 phút sau IV); chuyển hóa ở gan; bài thải qua thận cả dạng chuyển hóa (sau 96h, luu ý ngựa đua) và nguyên thủy Chống chỉ định ở con bệnh về tim, phổi, thận, gan, ngộ độc strychnine/ tetanus, thú non ACEPROMAZINE MALEATE Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật 3/24/2016 11 Chó - Cầm cột, an thần: 0.025 - 0.2 mg/kg IV; (max.3 mg) hoặc 0.1 - 0.25 mg/kg IM. -Tiền mê: 0.1 - 0.2mg/kg IV or IM; (max. 3 mg); Mèo: Cầm cột, an thần : 0.05 - 0.1 mg/kg IV, max. 1 mg Thỏ: an thần: 1 mg/kg IM, tác dụng sau 10 phút và kéo dài 1-2 giờ Bò, heo: an thần: 0.01 - 0.02 mg/kg IV; 0.03 - 0.1 mg/kg IM; tiền mê (trước 1h): 0.1 mg/kg IM ACEPROMAZINE MALEATE Thuốc an thần, thuốc ngủ, chống co giật Thu hẹp Tiết nứơc mắt Tiết nước bọt Giảm nhịp tim Giãn mạch Co phế quản Tăng nhu động, dịch tiết Tăng nhu động Co bàng quang Cương dương vật Dãn đồng tử - Tiết yếu Tăng nhịp tim Co mạch Giãn phế quản Giảm nhu động, dịch tiết Giảm nhu động Giãn bàng quang Phóng tinh 3/24/2016 12 Tác dụng đến Sympathetic effect Receptor Tim ↑ tốc độ, ↑ cường độ β1 Mạch máu ngoại vi, da Co α1 Cơ xương Giãn β2 Khí quản Giãn β2 Dạ dày ruột Cơ trơn ↓ nhu động α1, α2, β2 Cơ vòng Co α2, β2 Bàng quang Cơ trơn Giãn β2 Cơ vòng Co α1 Mắt Con ngươi Giãn α1 Cơ mắt Giãn β2 Tuyến mồ hôi Tiết M3 Gan ↑ chuyển hóa glycogen, ↑ tổng hợp glucose α1, β2 Tác dụng kích thích receptor hệ giao cảm Áp dụng lâm sàng
Chống ngừng tim : dd 1/1.000 chích vào tim: từ 0,5– 1 ml/ thú • Chó: 0.05–0.4 micrograms/kg/min IV
Chống shock trong phản ứng quá mẫn tức khắc: SC, dd 1/1.000: 0,5 ml / heo • Thường kèm corticosteroid/ diphenhydramine
Kéo dài thời gian gây tê (co mạch), phối hợp với tỉ lệ 1:9 với thuốc tê thấm (dd1/10.000)
Cầm máu tại chỗ: phun màng nhày mũi/ mô (dd 1/20.000 thú nhỏ, 1/10.000 thú lớn)
Trị tiểu rắt, trị tăng nhãn áp ở chó • Lưu ý giữ ở tủ lạnh Adrenaline - chất chủ vận β, α receptor Thuốc kích thích thần kinh giao cảm 3/24/2016 13 THUỐC KÍCH THÍCH HỆ MUSCARIN Pilocarpine Chỉ định • Làm giảm nhãn áp trong bệnh tăng nhãn áp (glaucoma ở chó) • Thu hẹp đồng tử và dẫn lưu mắt tránh nhiễm trùng • Trị bệnh chuớng hơi, liệt dạ cỏ, tắc dạ lá sách Sjaastad et al, 2003 Thuốc kích thích thần kinh phó giao cảm Atropin Chỉ định • Tiền mê: phòng ngưng tim trong khi mê; đặc biệt khi dùng chung opioids • Giảm tiết dịch đường hô hấp • 0,05 - 0,1mg / kg, SC • Cầm tiêu chảy • Làm giãn đồng tử (khám, trị mắt) • Thuốc giải khi ngộ độc pilocarpin, chất kích thích giao cảm; arecoline; dipterex; morphine; chloroform; các phospho hữu cơ ỨC CHẾ PHÓ GIAO CẢM 3/24/2016 14 CHÓ CHẢY DÃI?? Hội chứng S.L.U.D.G.E trong ngộ độc OP • Salivation (chảy nước bọt) • Lacrimation (chảy nước mắt) • Urination (thải nước tiểu) • Defecation (thải phân) • Gastrointestinal problems (đau bụng) • Emesis (nôn mửa) Giải độc bằng atropine, pralidoxime CÁC THÔNG SỐ 1. Tốc độ thông khí phổi (RMV): = V lưu thông toàn bộ đường hô hấp/ phút 2. Tốc độ thông khí phế nang (AV) = RMV – khoảng chết VD: Nếu khi thở bình thường, thể tích khí lưu thông là 500 ml Lượng không khí thực sự trao đổi trong một lần thở là: 500 ml - 150 ml = 350 ml. Vậy tốc độ thông khí phế nang trong 1 phút là: 350 ml x 12 (tần số thở /phút) = 4200 ml/phút. Trong khi đó, trong 1 phút thông khí toàn phổi là: 500 ml x 12 = 6000 ml/phút. 28 3/24/2016 15 CÁC THÔNG SỐ Minimum Alveolar Concentration (MAC) • Nồng độ thuốc làm bất động 50% con bệnh • 1.3 MAC sẽ làm 96% con bệnh bất động Người Chó Mèo Ngựa Methoxyflurane 0.16 0.23 0.27 0.22 Halothane 0.77 0.87 0.82 0.88 Isoflurane 1.27 1.28 1.68 1.31 Nitrous oxide 101 200 250 190 30 Hòa tan khí trong máu liên quan đến tốc độ khởi mê Hòa tan trong lipid liên quan đến năng lực thuốc mê Thuốc Máu/ khí Dầu/ khí Nitrous oxide 0.47 1.4 Ether 12.1 65 Methoxyflurane 13 635 Halothane 2.3 224 Isoflurane 1.4 91 Enflurane 1.9 96 Desflurane 0.42 18.7 Mức độ hòa tan của một số thuốc mê 3/24/2016 16 31 SỰ MÊ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THÔNG KHÍ RA SAO Hầu hết thuốc mê làm giảm thông khí 1. Tăng ngưỡng đáp ứng với CO2 2. Giảm cử động thông khí (dãn cơ) 3. Mất phản xạ thở dài 4. Bất động nên không thay đổi vị trí MÁY GÂY MÊ 1. Cung cấp O2 • 30% (bình thường 21%) 2. Thải CO2 • Khí đẩy khí • Hóa chất hấp phụ
Vôi soda 3/24/2016 17 Tốc độ kế Bình bốc hơi Van một chiều Chất hấp phụ Túi dự trữ Ống dẫn Manometer Đầu Y- gắn vào con bệnh VIDEO HALOTHANE... Halogenated hydrocarbon Dung dịch không màu Không kích ứng Ổn định nhờ thêm thymol (dính) Năng lực mê (MAC = 0.87%) Dễ bay hơi (SVP = 243) Hòa tan trong máu thấp (2.3) 10 – 25 % được chuyển hóa 3/24/2016 18 ISOFLURANE... Halogenated methyl ethyl ether Dung dịch không màu Mùi trái cây Không có chất bảo quản Năng lực (MAC = 1.3%) SVP = 250 (Có thể đạt 33%) Hòa tan trong máu thấp hơn halothane (nhanh) (1.4) Hầu hết thải ra khi thở (chuyển hóa 0.17%) GÂY MÊ BAY HƠI CHO CHÓ <VIDEO) Học về nguyên lý vận hành Các thao tác chuẩn bị máy Chuẩn bị con vật Gây mê và kiểm soát quá trình mê Thuốc mê bay hơi • isoflurane • halothane Thuốc mê 3/24/2016 19 KETAMINE Chó: • Không sử dụng gây mê đơn thuần mà cần phối hợp • Diazepam 0.5mg/kg IV, sau đó ketamine 10 mg/kg IV • Xylazine 2.2mg/kg IM, sau 10 phút, ketamine 11 mg/kg IM • Atropin 0.044mg/kg, sau 15 phút, xylazine 1.1mg/kg, sau 5 phút ketamine 22 mg/kg IM • Liều an thần: • Ketamine 0.1–1 mg/kg IV or 1–2.5 mg/kg IM Mèo • An thần, cầm cột: 11 mg/kg IM • Gây mê: Xylazine 1mg/kg, IM, ketamine 22 - 33 mg/kg IM; 2.2 – 4.4 mg/kg IV Thuốc mê tiêm KETAMINE • Trâu bò:
2 mg/kg IV (sau khi dùng atropin và xylazine) • Heo:
atropin, sau đó ketamine 11 mg/kg IM, kéo dài mê 2-4 mg/kg IV • Gia cầm, chim:
Ketamine 10-30 mg/kg IM; xylazine 2-6 mg/kg IM
Ketamine 10-50 mg/kg IM; diazepam 0.5-2 mg/kg IM
Ketamine 25-50 mg/kg IM; acepromazine 2-6 mg/kg IM • Thú thí nghiệm
Thỏ: 35 mg/kg IM/ SC
Chuột: 87 mg/kg IP (với xylazine)
Hamster: 200 mg/kg IP (với xylazine) Thuốc mê tiêm 3/24/2016 20 Chó:
Cầm cột, gây mê ngắn: 6,6-9,9 mg/kg IM
Giải phẫu 30-60 phút: 6-13 mg/kg IM Mèo:
Phẫu thuật răng, abscess, bỏ vật lạ: 10-12 mg/kg IM
Thiến con cái: 14,3 – 15,8 mg/kg IM Ngựa:
1.65 – 2.2 mg/kg IM
xylazine 1.1 mg/kg IM, 5 phút trước đó TILETAMINE/ ZOLAZEPAM (ZOLETIL) Thuốc mê tiêm GIẢI THUỐC MÊ Yohimbine (đảo ngược tác động của xylazine)
Chó: • 0.1 mg/kg IV (đảo ngược tác động xylazine, ngộ độc amitraz) • 0.25–0.5 mg/kg SC or IM q12h (chống nôn)
Bò: 0.125 mg/kg IV Naloxone (đảo ngược tác động của opioid)
Chó: 0.02-0.04 mg/kg IV, IM or SC
Chuột: 0.01–0.1 mg/kg SC or IP
Thỏ : 0.005–0.1 mg/kg IM or IV 3/24/2016 21 GÂY TÊ Lidocaine
Tác dụng nhanh và mạnh hơn 2 lần so với procaine ở cùng nồng độ
Gây tê tại chỗ: dd 0,5% thú nhỏ; 1% thú lớn
Gây tê màng cứng tủy sống: dd 1 – 2% thú nhỏ; 2 – 3% thú lớn
Nên dùng chung với adrenaline 1/100.000 để kéo dài thời gian gây tê, giảm độc tính Thuốc gây tê THIRD EYELID (CHERRY EYE) Thuốc gây tê 3/24/2016 22 XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ LỖ THẮT LƯNG THIÊNG TRÊN CHÓ
Ngón tay cái và ngón tay giữa đặt lên 2 góc ngòai xương hông
Ngón giữa đặt chính giữa và hướng về đuôi
Ngón trỏ sờ được mấu gai cao của đốt thắt lưng số 7 (L7) và sờ được mấu gai thấp của đốt xương thiêng đầu tiên (S1)
Khỏang trống giữa 2 đốt là vị trí cần tiêm
Đâm kim vuông góc với đầu ngón trỏ đến khi xuyên qua màng gân thì ngưng, bơm thuốc tê (0,5ml lidocaine 2%) Thuốc gây tê EPIDURAL ANESTHESIA IN A COW. Thuốc gây tê 3/24/2016 23 THU PHÔI BÒ => Rửa ở sừng tử cung Đưa bò vào giá cố định Gây tê, lấy phân, vệ sinh Khám và xác định vị trí Mở âm hộ bò, đưa foley catheter vào âm đạo -> cổ tử cung -> sừng tử cung. Nối hệ thống ống cho dịch vào Xoa bóp nhẹ sừng tử cung, dịch ra Thu phôi Video THU PHÔI BÒ 3/24/2016 24