Ebook Sổ tay phóng viên Tin - Phóng Sự Truyền Hình

lời bình, làm như vậy, chúng ta cướp đi của khán giả cơ hội đặc biệt nào đó. Chúng ta làm giảm cơ hội của khán giả chia sẻ khoảng khắc đó với chúng ta. Và chúng ta làm yếu đi sức cuốn hút của phóng sự. Kết hợp phỏng vấn/thời sự vào lời kể chuyệnTrong tin tức thời sự truyền hình, âm thanh thường chỉ là công cụ trang điểm.Hầu hết các phỏng vấn chứa đựng những biểu hiện của phản ứng. Hãy tìm những cơ hội để phỏng vấn trở thành một phần của lời kể - cùng kể câu chuyện. "Hãy để cho những người của bạn kể câu chuyện thay cho bạn càng nhiều càng tốt. Họ thường nói những điều hay hơn các phóng viên có thể viết, và họ nói ra điều đó nên nhiều người đã hiểu.Hãy dùng nhiều phỏng vấn và đan xen chúng vào lời kể một cách khéo léo để nó liền một mạch.Đừng sử dụng lời bình kín đặc. Hãy để chỗ thở. Nếu bạn nói hơn ba câu mà không có tiếng động tự nhiên hay phỏng vấn, bạn cần xem lại bài viết của mình." (Larry Hatteberg, lớp học của NPPA, Oklahoma, 1997).15.Bắt đầu viết bàiPhương pháp viết tin cơ bản• Hãy suy nghĩ xem bạn nói gì nếu một ai đó hỏi: " Có tin gì mới?"• Viết các câu ngắn.• Tốt nhất là mỗi câu một ý.• Hãy bắt đầu với Cái Gì, sau đó chuyển sang Như Thế Nào và Tại Sao một cách lô gíc.• Thêm Tại Sao vào phần dẫn thường làm phức tạp bài viết.• Hãy tỏ ra độc đáo. Tránh dùng những câu nói rập khuôn (clichés).• Hãy dùng các động từ ở thể chủ động. Ai đó làm gì đó trong câu của bạn.• Tránh đưa quá nhiều sự kiện.• Dùng càng ít con số càng tốt.Hãy lập đề cương cho câu chuyện của bạn. Thử xem nên bắt đầu từ đâu, kết thúc ở đâu và làm thế nào để đi tới đó. Hãy dùng gạch đầu dòng. Bạn đã tạo ra một cái bản đồ. Bạn có thể quay trở lại hay đi vòng , nhưng bạn phải tin tưởng rằng bạn đang đi đúng hướng.Hãy tự hỏi "Đâu là điểm chính ta muốn trình bày rõ ràng?. Ghi chép những chi tiết hỗ trợ chính. Rồi xác định trở ngại chính.Sự sắp xếp theo niên đại có thể là hữu ích. Với một số câu chuyện có thể tiến triển theo trình tự thời gian .Hãy viết lời dẫn trước. Hãy tự hỏi "cái gì mới?"Luôn xác lập cái gì xảy ra trước khi chuyển sang tại sao/như thế nào. Nếu lời dẫn cồng kềnh quá thì hãy xem bạn có đưa vào đó quá nhiều lời giải thích không.Thêm một gợi ý nữa, nếu bạn cảm thấy bí khi viết lời dẫn: hãy xem dòng cuối cùng bạn viết. Thường dòng cuối thường chứa đựng ý nghĩ có thể dùng để bắt đầu lời dẫn.Bắt đầu bất cứ phần nàoNếu bạn đã có một kế hoạch thì chẳng có lý do gì lại phải bắt đầu từ lời dẫn (mặc dù đó là điểm bắt đầu câu chuyện). Tom Kennedy của chương trình thời sự CBC đôi khi viết phần kết trước, để anh ta biết là mình phải đi đâu. Hoặc bạn có thể bắt đầu từ đoạn giữa, có lẽ là giải thích một chút về bối cảnh. Nên một khi bạn đã xác định được phần kết hay phần bối cảnh rắc rối, hãy bắt tay vào viết lời dẫn.Viết đơn giảnTrước hết hãy cố gắng viết đơn giản. Khi hai nhà du hành vũ trụ Mỹ Neil Armstrong và Edwin Buzz Aldrin làm nên lịch sử, tờ Thời báo Niu-yook mở đầu bài phóng sự của họ với câu dẫn sau:"Houston, 20/7 - hôm nay, con người đã đặt chân lên mặt trăng."Đó là viết cho "mắt", cho bạn đọc và viết rất "đẹp", rất hay. Bây giờ hãy so sánh văn phong tao nhã này với mẩu tin truyền hình dưới đây:"Hạn chót để chấm dứt cuộc đình công của cảnh sát Cape Breton đã được đưa ra trong khi ban lãnh đạo và công đoàn cố gắng đạt được một thoả thuận. Từ hôm thứ tư, hai bên đã đàm phán suốt ngày đêm. Tuy còn một số vấn đề nổi cộm nhưng công đoàn đã cam kết thương lượng cho đến khi đạt được một thỏa thuận, thậm chí phải đàm phán vào cả những ngày cuối tuần. Trong khi đó, RCMP sẵn sàng tiếp quản công việc của cảnh sát trong thành phố nếu cuộc đàm phán đổ vỡ."Ban hãy dùng 9 điểm nêu ở đầu phần này để đánh giá bài viết trên. Đã đơn giản chưa?Mỗi câu một ý?Động từ ở thể chủ động? Độc đáo?Hãng thông tấn Canada đưa ra một số lời khuyên như sau:• Vị nhân sinh: Tìm kiếm khía cạnh con người.• Cụ thể: Khuyến khích các chi tiết có ý nghĩa.• Rõ ràng: Xây dựng câu chuyện trong đầu trước khi đặt bút viết.Dùng những từ dễ hiểu.Vào thẳng vấn đề.Mỗi câu một ý.Câu ngắn.• Ngắn gọn: Ghi nhớ: lan man bóp nghẹt ý nghĩa.Đơn giản hoá.Viết súc tích.Hãy cẩn thận với các cụm từ nặng nề.(ví dụ: trong một nỗ lực . . .)Hãy cẩn thận với các uyển ngữ và biệt ngữ nặng nề, tẻ nhạt. (ví dụ: đi đời nhà ma. . .)• Tưởng tượng Gắn kết với cuộc sống của người xem.Tránh dùng những cụm từ làm sẵn (ready-made): một thoáng Sapa, . . .Tại sao không nên dùng các câu nói rập khuôn Đôi khi các câu nói rập khuôn được dùng trong khi nói. Vậy có gì sai khi dùng chúng trong các bài viết văn nói? Điều phiền hà với các câu nói này là chúng bị giảm giá trị vì được dùng đi dùng lại nhiều lần."Dùng đúng từ, không dùng từ gần gần nghĩa. Tránh dùng một từ quá nhiều lần, nhưng không bỏ qua những chi tiết quan trọng. Tránh luộm thuộm, cẩu thả về hình thức. Sử dụng đúng ngữ pháp. Dùng văn phong đơn giản và dễ hiểu."Động từNên dùng các động từ ở thể chủ động: làm ra hành động hơn là nhận hành động.Ví dụ: Dây điện bị đứt bởi bão.Có thể viết lại là: Bão đã làm đứt dây điện.Tính từ và trạng từĐập ngay vào phím Xoá (delete). Hầu hết các tính từ có thể thay thế bằng các từ cụ thể, chính xác hơn.Và trạng từ thường chỉ ra rằng cần phải dùng một động từ mạnh hơn.Tính từ thường không chính xác. Khi bạn nghe tin một trận bão mạnh làm 10 người thiệt mạng, và một tuần sau bạn lại nghe một trận bão mạnh khác cướp đi 10 000 sinh mạng. Lúc đó bạn bắt đầu suy nghĩ "mạnh" có nghĩa là thế nào nhỉ?Và còn vấn đề liên quan đến tính chủ quan. Người đàn ông này đẹp trai, người phụ nữ kia đẹp gái hay đám cháy lớn là theo chuẩn mực nào? Thang chia cấp độ : to - lớn - khổng lồ có giống với cách chia của người hàng xóm của bạn hay không?Trích dẫnHầu hết các trích dẫn được xử lý tốt nếu nêu nguồn gốc và diễn giải lời trích này (bằng câu gián tiếp). Nếu như trích dẫn có sức nặng ta buộc phải trích nguyên ( bằng câu trực tiếp). Trong truyền hình, người được trích dẫn được nêu trước lời trích vì người xem muốn biết ai nói trước khi tìm xem cái gì được nói. Cô lập để nhấn mạnhHãy nhận biết những từ chính của thông điệp và làm chúng nổi bật. Những từ cần nhấn mạnh thường nổi hơn nếu chúng đứng cuối hay gần cuối câu. Đừng để những từ cần nhấn mạnh ngay sau dấu phẩy vì như vậy chỉ khuyến khích giọng của người đọc và suy nghĩ của người nghe chuyển sang ý tưởng tiếp sau đó. Nếu ở cuối câu, dấu chấm sẽ thu hút sự chú ý đến với ý nghĩ đứng ngay trước đó.Biển báoMột khúc đường cong cần một biển báo; khúc cong trong suy nghĩ cũng cần có dấu hiệu báo. Hãy giúp người xem chuyển giữa một tập hợp những ý nghĩ có liên quan sang tập hợp tiếp theo. Những từ biển báo: tuy nhiên, nhưng, ngược lại, bất chấp.Biệt ngữHãy tránh dùng biệt ngữ, thậm chí bạn phải dùng nhiều từ hơn để làm rõ nghĩa. Lối nói theo kiểu thời sự đôi khi dẫn đến sự thổi phồng hay không chính xác: không phải mọi sự bất đồng đều là "xung đột"; không phải mọi sự tiến lên đều là "đột phá".Những cụm từ khó đọcHãy thận trọng với những cụm từ khó đọc tình cờ và những âm gió gây khó chịu. Ví dụ: nồi đồng nấu ốc, nồi đất nấu ếch và . v.v .Cách tránh trường hợp khó xử này là đọc to bài viết trước khi lên sóng. (Đọc nhẩm không hiệu quả!)Hãy xem Paul Workman của hãng CBC đánh dấu văn bản để đọc như sau:Có gì vĩ đại hơn biểu tượng của nước Pháp. . . chiếc bánh mỳ. . . dài,giòn và nóng hổi từ lò nướng. . . Tuy nhiên, đã có một vấn đề . . . người Pháp không ăn bánh mì nữa . . .Hay ít ra, nhu cầu này của họ đã giảm mạnh . . .(tạm ngưng- 2 cảnh với người làm bánh mì)Vào đầu thế kỷ này , người Pháp trung bình ăn bốn chiếc bánh mì một ngày . . . và giờ đây . . . không quá nửa chiếc. . .Thợ làm bánh mì cả nước đang hoang mang. . . Phép chấm câuĐừng quá phức tạp khi bạn viết cho người khác đọc. Hãy nhớ đánh dấu phẩy (đừng đánh quá nhiều), dấu chấm (thật nhiều), dấu gạch ngang trong khắp bài của bạn.Hãy viết đơn giản và dùng khẩu ngữ nếu người khác đọc bài bạn. Nếu bạn đọc bài của mình thì hãy dùng các ký hiệu, chú giải tốt nhất giúp bạn thể hiện bài viết.Chữ viết tắtTránh viết tắt. Viết hẳn ra các từ như chúng được đọc. Gạch ngang có thể làm rõ các chữ viết tắt phải đọc tách ra như C-B-C, B-B-C . . .Hầu hết các trường hợp viết tắt chỉ được dùng sau khi nó đã được giải thích rõ ràng.Người xem sẽ không hiểu các chữ viết tắt nếu không được giải thích. Chữ số• Để dễ đọc, viết theo chính tả từ một đến chín.• Viết theo chính tả các chữ số hàng nghìn và hàng triệu.• Làm tròn các số lớn.• Dùng khẩu ngữ (người ta thường nói năm rưỡi hơn 5 phẩy 5.)• Không dùng quá nhiều số. Nghe một lần rất khó nhớ.• Viết ra toàn bộ các phân số. (v/d: ba phần tư, bốn phần bảy . ..)Ký hiệuKhông dùng các ký hiệu. Viết hẳn ra đô la, phần trăm, số.(mười ba đô la, mười phần trăm. . .)Viết lạiĐể có thời gian viết lại cần bắt đầu viết sớm. Viết bài ngay tại hiện trường. Không để đến phút cuối cùng mới bắt đầu viết. Viết nháp một số câu trong khi chờ xem băng/dựng.RằngLiên từ này thường có thể bỏ đi được vì như vậy nó giống khẩu ngữ hơn. Nhưng lưu ý nghĩa của câu phải rõ ràng.16.Viết lời dẫnLời dẫn đáng được chú ý nhiều hơn nhiều người trong chúng ta dành cho nó. Hãy thử xem chức năng của nó. Lời dẫn có vị trí đứng giữa một phóng sự xuất sắc và nút chuyển kênh trên bàn điều khiển từ xa của TV.Lời dẫn phải thu hút-lôi kéo sự chú ý của người xem, định hình tâm trạng, và có thể có thêm chút bối cảnh.Dĩ nhiên lời dẫn phải sự tạo mong đợi trong đầu người xem rằng ngồi thêm vài phút nữa thật không uổng công. Bây giờ chúng ta xem cách nhiều phóng viên viết lời dẫn.Những lời dẫn đươc viết vội vàng vào những phút cuối trước giờ phát sóng, gạn lọc từ những ý tứ sót lại và những mẩu không ăn nhập gì trong các phóng sự đẹp. Thậm tệ hơn khi một số lời dẫn chỉ là sự xào xáo lại câu mở đầu của bài viết.Chúng ta viết lời dẫn để chuẩn bị cho khán giả và để quảng cáo tin tức/phóng sự/chương trình. Nhiều khi những tin bài hay lại thất bại thảm hại vì lời dẫn không được chú trọng đúng mức.Bạn hãy coi lời dẫn như:• Là điểm khởi đầu của câu chuyện kể, chứ không phải là kho đồng nát chứa đựng những chi tiết (phacts) bỏ đi.• Là ô kính bày hàng, quầy bán hàng - quảng cáo câu chuyện .• Một người rao hàng ở các hội chợ - mời mọc người xem vào lều của mình.Vai trò của lời dẫn:Hãy xem xét những điều mà một lời dẫn hay có thể làm:• Kể câu chuyện.• Quảng cáo cho câu chuyện hoặc khêu gợi tính hiếu kỳ của người xem.• Điềm báo.• Định hình tâm trạng (không khí ).• Chuẩn bị người xem.• Tạo sự liên tục/ liên kết.• Tạo dựng phong cách /tính cách.Những lời dẫn hay không viết quẩn.Là người cầm bút, công việc của bạn là cho người xem thưởng thức hương vị của câu chuyện, được lợi từ câu chuyện và nhận biết hướng phát triển của câu chuyện.Nhưng trong cuộc tìm kiếm sự ngắn gọn, đừng bao giờ dùng những cụm từ nhàm chán, sáo mòn như trong một lời dẫn của BBC:-"Sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ở các nước trong liên bang xô viết trước đây đã mang lại sự bùng nổ của những tội phạm có tổ chức. Tại Nga, buôn bán chợ đen đã trở thành ngành công nghiệp phát triển mạnh với ba ngàn bang nhóm Ma-phia hoạt động ở nước này. Điều đó đã thúc giục cảnh sát Nga mở cuộc tấn công lớn chống lại các bố già mới."Để tránh những trường hợp tương tự như thế này, một chương trình thời sự của BBC đã lập diễn đàn văn phong trên mạng vi tính. Một trong các nhà tổ chức, trưởng ban tin thời sự Peter O'kill viết:-"chúng ta không dùng lối diễn đạt này trong cuộc sống hàng ngày, nên hãy không dùng chúng khi nói chuyện với khán giả."Cách chữa trị bệnh chung chung, khái quát như trong câu chuyện về tội phạm ở Nga là đi vào cụ thể. Tội phạm không nổ mà tăng lên. Hãy đưa ra một con số. Bao nhiêu vụ cướp một giờ, bao nhiêu vụ giết người một ngày, nêu lợi nhuận bằng tiền mặt của ngành công nghiệp phát triển này.-"Cảnh sát Mát-scơ-va chưa bao giờ bận rộn như hiện nay. Cứ 3 phút lại có một vụ cướp. Các vụ giết người một năm đã tăng gấp ba. Tống tiền đã trở thành một hình thức thuế khác đối với nhiều doanh nghiệp. Tuy nhiên, cảnh sát đang mở cuộc phản công vào ba nghìn tổ chức tội phạm có tổ chức."Từ 76 chữ còn 63 chữ! Từ ủy mị đến sự thật ! (tuy có sắp xếp trước)Tố chất bắt buộc thứ hai của lời dẫn là móc nối các tin bài trong một chương trình. Hãy trao đổi với phóng viên.Thực chất không có lý do nào để bào chữa cho những lời dẫn diễn giải dài dòng phần mở đầu của một phóng sự."Các quan chức thuộc đảng Bảo thủ đang quay ra ủng hộ chính phủ hòng giải toả cuộc tranh cãi về châu Âu. Cựu ngoại trưởng Douglas Hurd đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nước Anh để ngỏ khả năng tham gia đồng tiền chung châu Âu. Còn phó thủ tướng Michael Heseltine cương quyết đòi giữ vững sự đoàn kết trong Nội các."(lời dẫn trong 1 chương trình thời sự của BBC)Lối viết cẩu thả văn viết của lời dẫn này càng tồi tệ hơn khi nó sao chép những ý nghĩ mở đầu của phóng viên.". . . và nhấn mạnh tầm quan trọng của việc để ngỏ khả năng tham gia đồng tiền chung châu Âu."Kể chuyện hay gợi mởHầu hết lời dẫn tin truyền hình đều được liệt vào thể loại "kể chuyện". Chúng tóm tắt những sự kiện chính, và sau đó người phóng viên đi vào chi tiết."Tối nay, chính phủ đưa ra đề nghị mới với Sinn Fein, giành một chỗ cho phái này trong cuộc đàm phán hoà bình sau lệnh ngừng bắn của IRA. Lệnh này được đưa ra ngay trước khi xảy ra vụ giết hai sĩ quan cảnh sát hôm thứ hai. Thủ tướng Anh đã nói đây là thời điểm quyết định đối vơí Sinn Fein và IRA nếu họ muốn trở thành một phần trong tiến trình hoà bình Bắc Ai len. Ông sẽ đưa kế hoạch của mình ra trước Hạ viện vào tuần tới.Phóng viên phụ trách các vấn đề Ai len của đài chúng tôi đưa tin." (Bản tin Thời sự của truyền hình BBC, ngày 20/6/1997)Với thể loại lời dẫn "kể chuyện", những người dẫn chương trình thời sự đưa ra bản tóm tắt mà hầu như được coi là một món sao chép. Tuy nhiên, một số đạo diễn cho rằng họ viết như vậy đề phòng "trường hợp băng hình có vấn đề".Nhiều người phụ trách tin tức hiện nay đòi hỏi lời dẫn ít cụ thể hơn. Họ muốn "quảng cáo" câu chuyện của họ với người xem. Đôi khi với những câu chuyện nhẹ nhàng (ta thường gọi là tin vui vẻ), lời dẫn có thể hoàn toàn là sự khêu gợi tính hiếu kỳ hay gợi mở. Thường như các ví dụ dưới đây:" Hiện nay, câu chuyện về một sinh vật nhỏ đang gây ra sự sợ hãi to lớn ở các vùng ven biển. Nó có hình dáng của một loại tảo độc hại có tên là pphiesteria. Các nhà nghiên cứu ở Mỹ cho biết nó đang giết hại hàng tỷ con cá. Và đang có nhiều bằng chứng nó cũng tấn công con người. Phóng sự của XYZ về cái mà các nhà khoa học gọi là tế bào đến từ địa ngục."(hãng tin CBS, chương trình Dân tộc, 9/10/1997)"Tối nay, chúng tôi sẽ đưa các bạn vào một thế giới mà hầu như trong chúng ta không mấy ai được thấy. Thế giới của những người mắc bệnh tâm thần. Các bạn sẽ được gặp các gia đình thường xuyên vất vả chăm sóc và lo lắng để cuộc sống của những đứa con đã trưởng thành của họ có ý nghĩa. Giải pháp của xã hội ngày nay khác với thời trước đây khi những người khuyết tật này phải ở ẩn trong nhà hay những nơi dành riêng cho họ. Mục tiêu hiện nay là hoà nhập với cộng đồng, đưa họ đến với những công việc thường ngày. Tối nay, XYZ giới thiệu với chúng ta những người chiến thắng và cả người thua thiệt trong nỗ lực tốt đẹp này."(Tin CBC, 11/4/1995)Hãy tìm hiểu xem những người phụ trách tin của bạn ưa chuộng phong cách viết lời dẫn kiểu nào. Rồi thử viết lời dẫn của cùng một câu chuyện theo cách "kể chuyện" hay "gợi mở". một số lớp học, các học viên đã làm thử bài tập này và thú nhận rằng họ không phân biệt được giữa cách "kể chuyện" và "gợi mở".Ngôn ngữ của lời dẫn"Ngôn ngữ viết lời dẫn là một ngôn ngữ đơn giản." James Bamber, Đài phát thanh Canada tại lớp học ở Montreal , 1991.)Lời dẫn hay không viết quanh quẩn. Là người cầm bút, bạn cần:• "Túm lấy" khán giả. • Gợi mở hướng phát triển của câu chuyện.• Nhanh chóng nhường chỗ ( cho câu chuyện bắt đầu).Có thể nói đúng như vậy với cách viết tin bài. Nhưng sự đơn giản, ngắn gọn và rõ ràng là đặc biệt quan trọng với những lời dẫn 30 - 50 từ. Nó có thể tạo sự khác biệt trong việc giữ hay để mất người xem của mình.17. Viết cô đọngBạn có thể làm một việc quan trọng hơn hết thảy để cải thiện kỹ năng viết của mình: đó là thực hiện chế độ kiêng khem đối với bài viết.Nhưng từ ngữ ký sinh thường không có hiệu quả. Chúng không có nghĩa hay không giúp nhấn mạnh. Chúng chỉ đơn thuần ăn bám những từ ngữ mạch lạc khác.Hãy thử xem câu sau đây:"Anh ta nói rằng việc cắt giảm chi phí trong lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ đã đẩy các bệnh viện vào tình trạng của một cuộc khủng hoảng." (29 chữ)Đây không phải là câu khá nhất. Hãy thử xem lại:"Anh nói việc cắt giảm chi phí chăm sóc sức khoẻ đã đẩy các bệnh viện vào khủng hoảng."(19 chữ)Khá hơn. Và hãy xem chúng ta tiết kiệm được bao nhiêu:Ta. Rằng. Trong. Lĩnh vực.Tình trạng. Của. Một. Cuộc.Từ 29 chữ còn 19 chữ. Bỏ được 10 chữ. 34 phần trăm.Tuy nhiên, không phải câu chuyện nào bạn cũng có thể bớt nhiều đến thế. Nhưng thông thường bạn có thể bớt được 20%.Người xem không có điều kiện được đọc lại những đoạn khó. Họ phải hiểu ngay những gì họ nghe thấy. Mỗi từ không cần thiết trong bài viết của bạn sẽ gây khó hiểu. Hãy loại bỏ những từ lười biếng và phần thưởng sẽ rất lớn.• Bạn giao tiếp tốt hơn vì bài viết dễ hiểu và trực tiếp hơn.• Bạn đọc bài sẽ hay hơn vì có ít hơn những từ thừa.• Bạn dễ thể hiện văn phong riêng hơn khi bạn viết những câu rắn rỏi.18. Công thức 20:20"Chỉ khi nào bạn đã hiểu những gì vừa nghe thấy thì bạn mới sẵn sàng đón nhận thông tin mới." (James Bamber, phóng viên đài phát thanh Ca na da, SRC)Một phần của công thức 20:20 đã được đề cập ở phần trên: hãy xem kỹ bài viết của mình xem có thể bỏ 20% những từ ngữ kém hiệu quả.Phần hai của công thức liên quan đến độ dài của câu. Nghiên cứu cho thấy có một điểm trong câu mà vượt qua ngưỡng đó người nghe cảm thấy khó xử lý thông tin mới. Do không nhìn thấy và không được đọc lại bài viết, người xem cần được thu nhận thông tin theo từng cụm nhỏ. Để hiểu các từ ngữ nghe được, người xem phải có những khoảng trống không có lời thuyết minh để xử lý thông tin.Những khoảng trống đó là những dấu chấm câu - đặc biệt là dấu chấm.Nếu giữa hai khoảng trống, câu của chúng ta quá dài, người xem bị nhồi quá nhiều thông tin và sẽ không đủ thời gian để xử lý.Cái ngưỡng đó là 20 từ ; vượt ngưỡng này,khả năng diễn giải của người xem bị đe doạ. (Chúng ta đang nói về cách viết bằng tiếng Anh. Còn tiếng Việt ??)Khái niệm này củng cố cho điều mà những người cầm bút trong ngành phát thanh và truyền hình đều biết: các từ ngữ ngắn trong câu ngắn có hiệu quả hơn các từ dài trong các câu dài.Chúng không chỉ dễ cho người nghe. Chúng còn dễ cả cho người đọc. Những câu ngắn đọc dễ hơn, nhất là trong lần đọc đầu tiên."Mặc dù hành khách vẫn mua vé và đặt chỗ ở các quầy bán vé, nhưng phát triển mạnh lại là công việc kinh doanh điện thoại và các nhà hoạch định chính sách đang điều tra xem có thể bán nhiều vé hơn qua các đại lý du lịch hay các công ty đường sắt có thể hoạt động như các hãng hàng không , nơi người ta thường đổi từ hãng hàng không này sang hãng hàng không khác."(78 chữ)Ví dụ gồm 78 chữ (tiếng Anh: 50 từ) này trích từ một phóng sự truyền hình của BBC đưa lên sóng làm:• Người xem khó hiểu.• Người đọc khó đọc.• Thậm chí, tác giả cũng khó đọc.Chúng ta chia câu này thành nhiều câu nhỏ và thêm các liên từ thì người xem , người đọc và tác giả đều thấy dễ chịu hơn."Hầu hết hành khách vẫn mua vé và đặt chỗ ở các quầy bán vé.Nhưng phát triển mạnh lại là công việc kinh doanh điện thoại.Hiện các nhà hoạch định chính sách đang điều tra xem có thể bán nhiều vé hơn qua các đại lý du lịch không.Hay các công ty đường sắt có thể hoạt động như các hãng hàng không?ở đó người ta thường đổi vé từ hãng hàng không này sang hãng hàng không khác."Hãy so sánh câu ban đầu của BBC với những ví dụ dưới đây :"Người Pháp trước đây đã chịu đựng những thứ này. Giờ cao điểm ở trung tâm Pa-ri, chuyến tàu chật cứng người . . . và một quả bom." (Paul Workman, CBC)" Bình minh.Và ánh mặt trời xuyên thủng màn đêm giá buốt thấu xương trên bình địa bên ngoài Ko-rem lại làm trỗi dậy cái đói triền miên. Ngày nay. Trong thế kỷ hai mươi. Nơi đây, theo những người công nhân ở chốn này, là chỗ gần nhất với địa ngục trần gian." (Michael Buerk, BBC , phóng sự về nạn đói ở Ê-tio-pi)"Chín giờ ba mươi sáng. Một ngày nữa lại đến mà không có chị. Tên chị là Evelyn . . ."Chúng ta đều biết cái đẹp và mạch lạc nằm trong sự đơn giản. Nhưng đó là một công việc không dễ.Khi còn là giám đốc của hãng tin United Press, Earl Johnson đã gửi một bản ghi nhớ cho nhân viên của hãng, kêu gọi hãy dùng:". . . nhiều dấu chấm và ít các từ phức tạp. Hãy viết cẩn thận câu dẫn: ngắn gọn và đơn giản. Rồi để câu dẫn đó giữ nhịp cho toàn bài."Chúng ta hãy xem Anna Maria Tremonti của hãng CBC thể hiện sự ngắn gọn và đơn giản trong đoạn đầu phóng sự về một vụ đánh bom xe buýt ở Je-ru-sa-lem."Họ nằm trong cái vỏ xe giống như những con búp bê vỡ. Những người công nhân. Những người lính. Những hành khách. Tất cả họ là nạn nhân không hề nghi ngờ về một vụ nổ mạnh đến nỗi chiếc xe buýt bị ném như một món đồ chơi."Trong cuốn Viết tin cho Truyền hình, Edward Bliss con và James L. Hoyt đưa ra lời khuyên sau:"Viết tin truyền hình có mục đích rõ ràng. Đó là nắm bắt các thành phần cơ bản của một câu chuyện và giải thích chúng bằng ngôn ngữ đơn giản và dễ hiểu với người xem."19. Chủ động hay bị động"Không bao giờ dùng thể bị động khi có thể dùng dạng chủ động." (George Arwell)Định nghĩa: Chủ động : chủ thể là người làm ra hành động.Bị động: chủ thể không làm ra hành động; hành động tác động lên chủ thể.So sánh:Mười người bị chết và hàng ngàn người bị mất nhà cửa trong trận động đất.Trận động đất đã cướp đi sinh mạng của mười người và làm hàng ngàn người mất nhà cửa.• Động từ ở thể chủ động nhấn mạnh người làm ra hành động.• Động từ ở thể bị động nhấn mạnh người chịu tác động của hành động.Hãy dùng những tiêu chí sau để quyết định dùng thể chủ động hay bị động:• Bối cảnh• Tầm quan trọng của người làm ra hành động và người chịu tác động.• Cấu trúc câu (xét cả về mặt hình ảnh)Nhìn chung, chủ động thì dễ hiểu và rõ ràng. Bị động là cách nói quanh co về điều gì đó. Nhưng xin đừng cứng nhắc. Cũng có lúc bạn nên dùng cấu trúc bị động:V/d: O.J. Simpson đã bị bắt.Động từ mạnhBạn hãy dùng các động từ mạnh để thể hiện hành động một cách mạnh mẽ, đậm đà. Hãy dành chút ít thời gian tìm các động từ lột tả "cái hồn" của hành động.Hãy hình dung một câu với hành động xoay quanh động từ "đi". Bây giờ các bạn hãy xem các động từ "đi" sau:Đi dạo, đi lại, đi bách bộ, đi đất, đi đời, đi đứng, đi vòng, đi lang thang, đi ngoài, đi guốc trong bụng, đi bước nữa, đi cổng sau . . . .Bạn vẫn chắc từ "đi" vẫn là động từ bạn muốn dùng đấy chứ?Peter McNelly tổng kết như sau trong một lớp học viết tin bài của hãng CBC."Chìa khoá để viết tốt hơn là dùng các động từ mạnh trong những câu khoẻ khoắn."Nguyên tắc chung:• Đặt chủ thể lên trước để có dạng chủ động.• Hãy dùng các động từ mạnh, tránh dùng tính từ.Ngôn ngữ của bạnCách chúng ta viết có thể giúp chúng ta đưa người xem vào cuộc . . . để chia sẻ thông tin hơn là thông báo đơn thuần.Bên cạnh đó chúng ta cũng có thể loại họ ra khỏi cuộc. Các cuộc thăm dò khán giả cho thấy người xem cảm thấy bị tách biệt khỏi các bản tin thời sự.Để đưa người xem vào cuộc, chúng ta dùng:• Ngôn ngữ đời thường.• Khẩu ngữ.• Những từ ngữ khiến khán giả trở thành người tham gia như :"Hãy mường tượng . . ."• Khoảng ngưng nghỉ (pause- để người xem có thời gian xử lý thông tin)Chúng ta loại người xem ra khi dùng:• Những ý nghĩ và cấu trúc phức tạp.• Lời bình dày đặc - tạo bức tường âm thanh. Chúng ta cố nhồi nhét thêm những từ ngữ vào cái phóng sự một phút rưỡi để rồi phải bỏ đi những khoảng ngưng nghỉ (pause) cần thiết cho người xem hiểu những từ ngữ đó.• Giả định người xem nhớ câu chuyện đang kể.• Văn phong "giảng đạo"-nói át người xem.• Biệt ngữ trong lĩnh vực chính trị, y học, thể thao, tội phạm.Một số từ ngữ chúng ta dùng trong báo chí, trên đài không bao giờ thấy ở ngoài đời. Xuất xứ của những từ ngữ đó không kém phần danh giá: đó là nhu cầu viết headline (tít) của người cầm bút muốn thể hiện những ý tưởng phức tạp với những dòng chữ lớn trong một không gian nhỏ nhất.Nguyên tắc 5 C.Tổ chức Southam đưa ra nguyên tắc này hướng dẫn cách viết cho các nhân viên.Clear (rõ ràng): dễ đọc, dễ nghe, cụ thể hơn chung chung, lô-gic.Correct(đúng): đương nhiên!Concise(súc tích): không có từ ngữ hay thông tin thừa, từ và câu ngắn, mọi từ đều mang nghĩa.Comprehensive: dễ hiểu, trả lời rõ ràng cho các câu hỏi: ai, cái gì, khi nào, ở đâu và tại sao.Considerate(ý tứ): đưa người xem vào cuộc, không loại họ ra; không dùng biệt ngữ không dùng từ, cụm từ nặng nề, lan man. Biết người mình nói chuyện và điều đó quyết định ngôn ngữ, giọng điệu, mức độ thân mật hay trang trọng.20.Quảng cáo và gợi mởGợi mở(Tease - trong tiếng Anh có nghĩa là chọc tức) phải:• Thu hút sự chú ý.• Tạo sự mong đợi. (Nếu câu chuyện được hiểu ngay từ gợi mở thì gợi mở đó quá thẳng thắn, rõ ràng!)• Đến với đông đảo người xem nhất (tăng sự cuốn hút và cá nhân hoá).• Tạo cấu trúc và sự gắn kết với bản tin (Bản tin chưa hết đâu . . .Hãy còn nhiều điều thú vị ở phía trước!)Chúng ta hãy cùng xem lời mời chào khán giả tiếp tục xem chương trình dưới đây:"Hãy ở lại với chúng tôi vì tiếp tục còn nhiều tin chính trị, ngay sau đây.""Hãy lán lại, chúng tôi sẽ tin thêm về vấn đề này trong giây lát.""Hãy lán lại, Chúng tôi vẫn còn các tin tức chính trị và sẽ tiếp tục những tin đó, ngay sau đây."(Nguồn: hãng truyền hình CBC)Nguyên tắc:• Dùng khẩu ngữ khi quảng cáo.• "Quý vị và các bạn" giúp đưa người xem vào cuộc hơn là loại họ ra.• Tránh đưa headlines (tin chính).• Chuyển tải những điều gợi mở.Không nhấn mạnh thời gian nghỉ(break) bằng cách bắt đầu với những từ ngữ dưới đây:• Sau ít phút nữa• Khi chúng tôi trở lại• Tiếp theo• Vẫn còn . . .Hãy nhấn mạnh những điều không thể bỏ qua bằng cách:• Bắt đầu như một lời dẫn tin.• Gợi sự tò mò của người xem. Tiếp đó mới đến các cụm từ như " Xin đừng bỏ đi . . ." hay "sau ít phút . . .".Có thể dùng các câu hỏi:Chúng sẽ thế nào? Quí vị và các bạn hãy tìm hiểu xem.Hãy gợi mở - quảng cáo, đừng kể.21. Hình cấyHình cấy là hình ảnh hiện phía trên vai người dẫn chương trình.• Đó là những headlines (tin chính) bằng hình ảnh. • Thường được thể hiện đậm. Chúng tạo bối cảnh cho người xem trước cả lời dẫn.• Là công cụ đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa hình ảnh và bài viết.Hãy hình dung những kẻ có vũ trang tấn công đoàn xe chở lương thực của hội Chữ Thập Đỏ và đánh cắp hàng cứu trợ:Hình cấy đậm nét nhất , đơn giản nhất và mang nhiều thông tin nhất là hình cận một chiến binh mang súng.Lời dẫn nào là phù hợp nhất?• Các quan chức Chữ Thập Đỏ cuối ngày hôm nay sẽ nhóm họp tại Genevơ để thảo luận các vấn đề khó khăn trong công tác phân phát đồ cứu trợ hiện nay cho những người mất nhà mất cửa và đói kém bởi cuộc chiến tranh ở Somali.• Tại Somali, các nhóm có vũ trang lại tấn công đoàn xe cứu trợ. Các quan chức Chữ Thập Đỏ sẽ gặp nhau tại Genevơ cuối ngày . . . .Lưu ý hình cấy giống như một headline(dòng tít tin chính). Nó thể hiện phần lớn nội dung của câu chuyện. Vì vậy không nên viết lời dẫn theo cách "gợi mở" nếu hình cấy đã tiết lộ bí mật.22. Đồ hoạ/bảng chữĐồ hoạ thường được dùng thể hiện bản đồ, trích dẫn hay tóm tắt các điểm chính của phóng sự. Quan trọng là luôn phải thể hiện chúng đơn giản. Hầu hết các bảng "điểm chính" bắt đầu với một tiêu đề, và sau đó là danh mục với những gạch đầu dòng.Đồ hoạ thứ hai trông xấu xí. Các dòng chữ không cân bằng, phong cách thể hiện không thống nhất, không có nhiều thông tin, và chắc chắn với một bảng như thế này , bài viết không khớp với các chữ trên màn hình.23.Viết theo hìnhTất cả các cuộc nghiên cứu về thói quen của người xem cho thấy khi hình ảnh trên màn hình nói về một điều, còn người phóng viên nói về một điều khác sẽ tạo ra sự lẫn lộn và xa lánh.Khi hình ảnh và âm thanh không khớp nhau thì hình ảnh luôn giành phần thắng.Chúng ta thường bị cuốn hút bởi hình ảnh hơn là lời thuyết minh.Nhưng chúng ta vẫn thường xây dựng phóng sự dựa trên những lời viết. Và như vậy chúng ta đã nô dịch hoá hình ảnh. Chúng chỉ được dùng để minh hoạ lời viết của chúng ta hơn là tự thể hiện ý nghĩa của chúng.Khi chúng ta viết với định hướng như vậy, hình ảnh phải thay đổi khi ý nghĩ (lời) thay đổi-cho dù hình ảnh có ý nghĩa hay không có nghĩa.Các trường đoạn hành động thích hợp bị bỏ đi. Hình ảnh trở nên thiếu gắn kết, ít sức mạnh và tùy tiện. Trường hợp tồi tệ nhất là khi mỗi danh từ làm chủ ngữ chính là tác nhân khởi sự các hình ảnh kèm theo nó. Hội chứng "như thấy ở đây"!Các trường đoạn cảnh chỉ là đoạn phim đèn chiếu (slide). Các hình ảnh được sắp đặt một cách ngẫu nhiên với ít hoặc không có sự liên tục.Cách khớp hình với lời có hiệu quả là trước tiên hãy hỏi "những hình ảnh này nói gì?. Hãy để các hình ảnh tự nói. Rồi dùng lời viết lấp các khoảng trống.Luôn tự hỏi:1. Những hình ảnh này nói gì?2. Những hình ảnh này giúp tôi nói gì?3. Những hình ảnh này buộc tôi nói gì?Những dòng trong bài viết phải hỗ trợ hình ảnh, nhấn mạnh, cung cấp bối cảnh, thu hút sự chú ý tới các chi tiết hay báo sự thay đổi hướng hành động.• Hình ảnh trả lời cho câu hỏi "Cái gì?"• Lời bình trả lời cho câu hỏi"Tại sao?" (bối cảnh/ý nghĩa)Người xem có thể thấy Cái gì đang xảy ra trên màn hình.Người xem muốn biết Tại sao nó lại xảy ra.Vì vậy ta không viết:Viên tướng bước ra khỏi máy bay để được đám đông tung hô chào đón.Hãy cho biết lý do tại sao chuyến thăm lại mang ý nghĩa quan trọng, tại sao đám đông lại tung hô chào đón. (chờ đợi viện trợ tài chính từ viên tướng này, hay chỉ là một nhúm những người ủng hộ ông ta.)Hãy để hình ảnh cung cấp phần MÔ Tả . Còn bạn hãy lo phần phát triển.Phóng viên của một đài truyền hình địa phương của BBC cần nhớ nguyên lý trên:"Như chúng ta thấy, vợ goá của Hanna, bà Wendy Hanna đầy nước mắt và than khóc u phiền khi Webster đi khỏi. Webster lên chiếc Ford Escort màu đỏ của mình và đi mất."Người xem muốn biết thêm các thông tin không thấy trên màn hình. Hãy lấy hình ảnh làm chỗ dựa để tìm bối cảnh , lời giải thích và phân tích phù hợp. Lời bình có vai trò khác nhau: Chúng có thể tạo không khí, tâm trạng; chúng có thể thu hút sự chú ý tới chi tiết mà mắt ta bỏ qua. Nhưng trên hết, lời có thể cho ý nghĩa. Hãy để âm thanh và hình ảnh đưa người xem tới địa điểm, rồi dùng lời chứng minh tại sao người xem lại phải đến địa điểm đó. Lời bình phải giúp người xem hiểu vấn đề.Charles Kuralt, một nhà báo kỳ cựu của hãng CBS, là hình mẫu của nhiều người cầm bút. Sau đây là nguyên tắc chỉ đạo của ông:"Tôi cho rằng không bao giờ viết một dòng mà không biết chính xác hình ảnh , nên khi bài viết hoàn thành thì ít nhất câu chuyện đã được dựng trong đầu tôi.Hãy viết những điều bổ xung vào những kinh nghiệm của người xem khi thấy hình ảnh đó, nhưng khi bạn đủ can đảm giữ im lặng thì hãy để hình ảnh kể câu chuyện. Hãy giành cho khán giả thời gian cảm thấy điều gì đó."Một trong các nhà sản xuất truyền hình lão luyện trong việc khớp hình với lời là Bob Dotson, nhân viên của hãng truyền hình NBC, Mỹ. Quan hệ của ông với hình ảnh được tổng kết trong lời khuyên dưới đây:"Hãy viết hình ảnh trước."Trước khi Bob Dotson bắt đầu viết, hoặc hình ảnh hoặc lời bình, ông dành thời gian đề ra cam kết của mình. Đó là một cách khác để xác định trọng tâm. Dotson xác định cam kết trong chỉ một câu, thể hiện điều tác giả muốn khán giả ghi nhớ qua phóng sự được xem. Dotson nhấn mạnh cam kết đó phải là một câu trọn vẹn, có chủ ngữ, vị ngữ và bổ ngữ.Sau rồi câu chuyện của ông xoay quanh một cấu trúc đơn giản sau: Mở đầuHình ảnh mạnh dẫn dắt vào câu chuyện .GiữaBa đến năm điểm chính, mỗi điểm đều được hình ảnh làm sáng tỏ.Phần kếtMột kết thúc mạnh mẽ được chuẩn bị từ trong câu chuyện. "Là một người cầm bút, hãy nghiêm khắc với bản thân mình. Không nói điều gì trong bài viết mà người xem đã biết hay những gì mà hình đã thể hiện một cách hùng hồn."Trong bài viết của mình, Dotson thường dùng những câu đơn và ngắn. Ông cũng thường dùng các trích đoạn phỏng vấn ngắn.Lưu ý các hình ảnh mạnhMột số hình ảnh (trẻ con chết đói, thương vong) mạnh mẽ đến mức cuốn hút toàn bộ sự chú ý của khán giả, mà hoàn toàn không cần đến lời giải thích.Tâm trí con người luôn trở đi trở lại giữa lời nói và hình ảnh.• Đừng đưa nhiều thông tin cụ thể trên những hình ảnh mạnh . . . Lời bình viết ở mức tối thiểu và chung chung.• Dùng nhiều hình ảnh chung chung hơn nếu bạn phải truyền tải khối lượng thông tin lớn. Nên tránh dùng các tính từ trong khi viết. Nếu chúng ta khảo sát (hiện trường) kỹ lưỡng, và chọn từ chính xác hơn, chúng ta có thể bỏ qua tính từ.Một số phóng viên phải dùng các tính từ chẳng qua là để hâm nóng bài viết nhạt nhẽo tẻ ngắt của mình.24.Sự hùng biện của im lặng"Khó nhất là nghệ thuật tạo khoảng lặng." (Martin Bell, BBC)"Người xem thường chú ý tới các trường đoạn im lặng hơn là tới các đoạn có đối thoại." (Edward Dymtryk).Tạm ngưng (pause) là một trong những vũ khí mạnh nhất của chúng ta. Nhưng chúng ta lại dùng chúng quá ít.Tạm ngưng để:• Hiểu• Làm sáng tỏ• Biểu diễn(Có một nguyên tắc cơ bản: anh không thể biểu diễn nếu anh không hít thở.)• Tạm ngưng (dấu chấm, phẩy) cho phép bạn trình bày bài viết chứ không phải nín thở lướt nhanh qua nó để tìm bình thở ô xy.• Tạm ngưng giúp chúng ta thấy những nơi cần nhấn mạnh.• Tạm ngưng là những chỗ được nhấn mạnh: lưỡng lự trước hoặc sau những từ chính. Đó là một công cụ thể hiện mạnh mẽ.Không ai hiểu nhịp đi và ngưng nghỉ hơn các diễn viên và những người thầy của họ. Patsy Rodenburg là người hướng dẫn luyện giọng và biểu diễn. Bà làm việc ở Anh, Mỹ và nhà hát Stratphord Festival ở Ontario:"Tạm ngưng (pause) và im lặng cho từ ngữ một khoảng trống cần thiết để vọng lại. Và ý nghĩa của chúng ở chính trong tiếng vọng đó."Tạo khoảng lặngCó lúc nào tránh khỏi phải viết không? Hãy hỏi xem ai là người kể chuyện hay hơn:• Người phóng viên?• Hình ảnh thực/phỏng vấn?Bob Dotson của hãng truyền hình NBC biện hộ cho những khoảng lặng như sau:"Thỉnh thoảng hãy ngừng viết và để hai ba giây hay nhiều hành động hấp dẫn diễn ra mà không có lơì thuyết minh. Đối với một nhà văn, không gì khó hơn việc tạo khoảng lặng. Đối với người xem, đôi khi không gì hùng biện hơn khoảng lặng."Phóng viên BBC Kate Adie bắt đầu phóng sự từ Liên bang Nam tư cũ như sau:"Đây là Srebrenica sáng sớm nay . . ."Sau đó chị để khán giả xem 21 giây-hấp thụ và hiểu-nỗi sợ hãi khủng khiếp của những người phụ nữ và trẻ em chen chúc giành nhau một chỗ trên đoàn xe rời khỏi thành phố đang bị bao vây. Bài viết tiếp tục:"Đói khát . . . bệnh tật . . . thương vong . . . sợ bị trúng pháo và bị bắn lần nữa."Các quan chức Liên hiệp quốc không ngăn cản nổi những người đang cố chạy khỏi đây."39 chữ trong 39 giây. 21 giây hình ảnh thực.25. Văn phong"Người ta nghĩ rằng tôi có thể dạy họ về văn phong. Nó là cái gì. Có điều gì muốn nói: hãy nói ra một cách rõ ràng. Đó là bí quyết duy nhất của văn phong." (Mathew Arnold)Phát triển văn phong riêng không phải là chuyện lớn. Bạn không cần phải làm gì nhiều nhặn. Thực tế, tất cả điều bạn cần làm là trung thực với bản thân mình.Có nghĩa là thực sự quan tâm đến những gì bạn viết và thực sự muốn chia sẻ những phát hiện của bạn với những người khác. Charles Kuralt của hãng CBS đã tổng kết như sau:" Viết giỏi xuất phát từ sự tò mò quá đỗi (consummate) và sự quan sát tinh tế . . . và từ sự đồng cảm bẩm sinh với con người và điều kiện của con người."Và Martn Bell, nhà báo kỳ cựu của BBC đã làm nổ ra một cuộc tranh luận khi ông tóm tắt quan điểm của mình:"Trong công việc làm tin tức, không phải sự dính líu mà chính sự thờ ơ tạo ra những thói quen xấu. Làm báo giỏi là làm báo với sự gắn bó. Không chỉ hiểu mà còn phải quan tâm." John DeTarsio, một nhà báo ảnh đoạt giải, thường giảng dạy về báo hình tại hãng truyền hình CBC. Ông đưa ra công thức 10 điểm trong nghệ thuật kể chuyện - có văn phong. Sau đây là 2 trong số đó:"Hãy làm với lòng say mê. Bạn hãy gắn những từ ngữ được dùng vào trái tim mình. Lòng say mê là sự khác biệt giữa Michael Jordan và các cầu thủ còn lại trong giải bóng rổ nhà nghề Mỹ NBA.Hãy kể cho chúng tôi nghe câu chuyện. Đó là công việc của các bạn . . . Nhưng đừng quên tạo cho chúng tôi một cảm giác - hạnh phúc, phát điên, buồn, vui sướng, thích thú. Các bạn có thể kể tất cả sự thực, nhưng nếu chúng tôi không cảm thấy gì, thì chúng tôi cũng chẳng nhớ điều gì."Nhưng khi các bạn tìm kiếm văn phong riêng, những gợi ý sau đây sẽ có ích nếu bạn:• Tìm trọng tâm trong những suy nghĩ của bạn và định hướng phát triển (cấu trúc).• Viết sạch và đơn giản - không rườm rà.• Loại bỏ các câu nói rập khuôn, biệt ngữ và các cụm từ quen thuộc.• Nhấn mạnh bằng các động từ chứ không dùng tính từ.• Thư giãn; cởi bỏ nghi thức.• Nghĩ tới một người bạn - nghĩ cách chia sẻ với anh ta, chứ không bảo.• Viết cho tai nghe. Thử nói ra những từ ngữ từ miệng bạn trước khi viết chúng ra giấy.Trước tiên, hãy tiến hành thử nghiệm "Tôi có nói điều này với bạn bè không?". Trong một lớp học, một phóng viên (rất có kinh nghiệm) được yêu cầu viết một bài ngắn. Rồi người ta hỏi anh ta có dùng những lời lẽ như anh đã viết khi nói với ai đó mà anh ta yêu mến không. Câu trả lời của anh ta là "Tất nhiên là không .. ."Nếu chúng ta không muốn nói điều gì với một người bạn thì đừng nói điều đó với người xem.26. Tầm quan trọng của việc viết lại"Không có viết hay mà chỉ có viết lại hay." (Mark Twain-nhà văn Anh)Ngắn gọn và rõ ràng là những giải thưởng khó. Tất nhiên, chúng ta may mắn nếu bản thảo đầu tiên không cần phải sửa đổi. Hầu hết các nhà văn đều thừa nhận rằng bản thảo đầu tiên chỉ là điểm trung chuyển trong một cuộc hành trình 3 giai đoạn.1. Trước khi viếtĐây là giai đoạn lập kế hoạch sống còn. Xác định trọng tâm và kết cấu. Sẽ dễ dàng hơn nhiều nếu câu chuyện đã được xác định, các ý nghĩ được ghép nối và đề cương đã được xây dựng.2. Viết bàiViết ra các từ ngữ. Thử nghiệm chúng. Đối với các nhà phát thanh truyền hình, kiểm tra xem các từ đọc lên cùng với nhau có được không. Chúng có trôi chảy hay va nhau kêu chói tai?3. Viết lạiĐây là quá trình trau chuốt. Chúng ta xem xét cẩn thận các từ ngữ được dùng. Từ đó có chính xác không? Nó có phải là từ mạnh nhất cho mục đích đó chưa? Từ đó thực sự có hiệu quả trong câu chưa?27. Kết nối với khán giả"Cách duy nhất để có cảm giác từ chiếc vô tuyến nhà bạn là bạn chạm vào nó khi tay ướt." (Larry Gelbart).Danh sách các sự kiện bản thân nó chẳng có mấy ý nghĩa - chúng ta phải liên hệ chúng với kinh nghiệm của người xem để họ hiểu.Để người xem kết nối với câu chuyện, họ cần có ý thức chia sẻ kinh nghiệm.Các sự kiện không tác động đến con người cho đến khi họ có thể diễn giải chúng và liên hệ chúng với kinh nghiệm cá nhân.• Mưa 150mm một đêm là một sự kiện.• Nước đổ ào ào vào nhà và phá hỏng những tấm thảm và đồ gỗ trị giá hàng ngàn đô la là một kinh nghiệm chúng ta có thể liên hệ.Nhiều tin bài truyền hình không tác động đến chúng ta và không làm cho chúng ta phải đáp lại vì chúng xa vời, bị bớt xén.Chúng đưa đến cho chúng ta những sự thật nhưng không lôi kéo sự chú ý của chúng ta.• Truyền hình có khả năng cho người xem cảm giác là họ có mặt ở đó, họ được trải qua sự kiện đó.• Chúng ta rất thường xuyên phủ nhận khả năng đó. Cách chúng ta trình bày, viết và đọc câu chuyện, trên thực tế, đã làm người xem xa lánh những sự kiện xảy ra.• Chúng ta làm tin theo công thức và đôi khi tất cả các tin bài nghe na ná như nhau. Đừng ngại làm người xem ngạc nhiên với các dùng từ của bạn - giống như Bob Dotson đã làm với câu sau trong phóng sự của anh:"Bạn có thể ngửi thấy đường đi của bão trước khi trông thấy nó."Ray Farkas đã giành nhiều giải thưởng quốc tế về văn phong kể chuyện. Ông lo rằng truyền hình đang thất bại trong việc truyền tải cảm xúc và bối cảnh - một mặt vô cùng mạnh của phương tiện truyền thông này."Nó trở thành 1 công thức: rộng, trung, cận, cảnh quay ngập lụt từ máy bay trực thăng, zoom vào bà mẹ đang khóc. Bám chặt những con số và sự minh hoạ mà quên đi những hình ảnh cùng cuộc sống trong nó."Ray Farkas đã phát triển lập luận này tại một lớp học ở Oklahoma, Mỹ năm 1977 do Hiệp hội báo ảnh quốc gia NPPA tổ chức."Chúng ta cần đặt lòng tin vào khán giả, đừng chiếu cố họ. Chúng ta thuyết phục làm họ ngẩn ngơ, rồi thông tin khiến họ đứng tim. Beethoven và ban nhạc BeeGees và Brinkley cho ngưòi xem cơ hội được tưởng tượng. Còn chúng ta chẳng hề đặt lòng tin vào họ."Chúng ta bảo họ mọi thứ - vâng, mọi thứ. Nhưng chúng ta không bao giờ để họ nghe thấy, cảm thấy. Chúng ta vẫn sợ khoảng trống, sợ sự im lặng, sợ tiếng sột soạt của tờ giấy và tiếng động nền của căn phòng."Chúng ta sợ những hình ảnh buộc ta phải nhìn, phải nheo mắt và nói : tôi có thấy những gì tôi cho là tôi đã nhìn thấy, có nghe thấy những gì tôi nghĩ là tôi đã nghe thấy? Chúng ta sống trong sự sợ hãi rằng chúng ta đã bỏ sót lời nói của ông thị trưởng , của OJ *.Và kết quả là chúng ta đánh mất cái mà truyền hình và chỉ có truyền hình mới có thể truyền tải: đó là cảm giác , là cảm xúc và cuối cùng, là sự hiểu biết - Chỉ có truyền hình mới đưa chúng ta đến nơi mà từ ngữ không thể nào làm được."(* O.J. Simpson-cầu thủ bóng chày nổi tiếng của Mỹ- bị buộc tội giết vợ, nhưng sau đó được tha bổng vì không đủ bằng chứng. Người dịch.)28. Hiệu đínhBạn đừng sợ bài bạn bị hiệu đính (duyệt bài). Hầu như phóng viên nào cũng phải như vậy, ngay cả ở hãng truyền hình CBC và các đài truyền hình ở Mỹ.Đây là một công việc mang tính xây dựng, và sau hiệu đính, bài của bạn sẽ hay hơn , giành một chỗ lý tưởng hơn trong chương trình.Một vài gợi ý nhỏ để công việc hiệu đính không "đau đớn":• Chuẩn bị sẵn lời dẫn nháp (Nếu bạn không có họ sẽ bắt bạn nhồi nhiều thứ hơn vào chương trình của bạn.)• Đừng tỏ ra ta là chủ nhân; câu chuyện chưa xong và vẫn có thể viết hay hơn.• Đừng cảm thấy bị xúc phạm: có thể vẫn cần thay đổi để phù hợp với văn phong của Đài.• Đưa nguyên văn các trích đoạn phỏng vấn.• Đánh dấu rõ ràng những chỗ có tiếng động tự nhiên tốt.• Mang theo những ghi chép của bạn.• Cố gắng đưa người hiệu đính vào phòng dựng để xem/nghe tại sao lại cần bỏ đi những từ ngữ bị thêm vào.29. Cách đọc tin bài"Khi viết cho phát thanh, truyền hình, bạn viết để nói với người nghe, chứ không phải đọc cho họ." (Brad Wooodward, Viết tin cho phát thanh, 1986)"Người xem thường quen với hai thứ: đọc ngôn ngữ viết và nghe ngôn ngữ nói. Nhưng người xem không quen nghe phóng viên nói ngôn ngữ viết. Thế nhưng đó lại là cái chuẩn mà chúng ta rất thường gặp trong báo nói." (James Bamber, Đài phát thanh Canada. Khoá học về cách kể chuyện tại Montreal, năm 1991)Lời bình được nói ra như thế nào cũng quan trọng như nói cái gì.Khi bạn vào phòng đọc hay phòng dựng, hãy tưởng tượng xem bạn sẽ trình diễn bài viết của bạn như thế nào. Vâng, đúng là vậy và phải là một màn trình diễn.Ai cũng có thể đọc to những trang in. ở đây đòi hỏi một tài năng hiếm có để thấm nhuần ý nghĩa và cấu trúc của những câu nói và trình bày một cách sinh động cho người nghe. Nó được truyền đạt như thể chia sẻ ý nghĩ với họ, hơn là đọc lên những lời bình đó.Màn biểu diễn bắt đầu ngay từ khi ngón tay bạn đánh những từ đầu tiên. Cho nên hãy tập cho mình thói quen đọc to những lời mà bạn nghĩ và viết. Phòng tin không thể giống như phòng đọc trong các thư viện công cộng . Các phóng viên nói họ không muốn làm phiền các đồng nghiệp khi phải thử đọc to những từ viết ra. Hay có thể là họ hơi nhút nhát.Nhưng có lẽ là rồ dại nếu đợi đến khi đèn đỏ được bật lên, giờ lên hình đã đến, và người dựng băng bực mình phát hiện thấy lời bình đọc không trôi chảy như bạn nghĩ.Joe Schlesinger của hãng truyền hình CBC là một ví dụ điển hình của việc tập đọc trước những tin bài của mình. Và người ta thường bình luận về phong cách truyền đạt thư thái của ông.Một vài điểm lưu ý khi trình diễn tin bài:• Luôn nhấn mạnh những thông tin mới.• Hít thở ở cuối mỗi câu.• Không chỉ đọc trơn tru mà hãy tìm cảm xúc và ý nghĩa.• Đánh dấu những đoạn cần nhấn mạnh trong văn bản .30. Đặc quyền của người viết• Dùng động từ ở thể chủ động cho bài viết mạnh mẽ (và ngắn hơn).• Tránh tình trạng thừa thãi từ/cụm từ: 20% số từ trong vài bài viết không đáng giữ.• Nói chung, viết câu ngắn (nhớ ngưỡng 20 từ trong một câu: (lời khuyên này áp dụng với cách viết bằng tiếng Anh! Còn tiếng Việt??người dịch).• Độc đáo. Câu nói rập khuôn = đồ cũ; cliché = second hand)• Các từ ngữ có trôi chảy không? Lời bài viết có thể đọc to được không? Viết khẩu ngữ, không viết văn viết.• Khi viết, lưu ý các đoạn ngưng nghỉ (pauses) -giúp người xem hiểu câu chuyện.• Không dùng biệt ngữ (phương ngữ).• Trình bày các ý đơn giản.• Viết câu ngắn.• Tạo tầng, lớp thông tin.• Các ý nghĩ tiến triển lô gíc.• Kể chi tiết tạo ảnh hưởng, kết cấu.• Văn phong phù hợp/tạo dựng tâm trạng/không khí bản tin.• Không đảo trật tự của từ: gây khó hiểu.Bản liệt kê(checklist)• Có cảm thấy thích hợp không?• Có dễ đọc không?• Nghe có thích hợp không?• Các động từ đã đủ mạnh chưa?• Câu nhìn chung đã ngắn chưa?• Có từ nào thừa không?• Có đủ dấu chấm và phẩy chưa?• Có thể bỏ đi chỗ (phần) nào?• Tôi hiểu rồi, nhưng còn người xem chỉ nghe/xem câu chuyện lần đầu và một lần duy nhất thì sao nhỉ?31. Công việc cần làm lúc rỗi rãi• Trả lại các tài liệu đã mượn.• Gửi băng chương trình ( copy oph tape) mà bạn đã hứa với cơ sở.• Ghi tên và số diện thoại trong sổ liên lạc với cơ sở.• Cất giữ ghi chép của mình cẩn thận để có dịp dùng đến.• Giữ các mối liên hệ - câu chuyện tiếp theo có thể còn hay hơn.32. Tác giảNeil Everton là đạo diễn (producer) thời sự truyền hình từng làm việc tại Đông Nam á, Aphganixtan, châu Phi và Băng-la-đét. Trong thời gian xảy ra chiến tranh vùng Vịnh,ông đã có mặt tại I rắc, I xraen và Gióoc-đan -ni, và đã nhiều lần tới Liên xô; một trong những lần đó, ông đã đưa tin về cuộc đảo chính lật đổ Goóc-ba-chốp.Ông bắt đầu học nghề làm báo với tư cách là phóng viên các tờ báo tuần và báo buổi tối ở Anh. Ông làm phóng viên của hãng BBC tại một đài phát thanh địa phương, và sau đó làm đạo diễn phát thanh. Sau 3 năm làm biên tập bản tin thời sự của đài phát thanh, ông chuyển sang làm truyền hình - đầu tiên làm chuyên đề và sau sang làm tin.Hiện nay, ông làm công tác tư vấn và giảng dạy về truyền hình và phát thanh và nhà báo tự do ở Nova Scotia, Ca-na-đa. Ông chú trọng vào việc dạy viết tin tức và sản xuất video. Ông cũng giúp hãng CBS phát triển các chương trình đào tạo đa năng và ông còn là giảng viên cao cấp của Ban đào tạo báo chí của hãng BBC. Ông làm việc cho hãng CBC ở Ca-na-đa, BBC và Quỹ Reuters ở vương quốc Anh.33. PHụ LụC i. *(* Phần phụ lục là ghi chép tại lớp học Kỹ thuật truyền hình do Quỹ Reuters tổ chức tại Hà nội, 19 - 23/11/2001. Người dịch.)viết lời dẫn- Writing intros1. Summary (brieph): tóm tắt (ngắn)2. Preparation : chuẩn bị cho người nghe: (background)3. Context(sometimes):bối cảnh(thỉnh thoảng)4. Tease: gợi mở khiến người nghe muốn biết thêm.5. Sell: thuyết phục người xem bài của bạn đáng xem.6. Link: nối các phần của một chương trình thời sự dài.7. Accommodation: điều chỉnh, thích nghi (con số, dữ liệu. . . có thể thay đổi).xáC ĐịNH TRọNG TÂM CÂU CHUYệN (FOCUS)Trọng tâm phải trả lời được các câu hỏi:1.Ai? Who?2. Làm gì? What?3. Tại sao? Why?Không nên có quá nhiều trọng tâm(phocus) trong 1 câu chuyện.PHụ LụC ii. Dựng"Dựng là công việc sáng tạo nhất trong sản xuất truyền hình." (Bart Noonan, lớp kỹ thuật truyền hình của Reuters, Hà nội, 19 - 23/11/2001)Có ba phương pháp dựng:1. Say Dog, See Dog.(đọc trước, dựng sau)2. See Dog, Say Dog. (dựng trước, đọc sau)3. Brick by Brick. (Dựng lần lượt theo lô-gic của câu chuyện kể bằng hình ảnh.) "Dựng được định nghĩa đơn giản là quá trình chọn lọc, sắp xếp, định thời gian và trình bày."Chọn lọc• Hình ảnh "biết nói", âm thanh.• Thời sự• Trường đoạn• Phỏng vấn mạnhSắp xếp• Trình tự lô-gic• Mở bài mạnh• Thân bài có ý nghĩa• Kết ấn tượngĐịnh thời gian (Timing)• Tạo nhịp phù hợp cho câu chuyện• Điều chỉnh hình ảnh và âm thanh để tạo ảnh hưởng tối đa.• Giữ độ dài thích hợp cho hình ảnh, âm thanh và phỏng vấn trên màn hình.Trình bày• Hình ảnh và âm thanh hiệu quả về mặt "cơ học" (không nhảy hình, v.v. . .)• Tiếng và hình không đối chọi nhau.• Tạm ngưng(pauses) để người xem hiểuChuẩn bị trước khi dựng• Băng, hộp đã dán nhãn• Danh mục cảnh đã ghi mã thời gian TC• Tư liệu• Đồ hoạ, âm nhạc• Nắm được câu chuyện• Số lần lên bảng chữ• Trao đổi trọng tâm câu chuyện với người dựng."Mội khi dựng hai hình ảnh với nhau, ta tạo ra trong tâm trí người xem một hình ảnh thứ ba .""Dựng tốt có thể cứu một thước phim xấu nhưng dựng dở sẽ làm hỏng những thước phim tuyệt vời." (Tục ngữ cổ).Khi dựng hình, không:• Dùng hình xấu• Dùng cảnh đệm vô nghĩa• Dùng các cảnh không giúp câu chuyện tiến triển.• Dùng các cảnh mô tả quá trình("process shots")khi bạn có thể kể câu chuyện.• Dựng theo số (giây)• Chọn cảnh tình cờ, hãy lấy phần tinh tuý của cảnh.• Dựng nhẩy hình• Cắt vào & ra chuyển động của máy• Căt trước lúc hành động kết thúc.• Dựng cảnh máy lấy lại khuôn hình.Khi dựng tiếng (âm thanh), không:• Dùng âm thanh kém chất lượng.• Để các kênh tiếng im lặng.• để âm thanh tự nhiên to hơn lời bình.• để mức âm thanh dao động hỗn loạn.• kích tiếng nền (ambient sound).• Dựng âm thanh vào ra đột ngột. (cần vuốt tiếng vào, ra)• Lấp đầy tin bài bằng lời bình, hãy ngưng nghỉ (Pause)Muốn có tiết tấu nhanh, ta dựng:• Chuyển động vào khuôn hình• Chuyển động ra khỏi khuôn hình• Chuyển động trong khuôn hình• Với tiếng động tự nhiên ngắn, sắc ở đầu và cuối cảnh.• Nhịp của âm thanh tự nhiên và cắt hình theo âm thanh.• Cảnh ngắn.Muốn có tiết tấu chậm, ta dựng:• Trứơc lúc bắt đầu hànhđộng (rất hiệu quả khi chuyển cảnh.)• Sau lúc hành động hoàn thành. (không cắt trước lúc hành động hoàn thành)• Cảnh không có chuyểnđộng .(pause- tạm ngưng để người xem hiểu.)• Các cảnh dài.