Ebook Tuyển tập câu hỏi định tính vật lý

257. Kh«ng. Do hiÖn t−îng nhiÔm ®iÖn do h−ëng øng, qu¶ cÇu cã thÓ kh«ng tÝch ®iÖn mµ vÉn bÞ hót. 258. Khi n¹p ®iÖn cho ¾c qui, n−íc bÞ ph©n tÝch thµnh hi®r« vµ oxi, cßn axit kh«ng ®æi, do ®ã nång ®é dung dÞch t¨ng dÇn, l−îng n−íc gi¶m dÇn, kh«ng nh÷ng dung dÞch cµng trë nªn ®Ëm ®Æc h¬n cã h¹i cho ¾c qui mµ c¸c cùc l¹i kh«ng ®−îc nhóng ngËp hÕt trong dung dÞch, kh¶ n¨ng tÝch ®iÖn sÏ gi¶m. V× vËy khi sö dông ¾c qui cÇn kiÓm tra møc dung dÞch ®Ó ®æ thªm n−íc cho kÞp thêi. 259. Khi ®ãng dßng ®iÖn cao thÕ, trªn l«ng chim xuÊt hiÖn c¸c ®iÖn tÝch tÜnh ®iÖn, do ®ã l«ng chim dùng ®øng lªn vµ t¸ch ra. §iÒu ®ã lµm chim sî vµ bay khái d©y ®iÖn. 260. Cã. Thuû tinh kh«ng ph¶i bao giê còng c¸ch ®iÖn. ë tr¹ng th¸i bÞ ®èt nãng (Kho¶ng 3000C) th× nã trë thµnh chÊt dÉn ®iÖn. 261. Khi m¾c ampe kÕ, ®iÖn trë cña m¹ch t¨ng lªn mét l−îng b»ng ®iÖn trë cña ampe kÕ, vµ dßng ®iÖn t−¬ng øng gi¶m xuèng. V× ampe kÕ thø hai chØ dßng ®iÖn lín h¬n nªn ®iÖn trë cña nã bÐ h¬n ®iÖn trë cña ampe kÕ thø nhÊt. 262. M¾c nèi tiÕp hai v«n kÕ vµ lÊy tæng sè chØ cña c¶ hai v«n kÕ. 263. §Ìn kh«ng s¸ng. V× víi c¸ch m¾c nh− vËy th× hÇu nh− toµn bé hiÖu ®iÖn thÕ ®−îc ®Æt vµo v«n kÕ. §iÖn trë cña v«n kÕ th«ng th−êng lµ lín h¬n cña ®Ìn. 264. Trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng ®iÖn rÊt lín ( Thùc tÕ lµ ®o¶n m¹ch v× ®iÖn trë cña ampe kÕ rÊt nhá ) lµm háng ampe kÕ (Thang chia ®é bÞ sai hoÆc cuén d©y bÞ ch¸y ). 265. Do lµm l¹nh d©y dÉn nªn ®iÖn trë cña nã gi¶m vµ dßng ®iÖn t¨ng. Nguyễn Quang Đông 78 266. Sù næ cÇu ch× lµ sù ch¶y d©y ch×. Trong tr¹ng th¸i láng, do søc c¨ng bÒ mÆt nªn c¸c mót d©y ch× cã d¹ng qu¶ cÇu nhá. 267. Cã thÓ. D−íi t¸c dông cña ngo¹i lùc cã nguån gèc kh«ng ph¶i lµ ®iÖn. 268. Khi do¶n m¹ch. 269. V× trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, kh«ng khÝ lµ chÊt c¸ch ®iÖn. 270. B»ng kh«ng. V× lùc t¸c dông lªn electron lu«n vu«ng gãc víi ®é dÞch chuyÓn cña nã. 271. BÊt k× m¹ch ®iÖn nµo dï ®¬n gi¶n ®Õn ®©u ch¨ng n÷a vÉn cã mét ®iÖn trë R, mét ®iÖn dung C vµ mét ®é tù c¶m L. Khi ®ãng ng¾t m¹ch ®iÖn, trªn m¹ch ®Òu xuÊt hiÖn mét dao ®éng ®iÖn tõ cao tÇn t¾t dÇn vµ mét sãng ®iÖn tõ t¾t dÇn kh¸ nhanh (gäi lµ xung sãng). Xung sãng nµy t¸c ®éng vµo ¡ng ten cña m¸y thu t¹o nªn tiÕng "xÑt" trong m¸y. 272. Trong n−íc giÕng bao giê còng cã nh÷ng t¹p chÊt, ®Æc biÖt lµ muèi hoµ tan, do sù ph©n li muèi thµnh nh÷ng ion d−¬ng vµ ©m, chóng trë thµnh c¸c h¹t mang ®iÖn vµ t¹o thµnh dßng ®iÖn trong n−íc. Dßng ®iÖn nµy g©y ra t¸c dông nhiÖt, lµm n−íc nãng vµ s«i ®−îc. N−íc hµng ngµy uèng lu«n cã chÊt muèi kho¸ng, cã t¸c dông tèt cho sù tiªu ho¸. NÕu ®un n−íc theo kiÓu trªn c¸c ion tíi 2 b¶n kim lo¹i sÏ b¸m vµo ®ã vµ kh«ng trë l¹i dung dÞch n÷a, nghÜa lµ n−íc trë nªn nghÌo chÊt hoµ tan uèng vµo kh«ng gióp g× cho sù tiªu ho¸. Nãi chung kh«ng nªn uèng n−íc ®un s«i theo kiÓu nµy. 273. Khi dông cô ®iÖn bÞ ch¹m m¸t th× ë mét trong hai ®Çu m¹ch ®iÖn trong dông cô ®· cã mét chç c¸ch ®iÖn kh«ng tèt, lµm cho ®Çu ®ã bÞ nèi t¾t víi vá m¸y. Khi c¾m phÝch c¾m vµo æ ®iÖn, nÕu chÝnh ®Çu Êy ®−îc nèi víi d©y nãng th× ch¹m tay vµo vá ta sÏ bÞ giËt. NÕu ®æi ®Çu phÝch, chç ch¹m m¸t nèi víi d©y nguéi, th× khi ch¹m vµo vá m¸y ta kh«ng bÞ giËt. Tuy nhiªn, biÖn ph¸p an toµn nhÊt lµ ta nªn söa ngay sau ®ã. 274. Ti vi lóc ho¹t ®éng cÇn cã mét hiÖu ®iÖn thÕ rÊt cao (hµng v¹n v«n). Trong ti vi cã rÊt nhiÒu tô ®iÖn, mét sè tô ®−îc m¾c vµo hiÖu ®iÖn thÕ cao ®ã. Nguyễn Quang Đông 79 Khi t¾t m¸y c¸c tô vÉn cßn tÝch ®iÖn trong mét thêi gian kh¸ l©u. NÕu ®ông vµo chóng trong ®iÒu kiÖn ch©n nèi ®Êt, ®iÖn tÝch cña tô sÏ phãng qua ng−êi xuèng ®Êt. §iÖn tÝch cña tô kh«ng lín nh−ng thêi gian phãng ®iÖn rÊt nhanh, dßng ®iÖn qua ng−êi cã thÓ cã c−êng ®é ®ñ lín ®Ó lµm nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng. §Ó an toµn khi më ti vi ®Ó söa, nh÷ng ng−êi thî th−êng nèi ®Êt cho c¸c b¶n tô. 275. C¸c dông cô sö dông dßng ®iÖn xoay chiÒu ®Òu cã chung ®Æc ®iÓm gièng nhau: Hai cùc cña mçi dông cô cø lÇn l−ît d−¬ng råi l¹i ©m liªn tôc, nªn ta kh«ng cÇn ph¶i quan t©m ®Õn thø tù nµy mµ muèn c¾m xu«i ng−îc thÕ nµo còng ®−îc. 276.V× khi ®ãng c«ng t¾c, c¸c electron tù do cã s½n ë mäi chç trong d©y dÉn nhËn ®−îc tÝn hiÖu gÇn nh− cïng mét lóc vµ hÇu nh− ®ång lo¹t chuyÓn ®éng cã h−íng. 277. Ng−êi ë Th¸i Nguyªn nghe thÊy tiÕng h¸t tr−íc. 278. C¸c h¹t tÝch ®iÖn chuyÓn ®éng trong tõ tr−êng sÏ bÞ lÖch ®i. Dïng quy t¾c bµn tay tr¸i sÏ x¸c ®Þnh ®−îc h−íng cña c¸c ®−êng c¶m øng tõ, tõ ®ã x¸c dÞnh ®−îc c¸c cùc cña nam ch©m. 279. HiÖn t−îng ®o¶n m¹ch x¶y ra khi nèi hai cùc cña nguån ®iÖn b»ng d©y dÉn cã ®iÖn trë rÊt nhá. Khi hiÖn t−îng nµy x¶y ra, dßng ®iÖn ch¹y trong m¹ch kÝn cã c−êng ®é lín sÏ lµm háng nguån ®iÖn, d©y sÏ nãng m¹nh cã thÓ g©y ch¸y, báng. §Ó tr¸nh hiÖn t−îng nµy x¶y ra, ph¶i sö dông cÇu ch× ®óng ®Þnh møc hoÆc sö dông c«ng t¾c (cÇu dao) tù ®éng ng¾t m¹ch khi c−êng ®é dßng ®iÖn t¨ng tíi mét gi¸ trÞ x¸c ®Þnh ch−a tíi møc g©y nguy hiÓm (cßn gäi lµ apt«mat). 280. N−íc lî cã chÊt hoµ tan chñ yÕu lµ muèi. Víi nång ®é muèi thÊp, NaCl bÞ ph©n ly toµn bé thµnh ion. V× thÕ cã thÓ ®o ®é mÆn th«ng qua ®iÖn trë suÊt cña n−íc. Khi thiÕt kÕ cÇn tr¸nh hiÖn t−îng ®iÖn ph©n lµm sai lÖch kÕt qu¶ ®o. 281. Khi ch¶y ra khái èng, x¨ng cã thÓ nhiÔm ®iÖn ®Õn møc ph¸t ra tia löa ®iÖn lµm x¨ng bèc ch¸y. Nguyễn Quang Đông 80 282. Cã thÓ, muèn thÕ ph¶i x¸t c¸c ®Çu ®òa b»ng nh÷ng vËt thÝch hîp. Mét ®Çu x¸t b»ng l«ng thó, khi ®ã ®Çu nµy tÝch ®iÖn ©m. §Çu kia cña ®òa x¸t b»ng da, khi ®ã ë ®Çu nµy xuÊt hiÖn ®iÖn tÝch d−¬ng. 283. ë tr¹ng th¸i kh«ng träng l−îng, c¸c qu¶ cÇu bÞ t¸ch xa nhau mét kho¶ng c¸ch b»ng hai lÇn ®é dµi cña sîi chØ. 284. Ch¼ng h¹n, mét vßng trßn vµ mét qu¶ cÇu nhá tÝch ®iÖn cïng dÊu n»m trªn trôc cña vßng vµ vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng cña vßng lµ nh÷ng vËt nh− vËy? 285. Trong c¶ hai tr−êng hîp c−êng ®é b»ng kh«ng. 286. Kh«ng. H−íng tiÕp tuyÕn víi ®−êng søc trïng víi h−íng cña lùc t¸c dông lªn ®iÖn tÝch, nghÜa lµ trïng víi gia tèc cña ®iÖn tÝch. Cßn quü ®¹o chuyÓn ®éng cña ®iÖn tÝch chÝnh lµ ®−êng mµ h−íng tiÕp tuyÕn víi nã trïng víi h−íng vËn tèc ®iÖn tÝch. 287. C¸c ®iÖn tÝch tÜnh chØ ph©n bè trªn mÆt ngoµi vËt dÉn. 288. §Òu, v× c¸c ®iÖn tÝch tÜnh chØ ph©n bè trªn bÒ mÆt c¸c qu¶ cÇu. 289. Kh«ng thÓ, v× r»ng ®iÖn tÝch ph©n bè trªn mÆt ngoµi cña vËt dÉn ®−îc tÝch ®iÖn. 290. Kh«ng phô thuéc vµo dÊu ®iÖn tÝch cña chiÕc ®òa, do c¶m øng c¸c ®iÖn tÝch sÏ xuÊt hiÖn ë c¸c ®Çu kim nam ch©m thÐp vµ mét ®Çu kim sÏ bÞ hót vÒ chiÕc ®òa ®· nhiÔm ®iÖn. 291. B»ng ph−¬ng ph¸p c¶m øng tÜnh ®iÖn. 292. C¸c l¸ ®iÖn khÐp l¹i lµ do mét phÇn electron ®· chuyÓn tõ qu¶ cÇu sang c¸c l¸ d−íi ¶nh h−ëng cña tr−êng do chiÕc ®òa tÝch ®iÖn ©m t¹o ra. TiÕp tôc ®−a chiÕc ®òa ®· tÝch ®iÖn ©m ®Õn gÇn h¬n th× xuÊt hiÖn hiÖn t−îng c¶m øng: trªn c¸c l¸ xuÊt hiÖn ®iÖn tÝch ©m míi lµm t¸ch c¸c l¸ ®iÖn nghiÖm ra. Khi chiÕc ®òa tiÕp xóc víi cÇn cña ®iÖn nghiÖm th× ®iÖn tÝch d−¬ng cña ®iÖn nghiÖm sÏ bÞ c¸c ®iÖn tÝch ©m ë ®òa trung hoµ vµ trªn c¸c l¸ ®iÖn nghiÖm cßn l¹i c¸c ®iÖn tÝch ©m c¶m øng tr−íc ®©y. Bëi vËy c¸c l¸ ®iÖn nghiÖm vÉn t¸ch ra. Nguyễn Quang Đông 81 293. Kh«ng, v× do hiÖn t−îng c¶m øng tÜnh ®iÖn c¸c ®iÖn tÝch sÏ ®−îc ph©n bè l¹i. 294. Do tiÕp xóc gi÷a chiÕc ®òa ªb«nit víi qu¶ cÇu, ®iÖn nghiÖm thu ®−îc mét mét ®iÖn tÝch ©m nhá, ®iÖn tÝch nµy theo ta ®i xuèng ®Êt. V× ªb«nÝt lµ chÊt ®iÖn m«i nªn trªn phÇn cßn l¹i cña ®òa kh«ng tiÕp xóc víi qu¶ cÇu, c¸c ®iÖn tÝch ©m vÉn ®øng yªn. Do c¶m øng c¸c ®iÖn tÝch nµy sÏ tÝch cho ®iÖn nghiÖm mét ®iÖn tÝch d−¬ng. 295. NÕu bao quanh qu¶ cÇu b»ng mét mÆt cÇu kim lo¹i ®ång t©m, sÏ kh«ng cã g× thay ®æi: qu¶ cÇu vµ c¶ mÆt cÇu kim lo¹i ®Òu t¸c dông nh− mét ®iÖn tÝch tËp trung ë mét ®iÓm n»m t¹i t©m qu¶ cÇu. NÕu bao quanh m¶nh giÊy b»ng mÆt cÇu th× lùc hót sÏ trë nªn b»ng kh«ng: m¶nh giÊy n»m trong "h×nh trô Pharaday", tuy nhiªn, b©y giê, mÆt cÇu kim lo¹i vµ qu¶ cÇu l¹i hót lÉn nhau. 296. Ph¶i ®−a qu¶ cÇu vµo trong cèc c« lËp vµ cho nã tiÕp xóc víi thµnh trong cña vËt dÉn ®iÖn c« lËp nµy. 297. Cã thÓ sö dông hiÖn t−îng nhiÔm ®iÖn cña mét vËt b»ng h−ëng øng. NÕu ®−a vËt dÉn ®Æt trªn gi¸ c¸ch ®iÖn ®Õn gÇn vËt tÝch ®iÖn ®· cho vµ nèi gi¸ víi ®Êt mét l¸t th× khi ®ã trªn vËt dÉn chØ cßn l¹i ®iÖn tÝch tr¸i dÊu víi ®iÖn tÝch ®· cho. Cã thÓ lÊy ®iÖn tÝch nµy tõ vËt dÉn b»ng c¸ch nèi nã víi phÇn trong cña mét qu¶ cÇu kim lo¹i rçng ch¼ng h¹n. Cã thÓ lµm nh− vËy nhiÒu lÇn ®Ó cã ®−îc ®iÖn tÝch lín gÊp nhiÒu lÇn ®iÖn tÝch trªn vËt thø nhÊt. 298. §Ó gi÷ c¸c ®iÖn tÝch tÜnh trªn c¸c dông cô nµy. Víi c¸c vËt dÉn cã ®Çu nhän th× trªn ®Çu nhän cã thÓ t¹o nªn mét mËt ®é ®iÖn tÝch lín ®Õn møc lµm cho kh«ng khÝ xung quanh bÞ ion ho¸. C¸c ion ng−îc dÊu bÞ ®Çu nhän hót vµ lµm trung hoµ ®iÖn tÝch ë ®Çu nhän. SÏ xuÊt hiÖn hiÖn t−îng ®−îc gäi lµ "sù rß" ®iÖn tõ mòi nhän. 299. Trªn bÒ mÆt læn nhæn nh÷ng h¹t bôi nhá, c¸c ®iÖn tÝch ®−îc ph©n bè víi mËt ®é lín ë nh÷ng chç låi lªn cña nh÷ng h¹t bôi vµ tõ ®ã c¸c ®iÖn tÝch "rß" nhanh. 300. XoÌ ra. Nguyễn Quang Đông 82 301. Kh«ng thay ®æi. 302. Tõ vËt dÉn cã ®iÖn tÝch bÐ h¬n sang vËt dÉn cã ®iÖn tÝch lín h¬n. 303. Ph¶i, mÆc dÇu ë c¸c vïng kh¸c nhau trªn mÆt vËt dÉn cã nh÷ng ®iÖn tÝch kh¸c dÊu. 304. B»ng nhau, v× ®iÖn dung kh«ng phô thuéc khèi l−îng. 305. Nh− nhau. 306. Cã, dßng ®iÖn sÏ cã h−íng tõ qu¶ cÇu lín ®Õn qu¶ cÇu nhá. H−íng cña dßng ®iÖn ®−îc x¸c ®Þnh b»ng dÊu cña hiÖu ®iÖn thÕ gi÷a hai mÆt ®¼ng thÕ: dßng ®iÖn cã h−íng tõ ®iÖn thÕ cao ®Õn ®iÖn thÕ thÊp. Trong tr−êng hîp nµy ®iÖn dung cña qu¶ cÇu nhá lµ nhá h¬n, v× vËy víi nh÷ng ®iÖn tÝch ©m b»ng nhau ®iÖn thÕ cña qu¶ cÇu nhá sÏ thÊp h¬n ®iÖn thÕ cña qu¶ cÇu lín. 307. §iÖn thÕ cña ®iÖn nghiÖm gi¶m v× ®iÖn dung cña nã t¨ng lªn. 308. Thay ®æi sù ph©n bè c¸c vËt dÉn chung quanh vµ nèi chóng víi ®Êt. 309. Kh«ng thay ®æi mÆc dÇu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña ®iÖn thÕ trªn mçi b¶n thay ®æi. 310. Gi¶m. 311. HiÖu ®iÖn thÕ ®¸nh thñng sÏ gi¶m. 312. NÕu tô ®iÖn ®−îc c« lËp th× ®é lín ®iÖn tÝch trªn c¸c b¶n tô ®iÖn kh«ng thay ®æi. Muèn ®−a mét electron vµo trong tr−êng cña tô ®iÖn th× cÇn ph¶i thùc hiÖn mét c«ng ®Ó th¾ng lîc ®iÖn tr−êng. Bëi vËy ë gÇn b¶n tÝch ®iÖn ©m cña tô ®iÖn, ®iÖn tÝch sÏ cã thÕ n¨ng. Electron gi÷a c¸c b¶n tô ®iÖn cã ®−îc gia tèc lµ nhê sù chuyÓn mét phÇn thÕ n¨ng nµy thµnh ®éng n¨ng. 313. Trong hÖ to¹ ®é "qu¶ cÇu", c¸c ®iÖn tÝch ©m ph©n bè trªn mÆt qu¶ cÇu sÏ t¹o ra dßng ®iÖn mÆt trong c¶ hai tr−êng hîp khi quay qu¶ cÇu. Trong tr−êng hîp thø hai dßng ®iÖn sÏ lín h¬n. 314. ë ®Ìn dïng sîi ®èt b»ng kim lo¹i dßng ®iÖn sÏ gi¶m khi møc ®é ®èt nãng d©y tãc t¨ng v× ®iÖn trë cña kim lo¹i t¨ng khi t¨ng nhiÖt ®é. ë nh÷ng ®Ìn than th× hiÖn t−îng x¶y ra ng−îc l¹i. Nguyễn Quang Đông 83 315. Kh«ng khÝ Èm kh«ng dÉn ®iÖn, nh−ng c¸c vËt c¸ch ®iÖn r¾n trªn bÒ mÆt cã h¬i Èm b¸m vµo l¹i trë thµnh vËt dÉn. NÕu lµm kh« c¸c vËt c¸ch ®iÖn th× chóng cã thÓ gi÷ ®−îc ®iÖn tÝch c¶ trong kh«ng khÝ Èm. 316. Trong m¹ch xuÊt hiÖn dßng ®iÖn rÊt lín (thùc tÕ lµ ®o¶n m¹ch v× ®iÖn trë cña ampe kÕ rÊt nhá) lµm háng ampe kÕ (thang chia ®é bÞ sai hoÆc cuén d©y bÞ ch¸y) vµ ¨cqui. 317. Kh«ng, v× víi nh÷ng ®é nãng s¸ng (nhiÖt ®é) kh¸c nhau ®Ìn cã ®iÖn trë kh¸c nhau. 318. C«ng suÊt gi¶m. 319. §iÖn n¨ng tiªu thô t¨ng. 320. ë ®©y m¶nh, v× ®iÖn trë cña nã lín h¬n vµ dßng ®iÖn trong c¶ hai d©y dÉn lµ nh− nhau. 321. ViÖc rót ng¾n d©y lß xo lµm cho møc tiªu thô n¨ng l−îng cña dßng ®iÖn cµng lín, d©y lß xo ng¾n bÞ nung nãng ®Õn møc cã thÓ bÞ ch¸y. 322. D©y xo¾n kh«ng ®−îc n−íc lµm nguéi bÞ ®èt nãng ®Õn møc cã thÓ bÞ ch¸y. 323. Ampe kÕ cho biÕt dßng ®iÖn t¨ng. 324. Cã thÓ, d−íi tac dông cña ngo¹i lùc cã nguån gèc kh«ng ph¶i lµ ®iÖn. 325. Cã thÓ, ch¼ng h¹n, nh÷ng dßng ®iÖn dÉn khi quay mét ®Üa tÝch ®iÖn. 326. T¹o thµnh pin V«nta cã c¸c ®iÖn cùc b»ng nh«m - ®ång ®Æt trong n−íc, nã cã lÉn muèi nªn lµ chÊt ®iÖn ph©n. Khi pin nµy ho¹t ®éng kim lo¹i (nh«m) bÞ hoµ tan vµ hy®r« tho¸t ra ë cùc ®ång. 327. B¶n d−¬ng cã mét líp lç rç b»ng pe-r«xit ch× mµu n©u; b¶n Èm cã líp ch× xèp mµu x¸m ®en. 328. V× trong mçi ®¬n vÞ thÓ tÝch chÊt ®iÖn ph©n cã bao nhiªu ®iÖn tÝch d−¬ng th× còng cã bÊy nhiªu ®iÖn tÝch ©m vµ tr−êng cña chóng ë ngoµi chÊt ®iÖn phÇn bï trõ lÉn nhau. Bëi vËy toµn bé chÊt ®iÖn ph©n gièng nh− lµ mét vËt kh«ng tÝch ®iÖn. 329. C¸c ion chøa trong n−íc ®¶m b¶o cho ®Êt dÉn ®iÖn tèt. Nguyễn Quang Đông 84 330. ë ®©y mËt ®é dßng ®iÖn lín nhÊt. 331. Víi c¸c ®iÖn cùc b»ng than - tiÕp tôc cho ®Õn lóc tÊt c¶ c¸c ion ®ång tho¸t ra khái dung dÞch (khi ®ã trong b×nh cßn l¹i axit sunfuric). Víi c¸c cùc b»ng ®ång - cho ®Õn khi an«t bÞ hoµ tan. 332. Khi ®iÖn ph©n n−íc thÓ tÝch khÝ hy®ro tho¸t ra nhiÒu gÊp hai lÇn thÓ tÝch khÝ oxy, v× vËy cùc cã chÊt tho¸t ra nhiÒu h¬n lµ cùc ©m. 333. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn b×nh th−êng kh«ng khÝ kh«ng ph¶i lµ chÊt dÉn ®iÖn. 334. Kh«ng ph¶i chÊt khÝ bÞ nung nãng ®á mµ lµ nh÷ng h¹t cacbon bÞ nung ®á rÊt nhá kh«ng ch¸y t¹o nªn phÇn s¸ng cña ngän löa c©y nÕn. Víi nhiÖt ®é cao than bÞ nung ®á, còng nh− kim lo¹i sÏ phãng ra c¸c electron vµ nhê ®ã, chÝnh nã l¹i tÝch ®iÖn d−¬ng. Bëi vËy ngän löa sÏ nghiªng vÒ phÝa cùc ©m cña m¸y tÜnh ®iÖn h−ëng øng. 335. Muèn chÊt khÝ trong ®Ìn nª«ng ph¸t s¸ng th× ph¶i t¹o ra mét ®iÖn tr−êng trong ®Ìn. Nhê cã ma s¸t vµo bãng thuû tinh ®Ìn nª«ng, c¸c ®iÖn tÝch xuÊt hiÖn t¹o ra mét ®iÖn tr−êng ®ñ ®Ó ®Ìn ph¸t s¸ng trong mét thêi gian ng¾n. 336. Dßng ®iÖn ®i qua d−íi d¹ng phãng ®iÖn lÆng, nh−ng do ®é lín cña dßng ®iÖn phãng v« cïng nhá nªn kh«ng g©y cho chim mét c¶m gi¸c nµo c¶. 337. §Ó lµm xuÊt hiÖn tia löa ®iÖn ®èt ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu. 338. Cét chèng sÐt cã thÓ g©y nguy hiÓm cho toµ nhµ nÕu nèi víi ®Êt kh«ng tèt. 339. §Ó b¶o ®¶m ®iÖn tÝch truyÒn ®i tèt h¬n. 340. SÐt th−êng "®¸nh" vµo chç cã kim lo¹i lµ vËt dÉn ®iÖn tèt vµ trªn ®ã nh÷ng ®¸m m©y d«ng t¹o thµnh nh÷ng ®iÖn tÝch c¶m øng lín h¬n. 341. §Ó trong tr−êng hîp cã ®«ng, sù phãng ®iÖn cña sÐt x¶y ra ë xa ng−êi. 342. Cã thÓ, v× trong vò trô lµ ch©n kh«ng. 343. Khi h¹ nhiÖt ®é, ®iÖn trë cña chÊt b¸n dÉn t¨ng lªn, do ®ã, chóng kh«ng thÓ chuyÓn sang tr¹ng th¸i siªu dÉn ®−îc. Nguyễn Quang Đông 85 344. Khi m¾c v«n kÕ vµo gi÷a c¸c ®iÓm A vµ B th× cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc ®iÓm nµo cã ®iÖn thÕ cao h¬n. Gi¶ sö ë ®iÓm A ®iÖn thÕ cao h¬n ë ®iÓm B. Sau ®ã ph¶i ®−a tõ d−íi lªn mét kim nam ch©m ®Æt trªn mét mòi nhän th¼ng ®øng cho nã tíi gÇn mét d©y dÉn thÝch hîp, ch¼ng h¹n tíi gÇn d©y trªn cïng. Theo ®é lÖch cña cùc b¾c kim nam ch©m cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc chiÒu cña dßng ®iÖn trong d©y dÉn. Ch¼ng h¹n, nÕu cùc b¾c cña kim nam ch©m lÖch tõ mÆt ph¼ng h×nh vÏ vÒ phÝa ng−êi ®äc th× cã nghÜa lµ dßng ®iÖn trong d©y dÉn ch¹y qua ®iÓm A tõ ph¶i sang tr¸i. Tõ ®ã cã thÓ suy ra r»ng m¸y ph¸t ®iÖn trong thÝ dô ®ang xÐt ®−îc bè trÝ ë bªn ph¶i ®iÓm A. Nã kh«ng thÓ n»m bªn tr¸i ®iÓm A ®−îc v× nh− vËy th× m©u thuÉn víi mét trong c¸c ®iÒu kiÖn t×m ®−îc b»ng thùc nghiÖm: chiÒu cña dßng ®iÖn hoÆc sù ph©n bè ®iÖn thÕ d−¬ng hoÆc ©m. 345. QuÊn nhiÒu vßng d©y b»ng d©y dÉn m¶nh. 346. Khi nam ch©m ®iÖn dïng víi dßng ®iÖn mét chiÒu n¨ng l−îng ®−îc tiªu hao ®Ó lµm nãng c¸c d©y dÉn (gäi lµ nhiÖt Jun). 347. BiÕn thµnh néi n¨ng cña dung dÞch. 348. Sù nhiÔm tõ c¸c vËt b»ng s¾t ®Æt ®øng th¼ng trong tõ tr−êng Tr¸i ®Êt chøng tá r»ng c¶m øng tõ cña tr−êng nµy cã mét thµnh phÇn th¼ng ®øng. 349. ë gÇn cùc Tr¸i ®Êt, thµnh phÇn n»m ngang cña vect¬ c¶m øng tõ Tr¸i ®Êt nhá vµ v× vËy m«men quay t¸c dông lªn kim la bµn còng nhá. 350. B»ng kh«ng, v× lùc t¸c dông lªn electron lu«n lu«n vu«ng gãc víi ®é dÞch chuyÓn cña nã. 351. Khi thanh nam ch©m r¬i xuyªn qua èng d©y th× trong èng d©y xuÊt hiÖn mét suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng vµ dßng ®iÖn c¶m øng. Theo ®Þnh luËt Lenx¬, dßng ®iÖn nµy cã chiÒu sao cho tõ tr−êng nã t¹o ra khi t−¬ng t¸c víi tõ tr−êng cña than nam ch©m ®ang r¬i th× chèng l¹i chuyÓn ®éng cña thanh nam ch©m. Bëi vËy, thanh nam ch©m r¬i trong èng d©y m¹ch kÝn víi gia tèc bÐ h¬n gia tèc r¬i tù do. Nguyễn Quang Đông 86 352. Trong cuén d©y xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng lín h¬n, v× suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng tû lÖ víi ®é dµi cña d©y dÉn chuyÓn ®éng trong tõ tr−êng, nghÜa lµ tû lÖ víi sè vßng d©y trong cuén d©y. 353. Ch¼ng h¹n, t¹o mét dßng ®iÖn c¶m øng trong mét vßng ®ång nhÊt. 354. Tõ tr−êng cña sÐt g©y ra trong c¸c d©y dÉn cña c¸c dông cô ®o ®iÖn mét dßng ®iÖn c¶m øng m¹nh ®Þnh h−íng lµm háng c¸c dông cô. ChÝnh nh÷ng dßng ®iÖn nµy lµm ch¶y cÇu ch× trong m¹ng ®iÖn th¾p s¸ng. 355. Kh«ng thÓ. NÕu nèi c¸c ®Çu c¸nh víi mét v«n kÕ th× ta cã mét m¹ch ®iÖn kÝn, khi m¸y bay chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn th× tõ th«ng trong m¹ch vÉn kh«ng ®æi vµ suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng b»ng kh«ng. SuÊt ®iÖn ®éng chØ suÊt hiÖn khi m¸y bay quay l−în (thay ®æi gãc gi÷a m¹ch vµ tõ tr−êng). 356. Ph¶i lµm sao ®Ó tõ th«ng xuyªn qua khung d©y h×nh ch÷ nhËt biÕn thiªn; ch¼ng h¹n, quay khung d©y xung quanh mét trong c¸c c¹nh cña nã. 357. Kh«ng cã dßng c¶m øng, v× th«ng l−îng c¶m øng tõ xuyªn qua khung d©y kh«ng ®æi. 358. Kh«ng. Tõ tr−êng cña dßng ®iÖn c¶m øng sÏ chèng l¹i sù chuyÓn ®éng cña d©y dÉn. N¨ng l−îng cña ngo¹i lùc tiªu hao ®Ó thùc hiÖn c«ng th¾ng lùc c¶n nµy vµ chuyÓn thµnh n¨ng l−îng cña dßng ®iÖn. Nguyªn nh©n khö tõ ë c¸c nam ch©m vÜnh cöu, trong c¸c m¸y ®iÖn, ch¼ng h¹n, lµ chuyÓn ®éng nhiÖt cña c¸c phÇn tö vµ c¸c va ch¹m c¬ häc. 359. Sù ph©n cùc cña chÊt ®iÖn m«i. 360. Tõ th«ng kh«ng ®æi, nã vÉn b»ng kh«ng. Trong vßng xuÊt hiÖn dßng ®iÖn c¶m øng. Tõ th«ng cña nã cã gi¸ trÞ sao cho nÕu céng víi tõ th«ng cña nam ch©m göi qua vßng th× b»ng kh«ng. 361. Khi chu«ng ®iÖn lµm viÖc lµm cho m¹ch ®iÖn bÞ ®ãng vµ ng¾t nhanh. Do khi ®ãng m¹ch xuÊt hiÖn suÊt ®iÖn ®éng tù c¶m ng−îc chiÒu xuÊt ®iÖn ®éng cña m¸y ph¸t vµ do sau ®ã ng¾t m¹ch nhanh, d©y tãc bãng ®Ìn kh«ng kÞp nãng s¸ng lªn ®−îc. SuÊt ®iÖn ®éng tù c¶m ph¸t sinh khi ng¾t m¹ch liªn tôc cã gi¸ tÞ lín ®ñ gi÷ cho ®Ìn nª«ng ch¸y s¸ng. Nguyễn Quang Đông 87 362. Trong thêi gian di chuyÓn vËt nÆng mét phÇn n¨ng l−îng cña dßng ®iÖn ®−îc dïng ®Ó thùc hiÖn c«ng c¬ häc. Bëi vËy n¨ng l−îng dïng ®Ó lµm nãng s¸ng d©y tãc bãng ®Ìn Ýt h¬n. 363. Khi di chuyÓn lâi s¾t th× tõ th«ng biÕn thiªn. Trong m¹ch cña cuén d©y ngoµi xuÊt hiÖn dßng ®iÖn c¶m øng vµ n¨ng l−îng cña dßng ®iÖn nµy lµm nãng cuén d©y ngoµi. 364. §Ó sau khi c¾t dßng ®iÖn th× ngµm lËp tøc rêi khái lâi nam ch©m ®iÖn vµ kh«ng bÞ gi÷ l¹i do t¸c dông cña tõ d−. 365. ThÐp dïng ®Ó chÕ t¹o nam ch©m vÜnh cöu ph¶i cã ®é tõ d− lín. IV. C¸c c©u hái phÇn quang häc 366. N−íc ®−êng cã chiÕt suÊt lín h¬n so víi n−íc tinh khiÕt. ¸nh s¸ng truyÒn trong n−íc tinh khiÕt khi gÆp n−íc ®−êng th× khóc x¹ vµ ph¶n x¹, lµm cho ta thÊy ®−îc mÆt ph©n c¸ch gi÷a n−íc ®−êng vµ n−íc tinh khiÕt. Khi n−íc ®−êng ch−a tan xong, trong cèc cã nh÷ng v©n dung dÞch ®Æc ë trong m«i tr−êng dung dÞch lo·ng. Sau khi hai dung dÞch ®· hçn hîp trë thµnh mét dung dÞch ®ång chÊt, ta kh«ng tr«ng thÊy nh÷ng v©n n−íc ®−êng n÷a. 367. C¸i th×a nhá ®ã cã t¸c dông nh− mét g−¬ng cÇu lâm. B¸c sü cã thÓ quan s¸t mÆt ngoµi cña r¨ng nh−ng kh«ng thÓ quan s¸t mÆt trong cña r¨ng ®−îc, dïng g−¬ng cÇu lâm nãi trªn ®−a vµo miÖng bÖnh nh©n b¸c sü cã thÓ nh×n thÊy ¶nh cña mÆt trong cña r¨ng qua g−¬ng cÇu, lµm cho viÖc kh¸m bÖnh ®¹t hiÖu qu¶ h¬n. 368. Khi nh×n vµo ®Üa trong tr¹ng th¸i ®øng yªn, ta ph©n biÖt tèt c¸c mµu trªn ®Üa. Cho ®Üa quay nhanh, do hiÖn t−îng l−u ¶nh trªn vâng m¹c mµ c¸c mµu nh×n thÊy chång chÊt lªn nhau, g©y cho ta c¶m gi¸c tr¾ng. 369. C¸ch lµm: Dïng ®inh ®ôc mét lç nhá, nhá vµo lç ®ã 1 giät n−íc, giät n−íc sÏ b¸m ë lç ®ã, gièng nh− 1 thÊu kÝnh. §Æt d−íi tÊm nh«m cã giät n−íc ®ã nh÷ng vËt cÇn quan s¸t, nã sÏ ®−îc phãng ®¹i nhiÒu lÇn. Nguyễn Quang Đông 88 370. ë ®©y ta ®· lîi dông qui luËt t¹o ¶nh cña g−¬ng ph¼ng. Trªn bÒ mÆt tÊm kÝnh trong suèt ph¶n x¹ nh÷ng tia s¸ng chiÕu vµo b×nh hoa, h×nh thµnh mét ¶nh ¶o ®èi xøng, kÝch th−íc nh− nhau trªn mÆt bµn. §ång thêi, tÊm kÝnh l¹i trong suèt nªn ng−êi ta nh×n thÊy ¶nh ¶o, võa nh×n thÊy tê giÊy. 371. Ta ®−a dÇn c¸c thÊu kÝnh ra xa t−êng ®Ó nhËn ®−îc trªn t−êng ¶nh râ nÐt cña d©y tãc bãng ®Ìn. ThÊu kÝnh nµo cho ¶nh khi nã ë gÇn t−êng h¬n lµ thÊu kÝnh cã ®é tô lín h¬n. 372. Sö dông tÝnh chÊt cña 2 tam gi¸c ®ång d¹ng. 373. ë ®©y b¹n ph¶i sö dông mét nguyªn lÝ trong quang häc, ®ã lµ kÝnh låi cã thÓ héi tô ¸nh s¸ng. §¾p b¨ng thµnh nh÷ng chiÕc kÝnh låi lín, trong suèt råi ®Æt nghiªng høng ¸nh s¸ng MÆt Trêi. Khi ¸nh s¸ng ®i qua chiÕc kÝnh b¨ng nµy nã sÏ kh«ng h©m nãng b¨ng mµ n¨ng l−îng ®−îc tô l¹i vµo mét ®iÓm nhá cã thÓ t¹o ra löa. 374. Bong bãng xµ phßng. Nã chØ dµy cì µm. Mµng xµ phßng máng h¬n ®−êng kÝnh sîi tãc 5.000 lÇn 375. Ph¶i hoµ bét thuû tinh vµo trong chÊt láng cã cïng chiÕt suÊt víi thuû tinh. Khi ®ã bét sÏ ngõng t¸n x¹ ¸nh s¸ng khuyÕch t¸n vµ sÏ cã t¸c dông nh− mét khèi thuû tinh nguyªn vÑn. 376. Cã 2 lÝ do c¬ b¶n: Trong miÒn ¸nh s¸ng nh×n thÊy ®−îc, ¸nh s¸ng ®á cã b−íc sãng lín nhÊt nªn khi truyÒn qua kh«ng khÝ, nã truyÒn trong kh«ng khÝ ®−îc xa h¬n ¸nh s¸ng cã mÇu kh¸c nh− vµng, lam... §øng xa mét ®Ìn mÇu, ta vÉn cã thÓ tr«ng thÊy ®Ìn s¸ng nh−ng l¹i kh«ng nhËn ra ®−îc mÇu cña nã. Ph¶i ®Õn gÇn h¬n míi nhËn ra mÇu cña ®Ìn. ChØ riªng mÇu ®á dï nh×n tõ xa ta tr«ng thÊy ®Ìn vµ ®ång thêi còng hiÖn ra mÇu ®á cña nã. 377. Do hiÖn t−îng ph¶n x¹ toµn phÇn. 378. Sau c¬n m−a, trªn trêi cao cßn l¬ löng nh÷ng h¹t n−íc cùc nhá. ¸nh s¸ng MÆt Trêi chiÕu vµo d−íi mét gãc nhÊt ®Þnh sÏ bÞ khóc x¹ hai lÇn vµ mét lÇn ph¶n x¹ toµn phÇn. Khi ®i ra nã bÞ t¸n s¾c thµnh 7 mµu c¬ b¶n. §ã lµ cÇu vång. Nguyễn Quang Đông 89 379. §· biÕt nh÷ng ng−êi cËn thÞ ph¶i ®eo kÝnh ph©n kú vµ nh÷ng ng−êi viÔn thÞ ph¶i ®eo kÝnh héi tô. DÔ thÊy r»ng m¾t ë sau kÝnh ph©n kú sÏ thÊy nhá h¬n cßn sau kÝnh héi tô sÏ thÊy lín h¬n. Tõ ®ã suy ra ng−êi ®eo kÝnh bÞ cËn thÞ hay viÔn thÞ. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy rÊt khã x¸c ®Þnh nÕu gi¸ trÞ ®é tô cña kÝnh ng−êi ®èi tho¹i kh«ng thËt lín. Mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ x¸c ®Þnh xem mÐp nh×n thÊy ®−îc phÝa sau kÝnh cña mÆt ng−êi ®èi tho¹i so víi c¸c phÇn l©n cËn cña mÆt dÞch chuyÓn vÒ phÝa nµo: NÕu dÞch chuyÓn vµo phÝa trong th× ng−êi ®ã ®eo kÝnh ph©n k×, cßn nÕu dÞch ra phÝa ngoµi th× ng−êi ®ã ®eo kÝnh héi tô. 380. B¶o vÖ ngän löa ®Ó cho nã khái bÞ giã thæi t¾t chØ lµ c«ng dông thø yÕu cña bãng ®Ìn. C«ng dông chÝnh cña nã lµ t¨ng c−êng ®é chãi cña ngän löa, t¨ng nhanh qu¸ tr×nh ch¸y. Bãng ®Ìn ®ãng vai trß nh− c¸i èng khãi trong bÕp lß hay trong c«ng x−ëng: Nã t¨ng c−êng dßng kh«ng khÝ ®æ dån vÒ phÝa ngän löa, t¨ng c−êng søc hót. 381. C¸i g−¬ng treo tr−íc ghÕ ngåi ®Ó cho ng−êi c¾t tãc nh×n thÊy m¸i tãc phÝa tr−íc cña m×nh. Cßn g−¬ng treo ®»ng sau ®Ó ng−êi c¾t tãc nh×n thÊy m¸i tãc phÝa sau cña m×nh. M¸i tãc phÝa sau t¹o ¶nh qua g−¬ng ®Æt ë ®»ng sau, ¶nh nµy ®ãng vai trß lµ vËt ®èi víi g−¬ng ®»ng tr−íc vµ cho ¶nh qua g−¬ng nµy. Ng−êi ngåi c¾t tãc chØ cÇn nh×n vµo g−¬ng ®Æt phÝa tr−íc cã thÓ quan s¸t ®−îc c¶ m¸i tãc phÝa tr−íc vµ phÝa sau cña m×nh. 382. Khi ®äc, viÕt th−êng ph¶i ®Ó s¸ch c¸ch m¾t chõng 25 - 30 cm, ®Ó ®ì mái cæ vµ ®Ó nh×n bao qu¸t ®−îc c¶ trang s¸ch. Ng−êi cËn thÞ khi kh«ng ®eo kÝnh, chØ nh×n râ nh÷ng vËt trong ph¹m vi nh×n râ nÐt, tøc lµ trong kho¶ng tõ ®iÓm cùc viÔn ®Õn ®iÓm cùc cËn. VÝ dô: Ng−êi cËn thÞ ®eo kÝnh sè 5, cã ®iÓm cùc viÔn chØ ë c¸ch m¾t 20 cm. Nh÷ng ng−êi cËn thÞ nÆng h¬n cã ®iÓm cùc viÔn cßn ë gÇn m¾t h¬n n÷a. Muèn ®äc trang s¸ch ®Æt c¸ch m¾t 30 cm hä nhÊt thiÕt ph¶i ®eo kÝnh. Khi ®eo kÝnh, ®iÓm cùc viÔn ®−îc ®−a ra xa v« cïng, vµ m¾t l¹i ph¶i ®iÒu tiÕt míi ®äc ®−îc. Nguyễn Quang Đông 90 §èi víi ng−êi cËn thÞ nhÑ ®eo kÝnh sè nhá h¬n 4, ®iÓm cùc viÔn c¸ch m¾t trªn 25 cm, nªn kh«ng cÇn ®eo kÝnh, hä còng ®äc ®−îc ch÷ trªn quyÓn s¸ch ë xa trªn 25 cm mµ kh«ng ph¶i ®iÒu tiÕt hoÆc chØ cÇn ®iÒu tiÕt Ýt. Khi m¾t kh«ng ®iÒu tiÕt, hoÆc ®iÒu tiÕt Ýt, c¬ gi÷ thuû tinh thÓ lµm viÖc kh«ng qu¸ c¨ng nªn l©u mái, vµ khi kh«ng ®iÒu tiÕt n÷a, thuû tinh thÓ dÔ trë l¹i b×nh th−êng, nªn tËt m¾t kh«ng nÆng thªm. NÕu ®eo kÝnh ®Ó ®−a ®iÓm cùc viÔn ra v« cùc, th× lóc ®äc s¸ch l¹i ph¶i ®iÒu tiÕt nhiÒu, thuû tinh thÓ ë tr¹ng th¸i c¨ng qu¸ l©u, khã trë l¹i b×nh th−êng vµ tËt m¾t cã khuynh h−íng cµng ngµng cµng nÆng thªm. V× vËy ng−êi ta th−êng khuyªn ng−êi cËn thÞ bá kÝnh ra mµ ®−îc s¸ch, hoÆc ®eo kÝnh sè nhá h¬n, ®Ó gi÷ cho khái cËn nÆng thªm. Tuy nhiªn, nÕu cø gi÷ cho m¾t lu«n lu«n kh«ng ph¶i ®iÒu tiÕt, c¬ m¾t Ýt ho¹t ®éng sÏ chãng suy yÕu, m¾t chãng mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt, vµ chãng trë thµnh m¾t l·o. V× vËy thØnh tho¶ng nªn cho c¬ m¾t ho¹t ®éng (tøc lµ ®eo kÝnh mµ ®äc s¸ch ®Ó m¾t ph¶i ®iÒu tiÕt), nh−ng ho¹t ®éng cã ®iÒu ®é ®Ó võa gi÷ cho m¾t kh«ng cËn nÆng thªm, võa gi÷ cho m¾t l©u giµ. 383. Do hiÖn t−¬ng khóc x¹ ¸nh s¸ng, phÇn ®òa ë d−íi mÆt n−íc cã ¶nh lµ mét ®o¹n th¼ng ®−îc n©ng lªn so víi vËt. V× thÕ ta thÊy ®òa d−êng nh− bÞ gÉy. V× cèc n−íc cã h×nh trô trßn th× mét phÇn cèc n−íc ®ãng vai trß cña mét thÊu kÝnh héi tô nªn phÇn ®òa nhóng trong n−íc ®−îc phãng to ra. 384. Së dÜ kim c−¬ng cã nhiÒu mµu lÊp l¸nh v× kim c−¬ng cã chiÕt suÊt lín (Kho¶ng 2,4). ¸nh s¸ng ban ngµy cã thÓ ph¶n x¹ toµn phÇn víi gãc giíi h¹n ph¶n x¹ toµn phÇn nhá (Kho¶ng 2405') vµ cã thÓ ph¶n x¹ toµn phÇn nhiÒu lÇn qua c¸c mÆt trong tinh thÓ kim c−¬ng råi míi lã ra ngoµi. Lóc ®ã do hiÖn t−îng t¸n s¾c c¸c mµu cña quang phæ ¸nh s¸ng tr¾ng ®−îc ph©n t¸n, v× thÕ tr«ng kim c−¬ng ta thÊy cã nhiÒu mµu s¾c. 385. Coi bong bãng xµ phßng gåm nhiÒu m¶nh nhá, mçi m¶nh nhá cña bong bãng xµ phßng lµ mét bªn cÇu låi hay lâm. NÕu ®Ìn vµ m¾t ®Æt ë xa bãng th× sÏ cã nhiÒu qu¸ tr×nh t¹o ¶nh cña bãng ®Ìn. KÕt qu¶ lµ cã v« sè ¶nh cña bãng ®Ìn ®−îc t¹o ra. Nh−ng thùc tÕ, ta chØ nh×n thÊy mét sè ¶nh nhÊt ®Þnh. Nguyễn Quang Đông 91 386. §iÒu kiÖn: c¬ thÓ ng−êi ph¶i hoµn toµn trong suèt vµ cã chiÕt suÊt b»ng chiÕt suÊt cña m«i tr−êng. Nh− vËy, kh«ng cã ng−êi tµng h×nh thùc sù v× mét sè lÝ do nh−: 1.Ng−êi tµng h×nh vÉn bÞ lé nguyªn h×nh khi ng−êi ta dïng c¸c ph−¬ng tiÖn quan s¸t kh¸c nh− dïng èng nhßm hång ngo¹i. C¬ thÓ ng−êi tµng h×nh cã nhiÖt ®é 370C, ®ã lµ nguån ph¸t x¹ hång ngo¹i. 2.Ng−êi tµng h×nh sÏ trë thµnh ng−êi mï, v× thuû tinh thÓ cña m¾t kh«ng cßn cã t¸c dông héi tô ¸nh s¸ng nh− mét thÊu kÝnh n÷a. 3.Ng−êi tµng h×nh kh«ng ®−îc ¨n uèng g× ë chç cã ng−êi v× thøc ¨n ch−a tiªu ho¸, ch−a tµng h×nh ®−îc cïng víi ng−êi. 4.Ng−êi tµng h×nh mµ gÆp trêi m−a, ch©n giÉm ph¶i bïn, bïn b¸m vµo ch©n th× còng bÞ lé. 387. NÕu kh«ng cã khÝ quyÓn, kh«ng cã h¬i n−íc vµ buÞ bèc lªn cao th× bÇu trêi sÏ lu«n lu«n tèi ®en, ta sÏ nh×n thÊy c¸c sao s¸ng gi÷a ban ngµy. C¸c ph©n tö khÝ (cã kÝch th−íc rÊt nhá) t¸n x¹ ¸nh s¸ng cã b−íc sãng ng¾n (mµu lam) m¹nh h¬n ¸nh s¸ng cã b−íc sãng dµi (mµu ®á). V× vËy nh÷ng ngµy ®Ñp trêi ta thÊy bÇu trêi cã mµu lam. 388. Khi chôp ¶nh ngoµi trêi, ¶nh cña nh÷ng ®¸m m©y th−êng kh«ng râ nÐt, lµm cho tÊm ¶nh kh«ng thËt ®Ñp. LÝ do chÝnh lµ m©y tr¾ng ph¸t ra nhiÒu ¸nh s¸ng tr¾ng, nh−ng nÒn trêi xanh l¹i ph¸t ra nhiÒu tia xanh vµ tÝm, t¸c dông m¹nh lªn phim ¶nh. KÕt qu¶ lµ trªn ¶nh, c¶ m©y lÉn nÒn trêi ®Òu tr¾ng, kh«ng ph©n biÖt ®−îc víi nhau n÷a, nghÜa lµ tÊm ¶nh sÏ mÊt ®i mét c¸i nÒn quan träng lµ m©y. Khi chôp ¶nh, nÕu l¾p vµo mét kÝnh läc s¾c mµu vµng. KÝnh nµy cã t¸c dông hÊp thô bít ¸nh s¸ng xanh vµ tÝm, lµm cho nÒn trêi trong ¶nh tèi ®i, h×nh m©y næi lªn râ nÐt h¬n. 389. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do c¸c tia s¸ng tõ c¸c v× sao tíi m¾t ta ph¶i ®i qua líp khÝ quyÓn cña Tr¸i §Êt. Ban ngµy, Tr¸i §Êt bÞ MÆt Trêi nung nãng, nªn trong khÝ quyÓn lu«n cã nh÷ng dßng khÝ ®èi l−u nhá, chóng cã chiÕt suÊt kh¸c nhau. Tia s¸ng khi ®i qua nh÷ng dßng khÝ Êy bÞ khóc x¹, lóc lÖch sang bªn nµy, Nguyễn Quang Đông 92 lóc lÖch sang bªn kia. KÕt qu¶ lµ g©y cho ta mét c¶m gi¸c vÞ trÝ cña v× sao lu«n thay ®æi (dao ®éng). Vµ sè tia s¸ng räi vµo m¾t còng kh«ng ®Òu. ChÝnh ®iÒu nµy ®· g©y cho ta c¶m gi¸c vÒ sù lung linh cña c¸c v× sao. 390. MÆt n−íc yªn lÆng ®−îc xem nh− mét g−¬ng ph¼ng. Chïm ¸nh s¸ng MÆt Trêi coi nh− mét chïm s¸ng song song, khi ph¶n x¹ nã còng lµ mét chïm song song, phÇn ¸nh s¸ng ph¶n chiÕu trªn trÇn t¹o ra mét vÖt s¸ng ®Òu ®Æn vÒ c−êng ®é. Khi mÆt n−íc sãng s¸nh, mÆt n−íc ®−îc xem lµ tËp hîp cña nhiÒu g−¬ng cÇu. Chïm ¸nh s¸ng MÆt Trêi coi nh− mét chïm s¸ng song song, nh−ng khi ph¶n x¹ nã kh«ng cßn lµ mét chïm song song n÷a, phÇn ¸nh s¸ng ph¶n chiÕu trªn trÇn t¹o ra mét vÖt s¸ng kh«ng ®Òu ®Æn vÒ c−êng ®é: nh÷ng chç cã nhiÒu tia s¸ng ph¶n x¹ gÆp nhau h¬n sÏ s¸ng h¬n vµ nh÷ng chç cã Ýt nh÷ng tia s¸ng ph¶n x¹ gÆp nhau sÏ cã c−êng ®é s¸ng yÕu h¬n. 391. MÆt ®−êng trong nh÷ng ngµy n¾ng bÞ MÆt Trêi nung nãng, líp kh«ng khÝ tiÕp xóc víi mÆt ®−êng còng bÞ nung nãng m¹nh vµ cã chiÕt suÊt nhá h¬n c¸c líp kh«ng khÝ ë phÝa trªn. Nh− vËy, kh«ng khÝ ®−îc chia thµnh nhiÒu líp: cµng lªn cao c¸c líp kh«ng khÝ cã chiÕt suÊt cµng t¨ng. Mét sè tia s¸ng tõ nh÷ng vËt ë ®»ng xa (nh− c©y cèi ch¼ng h¹n) truyÒn xuèng, tõ líp kh«ng khÝ cã chiÕt suÊt lín sang c¸c líp kh«ng khÝ cã chiÕt suÊt ngµy cµng nhá h¬n nªn cµng ngµy cµng lÖch xa ph¸p tuyÕn vµ cuèi cïng sÏ bÞ ph¶n x¹ toµn phÇn, tùa nh− ph¶n x¹ trªn mÆt n−íc vËy. KÕt qu¶ cuèi cïng lµ khi truyÒn ®Õn m¾t, nã g©y cho ta mét c¶m gi¸c nh− ë ®»ng tr−íc cã n−íc. 392. ý kiÕn nh− vËy lµ hoµn toµn cã c¬ së. Thùc vËy, c¸ sèng trong n−íc, m¾t c¸ lu«n tiÕp xóc víi n−íc vµ c¸ cã thÓ nh×n râ c¸c vËt trong n−íc, ®iÒu ®ã cho thÊy c¸c tia s¸ng truyÒn tõ n−íc vµo m¾t c¸ ®Òu héi tô trªn vâng m¹c. Khi b¾t c¸ lªn c¹n, ¸nh s¸ng truyÒn tõ kh«ng khÝ vµo m¾t c¸ sÏ kh«ng cßn héi tô trªn vâng m¹c n÷a mµ héi tô t¹i mét ®iÓm tr−íc vâng m¹c. §©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó cho r»ng c¸ khi ë trªn c¹n th× m¾t chóng bÞ cËn thÞ. Nguyễn Quang Đông 93 393. Víi nh÷ng ng−êi giµ, tuæi cµng cao kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cña m¾t gi¶m dÇn nªn ®iÓm cùc cËn lïi ra xa m¾t, cßn ®iÓm cùc viÔn l¹i kh«ng thay ®æi. V× ®iÓm cùc viÔn kh«ng thay ®æi, mµ ®èi víi m¾t b×nh th−êng th× ë v« cùc nªn khi nh×n vËt ë xa, trong giíi h¹n nh×n râ, m¾t vÉn ®ñ kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt nªn kh«ng cÇn ®eo kÝnh v× vËy c¸c cô giµ lóc nh×n xa kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i dïng kÝnh. Víi nh÷ng ng−êi cËn thÞ, v× kh«ng nh×n xa ®−îc nªn trong mäi ho¹t ®éng th−êng nhËt ®Òu ph¶i mang kÝnh. 394. M¾t ng−êi th−êng nh×n trong kh«ng khÝ. Kh«ng khÝ cã chiÕt suÊt n = 1, m¾t ng−êi cã chiÕt suÊt trung b×nh 1,336 nªn c¸c tia s¸ng tõ kh«ng khÝ vµo m¾t bÞ khóc x¹ nhiÒu, míi héi tô ®óng vµo vâng m¹c. Khi lÆn xuèng n−íc, m¾t tiÕp xóc víi n−íc cã chiÕt suÊt 1,33 (Nhá h¬n chiÕt suÊt cña m¾t mét chót), nªn c¸c tia s¸ng tõ n−íc vµo m¾t kh«ng héi tô ®−îc vµo vâng m¹c, mµ vµo mét ®iÓm ë sau vâng m¹c (Gièng nh− ng−êi bÞ viÔn thÞ), nªn m¾t chØ tr«ng thÊy vËt mét c¸ch lê mê chø kh«ng râ. Tuy nhiªn, ®Ó khi lÆn xuèng n−íc mµ cã ®eo kÝnh lÆn n−íc kh«ng lät vµo m¾t ®−îc, nªn m¾t vÉn nh×n thÊy râ mäi vËt. 395. Cã thÓ ®−îc, nÕu bãng ®en t¹o ra trªn t−êng, song song víi ng−êi ch¹y vµ nguån s¸ng chuyÓn ®éng cïng h−íng víi ng−êi ch¹y nh−ng nhanh h¬n. 396. §−êng nhá xuÊt hiÖn trªn mÆt n−íc lµ do sù ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ c¸c sãng li ti, h−íng theo c¸c ph−¬ng kh¸c nhau. V× vËy t¹i mäi vÞ trÝ kh¸c nhau c¸c tia ph¶n x¹ tíi m¾t ng−êi quan s¸t. Mçi ng−êi quan s¸t ®Òu thÊy con ®−íng nhá "cña m×nh". 397. Khi chiÕu s¸ng ®−êng b»ng ®Ìn pha, nh÷ng phÇn gå ghÒ cña ®−êng sÏ cho bãng tèi mµ ta cã thÓ thÊy ®−îc dÔ dµng tõ xa. 398. Chïm tia s¸ng gÇn th× réng vµ h−íng xuèng d−íi, v× d©y tãc ®−îc dÞch chuyÓn lªn phÝa trªn tiªu ®iÓm mét Ýt vµ ®−îc ®Æt gÇn g−¬ng h¬n. 399. ¶nh xuÊt hiÖn trªn gi¸c m¹c cña m¾t gièng nh− trong g−¬ng cÇu låi. 400. MÆt n−íc dao ®éng t¹o nªn mét lo¹t g−¬ng cÇu lâm vµ låi cã c¸c h×nh d¹ng kh¸c nhau vµ cho ¶nh còng rÊt ®a d¹ng. Nguyễn Quang Đông 94 401. V× trªn mÆt giíi h¹n cña c¸c m«i tr−êng kh«ng khÝ - n−íc ¸nh s¸ng mét phÇn ph¶n x¹ vµ mét phÇn khóc x¹. 402. Gãc tíi cña tia s¸ng tõ c¸c vËt ®Õn mÆt giíi h¹n n−íc - kh«ng khÝ lu«n lu«n thay ®æi. Do ®ã gãc khóc x¹ còng thay ®æi. V× vËy ng−êi quan s¸t thÊy c¸c vËt trong n−íc dao ®éng. 403. Tia sÐt chÝnh lµ mét dßng ®iÖn trong chÊt khÝ víi c−êng ®é rÊt lín. Nh−ng ®iÖn trë cña kh«ng khÝ th−êng kh«ng ®Òu, chç lín chç bÐ, do ®ã tia sÐt ®· ®i ngo»n ngoÌo theo con ®−êng cã ®iÖn trë nhá nhÊt. 404. VÞ trÝ cña nh÷ng ng«i sao bÞ dÞch xa thiªn ®Ønh mét Ýt. Nh÷ng ng«i sao thÊy ®−îc gÇn ®−êng ch©n trêi trë nªn kh«ng thÊy ®−îc. 405. ¸nh s¸ng MÆt Trêi bÞ khÝ quyÓn lµm t¸n x¹, s¸ng h¬n ¸nh s¸ng cña c¸c ng«i sao rÊt nhiÒu. V× vËy ta kh«ng thÊy ®−îc c¸c ng«i sao. 406. ¸nh s¸ng tõ c¸c ng«i sao nµy ®i vµo khÝ quyÓn víi con ®−êng dµi h¬n ¸nh s¸ng tõ c¸c ng«i sao ë gÇn thiªn ®Ønh vµ nã bÞ t¸n x¹ m¹nh h¬n. 407. Do bÒ dµy vµ cÊu t¹o kh«ng ®ång nhÊt cña kÝnh ë c¸c chç kh¸c nhau lµ kh¸c nhau. §iÒu ®ã t¹o ra sù xª dÞch thÊy ®−îc cña c¸c phÇn cña vËt. 408. Th−êng th−êng ng−êi ta nh×n qua mét thÊu kÝnh theo h−íng vu«ng gãc víi bÒ mÆt tÊm kÝnh. Ngoµi ra bÒ dµy cña kÝnh cöa sæ kh«ng lín l¾m. Do ®ã sù dÞch chuyÓn cña c¸c vËt kh«ng thÓ quan s¸t ®−îc. 409. Ta nhËn ®−îc ¶nh cña ngän nÕn khi cã hiÖn t−îng ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ mÆt sau (cã tr¸ng b¹c) vµ mÆt tr−íc cña kÝnh. Ngoµi ra sù ph¶n x¹ nhiÒu lÇn ë c¶ 2 mÆt cña tia s¸ng ®i bªn trong kÝnh t¹o ra mét lo¹t ¶nh phô cña ngän nÕn. 410. CÇn ®Æt thÊu kÝnh nµy lªn thÊu kÝnh kia sao cho trôc chÝnh trïng nhau. NÕu hÖ thÊu kÝnh lµm héi tô c¸c tia th× ®é tô cña thÊu kÝnh héi tô lín h¬n cña thÊu kÝnh ph©n k×. NÕu hÖ thÊu kÝnh lµm ph©n k× c¸c tia s¸ng th× ®é tô cña thÊu kÝnh héi tô nhá h¬n cña thÊu kÝnh ph©n k×. §é tô cña hai thÊu kÝnh lµ nh− nhau, nÕu hÖ lµm khóc x¹ c¸c tia s¸ng nh− b¶n mÆt song song. 411. Khi nh×n c¸c vËt ë gÇn. 412. M¾t cËn thÞ thÊy c¸c vËt ë gÇn d−íi gãc nh×n lín h¬n m¾t th−êng. Nguyễn Quang Đông 95 413. Ng−êi cËn thÞ. 414. Khi tõ n−íc ®i vµo m¾t c¸c tia s¸ng khóc x¹ Ýt h¬n vµ kh«ng thÓ cho ¶nh râ trªn vâng m¹c. 415. Thø nhÊt lµ ®Ó ph©n biÖt chóng víi c¸c tÝn hiÖu kh¸c. Thø hai lµ ®Ó lµm gi¶m sù mÖt mái cña m¾t: ¸nh s¸ng liªn tôc ®i tíi cïng mét chç cña vâng m¹c sÏ lµm gi¶m ®é nh¹y cña nã. 416. Do m¾t cã kh¶ n¨ng l−u ¶nh trªn vâng m¹c trong mét thêi gian nµo ®Êy. 417. ¸nh s¸ng cña tia chíp hiÖn ra nhanh qu¸ ®Õn nçi c¸c vËt ®ang chuyÓn ®éng h×nh nh− kh«ng kÞp dÞch chuyÓn ®Ó lµm cho m¾t cã thÓ nhËn thÊy ®−îc. 418. Do sù qu¸ng m¾t cho nªn nguån s¸ng h×nh nh− cã kÝch th−íc lín h¬n trong thùc tÕ. V× vËy cã c¶m gi¸c nh− nã ®−îc ®Æt gÇn h¬n. 419. ë hai m¾t nhËn ®−îc 2 ¶nh, nh−ng ¶nh nµy ®−îc ®¹i n·o c¶m thô nh− lµ mét chØ khi chóng n»m ë c¸c ®iÓm nh− nhau trªn vâng m¹c cña m¾t. 420. Ta thÊy ®−îc vËt ®en lµ do sù t−¬ng ph¶n víi c¸c vËt s¸ng. 421. C¸nh qu¹t tr¾ng ph¶n x¹ c¸c tia MÆt Trêi sÏ lµm lo¸ m¾t ng−êi l¸i. 422. §Ó cho bÒ mÆt cña nã kh«ng bÞ c¸c tia MÆt Trêi nhiÖt ®íi nung nãng lªn nhiÒu. 423. Mµu ®en. 424. Mµu xanh. Mµu cña kÝnh ph¶i trïng víi mµu cña ch÷. 425. KÝnh xanh cho c¸c tia tÝm, xanh, xanh lam ®i qua tÊt c¶, c¸c tia cßn l¹i bÞ gi÷ l¹i. Mµu xanh cña tê giÊy ph¶n x¹ c¸c tia tÝm, xanh, xanh lam, tÊt c¶ c¸c tia cßn l¹i bÞ hÊp thô. Tia xanh cã b−íc sãng ng¾n h¬n bÞ t¸n x¹ trong n−íc m¹nh h¬n c¸c tia cßn l¹i. 426. C¸c tia xanh vµ lam bÞ kh«ng khÝ t¸n x¹ m¹nh h¬n c¸c tia kh¸c. V× vËy líp kh«ng khÝ gi÷a ng−êi quan s¸t vµ rõng ë xa còng cã mµu khãi lam gièng nh− bÇu trêi. 427. L¸ c©y kh«ng cho c¸c tia n¾ng ®i qua. V× vËy kh«ng khÝ d−íi bãng c©y kh«ng bÞ nung nãng do bøc x¹. Nguyễn Quang Đông 96 428. Kh«ng khÝ bÞ nung nãng chñ yÕu lµ do bøc x¹ cña ®Êt. NhiÖt ®é cña ®Êt t¨ng lªn th× bøc x¹ cña ®Êt t¨ng lªn. NhiÖt ®é cña ®Êt cao nhÊt th−êng lµ sau buæi tr−a. V× vËy trong thêi gian ®ã kh«ng khÝ còng bÞ nung nãng nhÊt. 429. Cã thÓ. Chôp b»ng c¸c tia tö ngo¹i hay hång ngo¹i. 430. Trong ®Ìn h×nh cña v« tuyÕn truyÒn h×nh hay nh÷ng èng phãng ®iÖn tö nãi chung, khi c¸c electron ®Õn ®Ëp vµo mµn huúnh quang th× chóng bÞ dõng l¹i ®ét ngét. PhÇn lín ®éng n¨ng cña electron biÕn thµnh n¨ng l−îng kÝch thÝch sù ph¸t quang cña mµn huúnh quang, mét phÇn nhá biÕn thµnh nhiÖt lµm nãng mµn huúnh quang, mét phÇn rÊt nhá kh¸c biÕn thµnh n¨ng l−îng tia R¬nghen cã b−íc sãng dµi. MÆt ®Ìn h×nh ®−îc chÕ t¹o dµy thùc chÊt lµ cã t¸c dông chÆn c¸c tia R¬nghen nµy, tr¸nh nguy hiÓm cho nh÷ng ng−êi ®ang ngåi tr−íc m¸y. 431. Tê giÊy cÊu t¹o bëi c¸c phÇn tö giÊy kh«ng ®ång tÝnh vÒ mÆt quang häc. Nã t¸n x¹ ¸nh s¸ng vµ kh«ng trong suèt. Nh−ng khi giÊy thÊm dÇu th× dÇu len lái trong c¸c thí giÊy lµm m«i tr−êng trë thµnh ®ång tÝnh h¬n. ¸nh s¸ng chiÕu tíi giÊy thÊm dÇu Ýt bÞ t¸n x¹, giÊy thÊm dÇu trë nªn trong gÇn nh− giÊy bãng mê. 432. Thuû tinh mµu lµ thuû tinh pha thªm ho¸ chÊt hÊp thô mét sè mµu vµ chØ cho mét sè ¸nh s¸ng ®¬n s¾c ®i qua. Nh×n ¸nh s¸ng truyÒn qua thuû tinh ta sÏ thÊy mµu cña nã. Nh−ng nÕu nh×n ¸nh s¸ng ph¶n x¹ vµ t¸n x¹ trªn mÆt thuû tinh th× rÊt khã ph©n biÖt ®−îc thuû tinh mµu g×. Sù hÊp thô ¸nh s¸ng ®¬n s¾c cña thuû tinh mµu cßn phô thuéc kho¶ng c¸ch truyÒn qua m«I tr−êng, tøc lµ vµo bÒ dµy cña thuû tinh. NÕu thuû tinh cµng dµy, ¸nh s¸ng cµng bÞ hÊp thô nhiÒu th× thuû tinh c¸ng sÉm. Khi thuû tinh mµu bÞ vì vôn thµnh h¹t nhá, ¸nh s¸ng truyÒn qua mét sè h¹t nh−ng kh«ng bÞ hÊp thô bao nhiªu, sau ®ã ph¶n x¹ vµ t¸n x¹ tõ c¸c h¹t kh¸c vµ m¾t ta nh×n thuû tinh vì vôn do ¸nh s¸ng ph¶n x¹ vµ t¸n x¹ Êy. §ã lµ lý do v× sao d−íi ¸nh s¸ng tr¾ng ta thÊy thuû tinh cã mµu g×, khi bÞ vì vôn vÉn trë thµnh mµu tr¾ng. §èi víi c¸c chÊt láng mµu, hiÖn t−îng còng x¶y ra t−¬ng tù. NÕu ta lµm chÊt láng ®ã thµnh bät th× bät còng cã mµu tr¾ng. Ch¼ng h¹n bia mµu vµng, bät bia l¹i cã mµu tr¾ng. Nguyễn Quang Đông 97 433. Kh«ng thÓ cã hiÖn t−îng c¸c tia lã kh«ng song song dï kh¸c mµu 434. MÆt nh¸m cña kÝnh mê sÏ bÞ n−íc phñ kÝn, kh«ng cßn c¸c l¨ng kÝnh nhá n÷a, tÊm kÝnh trë thµnh gÇn nh− b¶n song song vµ cã thÓ nh×n qua. 435. §Æt hai b×nh cÇu cæ dµi tr−íc ngän ®Ìn bµn vµ quan s¸t ®−êng ®i cña c¸c tia s¸ng qua hai chÊt láng. V× chiÕt suÊt cña n−íc lµ 1,33 nhá h¬n chiÕt suÊt cña cån lµ 1,36, nªn sau khi ®i qua b×nh chøa cån c¸c tia sÏ héi tô ë gÇn b×nh h¬n so víi tr−êng hîp b×nh chøa n−íc. 436. VËn tèc ¸nh s¸ng b»ng tû sè cña hai lÇn kho¶ng c¸ch gi÷a nh÷ng ng−êi quan s¸t víi thêi gian gi÷a c¸c thêi ®iÓm ng−êi quan s¸t thø nhÊt ph¸t vµ thu tÝn hiÖu ¸nh s¸ng. Cã thÓ x¸c ®Þnh vËn tèc ¸nh s¸ng nh− ®· nªu ra trong bµi tËp, nÕu chóng ta cã mét lo¹i ®ång hå ®o ®−îc kho¶ng thêi gian nhá kh«ng ®¸ng kÓ nãi trªn. 437. C¸c v©n cã mµu cÇu vång xuÊt hiÖn trong mµng máng do sî giao thoa cña c¸c sãng ¸nh s¸ng ph¶n x¹ tõ mÆt trªn vµ mÆt d−íi cña mµng. Sãng ph¶n x¹ tõ mÆt d−íi chËm pha h¬n so víi sãng ph¶n x¹ tõ mÆt trªn. §é lín cña sù chËm pha nµy phô thuéc vµo bÒ dµy cña mµng vµ bøc sãng ¸nh s¸ng trong mµng. Do sù giao thoa sÏ x¶y ra hiÖn t−îng lµm t¾t mét sè mµu quang phæ vµ t¨ng c−êng mét sè mµu kh¸c. V× vËy c¸c chç cña mµng cã bÒ dµy kh¸c nhau sÏ mang nh÷ng mµu kh¸c nhau. 438. Khi tia s¸ng chiÕu xuèng mµng máng th× c¸c v©n giao thoa cã cïng ®é nghiªng sÏ h×nh thµnh. VÞ trÝ cña c¸c v©n nµy sÏ thay ®æi nÕu nh×n lªn mµng d−íi nh÷ng gãc kh¸c nhau. 439. §Üa h¸t ®ãng vai trß cña mét c¸ch tö nhiÔu x¹, nã cho phæ trong c¸c tia ph¶n x¹. 440. CÇn ph¶i ®Æt trªn mét ®−êng th¼ng ®Ó cho vËt vµ mµn song song víi nhau. 441. CÇn m¾c mét sè bãng ®Ìn. 442. CÇn ®Æt con m¾t cµng gÇn lç cµng tèt. 443. ¶nh sÏ tíi gÇn bê. Nguyễn Quang Đông 98 444. NÕu mÆt g−¬ng nghiªng víi mÆt bµn mét gãc 450 vµ giao tuyÕn cña c¸c mÆt nµy vu«ng gãc víi quü ®¹o chuyÓn ®éng cña qu¶ cÇu. 445. §Ó ng−êi l¸i cã thÓ quan s¸t nh÷ng g× x¶y ra hai bªn thµnh toa xe. 446. NÕu cã chïm tia héi tô tíi g−¬ng. 447. T¨ng lªn 2 lÇn. 448. Cã thÓ ®−îc, nÕu ®Æt m¾t gÇn s¸t mÆt g−¬ng. 450. Do nh÷ng giät n−íc bÐ lµm t¸n x¹ (ph¶n x¹) ¸nh s¸ng. 451. C¸c tia s¸ng ®−îc ph¶n x¹ g−¬ng tõ mÆt ®ã. 452. B¶ng s¬n ®en ph¶n x¹ g−¬ng ¸nh s¸ng, mÆc dï víi hÖ sè ph¶n x¹ bÐ; hÖ sè ph¶n x¹ t¨ng khi gèc tíi tiÕn dÇn ®Õn gãc vu«ng. 453. B»ng c¸i g−¬ng nh− thÕ cã thÓ ®èt ch¸y vËt nµo ®ã chØ ë vÞ trÝ c¸ch ®ã gÇn 50cm, bëi v× tiªu ®iÓm chÝnh c¸ch g−¬ng mét kho¶ng b»ng nöa b¸n kÝnh cong. 454. VÞ trÝ nh×n thÊy cña mçi ng«i sao bÞ dÞch xa thiªn ®Ønh mét Ýt. Nh÷ng ng«i sao thÊy ®−îc gÇn ®−êng ch©n trêi trë nªn kh«ng thÊy ®−îc. 455. Do sù khóc x¹ khÝ quyÓn. 456. ¸nh s¸ng tõ c¸c ng«i sao nµy ®i vµo khÝ quyÓn víi con ®−êng dµi h¬n ¸nh s¸ng tõ c¸c ng«i sao ë gÇn thiªn ®Ønh vµ nã bÞ t¸n x¹ m¹nh h¬n. 457. BÒ mÆt ë vËt kh« gå ghÒ. V× vËy ¸nh s¸ng ph¶n x¹ lµ ¸nh s¸ng t¸n x¹. NÕu vËt h¬i nhóng −ít th× tÝnh gå ghÒ gi¶m. Ngoµi ra trong mµng n−íc máng ¸nh s¸ng ph¶i ph¶n x¹ toµn phÇn nhiÒu lÇn vµ bÞ hÊp thô. 458. Khi ®Æt vËt s¸t tê giÊy vµo b¶n vÏ th× ë nh÷ng miÒn kh¸c nhau cña nã "ph¸t ra" theo mäi h−íng nh÷ng quang th«ng kh¸c nhau. V× vËy ta thÊy râ b¶n vÏ. NÕu ®Æt tê giÊy xa b¶n vÏ, lóc ®ã v× ¸nh s¸ng ®i tõ b¶n vÏ bÞ t¸n x¹, mäi chç cña tê giÊy sÏ ®−îc chiÕu s¸ng gÇn nh− nhau, vµ ta kh«ng thÊy râ b¶n vÏ. 460. Ta nhËn ®−îc ¶nh cña ngän nÕn khi cã hiÖn t−îng ph¶n x¹ ¸nh s¸ng tõ mÆt sau (cã tr¸ng b¹c) vµ mÆt tr−íc cña kÝnh. Ngoµi ra sù ph¶n x¹ nhiÒu lÇn ë c¶ hai mÆt cña tia s¸ng ®i bªn trong kÝnh t¹o ra mét o¹t ¶nh phô cña ngän nÕn. Nguyễn Quang Đông 99 461. CÇn ph¶i thu ®−îc ¶nh râ cña d©y tãc ®Ìn trªn t−êng. Khi ®ã thÊy kÝnh nµo ®Æt gÇn t−êng h¬n th× cã ®é tô lín h¬n. 462. Tiªu cù t¨ng lªn v× b¸n kÝnh cong cña thÊy kÝnh t¨ng vµ chiÕt suÊt gi¶m. 463. CÇn ®Æt thÊu kÝnh nµy lªn thÊu kÝnh kia sao cho trôc chÝnh trïng nhau. NÕu hÖ thÊu kÝnh lµm héi tô c¸c tia th× ®é tô cña thÊu kÝnh héi tô lín h¬n thÊu kÝnh ph©n kú; nÕu hÖ thÊu kÝnh lµm ph©n kú c¸c tia s¸ng th× ®é tô cña thÊu kÝnh héi tô nhá h¬n thÊu kÝnh ph©n kú. §é tô cña thÊu kÝnh nh− nhau, nÕu hÖ lµm khóc x¹ c¸c tia s¸ng nh− b¶n mÆt song song. 464. Ph¶i ®ùng ¶nh cña mét sè ®iÓm n»m trªn ®o¹n th¼ng ®ã vµ nèi c¸c ®iÓm t×m ®−îc b»ng mét ®−êng liªn tôc. 465. ChiÕt suÊt t−¬ng ®èi cña thuû tinh thÓ m¾t c¸ ë trong n−íc kh«ng lín. V× vËy, muèn t¨ng ®é tô cña thuû tinh thÓ th× bÒ mÆt cña nã ph¶i cã ®é cong lín. 466. Do sù qu¸ng m¾t cho nªn nguån s¸ng h×nh nh− cã kÝch th−íc lín h¬n trong thùc tÕ. V× vËy ta cã c¶m gi¸c nh− nã ®−îc ®Æt gÇn h¬n. 467. §Ó thay kÝnh vËt cã thÓ lµm mét lç nhá gièng nh− trong buång tèi ®¬n gi¶n nhÊt. 468. N−íc giíi h¹n bëi mÆt ph¼ng ®¸y cèc vµ mÆt n»m ngang ®−îc chøa ®Çy trong gãc nhÞ diÖn. V× vËy ¸nh s¸ng khi ®i qua n−íc bÞ t¸n s¾c. 469. L¨ng kÝnh cho nhiÒu ¶nh ®¬n s¾c cña vËt xª dÞch ®èi víi nhau. V× c¸c ¶nh chång lªn nhau ë phÇn gi÷a vËt nªn m¾t c¶m thô ®−îc tæng cña c¸c mµu, nh−ng ë mÐp vËt kh«ng tæng hîp ®−îc tÊt c¶ c¸c mµu: mét phÝa th× thÊy d¶i s¸ng mµu lam - tÝm, cßn phÝa kia th× thÊy mµu da cam - ®á. 470. Mµu ®á, v× khi chuyÓn tõ m«i tr−êng nµy sang m«i tr−êng kh¸c tÇn sè cña ¸nh s¸ng kh«ng thay ®æi vµ tÇn sè ®ã x¸c ®Þnh mµu cña c¸c tia. 471. Mµu ®en, v× nã hÊp thô tÊt c¶ c¸c tia tíi nã. 472. Mò s¾t dïng ®Ó b¶o vÖ, tr¸nh c¸c t¸c dông c¬ häc trong thêi gian ch÷a ch¸y, vµ ®ång thêi ®Ó b¶o vÖ tr¸nh c¸c bøc x¹ hång ngo¹i m¹nh. Nguyễn Quang Đông 100 474. C−êng ®é c¸c tia MÆt trêi lóc hoµng h«n hay lóc MÆt trêi mäc nhá h¬n lóc ban ngµy nhiÒu, v× lóc ®ã c¸c tia ®i qua líp kh«ng khÝ dµy vµ bÞ hÊp thô nhiÒu. 475. V× h¬i n−íc lµm t¸n x¹ c¸c tia cã b−íc sãng nhá h¬n (tia tÝm, xanh, lam, lôc, vµng). 476. Víi ¸nh s¸ng ®Ìn dÇu ho¶, v× phæ ¸nh s¸ng cña nã kh¸c víi phæ cña ¸nh s¸ng MÆt trêi. N¨ng l−îng bøc x¹ cùc ®¹i cña ®Ìn dÇu ho¶ (cã nhiÖt ®é 1000 - 15000C) øng víi miÒn hång ngo¹i cña phæ. V× vËy trong phæ ¸nh s¸ng cña nã hÇu hÕt n¨ng l−îng tËp trung ë c¸c tia ®á vµ da cam, cßn mét phÇn n¨ng l−îng kh«ng ®¸ng kÓ th× ë c¸c tia xanh vµ tÝm. 477. §Üa trßn sÏ cã mµu x¸m. 478. Mµu cña bÒ mÆt ®−îc x¸c ®Þnh bëi thµnh phÇn quang phæ cña c¸c tia ph¶n x¹ trªn mÆt ®ã. Khi bÒ mÆt kh« th× ngoµi c¸c tia øng víi mµu bÒ mÆt cña vËt cßn cã c¶ c¸c tia s¸ng tr¾ng bÞ t¸n x¹ tõ bÒ mÆt gå ghÒ. V× vËy mµu trªn bÒ mÆt Ýt s¸ng h¬n. Khi mÆt bÞ thÊm −ít n−íc, mµng n−íc máng sÏ phñ lªn bÒ mÆt kh«ng b»ng ph¼ng cña vËt vµ kh«ng cßn sù t¸n x¹. V× vËy mµu s¾c chÝnh trªn bÒ mÆt mµ ta c¶m thô ®−îc h×nh nh− tèt h¬n. 479. Mµu tÝm (hÇu nh− ®en), lôc, xanh. 480. Tia cã mµu lôc. 481. ë c¸c chç c¹n sãng ¸nh s¸ng bÞ t¸n x¹ chñ yÕu kh«ng ph¶i do ph©n tö n−íc mµ lµ do c¸c h¹t lín h¬n (c¸t, ®Êt bïn, c¸c bät kh«ng khÝ) c¸c c¬ thÓ sèng. C¸c h¹t nµy lµm t¸n x¹ ¸nh s¸ng cã b−íc sãng lín h¬n (mµu lôc). 482. C¸c tia MÆt trêi kh¸c x¹ qua khÝ quyÓn Tr¸i ®Êt râi lªn MÆt tr¨ng ¸nh s¸ng mµu ®á nh¹t. 483. Thuû tinh lµm t¸n x¹ c¸c tia mµu lôc, nh−ng ®iÒu ®ã chØ thÊy râ ë kÝnh cã bÒ dµy lín. VÕt x©y x¸t trªn kÝnh lµm cho bÒ mÆt gå ghÒ nªn lµm t¸n x¹ mäi b−íc sãng cña ¸nh s¸ng thÊy ®−îc vµ ta thÊy nã h×nh nh− cã mµu tr¾ng s÷a. 484. Cã ph¸t ra c¸c tia ®á. 485. C¸c tia hång ngo¹i kh«ng t¸n x¹ trong kh«ng khÝ. Nguyễn Quang Đông 101 486. §Êt ®en bÞ c¸c tia mÆt trêi ®èt nãng nhiÒu h¬n vµ ban ®ªm bÞ nguéi ®i do bøc x¹ nhiÒu h¬n. 487. Ch× vµ muèi ch× hÊp thô tia R¬nghen. 488. Cã thÓ b»ng c¸c tia tö ngo¹i hay hång ngo¹i. 489. C©y xanh kh«ng hÊp thô tia hång ngo¹i mµ ph¶n x¹ vµ t¸n x¹ chóng. V. C¸c c©u hái phÇn h¹t nh©n, thiªn v¨n häc 490. Khi nhiÖt l−îng Q truyÒn qua th×a, n¨ng l−îng cña th×a t¨ng thªm mét l−îng: ∆E = Q. Theo thuyÕt t−¬ng ®èi, n¨ng l−îng th«ng th−êng gÇn nh− kh«ng ®æi, nh− vËy n¨ng l−îng nghØ t¨ng lµm khèi l−îng cña th×a còng t¨ng theo. ∆E cì vµi Jun, c2 cì 1017( m2/s2 ), do ®ã ®é t¨ng khèi l−îng ∆m lµ rÊt nhá, khã nhËn thÊy ®−îc. 491. ChØ cÇn dïng mét tÊm phim ¶nh, mét tÊm kim lo¹i dµy vµ mét tÊm b×a c¸ct«ng lµ ®ñ. C¸c tia α , β , γ ®Òu t¸c dông lªn phim ¶nh, tuy nhiªn chóng còng cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau: Tia γ cã thÓ xuyªn qua tÊm kim lo¹i dµy vµi mm, tia β cã thÓ xuyªn qua tÊm b×a dµy, tia α chØ xuyªn qua ®−îc tê giÊy ®en bäc phim. Do ®ã, muèn xem chÊt cã phãng x¹ γ , ta ®Æt nã gÇn phim, nh−ng ng¨n c¸ch víi phim b»ng mét tÊm kim lo¹i dµy vµi mm, nÒu phim bÞ t¸c dông th× ch¾c ch¾n cã tia γ . Muèn xem mét chÊt cã phãng x¹ β kh«ng ta thay tÊm kim lo¹i b»ng tÊm b×a dµy cì 2 mm. NÕu cã tia β th× phim bÞ t¸c dông m¹nh h¬n râ rÖt. Muèn xem mét chÊt cã phãng x¹ α kh«ng ta bá tÊm b×a ®i, phim chØ ®−îc bäc b»ng mét tê giÊy ®en, nÕu thÊy phim bÞ t¸c dông m¹nh h¬n n÷a th× ta kh¼ng ®Þnh lµ cã phãng x¹ α . 492. Thùc hiÖn ph¶n øng h¹t nh©n. HAuHgHgn 11 198 79 199 80 198 80 1 0 +→→+ Do c¸c n¬tron Ýt khi phãng tróng vµo h¹t nh©n thuû ng©n nªn l−îng vµng thu ®−îc Ýt kh«ng ®¸ng kÓ. V× hao phÝ n¨ng l−îng lµ rÊt lín nªn qu¸ tr×nh nµy kh«ng cã lîi vÒ kinh tÕ. Nguyễn Quang Đông 102 493. VËn tèc ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng: c ≈ 3.108 (m/s). H»ng sè Planck: h = 6,62.10-34 (J.s) 494. VËn tèc ¸nh s¸ng trong ch©n kh«ng c vµ kh«ng ®é tuyÖt ®èi (0K) lµ hai trong sè nh÷ng gi¸ trÞ giíi h¹n mµ mét vËt cã thÓ tiÕn tíi nh−ng kh«ng bao giê ®¹t ®−îc. 495. §ã lµ sù s¾p xÕp theo kho¶ng c¸ch tõ gÇn ®Õn xa cña c¸c hµnh tinh trong hÖ MÆt Trêi: Thuû tinh, Kim tinh, Tr¸i §Êt, Ho¶ tinh,... 496. MÇu ®en. V× mÆt tr¨ng kh«ng cã khÝ quyÓn. 497. VÒ nguyªn t¾c, nãi nh− vËy lµ chÝnh x¸c. Cacbon trong khÝ cacbonic cña khÝ quyÓn cã chøa C14 phãng x¹. Thùc vËt hÊp thô khÝ cacbonic trong khÝ quyÓn ®Ó chuyÓn hãa thµnh hi®r« cacbon. §éng vËt l¹i ¨n thùc vËt, nªn c¬ thÓ cña bËt kú sinh vËt nµo còng chøa cacbon C14 vµ ®Òu lµ nguån phãng x¹ β − . Tuy vËy trong 1012 nguyªn tö cacbon míi cã mét nguyªn tö C14. Nªn mçi ng−êi, mçi con vËt thËm chÝ c¶ mét c¸nh rõng còng chØ lµ mét nguån phãng x¹ rÊt yÕu, kh«ng thÓ g©y ¶nh h−ëng nµo ®¸ng kÓ ®èi víi m«i tr−êng xung quanh. 498. h¹t n¬trin« eν vµ ph¶n h¹t cña nã. 499. §ã lµ do chu kú tù quay cña MÆt Tr¨ng ®óng b»ng chu kú MÆt Tr¨ng chuyÓn ®éng quanh Tr¸i §Êt vµ quay cïng chiÒu víi nhau. 500. V× Tr¸i §Êt tù quay quang trôc, mäi phÇn trªn Tr¸i §Êt ®Òu quay theo mét ®−êng trßn. Nh−ng hai cùc cña nã quay theo ®−êng trßn nhá, ë xÝch ®¹o l¹i quay theo ®−êng trßn lín. Trong qu¸ tr×nh quay quanh trôc, mäi phÇn cña Tr¸i §Êt ®Òu chÞu t¸c dông cña lùc qu¸n tÝnh ly t©m vµ ®Òu cã xu h−íng v¨ng ra ngoµi. MÆt kh¸c lùc ly t©m tû lÖ thuËn víi kho¶ng c¸ch tõ chç ®ã ®Õn trôc Tr¸i §Êt, nghÜa lµ chç nµo trªn vá Tr¸i §Êt cµng xa trôc th× lùc ly t©m cµng lín. Bëi vËy phÇn vá Tr¸i §Êt ë gÇn ®−êng xÝch ®¹o chÞu lùc ly t©m nhiÒu h¬n phÇn ë ®Þa cùc. Do ®ã trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh Tr¸i §Êt, do chÞu t¸c ®éng kh¸c nhau cña lùc ly t©m mµ “bông” Tr¸i §Êt ph×nh to ra, cßn hai cùc th× dÑt. B¸n kÝnh ë ®−êng xÝch ®¹o lín h¬n b¸n kÝnh hai cùc kho¶ng 21,395 km. Nguyễn Quang Đông 103 Tµi liÖu tham kh¶o [1] David Halliday, Robert Resnick, Jearl Walker – Fundamentals of physics (Sixth Edition) - John Wiley & Sons, Inc, 2003. [2] Cutnell and Johnson – Physics (7th Edition) - John Wiley & Sons, Inc, 2007. [2] L.D.Landau, A.L.Kitaigorodxki - VËt lÝ ®¹i chóng - NXB KHKT 2001. [3] V.LanguÐ - Nh÷ng bµi tËp hay vÒ thÝ nghiÖm vËt lÝ - NXB GD 2001. [4] IA.I. Pªrenman - C¬ häc vui - NXB GD 2001. [5] IA.I. Pªrenman - VËt lÝ vui tËp 1, 2 - NXBGD 2001. [6] B.P.Riabikin - Nh÷ng c©u chuyÖn vÒ ®iÖn - NXBGD - 2001. [7] I.SH.SLOBODETSKY, V.A.ORLOV - C¸c bµi thi häc sinh giái vËt lÝ toµn Liªn X«, tËp 1 - NXB GD 1986. [8] ME. TUNCHINXKI - Nh÷ng bµi tËp ®Þnh tÝnh vÒ vËt lÝ cÊp ba tËp 1, 2 - NXB GD 1979. [9] ME. TUNCHINXKI - Nh÷ng bµi to¸n nghÞch lÝ vµ nguþ biÖn vui vÒ vËt lÝ - NXB VHTT 2001. [10] NguyÔn §øc Minh, Ng« Quèc Quýnh - Hái ®¸p vÒ nh÷ng hiÖn t−îng vËt lÝ tËp 1, 2, 3, 4 - NXB KHKT 1976. [11] NguyÔn Th−îng Chung - Bµi tËp thÝ nghiÖm vËt lÝ THCS - NXB GD 2002. [12] §µo V¨n Phóc, ThÕ Tr−êng, Vò Thanh KhiÕt - TruyÖn kÓ vÒ c¸c nhµ b¸c häc vËt lÝ - NXBGD 2001. [13] Ph¹m ViÕt Trinh - Thiªn v¨n phæ th«ng - NXBGD 2001. [14] D−¬ng Träng B¸i (chñ biªn) – TuyÓn tËp ®Ò thi olimpic vËt lý c¸c n−íc tËp 1,2 – NXBGD 2006 [15] Héi vËt lÝ ViÖt Nam - VËt lÝ vµ tuæi trÎ 2004 – 2009. Nguyễn Quang Đông 104