Giá trị và hạn chế của phép biện chứng duy tâm của hegel

Đề tài 4: GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY TÂM CỦA HEGEL LỜI MỞ ĐẦU Theo chúng tôi đặt vấn đề này ra là cần thiết để nhận thức cho đúng những nét đặc thù của các trào lưu triết học khác nhau, đồng thời cũng là để đánh giá chính xác hơn ý nghĩa của triết học Hegel đối với sự phát triển của tư tưởng triết học nói chung, một khi chúng ta tính đến kinh nghiệm lịch sử từ lúc xuất hiện triết học đó cho đến nay. Đương nhiên khi xem xét các quan điểm của những nhà triết học nổi tiếng qua các thời đại trước đây, chúng ta tuyệt nhiên không được tô vẽ, không được hiện đại hoá quan điểm của họ. Đồng thời chúng ta cũng không được ca ngợi, không được biện hộ một chiều các quan điểm đã lỗi thời hoặc bị hạn chế bởi những điều kiện của lịch sử. Muốn vậy phải biết phân biệt những gì là giá trị trong di sản triết học với những xuyên tạc hoặc lý giải tuỳ tiện về những “ di sản” đó. Một mặt, khi xem xét di sản của một nhà tư tưởng thì không bỏ qua những hạn chế lịch sử những khiếm khuyết sai lầm của nhà tư tưởng đó, phải đặt nó trong điều kiện lịch sử cụ thể để có được những đánh giá khách quan và chính xác nhất. Làm tốt được điều trên đối với hệ thống Triết học Biện Chứng Hegel không phải dễ dàng, bởi vì triết học Hegel không những quá đồ sộ và uyên bác về nhiều mặt mà còn chứa đựng trong chính nó không ít những mâu thuẫn, những xu hướng khác nhau. Tuy nhiên, điều đó cũng không thể làm lu mờ giá trị và sức sống mạnh mẽ của triết học biện chứng của ông. CHƯƠNG I: ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ XÃ HỘI VÀ ĐẶC ĐIỂM TRIẾT HỌC TÂY ÂU VÀ CỔ ĐIỂN ĐỨC. Đặc điểm kinh tế xã hội và đặc điểm triết học ở Tây Âu. Đặc điểm kinh tế- xã hội Tây Âu thời cận đại. Trong thời kỳ này( thế kỷ XVII - XVIII) ở các nước Tây Âu giai cấp tư sản đã giành được thắng lợi chính trị: Cách mạng tư sản Hà Lan, Cách mạng tư sản Anh, Cách mạng tư sản Pháp... Phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được xác lập và trở thành phương thức sản xuất thống trị, nó đặt ra những yêu cầu mơi cho khoa học kỹ thuật phát triển. Đấy là thời kỳ khoa học tự nhiên bắt đầu phân ngành mạnh, hình thành các bộ môn khoa học độc lập như toán học, vật lý học, hoá học, sinh học... Đặc trưng của khoa học thời kỳ này là khoa học tự nhiên thực nghiệm, các tri thức khoa học hầu hết là sản phẩm của thực nghiệm, vì vậy thường dẫn đến thói quen nhìn nhận đối tượng trong sự trừu tượng, tách rời, cô lập, không vận động, không phát triển... Chính những đặc trưng về kinh tế - xã hội và khoa học tự nhiên thời kỳ cận đại đã quy định những đặc trưng về mặt triết học của thời kỳ này. Đặc điểm triết học Tây Âu thời cận đại. Triết học tự nhiên trong thời kỳ cận đại này gắn liền với những thành tựu của khoa học tự nhiên, đặc biệt là lý luận cơ học đã thấm đượm phương thức tư duy siêu hình của khoa học tự nhiên. Phương thức tư duy siêu hình đã chi phối những hiểu biết triết học về bản nguyên và bản tính của thế giới. Người ta giải thích mọi sự vật hiện tượng trong tự nhiên bằng các lực tương tác cơ học ( lực hấp dẫn và lực đẩy cơ học) giữa các phần tử. Còn các phần tử vật thể luôn bất biến, cái thay đổi chỉ là không gian và tập hợp của chúng. Trong thời kỳ này tư tưởng chủ yếu là của các nhà triết học theo đường lối duy vật siêu hình. Điển hình là các nhà triết học như: Bêcơn, Hốpxơ, Lamêtơri, Điđrô... Họ đều thừa nhận thế giới vật chất là có trước, vĩnh cửu và vô tận, không do ai sáng tạo ra và không ai có thể tiêu diệt. Vận động gắn liền với vật chất và nhờ có vận động mà giới tự nhiên luôn luôn chuyển động từ trạng thái này sang trạng thái khác. Triết học trong thế kỷ XVII – XVIII ra đời trong điều kiện khoa học tự nhiên được tách rời khỏi triết học và phát triển. Vấn đề đặt ra là làm sao tìm được phương pháp khoa học chung của nhận thức và phải khái quát và hệ thống hoá các khoa học đã tách ra đó. Do đó, nhiệm vụ trọng tâm của triết học cận đại XVII-XVIII là lý luận nhận thức, là tìm ra phương pháp của tri thức chân lý cho tất cả các khoa học. Những vấn đề ấy đã được các nhà tư tưởng thời kỳ này nghiên cứu, họ đã đi tìm các quy luật của lý tính mà khả năng của lý tính được biểu hiện một cách vô hạn Nhưng xét lý tính của thời đại mà các nhà triết học đang sống theo như Ph.Bêcơn thì còn nhiều quan niệm, khái niệm sai lầm. Các nhà triết học đã đi tìm chân lý cơ bản của nhận thức và các phương pháp ấy sẽ dẫn con người đến chân lý vĩnh hằng, đầy đủ, tuyệt đối. Cơ sở của phương pháp ấy được các nhà triết học xem là kinh nghiệm cảm tính(Bêcơn, Hốpxơ, Lôccơ), hoặc là lý tính nó đem lại tri thức logic toán học- diễn dịch không bị quy định bởi kinh nghiệm của con người( Đềcáctơ, Lepsnich, Xponoda...). Cuộc luận chiến giữa các nhà triết học xung quanh việc tìm cơ sở của phương pháp mới chính là cuộc luận chiến giữa chủ nghĩa kinh nghiệm và chủ nghĩa duy lý thời kỳ cận đại. Tuy nhiên, trong thực tế, chủ nghĩa duy lý và phương pháp tương tự của nó luôn thắng thế, nó được sử dụng rộng rãi. Khuynh hướng duy lý của triết học cận đại với phương châm thế tục hoá đầy đủ khoa học, khẳng định không có một uy tín nào được thừa nhận ngoài uy tín của lý tính, đẩy khoa học lên hàng đầu các môn quan trọng của nhân loại, vì nó có khả ngăn giảm bớt sự đói nghèo , có khả năng làm giàu, có khả năng đưa xã hội phát triển ( Bêcơn). Sự phát triển của khoa học bắt tự nhiên lệ thuộc vào con người khi hình thành phương pháp cơ bản của tư duy- phương pháp lý tính thuần tuý. Khuynh hướng trên trong phương pháp hiện đại gọi là phương pháp siêu hình học. Đây là mâu thuẫn bên trong lý luận nhận thức của triết học cận đại và triết học cổ điển Đức đã tìm cách giải quyết mâu thuẫn này. Điều kiện kinh tế xã hội Đức thời cận đại và đặc điểm của triết học cổ điển Đức. Điều kiện kinh tế- xã hội Đức thời cận đại. Cuối thế kỷ XVIII, nước Đức còn ở trình độ rất lạc hậu vì hai lý do: Về địa lý đứng ngoài những đường thương mại quốc tế lớn, chủ yếu bấy giờ đang phát triển ở bờ biển Đại Tây Dương (tư bản phát triển ở Anh, Hà Lan, Pháp), trong tình trạng bấy giờ Đức không có điều kiện phát triển ngoại thương. Trong lịch sử thế kỷ thứ XVI và XVII, các lực lượng tiến bộ ở Đức đã bị đàn áp và tiêu hủy phần lớn, đặc biệt là trong “Chiến tranh nông dân” là cuộc chiến tranh trong đó cải cách tôn giáo của Luther chống phong kiến. Phong trào Luther lúc đầu lôi cuốn nông dân đi với công thương và tiểu phong kiến chống lại phong kiến và Giáo hội. Nhưng kết quả của nó chỉ là sự thất bại của nông dân, và chỉ đi đến sự xóa bỏ một phần quyền lợi Giáo hội, đề cao quyền lực các hoàng thân (Chúa chư hầu) với cải cách của Luther. Nó chỉ là thắng lợi của chế độ hoàng thân dựa vào tiểu phong kiến và lôi cuốn bọn tư sản và tiểu tư sản đầu hàng, còn nông dân thì bị đàn áp hoàn toàn. Sau đó, những hạng tiểu tư sản và tư sản cũng bị đàn áp không ngóc đầu lên được. Chế độ thắng là chế độ phân quyền, các hoàng thân cát cứ ngăn trở kinh tế tư sản phát triển. Qua nửa đầu thế kỷ XVII, lại có chiến tranh 30 năm  với sự can thiệp của hầu hết các cường quốc Âu châu, đã tiêu hao gần hết lực lượng của Đức. Do những nguyên nhân đó, tới thế kỷ XVIII, Đức rất lạc hậu: phong kiến còn phân quyền, nhưng giai cấp tư sản lại được ảnh hưởng tư tưởng giai cấp tư sản Âu Tây nói chung (nhất là Anh, Hà Lan, Pháp). Mức yêu cầu đứng về khái niệm là mức yêu cầu của cách mạng Âu Tây, nhưng lại mâu thuẫn với tình trạng thực tế rất thấp, chỉ đi đến liên minh các chư hầu mở đường cho giai cấp tư sản phát triển phần nào về kinh tế, tham gia hành chính phần nào, nhưng chưa có vấn đề nắm chính quyền. Đặc điểm cơ bản của triết học cổ điển Đức. Khái niệm triết học cổ điển Đức là dùng để chỉ sự phát triển của triết học nước Đức cuối thế kỷ XVIII đến giữa thế kỷ XIX, có ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của triết học hiện đại. Lý luận về bản thể trong triết học cổ điển Đức đầy những mâu thuẫn. Có duy vật, duy tâm và cả nhị nguyên luận, tuy nhiên có thể nhận thấy rằng do ảnh hưởng của tình hình kinh tế xã hội lúc bấy giờ của Đức, triết học duy tâm vẫn chiếm ưu thế hơn. CanTo – người sáng lập ra triết học cổ điển Đức trong thời kỳ hoạt động khoa học đã xây dựng giả thuyết về sự hình thành của vũ trụ, theo đó thì sự hình thành và tiến hoá của các hệ hành tinh là bắt nguồn từ “ đám mây mù” đầu tiên. Về sau, CanTo chuyển sang hoạt động triết học và triết học của ông là triết học nhị nguyên. Một mặt ông thừa nhận thế giới các “ vật tự nó” tồn tại khách quan có thể tác động lên các giác quan của con người, mặt khác ông lại khẳng định các vật mà ta có thể nhận thấy được lại không liên quan đến thế giới “ vật tự nó. Chúng chỉ là những hiện tượng phù hợp với các cảm giác, tri giác do lý tính của con người tạo ra, nghĩa là con người chỉ nhận thức được cái bề ngoài mà không nhận thức được cái bản chất đích thực của sự vật. Hegel lại cho rằng nguồn gốc của mọi sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội là ý niệm tuyệt đối. Từ điểm xuất phát đó, ông đã dựng lên một hệ thống triết học duy tâm khách quan. Phoiabac- nhà duy vật, vô thần lớn nhất trong lịch sử triết học cận đại lại cho rằng: Thế giới là thế giới vật chất, giới tự nhiên không do ai sáng tạo ra, nó tồn tại độc lập với ý thức và không phụ thuộc vào bất cứ triết học nào. Cơ sở tồn tại của thế giới tự nhiên nằm ngay trong lòng giới tự nhiên. Thành tựu lớn nhất của triết học cổ điển Đức là phép biện chứng. Phép biện chứng khách quan của cổ điển Đức bắt đầu từ CanTo qua Phicto, Selinh và đỉnh cao là Hegel.’ CHƯƠNG II: GIÁ TRỊ VÀ HẠN CHẾ CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY TÂM CỦA HEGEL Giới thiệu chung về Hegel và triết học Hegel: Hegel sinh ngày 27.08.1770 tại Stuttgart. Ông rất được cưng chiều trong một gia đình ngoan đạo, có lẽ “bởi vì ông học giỏi”. Mới 3 tuổi đã đi học trường tiếng Đức, lên 5 học trường tiếng Latin. Năm 1788 Hegel bắt đầu học tại chủng viện Tubingen, tại đây ông đã hoàn tất cao học về triết học năm 1790 và 3 năm sau đó, tốt nghiệp về thần học. Năm 1793 Hegel quyết định không đi theo nghiệp tu sĩ và trở thành gia sư tại Bern, để có nhiều thời gian hơn cho việc nghiên cứu triết học. Năm 1797 Hegel đã làm gia sư tại Frankfurt. Hegel thực sự tìm thấy hứng khởi với cộng đồng trí thức trong “Hiệp hội các trí tuệ” và ngay trong năm đó ông đã hoàn tất tác phẩm Cương lĩnh hệ thống xưa nhất của chủ nghĩa duy tâm Đức (Das alteste Systemprogramm des Deutschen Idealismus). Năm 1801 Hegel đã về trường Đại học Jena. Những khóa giảng đầu tiên của ông rất ít người tham dự. Tuy vậy Hegel đã được phong giáo sư vào năm 1805. Khi quân đội Napoleon chiếm đóng, ông đã nhanh chóng rời Jena. Năm 1807 ông đảm nhận chức chủ bút tờ Bamberger Zeitung và xem như lần đầu tiên ông thoát khỏi cảnh túng thiếu tài chính kinh niên. Tại đây tác phẩm nền tảng Hiện tượng học Tinh thần của ông ra đời. Năm 1808 Hegel được cử làm hiệu trưởng trường trung học Egidyen tại Nuremberg. Cảm thấy nhàm chán, ông khuyến khích học sinh đặt câu hỏi giữa tiết học và dịch các bài vở của học sinh sang tiếng Hy Lạp cổ. Năm 1811 ông cưới cô Marie von Tucher chỉ vừa tròn 20 tuổi. Năm 1816 Hegel được phong giáo sư tại Đại học Heidelberg, nơi ông cộng tác trong ban biên tập của tờ Niên giám văn học Heidelber. Năm 1817 ông công bố bộ Bách khoa thư các khoa học triết học. Năm 1818, Bộ trưởng Văn hóa Vương quốc Phổ là Von Altenstein đã đích thân mời ông về Đại học Berlin. Cao điểm danh vọng của ông là tước vị Hiệu trưởng Đại học Berlin vào năm 1829 trước khi ông mất năm 1831. Ông là nhà triết học duy tâm khách quan, đại biểu xuất sắc của triết học cổ điển Đức, người xây dựng nên phép biện chứng duy tâm. Triết học của Hegel là đỉnh cao của chủ nghĩa duy tâm Đức cuối thế kỉ 18 - đầu thế kỉ 19. Nguyên lí xuất phát và xuyên suốt toàn bộ triết học Hegel là sự đồng nhất giữa tư duy và tồn tại. Toàn bộ thực tại khách quan (tự nhiên và lịch sử thế giới) là biểu hiện của "lí tính thế giới" hay "tinh thần thế giới" mà Hegel gọi là "ý niệm tuyệt đối". "Ý niệm tuyệt đối" có trước tự nhiên và loài người, trải qua một quá trình phát triển lịch sử - tự nhận thức về bản thân, Thành quả lớn nhất của triết học Hegel là phép biện chứng. Ở Hegel, phép biện chứng bị thần bí hoá. Mặc dù vậy, Hegel vẫn là "người đầu tiên trình bày một cách bao quát và có ý thức những hình thái vận động chung của phép biện chứng" (Mac). Hegel có những đóng góp to lớn trong địa hạt lí luận về nhận thức, trong cuộc đấu tranh chống "thuyết không thể biết" (bất khả tri luận). Bên cạnh đó, hệ thống duy tâm, bảo thủ, khép kín và giả tạo của triết học Hegel mâu thuẫn sâu sắc với phương pháp biện chứng có tính chất cách mạng của triết học này. Quan điểm chính trị của Hegel cũng phản ánh tình trạng mâu thuẫn của giai cấp tư sản Đức, khuynh hướng thoả hiệp của nó với các thế lực phong kiến. Hegel ủng hộ chế độ quân chủ lập hiến, bênh vực nhà nước quân chủ phản động Phổ, cho đó là đỉnh cao của sự phát triển xã hội. Triết học Hegel là một trong những nguồn gốc lí luận trực tiếp của chủ nghĩa Mac. Các tác phẩm chủ yếu: "Hiện tượng học tinh thần" (1807), "Khoa học lôgic" (1812 - 16), "Bách khoa thư về khoa học triết học" (1817, 1830), "Những nguyên lí triết học của pháp luật" (1821). Những thành tựu trong sự nghiệp triết học của Hegel gắn liền với điều kiện kinh tế xã hội cũng như những đặc điểm của nền triết học cổ điển Đức thời bấy giờ. Nội dung phép biện chứng duy tâm của Hegel: Tiền đề: 1.1. Phép biện chứng cổ điển của Heraclit. Heraclit (540-480 TCN) là nhà triết học có tư tưởng biện chứng điển hình của triết học phương Tây cổ đại. Mà theo đánh giá của Mác-Lênin thì Heraclit là người sáng lập ra phép biện chứng. Ông cũng là người đầu tiên xây dựng phép biện chứng dựa trên lập trường duy vật. Mặc dù sau Heraclit nhiều nhà triết học khác cũng đã kế thừa và phát triển tư tưởng biện chứng của ông, và Hegel cũng đã chịu ảnh hưởng không ít của những tư tưởng biện chứng đó ( điển hình là tư tưởng của Kant - ông tổ của triết học cổ điển Đức) tuy nhiên tư tưởng biện chứng trong triết học của Heraclit vẫn được xem là tiền đề quan trọng nhất cho phép biện chứng duy tâm của Hegel sau này. Phép biện chứng của Heraclit chưa được trình bày dưới dạng một hệ thống các luận điểm khoa học mà hầu như các luận điểm cốt lõi của phép biện chứng được đề cập dưới dạng các câu danh ngôn mang tính thi ca và triết lý. Tư tưởng biện chứng của Heraclit được thể hiện như sau: Một là: Quan niệm về sự vận động vĩnh cửu của vật chất. Theo ông thì không có sự vật, hiện tượng nào của thế giới là đứng im tuyệt đối, mà trái lại, tất cả đều trong trạng thái biến đổi và chuyển hoá. Ông nói: “Chúng ta không thể tắm hai lần trên một dòng sông vì nước mới không ngừng chảy trên sông”; Ngay cả mặt trời cũng mỗi ngày một mới”. Theo quan điểm của Heraclit thì lửa chính là bản nguyên của thế giới, là cơ sở duy nhất và phổ biến nhất của tất cả mọi sự vật, hiện tượng. Đồng thời lửa cũng là gốc của mọi vận động, tất cả các dạng khác nhau của vật chất chỉ là trạng thái chuyển hoá của lửa mà thôi. Hai là: Heraclit nêu lên tư tưởng về sự tồn tại phổ biến của các mâu thuẫn trong mọi sự vật, hiện tượng. Điều đó thể hiện trong phỏng đoán về vai trò của các mặt đối lập trong sự biến đổi phổ biến của tự nhiên về “sự trao đổi của những mặt đối lập”, về “sự tồn tại và thống nhất của các mặt đối lập”. Ông nói: “cùng một cái ở trong chúng ta – sống và chết, thức và ngủ, trẻ và già. Vì rằng cái này biến đổi cái kia; và ngược lại, cái kia mà biến đổi thành cái này...” Heraclit đã phỏng đoán về sự đấu tranh và thống nhất của các mặt đổi lập. Lênin viết: “ Phân đôi cái thống nhất và nhận thức các bộ phận đối lập của nó là thực chất của phép biện chứng. Điều này chúng ta đã thấy xuất hiện ngay từ nhà biện chứng Heraclit”. Nhận định của Lê-nin đã chứng minh cho quan điểm và đóng góp của Heraclit trong tư tưởng này. Ba là: Theo Heraclit thì sự vận động phát triển không ngừng của thế giới do quy luật khách quan (mà ông gọi là Logos) quy định. Logos khách quan là trật tự khách quan, là mọi cái đang diễn ra trong vũ trụ. Logos chủ quan là từ ngữ học thuyết của con người. Logos chủ quan phải phù hợp với logos khách quan. Người nào càng tiếp cận được logos khách quan bao nhiêu thì càng thông thái bấy nhiêu. Lý luận nhận thức của Heraclit mang tính biện chứng và duy vật sơ khai nhưng cơ bản là đúng. Chính những tư tưởng biện chứng sơ khai của Heraclit sau này đã được các nhà biện chứng cổ điển Đức mà điển hình là Hegel kế thừa, phát triển và được các nhà sáng lập triết học Mac đánh giá cao. 1.2. Tư tưởng triết học duy tâm tại Đức - nguồn gốc lịch sử của duy tâm tuyệt đối Hegel. Biện chứng pháp duy tâm của Hegel là kết quả của quá trình xây dựng phương pháp biện chứng trong triết học Đức mà khởi đầu là Cantơ (Kant). Quá trình ấy phản ánh những đòi hỏi của tư tưởng cách mạng tư sản Âu châu thông qua tình hình đặc biệt của giai cấp tư sản Đức. Ưu điểm lớn nhất của Kant là đã đề cao được vai trò lao động sáng tạo ra thế giới, tuy chỉ quan niệm cái lao động ấy là lao động tinh thần. Thế giới của Kant là thế giới của tư sản, thế giới trao đổi hàng hóa. Trong chế độ kinh tế phong kiến, những vật làm ra chủ yếu là để sử dụng, nếu có trao đổi cũng chỉ là trong phạm vi địa phương nhỏ hẹp, với quan niệm ban ơn. Với kinh tế tư sản, quan hệ chính trong xã hội là quan hệ trao đổi hàng hóa trên cơ sở bình đẳng - thực ra bình đẳng ở đây chỉ là hình thức, chỉ để che đậy động cơ quyền lợi ở bên trong - hàng hóa là sản sinh ra trong một quá trình sản xuất của máy móc, có tổ chức, duy lý. Như vậy là tính chất lao động sáng tạo đã được thực hiện với một mức cao. Đã đến lúc có điều kiện để tin rằng thế giới của loài người - cái thế giới hàng hóa - là do con người tạo ra. Nhưng vật chất mà tư sản đề cao chỉ là vật chất máy móc, chưa phải là vật chất thực sự lao động tức là con người lao động. Giai cấp tư sản chỉ giữ lại phần lao động trí óc, lao động tổ chức sản xuất và tính toán kỹ thuật sản xuất, gạt bỏ phần lao động thực sự tức là con người sản xuất. Đây cũng là nguyên nhân tính chất hạn chế của tư tưởng Kant khi ông đề cao vai trò lao động trong quá trình hiểu biết và xây dựng thế giới, Kant hạn chế lao động đó trong phạm vi tinh thần, do hoạt động của tinh thần mà thế giới bên ngoài được xây dựng và có được tính chất khách quan. Vì vậy, đặc điểm của tư tưởng duy tâm Đức là đã xây dựng được một khái niệm về chủ quan, nó phản ánh quá trình thực tế của lịch sử, tức là quá trình lao động xây dựng thế giới. Đây chính là cái hạt nhân duy lý. Lao động tinh thần mà Kant quan niệm chỉ phản ánh được hình thức kỹ thuật của phương thức sản xuất máy móc. Kant cho rằng thế giới mà ta nhận thức được là do sự liên kết những cảm giác theo quy luật số lượng và nhân quả, quan niệm đó phản ánh tính chất sản xuất hàng hóa theo quy luật số lượng và nhân quả. Đấy mới chỉ là hình thức kỹ thuật sản xuất, chưa đi vào con người lao động thực sự. Kant mới phản ánh phương thức sản xuất trong giai đoạn tiền cách mạng; Kant chưa tin tưởng hoàn toàn vào cái thế giới hàng hóa và cho đấy chưa phải là thực tại tuyệt đối, chưa phải là vật tự tại. Tiến lên một bước nữa, đến giai đoạn cách mạng cần phải khẳng định hoàn toàn cái thế giới mới, Fichte đã tuyệt đối hóa quan niệm duy tâm của Kant. Fichte nói: nếu thế giới là do ý thức chủ quan của ta mà có, do lao động tinh thần xây dựng lên, thì đấy cũng là thế giới duy nhất, ngoài nó ra không có vật tự tại nào khác. Fichte đã đi thêm được một bước trên con đường xây dựng phương pháp biện chứng. Fichte đã từng thấy mâu thuẫn giữa hoạt động sáng tạo và thế giới được sáng tạo, giữa cái “tôi” và cái “không phải là tôi”. Tôi chỉ là một vật thể trong thế giới tự nhiên và thế giới đó ảnh hưởng đến tôi. Nhưng mặt khác, cái chủ quan của tôi đã đặt ra: tôi là một vật thể. Hai mặt đó đã được Fichte biểu diễn trong hai mệnh đề: về quan hệ lý thuyết là tôi tự đặt (tôi là do cái không phải là tôi quy định); và trên quan hệ thực tiễn là tôi đặt (cái không phải tôi là do tôi quy định). Phương pháp mâu thuẫn này mới được sử dụng trong phạm vi chủ quan, cái khách quan ở đấy chung quy vẫn nằm trong chủ quan. Mâu thuẫn giữa tôi và cái không phải tôi vẫn nằm trong tôi, vì chính tôi đặt ra cái quan hệ đó - cái tôi vẫn là tuyệt đối. Với Schelling, phương pháp biện chứng lại tiến một bước nữa. Phương pháp mâu thuẫn của Schelling đã đi quá nội dung chủ quan và bao gồm cả tự nhiên. Theo Schelling, mâu thuẫn giữa tinh thần và tự nhiên xuất phát là từ cùng một nguồn gốc: đó là “Tuyệt đối”. Tự nhiên không phụ thuộc vào tinh thần nữa, khách quan không nằm trong chủ quan nữa, hai cái đó xuất phát từ cùng một Tuyệt đối. Tư tưởng của Schelling đã phản ánh giai đoạn hưởng thụ “lung tung” sau khi chế độ mới của giai cấp tư sản đã được thực hiện, quan hệ tư bản trước kia còn là lý tưởng nay đã thành sự thực và phát triển một cách “lung tung”. Nhưng rồi cũng phải đến yêu cầu ổn định tình trạng hỗn độn đó, và xây dựng một chính quyền điều hòa xã hội một cách tương đối. Yêu cầu mới đó được phản ánh trong triết học của Hegel. Triết học của Hegel vận dụng một cách có hệ thống phương pháp biện chứng, tức là phương pháp nêu mâu thuẫn và biểu diễn quá trình biến chuyển của mâu thuẫn. Phương pháp của Hegel phản ánh đầy đủ hơn quá trình lịch sử thực tế, cho là trong mỗi giai đoạn có phát sinh ra mâu thuẫn nội bộ, và có phản ánh quá trình đó một cách có thứ tự, hệ thống. Nhưng Hegel lại nói rằng quá trình phát triển vật chất là do mâu thuẫn của hoạt động tinh thần. Hegel chỉ trông thấy hiện tượng ở bên trên, nên cho rằng tinh thần quy định sự tiến hóa, hoạt động tinh thần sáng tạo ra thế giới. Mệnh đề chung của Hegel phản ánh một chân lý: đó là con người sáng tạo thế giới lịch sử. Nhưng con người đó chỉ được quan niệm trong phạm vi tinh thần. Tuy nhiên con người tinh thần cũng chỉ là hình ảnh của con người lao động thực sự. Ông cho rằng, khởi nguyên của thế giới không phải là vật chất mà là “ý niệm tuyệt đối” hay “tinh thần thế giới”. Tính phong phú, đa dạng của thế giới hiện thực là kết quả của sự vận động và sáng tạo của ý niệm tuyệt đối. Ý niệm tuyệt đối tồn tại vĩnh viễn. Tuy nhiên, những phạm trù về tinh thần và luận lý học của Hegel không chỉ là những khái niệm trừu tượng như của Kant mà bao gồm cả những nội dung của thực tế khách quan. Luận lý của Hegel không phải là hình thức mà bao gồm tất cả cái gì có thể hiểu biết được và trình bày theo quá trình biện chứng của nó. Nội dung cơ bản của BCDT Hegel. 2.1. Phương pháp luận biện chứng : Hegel phê phán những chủ nghĩa triết học trước bằng cách coi những hình thái ý thức không phải là lý luận triết học như ông ta quan niệm (ví dụ: cảm giác, tức là cơ sở chủ nghĩa cảm giác). Phân tích nó đúng thế nào và chứng minh rằng mỗi hình thái ấy có một quá trình biện chứng, trong đó nó mâu thuẫn với nó, bắt buộc phải chuyển lên một mức cao hơn và cứ như thế đi đến hình thái triết học của Hegel. - Khi trình bày về “ ý niệm tuyệt đối” vận động và phát triển , Hegel cho rằng đó là sự vận động nội tại của “ ý niệm tuyệt đối”. Tự vận động tức là thay đổi hình thức phát triển khác nhau của “ý niệm tuyệt đối”. Lenin cũng đã tìm thấy hạt nhân hợp lý trong phương pháp biện chứng của Hegel là sự tự vận động. Nội dung hợp lý và sâu sắc này trong quan điểm của Hegel theo Lenin là mối liên hệ tất yếu, là nguồn gốc nội tại của những sự khác nhau. Khi trình bày sự phát triển của “ý niệm tuyệt đối” Hegel thừa nhận tồn tại, khái niệm, bản chất là ba sự quy định, ba hình thức biểu hiện chủ yếu trong quá trình phát triển. Điều này phù hợp với quá trình suy nghĩ, nhận thức của con người: mới nhìn vào sự vật thấy tồn tại, đi sâu vào sự vật tìm ra bản chất, khi nắm được bản chất ta rút ra khái niệm. Phương pháp tư duy này vẫn còn được sử dụng cho đến ngày nay ở tất cả các bộ môn khoa học khác nhau. Điều này sẽ được trình bày rõ ràng hơn trong phần sau: “Giá trị và hạn chế của phép Biện chứng Duy tâm của Hegel”. Hegel không phải là người đầu tiên xây dựng nên phép biện chứng song qua tư tưởng và quá trình hoạt động của mình, Hegel đã khiến nó trở nên hoàn thiện hơn và mang lại cho phép biện chứng một vị trí quan trọng trong triết học. Ông quan niệm, phép biện chứng: “ nói chung là nguyên tắc của mọi sự vận động, mọi sự sống và mọi hoạt động trong phạm vi hiện thực. Ông coi biện chứng cũng là linh hồn của mọi nhận thức khoa học chân chính”. Với tư tưởng như vậy, ông đã xem xét mọi sự vật hiện tượng, ý thức dưới cái nhìn biện chứng. Và về cốt lõi, phương pháp biện chứng của ông cũng bao gồm 02 nội dung cơ bản: + Nhận thức đối tượng ở trong các mối liên hệ với nhau, ảnh hưởng nhau, ràng buộc nhau (cái toàn thể và cái bộ phận...). + Nhận thức đối tượng ở trạng thái vận động biến đổi, nằm trong khuynh hướng chung là phát triển. Đây là quá trình thay đổi về chất của các sự vật, hiện tượng mà nguồn gốc của sự thay đổi ấy là đấu tranh của các mặt đối lập để giải quyết mâu thuẫn nội tại của chúng. Như vậy phương pháp biện chứng của Hegel cũng đã thể hiện tư duy mềm dẻo, linh hoạt. Nó thừa nhận trong những trường hợp cần thiết thì bên cạnh cái "hoặc là... hoặc là..." còn có cả cái "vừa là... vừa là..." nữa; thừa nhận một chỉnh thể trong lúc vừa là nó lại vừa không phải là nó; thừa nhận cái khẳng định và cái phủ định vừa loại trừ nhau lại vừa gắn bó với nhau. Như vậy, mặc dù chưa đạt được tính triệt để trong phép biện chứng như chủ nghĩa Mác, chưa trình bày phương pháp biện chứng dưới một hệ thống của gồm 2 nguyên lý (nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển), 3 quy luật cơ bản (quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt ối lập, quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và ngược lại, quy luật phủ định của phủ định) và 6 cặp phạm trù với tính cách là những quy luật không cơ bản(cái chung và cái riêng; nội dung và hình thức; nguyên nhân và kết quả; bản chất và hiện tượng; tất nhien và ngẫu nhiên; khả năng và hiện thực). Song phép biện chứng của Hegel đã đạt được những thành tựu cơ bản của nó và trở thành hạt nhân hợp lý cho phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác-xít. Phương pháp biện chứng của Hegel là phương pháp suy ngẫm về thế giới. Kết quả của phương pháp này là hình ảnh suy tư chỉnh thể về thế giới chứ không phải là bức tranh thế giới thu được nhờ kết quả của khoa học cụ thể. Là nhà biện chứng, đồng thời là nhà triết học duy tâm khách quan. Triết học của ông đầy mâu thuẫn giống như sự mâu thuẫn của cả xã hội Đức nói chung, của nền triết học Đức lúc bấy giờ nói riêng. Nếu phương pháp biện chứng của ông là hạt nhân hợp lý, chứa đựng tư tưởng thiên tài về sự phát triển, thì hệ thống triết học duy tâm của ông phủ nhận tính chất khách quan của những nguyên nhân bên trong vốn có của sự phát triển của tự nhiên và xã hội. 2.2. Hệ thống các phạm trù, quy luật: Trong khuôn khổ phép biện chứng duy tâm của mình, Hegel không chỉ trình bày các phạm trù: như chất, lượng, phủ định, mâu thuẫn,… mà còn nói đến các quy luật “lượng đổi dẫn đến chất đổỉ và ngược lại”, “phủ định của phủ định” và “quy luật mâu thuẫn”. Các cặp phạm trù này được Hegel đặc biệt nhắc đến ở nội dung Logic học của ông. Trong Logic học ở phần tồn tại, Hegel đã diễn đạt các phạm trù vật chất, lượng, độ và tư tưởng biện chứng về sự chuyển hoá từ lượng đến chất và ngược lại. Ở phần bản chất, hiện tượng, quy luật, khả năng và thực hiện, nguyên nhân và kết quả, và phần trình bày học thuyết mâu thuẫn nguồn gốc của sự phát triển. Ở phần khái niệm của học thuyết Logic, Hegel đã diễn đạt phạm trù về cái chung và cái riêng, quy nạp và diễn dịch, phân tích và tổng hợp, đã diễn đạt các nguyên lý sự hoạt động có mục đích của con người, sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, tổng hợp lại các quan niệm phát triển với tư cách là phủ định của phủ định. Đồng thời trong khoa học logic phương pháp biện chứng của Hegel còn được thể hiện ở chỗ: Ông đặt ra vấn đề sự thống nhất quá trình logic với quá trình lịch sử; logic học, nhận thức luận đều là sự tổng hợp của quá trình lịch sử; ông nêu lên tính hạn chế của logic hình thức và đòi hỏi một logic có nội dung thực tế, sinh động; ông nêu lên những tư tưởng thống nhất giữa phép biện chứng, logic học và lý luận nhận thức. Giá trị và hạn chế của phép Biện chứng Duy tâm của Hegel: Giá trị: Tiến bộ hơn những tư tưởng triết học cùng thời. Có thể khẳng triết học Hegel là đỉnh cao của triết học Tây Âu thời kỳ cận đại đúng như ông đã từng thừa nhận. Và cốt lõi để tạo nên sự tiến bộ ấy chính là phép biện chứng của ông. Mặc dù phương pháp tư duy siêu hình trong thời kỳ phục hưng là một tiến bộ lớn để chống lại những tư tưởng của thần quyền. Tuy nhiên, đến thời kỳ cận đại, cùng với sự phát triển của nền sản xuất tư bản và của khoa học tự nhiên, Triết học Tây Âu đã quá coi trọng tư duy siêu hình, đề cao phương pháp thực nghiệm. Điều này khiến cho triết học Tây Âu cận đại sa vào bế tắc khi giải quyết một số vấn đề mang tính chất thời đại lúc bấy giờ. Điển hình như quan điểm siêu hình không thể lý giải nổi những biến động đang diễn ra trong nền kinh tế, không thấy được nguyên nhân và xu thế của các các cuộc các mạng tư sản Tây Âu.... Hegel với phương pháp biện chứng của mình mà chủ yếu là tư tưởng về sự vận động và phát triển đã lý giải nguyên nhân đồng thời đưa ra những xu hướng phát triển cho giới tự nhiên và xã hội. Ông là người đầu tiên trình bày toàn bộ thế giới tự nhiên, lịch sử và tinh thần dưới dạng một quá trình vận động, biến đổi, phát triển và cố gắng vạch ra mối liên hệ bên trong của sự vận động và phát triển ấy. Ví dụ: Bản thân ông cũng đã từng ví triết học của mình là đỉnh cao bởi ông cho rằng các triết học trước bản thân chúng cũng có sự mâu thuẫn và luôn có sự đấu tranh thay thế để đạt đến đỉnh cao. Và đỉnh cao đó chính là Triết học Hegel. Mặc dù sự tự phong này là mâu thuẫn với tư duy về sự vận động phát triển của mình song qua cách lý giải đó có thể thấy được cách thức giải quyết các vấn đề hóc búa của triết học thời kỳ đó của Hegel là hợp lý. Tạo tiền đề cho TH Mac-Lênin: Triết học Mac-Lenin với phương pháp Biện chứng duy vật là đỉnh cao của triết học của thời đại ngày nay. Và chính những người sáng tạo nên hệ thống triêt học đó đã thừa nhận sự kế thừa và phát triển cái nhân hợp lý trong triết học của Hegel. Cái nhân ấy chính là phép biện chứng, là hệ thống các quan điểm của ông. C. Mác không những chỉ phê phán một cách sâu sắc phép biện chứng của Hêgen mà còn cải tạo phép biện chứng đó xây dựng nên phép biện chứng duy vật duy nhất và thực sự khoa học với mẫu mực tuyệt vời của nó là tác phẩm chủ yếu của ông - bộ "Tư bản". C.Mác viết: "Tính chất thần bí mà phép biện chứng đã mắc phải ở trong tay Hêgen tuyệt nhiên không ngăn cản Hêgen trở thành người đầu tiên trình bày một cách bao quát và có ý thức những hình thái vận động chung. Phép biện chứng ấy ở Hêgen là phép biện chứng bị lộn ngược đầu xuống đất. Chỉ cần dựng nó lại là sẽ phát hiện được cái hạt nhân hợp lý của nó ở đằng sau lớp vỏ thần bí”. Nhiều nhà triết học đã đánh giá: nếu loại bỏ đi cái xuất phát điểm trong thế giới quan duy tâm của Hegel, người ta sẽ không thể phân biệt được đâu là triết học Mác đâu là triết học Hegel. Mặc dù việc phát triển của triết học Mác không đơn thuần là “chỉ cần dựng nó lại” nhưng hệ thống triết học rõ ràng và khoa học của Hegel cũng chính là cái hệ thống cơ bản để triết học Mác hoàn thiện nên phương pháp biện chứng duy vật với dưới một hệ thống của gồm 2 nguyên lý (nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển), 3 quy luật cơ bản (quy luật thống nhất và đấu tranh giữa các mặt ối lập, quy luật từ những thay đổi về lượng dẫn đến những thay đổi về chất và ngược lại, quy luật phủ định của phủ định) và 6 cặp phạm trù với tính cách là những quy luật không cơ bản(cái chung và cái riêng; nội dung và hình thức; nguyên nhân và kết quả; bản chất và hiện tượng; tất nhiên và ngẫu nhiên; khả năng và hiện thực). Ý nghĩa của phép biện chứng đó đối với sự phát triển của các khoa học khác: Cho dù có những ý kiến đánh giá khác nhau về triết học Hegel song không thể phủ nhận được rằng cái có giá trị nhất và có sức sống mạnh mẽ nhất trong triết học của ông chính là phép biện chứng mà thực chất đó là học thuyết về sự phát triển toàn diện với tư cách là sự vận động tiến tới và sự chuyển hoá về chất, với tư cách là sự đi lên theo thang bậc lôgíc có tuần tự về tính chất mâu thuẫn của sự phát triển bao gồm sự tương tác giữa các mặt đối lập sự phủ định tồn tại hiện có và đồng thời là sự giữ lại cái tích cực từ quá khứ. Hệ vấn đề phép biện chứng hiện nay trở nên đặc biệt cấp bách là do tính chất biện chứng trong sự phát triển của xã hội và của sự nhận thức khoa học hiện đại ngày càng bộc lộ rõ nét hơn. Những chuyển biến mang tính lịch sử toàn cầu và vô cùng đa dạng đang diễn ra hết sức mạnh mẽ trong đời sống xã hội trên khắp hành tinh chúng ta hiện nay. Bên cạnh đó trong sự phát triển của mình khoa học tự nhiên hiện đại cũng đang vấp phải không ít các vấn đề biện chứng của chính sự phát triển. Giờ đây sự tiến hoá của giới tự nhiên đang được nghiên cứu ở mọi cấp độ cấu trúc. Quan điểm biện chứng về sự phát triển đã xâm nhập vào nhận thức khoa học tự nhiên cả ở mức độ vĩ mô lẫn mức độ vi mô. Nguyên tắc phát triển thực sự đã trở thành nguyên tắc phổ biến trong nghiên cứu khoa học. Sự tiến bộ và những thành công tuyệt vời của sinh học mấy năm gần đây đánh dấu bước ngoặt mới của sự xâm nhập ngày càng sâu hơn vào các bí mật trong cấu trúc và trong sự phát triển của thế giới vật chất sống. Điều nổi bật nhất về mặt này chính là ở chỗ sinh học phân tử ngày càng quay trở lại mạnh hơn với tư tưởng về sự phát triển và sự tự phát triển. Bí mật của sự tự phát triển của các cơ thể sống đang dần dần được mở ra qua những thành công của kỹ thuật di truyền của công nghệ sinh học. Công nghệ nhân bản vô tính, công nghệ tế bào phôi.. tạo ra sự phát triển mạn mẽ trong việc chữa bệnh cho con người. Cơ sở phân tử và dưới phân tử của sự phát triển cá thể và của sự tiến hoá nói chung vì vậy đang thù hút mạnh mẽ trí tuệ của nhiều nhà sinh học và nhiều phòng thí nghiệm lớn của thế giới. Nguyên tắc phát triển đang trở thành nguyên tắc cơ bản của toàn bộ nhận thức sinh học hiệp đại. Vai trò to lớn của của tư tưởng phát triển đối với sự tiến bộ của khoa sinh thái học và của thực tiễn sinh thái ngày càng rõ nét hơn và hiển nhiên hơn. Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật và công nghệ hiện đại đã làm bộc lộ những mâu thuẫn của sự tiến bộ mà trong quá khứ thường được xem như là sự làm chủ của con người đối với các lực lượng tự phát của tự nhiên như là sự thống trị của con người đối với giới tự nhiên. Tiếc rằng trên thực tế sự làm chủ đó sự thống trị đó không chỉ đem lại toàn những cái hay những điều tốt mà còn gây nên cả những tổn thất không nhỏ cho chính con người lẫn cho giới tự nhiên một khi con người không kiểm soát được nó. Đồng thời: việc áp dụng hợp lý các thành tựu khoa học và công nghệ mới nhằm góp phần bảo vệ giới tự nhiên phát triển bản thân con người thúc đấy sự phát triển xã hội trên nền tảng của chủ nghĩa nhân đạo chỉ có thể thực hiện được một khi đặt chúng trong mối quan hệ biện chứng. Chính sự biến đổi sự cải tạo môi trường tự nhiên và xã hội một cách hợp lý và trên cơ sở nhân đạo là chiếc chìa khoá để giải quyết các vấn đề bức bách đang được đặt ra trước nhân loại. Hạn chế: Như chúng ta đã đề cập ở trên, triết học của Hegel đã đạt đến mức đỉnh cao tại thời đại của ông. Và ý nghĩa, vai trò của triết học Hegel mà cái hạt nhân của nó là phép biện chứng đã thể hiện không chỉ trong triết học mà trong mọi ngành khoa học khác, trong thực tiễn đời sống xã hội. Thế nhưng, do những mặt hạn chế bởi nguyên nhân chủ quan và khách quan nhất định, triết học của Hegel nói chung và phép biện chứng duy tâm của Hegel nói riêng đã không thể đạt đến chân lý của sự nhận thức. Những hạn chế trong triết học cả Hegel xuất phát từ thế giới quan duy tâm, bởi tư tưởng của bản thân và ảnh hưởng của xã hội đương thời. 2.1. Ảnh hưởng của thế giới quan duy tâm: Nguyên lí xuất phát và xuyên suốt toàn bộ triết học Hegel là sự đồng nhất giữa tư duy và tồn tại. Toàn bộ thực tại khách quan (tự nhiên và lịch sử thế giới) là biểu hiện của "lí tính thế giới" hay "tinh thần thế giới" mà Hegel gọi là "ý niệm tuyệt đối". "Ý niệm tuyệt đối" có trước tự nhiên và loài người, trải qua một quá trình phát triển lịch sử - tự nhận thức về bản thân. Hệ thống duy tâm, bảo thủ, khép kín và giả tạo của triết học Hegel mâu thuẫn sâu sắc với phương pháp biện chứng có tính chất cách mạng của triết học này. Và đó là lý do để nhận xét Phép biện chứng của Hegel là bị lộn ngược đầu xuống đất. Tất cả cái tài tình, cái hợp lý của Phép biện chứng của ông là bị sử dụng để tô điểm, bao phủ cho một thế giới quan đầy mâu thuẫn và lầm lạc. Phép biện chứng duy tâm của ông như một tấm áo giáp hoàn hảo nhưng lại khoác lên mình một chiến binh ốm yếu và đầy hoang mang. Chính vì thế, khi Mac phát hiện ra phép biện chứng, khi sử dụng nó trở thành phương pháp luận cho thế giới quan duy vật, ông đã có thể đập tan mọi luận điệu sai lầm và phản động của Hegel, mang lại thắng lợi lớn lao cho chủ nghĩa duy vật biện chứng. Chính thế giới quan duy tâm đã làm cho triết học cả Hegel yếu ớt và đầy mâu thuẫn. Và đó lại chính là nguồn gốc khiến cho nó gặp phải những hạn chế vốn có của triết học Duy tâm cũng như một số những hạn chế riêng có. Hệ thống triết học đóng. Hegel đã tuyên bố triết học của mình là đỉnh cao của nền triết học và không thể phát triển hơn học thuyết của mình. Và điều đó làm cho phép biện chứng của ông trở thành một hệ thống triết học đóng. Điều này có lẽ do hai nguyên nhân. Về mặt chủ quan, có lẽ cái nhận định về Hegel là ông quá tài giỏi so với người cùng thời là một trong những lý do để ông cho triết học của mình là đỉnh cao. Song cái chính phải xuất phát từ chính thế giới quan của ông khi thừa nhận Ý niệm tuyệt đối là có trước và quyết định thế giới tự nhiên và xã hội. Do đó, sự vận động của thế giới tự nhiên và xã hội chẳng qua là quá trình phát triển của nhận thức con người, đi từ thấp đến cao, từ chưa hoàn chỉnh đến hoàn chỉnh và cuối cùng cái nhận thức ấy phản ánh chính xác Ý niệm tuyệt đối. Khi đã đạt được điều đó, nó không thể tiến lên được nữa. Khẳng định của ông mâu thuẫn với chính cái biện chứng của ông. Nó làm cho chính phép biện chứng của ông giảm đi sức sống và sự vĩ đại vốn có. Mâu thuẫn khi tìm cách lý giải các vấn đề xã hội. Nếu thế giới quan duy tâm là nguyên nhân dẫn đến một hệ thống triết học đóng thì chính cái tư tưởng đó cũng là nguồn gốc đưa đến rất nhiều quan điểm mâu thuẫn khác trong phép biện chứng duy tâm, trong việc giải thích các vấn đề trong xã hội. Quan điểm chính trị phản động của Hegel, đặc biệt trong thời kì hoạt động cuối đời của ông, phản ánh tình trạng mâu thuẫn của giai cấp tư sản Đức, khuynh hướng thoả hiệp của nó với các thế lực phong kiến. Hegel ủng hộ chế độ quân chủ lập hiến, bênh vực nhà nước quân chủ phản động Phổ, cho đó là đỉnh cao của sự phát triển xã hội. Như vậy ông đã nhận thức sai lầm về khái niệm nhà nước, thừa nhận cái tuyệt đối của nó. Do đó, ông cũng như các nhà triết học trước đó, chỉ tìm cách giải thích mà không thể tìm ra được con đường đúng đắn để cải tạo xã hội hiện thực. Điều đó một lần nữa phản ánh cái hệ thống triết học đóng, cái duy tâm và cái không biện chứng của nhà triết học biện chứng duy tâm Hegel. KẾT LUẬN Như vậy, hệ thống tư tưởng triết học của Hegel đã trở thành một điểm nhấn trong lịch sử phát triển của triết học nói chung và triết học cổ điển Đức nói riêng. Mặc dù không tránh khỏi nhứng thiếu sót phần vì mang cái gọi là “ hạn chế của lịch sử” phần vì do chính bản thân của Hegel, nhưng ta không thể phủ nhận giá trị to lớn mà triết học mà điển hình là Phép biện chứng của ông mang lại. Phép biện chứng đó không chỉ tạo tiền đề cho sự phát triển tiếp của triết học mà nó còn đóng vai trò là cơ sở lý luận, phương pháp luận cho việc nghiên cứu và phát triển của các bộ môn khoa học khác. Ngày nay, hầu như có thể khẳng định, không một bộ môn khoa học nào mà không chứa đựng trong nó những nội dung biện chứng: từ những cặp phạm trù đến những mâu thuẫn nội tại để dẫn đến sự phát triển không ngừng của sự vật hiện tượng. Phép biện chứng đã đi sâu vào từng khía cạnh của đời sống xã hội, điều đó một lần nữa như để khẳng định lại công lao to lớn của Hegel trong việc phát triển phép biện chứng dù nó là phép biện chứng duy tâm. Mặc dù có nhiều cố gắng, nhưng chắc chắn đề tài của nhóm em vẫn còn nhiều thiếu sót. Mong cô giáo và các bạn bổ sung để đề tài thực sự hoàn thiện hơn. MỤC LỤC