Giải pháp đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao đáp ứng nhu cầu nhân lực cho các doanh nghiệp du lịch

LIÊN NGÀNH VĂN HÓA - NGHỆ THUẬT - THỂ DỤC THỂ THAO 97Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 Giải pháp đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao đáp ứng nhu cầu nhân lực cho các doanh nghiệp du lịch Training high quality guide for tourism enteprises to meet human resources demand Nguyễn Thị Sao, Tĕng Thị Hồng Minh Email: maisaobms@gmail.com Trường Đại học Sao Đỏ Ngày nhận bài: 12/2/2020 Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 24/6/2020 Ngày chấp nhận đĕng: 30/6/2020 Tóm tắt Hướng dẫn viên du lịch là nhân tố rất quan trọng trong ngành kinh doanh du lịch nói chung và kinh doanh lữ hành nói riêng. Hướng dẫn viên du lịch chính là người đại diện cho hình ảnh của một quốc gia, đại sứ không chính thức của đất nước, người thực hiện các dịch vụ trong chuyến du lịch đem lại sự hài lòng cho du khách. Tuy vậy, hiện nay chất lượng của hướng dẫn viên du lịch còn rất nhiều điều đáng bàn. Bài viết dưới đây sẽ đề cập đến tiêu chí để hướng dẫn viên du lịch trở thành hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. Bên cạnh đó nêu lên những cơ hội và thách thức trong quá trình học tập và rèn luyện để trở thành hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao của sinh viên khi còn ngồi trên giảng đường đại học.Trong khuôn khổ bài viết này tác giả đề cập tới hướng dẫn viên suốt tuyến và tiếp cận các cơ sở đào tạo trên địa bàn các tỉnh phía Bắc. Từ khóa: Đào tạo; du lịch; hướng dẫn viên du lịch; hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. Abstract Tour guides play a very important role in the tourism business in general and travel business in particular. The tour guide is the person who represents the image of a country, an unofficial ambassador of the country who conducts travel services to bring satisfaction to visitors. However, at present, the quality of tour guides is still very worthy to discuss. The following article will mention the criteria for a tour guide to become a high quality tour guide, besides the opportunities and challenges are available when training a tour guide high quality when studying at the university. In this article, the author mentions guides during the tour and access to training facilities in the Northern provinces. Keywords: Training; tourism; tour guides; high quality tour guides. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Chất lượng nguồn nhân lực là một trong những mối quan tâm hàng đầu của các quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Khái niệm nguồn nhân lực có nhiều cách hiểu, kế thừa các nghiên cứu của các học giả về nguồn nhân lực [7]. Nguồn nhân lực chất lượng cao được coi là một bộ phận nhân lực có sức khỏe đáp ứng yêu cầu, được đào tạo dài hạn, có chuyên môn kỹ thuật cao, có phẩm chất đạo đức tiêu biểu, có khả nĕng thích ứng nhanh theo những thay đổi của công nghệ, biết vận dụng sáng tạo những tri thức, những kỹ nĕng đã được đào tạo vào quá trình lao động sản xuất, đóng góp cho sự phát triển kinh tế xã hội một cách hiệu quả nhất. Đối với ngành du lịch hiện nay việc phát triển và tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao là đòi hỏi và yêu cầu cấp thiết trước sự gia tĕng về số lượng khách. Từ quan niệm về nguồn nhân lực chất lượng cao tác giả cũng đưa ra cách hiểu về nguồn nhân lực chất lượng cao trong du lịch là bộ phận nhân lực du lịch có sức khỏe đáp ứng được yêu cầu của ngành du lịch, được đào tạo dài hạn tại các cơ sở đào tạo, có trình độ chuyên môn kỹ thuật cao về các ngành nghề du lịch như (lữ hành, khách sạn, bàn, bar, bếp, hướng dẫn viên), có phẩm chất đạo đức tiêu biểu, có khả nĕng thích ứng nhanh theo những thay đổi của công nghệ, biết vận dụng sáng tạo những tri thức, những kỹ nĕng đã được đào tạo Người phản biện: 1. PGS.TS. Trần Thúy Anh 2. TS. Nguyễn Đĕng Tiến NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 98 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 vào quá trình làm việc tại các doanh nghiệp kinh doanh du lịch, đóng góp cho sự phát triển ngành du lịch nói riêng và kinh tế xã hội nói chung một cách hiệu quả nhất. Nguồn nhân lực chất lượng cao tạo điều kiện thuận lợi cho ngành và doanh nghiệp du lịch tận dụng được chất xám. Sự sáng tạo, ý tưởng của con người sẽ tạo ra sự khác biệt trong sản phẩm du lịch, tĕng khả nĕng cạnh tranh. Tất cả những điều đó có được khi doanh nghiệp xây dựng được đội ngũ nhân viên có trình độ, nhận thức, ý thức, trách nhiệm cao, đảm nhận công việc phù hợp với nĕng lực, có tinh thần gắn bó với doanh nghiệp. Hơn thế nữa, nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ đảm bảo nâng cao về chất lượng, chủ động sáng tạo, đề xuất xây dựng sản phẩm dịch vụ du lịch mới. Chính nguồn nhân lực chất lượng cao là đội ngũ để thu hút khách du lịch và tạo động lực để khách hàng có những nhu cầu mới. Bên cạnh đó, nguồn nhân lực chất lượng cao sẽ khai thác hợp lý, hiệu quả nguồn tài nguyên du lịch. Với trình độ, kiến thức, kỹ nĕng của nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao, họ sẽ giúp cho doanh nghiệp khai thác được tài nguyên du lịch và bảo vệ tài nguyên du lịch. Nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực đang là vấn đề cấp bách trong chiến lược phát triển ngành du lịch của nước ta trong bối cảnh toàn cầu hóa nhằm tạo ra một đội ngũ lao động đảm bảo về chất và đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp. 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp nghiên cứu chủ yếu trong bài viết này tác giả sử dụng nhóm các phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích tổng hợp các tài liệu, vĕn bản có liên quan về đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao để xây dựng làm cơ sở lý luận cho bài báo. - Phương pháp phân tích, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn. Phân tích số liệu thống kê từ các cơ sở đào tạo thông qua các buổi trao đổi, tọa đàm, các hội thảo chuyên đề, các sáng kiến về đào tạo du lịch làm cơ sở đánh giá. - Phương pháp chuyên gia tham khảo một số ý kiến của các chuyên gia, cán bộ giảng viên, cán bộ quản lý trong đào tạo du lịch để lấy ý kiến làm cơ sở thực tiễn. 3. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU 3.1. Khái quát chung 3.1.1. Nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao Cho đến nay vẫn chưa có khái niệm thống nhất và tiêu chí cơ bản để xác định thế nào là nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo C. Mác thì nguồn nhân lực chất lượng cao là: “Những con người có nĕng lực phát triển toàn diện, đủ sức tinh thông và nắm nhanh chóng toàn bộ hệ thống sản xuất thực tiễn trong thực tế” [1]. Theo cách hiểu mang tính chất chung nhất thì “Nguồn nhân lực chất lượng cao là một bộ phận của lực lượng lao động, có khả nĕng đáp ứng những yêu cầu phức tạp của công việc, từ đó tạo ra nĕng suất và hiệu quả cao trong công việc [7]. Như vậy, nguồn nhân lực chất lượng cao có thể được hiểu như là một bộ phận của nguồn nhân lực, kết tinh những gì tinh túy, chất lượng của nguồn nhân lực. Nguồn nhân lực này không chỉ có trình độ học vấn mà quan trọng phải có chuyên môn kỹ thuật cao. Đặc biệt, là có kỹ nĕng thực hiện công việc tốt, có nĕng lực sáng tạo, nĕng lực vận dụng, đáp ứng được những yêu cầu của thực tiễn. Mặt khác, đây còn là bộ phận lao động có sức khỏe, có phẩm chất tốt, có tác phong nghề nghiệp, có tính kỷ luật, tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường và đạo đức nghề nghiệp. Đối với du lịch - là lĩnh vực thiên về dịch vụ với các nghiệp vụ đặc thù như buồng, bàn, bếp, lễ tân, hướng dẫn viên, điều hành... ngành này đòi hỏi nhiều yêu cầu cao về chất lượng nguồn nhân lực. Lao động trong du lịch cũng có những đặc trưng riêng bên cạnh những đặc điểm chung của lao động. Vì vậy, nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao bên cạnh trình độ học vấn cũng phải có các kỹ nĕng tốt về nghiệp vụ du lịch và các phẩm chất khác mà nghề này cần đòi hỏi. Dựa trên một số ý kiến của các tác giả khác về nguồn nhân lực chất lượng cao tác giả cũng đưa ra một số đặc điểm về nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao như sau: - Thứ nhất, nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao phải là lao động có trình độ học vấn, có kỹ nĕng chuyên môn, nghiệp vụ tốt; có kỹ nĕng vận dụng, khả nĕng sáng tạo trong công việc. - Thứ hai, nguồn nhân lực du lịch chất lượng cao phải là lực lượng lao động có thể lực tốt: các chỉ số về thể lực như cân nặng, chiều cao trung bình, tuổi thọ, tỷ lệ mắc các bệnh tật Thể lực tốt là điều kiện để phát triển trí tuệ. Thể lực và tinh thần, trí tuệ tồn tại thống nhất trong mỗi con người cấu thành nguồn nhân lực. - Thứ ba, nguồn nhân lực du lịch chất lượng phải là lực lượng lao động có tác phong nghề nghiệp, có tính kỷ luật, tinh thần yêu nước và đạo đức nghề nghiệp. Đây được xem như tiêu chí mang tính chất cơ bản trong việc xây dựng các tiêu chí xác định nguồn nhân lực chất lượng cao. - Thứ tư, có nĕng lực áp dụng vào thực tế tạo nên hiệu quả cao trong công việc; có các kỹ nĕng làm việc chuyên nghiệp, có nĕng lực để đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế LIÊN NGÀNH VĂN HÓA - NGHỆ THUẬT - THỂ DỤC THỂ THAO 99Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 3.1.2. Hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao Theo tác giả Bùi Thanh Thúy trong cuốn “Nghiệp vụ hướng dẫn du lịch” đã đưa ra khái niệm hướng dẫn viên như sau: “Hướng dẫn viên du lịch là những người có chuyên môn làm việc cho các tổ chức kinh doanh du lịch với nhiệm vụ tổ chức thực hiện các chương trình du lịch đã được kí kết trên thực tế nhằm đảm bảo đúng kế hoạch và đáp ứng nhu cầu được thỏa thuận của du khách. Chỉ dẫn và cung cấp lời thuyết minh về các điểm du lịch. Giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện chương trình du lịch trong phạm vi, quyền hạn, khả nĕng của mình và tạo ra những ấn tượng tích cực cho du khách” [8]. Với đặc điểm là một nghề mang tính chuyên nghiệp và nghệ thuật cao. Hướng dẫn viên du lịch luôn phải làm việc với những cường độ cao và áp lực công việc lớn, họ phải có ý thức phục vụ, kỹ nĕng phục vụ, đồng thời còn có trình độ hướng dẫn, thuyết minh, có tài nĕng của một nhà chỉ huy, bản lĩnh của một nhân viên, có phẩm chất tư tưởng đạo đức tốt, yêu nghề và tôn trọng nghề nghiệp của mình. Hiện nay, theo như các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực du lịch, phạm trù hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao còn có rất nhiều quan điểm khác nhau, chưa được biết đến nhiều vì đây được coi là quan điểm mới đang dần được tiếp cận và có những định hướng tiền đề. Hướng dẫn viên chuyên nghiệp là người có đủ khả nĕng đáp ứng kỳ vọng của tất cả các thành viên trong đoàn khách du lịch. Là đầu mối liên hệ giữa khách, nhà cung cấp và công ty lữ hành, hướng dẫn viên có trách nhiệm tạo sự thoải mái, dễ chịu và đảm bảo an toàn cho mỗi cá nhân tham gia chương trình du lịch. Khi gặp khó khĕn hay tình huống khẩn cấp, hướng dẫn viên sẽ là người quyết định và tổ chức trợ giúp nhằm bảo đảm quyền lợi cho khách. Bắt đầu chương trình du lịch, sau khi gặp gỡ đoàn, hướng dẫn viên sẽ đi cùng với đoàn suốt chương trình, ở cùng khách sạn với đoàn và là người đại diện tại chỗ của công ty lữ hành. Trong cuốn “Hướng tới sự chuyên nghiệp trong hướng dẫn du lịch” (Cẩm nang cho đào tạo viên), của tổ chức UASID đã đưa ra 20 tiêu chí để tạo nên hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao [7]. Các tiêu chí đều hướng tới sự chuyên nghiệp từ khâu chuẩn bị tổ chức hướng dẫn tham quan cho đoàn khách đến khi kết thúc. Ở các nước có ngành kinh tế du lịch phát triển như Anh, Pháp, Mỹ,Tây Ban Nha khi tuyển hướng dẫn viên họ luôn đưa ra các tiêu chuẩn như: tự tin, có hiểu biết về ngôn ngữ, nói trôi chảy hai, ba ngoại ngữ, bắt buộc biết tiếng Anh, khả nĕng nhạy bén trong ứng xử và xử lý tình huống. Vì vậy, chúng ta có thể hiểu hướng dẫn viên du lịch họ phải giống như là bộ bách khoa toàn thư biết đi. Ngoài những yêu cầu cần đạt được của một hướng dẫn viên du lịch thông thường như: phẩm chất đạo đức, tư tưởng tốt, kiến thức chuyên môn sâu và rộng thì hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao cần phải là những người có khả nĕng đáp ứng được công việc hướng dẫn du lịch mang tính chuyên nghiệp và nghệ thuật, có ý thức phục vụ, kỹ nĕng phục vụ, đồng thời còn có trình độ hướng dẫn, thuyết minh, có tài nĕng của một nhà chỉ huy, bản lĩnh của một nhân viên giỏi. Trong bài báo này, tác giả xin được kế thừa và tổng hợp từ nhiều nguồn tài liệu khác nhau để đưa ra quan niệm về hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao như sau: Hướng dẫn viên viên du lịch chất lượng cao là người có khả nĕng đáp ứng cao nhất các nhu cầu của khách du lịch trong chuyến hành trình của họ từ các vấn đề an toàn, an ninh, thưởng thức các dịch vụ du lịch, vui chơi giải trí, phục hồi sức khỏe, thẩm nhận giá trị vĕn hóa lịch sử trên tuyến điểm du lịch cũng như cung cấp các hệ thống thông tin đầy đủ, chính xác về tuyến, điểm du lịch cũng như các thông tin khác trong chuyến đi và tạo ra ấn tượng tốt đẹp cho du khách. 3.2. Thực trạng công tác đào tạo hướng dẫn viên du lịch tại các cơ sở đào tạo du lịch 3.2.1. Số lượng các cơ sở đào tạo du lịch Cả nước có 62 trường đại học, 80 trường cao đẳng (trong đó có 8 trường cao đẳng nghề), 117 trường trung cấp (trong đó có 12 trường trung cấp nghề), 2 công ty và 23 trung tâm có tham gia đào tạo nghiệp vụ du lịch. Do đặc thù của ngành nên dù quá trình đào tạo yêu cầu gắn lý thuyết với thực hành nhưng các cơ sở đào tạo, nhất là khối cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp thường dạy thiên về lý thuyết, thiếu thực hành so với các trường nghề. Điều này dẫn đến chất lượng đào tạo của nhiều trường không đáp ứng được nhu cầu doanh nghiệp, nhất là đội ngũ hướng dẫn viên du lịch [6] Bảng 1. Số lượng các cơ sở đào tạo du lịch tại Việt Nam tính đến tháng 8/2020 Đơn vị Số lượng 1. Trường đại học 62 2. Trường cao đẳng 80 - Trong đó cao đẳng nghề 8 3. Trường trung cấp 117 - Trong đó trung cấp nghề 12 4. Doanh nghiệp 2 5. Trung tâm đào tạo, bồi dưỡng nghề du lịch ngắn hạn 23 Nguồn: Viện Nghiên cứu phát triển du lịch Việt Nam NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 100 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 Các cơ sở đào tạo hầu hết tập trung tại các thành phố lớn: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Huế. Nhiều địa phương có tiềm nĕng và điều kiện phát triển du lịch nhưng chưa có trường đào tạo du lịch như một số tỉnh miền núi phía Bắc và đồng bằng sông Cửu Long Do vậy, lực lượng lao động nói chung và hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao nói riêng chưa được đào tạo, chất lượng thấp. Một số địa phương có cơ sở đào tạo du lịch nhưng đội ngũ giảng viên còn thiếu và yếu, cơ sở vật chất chưa đảm bảo, chất lượng đào tạo thấp. 3.2.2. Thực trạng đào tạo hướng dẫn viên du lịch hiện nay Có nhiều ý kiến cho rằng nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự phát triển, là tài sản vô giá của mọi quốc gia. Vùng lãnh thổ, doanh nghiệp. Song trong thực tế, nhân lực chất lượng cao nói chung và hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao nói riêng lại đang thiếu về lượng và hạn chế về chất. Theo thống kê của Tổng cục Du lịch tính đến tháng 6/2019 [3], Việt Nam có 17.313 hướng dẫn viên quốc tế phục vụ cho gần 8 triệu lượt khách inbound và hơn 6,5 triệu khách outbound; 8.784 hướng dẫn viên nội địa phục vụ hơn 45 triệu lượt khách. 827 hướng dẫn viên du lịch tại điểm. Số lượng hướng dẫn viên hiện tại mới chỉ đáp ứng 40% khách quốc tế và hơn 15% khách nội địa. Theo các chuyên gia, để có thể phục vụ 100% lượng khách trong và ngoài nước phải cần ít nhất khoảng 25.000 hướng dẫn viên quốc tế và 50.000 hướng dẫn viên nội địa. Biểu đồ 1. Số lượng hướng dẫn viên cả nước Nguồn: Tổng cục Du lịch Mỗi nĕm cả nước có khoảng 50.000 sinh viên du lịch ra trường trong đó có 60% là hệ đại học, số còn lại thuộc hệ trung cấp, cao đẳng; nhưng chỉ 5% của hệ đại học, 30% hệ cao đẳng, trung cấp ra trường đáp ứng nhu cầu công việc và gắn với ngành học. Còn lại phần lớn sinh viên tốt nghiệp vào làm việc tại các doanh nghiệp lữ hành và khách sạn đều phải đào tạo lại từ 6 tháng đến 1 nĕm [5]. Và đó không phải là kỳ vọng của các doanh nghiệp, họ muốn tuyển dụng được các nhân sự vào là có thể làm việc được ngay. Đội ngũ hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao không chỉ thiếu về mặt số lượng mà còn yếu về mặt chuyên môn. Một thực tế không thể phủ nhận rằng vẫn còn những tour du lịch hướng dẫn viên làm việc chưa hết mình, chưa tận tâm với công việc nhất là đội ngũ trẻ mới vào nghề đôi khi họ có một số nguyên tắc “nguyên tắc vàng” là tiết kiệm thông tin càng nhiều càng tốt. Tránh nói nhiều về các sự kiện lịch sử có mốc thời gian; tập trung nói nhiều về truyền thuyết (vì hướng dẫn viên cho rằng khách du lịch khó có thể bắt bí được về truyền thuyết) và cuối cùng là trang bị cho mình một kho tàng truyện tiếu lâm. Bởi vậy, đôi khi trong chuyến hành trình hướng dẫn viên tránh việc chỉ kể truyện tiếu lâm miễn khách cười càng nhiều càng tốt và không thực hiện thuyết minh. Và hậu quả là những câu chuyện của hướng dẫn viên kể không phù hợp với hoàn cảnh và đối tượng khách. Trong mỗi chuyến du lịch có nhiều lí do khiến tour bị “vỡ”, song lý do quan trọng nằm chính ở hướng dẫn viên du lịch. Thực trạng hướng dẫn viên du lịch không đáp ứng được yêu cầu của khách du lịch vẫn còn là bài toán chưa có lời giải của ngành du lịch nói chung và công ty lữ hành nói riêng. Bởi nhiều hướng dẫn viên “được” ngoại ngữ, thì lại “trống” hoàn toàn về nghiệp vụ, chưa kể là còn tình trạng một số hướng dẫn viên du lịch không có thẻ hành nghề, không khác gì hành nghề “chui”. Và dễ dàng nhận thấy, đội ngũ hướng dẫn viên du lịch đạng bị “vênh” giữa cung và cầu. Bên cạnh đó, vấn đề đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao đang có nhiều bất cập. Hiện nay, nghề hướng dẫn viên du lịch được đánh giá là một trong những ngành đào tạo có sự tĕng trưởng mạnh mẽ ở bậc cao đẳng và đại học trên cả nước. Song, nhiều hướng dẫn viên du lịch sau khi được đào tạo bài bản tại các trường cao đẳng, đại học, khi được tuyển dụng vào các doanh nghiệp lữ hành, khách sạn vẫn phải đào tạo lại hoặc bổ sung thêm kỹ nĕng mềm, ngoại ngữ. Nguồn nhân lực hướng dẫn viên chất lượng cao tạo điều kiện thuận lợi cho ngành du lịch và doanh nghiệp du lịch tận dụng được chất xám. Sự sáng tạo, ý tưởng sẽ tạo ra được sự khác biệt trong sản phẩm du lịch, tĕng khả nĕng cạnh tranh. Tất cả những điều đó có được khi cơ sở đào tạo kết hợp với doanh nghiệp xây dựng được đội ngũ hướng dẫn viên có trình độ cao, nhận thức, ý thức trách nhiệm cao, đảm nhận công việc phù hợp với nĕng lực, có tinh thần gắn bó với doanh nghiệp 3.2.3. Đánh giá kết quả đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp Hiện nay, trong điều kiện còn khó khĕn, các cơ sở LIÊN NGÀNH VĂN HÓA - NGHỆ THUẬT - THỂ DỤC THỂ THAO 101Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 đào tạo về du lịch luôn cố gắng đảm bảo việc nâng cao chất lượng đào tạo. Tập trung đào tạo lý thuyết gắn với thực hành ngày càng được quan tâm hơn, khắc phục cơ bản tình trạng dạy “chay”. Theo khảo sát của các chuyên gia về du lịch thì hầu hết sinh viên du lịch nói chung và đội ngũ hướng dẫn viên du lịch nói riêng được tổ chức thực hành, kiến tập, thực tập, tham gia các tour tuyến du lịch ngay từ khi còn ngồi trên giảng đường. Các cơ sở đào tạo tĕng cường mối liên kết giữa nhà trường, doanh nghiệp và các hiệp hội du lịch tạo điều kiện phối hợp nâng cao chất lượng đào tạo, xây dựng, chỉnh sửa chương trình đào tạo, cấp chứng chỉ các trình độ, tham gia đóng góp xây dựng và đánh giá chương trình đào tạo, tạo điều kiện cho các cơ sở đào tạo tiếp cận tốt hơn với nhu cầu đào tạo, khảo sát nhu cầu về nguồn nhân lực tại các doanh nghiệp du lịch. Đối với các cơ quan quản lý, các tổ chức nghề nghiệp về du lịch: thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng cán bộ, giảng viên cho các cơ sở đào tạo du lịch Bộ Vĕn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo cho Tổng cục Du lịch tổ chức các lớp bồi dưỡng kiến thức về du lịch cho cán bộ quản lý, các giảng viên tại các trường đại học, cao đẳng, trung cấp thường xuyên và liên tục như: các lớp bồi dưỡng thuyết minh viên, tham dự các hội nghị hội thảo, diễn đàn về du lịch trong cả nước để trao đổi, cập nhật các kiến thức về du lịch. Dự án Phát triển nguồn nhân lực du lịch Việt Nam do EU tài trợ xây dựng và đưa vào vận hành hệ thống thẩm định và cấp chứng chỉ theo hệ thống Tiêu chuẩn kỹ nĕng 10 nghề du lịch Việt Nam (VTOS), trong đó có tiêu chuẩn nghề kỹ nĕng nghiệp vụ hướng dẫn du lịch tạo điều kiện nâng cao kỹ nĕng nghề nghiệp cho đội ngũ hướng dẫn viên du lịch. Theo kết quả của đề án “Tĕng cường công tác đào tạo theo nhu cầu xã hội trong lĩnh vực du lịch đến nĕm 2025” như sau: Về kiến thức chuyên môn nghiệp vụ được đào tạo của đội ngũ nhân lực du lịch hiện nay, qua kết quả điều tra cho thấy, mức độ đánh giá của các doanh nghiệp chỉ đạt mức trên trung bình 3,1351/5 điểm. Với kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, mức độ đánh giá thấp nhất dừng ở mức độ. Chưa đầy đủ, tần xuất hiện đánh giá này vẫn còn tương đối nhiều (tham khảo bảng 2). Về kĩ nĕng nghề nghiệp, kiến thức chuyên môn nghiệp vụ được đào tạo của đội ngũ nhân lực du lịch hiện nay, kết quả điều tra cho thấy, mức độ đánh giá của doanh nghiệp chỉ đạt mức trên trung bình, tương ứng với 3,0811. Như vậy, theo đánh giá của các chủ thể nguồn nhân lực, kỹ nĕng chuyên môn nghiệp vụ chưa được cao, mới đáp ứng phần nào nhu cầu thực tế. Về thái độ, đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ nhân lực du lịch hiện nay, kết quả điều tra cho thấy, mức độ đánh giá của doanh nghiệp cũng chỉ đạt mức trên trung bình tương ứng với 3,3243/5 điểm. Mức độ đánh giá này có cao hơn so với mức độ đánh giá về kiến thức chuyên môn nghiệp vụ và kỹ nĕng nghiệp vụ. Tuy nhiên, vẫn chưa cao so với mong muốn. Đây cũng là vấn đề đặt ra đối với hoạt động nguồn nhân lực hiện nay. Bảng 2. Đánh giá của các doanh nghiệp du lịch về kiến thức, kỹ năng và thái độ của lao động du lịch trong nhà trường Các chỉ tiêu Kiến thức được đào tạo Kỹ năng được đào tạo Thái độ được đào tạo Số doanh nghiệp 37 37 37 Giá trị trung bình cộng 3,1351 3,0811 3,3243 Tổng điểm 116,00 114,00 123,00 Mức độ đánh giá cao nhất 4 5 5 Mức độ đánh giá thấp nhất 2 1 2 Ghi chú: Mức điểm đánh giá từ 1 đến 5, cụ thể: Rất tốt (5 điểm), Khá (4 điểm), Bình thường (3 điểm), Chưa đầy đủ (2 điểm), và Hoàn toàn không phù hợp (1 điểm). Nguồn: Đề án “Tăng cường công tác đào tạo theo nhu cầu xã hội trong lĩnh vực du lịch đến năm 2025” 3.4. Một số giải pháp đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao 3.4.1. Xây dựng và bồi dưỡng đội ngũ giảng viên Giảng viên là người quyết định chất lượng đào tạo, vì vậy cần phải tập trung nỗ lực vào việc đào tạo, đào tạo lại và bồi dưỡng để “chuẩn hóa” đội ngũ giảng viên. Người giảng viên phải có nĕng lực về kiến thức chuyên môn, kỹ nĕng sư phạm, kỹ nĕng nghề nghiệp, kỹ nĕng quản lý, kỹ nĕng giao tiếp tốt. Xây dựng, phát triển đội ngũ giảng viên đủ về số lượng, hợp lý về cơ cấu. Đa dạng hóa hình thức NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 102 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 Bảng 3. Xây dựng một số chương trình du lịch chuyên đề dành cho thực tế TT Mã Tên chương trình du lịch Thời gian Phương tiện 1 CT1 Chương trình chuyên đề tôn giáo, tín ngưỡng (đền Trần - phủ Dày - Phát Diệm - Bái Đính; chùa Dâu - chùa Bút Tháp - đền Đô - Đình Bảng - chùa phật Tích) 2 ngày/1 đêm Ô tô 2 CT2 Chương trình chuyên đề làng nghề (Bát Tràng - Đông Hồ - Vạn Phúc - Phú Vinh) 1 ngày Ô tô 3 CT3 Chương trình chuyên đề di tích lịch sử cách mạng (Tuyên Quang - Bắc Cạn - Cao Bằng) 4 ngày/3 đêm Ô tô 4 CT4 Chương trình chuyên đề tìm hiểu văn hóa các dân tộc thiểu số (Mai Châu - Hòa Bình) 2 ngày/1 đêm Ô tô 5 CT5 Chương trình chuyên đề bảo tàng (Hà Nội) 1 ngày Ô tô 6 CT6 Chương trình du lịch biển đảo (Hạ Long - Cát Bà) 2 ngày/1 đêm Ô tô kết hợp với tàu thủy 7 CT8 Hành trình di sản miền Trung (Hà Nội - Quê Bác - Ngã Ba Đồng Lộc - Khu mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Phong Nha Kẻ Bàng - Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn - city tour Huế - city tour Đà Nẵng - Phố cổ Hội An - Thánh địa Mỹ Sơn) 7 ngày/6 đêm Ô tô hoặc máy bay giá rẻ Nguồn: Tác giả tổng hợp từ một số chương trình đào tạo của các trường đại học (Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Cao đẳng Du lịch Hà Nội) đào tạo, kết hợp đào tạo trong nước và ngoài nước cho các giảng viên đầu ngành về du lịch. Khuyến khích đội ngũ giảng viên học tập và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp, trau dồi kinh nghiệm. Trong đó, chú trọng nâng cao trình độ ngoại ngữ, tin học và phương pháp giảng dạy để đội ngũ giảng viên có khả nĕng giảng dạy, nghiên cứu và hội nhập quốc tế. Đặc biệt các cơ sở đào tạo cần có chính sách tuyển dụng giảng viên du lịch đã có kinh nghiệm làm việc thực tế tại các doanh nghiệp du lịch, các công ty lữ hành; được đào tạo chuyên ngành du lịch ở trình độ cao. Tạo điều kiện thuận lợi để đội ngũ giảng viên, giáo viên dạy nghề du lịch trải nghiệm thực tế tại các doanh nghiệp du lịch để cập nhật kiến thức. 3.4.2. Xây dựng chương trình đào tạo Triển khai xây dựng chương trình đào tạo, biên soạn giáo trình, tài liệu giảng dạy chuyên ngành chất lượng cao và phù hợp với nhu cầu thực tế. Ngành du lịch nói chung và ngành hướng dẫn viên du lịch nói riêng đòi hỏi phải có kiến thức thực tế và kỹ nĕng nghề nghiệp, không nên chú trọng đào tạo mang tính hàn lâm. Vì vậy, các chương trình đào tạo nên tập trung sâu vào mảng thực tập, thực tế đảm bảo khả nĕng thực hành, kỹ nĕng nghề nghiệp cho sinh viên. Hiệu chỉnh chương trình đào tạo thường xuyên phù hợp với nhu cầu thực tiễn: hằng nĕm, theo chu kỳ hiệu chỉnh, xác định chuẩn đầu ra, mục tiêu chương trình phù hợp với thực tiễn, nội dung điều chỉnh cần tĕng cường thực hành, cần có nhiều doanh nghiệp đang sử dụng lao động của cơ sở đào tạo tham gia xây dựng chương trình 3.4.3. Đào tạo gắn với trải nghiệm thực tế Có thể nói đây là vấn đề khó nhất trong các cơ sở đào tạo hiện nay bởi học tập thực tế gắn liền với chi phí mà hầu như sinh viên phải tự đóng góp thêm. Trong thực tế, tất cả các giảng viên, sinh viên, doanh nghiệp tuyển dụng đều nhận thức sâu sắc được tầm quan trọng của học tập thực tế trên các đường tour trong vấn đề nâng cao khả nĕng kiến thức thực tế của sinh viên. Tuy nhiên, còn một số vẫn đề vướng mắc là kinh phí. Dưới đây là một số gợi ý những tour thực tế gắn với du lịch chuyên đề dành cho các cơ sở đào tạo hướng dẫn viên du lịch tại miền Bắc mà có thể áp dụng cho sinh viên ngay trong quá trình học tập. Tất cả những chương trình du lịch này đều là những chương trình du lịch rất quan trọng và đang được các công ty du lịch đưa vào kinh doanh rất hiệu quả trên thị trường hiện nay. Tùy theo điều kiện về chương trình khung, tùy theo khả nĕng kinh tế mà các trường có thể lựa chọn các chương trình thực tế cho phù hợp. Tuy nhiên, dù chọn nhiều hay chọn ít mỗi chuyến đi thực tế, các cơ sở đào tạo phải xác định được những điều sinh viên trực tiếp thu nhận được qua mỗi chuyến đi thực tế như sau: - Nắm bắt được cung đường của tuyến du lịch, những điểm nhấn cần giới thiệu trên tuyến. LIÊN NGÀNH VĂN HÓA - NGHỆ THUẬT - THỂ DỤC THỂ THAO 103Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 - Giúp sinh viên giới thiệu được những điểm đặc sắc trên tuyến, hiểu được các giá trị vĕn hóa của điểm du lịch. - Nắm bắt được những cơ sở dịch vụ phục vụ khách du lịch trên tuyến và tại điểm du lịch. - Tổ chức được các hoạt động hoạt náo trên xe. - So sánh được phong cách của hướng dẫn viên suốt tuyến và hướng dẫn viên tại điểm. - Tiếp cận với các phương pháp xử lý tình huống linh hoạt và nhạy bén. 3.4.4. Nâng cao nĕng lực ngoại ngữ, tin học cho sinh viên Các cơ sở đào tạo xây dựng môi trường học tập tiếng Anh phổ biến. Trong lĩnh vực du lịch đặc biệt là ngành hướng dẫn du lịch tiếng Anh được xem là ngôn ngữ phổ biến dùng trong học tập và ứng dụng trong thực tế nghề nghiệp. Xây dựng khối lượng học phần ngoại ngữ trong chương trình đào tạo đảm bảo phù hợp để đáp ứng chuẩn đầu ra đào tạo (bậc 4/6). Nâng cao nhận thức của học sinh, sinh viên về vai trò quan trọng của ngôn ngữ đối với nghề nghiệp: Tại mỗi cơ sở đào tạo nên đa dạng hóa các ngoại ngữ để sinh viên có thể lựa chọn loại ngôn ngữ phù hợp với khả nĕng học tập của mình như: Trung Quốc, Pháp, Nhật, Hàn, Tây Ban Nha Theo khảo sát, các cơ sở đào tạo hiện nay hầu hết đều có những học phần ngoại ngữ chuyên ngành dành cho đào tạo hướng dẫn viên du lịch. Các học phần này đã góp phần nâng cao trình độ tiếng Anh cho hướng dẫn viên. Tuy nhiên, các chương trình này vẫn thiên nhiều về lý thuyết. Để đáp ứng nhu cầu hướng dẫn viên du lịch inbound, nhà trường nên kết hợp với các doanh nghiệp là các công ty du lịch, lữ hành uy tín, mời những hướng dẫn viên du lịch chuyên nghiệp, kết hợp cùng với giảng viên đào tạo những kiến thức từ thực tế về hướng dẫn du lịch trên những đường tour cụ thể chắc chắn sẽ tạo được những hứng thú và hiệu quả cho sinh viên trong việc nâng cao chất lượng học ngoại ngữ chuyên ngành. Tác giả đề xuất một số tuyến cơ bản về đào tạo tiếng Anh chuyên ngành như sau: Bảng 4. Xây dựng chương trình các bài thực hành thuyết minh bằng tiếng Anh về tuyến điểm du lịch Thời gian Nội dung Hình thức Buổi 1-3 - Những câu giao tiếp thông dụng khi giao tiếp với khách du lịch: Gặp mặt, trên xe, nhà hàng, khách sạn, thông báo - Một số kĩ năng mềm trong hoạt động hướng dẫn du lịch (thuyết trình, ngôn ngữ cơ thể, chọn vị trí thuyết minh, quan sát đoàn khách). - Thực hành giao tiếp trên lớp giữa giảng viên và sinh viên. Buổi 4-5 - City tour Hà Nội: Xây dựng bài thuyết minh, tập thuyết minh về các tuyến điểm: Văn Miếu – Quốc Tử Giám, Hồ Tây – chùa Trấn Quốc, Hồ Hoàn Kiếm – đền Ngọc Sơn, phố cổ Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học, Lăng chủ tịch Hồ Chí Minh - Phủ Chủ tịch - Thực hành trên lớp qua video, hình ảnh và thực hành tại điểm. Buổi 6-7 - Tuyến điểm du lịch Ninh Bình: Tam Cốc - Bích Động - chùa Bái Đính - Khu du lịch sinh thái Tràng An - Nhà thờ đá Phát Diệm. - Thực hành trên lớp, tại điểm. Buổi 8-9 - Tuyến điểm Mộc Châu, Mai Châu. - Viết bài thuyết minh và thực hành thuyết minh qua video, tại điểm. Buổi 10-11 - Tuyến điểm làng nghề: Làng lụa Vạn Phúc, gốm Bát Tràng, tranh Đông Hồ, gốm Chu Đậu. - Viết bài thuyết minh và thực hành thuyết minh qua video, tại điểm. Buổi 12-15 - Tuyến du lịch biển đảo Hạ Long - Cát Bà. - Xây dựng bài thuyết minh, thực hành thuyết minh qua video, thực tế tại điểm. Buổi 16-20 - Tuyến con đường di sản miền Trung. - Xây dựng bài thuyết minh, thực hành thuyết minh qua video, powerpoint. Nguồn: Tác giả tổng hợp từ giáo trình Tiếng Anh chuyên ngành hướng dẫn du lịch trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Mặt khác đối với sinh viên chuyên ngành du lịch không chỉ am hiểu kiến thức chuyên môn, giỏi ngoại ngữ mà còn phải trang bị thêm cho mình kiến thức về tin học. Chính vì điều đó các cơ sở đào tạo NGHIÊN CỨU KHOA HỌC 104 Tạp chí Nghiên cứu khoa học, Trường Đại học Sao Đỏ, ISSN 1859-4190, Số 2 (69) 2020 nên đưa một số học phần tin học ứng dụng như: Tin vĕn phòng, tin ứng dụng trong du lịch nhằm đào tạo sinh viên du lịch đáp ứng công nghệ 4.0. 3.4.5. Làm tốt công tác giáo dục sinh viên và rèn luyện các kỹ nĕng mềm cho sinh viên Mục đích của đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao là cung cấp cho sinh viên những nĕng lực cần thiết để làm việc và phát triển trong tương lai. Nĕng lực đó được tạo thành bởi thái độ, kiến thức và kỹ nĕng. Ngoài những kiến thức được trang bị cần rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật ngay từ khi còn trên ghế giảng đường (đảm bảo yếu tố ý thức, thái độ làm việc). Tổ chức tốt các hoạt động ngoại khóa tạo môi trường, cơ hội cho sinh viên được trải nghiệm, được thể hiện mình (đảm bảo yếu tố tự lập, liên kết nhóm khi làm việc). Tạo tiền đề vững chắc để sinh viên ra trường tiếp nhận kiến thức mới, bắt nhịp với công việc nhanh chóng, dễ dàng. Giáo dục cho sinh viên về đạo đức nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm đối với xã hội, với cộng đồng, cũng như ý thức bảo vệ môi trường. 4. KẾT LUẬN Quá trình hội nhập khu vực và thế giới của ngành Du lịch đòi hỏi yêu cầu cao về chất lượng nguồn nhân lực đặc biệt là đội ngũ hướng dẫn viên, nhằm tạo ra sức cạnh tranh cao trên thị trường lao động mang tính quốc tế. Nguồn nhân lực chất lượng cao đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nĕng lực cạnh tranh của Việt Nam về lĩnh vực du lịch. Phát triển nguồn nhân lực hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao chính là nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp du lịch và nhu cầu của khách hàng, việc định hướng phát huy vai trò của hoạt động đào tạo nguồn nhân lực hướng dẫn viên du lịch là nhu cầu cấp thiết. Xây dựng đội ngũ hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao chính là mục tiêu hướng tới để có thể đáp ứng nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp du lịch một cách tối ưu nhất. Đây là một quá trình đồng bộ và sự tham gia, phối hợp chặt chẽ giữa cơ sở đào tạo, doanh nghiệp du lịch và các cơ quan quản lý về du lịch trong phối hợp đào tạo và tuyển dụng. Bên cạnh đó, mỗi hướng dẫn viên du lịch tương lai cần phải thực sự nỗ lực, học tập, rèn luyện để ngày càng đáp ứng nhanh nhất các tiêu chuẩn của một hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] C.Mác, Ph.Awnghen (1995), Toàn tập - Tập 4, NXB. Chính trị Quốc gia, Hà Nội. [2] Bộ Vĕn hóa - Thể thao và Du lịch, Quy hoạch phát triển nhân lực ngành du lịch gia đoạn 2011-2020 [3] Nguyễn Cường Hiền (1994), Nghệ thuật hướng dẫn du lịch, NXB Vĕn hóa, Hà Nội. [4] Đinh Trung Kiên (2004), Nghiệp vụ hướng dẫn du lịch, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, [5] And conduct field trips, Australian Science Teacher's Journal, 44 (4). [6] Đỗ Trần Phương (2016), Đào tạo hướng dẫn viên du lịch chất lượng cao - thực trạng và giải pháp, Kỷ yếu hội thảo khoa học toàn quốc - Đào tạo nguồn nhân lực du lịch chất lượng. [7] Quyết định số 844/QĐ - BVHTTDL ngày 11/3/2016 của Bộ trưởng Bộ vĕn hóa Thể thao và Du lịch phê duyệt Đề án, Tĕng cường công tác đào tạo theo nhu cầu xã hội trong lĩnh vực du lịch đến 2025. [8] Đường Vĩnh Sương (2014), Giáo dục đào tạo với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao ở nước ta hiện nay, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. [9] Bùi Thanh Thủy (2005), Nghiệp vụ hướng dẫn du lịch, Trường Đại học Vĕn hóa Hà Nội. [10] Tổng cục du lịch Việt Nam. Tiêu chuẩn VTOS - Nghiệp vụ hướng dẫn du lịch. [11] UASID (2012), Toward Professionalism in Tour Guiding, Publishing: The Unieted State Agency for International Development.119p.