Giải pháp phát triển hệ thống sản phẩm hình thành tuyến du lịch đông - tây Yên Tử theo yêu cầu liên kết

91Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA DU LỊCH NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG SẢN PHẨM HÌNH THÀNH TUYẾN DU LỊCH ĐÔNG - TÂY YÊN TỬ THEO YÊU CẦU LIÊN KẾT BÙI THANH THỦY Tóm tắt Liên kết là xu thế tất yếu, mang tính quy luật khách quan đối với phát triển du lịch nói chung và phát triển vùng du lịch nói riêng. Trong đó hiệu quả du lịch và hoạt động của doanh nghiệp luôn được đánh giá cao và có vai trò quyết định đối với sự liên kết và phát triển du lịch. Đỉnh Yên Tử được coi là nóc nhà chung của 3 tỉnh: Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương. Với đặc điểm tương đồng, cùng chứa đựng hệ thống các di sản liên quan đến Phật Hoàng Trần Nhân Tông và thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, tiềm năng sẵn có về truyền thống văn hoá lịch sử và điều kiện tự nhiên, nếu giải quyết tốt bài toán liên kết cùng phát triển du lịch sẽ tạo nên sự đột biến, chuyển mình mạnh mẽ trong công cuộc phát triển kinh tế của các địa phương cũng như du lịch. Vấn đề đặt ra là phải có một hệ thống sản phẩm, dịch vụ đồng bộ, xây dựng tuyến liên kết giữa các địa phương giúp tối ưu hóa việc khai thác các tài nguyên du lịch, tránh sự trùng lặp, phân đều dòng lưu chuyển của các dòng khách. Từ khóa: Du lịch, sản phẩm du lịch, tuyến du lịch, liên kết du lịch, du lịch Yên Tử Abstract Association is the inevitable trend, with objective rules for tourism development in general and tourism area development in particular. In particular, tourism effect and business performance are always appreciated and play a decisive role in tourism integration and development. Yen Tu peak is considered the roof of three provinces: Quang Ninh, Bac Giang and Hai Duong. With similar characteristics, the common system of heritage related to Tran Tran Tong - the king and the leading monk and Truc Lam Yen Tu Zen, the available potential in historical cultural tradition and natural conditions, if the question of association in developing tourism together is well resolved it will create a mutation, strong transformation in the economic development of localities as well as tourism. The problem is that there must be a synchronous system of products and services, building a link between localities to optimize the exploitation of tourism resources, avoiding identical and making equal distribution of the tourist flows. Keywords: Tourism, tourism products, tourism routes, tourism links and association, Yen Tu tourism 1. Lợi ích liên kết giữa các địa phương trong phát triển du lịch Đã có nhiều ý kiến phân tích về tác hại của việc thiếu liên kết, hợp tác trong phát triển du lịch. Liên kết phát triển du lịch mang tính vùng là một mô hình phát triển đặc biệt, lợi ích của tất cả các bên tham gia đều được gia tăng, giúp tiết kiệm được chi phí đầu tư của mỗi thành viên/ địa phương tham gia liên kết, tạo sản phẩm du lịch đặc trưng chung, làm cho quy mô và tích luỹ kinh doanh du lịch được phát triển không ngừng. Liên kết phát triển du lịch còn là động lực giúp cho việc giao lưu, quảng bá văn hoá một cách hiệu quả nhất, xây dựng thương Số 30 (Tháng 12 - 2019)92 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA hiệu du lịch vùng, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của mỗi địa phương theo hướng hợp tác hài hoà, tránh được sự cục bộ địa phương và phân tán nguồn lực xã hội. Điều đó đồng nghĩa các địa phương trong vùng liên kết phát triển sẽ có được những lợi thế bền vững hơn, lâu dài hơn từ du lịch. Thực chất, liên kết du lịch là hình thức hợp tác và phối hợp thường xuyên các hoạt động do các chủ thể du lịch tự nguyện tiến hành để cùng đề ra và thực hiện chủ trương, biện pháp có liên quan đến hoạt động phát triển du lịch của các bên tham gia, nhằm thúc đẩy hoạt động du lịch phát triển theo hướng có lợi nhất trên nguyên tắc tự nguyện, bình đẳng, cùng có lợi. Mặt khác, xét về bản chất, du lịch dưới góc độ điểm đến có 5 yếu tố cơ bản: Sự hấp dẫn thu hút của điểm du lịch; giao thông; tiện nghi ăn nghỉ; những trang thiết bị hỗ trợ và cơ sở hạ tầng. Sức hấp dẫn của điểm du lịch sẽ thu hút du khách đến tham quan vùng đó; giao thông sẽ giúp du khách thực hiện được chuyến du lịch; các điều kiện ăn nghỉ và trang thiết bị hỗ trợ (như nhà hàng, ngân hàng, khu vui chơi giải trí, cửa hàng mua sắm...) đáp ứng mọi nhu cầu của du khách tại đó; cơ sở hạ tầng đảm bảo những chức năng cơ bản của tất cả các yếu tố nói trên. Du lịch là một hoạt động đa dạng nhiều mặt và là sự tổng hợp nhiều dịch vụ khác nhau trên từng tour, tuyến. Chính vì thế, du lịch là ngành kinh tế có tính liên ngành, liên vùng, xã hội hoá cao, luôn vươn ra khỏi phạm vi hành chính của một địa phương, một vùng, quốc gia, khu vực và sự liên kết trong du lịch là yêu cầu tất yếu diễn ra. Liên kết sẽ làm tăng tính cạnh tranh đầu tư và phát triển điểm đến, thu hút khách du lịch. Đây là yếu tố quan trọng để phát triển du lịch trước cơ chế thị trường mang tính cạnh tranh gay gắt trong bối cảnh hội nhập đối với từng địa phương liên kết, các vùng với tư cách là điểm đến thống nhất. Đối với các vùng có tính tương đồng cao về tài nguyên du lịch giữa các địa phương thì việc liên kết sẽ hạn chế sự trùng lặp về sản phẩm du lịch, tạo ra chuỗi sản phẩm du lịch đặc trưng chung của vùng/khu vực với quy mô và sức hấp dẫn cao hơn, giúp nâng cao được tính cạnh tranh chung, khả năng phát triển ngang nhau của các địa phương trong toàn vùng. Hơn nữa, thực tế các địa phương giàu tài nguyên du lịch ở nước ta hiện nay có sự phát triển kinh tế - xã hội ở mức độ tương đối thấp, cơ sở hạ tầng kém, sản phẩm du lịch tạo ra có chất lượng chưa cao, chưa có tính đặc trưng, lại có những nét tương đồng về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, tài nguyên du lịch, cho nên rất cần sự liên kết để bổ sung, hỗ trợ cho nhau cả về tài chính, vật lực, con người và kinh nghiệm giữa các địa phương hoặc giữa các doanh nghiệp nhằm mục đích thu hút khách du lịch, kéo dài thời gian chuyến đi, tăng mức chi trả của du khách, đồng thời thúc đẩy sự phát triển trên nhiều phương diện của các địa phương, hạn chế những khiếm khuyết, điểm yếu của các bên tham gia trong hoạt động du lịch. 2. Vấn đề đặt ra trong phát triển sản phẩm du lịch đối với các địa phương khu vực đông - tây Yên tử Sản phẩm du lịch là sự tổng hợp của 5 nhóm yếu tố cấu thành: 1) Tài nguyên du lịch; 2) Hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch; 3) Môi trường du lịch; 4) Dịch vụ, hàng hóa; 5) Con người, cách thức quản lý và hình ảnh du lịch. Hệ thống sản phẩm của du lịch bao gồm hai loại cơ bản: sản phẩm hàng hóa và sản phẩm dịch vụ. Trong mỗi loại sản phẩm lại có nhiều kiểu loại khác nhau. Tuy nhiên, nguyên tắc chung khi xây dựng các sản phẩm du lịch cần chú ý tới các yếu tố: - Thỏa mãn mối quan hệ cung cầu trong hoạt động du lịch. - Phát huy được tiềm năng, nội lực của vùng du lịch. Tài nguyên tự nhiên và tài nguyên nhân văn được nghiên cứu, khai thác một cách hiệu quả. 93Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA DU LỊCH NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA - Phải đảm bảo lợi ích kinh tế, chính trị, xã hội của Nhà nước, địa phương lên hàng đầu, tránh quan điểm vì lợi ích cục bộ của từng địa phương, từng doanh nghiệp làm ảnh hưởng đến quy hoạch và lợi ích chung, ảnh hưởng đến tài nguyên và môi trường. Để thỏa mãn được các yếu tố trên, khi phát triển các dòng sản phẩm du lịch đều phải dựa vào sản phẩm gốc, đó là điểm du lịch được định hình trên cơ sở tài nguyên du lịch. Đây cũng là sản phẩm chính gắn kết với các vùng/ địa phương, bởi từ sản phẩm này, các doanh nghiệp lữ hành tạo ra được sản phẩm du lịch cơ bản - các chương trình du lịch, và từ đó cũng tạo cơ sở cho các sản phẩm dịch vụ khác ra đời như: khách sạn, nhà hàng, khu vui chơi giải trí, mua sắm Cấu tạo của một điểm du lịch gồm các thành tố cơ bản: Cảnh quan tự nhiên (bãi biển, đảo, rừng, sông, núi); các thành phố hoặc làng mạc nằm trên cảnh quan đó; điều kiện khí hậu; hệ thống các tài nguyên nhân văn (di tích, làng nghề, ẩm thực); cư dân địa phương. Ngoài ra còn phải có hệ thống cơ sở lưu trú, nhà hàng, cơ sở thương mại, khu giải trí công cộng; hạ tầng giao thông; cách thức quản lý, tổ chức Vì vậy, việc tạo lập một điểm du lịch cần trải qua các bước: 1) Thống kê các tài nguyên du lịch có khả năng đáp ứng nhu cầu của du khách; 2) Bóc tách các giá trị để tạo hệ thống phân điểm du lịch làm cơ sở kết nối tạo điểm nhấn cho chương trình du lịch về sau; 3) Xác định địa danh, địa giới rõ ràng; tiến hành quy hoạch bằng bản thiết kế phân khu chức năng các hạng mục công trình của điểm: phân khu tham quan, phân khu nghỉ dưỡng, phân khu giải trí, phân khu mua sắm; 4) Đầu tư hệ thống cơ sở hạ tầng du lịch và nguồn lực du lịch để đảm bảo và thực hiện triển khai phục vụ du khách về sau. Trên cơ sở các điểm du lịch, hình thành các sản phẩm dịch vụ như: ăn, nghỉ, vui chơi giải trí Các sản phẩm này có tác dụng lớn trong việc thu hút khách, tạo nên sự hấp dẫn cho khu, điểm du lịch, tạo dòng khách đa dạng; hạn chế tác động của khí hậu, thời tiết, giảm tính thời vụ; giúp cho thị trường ở các vùng phát triển; tạo điều kiện sử dụng có hiệu quả tài nguyên du lịch địa phương; thúc đẩy kinh tế địa phương phát triển. Đặc biệt, khi thiết kế sản phẩm du lịch phải chú ý đến tính đa dạng trong sự độc đáo, riêng biệt để tạo nên sự khác biệt cho sản phẩm, hình thành hệ thống sản phẩm đặc trưng, có sức hút lớn và tăng tính cạnh tranh trong kinh doanh cũng như điểm đến. Có thể hiểu sản phẩm du lịch đặc trưng là sản phẩm ngoài việc hội đủ các yếu tố cấu thành chung còn mang tính riêng biệt, độc đáo và đặc sắc so với sản phẩm du lịch thông thường. Tính đặc trưng của sản phẩm du lịch được quy định bởi đặc điểm tự nhiên hoặc văn hóa bản địa điển hình của địa phương nơi sản phẩm du lịch được hình thành, phát triển. Núi Yên Tử thuộc cánh cung Đông Triều, “ôm” gọn vùng đông bắc, sườn đông thuộc thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, sườn tây gồm các huyện Yên Dũng, Lục Nam, Lục Ngạn và Sơn Động (Bắc Giang). Đỉnh Yên Tử cao 1.068m (tên cũ là Bạch Vân Sơn) được coi là nóc nhà chung của 3 tỉnh: Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương. Đây là dãy núi chứa đựng hệ thống các di tích lịch sử văn hoá gắn liền với sự ra đời, hình thành và phát triển của nhà Trần (1225 - 1400) và thiền phái Trúc Lâm ở Việt Nam. Vì vậy, các địa phương Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương nơi có dãy núi chạy qua cùng chứa đựng hệ thống các di sản liên quan đến Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, Phật Hoàng Trần Nhân Tông, cảnh quan ngoạn mục rất giàu tài nguyên để phát triển du lịch tâm linh, tạo thuận lợi cho việc xây dựng chuỗi giá trị sản phẩm chung. Tại Quảng Ninh có khu di tích Yên Tử với hàng chục điểm di tích lớn nhỏ, trong đó có di tích chùa Quỳnh Lâm nổi tiếng (thuộc huyện Số 30 (Tháng 12 - 2019)94 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Đông Triểu). Tại Hải Dương có khu di tích chùa Thanh Mai, khu di tích Côn Sơn, Kiếp Bạc cùng hơn 20 điểm di tích khác có liên quan đến Thiền phái Trúc Lâm (thuộc thị xã Chí Linh). Tại Bắc Giang, hệ thống Thiền phái Trúc Lâm phân bố dọc triền phía tây Yên Tử, tập trung ở các huyện Lục Nam, Lục Ngạn và Sơn Động, trong đó chùa Vĩnh Nghiêm ở huyện Yên Dũng là một điểm nhấn đặc biệt trong chuyến hành trình hành hương về thánh địa của Thiền phái Trúc Lâm trên ngàn xanh Yên Tử. Đặc biệt, trong đề án đầu tư phát triển của Nhà nước cũng đã xác định quần thể di tích nhà Trần và Phật giáo Trúc Lâm Yên Tử tại Quảng Ninh - Bắc Giang - Hải Dương là một chuỗi kiến trúc công trình văn hóa, không đơn lẻ mà gồm 4 cụm di tích thuộc 3 tỉnh, cụ thể: Khu di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử (thành phố Uông Bí, Quảng Ninh); Khu di tích lịch sử nhà Trần tại Đông Triều (thị xã Đông Triều, Quảng Ninh); Khu Di tích lịch sử, văn hóa Thanh Mai - Côn Sơn - Kiếp Bạc (thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương); Khu di tích Tây Yên Tử (Bắc Giang). Hiện sản phẩm du lịch khai thác ở các địa phương là tương đối tương đồng, khó tìm được những đặc trưng mang tính khác biệt hoàn toàn. Vì vậy, các địa phương cần liên kết mở rộng các sản phẩm mang tính liên tỉnh nội vùng, góp phần kéo giãn dòng khách, đa dạng hóa với tính chất làm mới sản phẩm cũ, tăng độ hấp dẫn, nâng cao mức độ thoả mãn nhu cầu của du khách như sản phẩm thuộc các loại hình “du lịch trang trại” đưa khách tham quan các vườn trái cây; “du lịch làng nghề” đến thăm các làng gốm, làng làm bánh; hay “du lịch xanh” với các làng du lịch cộng đồng, các khu cảnh quan sinh thái ở mỗi địa phương. Cần phối hợp nghiên cứu xây dựng sản phẩm mới để đa dạng hoá, tăng sức hấp dẫn, thu hút du khách, hướng tới các chương trình du lịch, phát huy khai thác thế mạnh tài nguyên chung của các các địa phương như du lịch mạo hiểm, du lịch đạp xe, du lịch chụp ảnh, du lịch phượt Để khai thác hiệu quả tiềm năng du lịch của các địa phương, đặc biệt là khai thác loại hình văn hoá du lịch tâm linh cùng các loại hình phụ trợ như du lịch sinh thái, du lịch lịch sử - văn hoá,... không thể thiếu sự liên kết, nhất là kết nối các tuyến, điểm du lịch giữa các tỉnh để tạo dòng sản phẩm du lịch tâm linh hấp dẫn và đặc trưng. Hình thành các hành trình di sản văn hoá - tuyến, tour du lịch hoàn chỉnh, có thể khai thác liên hoàn, phục vụ đối tượng du khách với những nhu cầu đa dạng khác nhau. Đa dạng hóa sản phẩm du lịch hướng tới mục tiêu khắc phục hạn chế về tính thời vụ. Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy, tại những địa bàn có đặc điểm tương đồng, các sản phẩm du lịch cần sự đa dạng: đa dạng trong việc tạo điểm đến và xác định các điểm vệ tinh phong phú tạo thành nhiều tuyến. Vùng đông Yên Tử, được phát triển du lịch sớm, có vòng đời sản phẩm dài hơn, có quá trình định vị lâu năm, cần có chiến lược đổi mới/ làm mới sản phẩm du lịch. Vùng tây Yên Tử mới được triển khai dự án đầu tư xây dựng thành khu du lịch tâm linh, sinh thái cách đây hơn 5 năm và vẫn đang thực hiện ở giai đoạn 2 với một số sản phẩm du lịch đang định hình. Do ở giai đoạn đầu của sự phát triển nên khu vực này rất cần có chiến lược phát triển sản phẩm, tạo tính khác biệt với các địa phương khác, giúp tăng sức thu hút và lưu chuyển dòng khách. Hơn nữa, các địa phương cũng cần trao đổi, thống nhất kế hoạch phát triển sản phẩm du lịch chung trên cơ sở sở lợi thế cạnh tranh của mỗi địa phương, để có kế hoạch phát triển sản phẩm chung và riêng của mỗi địa phương, cách thức liên kết trong phát triển. 3. Giải pháp liên kết phát triển sản phẩm du lịch giữa các địa phương tạo tính đồng bộ, xây dựng chuỗi giá trị chung Về phương diện lý thuyết, hiện có nhiều hình thức liên kết: 1) Liên kết dọc giữa Trung ương (chính quyền với các bộ, ngành) - địa 95Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA DU LỊCH NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA phương (chính quyền và sở ngành); 2) Liên kết ngang giữa các địa phương trong vùng (nội vùng) với các cực trung tâm phát triển; 3) Liên kết giữa các chủ thể vi mô, giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, doanh nghiệp với hình thức tổ chức kinh tế khác. Việc liên kết giữa các địa phương với nhau là liên kết mang tính “nội khối” trong đó hàm chứa sự liên kết giữa các chủ thể ở cấp vi mô. Điều quan trọng là phải xác định được cơ sở hợp tác liên kết giữa các địa phương, cơ chế đảm bảo sự phối hợp và liên kết bền vững, những chính sách cụ thể để thực hiện liên kết. Để phát triển hệ thống sản phẩm, dịch vụ đảm bảo tính đồng bộ, hình thành tuyến du lịch theo yêu cầu liên kết giữa các điểm trong địa phương và với các địa phương khác cần chú trọng đến các giải pháp: 3.1. Giải pháp liên kết trong định hướng, phát triển dòng sản phẩm Các địa phương cần điều chỉnh chủ trương, chiến lược, chính sách phát triển du lịch cho phù hợp với định hướng liên kết phát triển theo hướng đa dạng hóa sản phẩm du lịch để tạo thành cụm sản phẩm mạnh, các sản phẩm du lịch chuyên đề, phát triển sản phẩm du lịch “Con đường hoằng pháp của Trần Nhân Tông” - điểm đến chung để tạo thành sản phẩm hấp dẫn, song cần nghiên cứu phát triển sản phẩm riêng của mỗi địa phương, trên cơ sở đó thiết kế các tuyến nội tỉnh, tuyến kết nối giữa các địa phương, tránh trùng lặp; hai khu vực đông và tây Yên Tử đều có chung thế mạnh về sản phẩm du lịch tâm linh, tuy vậy cần có chiến lược phát triển sản phẩm phù hợp với đặc điểm tài nguyên ở mỗi khu vực; đẩy mạnh khai thác nguồn khách du lịch nội địa. Lợi thế về tiềm năng du lịch của 3 tỉnh Quảng Ninh, Hải Dương và Bắc Giang, ngoài hệ thống tài nguyên du lịch gắn với Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử, còn có các di tích lịch sử, văn hoá, lễ hội, làng nghề truyền thống độc đáo, phong phú. Vì vậy, cần đầu tư vào các lợi thế này, biến chúng thành sản phẩm du lịch độc đáo của từng địa phương, phù hợp với nhu cầu thị hiếu của thị trường khách, đủ sức cạnh tranh, bổ sung cho thị trường sản phẩm của trung tâm du lịch Hà Nội, Hải Phòng và đón khách Trung Quốc từ các địa phương giáp biên giới như Lạng Sơn, Quảng Ninh Cụ thể cần: - Đầu tư cho tuyến du lịch liên kết chính (cả dài và ngắn): du lịch tâm linh theo dòng Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. - Đầu tư phát triển các tuyến du lịch, các khu du lịch sinh thái: các vườn sinh thái, rừng, vườn chim, như hồ Khe Chè, hồ Thiên (Đông Triều, Quảng Ninh); đảo cò Chi Lăng Nam (Hải Dương); khu suối Mỡ, rừng Khe Rỗ, đồi thông (Bắc Giang) - Đầu tư các khách sạn, khu nghỉ dưỡng tại các địa phương đang trong quá trình phát triển: Hải Dương, Bắc Giang. - Đầu tư làng nông nghiệp sinh thái, trang trại du lịch ở Lục Nam, Sơn Động (Bắc Giang), làng Hoàng Giám (Chí Linh, Hải Dương), làng Yên Đức, đồi vườn ở các xã Việt Dân, Bình Khê (Đông Triều, Quảng Ninh) trở thành điểm đến, giúp du khách hiểu được đời sống sinh hoạt, phương thức sản xuất của cư dân nơi đây. - Đầu tư xây dựng các làng nghề truyền thống trở thành các làng phục vụ du lịch như làng làm sản phẩm từ gốm sứ, làng mỹ nghệ than đá, làm ngư cụ (Quảng Ninh); làng làm gốm, mây tre, nấu rượu, làm bánh đa, làm bún (Bắc Giang); làng làm gốm sứ, mộc, mỹ nghệ, thêu ren (Hải Dương). - Đầu tư tôn tạo các di tích lịch sử văn hóa, lễ hội truyền thống, loại hình nghệ thuật đặc trưng của các địa phương. Đặc biệt là các di tích trọng điểm cần đầu tư tốt hơn như chùa Vĩnh Nghiêm, chùa Thanh Mai - Đẩy mạnh công tác đầu tư cơ sở vật chất, công trình vui chơi giải trí. Đây là một yêu cầu bức thiết nhằm thực hiện chiến lược đa dạng hoá các loại hình và sản phẩm du lịch, tạo ra sự hấp dẫn đáp ứng nhu cầu của khách du lịch, Số 30 (Tháng 12 - 2019)96 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA góp phần tạo nên diện mạo văn minh, hiện đại của vùng. Để có thể tồn tại và cạnh tranh lành mạnh với các vùng du lịch, các khu du lịch khác, cần phải tạo cho mỗi địa phương những sản phẩm du lịch có tính độc đáo đa dạng, đủ khả năng thu hút, đáp ứng tốt nhu cầu của du khách, bên cạnh đó, phải luôn chú trọng đến chất lượng của sản phẩm dịch vụ du lịch, làm hài lòng du khách. Mỗi địa phương cần tạo ra các sản phẩm du lịch đặc thù, mang sắc thái văn hóa, phong tục tập quán và đặc điểm tự nhiên riêng biệt. Khuyến khích các ngành nghề khác cùng phát triển như nghề thủ công truyền thống, nuôi trồng, làm vườn, sản xuất đồ thủ công, đặc sản để tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, đưa vào phục vụ hoạt động du lịch. Tận dụng các điều kiện tài nguyên du lịch tự nhiên, kết hợp phát triển du lịch tâm linh, tạo tính đa dạng cho sản phẩm du lịch. Tại các địa phương từ điểm du lịch trung tâm, kết nối với hệ thống các điểm phụ cận tạo tuyến tham quan trong địa phương để tận dụng lợi thế và giãn dòng khách, giúp phát triển du lịch đồng đều. Ví dụ như chương trình tham quan “Hành trình theo dấu chân thiền phái Trúc Lâm” theo các tuyến ngắn: - Chùa Quỳnh Lâm (Quảng Ninh) - Chùa Côn Sơn, chùa Thanh Mai (Hải Dương). - Chùa Côn Sơn, Thanh Mai ( Hải Dương) - chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang). - Chùa Vĩnh Nghiêm (Bắc Giang) - chùa Quỳnh Lâm (Quảng Ninh). Đồng thời cần có các dịch vụ bổ sung khác để góp phần thỏa mãn nhu cầu đa dạng của du khách, làm cho chuyến đi của họ thêm hấp dẫn và giúp kéo dài thời gian lưu trú của khách, tăng doanh thu cho các cơ sở kinh doanh du lịch. Cụ thể, một số dịch vụ bổ sung như sau: Cải tạo, nâng cấp các hạng mục và yếu tố hình thành sản phẩm du lịch đặc thù như: hệ thống phương tiện vận chuyển, cơ sở hạ tầng và hệ thống thu gom rác thải; tuyên truyền, bảo tồn văn hóa truyền thống trong cộng đồng; đào tạo kỹ năng giao tiếp, phục vụ khách; hỗ trợ trang thiết bị; xây dựng các khu không gian văn hóa đặc trưng tại các địa phương; quy hoạch lại hệ thống vườn, rừng phong hộ, khu giới thiệu đặc sản địa phương Hình thành các tuyến du lịch trải nghiệm đặc thù để kết nối sản phẩm du lịch của các địa phương trong vùng như các tuyến du lịch trải nghiệm tìm hiểu cuộc sống, văn hóa người dân ven sườn tây Yên Tử; du lịch sinh thái, tìm hiểu đa dạng sinh thái vùng đồng bằng, trung du miền núi; du lịch tìm hiểu các di sản văn hóa. Các huyện khu vực trung tâm của non thiêng Yên Tử mở rộng liên kết với các huyện khác trong mỗi tỉnh và các tỉnh bạn để xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch mới, các chương trình du lịch đa dạng thu hút ngày càng đông du khách đến. - Xây dựng các khu thể thao, ẩm thực, khu vui chơi giải trí, khu sân vườn, trang trại - Đầu tư các sản phẩm dịch vụ như mua sắm, các cửa hàng bán quà lưu niệm, cửa hàng cho thuê xe đạp, xe ô tô địa hình, dụng cụ thể thao, khu massage, sauna, cafe - Khuyến khích việc giữ gìn và phát triển ngành nghề thủ công truyền thống của các địa phương, tổ chức các chuyến dã ngoại nhỏ cho du khách tham quan, tìm hiểu nghề truyền thống, làm vườn và cuộc sống của người dân địa phương. - Đa dạng các sản phẩm phụ trợ của mỗi địa phương, các đồ lưu niệm, sử dụng các sản phẩm ở chính địa phương hoạt động du lịch để tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có và tạo việc làm cho người dân địa phương. Phát triển sản phẩm du lịch địa phương theo hướng tích cực và có trách nhiệm. Các doanh nghiệp du lịch đưa các sản phẩm vào khai thác kinh doanh, tìm các dòng khách có nhu cầu. Xây dựng các chương trình mang tính nối kết toàn vùng để du khách cảm nhận những giá trị đặc trưng riêng biệt đó. 97Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA DU LỊCH NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Tập trung phát triển các dịch vụ phụ trợ đa dạng, phong phú cho tuyến du lịch, đảm bảo điều kiện giao thông thuận lợi giữa các điểm du lịch, đảm bảo các điều kiện dịch vụ dọc tuyến du lịch như điểm dừng nghỉ, bán hàng lưu niệm, hướng dẫn, thuyết minh Thường xuyên kết nối các sự kiện, lễ hội riêng của từng tỉnh gắn với chương trình du lịch tâm linh giúp tạo chuỗi sản phẩm sự kiện du lịch nhằm thu hút nguồn khách du lịch. 3.2. Giải pháp liên kết quy hoạch, đầu tư phát triển sản phẩm Du lịch là “ngành mang tính tổng hợp, có tính liên ngành, liên vùng và xã hội hóa cao”, do vậy, du lịch ở mỗi địa phương muốn phát triển phải đặt trong mối quan hệ hợp tác với các vùng du lịch trong nước, các tỉnh gần kề và các khu vực trong địa phương. Đặc biệt, phải có mối liên hệ với các địa phương có chung nguồn tài nguyên, các địa phương, tỉnh thành lớn có hoạt động du lịch phát triển như Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên, Bắc Ninh, Lạng Sơn để tạo điều kiện học hỏi kinh nghiệm cũng như cơ hội để nhận những nguồn vốn đầu tư lớn, hỗ trợ cho việc phát triển du lịch và việc bảo vệ tài nguyên môi trường một cách bền vững, đem lại hiệu quả lâu dài. Điều quan trọng là các địa phương phải có sự thống nhất về phát triển các sản phẩm chung, sản phẩm đặc trưng riêng để có chính sách đầu tư hợp lý và liên kết du lịch. Cũng như có chính sách hỗ trợ các nhà đầu tư, các doanh nghiệp khai thác thực hiện theo hướng trên. Tiến hành phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch của các tỉnh lân cận để xác định rõ các sản phẩm đặc trưng của từng địa phương, từ đó có những chính sách, định hướng quy hoạch, đầu tư trọng điểm, tránh trùng lặp. Liên kết phối hợp quản lý hành chính trong việc kiểm soát hoạt động khai thác tài nguyên sao cho đem lại lợi ích cho toàn vùng và bảo vệ tài nguyên, môi trường. Phối hợp trao đổi kinh nghiệm xây dựng quy hoạch tài nguyên du lịch vùng, cách thức quản lý nhà nước trong lĩnh vực du lịch. Tập trung trí tuệ của các địa phương trong vùng với sự giúp đỡ của Tổng cục Du lịch, các chuyên gia, xây dựng và nghiên cứu sâu các phân đoạn thị trường khách quốc tế để nắm vững nhu cầu của các phân khúc riêng biệt, trên cơ sở chia sẻ kinh phí giữa các địa phương và các bên tham gia liên kết. Phối hợp trong việc kêu gọi đầu tư xây dựng sản phẩm, điểm du lịch, các cơ sở dịch vụ, hạ tầng du lịch. Tập trung liên kết đầu tư vào cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, đặc biệt là cơ sở vật chất kỹ thuật tạo ra dòng sản phẩm chung cho thị trường khách du lịch đến với các địa phương. Đầu tư tôn tạo phát triển kết cấu hạ tầng, cải tạo nâng cấp và phát triển hệ thống giao thông, điện nước, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, giao lưu kinh tế văn hoá và mở rộng hệ thống du lịch trên phạm vi toàn tỉnh đến các điểm, các khu du lịch một cách thuận tiện (cả hệ thống giao thông đường bộ, đường sông và đường biển...). Đặc biệt cần quan tâm đầu tư xây dựng hệ thống giao thông đến trung tâm đỉnh non Yên Tử, nối các di tích, danh thắng thành một tour du lịch hấp dẫn, phù hợp với hướng phát triển kinh tế của địa phương. Riêng hai tỉnh Hải Dương và Bắc Giang là các tỉnh đang trong giai đoạn phát triển, tài nguyên kém đa dạng, đặc sắc hơn so với một số tỉnh bạn trong khu vực, phát triển sau so với Quảng Ninh. Vì vậy, để thu hút đầu tư cần tạo lợi thế và hỗ trợ về đầu tư với các chính sách ưu đãi đặc biệt, để các nhà đầu tư đều thấy đầu tư vào phát triển du lịch ở đây là có lợi. 3.3. Giải pháp liên kết xúc tiến, quảng bá sản phẩm Tăng cường công tác quảng bá hình ảnh của các địa phương, đẩy mạnh quảng bá các sản phẩm liên tỉnh nội vùng trong các chương Số 30 (Tháng 12 - 2019)98 NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA trình xúc tiến du lịch của các địa phương. Cần xúc tiến quảng bá thương hiệu chung, tránh tình trạng vì muốn tiếp thị địa phương mình mà hạ thấp hình ảnh địa phương kia. Phối hợp tổ chức các buổi gặp gỡ giữa các doanh nghiệp để cung cấp thông tin, tạo điều kiện trao đổi, tìm đối tác, hoàn thiện, mở rộng chương trình du lịch hoặc kết nối các chương trình giữa các doanh nghiệp; có các biện pháp đảm bảo an ninh, trật tự, an toàn cho khách du lịch và hoạt động của các doanh nghiệp trên địa bàn khu vực. Tổ chức một số diễn đàn để trao đổi, thống nhất nhận thức về sự cần thiết phát triển chuỗi sản phẩm du lịch chung, sản phẩm du lịch đặc thù nhằm nâng cao tính cạnh tranh của điểm đến với các địa phương du lịch có cùng tài nguyên tương đồng và trong cả nước; nhận thức về vai trò của liên kết trong phát triển du lịch, đặc biệt là liên kết phát triển sản phẩm du lịch đặc thù và xúc tiến du lịch chung. Phối hợp với các công ty lữ hành trong nước và quốc tế nhằm quảng bá hình ảnh và giới thiệu những sản phẩm đặc trưng của mỗi địa phương và toàn vùng với du khách trong địa phương, vùng, khu vực, trong nước và quốc tế. Chủ động liên kết với các doanh nghiệp du lịch quốc tế để xây dựng, giới thiệu, khai thác các chương trình du lịch cho đối tượng khách du lịch quốc tế, khai thác tham quan nghiên cứu tại khu non thiêng Yên Tử. 3.4. Giải pháp phối hợp tổ chức thực hiện liên kết giữa các địa phương, đơn vị Để khuyến khích hợp tác và giảm bớt cạnh tranh, các địa phương phải xác định được ưu thế và năng lực cơ bản (core competency) của mình. Áp dụng nhiều cơ chế đa dạng trong kiên kết, hợp tác. Cơ chế này có thể xuất phát từ UBND các địa phương, Ban chỉ đạo du lịch chung cùng sự tham gia của các tổ chức có liên quan, thông qua các kênh đối thoại là các diễn đàn phát triển kinh tế du lịch, các tổ công tác hoặc các cuộc gặp định kỳ giữa các lãnh đạo địa phương và các cơ quan ban ngành chức năng Một kênh hợp tác quan trọng khác là thông qua Hiệp hội du lịch. Thiết kế cơ chế kết hợp và chia sẻ lợi ích từ sự liên kết giữa các địa phương để khuyến khích hợp tác, thay vì cạnh tranh chia sẻ thị trường, cùng nhau xây dựng thương hiệu du lịch. Cuối cùng, không thể quên cơ chế điều phối (vô hình hay hữu hình) của thị trường, bởi bất kỳ chính sách nào khi đưa ra đều phải tính đến đối sách của khu vực doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề, người dân. Thiết lập và điều hành quỹ tài chính chung, phục vụ mục tiêu phát triển du lịch chung của các địa phương liên kết. Quỹ được hình thành chủ yếu từ các nguồn: đóng góp từ ngân sách địa phương, đóng góp của các doanh nghiệp, tài trợ của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước, sự hỗ trợ của Trung ương và cũng phải thiết lập các cơ chế giám sát cần thiết. Quỹ được sử dụng cho các mục tiêu cụ thể mà Ban chỉ đạo du lịch giữa các địa phương thống nhất đặt ra. Các mục tiêu cần thiết trước hết cho phát triển du lịch là hoạt động xúc tiến quảng bá, tài trợ các dự án nghiên cứu phát triển sản phẩm đặc trưng, đào tạo nguồn nhân lực. Mặt khác, để liên kết thành công, chắc chắn cần phải có sự hội tụ và đồng thuận của các địa phương và cần nhất là vai trò tổng chỉ huy. Lãnh đạo, chính quyền các địa phương phải thật sự coi đây là vấn đề sống còn của địa phương mình. Tăng cường tính chủ động và cam kết trong việc triển khai các hoạt động. Tăng cường quan hệ đối tác công - tư, khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào cơ chế quản lý điểm đến chung, thể hiện qua việc nâng cao vai trò của các hiệp hội trong lĩnh vực du lịch tại các địa phương. Xây dựng cơ chế xã hội hoá thu hút sự tham gia của các tổ chức, cá nhân vào các hoạt động phát triển du lịch. 99Số 30 (Tháng 12 - 2019) VĂN HÓA DU LỊCH NGHIÊN CỨUVĂ N HÓA Công việc cần thiết mà Ban chỉ đạo du lịch chung cần làm là đầu tư đầy đủ các nguồn lực cho công tác quy hoạch (và tái quy hoạch) trên cơ sở tầm nhìn toàn vùng, không thực hiện công tác quy hoạch trên tầm nhìn từng địa phương. Thật sự ở cả 3 địa phương, các lợi thế so sánh tương đối của từng địa phương không rõ ràng, vì vậy, cần có một chương trình nghiên cứu chuyên sâu, tổng thể để xác định các lợi thế so sánh khác biệt của từng địa phương trong vùng. Trên cơ sở đó, rà soát các quy hoạch hiện có, điều chỉnh quy hoạch nếu cần, sao cho có thể phát huy được tốt nhất các lợi thế đặc biệt của mỗi địa phương trong tiểu vùng hay của cả vùng. Trên thực tế, hầu hết các địa phương trong cả nước chưa có sự phối hợp tổng thể trong quy hoạch phát triển du lịch chung. Phần lớn mỗi tỉnh đi theo một lợi ích riêng, không tham khảo quy hoạch lẫn nhau, không đưa ra các yêu cầu liên kết nội vùng trong du lịch tổng thể, dẫn tới việc xây dựng mô hình liên kết có thể không trùng với phân vùng du lịch quốc gia nên vênh với ngay chính quy hoạch vùng nếu có. Công việc này đòi hỏi phải được quan tâm và đầu tư, chú trọng. Chọn điểm trung tâm để tạo sự ảnh hưởng phát triển cho các địa phương yếu thế hơn với vai trò đầu tàu (có thể lựa chọn Quảng Ninh), tránh sự phát triển “dàn hàng ngang”. Tìm cách phối hợp và liên kết sao cho khả thi, hiệu quả, từ đó tạo ra sức mạnh tổng thể cho cả vùng, tránh địa phương nào cũng muốn vượt lên trước, trở thành đầu tàu tăng trưởng. Vì để đạt được điều này trong bối cảnh kinh tế hiện nay, các địa phương nhiều khi phải cạnh tranh trực diện gay gắt với nhau và một khi có sự xung đột về lợi ích thì khó có thể hợp tác chân thành. Ngoài ra, hợp tác trong đào tạo phát triển nguồn nhân lực (lữ hành, xúc tiến du lịch, quản lý, quy hoạch). Đầu tư nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành. Chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố quyết định chất lượng của các sản phẩm dịch vụ du lịch. Do đó việc đầu tư phát triển nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là việc làm hết sức cấp thiết đối với du lịch các địa phương. Việc đào tạo lại và bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ hiện có cần kết hợp với đào tạo mới, đáp ứng yêu cầu trước mắt và chuẩn bị cho lâu dài, và cần phải tiến hành liên tục, thường xuyên một cách có hệ thống. Liên kết trong việc bảo vệ tài nguyên du lịch, bảo vệ môi trường, phát huy giá trị các di sản, nâng cao nhận thức, ý thức thân thiện du lịch. Tóm lại, việc liên kết giữa các địa phương là mô hình liên kết thúc đẩy những tiềm năng, thế mạnh và hạn chế những yếu kém, giúp các địa phương xác định được rõ những lợi thế cạnh tranh, vai trò riêng để tạo ra sức mạnh tổng hợp chung cho toàn khu vực, mà trong đó liên kết trong phát triển chuỗi sản phẩm du lịch chung là vấn đề cơ bản nhất. B.T.T (PGS.TS, Trưởng Khoa Gia đình và Công tác xã hội, Trường ĐHVHHN) Tài liệu tham khảo 1. Bùi Thanh Thuỷ (2017), “Nhận diện mô hình liên kết phát triển du lịch giữa các địa phương vùng Tây Bắc”, in trong Kỷ yếu Hội thảo khoa học Quốc gia Thực trạng và giải pháp liên kết vùng, tiểu vùng trong phát triển du lịch ở Tây Bắc, Nxb. Lao động xã hội, Hà Nội. 2. Tổng cục Du lịch (2013), Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến 2020, tầm nhìn 2030, Hà Nội. Ngày nhận bài: 21 - 10 - 2019 Ngày phản biện, đánh giá: 5 - 12 - 2019 Ngày chấp nhận đăng: 27 - 12 - 2019