Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình thực hiện đường lối đối
ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế cũng bộc lộ những hạn chế:
- Trong quan hệ với các nước, nhất là các nước lớn, chúng ta còn
lúng túng, bị động. Chưa xây dựng được quan hệ lợi ích đan xen,
tùy thuộc lẫn nhau với các nước.
- Một số chủ trương, cơ chế, chính sách chậm được đổi mới so với
yêu cầu mở rộng quan hệ đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế; hệ
thống luật pháp chưa được hoàn chỉnh, không đồng bộ, gây khó
khăn trong việc thực hiện các cam kết của cá tổ chức kinh tế quốc
tế.
- Chưa hình thành được một kế hoạch tổng thể và dài hạn về hội
nhập kinh tế quốc tế và là một lộ trình hợp lý cho việc thực hiện các
cam kết.
- Doanh nghiệp nước ta hầu hết quy mô nhỏ, yếu kém cả về quản lý
và công nghệ; trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, trình độ trang
thiết bị lạc hậu; kết cấu hạ tầng và các ngành dịch vụ cơ bản phục
vụ sản xuất kinh doanh đều kém phát triển và có chi phí cao hơn
các nước khác trong khu vực.
- Đội ngũ cán bộ lĩnh vực đối ngoại chưa đáp ứng được về số lượng
và chất lượng; cán bộ doanh nghiệp ít hiểu biết về luật pháp quốc
tế, về kỹ thuật kinh doanh.
Quá trình thực hiện đường lối đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế từ
năm 1986 đến năm 2008, mặc dù vẫn còn những hạn chế, nhưng
những thành tựu đã đạt được lại có ý nghĩa rất quan trọng: góp
phần đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, nền kinh tế
Việt Nam có bước phát triển mới, thế và lực của Việt Nam được
nâng cao trên thương trường và chính trường quốc tế. Các thành
tựu đối ngoại trong hơn 20 năm qua đã cho thấy đường lối đối
ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế của Đảng và Nhà nước trong thời kỳ
đổi mới là đúng đắn và sáng tạo.
68 trang |
Chia sẻ: hachi492 | Ngày: 05/01/2022 | Lượt xem: 559 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Giáo trình Đường lối cách mạng của Đảng cộng sản Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
ình quân – cào bằng không khuyến khích những đơn vị,
cá nhân làm tốt, làm giỏi v.v... Đà hình thành một xã hội đóng, ổn
định nhưng kém năng động, chậm phát triển về nhiều mặt.
+ Nguyên nhân cơ bản của những hạn chế trên là chúng ta chưa có
chính sách xã hội hợp lý trong quan hệ với chính sách thuộc các
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 107 108 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
lĩnh vực khác, đồng thời lại áp dụng và duy trì quá lâu cơ chế quản
lý kinh tế kế hoạch hóa tập trung, quan liêu, bao cấp.
2. Trong thời kỳ đổi mới
a) Quá trình đổi mới nhận thức về giải quyết các vấn đề xã hội
- Tại Đại hội VI, lần đầu tiên Đảng ta nâng các vấn đề xã hội nên
tầm chính sách xã hội, đặt rõ tầm quan trọng của chính sách xã hội
đối với chính sách kinh tế và chính sách ở các lĩnh vực khác. Đại
hội cho rằng trình độ phát triển kinh tế là điều kiện vật chất để thực
hiện chính sách xã hội nhưng những mục tiêu xã họi lại là mục đích
của các hoạt động kinh tế. Ngay trong khuôn khổ của hoạt động
kinh tế, chính sách xã hội có ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lao
động, chất lượng sản phẩm Do đó, cần có chính sách xã hội cơ
bản, lâu dài phù hợp với yêu cầu khả năng trong chặng đường đầu
tiên của thời kỳ quá độ.
- Mục tiêu của chính sách xã hội thống nhất với mục tiêu kinh tế ở
chỗ đều nhằm phát huy sức mạnh của nhân tố con người. Phát triển
kinh tế là cơ sở và tiền đề để thực hiện các chính sách xã hội, đồng
thời thực hiện tốt các chính sách xã hội là động lực thúc đẩy phát
triển kinh tế.
- Đại hội VIII của Đảng chủ trương hệ thống chính sách xã hội phải
được hoạch định theo những quan điểm sau:
+ Tăng trưởng kinh tế gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội
ngay trong từng bước và trong suốt quá trình phát triển. Công bằng
thể hiện ở cả khâu phân phối tư liệu sản xuất hợp lý lẫn khâu phân
phối kết quả sản xuất, ở việc tạo điều kiện cho mọi người đều có cơ
hội phát triển và sử dụng tốt năng lực của mình.
+ Thực hiện nhiều hình thức phân phối; khuyến khích làm giàu hợp
pháp đi đôi với tích cực xóa đói giảm nghèo; Các vấn đề chính sách
xã hội đều giải quyết theo tinh thần xã hội hóa.
- Đại hội IX của Đảng chủ trương các chính sách xã hội phải hướng
vào phát triển và làm lành mạnh hóa xã hội, thực hiện công bằng
trong phân phôi, tạo động lực mạnh mẽ phát triển sản xuất, tăng
năng suất lao động xã hội, thực hiện bình đẳng trong các quan hệ xã
hội, khuyến khích nhân dân làm giàu hợp pháp.
- Đại hội X của Đảng chủ trương phải kết hợp các mục tiêu kinh tế
với các mục tiêu xã hội trong phạm vi cả nước ở từng lĩnh vực,
từng địa phương.
- Đại hội X của Đảng chủ trương phải kết hợp các mục tiêu kinh tế
với các mục tiêu xã hội trong phạm vi cả nước ở từng lĩnh vực, địa
phương.
- Trong điều kiện Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào hệ thống
kinh tế quốc tế (như gia nhập WTO), Hội nghị Trung ương 4 khóa
X (1-2007) nhấn mạnh phải giải quyết tốt các vấn đề xã hội nảy
sinh trong quá trình thực thi các cam kết quốc tế. Xây dựng cơ chế
đánh giá và cảnh báo định kỳ về tác động của việc hội nhập kinh tế
quốc tế đối với lĩnh vực xã hội để có biện pháp xử lý chủ động,
đúng đắn và kịp thời.
b) Quan điểm về giải quyết các vấn đề xã hội
* Kết hợp các mục tiêu kinh tế với các mục tiêu xã hội.
* Xây dựng và hoàn thiện thể chế gắn kết tăng trưởng kinh tế với
tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước và từng chính sách phát
triển.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 109 110 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
* Chính sách xã hội có vị trí, vai trò độc lập tương đối so với kinh
tế, nhưng không thể tách rời trình độ phát triển kinh tế. Chính sách
xã hội được thực hiện trên cơ sở phát triển kinh tế, gắn bó hữu cơ
giữa quyền lợi và nghĩa vụ, giữa cống hiến và hưởng thụ. Đó là một
yêu cầu của công bằng và tiến bộ xã hội; xóa bỏ quan điểm bao
cấp, cào bằng, chấm dứt cơ chế xin – cho trong chính sách xã hội.
* Coi trọng chỉ tiêu GDP bình quân đầu người gắn với chỉ tiêu phát
triển con nười (HDI), và chỉ tiêu phát triển các lĩnh vực xã hội.
Quan điểm này khẳng định mục tiêu cuối cùng và cao nhất của sự
phát triển là vì con người, vì một xã hội dân giàu, nước mạnh, công
bằng, dân chủ, văn minh. Phát triển phải bền vững, không chạy
theo số lượng tăng trưởng.
c) Chủ trương giải quyết các vấn đề xã hội
* Khuyến khích mọi người dân làm giàu theo pháp luật, thực hiện
có hiệu quả mục tiêu xóa đói, giảm nghèo; tạo điều kiện, cơ hội cho
mọi người tiếp cận bình đẳng các nguồn lực phát triển; tạo động lực
làm giàu trong đông đảo dân cư bằng tài năng, sáng tạo của bản
thân, trong khuôn khổ pháp luật và đạo đức cho phép; xây dựng,
thực hiện có kết quả cao chương trình xóa đói, giảm nghèo; đề
phòng tái đói, tái nghèo; nâng cao dần chuẩn đói nghèo khi mức
sống chung tăng lên.
* Bảo đảm cung ứng dịch vụ công thiết yếu, bình đẳng cho mọi
người dân, tạo việc làm và thu nhập, chăm lo sức khỏe cho cộng
đồng; xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa dạng; phát triển mạnh hệ
thống bảo hiểm; đa dạng hóa các loại hình cứu trợ xã hội, tạo nhiều
việc làm ở trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu lao động; thực hiện
chính sách ưu đãi xã hội; đổi mới chính sách tiền lương; phân phối
thu nhập xã hội công bằng, hợp lý.
* Phát triển hệ thống y té công bằng và hiệu quả; hoàn thiện mạng
lưới y tế cơ sở; quan tâm chăm sóc y tế tốt hơn đối với các đối
tượng chính sách; phát triển các dịch vụ y tế công nghệ cao, các
dịch vụ y tế ngoài công lập.
* Xây dựng chiến lược quốc gia về nâng cao sức khỏe và cải thiện
giống nòi; quan tâm chăm sóc sức khỏe sinh sản; giảm nhanh tỷ lệ
trẻ em suy dinh dưỡng; đẩy mạnh công tác bảo vệ giống nòi, kiên
trì phòng chống HIV/AIDS và các tệ nạn xã hội.
* Thực hiện tốt các chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình;
giảm tốc độ tăng dân số, bảo đảm quy mô và cơ cấu dân số hợp lý;
xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc; bảm đảm
bình đẳng giới; chống nạn bạo hành trong quan hệ gia đình.
* Đổi mới cơ chế quản lý và phương thức cung ứng các dịch vụ
công cộng; chú trọng các chính sách ưu đãi xã hội.
d) Đánh giá sự thực hiện đường lối
* Sau 20 năm đổi mới chính sách xã hội, nhận thức về vấn đề phát
triển xã hội của Đảng và nhân dân ta đã có những thay đổi có ý
nghĩa bước ngoặt sau đây:
- Từ tâm lý thụ động, ỷ lại vào Nhà nước và tập thể, trông chờ viện
trợ đã chuyển sang tính năng động, chủ động và tính tích cực xã hội
của tất cả các tầng lớp dân cư.
- Từ chỗ đề cao quá mức lợi ích tập thể một cách chung chung, trừu
tượng; thi hành chế độ phân phối theo lao động trên danh nghĩa
nhưng thực tế là bình quân – cào bằng đã từng bước chuyển sang
thực hiện phân phối chủ yếu theo kết quả lao động và hiệu quả kinh
tế, đồng thời phân phối theo mức đóng góp các nguồn lực khác vào
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 111 112 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
sản xuất – kinh doanh và thông qua phúc lợi xã hội. Nhờ vậy, công
bằng xã hội được thể hiện ngày một rõ hơn.
- Từ chỗ không đặt đúng tầm quan trọng của chính sách xã hội
trong mối quan hệ tương tác với chính sách kinh tế đã đi đến thống
nhất chính sách kinh tế với chính sách xã hội.
- Từ chỗ Nhà nước bao cấp toàn bộ trong việc giải quyết việc làm
đã dần dần chuyển trọng tâm sang thiết lập cơ chế, chính sách để
các thành phần kinh tế và người lao động đều tham gia tạo việc
làm.
- Từ chỗ không chấp nhận có sự phân hóa giàu – nghèo đã đi đến
khuyến khích mọi người làm giàu hợp pháp đi đôi với tích cực xóa
đói giảm nghèo, coi việc có một bộ phận dân cư giàu trước là cần
thiết cho sự phát triển.
- Từ chỗ muốn nhanh chóng xây dựng một cơ cấu xã hội “thuần
nhất” chỉ còn có giai cấp công nhân, giai cấp nông dân tập thể và
tầng lớp trí thức đã đi đến quan niệm cần thiết xây dựng một cộng
đỗng xã hội đa dạng, trong đó các giai cấp, các tầng lớp dân cư đều
có nghĩa vụ, quyền lợi chính đáng, đoàn kết chặt chẽ, góp phần xây
dựng nước Việt Nam giàu mạnh.
* Qua 20 năm đổi mới, lĩnh vực phát triển kinh tế xã hội đã đạt
nhiều thành tựu.
- Tính năng động xã hội khác hẳn thời bao cấp. Một xã hội mở
đang dần dần hình thành với những con người không chờ bao cấp,
dám nghĩ dám chịu trách nhiệm, không chấp nhận đói nghèo, lạc
hậu, biết làm giàu, biết cạnh tranh và hành động vì cộng đồng, vì
Tổ quốc. Cách thức quản lý xã hội dân chủ, cởi mở hơn, đề cao
pháp luật hơn.
- Bên cạnh giai cấp công nhân, giai cấp nông dân và đội ngũ trí
thức, đã xuất hiện ngày càng đông đảo các doanh nhân, tiểu chủ,
chủ trang trại và các nhóm xã hội khác phấn đấu vì sự nghiệp “dân
giàu, nước mạnh”. Thành tựu xóa đói, giảm nghèo được nhân dân
đồng tình, được quốc tế thừa nhận.
- Đã coi phát triển giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công
nghệ là quốc sách hàng đầu để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế
nhanh chóng và bền vững; có cố gắng thực hiện công bằng xã hội
trong giáo dục, trong chăm sóc sức khỏe nhân dân, tạo điều kiện để
ai cũng được học hành; có chính sách trợ cấp và bảo hiểm y tế cho
người nghèo.
* Hạn chế:
- Áp lực gia tăng dân số còn lớn. Chất lượng dân số còn thấp đang
là cản trở lớn đối với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và hội
nhập kinh tế quốc tế. Vấn đề việc làm rất bức xúc và nan giải; Hệ
thống giáo dục, y tế lạc hậu, xuống cấp, có nhiều bất cập; an sinh
xã hội chưa được bảo đảm.
- Sự phân hóa giàu – nghèo và bất công xã hội tiếp tục gia tăng
đáng lo ngại; Tệ nạn xã hội gia tăng và diễn biến rất phức tạp, gây
thiệt hại lớn về kinh tế và an sinh xã hội; Môi trường sinh thái bị ô
nhiễm tiếp tục tăng thêm; tài nguyên bị khai thác bừa bãi và bị tàn
phá.
* Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế nêu trên là do tăng
trưởng kinh tế vấn tách rời mục tiêu và chính sách xã hội, chạy theo
số lượng, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển bền vững của xã hội;
quản lý xã hội còn nhiều bất cập, không theo kịp sự phát triển kinh
tế - xã hội.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 113 114 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
Chƣơng VIII
ĐƢỜNG LỐI ĐỐI NGOẠI
Năm 1945, Cách mạng tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa được thành lập, Nhà nước Dân chủ nhân dân ra đời.
Trong điều kiện trực tiếp lãnh đạo chính quyền, Đảng đã hoạch
định đường lối đối ngoại, với các nội dung:
Mục tiêu đối ngoại của Việt Nam là góp phần đưa nước nhà đến sự
độc lập hoàn toàn và vĩnh viễn.
Về nguyên tắc đối ngoại, nền ngoại giao Việt Nam lấy nguyên tắc
của Hiến chương Đại Tây Dương làm nền tảng.
Về phương châm đối ngoại, nền ngoại giao của nước Việt Nam mới
quán triệt quan điểm độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường.
Trong những năm 1945-1946, dưới sự lãnh đạo của Đảng, hoạt
động đối ngoại đã mở ra cục diện đấu tranh ngoại giao góp phần
bảo vệ nền độc lập dân tộc và chính quyền cách mạng non trẻ, đồng
thời đặt cơ sở cho việc xây dựng quan hệ với Liên hợp quốc và một
số nước khác, qua đó nâng cao hình ảnh, uy tín của nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa.
Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm
lược (1946-1975), hoạt động đối ngoại, đấu tranh ngoại giao trở
thành một bộ phận quan trọng của hai cuộc kháng chiến. Với đường
lối đối ngoại đúng đắn, Đảng Cộng sản Việt Nam đã xây dựng
được một mặt trận nhân dân thế giới rộng rãi, đoàn kết và ủng hộ
Việt Nam chống Mỹ xâm lược. Mặt trận đó bao gồm: các nước xã
hội chủ nghĩa, các nước độc lập dân tộc, các lực lượng yêu chuộng
hòa bình, dân chủ và tiến bộ trên thế giới, trong đó có cả một bộ
phận nhân dân Pháp và nhân dân Mỹ. Cách mạng Việt Nam đã tập
hợp được một lực lượng quốc tế mạnh mẽ góp phần đưa cuộc
kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ đến thắng lợi hoàn toàn.
I. Đƣờng lối đối ngoại thời kỳ từ năm 1975 đến năm 1986
1. Hoàn cảnh lịch sử
a) Tình hình thế giới
-Từ thập kỷ 70 thế kỷ XX, sự tiến bộ nhanh chóng của cuộc cách
mạng khoa học và công nghệ đã thúc đẩy lực lượng sản xuất thế
giới phát triển mạnh; Nhật Bản và Tây Âu vươn lên trở thành trung
tâm lớn của nền kinh tế thế giới; xu thế chạy đua phát triển kinh tế
đã dẫn đến cục diện hòa hoãn giữa các nước lớn.
- Với thắng lợi của cách mạng Việt Nam 1975 và các nước Đông
Dương, hệ thống xã hội chủ nghĩa đã mở rộng phạm vi, phong trào
cách mạng thế giới phát triển mạnh. Tuy nhiên, từ giữa thập kỷ 70
của thế kỷ XX, tình hình kinh tế - xã hội ở các nước xã hội chủ
nghĩa xuất hiện sự trì trệ và mất ổn định.
- Tình hình khu vực Đông Nam Á cũng có những chuyển biến mới.
Sau 1975, Mỹ rút quân khỏi Đông Nam Á, khối quân sự SEATO
tan rã, tháng 2-1976, các nước ASEAN ký Hiệp ước thân thiện và
hợp tác Đông Nam Á (Hiệp ước Bali), mở ra cục diện hòa bình,
hợp tác trong khu vực.
b) Tình hình trong nước
- Miền Nam được hoàn toàn giải phóng, Việt Nam hòa bình, thống
nhất, cả nước bắt tay vào xây dựng đất nước với khí thế của một
dân tộc vừa giành được thắng lợi vĩ đại. Công cuộc xây dựng chủ
nghĩa xã hội đã đạt được một số thành tựu quan trọng. Đây là
những thuận lợi rất cơ bản của cách mạng nước ta.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 115 116 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
- Trong khi đang phải tập trung khôi phục kinh tế, hàn gắn vết
thương chiến tranh, nước ta lại phải đối phó với chiến tranh biên
giới Tây Nam và biên giới phía Bắc. Bên cạnh đó, các thế lực thù
địch sử dụng những thủ đoạn thâm độc chống phá cách mạng Việt
Nam. Ngoài ra, do tư tưởng chủ quan, nóng vội, muốn tiến nhanh
lên chủ nghĩa xã hội trong một thời gian ngắn, đã dẫn đến những
khó khăn về kinh tế - xã hội.
-> Những thuận lợi, khó khăn từ tình hình thế giới và trong nước ở
giai đoạn này đã ảnh hưởng to lớn đến công cuộc xây dựng, phát
triển đất nước và tác động to lớn tới việc hoạch định đường lối đối
ngoại của Đảng.
2. Nội dung đường lối đối ngoại của Đảng
- Đại hội lần IV của Đảng (12-1976) xác định nhiệm vụ đối ngoại
là “ra sức tranh thủ những điều kiện quốc tế thuận lợi để nhanh
chóng hàn gắn những vết thương chiến tranh, xây dựng cơ sở vật
chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội ở nước ta”. Trong quan hệ với
các nước, Đại hội IV chủ trương củng cố và tăng cường tình đoàn
kết chiến đấu và quan hệ hợp tác với tất cả các nước xã hội chủ
nghĩa; bảo vệ và phát triển mối quan hệ đặc biệt Việt Nam – Lào –
Campuchia; sẵn sàng thiết lập, phát triển quan hệ hữu nghị và hợp
tác với các nước trong khu vực, thiết lập và mở rộng quan hệ bình
thường giữa Việt Nam với tất cả các nước trên cơ sở tôn trọng độc
lập chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi.
- Năm 1978, Đảng đã điều chỉnh một số chủ trương, chính sách đối
ngoại như: chú trọng củng cố, tăng cường hợp tác mọi mặt với Liên
Xô; nhấn mạnh yêu cầu ra sức bảo vệ mối quan hệ đặc biệt Việt –
Lào trong bối cảnh vấn đề Campuchia đang diễn biến phức tạp; chủ
trương góp phần xây dựng khu vực Đông Nam Á hòa bình, tự do,
trung lập và ổn định; đề ra yêu cầu mở rộng mối quan hệ kinh tế
đối ngoại.
- Đại hội lần thứ V của Đảng xác định: công tác đối ngoại phải trở
thành một mặt trận chủ động, tích cực trong đấu tranh nhằm làm
thất bại chính sách của các thế lực hiếu chiến mưu toan chống phá
cách mạng nước ta.
+ Về quan hệ với cá nước, Đảng tiếp tục nhấn mạnh đoàn kết và
hợp tác toàn diện với Liên Xô là nguyên tắc, là chiến lược; xác định
mối quan hệ đặc biệt Việt Nam – Lào – Campuchia có ý nghĩa sống
còn đối với vận mệnh của ba dân tộc; kêu gọi các nước ASEAN
hãy cùng các nước Đông Dương đối thoại và thương lượng để giải
quyết các trở ngại, nhằm xây dựng Đông Nam Á thành khu vực hòa
bình và ổn định; chủ trương khôi phục quan hệ bình thường với
Trung Quốc trên cơ sở các nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình; chủ
trương thiết lập và mở rộng quan hệ bình thường về mặt nhà nước,
về kinh tế, văn hóa, khoa học, kỹ thuật với tất cả các nước không
phân biệt chế độ chính trị.
* Thực tế cho thấy, ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Việt
Nam giai đoạn 1975-1986 là xây dựng quan hệ hợp tác toàn diện
với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa; củng cố và tăng cường
đoàn kết hợp tác với Lào và Campuchia; mở rộng quan hệ hữu nghị
với các nước không liên kết và các nước đang phát triển; đấu tranh
với sự bao vây, cấm vận của các thế lực thù địch.
3. Kết quả, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân
a) Kết quả và ý nghĩa
- Trong 10 năm trước đổi mới, quan hệ đối ngoại của Việt Nam với
các nước xã hội chủ nghĩa được tăng cường, đặc biệt với Liên Xô.
Ngày 29-6-1978, Việt Nam gia nhập Hội đồng Tương trợ kinh tế
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 117 118 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
(SEV). Viện trợ hàng năm và kim ngạch buôn bán giữa Việt Nam
với Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa khác trong khối SEV đều
tăng. Ngày 31-11-1978, Việt Nam ký Hiệp ước hữu nghị và hợp tác
toàn diện với Liên Xô.
- Từ năm 1975-1977, nước ta đã thiết lập thêm quan hệ ngoại giao
với 23 nước; ngày 15-9-1976, Việt Nam tiếp nhận ghế thành viên
chính thức Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF); ngày 21-9-1976, tiếp nhận
ghế thành viên chính thức Ngân hàng thế giới (WB); ngày 23-9-
1976, gia nhập Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB); ngày 20-9-
1977, tiếp nhận ghế thành viên tại Liên hợp quốc; tham gia tích cực
các hoạt động trong phong trào Không liên kết Kể từ năm 1977,
một số nước tư bản mở quan hệ hợp tác kinh tế với Việt Nam.
- Với các nước khác thuộc khu vực Đông Nam Á: cuối năm 1976,
Phi-líp-pin và Thái Lan là những nước cuối cùng trong tổ chức
ASEAN thiết lập quan hệ ngoại giao với Việt Nam.
Những kết quả đối ngoại trên đây có ý nghĩa rất quan trọng đối với
cách mạng Việt Nam. Sự tăng cường hợp tác toàn diện với các
nước xã hội chủ nghĩa và mở rộng quan hệ hợp tác kinh tế với tất
cả các nước ngoài hệ thống xã hội chủ nghĩa đã tranh thủ được
nguồn viện trợ đáng kể, góp phần khôi phục đất nước sau chiến
tranh; việc trở thành thành viên chính thức của Quỹ Tiền tệ quốc tế,
Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng Phát triển châu Á và việc trở thành
thành viên chính thức của Liên hợp quốc, tham gia tích cực vào các
hoạt động của Phong trào Không liên kết, đã tranh thủ được sự ủng
hộ, hợp tác của các nước, các tổ chức quốc tế, đồng thời phát huy
dược vai trò của nước ta trên trường quốc tế. Việc thiết lập quan hệ
ngoại giao với các nước còn lại trong tổ chức ASEAN đã tạo thuận
lợi để triển khai các hoạt động đối ngoại trong giai đoạn sau, nhằm
xây dựng Đông Nam Á trở thành khu vực hòa bình, hữu nghị và
hợp tác.
b) Hạn chế và nguyên nhân
* Bên cạnh những kết quả nêu trên, nhìn tổng quát, từ năm 1975
đến năm 1986, quan hệ quốc tế của Việt Nam gặp những khó khăn,
trở ngại lớn. Nước ta bị bao vây, cô lập, trong đó đặc biệt là từ cuối
thập kỷ 70 của thế kỷ XX, lấy cớ “Sự kiện Campuchia” các nước
ASEAN và một số nước thực hiện bao vây, cấm vận Việt Nam
* Nguyên nhân dẫn đến những khó khăn trên, là do trong quan hệ
đối ngoại giai đoạn này chúng ta chưa nắm bắt được xu thế chuyển
đổi từ đối đầu sang hòa hoãn và chạy đua kinh tế thế giới. Do đó,
không tranh thủ được các nhân tố thuận lợi trong quan hệ quốc tế
phục vụ cho công cuộc khôi phục và phát triển kinh tế sau chiến
tranh.; không kịp thời đổi mới quan hệ đối ngoại cho phù hợp với
tình hình. Những hạn chế về đối ngoại Việt Nam giai đoạn 1975-
1986 suy cho cùng đều xuất phát từ nguyên nhân cơ bản đã được
Đại hội lần thứ VI của Đảng chỉ ra là “bệnh chủ quan, duy ý chí, lối
suy nghĩa và hành động giản đơn, nóng vội chạy theo nguyện vọng
chủ quan”.
II. Đƣờng lối đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế thời kỳ đổi
mới
1. Hoàn cảnh lịch sử và quá trình hình thành đường lối
a) Hoàn cảnh lịch sử
* Tình hình thế giới từ giữa thập kỷ 80 thế kỷ XX: cuộc cách mạng
khoa học và công nghệ (đặc biệt là công nghệ thông tin) tiếp tục
phát triển mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến mọi mặt đời sống của các
quốc gia, dân tộc; Các nước xã hội chủ nghĩa lâm vào khủng hoảng
sâu sắc; Những biến đổi to lớn về quan hệ quốc tế. Trật tự thế
giới được hình thành sau Chiến tranh thế giới thứ hai trên cơ sở hai
khối đối lập là Liên Xô và Hoa Kỳ đứng đầu (trật tự thế giới hai
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 119 120 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
cực) tan rã, mở ra thời kỳ hình thành một trật tự thế giới mới;
Các nước đổi mới tư duy về quan niệm sức mạnh, vị thế quốc gia.
Thay thế cách đánh giá cũ, chủ yếu dựa vào sức mạnh quân sự bằng
tiêu chí tổng hợp, trong đó sức mạnh kinh tế được đặt ở vị trí quan
trọng hàng đầu.
* Xu thế toàn cầu hóa và tác động của toàn cầu hóa.
* Tình hình khu vực châu Á – Thái Bình Dương, từ năm 1990, có
nhiều chuyển biến mới: Trước hết, trong khu vực tuy vẫn tồn tại
những bất ổn, như vấn đề hạt nhân, vấn đề tranh chấp lãnh hải
thuộc vùng biển Đông và việc một số nước trong khu vực tăng
cường vũ trang, nhưng châu Á – Thái Bình Dương vãn được đánh
giá là khu vực ổn định; hai là, châu Á – Thái Bình Dương có tiềm
lực lớn và năng động về phát triển kinh tế. Xu thế hòa bình và hợp
tác trong khu vực phát triển mạnh.
* Yêu cầu nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam:
- Sự bao vây, chống phá của các thế lực thù địch đối với Việt Nam
từ nửa cuối thập kỷ 1970 thế kỷ XX tạo nên tình trạng căng thẳng,
mất ổn định trong khu vực và gây khó khăn, cản trở cho sự phát
triển của cách mạng Việt Nam, là một trong những nguyên nhân
dẫn đến cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội nghiêm trọng ở nước ta.
Vì vậy, vấn đề giải tỏa tình trạng đối đầu, thù địch, phá thế bao vây,
cấm vận, tiến tới bình thường hóa và mở rộng quan hệ hợp tác với
các nước, tạo môi trường quốc tế thuận lợi để tập trung xây dựng
kinh tế là nhu cầu cần thiết và cấp bách đối với nước ta.
- Hậu quả nặng nề của chiến tranh và các khuyết điểm chủ quan,
nền kinh tế Việt Nam lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng. Nguy cơ
tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên
thế giới là một trong những thách thức lớn đối với cách mạng Việt
Nam. Vì vậy, nhu cầu chống tụt hậu về kinh tế đặt ra gay gắt. Để
thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nước ta với các quốc gia khác,
ngoài việc phát huy tối đa các nguồn lực trong nước, cần phải tranh
thủ các nguồn lực bên ngoài, trong đó việc mở rộng và tăng cường
hợp tác kinh tế với các nước và tham gia vào cơ chế hợp tác đa
phương có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
Những đặc điểm, xu thế quốc tế và yêu cầu, nhiệm vụ của cách
mạng Việt Nam nêu trên là cơ sở để Đảng Cộng sản Việt Nam xác
định quan điểm và hoạch định chủ trương, chính sách đối ngoại
thời kỳ đổi mới.
b) Các giai đoạn hình thành, phát triển đường lối
* Giai đoạn 1986-1996: xác lập đường lối đối ngoại độc lập tự chủ,
rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế.
- Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng tháng 12-1986,
trên cơ sở nhận thức đặc điểm nổi bật của thế giới là cuộc cách
mạng khoa học – kỹ thuật đang diễn ra mạnh mẽ, đẩy nhanh quá
trình quốc tế hóa lực lượng sản xuất, Đảng ta nhận định “xu thế mở
rộng phân công, hợp tác giữa các nước, kể cả các nước có chế độ
kinh tế - xã hội khác nhau, cũng là những điều kiện rất quan trọng
đối với công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội của nước ta” [Đảng
Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
VI, Nxb. Sự thật, Hà Nội, 1987, tr 31]. Từ đó, Đảng chủ trương
phải biết kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại trong
điều kiện mới và đề ra yêu cầu mở rộng quan hệ hợp tác kinh tế với
các nước ngoài hệ thống xã hội chủ nghĩa, với các nước công
nghiệp phát triển, các tổ chức quốc tế và tư nhân nước ngoài trên
nguyên tắc bình đẳng, cùng có lợi.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 121 122 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
- Triển khai chủ trương của Đảng, tháng 12-1987, Luật Đầu tư
nước ngoài tại Việt Nam được ban hành. Đây là lần đầu tiên Nhà
nước ta tạo cơ sở pháp lý cho các hoạt động đầu tư trực tiếp nước
ngoài vào Việt Nam – mở cửa để thu hút nguồn vốn, thiết bị và
kinh nghiệm tổ chức quản lý sản xuất, kinh doanh phục vụ công
cuộc xây dựng, phát triển đất nước.
- Tháng 5-1988, Bộ Chính trị ra Nghị quyết số 13 về nhiệm vụ và
chính sách đối ngoại trong tình hình mới, khẳng định mục tiêu
chiến lược và lợi ích cao nhất của Đảng và nhân dân ta là phải củng
cố và giữ vững hòa bình để tập trung xây dựng và phát triển kinh tế.
Bộ Chính trị đề ra chủ trương kiên quyết chủ động chuyển cuộc đấu
tranh từ tình trạng đối đầu sang đấu tranh và hợp tác trong cùng tồn
tại hòa bình; lợi dụng sự phát triển của cách mạng khoa học – kỹ
thuật và xu thế toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới để tranh thủ vị trí
có lợi nhất trong phân công lao động quốc tế; kiên quyết mở rộng
quan hệ hợp tác quốc tế, ra sức đa dạng hóa quan hệ đối ngoại.
Nghị quyết số 13 của Bộ Chính trị đánh dấu sự đổi mới tư duy quan
hệ quốc tế và chuyển hướng toàn bộ chiến lược đối ngoại của Đảng
ta. Sự chuyển hướng này đặt nền móng hình thành đường lối đối
ngoại độc lập, tự chủ, rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa quan
hệ quốc tế.
- Trên lĩnh vực kinh tế đối ngoại, từ năm 1989, Đảng chủ trương
xóa bỏ tình trạng độc quyền trong sản xuất và kinh doanh xuất nhập
khẩu. So với chủ trương của Đại hội V “Nhà nước độc quyền ngoại
thương và Trung ương thống nhất quản lý công tác ngoại thương”,
thì đầy là bước đổi mới dầu tiên trên lĩnh vực kinh tế đối ngoại của
Việt Nam.
- Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng tháng 6-1991 đề
ra chủ trương “hợp tác bình đẳng cùng có lợi với tất cả các nước,
không phân biệt chế độ chính trị - xã hội khác nhau, trên cơ sở các
nguyên tắc cùng tồn tại hòa bình” [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn
kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V, Nxb Sự thật, Hà Nội,
1982, t.1, tr.70], với phương châm “Việt Nam muốn là bạn với tất
cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đầu vì hòa bình, độc lập
và phát triển” [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ VII, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1991, tr.88, 147]. Đại
hội VII đã đổi mới chính sách đối ngoại với các đối tác cụ thể:
+ Với Lào và Campuchia, thực hiện đổi mới phương thức hợp tác,
chú trọng hiệu quả trên tinh thần bình đẳng.
+ Với Trung Quốc, Đảng chủ trương thúc đẩy bình thường hóa
quan hệ, từng bước mở rộng hợp tác Việt – Trung.
+ Trong quan hệ với khu vực, chủ trương phát triển quan hệ hữu
nghị với các nước Đông Nam Á và châu Á – Thái Bình Dương,
phấn đấu cho một Đông Nam Á hòa bình, hữu nghị và hợp tác.
+ Đối với Hoa Kỳ, Đại hội nhấn mạnh yêu cầu thúc đẩy quá trình
bình thường hóa quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ.
- “Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ
nghĩa xã hội” được Đại hội lần thứ VII của Đảng thông qua, đã xác
định quan hệ hữu nghị và hợp tác với nhân dân tất cả các nước trên
thế giới là một trong những đặc trưng cơ bản của xã hội xã hội chủ
nghĩa mà nhân dân ta xây dựng.
- Các hội nghị trung ương khóa VII tiếp tục cụ thể hóa quan điểm
của Đại hội VII về lĩnh vực đối ngoại. Trong đó, Hội nghị lần thứ
ba Ban Chấp hành Trung ương khóa VII tháng 6-1992 nhấn mạnh
yêu cầu đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế. Mở rộng cửa
để tiếp thu vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý của nước ngoài,
tiếp cận thị trường thế giới, trên cơ sở bảo đảm an ninh quốc gia,
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 123 124 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
bảo vệ tài nguyên, môi trường, hạn chế đến mức tối thiểu những
mặt tiêu cực phát sinh trong quá trình mở cửa.
- Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII tháng 1-1994
chủ trương triển khai mạnh mẽ và đồng bộ đường lối đối ngoại độc
lập tự chủ, rộng mở, đa dạng hóa và đa phương hóa quan hệ đối
ngoại, trên cơ sở tư tưởng chủ đạo là: giữ vững nguyên tắc độc lập,
thống nhất và chủ nghĩa xã hội đồng thời phải rất sáng tạo, năng
động,linh hoạt phù hợp với vị trí, điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của
Việt Nam cũng như diễn biến của tình hình thế giới và khu vực,
phù hợp với đặc điểm từng đối tượng.
Như vậy, quan điểm, chủ trương đối ngoại rộng mở được đề ra từ
Đại hội Đảng lần thứ VI, sau đó được các Nghị quyết Trung ương
từ khóa VI đến khóa VII phát triển đã hình thành đường lối đối
ngoại độc lập tự chủ, rộng mở, đa dạng hóa, đa phương hóa quốc
tế.
* Giai đoạn 1996-2008: Bổ sung và phát triển đường lối đối ngoại
theo phương châm chủ động, tích cực hội nhập kinh tế quốc tế.
- Đại hội lần thứ VIII của Đảng tháng 6-1996 khẳng định tiếp tục
mở rộng quan hệ quốc tế, hợp tác nhiều mặt với các nước, các trung
tâm kinh tế, chính trị khu vực và quốc tế, đồng thời, chủ trương
“xây dựng nền kinh tế mở” và “đẩy nhanh quá trình hội nhập kinh
tế khu vực và thế giới”. Đại hội VIII xác định rõ hơn quan điểm đối
ngoại với các nhóm đối tác như: ra sức tăng cường quan hệ với các
nước láng giềng và các nước trong tổ chức ASEAN; không ngừng
củng cố quan hệ với các nước bạn bè truyền thống; coi trọng quan
hệ với các nước phát triển và các trung tâm kinh tế - chính trị thế
giới; đoàn kết với các nước đang phát triển, với phong trào không
liên kết; tham gia tích cực và đóng góp cho hoạt động của các tổ
chức quốc tế, các diễn đàn quốc tế.
- So với đại hội VII, chủ trương đối ngoại của Đại hội VIII có các
điểm mới: 1- chủ trương mở rộng quan hệ với các đảng cầm quyền
và các đảng khác [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại
biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996,
tr.121]; 2- quán triệt yêu cầu mở rộng quan hệ đối ngoại nhân dân,
quan hệ với các tổ chức phi chính phủ; 3- lần đầu tiên, trên lĩnh vực
kinh tế đối ngoại, Đảng ta đưa ra chủ trương thử nghiệm để tiến tới
thực hiện đầu tư ra nước ngoài.
- Cụ thể hóa quan điểm của Đại hội VIII, Nghị quyết Hội nghị lần
thứ IV Ban Chấp hành Trung ương, khóa VIII tháng 12-1997, chỉ
rõ: trên cơ sở phát huy nội lực, thực hiện nhất quán, lâu dài chính
sách thu hút các nguồn lực bên ngoài. Nghị quyết đề ra chủ trương
tiến hành khẩn trương, vững chắc việc đàm phán Hiệp định Thương
mại với Mỹ, gia nhập APEC và WTO.
- Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX tháng 4-2001, Đảng
nhấn mạnh chủ trương chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu
vực theo tinh thần phát huy tối đa nội lực. Lần đầu tiên, Đảng nêu
rõ quan điểm về xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ: “xây ựng nền
kinh tế độc lập tự chủ, trước hết là độc lập tự chủ về đường lối,
chính sách, đồng thời có tiềm lực kinh tế đủ mạnh, xây dựng nền
kinh tế độc lập tự chủ phải đi đôi với chủ động hội nhập kinh tế
quốc tế, mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại, kết hợp
nội lực với ngoại lực thành nguồn lực tổng hợp phát triển đất nước”
[Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần
thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001, Tr.25-26].
- Cảm nhận đầy đủ lực và thế của đất nước sau 15 năm đổi mới,
Đại hội IX đã phát biểu phương châm của Đại hội VII là “Việt Nam
muốn là bạn với các nước trong cộng đồng thế giới phấn đấu vì hòa
bình, độc lập và phát triển” thành “Việt Lam sẵn sàng là bạn, là đối
tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hòa
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 125 126 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
bình, độc lập và phát triển” [Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2001, Tr.42]. Chủ trương xây dựng quan hệ đối tác được đề ra
ở Đại hội IX đánh dấu bước phát triển về chất tiến trình quan hệ
quốc tế của Việt Nam thời kỳ đổi mới.
- Tháng 11-2001, Bộ Chính trị ra Nghị quyết 07 về hội nhập kinh tế
quốc tế. Nghị quyết đề ra 9 nhiệm vụ cụ thể và 6 biện pháp tổ chức
thực hiện quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Hội nghị lần thứ 9 Ban
Chấp hành Trung ương khóa IX ngày 5-1-2004 nhấn mạnh yêu cầu
chuẩn bị tốt các điều kiện trong nước để sớm gia nhập Tổ chức
Thương mại Thế giới (WTO); kiên quyết đấu tranh với mọi biểu
hiện của các lợi ích cục bộ làm kìm hãm tiến trình hội nhập kinh tế
quốc tế.
- Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X tháng 4-2006, Đảng nêu
quan điểm: thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập tự chủ,
hòa bình, hợp tác và phát triển; chính sách đối ngoại rộng mở, đa
phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế. Đồng thời đề ra chủ
trương “chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế”.
+ Chủ động hội nhập kinh tế quốc tế là hoàn toàn chủ động quyết
định đường lối, chính sách hội nhập kinh tế quốc tế, không để rơi
vào thế bị động; phân tích lựa chọn phương thức hội nhập đúng, dự
báo được những tình huống thuận lợi và khó khăn khi hội nhập
kinh tế quốc tế.
+ Tích cực hội nhập kinh tế quốc tế là khẩn trương chuẩn bị, điều
chỉnh, đổi mới bên trong, từ phương thức lãnh đạo, quản lý đến
hoạt động thực tiễn; từ trung ương đến địa phương, doanh nghiệp;
khẩn trương xây dựng lộ trình, kế hoạch, hoàn chỉnh hệ thống pháp
luật; nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và nền kinh tế;
tích cực, nhưng phải thận trọng, vững chắc.
+ Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế phải là ý chí, quyết
tâm của Đảng, Nhà nước, toàn dân, của mọi doanh nghiệp thuộc
các thành phần kinh tế và toàn xã hội.
* Như vậy, đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, rộng mở, đa dạng
hóa, đa phương hóa quan hệ quốc tế được xác lập trong mười năm
đầu của thời kỳ đổi mới (1986-1996), đến Đại hội X năm 2006
được bổ sung, phát triển theo phương châm chủ động, tích cực hội
nhập kinh tế quốc tế, hình thành đường lối đối ngoại độc lập tự chủ,
hòa bình, hợp tác và phát triển; chính sách đối ngoại rộng mở, đa
phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế.
2. Nội dung đường lối đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế
a) Mục tiêu, nhiệm vụ và tư tưởng chỉ đạo
Trong các văn kiện liên quan đến lĩnh vực đối ngoại, Đảng ta đều
chỉ rõ cơ hội và thách thức của việc mở rộng quan hệ quốc tế, trên
cơ sở đó Đảng xác định mục tiêu, nhiệm vụ và tư tưởng chỉ đạo
công tác đối ngoại.
- Cơ hội và thách thức
+ Về cơ hội: Xu thế hòa bình, hợp tác phát triển và xu thế toàn cầu
hóa nền kinh tế tạo thuận lợi cho nước ta mở rộng quan hệ đối
ngoại, hợp tác phát triển kinh tế. Mặt khác, thắng lợi của sự nghiệp
đổi mới đã nâng cao thế và lực của nước ta trên trường quốc ế, tạo
tiền đề mới cho mọi quan hệ đối ngoại, họi nhập kinh tế quốc tế.
+ Về thách thức: Những vấn đề toàn cầu như phân hóa giàu nghèo,
dịch bệnh, tội phạm xuyên quốc gia gây tác động bất lợi đối với
nước ta; Nền kinh tế Việt Nam phải chịu sức ép cạnh tranh gay gắt
trên cả ba cấp độ: sản phẩm, doanh nghiệp và quốc gia; những biến
động trên thị trường quốc tế sẽ tác động nhanh và mạnh hơn đến thị
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 127 128 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
trường trong nước, tiềm ẩn nguy cơ gây rối loạn, thậm chí khủng
hoảng kinh tế - tài chính; Ngoài ra, lợi dụng toàn cầu hóa, các thế
lực thù địch sử dụng chiêu bài “dân chủ”, “nhân quyền” chống phá
chế độ chính trị và sự ổn định, phát triển của nước ta.
* Những cơ hội và thách thức nêu trên có mối quan hệ, tác động
qua lại, có thể chuyển hóa lẫn nhau. Cơ hội không tự phát huy tác
dụng mà tùy thuộc vào khả năng tận dụng cơ hội. Tận dụng tốt cơ
hội sẽ tạo thế và lực mới để vượt qua thách thức, tạo ra cơ hội lớn
hơn. Ngược lại, nếu không nắm bắt, tận dụng thì cơ hội có thể bị bỏ
lỡ, thách thức sẽ tăng lên, lần át cơ hội, cản trở sự phát triển. Thách
thức tuy là sức ép trực tiếp, nhưng lại tác động đến đâu còn tùy
thuộc vào khả năng và nỗ lực của chúng ta. Nếu tích cực chuẩn bị,
có biện pháp đối phó hiệu quả, vươn lên nhanh trước sức ép của các
thách thức thì không những sẽ vượt qua được thách thức mà còn có
thể biến thách thức thành động lực phát triển.
- Mục tiêu, nhiệm vụ đối ngoại.
+ Lợi ích cao nhất của Tổ quốc là lấy việc giữ vững môi trường hòa
bình, ổn định; tạo các điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc đổi
mới, để phát triển kinh tế - xã hội. Mở rộng đối ngoại và hội nhập
kinh tế quốc tế là để tạo thêm nguồn lực đáp ứng yêu cầu phát triển
của đất nước; kết hợp nội lực với các nguồn lực từ bên ngoài tạo
thàn nguồn lực tổng hợp để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, thực hiện dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ,
văn minh; phát huy vai trò và nâng cao vị thế của Việt Nam trong
quan hệ quốc tế; góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của
nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ
xã hội.
- Tư tưởng chỉ đạo.
Trong quan hệ đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế phải quán triệt
đầy đủ, sâu sắc các quan điểm:
+ Bảo đảm lợi ích dân tộc chân chính là xây dựng thành công và
bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đồng thời thực hiện
nghĩa vụ quốc tế tho khả năng của Việt Nam.
+ Giữ vững độc lập tự chủ, tự cường đi đôi với đẩy mạnh đa dạng
hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại.
+ Nắm vững hai mặt hợp tác và đấu tranh trong quan hệ quốc tế; cố
gắng thúc đẩy mặt hợp tác, nhưng vẫn phải đấu tranh dưới hình
thức và mức độ thích hợp với từng đối tác; đấu tranh để hợp tác;
tranh trực diện đối đầu, tranh để bị đẩy vào thế cô lập.
+ Mở rộng quan hệ với mọi quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới,
không phân biệt chế độ chính trị xã hội. Coi trọng quan hệ hòa
bình, hợp tác với khu vực; chủ động tham gia các tổ chức đa
phương, khu vực và toàn cầu.
+ Kết hợp đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại
nhân dân. Xác định hội nhập kinh tế quốc tế là công việc của toàn
dân.
+ Giữ vững ổn định chính trị, kinh tế - xã hội; giữ gìn bản sắc văn
hóa dân tộc; bảo vệ môi trường sinh thái trong quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế.
+ Phát huy tối đa nội lực đi đôi với thu hút và sử dụng có hiệu quả
các nguồn lực bên ngoài; xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ; tạo
ra và sử dụng có hiệu quả các lợi thế so sánh của đất nước trong
quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 129 130 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
+ Trên cơ sở thực hiện cam kết gia nhập WTO, đẩy nhanh nhịp độ
cải cách thể chế, chính sách kinh tế phù hợp với chủ trương, định
hướng của Đảng và Nhà nước.
+ Giữ vững và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, đồng thời phát
huy vai trò của Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân
dân, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân, tăng cường
sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân trong tiến trình hội nhập kinh
tế quốc tế.
b) Một số chủ trương, chính sách lớn về mở rộng quan hệ đối
ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế
Trong các văn kiện của Đảng liên quan tới đối ngoại, đặc biệt là
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 4 khóa X (tháng 2-2007) đã đề ra
một số chủ trương, chính sách lớn như:
- Đưa các quan hệ quốc tế đã được thiết lập đi vào chiều sâu, ổn
định, bền vững: Hội nhập sâu sắc và đầy đủ vào nền kinh tế thế
giới, nước ta sẽ có địa vị bình đẳng với các thành viên khác khi
tham gia vào việc hoạch địn chính sách thương mại toàn cầu, thiết
lập một trật tự kinh tế mới công bằng hơn; có điều kiện thuận lợi để
đấu tranh bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp Việt Nam trong các cuộc
tranh chấp thương mại với các nước khác, hạn chế được những
thiệt hại trong hội nhập kinh tế quốc tế.
- Chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế theo lộ trình phù
hợp: Chủ động và tích cực xác định lộ trình hội nhập hợp lý, trong
đó cần tận dụng các ưu đãi mà WTO dành cho các nước đang phát
triển và kém phát triển; chủ động và tích cực nhưng phải hội nhập
từng bước, dần dần mở cửa thị trường theo một lộ trình hợp lý.
- Bổ sung và hoàn thiện hệ thống pháp luật và thể chế kinh tế phù
hợp với các nguyên tắc, quy định của WTO: bảo đảm tính đồng bộ
của hệ thống pháp luật; đa dạng hóa các hình thức sở hữu, phát
triển kinh tế nhiều thành phần; thúc đẩy sự hình thành, phát triển và
từng bước hoàn thiện các loại thị trường; xây dựng các sắc thuế
công bằng, thống nhất, đoan giản, thuận tiện cho mọi chủ thể kinh
doanh.
- Đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả, hiệu lực bộ
máy của nhà nước: Kiên quyết loại bỏ nhanh các thủ tục hành chính
không còn phù hợp; đẩy mạnh phân cấp gắn với tăng cường trách
nhiệm và kiểm tra, giám sát; thực hiện công khai, minh bạch mọi
chính sách, cơ chế quản lý.
- Nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, doanh nghiệp và sản
phẩm trong hội nhập kinh tế quốc tế: Nâng cao năng lực điều hành
của Chính phủ; tích cực thu hút đầu tư nước ngoài để nâng cao sức
cạnh tranh của nền kinh tế; các doanh nghiệp điều chỉnh quy mô và
cơ cấu sản xuất trên cơ sở xác định đúng đắn chiến lược sản phẩm
và thị trường; điều chỉnh quy hoạch phát triển, nhanh chóng có biện
pháp nâng cao sức cạnh tranh của một số sản phẩm.
- Giải quyết tốt các vấn đề văn hóa, xã hội và môi trường trong quá
trình hội nhập: Bảo vệ và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong
quá trình hội nhập; xây dựng cơ chế kiểm soát và chế tài xử lý sự
xâm nhập của các sản phẩm và dịch vụ văn hóa không lành mạnh,
gây phương hại đến sự phát triển đất nước, văn hóa và con người
Việt Nam; kết hợp hài hòa giữ giữ gìn và phát huy có chọn lọc các
giá trị văn hóa tiên tiến trong quá trình giao lưu với các nền văn hóa
bên ngoài.
- Xây dựng và vận hành có hiệu quả mạng lưới an sinh xã hội như
giáo dục, bảo hiểm, y tế; đẩy mạnh công tác xóa đói, giảm nghèo,
có các biện pháp cấm, hạn chế nhập khẩu những mặt hàng có hại
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 131 132 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
cho môi trường; tăng cường hợp tác quốc tế trên lĩnh vực bảo vệ
môi trường.
- Giữ vững và tăng cường quốc phòng, an ninh trong quá trình hội
nhập: Xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân
vững mạnh; có phương án chống lại âm mưu “diễn biến hòa bình”
của các thế lực thù địch.
- Phối hợp chặt chẽ hoạt động đối ngoại của Đảng, ngoại giao Nhà
nước và đối ngoại nhân dân; chính trị đối ngoại và kinh tế đối
ngoại: tạo cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa hoạt động đối ngoại của
Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân nhằm tăng
cường hiệu quả của hoạt động đối ngoại. Các hoạt động đối ngoại
song phương và đa phương cần hướng mạnh vào việc phục vụ đắc
lực nhiệm vụ mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, chủ động hội nhập
kinh tế quốc tế. Tích cực tham gia đấu tranh vì một hệ thống quan
hệ kinh tế quốc tế bình đẳng, công bằng, cùng có lợi.
- Đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà
nước đối với các hoạt động đối ngoại: tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng, tập trung xây dựng cơ cở Đảng trong các doanh nghiệp và
xây dựng giai cấp công nhân trong điều kiện mới; đẩy mạnh xây
dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì
dân, trọng tâm là cải cách hành chính.
3. Thành tựu, ý nghĩa, hạn chế và nguyên nhân
a) Thành tựu và ý nghĩa
* Hơn 20 năm thực hiện đường lối mở rộng quan hệ đối ngoại, hội
nhập kinh tế quốc tế, nước ta đã đạt được những kết quả:
- Phá thế bao vây, cấm vận của các thế lực thù địch, tạo dựng môi
trường quốc tế thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc.
+ Việc tham gia ký Hiệp định Pari (ngày 23-10-1991) về một giải
pháp toàn diện cho vấn đề Campuchia, đã mở ra tiền đề để Việt
Nam thúc đẩy quan hệ với khu vực và cộng đồng quốc tế.
+ Việt Nam đã bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc ngày 10-
11-1991; tháng 11-1992 Chính phủ Nhật Bản quyết định nối lại
viện trợ ODA cho Việt Nam; bình thường hóa quan hệ với Hòa Kỳ
ngày 11-7-1995.
+ Tháng 7-1995, Việt Nam gia nhập ASEAN, đánh dấu sự hội nhập
của nước ta với khu vực Đông Nam Á.
- Giải quyết hòa bình các vấn đề biên giới, lãnh thổ, biển đảo với
các nước liên quan. Việt Nam đã đàm phán thành công với
Malaixia về giải pháp “gác tranh chấp, cùng khai thác” ở vùng biển
chồng lấn giữa hai nước. Thu hẹp diện tranh chấp vùng biển giữa ta
và các nước ASEAN. Việt Nam và Trung Quốc đã ký kết Hiệp ước
về phân định biên giới trên bộ, Hiệp định phân Vịnh Bắc Bộ và
Hiệp định hợp tác về nghề cá [Đảng Cộng sản Việt Nam, Ban Chấp
hành Trung ươc, Ban chỉ đọa tổng kết lý luận: Báo cáo tổng kết
mốt số vấn đề lý luận – thực tiễn qua 20 năm đổi mới (1986-2006),
Lưu hành nội bộ, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, tr.96-97].
- Mở rộng quan hệ đối ngoại theo hướng đa dạng hóa, đa phương
hóa.
+ Lần đầu tiên trong lịch sử, Việt Nam có quan hệ chính thức với
tất cả các nước lớn, kể cả 5 nước Ủy viên Thường trực Hội đồng
Bảo an Liên hợp quốc; tất cả các nước lớn đều coi trọng vai trò của
Việt Nam ở Đông Nam Á.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 133 134 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
+ Đã ký Hiệp định khung về hợp tác với EU năm 1995; năm 1999
ký thỏa thuận với Trung Quốc khung khổ quan hệ “Láng giềng hữu
nghị, hợp tác toàn diện, ổn định lâu dài, hướng tới tương lai”; tháng
5-2008 thiết lập quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt
Nam – Trung Quốc; ngày 13-7-2001, ký kết Hiệp định thương mại
song phương Việt Nam – Hòa Kỳ; tuyên bố về quan hệ đối tác
chiến lược với Nga năm 2001; khung khổ quan hệ đối tác tin cậy và
ổn định lâu dài với Nhật Bản năm 2002.
+ Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao với
+ Tháng 10-2007, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã bầu Việt Nam
làm ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008-
2009.
- Tham gia các tổ chức kinh tế quốc tế. Năm 1993, Việt Nam khai
thông quan hệ với các tổ chức tài chính tiền tệ quốc tế như: Quỹ
Tiền tệ quốc tế (IMF), Ngân hàng thế giới (WB), Ngân hàng phát
triển châu Á (ADB); sau khi gia nhập ASEAN (tháng 7-1995) Việt
Nam đã tham gia Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA); tháng
3-1996, tham gia Diễn đàn hợp tác Á – Âu (ASEM) với tư cách là
thành viên sáng lập; tháng 11-2008, gia nhập tổ chức Diễn đàn hợp
tác kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC); ngày 11-1-2007,
Việt Nam được kết nạp làm thành viên thứ 150 của Tổ chức
Thương mại thế giới (WTO).
- Thu hút đầu tư nước ngoài, mở rộng thị trường, tiếp thu khoa học
công nghệ và kỹ năng quản lý.
+ Về mở rộng thị trường: Nước ta đã tạo dựng được quan hệ kinh tế
thương mại với trên 180 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có 74
nước áp dụng quy chế tối huệ quốc; thiết lập và ký kết hiệp định
thương mại hai chiều với gần 90 nước và vùng lãnh thổ. Nếu năm
1986, kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 789 triệu USD, đến năm 2007
đạt 48 tỷ USD; năm 2008 đạt khoảng 6.9 tỷ USD.
+ Việt Nam đã thu hút được khối lượng lớn đầu tư nước ngoài.
Năm 2007, thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam đạt 20,3 tỷ
USD; năm 2008 đạt khoảng 65 tỷ USD.
+ Hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo cơ hội để nước ta tiếp cận những
thành tựu của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ trên thế giới.
Nhiều công nghệ hiện đại, dây chuyền sản xuất tiên tiến được sử
dụng tạo nên bước phát triển mới trong các ngành sản xuất. Đồng
thời, thông qua các dự án liên doanh hợp tác với nước ngoài, các
doanh nghiệp Việt Nam đã tiếp nhận được nhiều kinh nghiệm quản
lý sản xuất hiện đại.
- Từng bước đưa hoạt động của các doanh nghiệp và cả nền kinh tế
vào môi trường cạnh tranh.
+ Trong quá trình hội nhập, nhiều doanh nghiệp đã đổi mới công
nghệ, đổi mới quản lý, nâng cao năng suất và chất lượng, không
ngừng vươn lên trong cạnh tranh để tồn tại và phát triển.
+ Tư duy làm ăn mới, lấy hiệu quả sản xuất kinh doanh làm thước
đo và đội ngũ các nhà doanh nghiệp mới năng động, sáng tạo có
kiến thức quản lý đang hình thành.
-> Những kết quả trên đây có ý nghĩa rất quan trọng: đã tranh thủ
được các nguồn lực bên ngoài kết hợp với các nguồn lực trong
nước hình thành sức mạnh tổng hợ góp phần đưa đến những thành
tựu kinh tế to lớn, góp phần giư vững và củng cố đọc lập, tự chủ,
định hướng xã hội chủ nghĩa; giữ vững an ninh quốc gia và bản sắc
văn hóa dân tộc; nâng cao vị thế và phát huy vai trò nước ta trên
trường quốc tế.
Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam 135 136 Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam
b) Hạn chế và nguyên nhân
Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình thực hiện đường lối đối
ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế cũng bộc lộ những hạn chế:
- Trong quan hệ với các nước, nhất là các nước lớn, chúng ta còn
lúng túng, bị động. Chưa xây dựng được quan hệ lợi ích đan xen,
tùy thuộc lẫn nhau với các nước.
- Một số chủ trương, cơ chế, chính sách chậm được đổi mới so với
yêu cầu mở rộng quan hệ đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế; hệ
thống luật pháp chưa được hoàn chỉnh, không đồng bộ, gây khó
khăn trong việc thực hiện các cam kết của cá tổ chức kinh tế quốc
tế.
- Chưa hình thành được một kế hoạch tổng thể và dài hạn về hội
nhập kinh tế quốc tế và là một lộ trình hợp lý cho việc thực hiện các
cam kết.
- Doanh nghiệp nước ta hầu hết quy mô nhỏ, yếu kém cả về quản lý
và công nghệ; trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp, trình độ trang
thiết bị lạc hậu; kết cấu hạ tầng và các ngành dịch vụ cơ bản phục
vụ sản xuất kinh doanh đều kém phát triển và có chi phí cao hơn
các nước khác trong khu vực.
- Đội ngũ cán bộ lĩnh vực đối ngoại chưa đáp ứng được về số lượng
và chất lượng; cán bộ doanh nghiệp ít hiểu biết về luật pháp quốc
tế, về kỹ thuật kinh doanh.
Quá trình thực hiện đường lối đối ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế từ
năm 1986 đến năm 2008, mặc dù vẫn còn những hạn chế, nhưng
những thành tựu đã đạt được lại có ý nghĩa rất quan trọng: góp
phần đưa đất nước ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, nền kinh tế
Việt Nam có bước phát triển mới, thế và lực của Việt Nam được
nâng cao trên thương trường và chính trường quốc tế. Các thành
tựu đối ngoại trong hơn 20 năm qua đã cho thấy đường lối đối
ngoại, hội nhập kinh tế quốc tế của Đảng và Nhà nước trong thời kỳ
đổi mới là đúng đắn và sáng tạo.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- giao_trinh_duong_loi_cach_mang_cua_dang_cong_san_viet_nam.pdf