Lý thuyết bậc topo trên đa tạp compact định hướng được
1 một số kiến thức cơ sở 5
1.1 khái niệm và một số tính chất về đa tạp . 5
1.2 giá trị chính qui . 7
1.3định lý về phân loại đa tạp 1 chiều . 7
1.4 phép đồng luân và phép hợp luân 8
2 đa tạp định hướng được 11
2.1 định hướng trên không gian vecto 11
2.2đạnh hướng trên đa tạp . 11
2.3 định hướng trên đa tạp tích 12
2.4 định hương trên biên 14
3 xây dựng bậc tôp trên đa tạp 21
3.1 đạnh nghĩa bậc tôp trên đa tạp . 21
3.2 bâc tôp bất biến với phép đồng luân . 22
3.3 bâc tôp bất biến với sự lựa chọn chính qui . 26
3.4kết luận 28
4 ứng dụng cũa bậc tôp trên đa tạp 29
33 trang |
Chia sẻ: maiphuongtl | Lượt xem: 2060 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Giáo trình Lý thuyết bậc topo trên đa tạp compact định hướng được, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
LYÙ THUYEÁT BAÄC TOÂPOÂ TREÂN ÑA TAÏP
COMPACT ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
Nguyeãn Quoác Höng - Phan Hoà Anh Thö - Voõ Nguyeãn Thuûy Tieân
June 26, 2009
2
Muïc luïc
1 Moät soá kieán thöùc cô sôû 5
1.1 Khaùi nieäm vaø moät soá tính chaát veà ña taïp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2 Giaù trò chính qui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.3 Ñònh lyù veà phaân loaïi ña taïp 1-chieàu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.4 Pheùp ñoàng luaân vaø pheùp hôïp luaân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
2 Ña taïp ñònh höôùng ñöôïc 11
2.1 Ñònh höôùng treân khoâng gian vectô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2 Ñònh höôùng treân ña taïp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.3 Ñònh höôùng treân ña taïp tích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.4 Ñònh höôùng treân bieân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
3 Xaây döïng baäc toâpoâ treân ña taïp 21
3.1 Ñònh nghóa baäc toâpoâ treân ña taïp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.2 Baäc toâpoâ baát bieán vôùi pheùp ñoàng luaân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.3 Baäc toâpoâ baát bieán vôùi söï löïa choïn giaù trò chính qui . . . . . . . . . . . . . 26
3.4 Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
4 ÖÙng duïng cuûa Baäc Topo treân ña taïp 29
3
4 MUÏC LUÏC
PHAÀN 1
Moät soá kieán thöùc cô sôû
1.1 Khaùi nieäm vaø moät soá tính chaát veà ña taïp
Meänh ñeà 1. Tích cuûa moät ña taïp khoâng coù bieân X vaø moät ña taïp coù bieân Y laø moät
ña taïp coù bieân. Hôn nöõa: ∂(X × Y ) = X × ∂Y , dim(X × Y ) = dimX + dimY vaø
T (X × Y )(x0,y0) = T (X)x0 × T (Y )y0 , vôùi moïi (x0, y0) ∈ X × Y .
Chöùng minh
Xeùt X laø ña taïp khoâng coù bieân m chieàu trong Rk, Y laø ña taïp coù bieân n chieàu
trong Rl.
(i) Chöùng minh X × Y laø ña taïp m+ n
Laáy ñieåm (x0, y0) ∈ X × Y , ta chöùng minh (x0, y0) coù moät laân caän vi ñoàng phoâi
vôùi taäp môû trong Hm+n
Vì x0 ∈ X neân x0 coù laân caän Ux0 vi ñoàng phoâi vôùi taäp môû U 1ϕ(x0) trong R
m qua
aùnh xaï ϕ.
ϕ : Ux0 → U
1
ϕ(x0)
Vì y0 ∈ Y neân y0 coù laân caän Vy0 vi ñoàng phoâi vôùi taäp môû V 1ψ(y0) trong H
n qua aùnh
xaï ψ.
ψ : Vy0 → V
1
ψ(y0)
Maø: U1ϕ(x0) × V
1
ψ(y0)
⊂ Rm ×Hn = Hm+n neân (x0, y0) coù laân caän Ux0 × Vy0 vi ñoàng
phoâi vôùi taäp môû U 1ϕ(x0) × V
1
ψ(y0)
cuûa Hm+n qua aùnh xaï
Φ = ϕ× ψ : Ux0 × Vy0 → U
1
ϕ(x0)
× V 1ψ(y0)
(x, y) 7→ (ϕ(x), ψ(y))
Roõ raøng ϕ× ψ laø vi ñoàng phoâi vôùi aùnh xaï ngöôïc laø Φ−1(x, y) = (ϕ−1(x), ψ−1(y)).
Do ñoù,X × Y laø ña taïp m+ n
(ii) ∂(X × Y ) = X × ∂Y
Theo ñònh nghóa, ∂(X × Y ) laø caùc ñieåm töông öùng vôùi caùc ñieåm treân ∂Hm+n qua
pheùp tham soá hoaù naøo ñoù. Nhö vaäy:
5
6 PHAÀN 1. MOÄT SOÁ KIEÁN THÖÙC CÔ SÔÛ
∂(X × Y ) =
⋃
(x0,y0)∈X×Y
{
(x, y) ∈ Ux0 × Vy0 | (ϕ(x), ψ(y)) ∈
[(
U1ϕ(x0) × V
1
ψ(y0)
)
∩ ∂Hm+n
]}
=
⋃
(x0,y0)∈X×Y
{
(x, y) ∈ Ux0 × Vy0 |ψ(y) ∈ V
1
ψ(y0)
∩ ∂Hn
}
=
⋃
x0∈X,y0∈Y
{
(x, y)|x ∈ Ux0, y ∈ Vy0 , ψ(y) ∈ V
1
ψ(y0)
∩ ∂Hn
}
(∗)
= {(x, y)|x ∈ X, y ∈ ∂Y } = X × ∂Y
Trong ñoù ta caàn chöùng toû ñaúng thöùc (*). Ta ñaõ bieát:
∂Y =
⋃
y0∈Y
{
y ∈ Vy0 |ψ(y) ∈ V
1
ψ(y0)
∩ ∂Hn
}
Ñaët
A =
⋃
x0∈X,y0∈Y
{
(x, y)|x ∈ Ux0, y ∈ Vy0 , ψ(y) ∈ V
1
ψ(y0)
∩ ∂Hn
}
B = {(x, y)|x ∈ X, y ∈ ∂Y }
Ta seõ chöùng minh A=B.
Laáy (x, y) ∈ A nhö vaäy toàn taïi (x0, y0) ∈ X × Y sao cho x ∈ Ux0, y ∈ Vy0 , ψ(y) ∈
V 1ψ(y0) ∩ ∂H
n. Suy ra x ∈ X vaø y ∈ ∂Y .
Ngöôïc laïi, cho (x, y) ∈ B ta coù
x ∈ Ux vaø y ∈
⋃
y0∈Y
{
y ∈ Vy0 |ψ(y) ∈ V
1
ϕ(y0)
∩ ∂Hn
}
Vaäy toàn taïi y0 sao cho y ∈ Vy0 , ψ(y) ∈ V 1ψ(y0) ∩ ∂H
n
Ta suy ra (x, y) ∈ A.
Toùm laïi ta coù ∂(X × Y ) = X × ∂Y
(iii) T (X × Y )(x0,y0) = T (X)x0 × T (Y )y0 , vôùi moïi (x0, y0) ∈ X × Y
Theo treân ta coù,
T (X × Y )(x0,y0) = dΦ(ϕ(x0),ψ(y0))(H
m+n)
=
(
dϕϕ(x0) 0
0 dψψ(x0)
)
(Hm+n)
= dϕϕ(x0)(R
m)× dψψ(x0)(H
n)
= T (X)x0 × T (Y )y0
Chöùng minh hoaøn toaøn töông töï, ta coù keát quaû sau
Meänh ñeà 2. Tích cuûa moät ña taïp coù bieân X vaø moät ña taïp khoâng coù bieân Y laø moät
ña taïp coù bieân. Hôn nöõa: ∂(X × Y ) = ∂X × Y , dim(X × Y ) = dimX + dimY vaø
T (X × Y )(x0,y0) = T (X)x0 × T (Y )y0 , vôùi moïi (x0, y0) ∈ X × Y .
1.2. GIAÙ TRÒ CHÍNH QUI 7
1.2 Giaù trò chính qui
Meänh ñeà 3. Cho M, N laø caùc ña taïp khoâng coù bieân m chieàu. AÙnh xaï f : M → N laø
haøm trôn vaø y laø giaù tròï chính quy cuûa f . Khi aáy {x ∈M : f(x) = y} = f−1(y) rôøi raïc.
Ngoaøi ra neáu M laø compact thì f−1(y) höõu haïn
Chöùng minh
Ta giaû söû y ∈ f(M). Khi aáy f−1(y) 6= ∅
laáy x ∈ f−1(y), töùc laø x laø ñieåm chính quy. Khi ñoù, theo ñònh lyù haøm ngöôïc thì
coù moät laän caän cuûa x maø f song aùnh. Do ñoù, f−1(y) rôøi raïc.
Khi M laø compact, thì f−1(y) compact ( vì f−1(y) ñoùng trong M). Khi ñoù, neáu f−1(y)
voâ haän giaù trò thì coù x0 ∈ f−1(y) laø ñieåm tuï, ñieàu naøy khoâng theå (vì f−1(y) rôøi raïc ).
Do ñoù, f−1(y) höõu haïn.
Cho Y, Z laø ña taïp baát kyø ( coù bieân hoaëc khoâng coù bieân ) vaø dim(Y ) ≥ dim(Z).
Cho f : Y → Z laø haøm trôn. Ta ñaët S(f) laø taäp hôïp caùc giaù trò chính qui cuûa f .
Ñònh lyù 1 (Sard). S(f) truø maät trong Z
Chöùng minh
Chi tieát xem trong [2], Corollary, page 11.
1.3 Ñònh lyù veà phaân loaïi ña taïp 1-chieàu
Ñònh lyù 2 (Phaân loaïi ña taïp 1-chieàu). Cho M laø ña taïp 1-chieàu lieân thoâng, chæ coù 4 khaû
naêng xaûy ra:
(i) neáu M laø ña taïp 1-chieàu compact, khoâng coù bieân thì vi ñoàng phoâi vôùi S1
(ii) neáu M laø ña taïp 1-chieàu compact, coù bieân thì vi ñoàng phoâi vôùi [0,1]
(iii) neáu M laø ña taïp 1-chieàu khoâng compact, khoâng coù bieân thì vi ñoàng phoâi vôùi (0,1)
(iv) coøn khoâng thì M laø ña taïp 1-chieàu khoâng compact, coù bieân luùc naøy M vi ñoàng
phoâi vôùi (0,1]
Chöùng minh
Chi tieát xem trong "Topology from the Differentiable viewpoint" cuûa John W.Milnor (
page 55,56 & 57 )
Löu yù 1. Neáu M laø ña taïp baát kyø thì noù seõ laø hoäi nhöõng ña taïp lieân thoâng coù chieàu laø
dim(M). Do ñoù,M laø ña taïp 1-chieàu baát kyø thì M seõ vi ñoàng phoâi T , trong ñoù T laø hoäi
cuûa nhöõng S1, [0,1], [0,1), (0,1).
8 PHAÀN 1. MOÄT SOÁ KIEÁN THÖÙC CÔ SÔÛ
1.4 Pheùp ñoàng luaân vaø pheùp hôïp luaân
Ñònh nghóa 1. (Pheùp ñoàng luaân)
Cho X ⊂ Rk, Y ⊂ Rn vaø 2 aùnh xaï trôn f, g töø X vaøo Y. Ta noùi f vaø g laø 2 aùnh xaï
ñoàng luaân ( kyù hieäu f ∼ g) neáu toàn taïi haøm trôn F:
F : [0, 1] ×X → Y
vaø F (0, x) = f(x), F (1, x) = g(x) vôùi moïi x ∈ X.
Luùc ñoù, haøm F ñöôïc goïi laø moät pheùp ñoàng luaân giöõa f vaø g.
Ñònh nghóa 2. (Pheùp hôïp luaân)
Cho X ⊂ Rk, Y ⊂ Rn vaø hai vi ñoàng phoâi f, g töø X vaøo Y. Ta noùi f vaø g laø 2 aùnh xaï
hôïp luaân neáu toàn taïi moät pheùp ñoàng luaân F : [0, 1]×X → Y giöõa f vaø g sao cho vôùi moïi
t ∈ [0, 1], aùnh xaï x→ F (t, x) laø moät vi ñoàng phoâi töø X vaøo Y.
Luùc ñoù, haøm F ñöôïc goïi laø moät pheùp hôïp luaân giöõa f vaø g.
Meänh ñeà 4. Quan heä ñoàng luaân vaø quan heä hôïp luaân laø caùc quan heä töông ñöông treân
taäp hôïp taát caû caùc aùnh xaï töø X vaøo Y.
Chöùng minh
1/ Chöùng minh quan heä ñoàng luaân laø quan heä töông ñöông.
Ta coù f ∼ f vì toàn taïi pheùp ñoàâng luaân F giöõa f vaø f laø:
F : [0, 1] ×X → Y
(t, x) 7→ f(x)
Quan heä ñoàng luaân coù tính ñoái xöùng. Thaät vaäy, cho f ∼ g qua pheùp ñoàng luaân
F . Khi ñoù, aùnh xaï G(t, x) = F (1− t, x) laø pheùp ñoàng luaân giöõa g vaø f.
Cuoái cuøng ta chöùng minh quan heä ñoàng luaân coù tính baéc caàu. Cho f∼g qua pheùp
ñoàng luaân F , g∼h qua pheùp ñoàng luaân G. Ta seõ tìm pheùp ñoàng luaân K giöõa f vaø h. Ñaët
ϕ(x) =
{
e−
1
x neáu x > 0
0 neáu x ≤ 0.
ψ(x) =
ϕ(x− 1
3
)
ϕ(x− 1
3
) + ϕ(2
3
− x)
Khi ñoù ψ : R → [0, 1] laø haøm trôn vaø
ψ(x) =
{
0 neáu 0 ≤ t ≤ 1
3
1 neáu 2
3
≤ t ≤ 1
1.4. PHEÙP ÑOÀNG LUAÂN VAØ PHEÙP HÔÏP LUAÂN 9
Ñaët:
F1 : [0,
1
2
]×X → Y
F1(t, x) = F (ψ(2t), x)
G1 : [
1
2
, 1]×X → Y
G1(t, x) = G(ψ(2t− 1), x)
Khi ñoù F1, G1 laø caùc haøm trôn vaø:
F1(t, x) =
f(x) neáu 0 ≤ t ≤ 1
6
g(x) neáu 1
3
≤ t ≤ 1
2
G1(t, x) =
g(x) neáu 1
2
≤ t ≤ 2
3
h(x) neáu 5
6
≤ t ≤ 1
Baây giôø ñaët:
K(t, x) =
F1(t, x) neáu 0 ≤ t ≤ 12
G1(t, x) neáu 12 ≤ t ≤ 1
Ta seõ chöùng minh K chính laø pheùp ñoàng luaân giöõa f vaø h. Roõ raøng
K(0, x) = f(x) vaø K(1, x) = h(x)
Vaán ñeà coøn laïi laø chöùng minh K trôn.
Laáy (t0, x0) ∈ [0, 1] ×X . Ta seõ chöùng minh K trôn taïi (t0, x0)
* Neáu (t0, x0) ∈ [0, 12)×X : ( coøn (t0, x0) ∈ (
1
2
, 1] ×X laø töông töï )
Vì F1 trôn taïi (t0, x0) neân F1 coù moät môû roäng trôn F2, F2 xaùc ñònh treân moät taäp
môû cuûa R×Rk chöùa (t0, x0) . Ta kyù hieäu taäp môû naøy laø (a, b)× U , vôùi U môû trong Rk
, t0 ∈ (a, b) neân a < t0 < b . Ñaët c = min
{
1
2
, b
}
, ta coù (a, c)× U laø taäp hôïp môû trong
R×Rk chöùa (t0, x0)
Khi aáy
F2|((a,c)×U )∩([0,1]×X) = F1|((a,c)×U )∩([0,1]×X) = K
Do ñoù , K trôn taïi (t0, x0).
* Neáu (t0, x0) ∈ {12} ×X :
Treân mieàn (1
3
, 2
3
) × X ta coù K(t,x) = g(x). Vì g trôn treân X , ta suy ra K (t,x)
trôn treân (1
3
, 2
3
)×X . Vaäy K trôn taïi (t0, x0) .
Toùm laïi f ∼ h qua pheùp ñoàng luaân K.
Vaäy quan heä ñoàng luaân laø moät quan heä töông ñöông.
2/ Chöùng minh quan heä hôïp luaân laø quan heä töông ñöông : deã thaáy
10 PHAÀN 1. MOÄT SOÁ KIEÁN THÖÙC CÔ SÔÛ
Meänh ñeà 5. Cho h laø aùnh xaï trôn töø X vaøo Y, f vaø g laø caùc aùnh xaï trôn töø Y vaøo Z, neáu
f ∼ g thì ta cuõng coù (f ◦ h) ∼ (g ◦ h)
Chöùng minh
Goïi F : [0, 1] × Y → Z laø pheùp ñoàng luaân giöõa f vaø g, khi ñoù G : [0, 1]×X → Z ,
G(t, x) = F (t, h(x)) chính laø pheùp ñoàng luaân giöõa (f ◦ h) vaø (g ◦ h) .
PHAÀN 2
Ña taïp ñònh höôùng ñöôïc
2.1 Ñònh höôùng treân khoâng gian vectô
Tieáp theo, ta seõ laøm roõ khaùi nieäm ñònh höôùng treân ña taïp tích. Tröôùc heát, ta nhaéc
laïi ñònh höôùng treân khoâng gian vectô vaø ñònh höôùng treân ña taïp.
Cho V laø moät khoâng gian vectô höõu haïn chieàu, β vaø β ′ laø hai cô sôû cuûa V. Ta noùi
β vaø β ′ cuøng ñònh höôùng neáu ma traän chuyeån cô sôû töø β sang β ′ coù ñònh thöùc döông.
Ngöôïc laïi, ta noùi β vaø β ′ ngöôïc ñònh höôùng neáu ma traän chuyeån cô sôû töø β sang β ′ coù
ñònh thöùc aâm. Nhö vaäy, quan heä " cuøng ñònh höôùng " laø moät quan heä töông ñöông
treân taäp hôïp caùc cô sôû cuûa V vaø phaân hoaïch taäp hôïp naøy thaønh hai lôùp töông ñöông.
Moät ñònh höôùng cho V laø moät caùch gaùn daáu (+1) cho caùc phaàn töû thuoäc moät lôùp töông
ñöông vaø gaùn daáu (−1) cho caùc phaàn töû thuoäc lôùp coøn laïi. Nhö vaäy, khi V ñaõ ñöôïc ñònh
höôùng thì moät cô sôû β baát kyø cuûa V seõ coù sign(β) = 1 hoaëc sign(β) = −1. Hôn nöõa,
ñeå ñònh höôùng cho V, ta chæ caàn choïn moät cô sôû β naøo ñoù cuûa V vaø ñaët sign(β) = 1;
sau ñoù, gaùn daáu 1 cho caùc cô sôû cuøng ñònh höôùng vôùi β , gaùn daáu laø −1 cho caùc cô sôû
ngöôïc höôùng vôùi β .
Xeùt V, W laø hai khoâng gian vector ñöôïc ñònh höôùng. Cho A : V → W laø moät
ñaúng caáu. Khi ñoù,neáu β vaø β ′ cuøng thuoäc moät lôùp töông ñöông treân V thì 2 cô sôû , Aβ
vaø Aβ ′ töông öùng cuõng thuoäc cuøng lôùp töông ñöông treân W. Nhö vaäy, vôùi moïi cô sôû β
cuûa V, Aβ luoân luoân cuøng daáu hoaëc luoân luoân ngöôïc daáu vôùi β , ta noùi A baûo toaøn ñònh
höôùng hoaëc ñaûo ngöôïc ñònh höôùng. Neáu A baûo toaøn ñònh höôùng, ñaët sign(A) = 1, neáu
A ñaûo ngöôïc ñònh höôùng, ñaët sign(A) = −1.
2.2 Ñònh höôùng treân ña taïp
Cho X laø moät ña taïp m chieàu ( coù bieân hoaëc khoâng coù bieân ) , ta nhaéc laïi ñònh
nghóa ñònh höôùng treân ña taïp.
Moät ñònh höôùng cuûa ña taïp X laø moät caùch löïa choïn ñònh höôùng cho taát caû caùc
khoâng gian tieáp xuùc TXx (x thuoäc X ) sao cho : taïi moãi ñieåm x ∈ X , toàn taïi moät laân
caän ñöôïc tham soá hoùa bôûi aùnh xaï ϕ : U → X vaø vôùi moïi u ∈ U , dϕu : Rm → TXϕ(u)
mang ñònh höôùng döông cuûa Rm thaønh ñònh höôùng döông treân TXϕ(u) . Luùc ñoù ta goïi
11
12 PHAÀN 2. ÑA TAÏP ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
ϕ laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng. Ña taïp X goïi laø "ñònh höôùng ñöôïc" neáu coù theå
xaùc ñònh treân X moät ñònh höôùng nhö ñònh nghóa treân.
2.3 Ñònh höôùng treân ña taïp tích
Baây giôø ta xeùt khaùi nieäm ñònh höôùng treân tích caùc ña taïp. Cho X laø ña taïp m
chieàu, Y laø ña taïp n chieàu, moät trong hai ña taïp laø ña taïp coù bieân. Khi ñoù X × Y laø ña
taïp m+ n chieàu coù bieân theo meänh ñeà 1 Hôn nöõa, qua caùch chöùng minh trong meänh
ñeà 1, ta coù khoâng gian tieáp xuùc taïi ñieåm (x,y) laø:
T (X × Y )(x,y) = TXx × TYy
Neáu X vaø Y laø laø caùc ña taïp ñònh höôùng ñöôïc thì X × Y cuõng ñònh höôùng ñöôïc
nhö sau:
Cho α = (v1, ..., vm) laø cô sôû cuûa TXx , β = (w1, ..., wn) laø cô sôû cuûa TYy vaø kyù
hieäu (α× 0, 0 × β) laø cô sôû {(v1, 0), ..., (vm, 0), (0, w1), ..., (0, wn)}cuûa T (X × Y )(x,y) . ta
xaùc ñònh ñònh höôùng cho T (X × Y )(x,y) nhö sau:
sign(α× 0, 0× β) = sign(α)sign(β) (2.1)
Tröôùc heát ta chöùng minh raèng ñònh höôùng nhö treân khoâng phuï thuoäc vaøo vieäc
choïn cô sôû α, β . Xeùt α1, β1 laø hai cô sôû khaùc cuûa X vaø Y , ta seõ chæ ra raèng sign(α ×
0, 0 × β) = sign(α1 × 0, 0 × β1) khi vaø chæ khi ma traän chuyeån cô sôû töø (α × 0, 0 × β)
sang (α1 × 0, 0 × β1) coù ñònh thöùc döông.
Ñaët
(α1 × 0, 0 × β1) = (a1 × 0, a2 × 0, ...am × 0, 0 × b1, ..., 0× bn)
(α× 0, 0 × β) = (c1 × 0, c2 × 0..., cm × 0, 0× d1, ..., 0× dn)
aj × 0 = γ1j(c1 × 0) + ...+ γmj(cm × 0) + δ1j(0 × d1) + ...+ δnj(0 × dn) (2.2)
0× bj = ξ1j(c1 × 0) + ...+ ξmj(cm × 0) + ε1j(0× d1) + ...+ εnj(0 × dn) (2.3)
Nhö vaäy, ma traän chuyeån cöû töø (α× 0, 0 × β) sang (α1 × 0, 0× β1) laø :
P =
(
A B
C D
)
trong ñoù A, B, C, D laø caùc ma traän khoái:
A = (γij)1≤i≤m,1≤j≤m
B = (ξij)1≤i≤m,1≤j≤n
C = (δij)1≤i≤n,1≤j≤m
D = (εij)1≤i≤n,1≤j≤n
2.3. ÑÒNH HÖÔÙNG TREÂN ÑA TAÏP TÍCH 13
Hôn nöõa, do (2) , (3) ta coù
aj =
m∑
i=1
γijci, ∀j = 1..., m
Suy ra ma traän chuyeån cô sôû töø α qua α1 laø A
0 =
n∑
i=1
δijdi, ∀j = 1..., m
Suy ra C = 0 vì caùc di , j = i, ..., n chính laø caùc vectô cuûa cô sôû β .
0 =
m∑
i=1
ξijci, ∀j = 1..., n
Suy ra B = 0 vì caùc ci laø caùc vectô cuûa cô sôû α
bj =
n∑
i=1
εijdi, ∀j = 1..., n
Suy ra ma traän chuyeån cô sôû töø β qua β1 laø D .
Töø ñoù ta coù: detP = detA.detD .
Maët khaùc ,
sign(α× 0, 0× β) = sign(α1 × 0, 0× β1)
khi vaø chæ khi
sign(α)sign(β) = sign(α1)signn(β1)
Ñieàu naøy töông ñöông :{
sign(α)sign(α1) > 0, sign(β)sign(β1) > 0
hoaëc sign(α)sign(α1) < 0, sign(β)sign(β1) < 0
töùc laø : {
detA > 0, detD > 0
hoaëc detA < 0, detD < 0
hay det P > 0
Vaäy sign(α1 × 0, 0 × β1) = sign(α × 0, 0 × β) khi vaø chæ khi (a1 × 0, 0 × β1) vaø
(α× 0, 0 × β) cuøng ñònh höôùng . Nhö vaäy caùch ñònh höôùng cho T (X × Y )(x,y) nhö (1)
khoâng phuï thuoäc caùch choïn cô sôû α, β ;
Tieáp theo ta caàn kieåm chöùng raèng caùch ñònh höôùng cho töøng khoâng gian tieáp xuùc
nhö (1) thaät söï laø moät ñònh höôùng cho ña taïp X × Y . Thaät vaäy , qua quaù trình chöùng
minh X × Y laø ña taïp , ta thaáy moãi ñieåm (x, y) ∈ X × Y coù moät tham soá hoùa laø :
φ = ϕ× ψ : U × V → X × Y
(u, v) → (ϕ(u), ψ(v))
φ (0, 0) = (x, y)
14 PHAÀN 2. ÑA TAÏP ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
Trong ñoù ϕ : U → X laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng cuûa ña taïp X taïi x ,
ψ : V → Y laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng cuûa ña taïp Y taïi y , U ∈ Rm, V ∈ Rn.
Xeùt (u,v) laø ñieåm baát kyø treân U × V , ta seõ chöùng minh
dφ(u, v) : Rm+n → T (X × Y )(ϕ(u),ψ(v)) = TXϕ(u) × TYψ(v)
baûo toaøn ñònh höôùng döông cuûa Rm+n .
Goïi
e = (e1, e2, ..., em) laø cô sôû chính taéc cuûa Rm
f = (f1, f2, ..., fn) laø cô sôû chính taéc cuûa Rn
Khi ñoù (e× 0, 0× f) laø cô sôû chính taéc cuûa Rm+n
Goïi α laø aûnh cuûa cô sôû e qua aùnh xaï dϕ(u) , ta coù α cuõng laø moät cô sôû cuûa
TXϕ(u), α = (dϕ(u)(e1), dϕ(u)(e2) . . . , (dϕ(u)(em)) . Töông töï β laø aûnh cuûa f qua
dψ(v), β = (dψ(v)(f1), dψ(v)(f2) . . . , dψ(v)(fn)). Vì ϕ vaø ψ baûo toaøn ñònh höôùng neân
sign(α) = 1, sign(β) = 1
Maët khaùc , vôùi (a,b) ∈ Rm ×Rn = Rm+n
dφ(u, v)(a, b) = limt→0
φ((u, v) + t(a, b))− φ(u, v)
t
= limt→0
φ(u+ ta, v + tb)− φ(u, v)
t
= limt→0
(
ϕ(u+ ta)− ϕ(u)
t
,
ψ(v + tb)− ψ(v)
t
)
= (dϕ(u)(a), dψ(v)(b))
Vaäy
dφ(u, v)(ei, 0) = (dϕ(u)(ei), 0), i = 1, ..., m
dφ(u, v)(0, fj) = (0, dψ(u)(fj)), j = 1, ..., n
Ta suy ra aûnh cuûa cô sôû (e× 0, 0 × f) qua aùnh xaï dφ(u, v) laø (α × 0, 0 × β).Theo
(1), sign(α × 0, 0 × β) = 1 . Vaäy dϕ(u, v) baûo toaøn ñònh höôùng döông cuûa Rm+n.
2.4 Ñònh höôùng treân bieân
Baây giôø ta nhaéc laïi khaùi nieäm " ñònh höôùng treân bieân" cuûa moät ña taïp ñaõ ñöôïc
ñònh höôùng .
Giaû söû X laø moät ña taïp m chieàu ñaõ ñöôïc ñònh höôùng . khi ñoù, bieân cuûa X, kyù hieäu
∂X , laø ña taïp khoâng coù bieân (m-1) chieàu. Ñeå ñònh höôùng cho ∂X , ta seõ ñònh höôùng
cho moãi khoâng gian tieáp xuùc T (∂X)x , vôùi x ∈ ∂X . Tröôùc heát ta caàn noùi roõ hôn veà
2.4. ÑÒNH HÖÔÙNG TREÂN BIEÂN 15
khoâng gian tieáp xuùc T (∂X)x . Goïi ϕ laø moät tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng cho laân
caän V trong ña taïp X cuûa x .
ϕ : U ⊂ Hm → V ⊂ X
ϕ(0) = x
Khi ñoù : dϕ : Rm → TXx
Ngoaøi ra, ψ = ϕ |U∩(∂Hm) laø moät vi ñoàng phoâi töø U ∩ (∂Hm) vaøo laân caän V ∩ ∂X
cuûa x
Ñaët W = {(x1, ..., xm−1) ∈ Rm−1 | (x1, ..., xm−1, 0) ∈ U ∩ ∂Hm}
Ta coù W môû trong Rm−1 vaø vi ñoàng phoâi vôùi U ∩ ∂Hm qua aùnh xaï:
δ : W → U ∩ ∂Hm
(x1, ..., xm−1) 7→ (x1, ..., xm−1, 0)
Xeùt θ = ψ ◦ δ , khi ñoù θ : W → V ∩ ∂X vaø θ(0) = x , θ laø moät tham soá hoùa cho
laân caän V ∩ ∂X treân ∂X cuûa x . Ñaïo haøm taïi 0 cuûa θ laø
dθ0 : R
m−1 → T (∂X)x
Vôùi u ∈ Rm−1 ,
dθ0(u) = dψ0(dδ0(u)) = dψ0((u, 0))
Suy ra dθ0(Rm−1) = dϕ0(∂Hm). Theo ñònh nghóa khoâng gian tieáp xuùc ta coù :
T (∂X)x = dθ0(R
m−1) = dϕ0(∂H
m)
Khoâng gian T (∂X)x ñöôïc ñònh höôùng nhö sau: Goïi (b2, . . . , bm) laø cô sôû cuûa ∂Hm
sao cho sign(−em, b2, . . . , bn) = 1 , vôùi em ∈ Rm, em = (0, . . . , 0, 1), ñònh höôùng treân
R
m laø ñònh höôùng döông thoâng thöôøng (standard positive), . Khi ñoù T (∂X)x ñöôïc ñònh
höôùng baèng caùc ñaët sign(dϕ0(b2), . . . , dϕ0(bm)) = 1 , noùi caùch khaùc, neáu (b2, ..., bm) laø
cô sôû baát kyø cuûa ∂Hm thì
sign(dϕ0(b2), . . . , dϕ0(bm)) = sign(−em, b2, . . . , bm)
trong ñoù keát quaû beân veá phaûi xaùc ñònh theo ñònh höôùng döông thoâng thöôøng treân Rm
Kieåm tra chi tieát ta seõ thaáy ñònh höôùng treân bieân cuûa ña taïp ñöôïc ñònh nghóa
toát , töùc laø caùch ñònh höôùng treân T (∂Xx) vöøa neâu khoâng phuï thuoäc vieäc choïn cô sôû
(b2, . . . , bm), khoâng phuï thuoäc ∈ tham soá hoùa ϕ vaø ñònh höôùng treân moãi T (∂X)x nhö
vaäy thaät söï laø moät ñònh höôùng cho caû ña taïp ∂X .
Cho X laø ña taïp m (m ≥ 2) chieàu trong Rk . Khi ñoù M = [0, 1] ×X laø moät ña taïp
(m+1) chieàu trong Rk+1 vôùi bieân laø X0 ∪X1 , trong ñoù X0 = {0} × X,X1 = {1} ×X .
Ta thaáy X0 vaø X1 vi ñoàøng phoâi moät caùch töï nhieân vôùi X qua aùnh xaï:
F : X → X0
x → (0, x)
G : X → X1
x → (1, x)
16 PHAÀN 2. ÑA TAÏP ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
Khi [0,1] vaø X ñöôïc ñònh höôùng, M X0 vaø X1 cuõng ñöôïc ñònh höôùng . Ta noùi X0
coù cuøng ñònh höôùng vôùi X neáu vôùi moïi x ∈ X , aùnh xaï dFx : TXx → TX0(0,x) baûo toaøn
ñònh höôùng . X0 ñöôïc goïi laø traùi ñònh höôùng vôùi X neáu ∀x ∈ X , aùnh xaï dFx ñaûo ngöôïc
ñònh höôùng . Caùch hieåu hoaøn toaøn töông töï khi ta noùi X1 cuøng hoaëc traùi ñònh höôùng
vôùi X. Trong phaàn tieáp theo ta seõ chöùng minh raèng trong 2 ña taïp X0 vaø X1 , coù moät
ña taïp cuøng ñònh höôùng vôùi X vaø moät ña taïp traùi ñònh höôùng vôùi X.
Khoâng maát tính toång quaùt , ta xeùt [0,1] ñöôïc ñònh höôùng nhö sau: Vôùi moïi t ∈ [0, 1],
khoâng gian tieáp xuùc taïi t chính laø R , ta ñònh höôùng cho khoâng gian tieáp xuùc naøy baèng
caùch ñaët sign(1) = 1.
Chöùng minh X0 traùi ñònh höôùng vôùi X
Laáy x0 ∈ X baát kyø, ta seõ chöùng minh dFx0 ñaûo ngöôïc ñònh höôùng , Goïi ϕ laø tham
soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng cho laân caän V cuûa x0 trong X :
ϕ : U ⊂ Rm → V ⊂ X
ϕ(0) = x0
Vôùi moïi u ∈ U ,
dϕu : R
m → TXϕ(u)
Laáy e = (e1, e2, ..., em) laø cô sôû chuaån taéc cuûa Rm.
Ñaët: αu = (dϕu((−1)me1), dϕu(e2), ..., dϕu(em)). Do ϕ baûo toaøn ñònh höôùng, ta coù:
sign(αu) = sign((−1)
me1, e2, ..., em) = (−1)
m (2.4)
Laáy a ∈ (0, 1) , xeùt aùnh xaï:
θ : [0, a)× U → [0, a)× V
(t, u) → (t, ϕ(u))
Vôùi moïi (t,u)∈ [0,a)× U vaø h = (h1, h2, ..., hm+1) ∈ Rm+1, ta coù
dθ(t,u)(h) = (h1, ϕu(h2, h3, ..., hm+1))
Γ : Rm × [0, a) → [0, a)× Rm
(x1, x2, ..., xm, xm+1) 7→ (xm+1, (−1)mx1, x2, ..., xm)
Khi ñoù, Γ−1([0, a)× U) coù daïng W × [0, a) , trong ñoù
W = {(x1, ..., xm) | ((−1)
mx1, x2, ..., xm) ∈ U}
Vì U môû trong Rm , Ta coù W cuõng môû trong Rm , töø ñoù suy ra W × [0, a) môû trong
∂Hm+1 . Goïi δ laø aùnh xaï haïn cheá cuûa Γ treân W × [0, a) :
δ : W × [0, a) → [0, a)× U
2.4. ÑÒNH HÖÔÙNG TREÂN BIEÂN 17
Vôùi moïi (w, s) ∈W × [0, a)
dδ(w,s) : R
m+1 → Rm+1
(u1, u2, ..., um, um+1) 7→ (um+1, (−1)mu1, u2, ..., um)
Ñaët ψ = θ◦δ . Roõ raøng ψ laø vi ñoàng phoâi do θ vaø δ laø caùc vi ñoàng phoâi.
ψ : W × [0, a) 7→ [0, a)× V
.
Vôùi moïi (w, s) ∈W × [0, a) , ñaët (t,u) = δ(w, s) khi ñoù (t, u) ∈ [0, a)× U , ta coù
dψ(w,s) : R
m+1 → TM(t,ϕ(u)) = T ([0, 1])t × TXϕ(u)
Vôùi h = (h1, ..., hm+1) ∈ Rm+1 baát kyø, ta coù:
dψ(w,s)(h) = dθ(t,u)(dδ(w,s)(h1, h2, ..., hm, hm+1))
= dθ(t,u)(hm+1, (−1)
mh1, h2, ..., hm)
Vaäy
dψ(w,s)(h) = (hm+1, dϕu((−1)
mh1, h2, ..., hm)) (2.5)
Ta seõ chöùng minh ψ laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng cho laân caän [0, a)×V cuûa
ñieåm (0, x0) treân ña taïp M . Nghóa laø, vôùi moïi (w, s) ∈ w×[0, a) , ta chæ ra raèng dψ(w,s) baûo
toaøn ñònh höôùng . Xeùt cô sôû chuaån taéc cuûa Rm+1 : ((e1, 0), (e2, 0), ..., (em, 0), (0, ..., 0, 1)),
ñaët
β = (dψ(w,s)(e1, 0), dψ(w,s)(e2, 0), ..., dψ(w,s)(0, 0, ..., 0, 1))
ta chöùng minh sign(β) = 1 .
Töø (2.5) suy ra:
dψ(w,s)(e1, 0) = (0, dϕu((−1)
me1))
dψ(w,s)(ei, 0) = (0, dϕu(ei)) i = 2, ..., m
dψ(w,s)(0, ..., 0, 1) = (1, 0, ..., 0)
Suy ra β = (0× αu, 1× 0) vôùi αu laø cô sôû cuûa TXϕ(u), 1 laø cô sôû cuûa T ([0, 1])t . Vì
trong khoâng gian TM(t,ϕ(u)) = T ([0, 1])t× TXϕ(u) , cô sôû (0×αu, 1× 0) ñöôïc taïo thaønh
baèng caùch dôøi vectô 1× 0 trong cô sôû (1× 0, 0 × αu) veà phía sau m laàn, ta coù:
sign(β) = (−1)msign(1 × 0, 0× αu)
Theo ñònh nghóa ñònh höôùng treân ña taïp tích vaø do (2.4)
sign(β) = (−1)m sign(1).sign(αu) = (−1)
2m = 1
Vaäy ψ laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng .
Ta coù:
TX0,(0,x0) = dψ(0,0)(∂H
m+1)
18 PHAÀN 2. ÑA TAÏP ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
Xeùt moät cô sôû cuûa ∂Hm+1 laø (e1 × 0, e2 × 0, ..., em × 0) .
Ñaët γ = (dψ(0,0)(e1 × 0), ..., dψ(0,0)(em × 0)) . Theo ñònh nghóa ñònh höôùng treân bieân.
sign(γ) = sign((−1, 0, ..., 0), e1 × 01, ..., em × 0)
= (−1)m(−1) = −(−1)m
.
Maø theo (2.5) , ta coù :
γ = ((0, dϕ0(−1
me1)), (0, dϕ0(e2)), ..., (0, dϕ0(en))) = 0× α0
Suy ra
sign(0× α0) = −(−1)
m (2.6)
Trôû laïi vi ñoàng phoâi F giöõa X vaø X0 ban ñaàu , ta thaáy :
F : X ⊂ Rk → X0 ⊂ R
k+1
x 7→ (0, x)
dFx0 : TXx0 → TX0(0,x0)
u = (u1, ..., uk) 7→ (0, u) = (0, u1, ..., uk)
Nhö vaäy, cô sôû α cuûa TXx0 qua aùnh xaï dFx0 seõ thaønh cô sôû 0 × α cuûa TX0(0,x0) .
Maø theo (2.4) vaø (2.6) , sign(α) = (−1)m, sign(0× α) = −(−1)m . Vaäy dFx0 ñaûo ngöôïc
ñònh höôùng .
Toùm laïi ta ñaõ chöùng minh ñöôïc X0 traùi ñònh höôùng vôùi X .
Chöùng minh X1 cuøng ñònh höôùng vôùi X:
Quaù trình chöùng minh cuõng töông töï nhö treân.
Laáy x0 ∈ X baát kyø , ta seõ chöùng minh dGx0 baûo toaøn ñònh höôùng. Vaãn goïi
ϕ laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng nhö treân . Baây giôø vôùi moïi u ∈ U , ñaët
α1u = (dϕu((−1)m+1e1), dϕu(e2), ..., dϕu(em)) . Do ϕ baûo toaøn ñònh höôùng, ta coù:
sign(α1u) = sign((−1)
m+1e1, e2, ..., em) = (−1)
m+1 (2.7)
Laáy b ∈ (0, 1), xeùt aùnh xaï :
θ1 : (b, 1] × U → (b, 1]× V
(t, u) 7→ (t, ϕ(u))
θ1(1, 0) = (1, x0)
Vôùi moïi (t, u) ∈ (b, 1]× U, h = (h1, h2, ..., hm+1) ∈ Rm+1 , ta coù
dθ1(t,u)(h) = (h1, dϕu(h2, h3, ..., hm+1))
Ñaët
Γ1 : R
m × [0, 1− b) → (b, 1] × Rm
(x1, x2, ..., xm, xm+1) 7→ (1 − xm+1, (−1)m+1x1, x2, ..., xm)
2.4. ÑÒNH HÖÔÙNG TREÂN BIEÂN 19
Lyù luaän töông töï trong chöùng minh treân, ta coù Γ−11 ((b, 1]×U) coù daïng W1× [0, 1−b)
vaø W1 × [0, 1− b) môû trong ∂Hm+1 . Goïi δ1 = Γ1 |W1×[0,1−b) , ta coù :
δ1 : W1 × [0, 1− b) −→ (b, 1]× U
(x1, x2, ..., xm, xm+1) 7−→ (1− xm+1, (−1)m+1x1, x2, ..., xm)
Vôùi (w, s) ∈W1 × [0, 1− b),
dδ1(w,s) : R
m+1 −→ Rm+1
(u1, u2, ..., um, um+1) 7−→ (−um+1(−1)m+1u1, u2, ..., um)
Baây giôø, tieáp tuïc ñaët ψ1 = θ1 ◦ δ1 , roõ raøng ψ1 : W1 × [0, 1 − b) → (b, 1] × V ,
ψ1(0, 0) = (1, x0), ψ1 laø vi ñoàng phoâi do θ1, δ1 laø caùc vi ñoàng phoâi. Hôn nöõa, ta seõ chöùng
minh ψ1 baûo toaøn ñònh höôùng.
Vôùi (w, s) ∈W1 × [0, 1− b) ñaët (t,u) = δ1(w, s), nhö vaäy (t,u) ∈ (b, 1] × U , ta coù :
d ψ1(w,s) : R
m+1 → TM(t,ϕ(u)) = T ([0, 1])t × TX1ϕ(u)
Vôùi moïi h = (h1, h2, ..., hm+1) ta coù:
dψ1(w,s)(h) = dθ1(t,u)(dδ1(w,s)(h1, h2, ..., hm, hm+1))
= dθ1(t,u)(−hm+1, (−1)
m+1h1, h2, ..., hm)
Vaäy
dψ1(w,s)(h) = (−hm+1, dϕu((−1)
m+1h1, h2, ..., hm)) (2.8)
Do ñoù, ta coù:
dψ1(w,s)(e1 × 0) = (0, dϕu((−1)m+1e1))
dψ1(w,s)(ei × 0) = (0, dϕu(ei) ∀i = 2, ..., m
dψ1(w,s)(0, ..., 0, 1) = (−1, 0..., 0)
Vaäy neáu ñaët
β1 = (dψ1(w,s)(e1 × 0), ..., dψ1(w,s)(em × 0), dψ1(w,s)(0, ..., 0, 1))
ta ñöôïc β1 = (0× α1u, (−1)× 0). Theo ñònh nghóa ñònh höôùng treân ña taïp tích vaø (2.7)
sign(β1) = (−1)msign((−1)× 0, 0 × α1u)
= (−1)msign(−1).sign(α1u)
= (−1)m+1(−1)m+1 = 1
Vì dψ1(w,s baûo toaøn ñònh höôùng döông cuûa Rm−1 vôùi moïi (w, s) ∈ W1 × [0, 1 − b)
neân ψ1 laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng.
TX1(1,x0) = dψ1(0,0)(∂H
m+1)
Xeùt moät cô sôû cuûa ∂Hm+1 laø (e1 × 0, e2 × 0, ..., em × 0) . Ñaët
γ1 = (dψ1(0,0)(e1 × 0), ..., dψ1(0,0)(em × 0))
20 PHAÀN 2. ÑA TAÏP ÑÒNH HÖÔÙNG ÑÖÔÏC
Theo ñònh nghóa ñònh höôùng treân bieân :
sign(γ1) = sign((−1, 0, ..., 0), e1 × 0, ..., em × 0)
= −(−1)m = (−1)m+1
Hôn nöõa , theo (2.8) ta coù: γ1 = 0× α10. Nhö vaäy,
sign(0× α10) = (−1)
m+1 (2.9)
Trôû laïi vi ñoàng phoâi G giöõa X vaø X1 , ta coù :
G : X → X1
x 7→ (1, x)
dGx0 : TXx0 → TX1(1,x0)
u = (u1, ..., uk) 7→ (0, u) = (0, u1, u2, ..., uk)
.
Nhö vaäy cô sôû α1 cuûa TXx0 qua aùnh xaï dGx0 seõ thaønh cô sôû 0×α1 cuûa TX1(1,x0) .
Theo (2.7) vaø (2.9) ta suy ra dGx0 baûo toaøn ñònh höôùng. Vaäy ña taïp X1 cuøng ñònh höôùng
vôùi X.
PHAÀN 3
Xaây döïng baäc toâpoâ treân ña taïp
3.1 Ñònh nghóa baäc toâpoâ treân ña taïp
Baây giôø, cho M, N laø caùc ña taïp khoâng coù bieân, ñöôïc ñònh höôùng , dim(M) =
dim(N). M compaéc, N lieân thoâng, ta coù ñònh nghóa sau
Ñònh nghóa 3 (Baäc Brouwer cuûa aùnh xaï). :
Cho f laø aùnh xaï trôn töø M vaøo N. Khi ñoù , ta ñònh nghóa aùnh xaï deg(f, .) : S(f) → Z,
ñöôïc xaùc ñònh bôûi
deg(f, y) =
∑
x∈f−1(y)
sign(dfx) vôùi moïi y ∈ S(f)
Trong ñoù:
sign(dfx) =
{
1 neáu dfx baûo toaøn ñònh höôùng
−1 neáu dfx ñaûo ngöôïc ñònh höôùng
laø aùnh xaï baäc cuûa f taïi y ∈ S(f).
Löu yù 2. Trong ñònh nghóa treân,vôùi y ∈ S(f) neân vôùi moïi x ∈ f−1(y) ( töùc laø x laø ñieåm
chính qui ) thì dfx laø ñaúng caáu töø TMx vaøo TNf(x), do ñoù ta coù theå noùi veà sign(dfx).
Meänh ñeà 6. aùnh xaï deg(f, .) : S(f) → Z laø haèng ñòa phöông
Chöùng minh
Giaû söû f−1(y) = {x1, ..., xk}, thì theo ñònh lyù haøm ngöôïc, coù laän caän U1, ..., Uk
cuûa x1, .., xk rôøi nhau sao cho f : Ui → f(Ui) laø vi ñoàng phoâi,vôùi i = 1, k. Khi ñoù,
V =
(
k⋂
i=1
f(Ui)
)
∩
(
N\f(M\
k⋂
i=1
Ui)
)
laø môû trong N . Suy ra, treân V ∩ S aùnh xaï
deg(f, .) laø aùnh xaï haèng.
21
22 PHAÀN 3. XAÂY DÖÏNG BAÄC TOÂPOÂ TREÂN ÑA TAÏP
3.2 Baäc toâpoâ baát bieán vôùi pheùp ñoàng luaân
Boå ñeà 1. Cho X laø ña taïp ñònh höôùng ñöôïc n chieàu. Neáu A(x) = {v1(x), ..., vn(x)} vaø
B(x) = {v1(x), ..., vn(x)} laø caùc cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa TXx thì {A(x)}x∈X
vaø {B(x)}x∈X cuøng ñònh höôùng hoaëc laø ngöôïc höôùng
Chöùng minh
VôùiM(x)laø ma traän chuyeån cô sôû töø A(x) thaønh B(x) vôùi moïi x ∈ X . Neân M(x)
lieân tuïc (vì A vaø B trôn) vaø det(M(x)) 6= 0 vôùi moïi x ∈ X . Ñieàu naøy coù 2 khaû naêng
det(M(x)) > 0 vôùi moïi x ∈ X hoaëc det(M(x)) < 0 vôùi moïi x ∈ X , vaø ta coù ñöôïc ñieàu
phaûi chöùng minh
Meänh ñeà 7. Cho X laø ña taïp compact ñònh höôùng ñöôïc (n+1)- chieàu coù bieân, ñaët M = ∂X
Neáu f : M → N trôn môû roäng ñöôïc thaønh haøm trôn F : X → N , khi ñoù deg(f, y) = 0
vôùi moïi y ∈ S(f)
Chöùng minh
Laáy y ∈ S(f)
Tröôøng hôïp 1: y ∈ S(F ) thì F−1(y) laø ña taïp moät chieàu compact vôùi bieân laø
∂X ∩ F−1(y) = M ∩ F−1(y) = f−1(y)
Theo ñònh lyù phaân loaïi ña taïp 1 chieàu thì F−1(y) laø hoäi caùc cung ñoùng ( vi ñoàng
phoâi vôùi [0, 1] ) vaø hình troøn ( hình troøn laø hình vi ñoàng phoâi vôùi S1 ). Cho neân f−1(y)
laø taát caû caùc ñieåm bieân cuûa caùc cung trong F −1(y)
Giaû söû A laø 1 cung ñoùng trong F−1(y), vôùi ∂A = {a, b}
Vôùi x ∈ A, vì x laø ñieåm chính qui cuûa F neân dFx : TXx → TNy laø toaøn aùnh, ker
cuûa dFx laø TAx
Ta caàn chöùng minh
sign(dfa) = −sign(dfb) (3.1)
khi aáy , daãn ñeán deg(f, y) = 0
*Nhaän xeùt : coù (v1(x), v2(x), ..., vn+1(x)) laø cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa
TXx, vôùi moïi x ∈ A, trong ñoù v1(x) ∈ TAx .
Luùc ñoù, theo boå ñeà 1 thì
sign(v1(x), ..., vn+1(x)) = 1 vôùi moïi x ∈ A
hoaëc
sign(v1(x), ..., vn+1(x)) = −1 vôùi moïi x ∈ A
.
Neáu sign(v1(x), ..., vn+1(x)) = −1 vôùi moïi x ∈ A, ta seõ hoaùn vò v2(x) vaø v3(x) cho
nhau ta seõ ñöôïc boä môùi coù sign laø +1 treân A. Nhö vaäy ta coù theå choïn (v1(x), v2(x), ..., vn+1(x))
laø cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa TXx, vôùi moïi x ∈ A, trong ñoù v1(x) ∈ TAx, maø
3.2. BAÄC TOÂPOÂ BAÁT BIEÁN VÔÙI PHEÙP ÑOÀNG LUAÂN 23
coù höôùng cuøng vôùi höôùng döông ñaõ choïn treân X
Ngoaøi ra ta muoán, taïi x = a thì vi(a) ∈ TMa vôùi i = 2, n + 1, taïi x = b thì vi(b) ∈
TMb vôùi i = 2, n+ 1. Muoán coù ñöôïc ñieàu naøy ta chæ caàn thay (v1(x), v2(x), ..., vn+1(x))
bôûi (v1(x), q2(x), ..., qn+1(x)) laø cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa TXx, vôùi qk(x) =
vk(x)+
1
||a−b||
(||x−b||αk+||x−a||βk)v1(x),k = 2, n + 1, trong ñoù (α2, ...αn+1)vaø (β2, ...βn+1)
xaùc ñònh (duy nhaát) bôûi vk(a) + αkv1(a) ∈ TMa, vk(b) + βkv1(b) ∈ TMb ( ñieàu naøy coù
ñöôïc taïi vì v1(a) /∈ TMa vaø v1(b) /∈ TMb )
Toùm laïi ta coù theå choïn (v1(x), v2(x), ..., vn+1(x)) laø cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x
cuûa TXx, vôùi moïi x ∈ A, trong ñoù v1(x) ∈ TAx, maø coù höôùng cuøng vôùi höôùng döông ñaõ
choïn treân X vaø taïi x = a thì vi(a) ∈ TMa vôùi i = 2, n+ 1, taïi x = b thì vi(b) ∈ TMb
vôùi i = 2, n+ 1. Nhö theá (v2(a), ..., vn+1(a)) vaø (v2(b), ..., vn+1(b)) laàn löôït laø cô sôû cuûa
TMa vaø TMb
Luùc ñoù, {dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))} laø cô sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa TNy,
thì
sign({dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))}) = −1 vôùi moïi x ∈ A
hoaëc
sign({dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))}) = 1 vôùi moïi x ∈ A
Vì vôùi det(M(x)) laø ma traän chuyeån cô sôû töø cô sôû döông chính taéc cuûa TNy thaønh cô
sôû {dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))} vôùi moïi x ∈ A neân det(M(x)) 6= 0 vôùi moïi x ∈ A vaø
M(x) lieân tuïc, ñieàu naøy daãn ñeán det(M)|A > 0 hoaëc laø det(M)|A < 0 töø naøy coù ñöôïc
ñieàu ta caàn.
*Chuù yù raèng , v1(x) laø côû sôû phuï thuoäc lieân tuïc vaøo x cuûa TAx neân {v1(x)}x∈A xaùc
ñònh 1 höôùng treân A
Do ñoù, taïi 1 ñieåm treân bieân cuûa A ( ta coù theå giaû söû laø a) thì v1(x) höôùng ra ngoaøi(
outward ) X vaø ñieåm coøn laïi ( laø b) thì v1(x) höôùng vaøo trong ( inward ) X )
Daãn ñeán,
*Taïi x = a: (v2(a), ..., vn+1(a)) laø cô sôû cuûa TMa vaø coù höôùng treân TMa xaùc ñònh
bôûi sign(v1(a), v2(a), ..., vn+1(a)) (laø +1) ( vì v1(a) höôùng ra ngoaøi ( outward ) X )
*Taïi x = b: (v2(b), ..., vn+1(b)) laø cô sôû cuûa TMb vaø coù höôùng treân TMb xaùc ñònh
bôûi sign(−v1(b), v2(b), ..., vn+1(b)) (laø -1) ( vì −v1(b) höôùng ra ngoaøi ( outward ) X )
Cho neân,
Neáu sign({dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))}) = 1 vôùi moïi x ∈ A:
Taïi x=a thì
sign({dfa(v2(a)), ..., dfa(vn+1(a))}) = sign({dFa(v2(a)), ..., dFa(vn+1(a))}) = 1
Maøø sign(v2(a), ..., vn+1(a)) = 1
Töùc laø dfa baûo toaøn höôùng nghóa laø sign(dfa) = 1
Taïi x=b thì
sign({dfb(v2(b)), ..., dfb(vn+1(b))}) = sign({dFb(v2(b)), ..., dFb(vn+1(b))}) = 1
Maø sign(v2(b), ..., vn+1(b)) = −1
Töùc laø dfb ñaûo ngöôïc höôùng nghóa laø sign(dfb) = −1
Töông töï, neáu sign({dFx(v2(x)), ..., dFx(vn+1(x))}) = −1 vôùi moïi x ∈ A thì
sign(dfa) = −1 vaø sign(dfb) = 1
24 PHAÀN 3. XAÂY DÖÏNG BAÄC TOÂPOÂ TREÂN ÑA TAÏP
Toùm laïi, ta coù ñöôïc (3.1)
Tröôøng hôïp 2: y khoâng phaûi laø giaù trò chính qui cuûa F
Theo Boå ñeà (6) coù Oy laø laän caän cuûa y sao cho deg(f, z) = const vôùi moïi
z ∈ S(f) ∩ Oy ( S(f) ∩ Oy 6= ∅ vì S(f) truø maät trong N ). Vì S(F) truø maät trong
N neân coù y0 ∈ (S(f) ∩ Oy) ∩ S(F ), vaø luùc ñoù deg(f, y) = deg(f, y0). Maø theo Tröôøng
hôïp 1 thì deg(f, y0) = 0. Do ñoù, deg(f, y) = 0
Meänh ñeà 8. Xeùt ñoàng luaân F : [0,1]×M → N giöõa hai aùnh xaï trôn f(x) = F (0, x), g(x) =
F (1, x) trong M . Cho y laø giaù trò chính qui chung cuûa f vaø g . Ta coù:
deg(g, y) = deg(f, y)
Chöùng minh
Nhö ñaõ noùi ôû treân, [0, 1] ×M laø moät ña taïp coù bieân laø ∂([0, 1] ×M) = M0 ∪M1,
vôùi M0 = {0} ×M, M1 = {1} ×M . Vì M compaéc neân [0, 1] ×M cuõng compaéc.
Xeùt aùnh xaï h : ∂([0, 1]×M) → N ñöôïc xaùc ñònh bôûi h(0, x) = f(x), h(1, x) = g(x).
Ta thaáy h chính laø haïn cheá cuûa H treân ∂([0, 1] ×M) . Noùi caùch khaùc , H laø moät
môû roäng trôn cuûa h leân ña taïp [0, 1] ×M . AÙp duïng meänh ñeà 7 , vôùi moïi z ∈ S(h) , ta
coù deg(h, z) = 0
Maët khaùc, M0 vaø M1 vi ñoàng phoâi vôùi M qua aùnh xaï :
G : M → M0
u 7→ (0, u)
K : M → M1
u 7→ (1, u)
Ta coù: f = h◦G, g = h◦K ( ta cuõng coù theå vieát h|M0 = f ◦G−1, h|M1 = g ◦K−1 .
Laáy y ∈ S(f) ∩ S(g) .
Giôø ta chöùng minh y ∈ S(h).
Töùc laø ta caàn khaúng ñònh h−1(y) chæ chöùa nhöõng ñieåm chính qui, thaät vaäy:
Ta coù,
h−1(y) = {z ∈ ∂([0, 1] ×M)|h(z) = y}
= {z ∈M0|h(z) = y} ∪ {z ∈M1|h(z) = y}
= {z ∈M0|f ◦G
−1(z) = y} ∪ {z ∈M1|g ◦K
−1(z) = y}
= {(0, x) ∈M0|f ◦G
−1((0, x)) = y} ∪ {x ∈M1|g ◦K
−1((0, x)) = y}
= {(0, x) ∈M0|f(x) = y} ∪ {(1, x) ∈M1|g(x) = y}
= {(0, x) ∈M0|x ∈ f
−1(y)} ∪ {(1, x) ∈M1|x ∈ g
−1(y)}
Hay
h−1(y) = A ∪B
3.2. BAÄC TOÂPOÂ BAÁT BIEÁN VÔÙI PHEÙP ÑOÀNG LUAÂN 25
Trong ñoù,
A = {(0, x) ∈M0|x ∈ f
−1(y)}
B = {(1, x) ∈M1|x ∈ g
−1(y)}
*Vôùi (0, a) ∈ A, thì dh(0,a) = dfa ◦ dG−1(0,a) . Do dGa song aùnh vaø dfa toaøn aùnh ( vì a
laø ñieåm chính qui cuûa f ) neân dh(0,a) laø toaøn aùnh. Töùc laø (0, a) laø ñieåm chính qui cuûa h
*Vôùi (1, a) ∈ B , thì dh(1,a) = dga ◦ dK−1(1,a) . Do dKa song aùnh vaø dga toaøn aùnh (
vì a laø ñieåm chính qui cuûa g ) neân dh(1,a) laø toaøn aùnh . Töùc laø (0, a) laø ñieåm chính qui
cuûa h
Neân, h−1(y) chæ chöùa nhöõng ñieåm chính qui.
Vaäy, y ∈ S(h).
Luùc ñoù,
deg(h, y) = 0
Cuoái cuøng ta chöùng minh
deg(h, y) = deg(g, y)− deg(f, y) (3.2)
thì meänh ñeà 8 ñöôïc chöùng minh xong.
Thaät vaäy,
Ta coù
deg(h, y) =
∑
(0,x)∈A
sign(dh(0,x)) +
∑
(1,y)∈B
sign(dh(1,y))
Trong phaàn tröôùc, ta ñaõ chöùng minh raèng trong hai ña taïp M0 vaø M1 , coù moät ña
taïp cuøng ñònh höôùng vôùi M , moät ña taïp traùi ñònh höôùng vôùi M .
Khoâng maát tính toång quaùt, giaû söû M0 traùi ñònh höôùng vôùi M, M1 cuøng ñònh höôùng
vôùi M .
Nhö vaäy vôùi moïi x ∈ M, dGx : TMx → TM0(0,x) ñaûo ngöôïc ñònh höôùng, dKx :
TMx → TM1(1,x) baûo toaøn ñònh höôùng.
Khi ñoù, sign(dfx) = −sign(dh(0,x)) ( vì dfx = dh(0,x) ◦ dGx ) vaø sign(dgx) =
sign(dh1,x) ( vì dgx = dh(1,x) ◦ dKx )
Daãn ñeán
deg(h, y) =
∑
x∈f−1(y)
−sign(dfx) +
∑
x∈g−1(y)
sign(dgx)
Vaäy
deg(h, y) = deg(g, y)− deg(f, y)
26 PHAÀN 3. XAÂY DÖÏNG BAÄC TOÂPOÂ TREÂN ÑA TAÏP
3.3 Baäc toâpoâ baát bieán vôùi söï löïa choïn giaù trò chính qui
Tröôùc heát, ta coù boå ñeà sau ñaây
Boå ñeà 2 (Veà tính thuaàn nhaát). Cho N laø moät ña taïp lieân thoâng. Cho y vaø z laø caùc ñieåm
trong tuøy yù cuûa N. Khi ñoù, coù moät vi ñoàng phoâi h : N → N bieán y thaønh z vaø h hôïp luaân
vôùi aùnh xaï ñoàng nhaát .
Chöùng minh
Chi tieát xem trong [2], Homogeneity Lemma (page 22, 23 & 24)
Meänh ñeà 9. Cho N laø moät ña taïp m chieàu trong Rk, h laø moät vi ñoàng phoâi töø N vaøo N,
h hôïp luaân vôùi aùnh xaï ñoàng nhaát. Khi ñoù, h baûo toaøn ñònh höôùng.
Chöùng minh
Ñeå chöùng minh h baûo toaøn ñònh höôùng, ta laáy x ∈ N baát kyø vaø chöùng minh
dhx : TNx → TNh(x) baûo toaøn ñònh höôùng.
Goïi F laø pheùp hôïp luaân giöõa Id vaø h , F : [0, 1] × N → N , vôùi F (0, x) = x vaø
F (1, x) = h(x)
Ñaët, F t(x) = F (t, x), nhö vaäy F 0 = Id, F 1 = h.
Cho ϕ laø tham soá hoùa baûo toaøn ñònh höôùng töø Rm vaøo laân caän V cuûa x trong N
vaø ϕ(0) = x.
Xeùt G : [0, 1] × Rm → N ñöôïc xaùc ñònh bôûi G(t, x) = F (t, ϕ(x)) vôùi moïi (t, x) ∈
[0, 1] × Rm.
Ñaët Gt(x) = G(t, x), nhö vaäy Gt(x) = F t(ϕ(x)) , suy ra dGt0 = dF tx ◦ dϕ0.
Goïi e = (e1, ..., em) laø cô sôû chuaån taéc cuûa Rm , khi ñoù α = (dϕ0(e1), ..., dϕ0(em)) laø cô
sôû cuûa TNx vaø sign(α) = 1 do ϕ baûo toaøn ñònh höôùng . Ñaët
β = (dF tx(dϕ0(e1)), ..., dF
t
x(dϕ0(em))) = (dG
t
0(e1), ..., dG
t
0(em))
Ta coù F t vaø ϕ laø nhöõng vi ñoàng phoâi neân Gt cuõng laø moät vi ñoàng phoâi. Nhö vaäy
dGt0 vaø dF tx laø caùc ñaúûng caáu giöõa hai khoâng gian vectô.
Do ñoù , dGt0 vaø dF tx baûo toaøn ñònh höôùng khi chuùng mang moät cô sôû döông thaønh moät
cô sôû döông . Nhö vaäy, dF tx baûo toaøn ñònh höôùng khi vaø chæ khi sign(β) = 1 , ñieàu naøy
cuõng töông ñöông dGt0 baûo toaøn ñònh höôùng .
Toùm laïi, ñeå chöùng minh dhx = dF 1x laø baûo toaøn ñònh höôùng, ta chæ caàn chöùng
minh dG10 baûo toaøn ñònh höôùng .
AÙnh xaï G : [0, 1]×Rm → N ⊂ Rk, G coù k thaønh phaàn laø G = (G1, ..., Gk). Khi ñoù
Gt cuõng coù k thaønh phaàn töông öùng Gt = (Gt1, Gt2, ..., Gtk) vôùi Gti = Gi(t, .), i = 1, . . . , k.
Gt : Rm → N
dGt0 : R
m → TNx
3.3. BAÄC TOÂPOÂ BAÁT BIEÁN VÔÙI SÖÏ LÖÏA CHOÏN GIAÙ TRÒ CHÍNH QUI 27
AÛnh cuûa cô sôû e = (e1, ..., em) qua aùnh xaï dGt0 laø αt = (αt1, ..., αtm) vôùi
αti = dG
t
0(ei) = (∇G
t
10
.ei,∇Gt20.ei, . . . ,∇G
t
k0
.ei)
T
=
(
∂Gt1(0)
∂xi
,
∂Gt2(0)
∂xi
, ...,
∂Gtk(0)
∂xi
)T
Vì G laø haøm trôn, ta suy ra
∂Gti(0)
∂xj
, 1 ≤ i ≤ k, 1 ≤ j ≤ m laø caùc haøm trôn theo
t . Nhö vaäy caùc toïa ñoä cuûa αi ñeàu laø caùc haøm trôn theo t . Coá ñònh b = (b1, ..., bm) laø
moät cô sôû döông cuûa TNx . Ma traän M(t) chuyeån ñoåi cô sôû töø b sang αt. Cho neân, M(t)
lieân tuïc theo t vaø det(M(t)) 6= 0.
Hôn nöõa, khi t = 0 thì G0(x) = ϕ(x) neân dG00 baûo toaøn ñònh höôùng suy ra
sign(α0) = 1, töùc laø det(M(0)) > 0.
Cho neân det(M(t)) > 0 vôùi moïi t ∈ [0, 1]. Ñaëc bieät, det(M(t)) > 0
Vaäy dG10 baûo toaøn ñònh höôùng , töùc laø dhx baûo toaøn ñònh höôùng .
Toùm laïi, ta ñaõ chöùng minh ñöôïc h laø moät vi ñoàng phoâi baûo toaøn ñònh höôùng.
Ñònh lyù 3. Baäc Brouwer deg (f,y) khoâng phuï thuoäc vaøo vieâïc löïa choïn giaù trò chính qui y.
Chöùng minh
Laáy y, z ∈ S(f)
Theo boå ñeà 2, coù moät vi ñoàng phoâi h : N → N bieán y thaønh z vaø h hôïp luaân vôùi
aùnh xaï ñoàng nhaát Id . Theo meänh ñeà 9, h laø vi ñoàng phoâi baûo toaøn ñònh höôùng
Neân vôùi moïi x ∈M
sign(d(h ◦ f)x) = sign(dhf(x) ◦ dfx) = sign(dfx)
Hôn nöõa:
f−1(y) = {x ∈M | f(x) = y}
= {x ∈M | f(x) = h−1(z)}
= {x ∈M | h ◦ f(x) = z}
= (h ◦ f)−1(z)
Maët khaùc, do Id ∼ h neân f ∼ h ◦ f ( meänh ñeà 5 ). Theo meänh ñeà 8
deg(f, z) = deg(h ◦ f, z)
=
∑
x∈(h◦f)−1(z) sign(d(h ◦ f)x)
=
∑
x∈f−1(y) sign(dfx)
= deg(f, y)
28 PHAÀN 3. XAÂY DÖÏNG BAÄC TOÂPOÂ TREÂN ÑA TAÏP
3.4 Keát luaän
Theo muïc 3.3 thì aùnh xaï baäc khoâng phuïï thuoâc vaøo giaù trò chính qui. Töùc laø deg(f, .)|(f) =
const
Cho neân, ta ñaët
deg(f) := deg(f, .)|S(f) (3.3)
Ñònh lyù 4. Neáu f vaø g ñoàng luaân thì deg f = deg g
Chöùng minh
Laáy y ∈ S(f) ∩ S(g).
Theo meänh ñeà 8 thì deg(f, y) = deg(g, y). Do ñoù
deg(f) = deg(g) (3.4)
Meänh ñeà 10. Giaû söû M, N, P laø caùc ña taïp ñònh höôùng khoâng coù bieân, compaéc, lieân thoâng.
Cho f : M → N, g : N → P laø caùc aùnh xaï trôn. Khi ñoù deg(g ◦ f) = deg(g)deg(f).
Chöùng minh
Ñaët h = g◦f , S(g) vaø S(h) laàn löôït truø maät trong P neân ta tìm ñöôïc y ∈ S(g)∩S(h)
. Ñaët g−1(y) = {u1, u2, . . . un}. Giaû söû toàn taïi i sao cho ui laø giaù trò tôùi haïn cuûa f. Khi
ñoù, xeùt x ∈ f−1(ui) laø moät ñieåm tôùi haïn. Ta coù dfx suy bieán. Maët khaùc, x ∈ h−1(y) vaø
dhx = dgui ◦ dfx neân dhx cuõng suy bieán. Ñieàu naøy maâu thuaãn vôùi ñieàu kieän y laø giaù trò
chính qui cuûa h. Ta ñaõ chöùng minh ui laø giaù trò chính qui cuûa f vôùi moïi i.
Coù h−1(y) =
⋃n
i=1 f
−1(ui) vaø caùc f−1(ui) rôøi nhau, ta suy ra
deg(h) =
∑
x∈h−1(y) sign(dhx)
=
∑n
i=1
∑
x∈f−1(ui)
sign(dgui ◦ dfx)
=
∑n
i=1
∑
x∈f−1(ui)
sign(dgui)sign(dfx)
=
∑n
i=1 sign(dgui)
∑
x∈f−1(ui)
sign(dfx)
=
∑n
i=1 sign(dgui)deg(f)
= deg(g)deg(f)
PHAÀN 4
ÖÙng duïng cuûa Baäc Topo treân ña taïp
Ví duï1: Cho f : R→ R, f(x) = x2. Tính deg(f, 1)
Vì f−1(1) = {−1, 1} neân deg(f, 1) = sign(df1) + sign(df−1)
df : R → R
x 7→ 2x
det(df1) = 2 > 0 neân sign(df1) = 1, det(df−1) = −2 < 0 neân sign(df−1) = −1.
Vaäy deg(f, 1) = 0
Ví duï 2: Cho p : R → R laø ña thöùc baäc n, y laø giaù trò chính quy cuûa p. Chöùng minh
deg(p, y) = n mod 2
Khoâng maát tính toång quaùt ta ñöa veà vieäc tính deg(p, 0) trong ñoù 0 laø giaù tò chính
quy cuûa p. Vì 0 laø giaù trò chính quy neân
p(x) = 0 (4.1)
khoâng coù nghieäm boäi.
Neáu n leû, soá nghieäm phöùc cuûa 4.1 laø chaün, 4.1 khoâng coù nghieäm boäi neân 4.1 coù
(2k + 1) nghieäm thöïc phaân bieät. Goïi x1 < x2 < ... < x2k+1 laø 2k + 1 nghieäm cuûa 4.1
Ta coù p(x) = f(x)g(x) vôùi
* f(x) = (x− x1)...(x− x2k+1).
* g(x) > 0 hoaëc g(x) 0
vôùi moïi x ∈ R
Ta coù
p′(xi) = f
′(xi)g(xi) + f(xi)g
′(xi)
= f ′(xi)g(xi) + f(xi)g
′(xi) = f
′(xi)g(xi) (dof(xi) = 0)
Maø g(xi) > 0 ∀i = 1, . . . , 2k + 1 suy ra sign(p′(xi)) = sign(f ′(xi))
Ta coù
f ′(x) = (x− x2)...(x− x2k+1) + (x− x1)(x− x3)...(x− x2k+1) + ...+ (x− x1)...(x− x2k)
29
30 PHAÀN 4. ÖÙNG DUÏNG CUÛA BAÄC TOPO TREÂN ÑA TAÏP
Do x1 < x2 < ... < x2k+1, ta tính ñöôïc signf ′(xi) = (−1)2k+1−i = (−1)i−1 Vaäy
deg(p, 0) =
2k+1∑
i=1
sign p′(xi)
=
2k+1∑
i=1
signf ′(xi)
=
2k∑
i=0
(−1)i = 1
Neáu n chaün, lyù luaän töông töï ta coù deg(p, 0) =
2k−1∑
i=0
(−1)i = 0
Vaäy deg(p, 0) = nmod 2.
Ví duï 3: Cho f : S1 ⊂ R2 → S1 ⊂ R2, f(z) = zn
Chöùng minh deg(f, y) = n ∀y ∈ S1, n > 1
ÔÛ ñaây f laø haøm vectô, f(x, y) = u(x, y) + iv(x, y)
Tröôùc heát ta seõ chöùng minh det(Jfz) = |f ′(z)|2
Töø ñoù suy ra taát caû giaù trò cuûa f laø chính quy.{
x = cosϕ
y = sinϕ
f(x, y) = (u(x, y), v(x, y))
u(cosϕ, sinϕ) = cosnϕ
v(cosϕ, sinϕ) = sinnϕ
Do ñoù
∂u
∂x
∂x
∂ϕ
+
∂u
∂y
∂y
∂ϕ
= −n sinnϕ
∂v
∂x
∂x
∂ϕ
+
∂v
∂y
∂y
∂ϕ
= n cos nϕ
(4.2)
Maët khaùc vì f(z) = zn laø haøm giaûi tích neân theo ñieàu kieän Cauchy Riemann ta coù
∂u
∂x
=
∂v
∂y
∂v
∂x
= −
∂u
∂y
(4.3)
Töø 4.2 vaø 4.3 suy ra
∂u
∂x
∂x
∂ϕ
+
∂u
∂y
∂y
∂ϕ
= −n sinnϕ
−
∂u
∂x
∂x
∂ϕ
+
∂u
∂y
∂y
∂ϕ
= n cos nϕ
⇔
−
∂u
∂x
sinϕ+
∂u
∂y
cosϕ = −n sinnϕ
∂v
∂x
cosϕ+
∂u
∂y
sinϕ = n cos nϕ
31
⇔
∂u
∂x
= n cos(n− 1)ϕ
∂u
∂y
= −n sin(n− 1)ϕ
Ta coù
Jfz =
( ∂u
∂x
∂u
∂y
∂v
∂x
∂v
∂y
)
det (Jfz) =
∂u
∂x
∂v
∂y
− ∂v
∂x
∂u
∂y
=
(
∂u
∂x
)2
+
(
∂u
∂y
)2
= n2 cos2(n− 1)ϕ+ n2 sin2(n− 1)ϕ
= n2
|f ′(z)|2 = |nzn−1|2 = n2|zn−1|2 = n2
Vaäy det(Jfz) = |f ′(z)|2 ∀z ∈ S1
Vì |f ′(z)|2 = n2 > 0 ∀z ∈ S1
Do ñoù taát caû caùc giaù trò cuûa f ñeàu chính quy.
* Tính deg(f, y)
Ta coù phöông trình zn = y coù n nghieäm neân
f−1(y) = {z1; z2; ...; zn}
deg(f, y) =
n∑
i=1
signdfzi
= n (vì signdfzi = 1 ∀i = 1, n)
Ñieåm baát ñoäng
Meänh ñeà 11. Cho f : Sn → Sn laø aùnh xaï trôn. Neáu deg(f) 6= (−1)n+1 thì f coù ñieåm baát
ñoäng.
Chöùng minh
Giaû söû f(x) 6= x vôùi moïi x ∈ Sn.
Xeùt g : Sn → Sn, g(x) = −x. Do f(x) 6= x, ta suy ra ‖(1− t)f(x) + tg(x)‖ 6= 0 vôùi
moïi t, x ∈ [0, 1] × Sn. Xeùt aùnh xaï
F : [0, 1] × Sn → Sn
(t, x) 7→
(1− t)f(x) + tg(x)
‖(1− t)f(x) + tg(x)‖
Roõ raøng F ñònh nghóa toát, F trôn vaø F (0, x) = f(x), F (1, x) = g(x). Nhö vaäy f(x)
ñoàng luaân vôùi g(x). Ta suy ra deg(f) = deg(g) = deg(−id) = (−1)n+1, traùi giaû thieát.
Vaäy f coù ñieåm baát ñoäng.
32 PHAÀN 4. ÖÙNG DUÏNG CUÛA BAÄC TOPO TREÂN ÑA TAÏP
Meänh ñeà 12. .
i) Cho f, g : S2k → S2k laø caùc haøm trôn. Khi ñoù, ít nhaát moät trong caùc aùnh xaï
f, g, g ◦ f coù ñieåm baát ñoäng. Ñaëc bieät, f ◦ f coù ñieåm baát ñoäng.
ii) Moät aùnh xaï trôn f : S2k → S2k thì hoaëc coù ñieåm baát ñoäng hoaëc bieán moät caëp
ñieåm x, y thaønh y, x.
Chöùng minh
i) Neáu deg(f) 6= −1 hoaëc deg(g) 6= −1 thì theo meäng ñeà 11, f hoaëc g coù ñieåm baát
ñoäng. Neáu deg(f) = −1 vaø deg(g) = −1, ta suy ra deg(g ◦ f) = deg(g)deg(f) 6= 1 vaø
g ◦ f coù ñieåm baát ñoäng. Ñaëc bieät, deg(f ◦ f) = [deg(f)]2 6= −1 neân f ◦ f coù ñieåm baát
ñoäng.
ii) Theo i), toàn tai x sao cho f(f(x)) = x. Ñaët y = f(x), ta coù ñieàu caàn chöùng minh.
Tröôøng vectô treân ña taïp
Ñònh nghóa 4. Cho M ⊂ Rn+1 laø ña taïp n-chieàu khoâng coù bieân. Tröôøng vectô tieáp xuùc
trôn cuûa M laø aùnh xaï F : M → Rk trôn sao cho F (x) ∈ TMx vôùi moïi x ∈M .
Löu yù 3. khi M laø Sn ⊂ Rn+1 thì F : M → Rk laø tröôøng vectô tieáp xuùc treân M khi vaø
chæ khi x.F (x) = 0 vôùi moïi x ∈ Sn
Ñònh lyù 5. Treân Sn coù F laø tröôøng vectô tieáp xuùc trôn sao cho F (x) 6= 0 vôùi moïi x ∈ Sn
neáu vaø chæ neáu n laø leû
Chöùng minh
1. Giaû söû n leû ( n = 2k + 1 ).
Ta xeùt F : S2k+1 → R2(k+1) ñöôïc xaùc ñònh bôûi:
F (x1, ..., x2(k+1)) = (−x2, x1,−x4, x3, ...,−x2(k+1), x2k+1)
Laø haøm trôn vaø x.F (x) = 0 vôùi moïi x ∈ Sn
2. Giaû söû treân Sn coù F laø tröôøng vectô tieáp xuùc trôn sao cho F (x) 6= 0 vaø x.F (x) = 0
vôùi moïi x ∈ Sn
Xeùt H : Sn × [0, pi] → Sn, ñöôïc xaùc ñònh bôûi:
H(x, t) = xcost +
F (x)
||F (x)||
sint
Laø haøm trôn vaø H ñöôïc ñònh nghóa toát vì
||H(x, t)||2 = (xcost+
F (x)
||F (x)||
sint).(xcost+
F (x)
||F (x)||
sint)
= x.xcos2t+
F (x)
||F (x)||
.
F (x)
||F (x)||
sin2t
= cos2t+ sin2t = 1
vôùi moïi (x, t) ∈ Sn × [0, pi]
Do ñoù, deg(H(., 0)) = deg(H(., pi)) hay deg(id) = deg(−id)
Suy ra, (−1)n+1 = 1 ñieàu naøy chöùng toû n laø leû
Taøi lieäu tham khaûo
[1] Huyønh Quang Vuõ, Lecture notes on Topology and Geometry, 2007.
[2] John W.Milnor, Topology from the Differentiable Viewpoint, 1997.
[3] Victor Guillemin/Alan Pollack, Differential Topology, 1974
33
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- www. 0309.pdf