Giáo trình Ngôn ngữ lập trình C

thể dùng lệnh #define. Ví dụ trong câu lênh scanf ở ví dụ trên, ta có thể viết như sau : #define p nhom1. ngaybatdaucongtac ..... scanf("%d",&p.nam); Ví dụ : Giả sử ta lập trình quản lý thông tin cán bộ. Giả sử mỗi dữ liệu của một cán bộ gồm : Ngày tháng năm sinh. Ngày tháng năm vào cơ quan. Bậc lương. Yêu cầu viết một chương trình để : Xây dựng cấu trúc cơ sở dữ liệu cho cán bộ. Vào số lệu của một cán bộ. Đưa số liệu đó ra máy in. Chương trình được viết như sau : #include "stdio.h" typedef struct { int ngay; char thang[10]; int nam; } date; typedef struct { date ngaysinh; date ngayvaocq; float luong; } canbo; main() { canbo p; printf("\n Sinh ngay : "); scanf("%d",&p.ngaysinh.ngay); printf("\n Thang : "); scanf("%d",&p.ngaysinh.thang); printf("\n Nam : "); scanf("%d",&p.ngaysinh.nam); printf("\n Vao co quan ngay : "); scanf("%d",&p.ngayvaocq.ngay); printf("\n Thang : "); scanf("%d",&p.ngayvaocq.thang); printf("\n Nam : "); scanf("%d",&p.ngayvaocq.nam); printf("\n Luong : "); scanf("%d",&p.luong); fprintf(stdprn,"\n Ngay sinh:%d%s%d",p.ngaysinh.ngay,p.ngaysinh.thang, p.ngaysinh.nam); fprintf(stdprn,"\n Ngay vao co quan:%d%s%d",p.ngayvaocq.ngay, p.ngayvaocq.thang,p.ngayvaocq.nam); fprintf(stdprn,"\n Luong : %8.2f",p.luong); } 8.4. Mảng cấu trúc : Như đã đề cập ở các chương trước, khi sử dụng một kiểu giá trị ( ví dụ như kiểu int ) ta có thể khai báo các biến và các mảng kiểu đó. Ví dụ như khai báo : int a,b,c[10]; cho ta hai biến nguyên là a,b và một mảng nguyên c có 10 phần tử. Hoàn toàn tương tự như vậy : ta có thể sử dụng một kiểu cấu trúc đã mô tả để khai báo các cấu trúc và mảng cấu trúc. Cách khai báo mảng cấu trúc : struct tên_kiểu_cấu_trúc_đã_định_nghĩa tên_mảng_cấu_trúc[số phần tử của mảng]; Ví dụ : Ví dụ 1 : Giả sử kiểu cấu trúc canbo đã được định nghĩa như mục trên. Khi đó dòng khai báo : struct canbo cb1,cb2,nhom1[10],nhom2[7]; sẽ cho : Hai biến cấu trúc cb1 và cb2. Hai mảng cấu trúc nhom1 co 10 phần tử và nhom2 có 7 phần tử và mỗi phần tử của hai nhóm này có kiểu canbo. Ví dụ 2 : Đoạn chương trình sau sẽ tính tổng lương cho các phần tử nhóm 1: double tongluong=0; for (i=0;i<10;++i) tongluong+=nhom1[i].luong; Chú ý : Không cho phép sử dụng phép toán lấy địa chỉ đối với các thành phần của mảng cấu trúc khác kiểu nguyên. Chẳng hạn không cho phép sử dụng câu lệnh sau : scanf("%f",&nhom1[5].luong); Trong trường hợp này ta dùng biến trung gian. 8.5. Khởi đầu một cấu trúc : Có thể khởi đầu cho một cấu trúc ngoài, cấu trúc tĩnh, mảng cấu trúc ngoài và mảng cấu trúc tĩnh 8.6. Phép gán cấu trúc : Có thể thực hiện phép gán trên các biến và phần tử mảng cấu trúc cùng kiểu như sau : Gán hai biến cấu trúc cho nhau Gán biến cấu trúc cho phần tử mảng cấu trúc Gán phần tử mảng cấu trúc cho biến cấu trúc Gán hai phần tử mảng cấu trúc cho nhau Mỗi một phép gán trên tương đương với một dãy phép gán các thành phần tương ứng. Ví dụ : Đoạn chương trình sau minh hoạ cách dùng phép gán cấu trúc để để sắp xếp n thí sinh theo thứ tự giảm của tổng điểm : struct thisinh { char ht[25]; float td; } tg,ts[100]; for (i=1;i<=n-1;++i) for (j=1;j<=n;++j) if (ts[i].td<ts[j].td) { tg=ts[i]; ts[i]=ts[j]; ts[j]=tg; } 8.7. Con trỏ cấu trúc và địa chỉ cấu trúc : 8.7.1. Con trỏ và địa chỉ : Ta xét ví dụ sau : struct ngay { int ngaythu; char thang[10]; int nam; }; struct nhancong { char ten[20]; char diachi[25]; double bacluong; struct ngay ngaysinh; }; Nếu khai báo : struct nhancong *p,*p1,*p2,nc1,nc2,ds[100]; ta có : p, p1, p2 là con trỏ cấu trúc nc1, nc2 là các biến cấu trúc ds là mảng cấu trúc Con trỏ cấu trúc dùng để lưu trữ địa chỉ của biến cấu trúc và mảng cấu trúc. Ví dụ : p1=&nc1; /* Gửi địa chỉ nc1 vào p1 */ p2=&ds[4]; /* Gửi địa chỉ ds[4] vào p2 */ p=ds; /* Gửi địa chỉ ds[0] vào p */ 8.7.2. Truy nhập qua con trỏ: Có thể truy nhập đến các thành phần thông qua con trỏ theo một trong hai cách sau : Cách một : Tên_con_trỏ->Tên_thành_phần Cách hai : (*Tên_con_trỏ).Tên_thành_phần Ví dụ : nc1.ngaysinh.nam p1-> ngaysinh.nam ds[4].ngaysinh.thang (*p2). ngaysinh.thang 8.7.3. Phép gán qua con trỏ: Giả sử ta gán : p1=&nc1; p2=&ds[4]; Khi đó có thể dùng : *p1 thay cho nc1 *p2 thay cho ds[4] Tức là viết: ds[5]=nc1; ds[4]=nc2; Tương đương với : ds[5]=*p1; *p2=nc2; 8.7.4. Phép cộng địa chỉ : Sau các phép gán : p=ds; p2=&ds[4]; thì p trỏ thới ds[[0]] và p2 trỏ tới ds[4]. Ta có thể dùng các phép cộng, trừ địa chỉ để làm cho p và p2 trỏ tới các thành phần bất kỳ nào khác. Ví dụ : Sau các lệnh : p=p+10; p2=p2-4; thì p trỏ tới ds[10] còn p2 trỏ tới ds[0] 8.7.5. Con trỏ và mảng : Giả sử con trỏ p trỏ tới đầu mảng ds, khi đó : Ta có thể truy nhập tới các thành phần cấu trúc bằng các cách sau : + ds[i].thành_phần ds[i].ngaysinh.nam + p[i].thành_phần p[i].ngaysinh.nam + (p+i)->thành_phần (p+i)->ngaysinh.nam Khi ta sử dụng cả cấu trúc thì các cách viết sau là tương đương : ds[i] p[i] *(p+i) 8.8. Cấu trúc tự trỏ và danh sách liên kết : Khi ta lập một chương trình quản lý mà bản thân số biến (cấu trúc) chưa được biết trước, nếu ta sử dụng mảng ( cấp phát bộ nhớ tĩnh ) thì ta phải sử dụng số các phần tử là tối đa. Như vậy sẽ có rất nhiều vùng nhớ được cấp phát mà không bao giờ dùng đến. Lúc đó ta có cách để cấp phát bộ nhớ động. Số vùng nhớ cấp ra đủ số biến cần dùng. Cấu trúc có ít nhất một thành phần là con trỏ kiểu cấu trúc đang định nghĩa gọi là cấu trúc tự trỏ. Ví dụ : Các cách để định nghĩa cấu trúc tự trỏ person: Cách 1 : typedef struct pp { char ht[20]; char qq[25]; int tuoi; struct pp *tiep; } person; Cách 2 : typedef struct pp person struct pp { char ht[20]; char qq[25]; int tuoi; person *tiep; }; Cách 3 : struct pp { char ht[20]; char qq[25]; int tuoi; struct pp *tiep; }; typedef pp person; Cấu trúc tự trỏ được dùng để xây dựng danh sách liên kết ( móc nối ), đó là một nhóm các cấu trúc có tính chất sau : ( Móc nối theo chiều thuận ). Biết địa chỉ cấu trúc đầu đang được lưu trữ trong một con trỏ nào đó. Trong mỗi cấu trúc ( trừ cấu trúc cuối ) chứa địa chỉ của cấu trúc tiếp sau của danh sách. Cấu trúc cuối chứa hằng NULL. Ví dụ : ......... Pdau NULL Với danh sách này, ta có thể lần lượt từ cấu trúc đầu đến cấu trúc cuối theo chiều từ trên xuống dưới. Nhóm cấu trúc móc nối theo chiều ngược có tính chất sau : Biết địa chỉ cấu trúc cuối. Trong mỗi cấu trúc ( trừ cấu trúc đầu ) đều chứ địa chỉ của cấu trúc trước. Cấu trúc đầu chứa hằng NULL. Với danh sách này, ta có thể lần lượt từ cấu trúc cuối lên cấu trúc đầu theo chiều từ dưới lên trên. Ngoài ra, ta có thể xây dựng các danh sách mà mỗi phần tử chứa hai địa chỉ của cấu trúc trước và cấu trúc sau. Với loại danh sách này, ta có thể truy nhập theo cả hai chiều trên. Khi làm việc với danh sách móc nối, ta thường phải tiến hành các công việc sau sau : ( Giả sử ta có con trỏ p, trỏ pdau chỉ cấu trúc đầu của danh sách, con trỏ tiep là thành phần con trỏ của cấu trúc ) Tạo danh sách mới : Cấp phát bộ nhớ cho một cấu trúc Nhập một biến cấu trúc vào vùng nhớ vừa cấp Gán địa chỉ của cấu trúc sau cho thành phần con trỏ của cấu trúc trước Duyệt qua tất cả các phần tử của danh sách : Đưa trỏ p về trỏ cùng cấu trúc với pdau bằng lệnh : p=pdau Để chuyển tiếp đến người tiếp theo ta dùng lệnh : p=p->tiep Dấu hiệu để biết đang xét cấu trúc cuối cùng của danh sách là : p->tiep==NULL Loại một cấu trúc ra khỏi danh sách : Lưu trữ địa chỉ của cấu trúc cần loại vào một con trỏ (Để giải phóng bộ nhớ của cấu trúc này) Sửa để cấu trúc trước đó có địa chỉ của cấu trúc cần loại Giải phóng bộ nhớ cấu trúc cần loại Bổ xung hoặc chèn một cấu trúc vào danh sách: Cấp phát bộ nhớ và nhập bổ xung Sửa thành phần con trỏ trong các cấu trúc có liên quan để đảm bảo mỗi cấu trúc chứa địa chỉ của cấu trúc tiếp theo Hàm cấp phát bộ nhớ : void *malloc(kichthuoc_t kichthuoc); Hàm lấy trong thư viện alloc.h hoặc stdlib.h. kichthuoc tính bằng số by te. Hàm sẽ đưa con trỏ về vị trí ô nhớ vừa được cấp hoặc về NULL nếu không đủ bộ nhớ cần thiết. Nếu kichthuoc == 0 thì nó trả về NULL. Ví dụ : #include "stdio.h" #include "string.h" #include "alloc.h" #include "process.h" int main() { char *str; /* Cấp phát bộ nhớ cho xâu ký tự */ if ((str = malloc(10)) == NULL) { printf("Not enough memory to allocate buffer\n"); exit(1); /* Kết thúc chương trình nếu thiếu bộ nhớ */ } /* copy "Hello" vào xâu */ strcpy(str, "Hello"); /* Hiển thị xâu */ printf("String is %s\n", str); /* Giải phóng bộ nhớ */ free(str); return 0; } Ví dụ : Tạo một danh sách liên kết. Các biến cấu trúc gồm các trường : Họ tên, Quê quán, tuổi, và một trường con trỏ là Tiếp. Móc nối theo chiều thuận (Vào trước ra trước FIFO first in first out ): #include "stdio.h" #include "alloc.h" #include "conio.h" #include "string.h" typedef struct pp { char ht[25]; char qq[20]; int tuoi; struct pp *tiep; } nhansu; main() { char tt; nhansu *pdau,*pcuoi,*p; char tam[10]; clrscr(); pdau=NULL; do { p=(nhansu*)malloc(sizeof(nhansu)); printf("\n Ho ten : "); gets(p->ht); printf(" Que quan : "); gets(p->qq); printf(" Tuoi: "); gets(tam); p->tuoi=atoi(tam); if (pdau==NULL) { pdau=p; pcuoi=p; p->tiep=NULL; } else { pcuoi->tiep=p; pcuoi=p; p->tiep=NULL; } printf("\nBam phim bat ky de tiep tuc, ESC de dung"); tt=getch(); } while(tt!=27) ; /* Đưa danh sách liên kết ra màn hình, trỏ pdau tro */ printf("\n Danh sach nhu sau :\n"); p=pdau; while (p!=NULL) { printf("\n Ho ten: %25s Que : %20s Tuoi : %d",(*p).ht,(*p).qq,(*p).tuoi); p=p->tiep; } getch(); } Móc nối theo chiều ngược (Vào sau ra trước LIFO last in first out ): #include "stdio.h" #include "alloc.h" #include "conio.h" #include "string.h" typedef struct pp { char ht[25]; char qq[20]; int tuoi; struct pp *tiep; } nhansu; main() { char tt; nhansu *pdau,*pcuoi,*p; char tam[10]; clrscr(); pdau=NULL; do { p=(nhansu*)malloc(sizeof(nhansu)); printf("\n Ho ten : "); gets(p->ht); printf(" Que quan : "); gets(p->qq); printf(" Tuoi: "); gets(tam); p->tuoi=atoi(tam); if (pdau==NULL) { pdau=p; pcuoi=p; p->tiep=NULL; } else { p->tiep=pcuoi; pcuoi=p; } printf("\nBam phim bat ky de tiep tuc, ESC de dung"); tt=getch(); } while(tt!=27) ; /* Đưa danh sách liên kết ra màn hình, trỏ pdau tro */ printf("\n Danh sach nhu sau :\n"); p=pcuoi; while (p!=NULL) { printf("\n Ho ten: %25s Que : %20s Tuoi : %d",(*p).ht,(*p).qq,(*p).tuoi); p=p->tiep; } getch(); } Chương 9 tập tin - file 9.1. Khái niệm về tệp tin : Tệp tin hay tệp dữ liệu là một tập hợp các dữ liệu có liên quan với nhau và có cùng một kiểu được nhóm lại với nhau thành một dãy. Chúng thường được chứa trong một thiết bị nhớ ngoài của mấy tính (đĩa mềm, đĩa cứng...) dưới một cái tên nào đó. Tên tiếng Anh của tệp là file, nó được dùng để chỉ ra một hộp đựng các phiếu hay thẻ ghi của thư viện. Một hình ảnh rõ nét giúp ta hình dung ra tệp là tủ phiếu của thư viện. Một hộp có nhiều phiếu giống nhau về hình thức và tổ chức, song lại khác nhau về nội dung. ở đây, tủ phiếu là tệp, các lá phiếu là các thành phần của tệp. Trong máy tính, một đĩa cứng hoặc một đĩa mềm đóng vai trò chiếc tủ (để chứa nhiều tệp). Tệp được chứa trong bộ nhớ ngoài, điều đó có nghĩa là tệp được lưu trữ để dùng nhiều lần và tồn tại ngay cả khi chương trình kết thúc hoặc mất điện. Chính vì lý do trên, chỉ những dữ liệu nào cần lưu trữ ( như hồ sơ chẳng hạn) thì ta nên dùng đến tệp. Tệp là một kiểu dữ liệu có cấu trúc. Định nghĩa tệp có phần nào giống mảng ở chỗ chúng đều là tập hợp của các phần tử dữ liệu cùng kiểu, song mảng thường có số phần tử cố định, số phần tử của tệp không được xác định trong định nghĩa. Trong C, các thao tác tệp được thực hiện nhờ các hàm thư viện. Các hàm này được chia làm hai nhóm : nhóm 1 và nhóm 2. Các hàm cấp 1 là các hàm nhập / xuất hệ thống, chúng thực hiện việc đọc ghi như DOS. Các hàm cấp 2 làm việc với tệp thông qua một biến con trỏ tệp. Do các hàm cấp 2 có nhiều kiểu truy xuất và dễ dùng hơn so với các hàm cấp 1 nên trong các chương trình viết trong C, các hàm cấp 2 hay được sử dụng hơn. Một tệp tin dù được xây dựng bằng cách nào đi nữa cũng chỉ đơn giản là một dãy các byte ghi trên đĩa (có giá trị từ 0 đến 255). Số byte của dãy chính là độ dài của tệp. Có hai kiểu nhập xuất dữ liệu lên tệp : Nhập xuất nhị phân và nhập xuất văn bản. Nhập xuất nhị phân : Dữ liệu ghi lên tệp theo các byte nhị phân như bộ nhớ, trong quá trình nhập xuất, dữ liệu không bị biến đổi. Khi đọc tệp, nếu gặp cuối tệp thì ta nhận được mã kết thúc tệp EOF ( được định nghĩa trong stdio.h bằng -1) và hàm feof cho giá trị khác 0. Nhập xuất văn bản: Kiểu nhập xuất văn bản chỉ khác kiểu nhị phân khi xử lý ký tự chuyển dòng ( mã 10) và ký tự mã 26. Đối với các ký tự khác, hai kiểu đều đọc ghi như nhau. Mã chuyển dòng : Khi ghi, một ký tự LF (mã 10) được chuyển thành 2 ký tự CR (mã 13) và LF Khi đọc, 2 ký tự liên tiếp CR và LF trên tệp chỉ cho ta một ký tự LF Mã kết thúc tệp : Trong khi đọc, nếu gặp ký tự có mã 26 hoặc cuối tệp thì ta nhận được mã kết thúc tệp EOF ( bằng -1) và hàm feof(fp) cho giá trị khác 0 ( bằng 1). 9.2. Khai báo sử dụng tệp - một số hàm thường dùng khi thao tác trên tệp : 9.2.1. Khai báo sử dụng tệp : Để khai báo sử dụng tệp, ta dùng lệnh sau : FILE biến_con_trỏ_tệp; Trong đó biến_con_trỏ_tệp có thể là biến đơn hay một danh sách các biến phân cách nhau bởi dấu phảy ( dấu , ). Ví dụ : FILE *vb, *np; /* Khai báo hai biến con trỏ tệp */ 9.2.2. Mở tệp - hàm fopen : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : FILE *fopen(const char *tên_tệp, const char *kiểu); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : Đối thứ nhất là tên tệp, đối thứ hai là kiểu truy nhập. Công dụng : Hàm dùng để mở tệp. Nếu thành công hàm cho con trỏ kiểu FILE ứng với tệp vừa mở. Các hàm cấp hai sẽ làm việc với tệp thông qua con trỏ này. Nếu có lỗi hàm sẽ trả về giá trị NULL. Bảng sau chỉ ra các giá trị của kiểu : Tên kiểu ý nghĩa "r" "rt" Mở một tệp để đọc theo kiểu văn bản. Tệp cần đọc phải đã tồn tại, nếu không sẽ có lỗi "w" "wt" Mở một tệp để ghi theo kiểu văn bản. Nếu tệp đã tồn tại thì nó sẽ bị xoá. "a" "at" Mở một tệp để ghi bổ xung theo kiểu văn bản. Nếu tệp chưa tồn tại thì tạo tệp mới. "rb" Mở một tệp để đọc theo kiểu nhị phân. Tệp cần đọc phải đã tồn tại, nếu không sẽ có lỗi. "wb" Mở một tệp mới để ghi theo kiểu nhị phân. Nếu tệp đã tồn tại thì nó sẽ bị xoá. "ab" Mở một tệp để ghi bổ xung theo kiểu nhị phân. Nếu tệp chưa tồn tại thì tạo tệp mới. "r+" "r+t" Mở một tệp để đọc/ghi theo kiểu văn bản. Tệp cần đọc phải đã tồn tại, nếu không sẽ có lỗi "w+" "w+t" Mở một tệp để đọc/ghi theo kiểu văn bản. Nếu tệp đã tồn tại thì nó sẽ bị xoá. "a+" "a+t" Mở một tệp để đọc/ghi bổ xung theo kiểu văn bản. Nếu tệp chưa tồn tại thì tạo tệp mới. "r+b" Mở một tệp để đọc/ghi theo kiểu nhị phân. Tệp cần đọc phải đã tồn tại, nếu không sẽ có lỗi. "w+b" Mở một tệp mới để đọc/ghi theo kiểu nhị phân. Nếu tệp đã tồn tại thì nó sẽ bị xoá. "a+b" Mở một tệp để đọc/ghi bổ xung theo kiểu nhị phân. Nếu tệp chưa tồn tại thì tạo tệp mới. Chú ý : Trong các kiểu đọc ghi, ta nên lầm sạch vùng đệm trước khi chuyển từ đọc sang ghi hoặc ngược lại. Ta sẽ đề cập đến các hàm với tính năng xoá sau này. Ví dụ : f=fopen("TEPNP","wb"); 9.2.3. Đóng tệp - hàm fclose : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fclose(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : fp là con trỏ ứng với tệp cần đóng. Công dụng : Hàm dùng để đóng tệp khi kết thúc các thao tác trên nó. Khi đóng tệp, máy thực hiện các công việc sau : Khi đang ghi dữ liệu thì máy sẽ đẩy dữ liệu còn trong vùng đệm lên đĩa Khi đang đọc dữ liệu thì máy sẽ xoá vùng đệm Giải phóng biến trỏ tệp. Nếu lệnh thành công, hàm sẽ cho giá trị 0, trái lại nó cho hàm EOF. Ví dụ : fclose(f); 9.2.4. Đóng tất cả các tệp đang mở- hàm fcloseall : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fcloseall(void); Nguyên hàm trong : stdio.h . Công dụng : Hàm dùng để đóng tất cả các tệp đang mở . Nếu lệnh thành công, hàm sẽ cho giá trị bằng số là số tệp được đóng, trái lại nó cho hàm EOF. Ví dụ : fcloseall(); 9.2.5. Làm sạch vùng đệm - hàm fflush : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fflush(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Công dụng : Dùng làm sạch vùng đệm của tệp fp. Nếu lệnh thành công, hàm sẽ cho giá trị 0, trái lại nó cho hàm EOF. Ví dụ : fflush(f); 9.2.6. Làm sạch vùng đệm của các tệp đang mở - hàm fflushall : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fflushall(void); Nguyên hàm trong : stdio.h . Công dụng : Dùng làm sạch vùng đệm của tất cả các tệp đang mở. Nếu lệnh thành công, hàm sẽ cho giá trị bằng số các tệp đang mở, trái lại nó cho hàm EOF. Ví dụ : fflushall(); 9.2.7. Kiểm tra lỗi file - hàm ferror : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int ferror(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó fp là con trỏ tệp. Công dụng : Hàm dùng để kiểm tra lỗi khi thao tác trên tệp fp. Hàm cho giá trị 0 nếu không có lỗi, trái lại hàm cho giá trị khác 0. 9.2.8. Kiểmtra cuối tệp - hàm feof : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int feof(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó fp là con trỏ tệp. Công dụng : Hàm dùng để kiểm tra cuối tệp. Hàm cho giá trị khác 0 nếu gặp cuối tệp khi đọc, trái lại hàm cho giá trị 0. 9.2.9. Truy nhập ngẫu nhiên - các hàm di chuyên con trỏ chỉ vị : 9.2.7.1. Chuyển con trỏ chỉ vị về đầu tệp - Hàm rewind : Cấu trúc ngữ pháp : void rewind(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó fp là con trỏ tệp. Công dụng : Chuyển con trỏ chỉ vị của tệp fp về đầu tệp. Khi đó việc nhập xuất trên tệp fp được thực hiện từ đầu. Ví dụ : rewind(f); 9.2.9.2. Chuyển con trỏ chỉ vị trí cần thiết - Hàm fseek : Cấu trúc ngữ pháp : int fseek(FILE *fp, long sb, int xp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó fp là con trỏ tệp. sb là số byte cần di chuyển. xp cho biết vị trí xuất phát mà việc dịch chuyển được bắt đầu từ đó. xp có thể nhận các giá trị sau : xp=SEEK_SET hay 0 : Xuất phát từ đầu tệp. xp=SEEK_CUR hay 1: Xuất phát từ vị trí hiện tại của con trỏ chỉ vị. xp=SEEK_END hay 2 : Xuất phát từ cuối tệp. Công dụng : Chuyển con trỏ chỉ vị của tệp fp về vị trí xác định bởi xp qua một số byte xác định bằng giá trị tuyệt đối của sb. Chiều di chuyển là về cuối tệp nếu sb dương, trái lại nó sẽ di chuyển về đầu tệp. Khi thành công, hàm trả về giá trị 0. Khi có lỗi hàm trả về giá trị khác không. Chú ý : Không nên dùng fseek trên tệp tin văn bản, do sự chuyển đổi ký tự sẽ làm cho việc định vị thiếu chính xác. Ví dụ : fseek(stream, SEEK_SET, 0); 9.2.9.3. Vị trí hiện tại của con trỏ chỉ vị - Hàm ftell : Cấu trúc ngữ pháp : int ftell(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó fp là con trỏ tệp. Công dụng : Hàm cho biết vị trí hiện tại của con trỏ chỉ vị (byte thứ mấy trên tệp fp) khi thành công. Số thứ tự tính từ 0. Trái lại hàm cho giá trị -1L. Ví dụ : Sau lệnh fseek(fp,0,SEEK_END); ftell(fp) cho giá trị 3. Sau lệnh fseek(fp,-1,SEEK_END); ftell(fp) cho giá trị 2. 9.2.10. Ghi các mẫu tin lên tệp - hàm fwrite : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fwrite(void *ptr, int size, int n, FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : ptr là con trỏ trỏ tới vùng nhớ chứa dữ liệu cần ghi. size là kích thước của mẫu tin theo byte n là số mẫu tin cần ghi fp là con trỏ tệp Công dụng : Hàm ghi n mẫu tin kích thước size byte từ vùng nhớ ptr lên tệp fp. Hàm sẽ trả về một giá trị bằng số mẫu tin thực sự ghi được. Ví dụ : #include "stdio.h" struct mystruct { int i; char ch; }; main() { FILE *stream; struct mystruct s; stream = fopen("TEST.TXT", "wb") /* Mở tệp TEST.TXT */ s.i = 0; s.ch = 'A'; fwrite(&s, sizeof(s), 1, stream); /* Viết cấu trúc vào tệp */ fclose(stream); /* Đóng tệp */ return 0; } 9.2.11. Đọc các mẫu tin từ tệp - hàm fread : Cấu trúc ngữ pháp của hàm : int fread(void *ptr, int size, int n, FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : ptr là con trỏ trỏ tới vùng nhớ chứa dữ liệu cần ghi. size là kích thước của mẫu tin theo byte n là số mẫu tin cần ghi fp là con trỏ tệp Công dụng : Hàm đọc n mẫu tin kích thước size byte từ tệp fp lên lên vùng nhớ ptr. Hàm sẽ trả về một giá trị bằng số mẫu tin thực sự đọc được. Ví dụ : #include "string.h" #include "stdio.h" main() { FILE *stream; char msg[] = "Kiểm tra"; char buf[20]; stream = fopen("DUMMY.FIL", "w+"); /* Viết vài dữ liệu lên tệp */ fwrite(msg, strlen(msg)+1, 1, stream); /* Tìm điểm đầu của file */ fseek(stream, SEEK_SET, 0); /* Đọc số liệu và hiển thị */ fread(buf, strlen(msg)+1, 1, stream); printf("%s\n", buf); fclose(stream); return 0; } 9.2.10. Nhập xuất ký tự : 9.2.10.1. Các hàm putc và fputc : Cấu trúc ngữ pháp : int putc(int ch, FILE *fp); int fputc(int ch, FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : ch là một giá trị nguyên fp là một con trỏ tệp. Công dụng : Hàm ghi lên tệp fp một ký tự có mẫ bằng m=ch % 256. ch được xem là một giá trị nguyên không dấu. Nếu thành công hàm cho mã ký tự được ghi, trái lại cho EOF Ví dụ : #include "stdio.h" main() { char msg[] = "Hello world\n"; int i = 0; while (msg[i]) putc(msg[i++], stdout); /* stdout thiết bị ra chuẩn - Màn hình*/ return 0; } 9.2.12.2. Các hàm getc và fgettc : Cấu trúc ngữ pháp : int gretc(FILE *fp); int fputc(FILE *fp); Nguyên hàm trong : stdio.h . Trong đó : fp là một con trỏ tệp. Công dụng : Hàm đọc một ký tự từ tệp fp. Nếu thành công hàm sẽ cho mã đọc được ( có giá trị từ 0 đến 255). Nếu gặp cuối tệp hay có lỗi hàm sẽ trả về EOF. Trong kiểu văn bản, hàm đọc một lượt cả hai mã 13, 10 và trả về giá trị 10. Khi gặp mã 26 hàm sẽ trả về EOF. Ví dụ : #include "string.h" #include "stdio.h" #include "conio.h" main() { FILE *stream; char string[] = "Kiem tra"; char ch; /* Mở tệp để cập nhật*/ stream = fopen("DUMMY.FIL", "w+"); /*Viết một xâu ký tự vào tệp */ fwrite(string, strlen(string), 1, stream); /* Tìm vị trí đầu của tệp */ fseek(stream, 0, SEEK_SET); do { /* Đọc một ký tự từ tệp */ ch = fgetc(stream); /* Hiển thị ký tự */ putch(ch); } while (ch != EOF); fclose(stream); return 0; } 9.2.13. Xoá tệp - hàm unlink: Cấu trúc ngữ pháp : int unlink(const char *tên_tệp) Nguyên hàm trong : dos.h, io.h, stdio.h . Trong đó tên_tệp là tên của tệp cần xoá. Công dụng : Dùng để xoá một tệp trên đĩa. Nếu thành công, hàm cho giá trị 0, trái lại hàm cho giá trị EOF. Ví dụ : #include #include int main(void) { FILE *fp = fopen("junk.jnk","w"); int status; fprintf(fp,"junk"); status = access("junk.jnk",0); if (status == 0) printf("Tệp tồn tại\n"); else printf("Tệp không tồn tại\n"); fclose(fp); unlink("junk.jnk"); status = access("junk.jnk",0); if (status == 0) printf("Tệp tồn tại\n"); else printf("Tệp không tồn tại\n"); return 0; } Chương 10 Đồ hoạ Chương này sẽ giới thiệu các hàm và thủ tục để khởi động hệ đồ hoạ, vẽ các đường và hình cơ bản như hình tròn, cung elip, hình quạt, đường gãy khúc, đa giác, đường thẳng, hình chữ nhật, hình hộp chữ nhật.... Các hàm và thủ tục đồ hoạ được khai báo trong file graphics.h. 10.1. Khởi động đồ hoạ : Mục đích của việc khởi động hệ thống đồ hoạ là xác định thiết bị đồ hoạ (màn hình) và mode đồ hoạ sẽ sử dụng trong chương trình. Để làm công việc này, ta có hàm sau : void initgraph(int *graphdriver,int graphmode,char *driverpath); Trong đó : driverpath là xâu ký tự chỉ đường dẫn đến thư mục chứa các tập tin điều khiển đồ hoạ. graphdriver cho biết màn hình đồ hoạ sử dụng trong chương trình. graphmode cho biết mode đồ hoạ sử dụng trong chương trình. Bảng dưới đây cho các giá trị khả dĩ của graphdriver và graphmode : graphdriver DETECT (0) graphmode Độ phân giải CGA (1) CGAC0 (0) CGAC1 (1) CGAC2 (2) CGAC3 (3) CGAHi (4) 320x200 320x200 320x200 320x200 640x200 MCGA (2) MCGA0 (0) MCGA1 (1) MCGA2 (2) MCGA3 (3) MCGAMed (4) MCGAHi (5) 320x200 320x200 320x200 320x200 640x200 640x480 EGA (3) EGAL0 (0) EGAHi (1) 640x200 640x350 EGA64 (4) EGA64LO (0) EGA64Hi (1) 640x200 640x350 EGAMONO (5) EGAMONOHi (0) 640x350 VGA (9) VGALO (0) VGAMED (1) VGAHI (2) 640x200 640x350 640x480 HERCMONO (7) HERCMONOHI 720x348 ATT400 (8) ATT400C0 (0) ATT400C1 (1) ATT400C2 (2) ATT400C3 (3) ATT400MED (4) ATT400HI (5) 320x200 320x200 320x200 320x200 640x400 640x400 PC3270 (10) PC3270HI (0) 720x350 IBM8514 (6) PC3270LO (0) PC3270HI (1) 640x480 256 mầu 1024x768 256 mầu Chú ý : Bảng trên cho ta các hằng và giá trị của chúng mà các biến graphdtriver và graphmode có thể nhận. Chẳng hạn hằng DETECT có giá trị 0, hằng VGA có giá trị 9, hằng VGALO có giá trị 0 vv... Khi lập trình ta có thể thay thế vào vị trí tương ứng của chúng trong hàm tên hằng hoặc giá trị của hằng đó. Ví dụ : Giả sử máy tính có màn hình VGA, các tập tin đồ hoạ chứa trong thư mục C:\TC \BGI, khi đó ta khởi động hệ thống đồ hoạ như sau : #include "graphics.h" main() { int mh=VGA,mode=VGAHI; /*Hoặc mh=9,mode=2*/ initgraph(&mh,&mode,"C:\\TC\\BGI"); /* Vì kí tự \ trong C là kí tự đặc biệt nên ta phải gấp đôi nó */ } Bảng trên còn cho thấy độ phân giải còn phụ thuộc cả vào màn hình và mode. Ví dụ như trong màn hình EGA nếu dùng EGALo thì độ phân giải là 640x200 ( Hàm getmaxx() cho giá trị cực đại của số điểm theo chiều ngang của màn hình. Với màn hình EGA trên : 639, Hàm getmaxy() cho giá trị cực đại của số điểm theo chiều dọc của màn hình. Với màn hình EGA trên : 199 ). Nếu không biết chính xác kiểu màn hình đang sử dụng thì ta gán cho biến graphdriver bằng DETECT hay giá trị 0. Khi đó, kết quả của initgraph sẽ là : Kiểu màn hình đang sử dụng được phát hiện, giá trị của nó được gán cho biến graphdriver. Mode đồ hoạ ở độ phân giải cao nhất ứng với màn hành đang sử dụng cũng được phát hiện và trị số của nó được gán cho biến graphmode. Như vậy dùng hằng số DETECT chẳng những có thể khởi động được hệ thống đồ hoạ với màn hình hiện có theo mode có độ phân giải cao nhất mà còn giúp ta xác định kiểu màn hình đang sử dụng. Ví dụ : Chương trình dưới đây xác định kiểu màn hình đang sử dụng : #include "graphics.h" #include "stdio.h" main() { int mh=0, mode; initgraph(&mh,&mode,"C:\\TC\\BGI"); printf("\n Gia tri so cua man hinh la : %d",mh); printf("\n Gia tri so mode do hoa la : %d",mode); closegraph(); } Nếu chuỗi dùng để xác định driverpath là chuỗi rỗng thì chương trình dịch sẽ tìm kiếm các file điều khiển đồ hoạ trên thư mục chủ ( Thư mục hiện thời ). 10.2. Các hàm đồ hoạ : 10.2.1. Mẫu và màu : Đặt màu nền : Để đặt màu cho nền ta dùng thủ tục sau : void setbkcolor(int màu); Đặt màu đường vẽ : Để đặt màu vẽ đường ta dùng thủ tục sau : void setcolor(int màu); Đặt mẫu (kiểu) tô và màu tô : Để đặt mẫu (kiểu) tô và màu tô ta dùng thủ tục sau : void setfillstyle(int mẫu, int màu); Trong cả ba trường hợp màu xác định mã của màu. Các giá trị khả dĩ của màu cho bởi bảng dưới đây : Bảng các giá trị khả dĩ của màu Tên hằng Giá trị số Màu hiển thị BLACK 0 Đen BLUE 1 Xanh da trời GREEN 2 Xanh lá cây CYAN 3 Xanh lơ RED 4 Đỏ MAGENTA 5 Tím BROWN 6 Nâu LIGHTGRAY 7 Xám nhạt DARKGRAY 8 Xám đậm LIGHTBLUE 9 Xanh xa trời nhạt LIGHTGREEN 10 Xanh lá cây nhạt LIGHTCYAN 11 Xanh lơ nhạt LIGHTRED 12 Đỏ nhạt LIGHTMAGENTA 13 Tím nhạt YELLOW 14 Vàng WHITE 16 Trắng Các giá trị khả dĩ của mẫu cho bởi bảng dưới đây : Bảng các giá trị khả dĩ của mẫu Tên hằng Giá trị số Kiểu mẫu tô EMPTY_FILL 0 Tô bằng mầu nền SOLID_FILL 1 Tô bằng đường liền nét LINE_FILL 2 Tô bằng đường -------- LTSLASH_FILL 3 Tô bằng /// SLASH_FILL 4 Tô bằng /// in đậm BKSLASH_FILL 5 Tô bằng \\\ in đậm LTBKSLASH_FILL 6 Tô bằng \\\ HATCH_FILL 7 Tô bằng đường gạch bóng nhạt XHATCH_FILL 8 Tô bằng đường gạch bóng chữ thập INTERLEAVE_FILL 9 Tô bằng đường đứt quãng WIDE_DOT_FILL 10 Tô bằng dấu chấm thưa CLOSE_DOT_FILL 11 Tô bằng dấu chấm mau Chọn giải màu : Để thay đổi giải màu đã được định nghĩa trong bảng trên, ta sử dụng hàm : void setpalete(int số_thứ_tự_màu, int màu ); Ví dụ : Câu lệnh : setpalete(0,lightcyan); biến màu đầu tiên trong bảng màu thành màu xanh lơ nhạt. Các màu khác không bị ảnh hưởng. Lấy giải màu hiện thời : + Hàm getcolor trả về mầu đã xác định bằng thủ tục setcolor ngay trước nó. + Hàm getbkcolor trả về mầu đã xác định bằng hàm setbkcolor ngay trước nó. 10.2.2. Vẽ và tô màu : Có thể chia các đường và hình thành bốn nhóm chính : Cung tròn và hình tròn. Đường gấp khúc và đa giác. Đường thẳng. Hình chữ nhật. 10.2.2.1. Cung tròn và đường tròn : Nhóm này bao gồm : Cung tròn, đường tròn, cung elip và hình quạt. Cung tròn : Để vẽ một cung tròn ta dùng hàm : void arc(int x, int y, int gd, int gc, int r); Trong đó : (x,y) là toạ độ tâm cung tròn. gd là góc đầu cung tròn(0 đến 360 độ). gc là góc cuối cung tròn (gd đến 360 độ). r là bán kính cung tròn . Ví dụ : Vẽ một cung tròn có tâm tại (100,50), góc đầu là 0, góc cuối là 180, bán kính 30. arc(100,50,0,180,30); Đường tròn : Để vẽ đường tròn ta dùng hàm : void circle(int x, int y, int r); Trong đó : (x,y) là toạ độ tâm cung tròn. r là bán kính đường tròn. Ví dụ : Vẽ một đường tròn có tâm tại (100,50) và bán kính 30. circle(100,50,30); Cung elip Để vẽ một cung elip ta dùng hàm : void ellipse(int x, int y, int gd, int gc, int xr, int yr); Trong đó : (x,y) là toạ độ tâm cung elip. gd là góc đầu cung tròn(0 đến 360 độ). gc là góc cuối cung tròn (gd đến 360 độ). xr là bán trục nằm ngang. yr là bán trục thẳng đứng. Ví dụ : Vẽ một cung elip có tâm tại (100,50), góc đầu là 0, góc cuối là 180, bán trục ngang 30, bán trục đứng là 20. ellipse(100,50,0,180,30,20); Hình quạt : Để vẽ và tô màu một hình quạt ta dùng hàm : void pieslice(int x, int y, int gd, int gc, int r); Trong đó : (x,y) là toạ độ tâm hình quạt. gd là góc đầu hình quạt (0 đến 360 độ). gc là góc cuối hình quạt (gd đến 360 độ). r là bán kính hình quạt . Ví dụ : Chương trình dưới đây sẽ vẽ một cung tròn ở góc phần tư thứ nhất, một cung elip ở góc phần tư thứ ba, một đường tròn và một hình quạt quét từ 90 đến 360 độ. # include "graphics.h" #include "stdio.h" #include "conio.h" main() { int md=0,mode; initgraph(&md,&mode,"C:\\TC\\BGI"); setbkcolor(BLUE); setcolor(YELLOW); setfillstyle(SOLID_FILL,RED);; arc(160,50,0,90,45); circle(160,150,45); pieslice(480,150,90,360,45); getch(); closegraph(); } 10.2.3. Vẽ đường gấp khúc và đa giác : Vẽ đường gấp khúc : Muốn vẽ đường gấp khúc đi qua n điểm : (x1,y1), (x2,y2), ...., (xn,yn) thì trước hết ta phải gán các toạ độ (xi,yi) cho một mảng a kiểu int nào đó theo nguyên tắc sau : Toạ độ x1 gán cho a[0] Toạ độ y1 gán cho a[1] Toạ độ x2 gán cho a[2] Toạ độ y2 gán cho a[3] .... Toạ độ xn gán cho a[2n-2] Toạ độ yn gán cho a[2n-1] Sau đó gọi hàm : drawpoly(n,a); Nếu điểm cuối cùng (xn,yn) trùng với điểm đầu (x1,y1) thì ta nhận được một đường gấp khúc khép kín. Tô màu đa giác : Giả sử ta có a là mảng đã đề cập đến trong mục trên, khi đó ta gọi hàm : fillpoly(n,a); sẽ vẽ và tô màu một đa giác có đỉnh là các điểm (x1,y1), (x2,y2), ...., (xn,yn) Ví dụ : Vẽ một đường gấp khúc và hai đường tam giác. #include "graphics.h" #include "stdio.h" #include "conio.h" int poly1[]={5,200,190,5,100,300}; int poly2[]={205,200,390,5,300,300}; int poly3[]={405,200,590,5,500,300,405,200}; main() { int md=0,mode; initgraph(&md,&mode,"C:\\TC\\BGI"); setbkcolor(CYAN); setcolor(YELLOW); setfillstyle(SOLID_FILL,MAGENTA); drawpoly(3,poly1); fillpoly(3,poly2); fillpoly(4,poly3); getch(); closegraph(); } Vẽ đường thẳng : Để vẽ đường thẳng nối hai điểm bất kỳ có toạ độ (x1,y1) và (x2,y2) ta sử dụng hàm sau : void line(int x1, int y1, int x2, int y2); Con chạy đồ hoạ giữ nguyên vị trí. Để vẽ đường thẳng nối từ điểm con chạy đồ hoạ đến một điểm bất có toạ độ (x,y) ta sử dụng hàm sau : void lineto(int x, int y); Con chạy sẽ chuyển đến vị trí (x,y). Để vẽ một đường thẳng từ ví trí con chạy hiện tại ( giả sử là điểm x,y ) đến điểm có toạ độ (x+dx,y+dy) ta sử dụng hàm sau : void linerel(int dx, int dy); Con chạy sẽ chuyển đến vị trí (x+dx,y+dy). Di chuyển con chạy đồ hoạ : Để di chuyển con chạy đến vị trí (x,y), ta sử dụng hàm sau : void moveto(int x, int y); Chọn kiểu đường : Hàm void setlinestyle(int kiểu_đường, int mẫu, int độ_dày); tác động đến nét vẽ của các thủ tục vẽ đường line, lineto,linerel , circle, rectangle (hàm vẽ hình chữ nhật, ta sẽ học trong phần vẽ miền ở dưới). Hàm này sẽ cho phép ta xác định ba yếu tố khi vẽ đường thẳng, đó là : Kiểu đường, bề dày và mẫu tự tạo. Dạng đường do tham số kiểu_đường xác định. Bảng dưới đây cho các giá trị khả dĩ của kiểu_đường : Tên hằng Giá trị số Kiểu đường SOLID_LINE 0 Nét liền DOTTED_LINE 1 Nét chấm CENTER_LINE 2 Nét chấm gạch DASHED_LINE 3 Nét gạch USERBIT_LINE 4 Mẫu tự tạo Bề dày của đường vẽ do tham số độ_dày xác định,. bảng dưới đây cho các giá trị khả dĩ của độ_dày : Tên hằng Giá trị số Bề dày NORM_WIDTH 1 Bề dày bình thường THICK_WIDTH 3 Bề dày gấp ba Mẫu tự tạo : Nếu tham số thứ nhất là USERBIT_LINE thì ta có thể tạo ra mẫu đường thẳng bằng tham số mẫu. Ví dụ ta xét đoạn chương trình : int pattern = 0x1010; setlinestile(USERBIT_LINE,pattern,NORM_WIDTH); line(0,0,100,200); Giá trị của pattern trong hệ 16 là 1010, trong hệ 2 là : 0001 0000 0001 0000 Bit 1 sẽ cho điểm sáng, bit 0 sẽ làm tắt điểm ảnh. Ví dụ : Chương trình vẽ một đường gấp khúc bằng các đoạn thẳng. Đường gấp khúc đi qua các đỉnh sau : (20,20),(620,20),(620,180),(20,180) và (320,100) #include "graphics.h" #include "stdio.h" #include "conio.h" main() { int mh=0, mode; initgraph(&mh,&mode,"C:\\TC\\BGI"); setbkcolor(BLUE); setcolor(YELLOW); setlinestyle(SOLID-LINE,0,THICK_WIDTH); moveto(320,100); /* con chạy ở vị trí ( 320,100 ) */ line(20,20,620,20); /* con chạy vẫn ở vị trí ( 320,100 ) */ linerel(-300,80); lineto(620,180); lineto(620,20); getch(); closegraph(); } 10.2.4. Vẽ điểm, miền : Vẽ điểm : Hàm : void putpixel(int x, int y, int color); sẽ tô điểm (x,y) theo mầu xác định bởi color. Hàm : unsigned getpixel(int x, int y); sẽ trả về số hiệu mầu của điểm ảnh ở vị trí (x,y). Chú ý : Nếu điểm này chưa được tô màu bởi các hàm vẽ hoặc hàm putpixel (mà chỉ mới được tạo màu nền bởi setbkcolor) thì hàm cho giá trị 0. Tô miền : Để tô màu cho một miền nào đó trên màn hình, ta dùng hàm sau : void floodfill(int x, int y, int border); ở đây : (x,y) là toạ độ của một điểm nào đó gọi là điểm gieo. Tham số border chứa mã của màu. Sự hoạt động của hàm floodfill phụ thuộc vào giá trị của x,y,border và trạng thái màn hình. + Khi trên màn hình có một đường cong khép kín hoặc đường gấp khúc khép kín mà mã màu của nó bằng giá trị của border thì : - Nếu điểm gieo (x,y) nằm trong miền này thì miền giới hạn phía trong đường sẽ được tô màu. - Nếu điểm gieo (x,y) nằm ngoài miền này thì miền phía ngoài đường sẽ được tô màu. + Trong trường hợp khi trên màn hình không có đường cong nào như trên thì cả màn hình sẽ được tô màu. Ví dụ : Vẽ một đường tròn màu đỏ trên màn hình màu xanh. Toạ độ (x,y) của điểm gieo được nạp từ bàn phím. Tuỳ thuộc giá trị cụ thể của x,y chương trình sẽ tô màu vàng cho hình tròn hoặc phần màn hình bên ngoài hình tròn. #include "graphics.h" #include "stdio.h" main() { int mh=mode=0, x, y; printf("\nVao toa do x,y:"); scanf("%d%d",&x,&y); initgraph(&mh,&mode,""); if (graphresult != grOk) exit(1); setbkcolor(BLUE); setcolor(RED); setfillstyle(11,YELLOW); circle(320,100,50); moveto(1,150); floodfill(x,y,RED); closegraph(); } 10.2.5. Hình chữ nhật : Hàm : void rectangle(int x1, int y1, int x2, int y2); sẽ vẽ một hình chữ nhật có các cạnh song song với các cạnh của màn hình. Toạ độ đỉnh trái trên của hình chữ nhật là (x1,y1) và toạ độ đỉnh phải dưới của hành chữ nhật là (x2,y2). Hàm : void bar(int x1, int y1, int x2, int y2); sẽ vẽ và tô màu một hình chữ nhật. Toạ độ đỉnh trái trên của hình chữ nhật là (x1,y1) và toạ độ đỉnh phải dưới của hành chữ nhật là (x2,y2). Hàm : void bar3d(int x1, int y1, int x2, int y2, int depth, int top); sẽ vẽ một khối hộp chữ nhật, mặt ngoài của nó là hình chữ nhật xác định bởi các toạ độ (x1,y1), (x2,y2). Hình chữ nhật này được tô màu thông qua hàm setfillstyle . Tham số depth xác định số điểm ảnh trên bề sâu của khối 3 chiều. Tham số top có thể nhận các giá trị 1 hay 0 và khối 3 chiều tương ứng sẽ có nắp hoặc không. top=1 top=0 Ví dụ : Chương trình dưới đây tạo nên một hình chữ nhật, một khối hình chữ nhật và một hình hộp có nắp : #include "graphics.h" main() { int mh=mode=0; initgraph(&mh,&mode,""); if (graphresult != grOk) exit(1); setbkcolor(GREEN); setcolor(RED); setfillstyle(CLOSE_DOT_FILL,YELLOW); rectangle(5,5,300,160); bar(3,175,300,340); bar3d(320,100,500,340,100,1); closegraph(); } 10.2.6. Cửa sổ (Viewport) : Thiết lập viewport : Viewport là một vùng chữ nhật trên màn hình đồ hoạ. Để thiết lập viewport ta dùng hàm : void setviewport(int x1, int y1, int x2, int y2, int clip); trong đó (x1,y1) là toạ độ góc trên bên trái, (x2,y2) là toạ độ góc dưới bên phải. Bốn giá trị này vì thế phải thoả mãn : 0 Ê x1 Ê x2 0 Ê y1 Ê y2 Tham số clip có thể nhận một trong hai giá trị : clip=1 không cho phép vẽ ra ngoài viewport. clip=0 cho phép vẽ ra ngoài viewport. Ví dụ : setviewport(100,50,200,150,1); Lập nên một vùng viewport hình chữ nhật có toạ độ góc trái cao là (100,50) và toạ độ góc phải thấp là (200,150) (là toạ độ trước khi đặt viewport). Chú ý : Sau khi lập viewport, ta có hệ toạ độ mới mà góc trên bên trái sẽ có toạ độ (0,0). Nhận diện viewport hiện hành : Để nhận viewport hiện thời ta dùng hàm : void getviewsetting(struct viewporttype *vp); ở đây kiểu viewporttype đã được định nghĩa như sau : struct viewporttype { int left,top,right,bottom; int clip; }; Xóa viewport : Sử dụng hàm : void clearviewport(void); Xoá màn hình, đưa con chạy về tạo độ (0,0) của màn hình : Sử dụng hàm : void cleardevice(void); Toạ độ âm dương : Nhờ sử dụng viewport có thể viết các chương trình đồ hoạ theo toạ độ âm dương. Muốn vậy ta thiết lập viewport và cho clip bằng 0 để có thể vẽ ra ngoài giới hạn của viewport. Sau đây là đoạn chương trình thực hiện công việc trên : int xc,yc; xc=getmaxx()/2; yc=getmaxy()/2; setviewport(xc,yc,getmaxx(),getmaxy(),0); Như thế, màn hình sẽ được chia làm bốn phần với toạ độ âm dương như sau : Phần tư trái trên : x âm, y âm. x : từ -getmaxx()/2 đến 0. y : từ -getmaxy()/2 đến 0. Phần tư trái dưới : x âm, y dương. x : từ -getmaxx()/2 đến 0. y : từ 0 đến getmaxy()/2. Phần tư phải trên : x dương, y âm. x : từ 0 đến getmaxx()/2. y : từ -getmaxy()/2 đến 0. Phần tư phải dưới : x dương, y dương. x : từ 0 đến getmaxx()/2. y : từ 0 đến getmaxy()/2. Ví dụ : Chương trình vẽ đồ thị hàm sin x trong hệ trục toạ độ âm dương. Hoành độ x lấy các giá trị từ -4p đến 4p. Trong chương trình có sử dụng hai hàm mới là settextjustify và outtextxy ta sẽ đề cập ngay trong phần sau. #include "graphics.h" #include "conio.h" #include "math.h" #define TYLEX 20 #define TYLEY 60 main() { int mh=mode=DETECT; int x,y,i; initgraph(mh,mode,""); if (graphresult!=grOK ) exit(1); setviewport(getmaxx()/2,getmaxy()/2,getmaxx(),getmaxy(),0); setbkcolor(BLUE); setcolor(YELLOW); line(-getmaxx()/2,0,getmaxx()/2,0); line(0,-getmaxy()/2,0,getmaxy()/2,0); settextjustify(1,1); setcolor(WHITE); outtextxy(0,0,"(0,0)"); for (i=-400;i<=400;++i) { x=floor(2*M_PI*i*TYLEX/200); y=floor(sin(2*M_PI*i/200)*TYLEY); putpixel(x,y,WHITE); } getch(); closegraph(); } 10.3. Xử lý văn bản trên màn hình đồ hoạ : Hiển thị văn bản trên màn hình đồ hoạ : Hàm : void outtext(char *s); cho hiện chuỗi ký tự ( do con trỏ s trỏ tới ) tại vị trí con trỏ đồ hoạ hiện thời. Hàm : void outtextxy(int x, int y,char *s); cho hiện chuỗi ký tự ( do con trỏ s trỏ tới ) tại vị trí (x,y). Ví dụ : Hai cách viết dưới đây : outtextxy(50,50," Say HELLO"); và moveto(50,50); outtext(" Say HELLO"); cho cùng kết quả. Sử dụng các Fonts chữ : Các Fonts chữ nằm trong các tập tin *.CHR trên đĩa. Các Fonts này cho các kích thước và kiểu chữ khác nhau, chúng sẽ được hiển thị lên màn hình bằng các hàm outtext và outtextxy. Để chọn và nạp Fonts ta dùng hàm : void settextstyle(int font, int direction, int charsize); Tham số font để chọn kiểu chữ và nhận một trong các hằng sau : DEFAULT_FONT=0 TRIPLEX_FONT=1 SMALL_FONT=2 SANS_SERIF_FONT=3 GOTHIC_FONT=4 Tham số derection để chọn hướng chữ và nhận một trong các hằng sau : HORIZ_DIR=0 văn bản hiển thị theo hướng nằm ngang từ trái qua phải. VERT_DIR=1 văn bản hiển thị theo hướng thẳng đứng từ dưới lên trên. Tham số charsize là hệ số phóng to của ký tự và có giá trị trong khoảng từ 1 đến 10. Khi charsize=1, font hiển thị trong hình chữ nhật 8*8 pixel. Khi charsize=2 font hiển thị trong hình chữ nhật 16*16 pixel. ............ Khi charsize=10, font hiển thị trong hình chữ nhật 80*80 pixel. Các giá trị do settextstyle lập ra sẽ giữ nguyên tới khi gọi một settextstyle mới. Ví dụ : Các dòng lệnh : settextstyle(3,VERT_DIR,2); outtextxy(30,30,"GODS TRUST YOU"); sẽ hiển thị tại vị trí (30,30) dòng chữ GODS TRUST YOU theo chiều từ dưới lên trên, font chữ chọn là SANS_SERIF_FONT và cỡ chữ là 2. Đạt vị trí hiển thị của các xâu ký tự cho bởi outtext và outtextxy : Hàm settextjustify cho phép chỉ định ra nơi hiển thị văn bản của outtext theo quan hệ với vị trí hiện tại của con chạy và của outtextxy theo quan hệ với toạ độ (x,y); Hàm này có dạng sau : void settextjustify(int horiz, int vert); Tham số horiz có thể là một trong các hằng số sau : LEFT_TEXT=0 ( Văn bản xuất hiện bên phải con chạy). CENTER_TEXT ( Chỉnh tâm văn bản theo vị trí con chạy). RIGHT_TEXT (Văn bản xuất hiện bên trái con chạy). Tham số vert có thể là một trong các hằng số sau : BOTTOM_TEXT=0 ( Văn bản xuất hiện phía trên con chạy). CENTER_TEXT=1 ( Chỉnh tâm văn bản theo vị trí con chạy). TOP_TEXT=2 ( Văn bản xuất hiện phía dưới con chạy). Ví dụ : settextjustify(1,1); outtextxy(100,100,"ABC"); sẽ cho dòng chữ ABC trong đó điểm (100,100) sẽ nằm dưới chữ B. Bề rộng và chiều cao văn bản : Chiều cao : Hàm : textheight(char *s); cho chiều cao ( tính bằng pixel ) của chuỗi do con trỏ s trỏ tới. Ví dụ 1 : Với font bit map và hệ số phóng đại là 1 thì textheight("A") ch giá trị là 8. Ví dụ 2 : #include "stdio.h" #include "graphics.h" main() { int mh=mode=DETECT, y,size; initgraph(mh,mode,"C:\\TC\\BGI"); y=10; settextjustify(0,0); for (size=1;size<5;++size) { settextstyle(0,0,size); outtextxy(0,y,"SACRIFICE"); y+=textheight("SACRIFICE")+10; } getch(); closegraph(); } Bề rộng : Hàm : textwidth(char *s); cho bề rộng chuỗi ( tính theo pixel ) mà con trỏ s trỏ tới dựa trên chiều dài chuỗi, kích thước font chữ, hệ số phóng đại. Mục lục Giới thiệu Chương 1 Các khái niệm cơ bản 1.1. Tập ký tự dùng trong ngôn ngữ C 1.2. Từ khoá 1.3. Tên 1.4. Kiểu dữ liệu 1.4.1. Kiểu ký tự (char) 1.4.2. Kiểu nguyên 1.4.3. Kiểu dấu phảy động 1.5. Định nghĩa kiểu bằng TYPEDEF 1.5.1. Công dụng 1.5.2. Cách viết 1.6. Hằng 1.6.1. Tên hằng 1.6.2. Các loại hằng 1.6.2.1. Hằng int 1.6.2.2. Hằng long 1.6.2.3. Hằng int hệ 8 1.6.2.4. Hằng int hệ 16 1.6.2.5. Hằng ký tự 1.6.2.5. Hằng xâu ký tự 1.7. Biến 1.8. Mảng Chương 2 Các lệnh vào ra 2.1. Thâm nhập vào thư viện chuẩn 2.2. Các hàm vào ra chuẩn - getchar() và putchar() 2.2.1. Hàm getchar() 2.2.2. Hàm putchar() 2.2.3. Hàm getch() 2.2.4. Hàm putch() 2.3. Đưa kết quả lên màn hình - hàm printf 2.4. Vào số liệu từ bàn phím - hàm scanf 2.5. Đưa kết quả ra máy in Chương 3 Biểu thức 3.1. Biểu thức 3.2. Lệnh gán và biểu thức 3.3. Các phép toán số học 3.4. Các phép toán quan hệ và logic 3.5. Phép toán tăng giảm 3.6. Thứ tự ưu tiên các phép toán 3.7. Chuyển đổi kiểu giá trị Chương 4 Cấu trúc cơ bản của chương trình 4.1. Lời chú thích 4.2. Lệnh và khối lệnh 4.2.1. Lệnh 4.2.2. Khối lệnh 4.3. Cấu trúc cơ bản của chương trình 4.4. Một số qui tắc cần nhớ khi viết chương trình Chương 5 Cấu trúc điều khiển 5.1. Cấu trúc có điều kiện 5.1.1. Lệnh if-else 5.1.2. Lệnh else-if 5.2. Lệnh nhảy không điều kiện - toán tử goto 5.3. Cấu trúc rẽ nhánh - toán tử switch 5.4. Cấu trúc lặp 5.4.1. Cấu trúc lặp với toán tử while và for 5.4.1.1. Cấu trúc lặp với toán tử while 5.4.1.2. Cấu trúc lặp với toán tử for : 5.4.2. Chu trình do-while 5.5. Câu lệnh break 5.6. Câu lệnh continue Chương 6 Hàm 6.1. Cơ sở 6.2. Hàm không cho các giá trị 6.3. Hàm đệ qui 6.3.3. Mở đầu 6.3.2. Các bài toán có thể dùng đệ qui 6.3.3. Cách xây dựng hàm đệ qui 6.3.4. Các ví dụ về dùng hàm đệ qui 6.4. Bộ tiền sử lý C Chương 7 Con trỏ 7.1. Con trỏ và địa chỉ 7.2. Con trỏ và mảng một chiều 7.2.1.Phép toán lấy địa chỉ 7.2.2. Tên mảng là một hằng địa chỉ 7.2.3. Con trỏ trỏ tới các phần tử của mảng một chiều 7.2.4. Mảng, con trỏ và xâu ký tự 7.3. Con trỏ và mảng nhiều chiều 7.3.1.Phép lấy địa chỉ 7.3.2. Phép cộng địa chỉ trong mảng hai chiều 7.3.3. Con trỏ và mảng hai chiều 7.4. Kiểu con trỏ kiểu địa chỉ, các phép toán trên con trỏ 7.4.1. Kiểu con trỏ và kiểu địa chỉ 7.4.2. Các phép toán trên con trỏ 7.4.3. Con trỏ kiểu void 7.5. Mảng con trỏ 7.6. Con trỏ tới hàm 7.6.1. Cách khai báo con trỏ hàm và mảng con trỏ hàm 7.6.2. Tác dụng của con trỏ hàm 7.6.3. Đối của con trỏ hàm Chương 8 Cấu trúc 8.1. Kiểu cấu trúc 8.2. Khai báo theo một kiểu cấu trúc đã định nghĩa 8.3. Truy nhập đến các thành phần cấu trúc 8.4. Mảng cấu trúc 8.5. Khởi đầu một cấu trúc 8.6. Phép gán cấu trúc 8.7. Con trỏ cấu trúc và địa chỉ cấu trúc 8.7.1. Con trỏ và địa chỉ 8.7.2. Truy nhập qua con trỏ 8.7.3. Phép gán qua con trỏ 8.7.4. Phép cộng địa chỉ 8.7.5. Con trỏ và mảng 8.8. Cấu trúc tự trỏ và danh sách liên kết Chương 9 Tập tin - file 9.1. Khái niệm về tệp tin 9.2. Khai báo sử dụng tệp - một số hàm thường dùng khi thao tác trên tệp 9.2.1. Khai báo sử dụng tệp 9.2.2. Mở tệp - hàm fopen 9.2.3. Đóng tệp - hàm fclose 9.2.4. Đóng tất cả các tệp đang mở- hàm fcloseall 9.2.5. Làm sạch vùng đệm - hàm fflush 9.2.6. Làm sạch vùng đệm của các tệp đang mở - hàm fflushall 9.2.7. Kiểm tra lỗi file - hàm ferror 9.2.8. Kiểmtra cuối tệp - hàm feof 9.2.9. Truy nhập ngẫu nhiên - các hàm di chuyên con trỏ chỉ vị 9.2.9.1. Chuyển con trỏ chỉ vị về đầu tệp - Hàm rewind 9.2.9.2. Chuyển con trỏ chỉ vị trí cần thiết - Hàm fseek 9.2.9.3. Vị trí hiện tại cuẩ con trỏ chỉ vị - Hàm ftell 9.2.10. Ghi các mẫu tin lên tệp - hàm fwrite 9.2.11. Đọc các mẫu tin từ tệp - hàm fread 9.2.12. Nhập xuất ký tự 9.2.12.1. Các hàm putc và fputc 9.2.12.2. Các hàm getc và fgettc 9.2.13. Xoá tệp - hàm unlink Chương 10 Đồ hoạ 10.1. Khởi động đồ hoạ 10.2. Các hàm đồ hoạ 10.2.1. Mẫu và màu 10.2.2. Vẽ và tô màu 10.2.3. Vẽ đường gấp khúc và đa giác 10.2.4. Vẽ điểm, miền 10.2.5. Hình chữ nhật 10.2.6. Cửa sổ (Viewport) 10.3. Sử lý văn bản trên màn hình đồ hoạ Bài tập. Phần thứ nhất : Nhóm các bài tập về tính toán,hàm và chu trình . Bài tập 1 : Viết chương trình hiển thị tháp Pascal : tài liệu tham khảo 1. Các tài liệu tiếng Việt : 1.1. Ngô Trung Việt - Ngôn ngữ lập trình C và C++ - Bài giảng- Bài tập - Lời giải mẫu NXB giao thông vận tải 1995 1.2. Viện tin học - Ngôn ngữ lập trình C Hà nội 1990 1.3. Lê Văn Doanh - 101 thuật toán và chương trình bằng ngôn ngữ C 2. Các tài liệu tiếng Anh : 2.1. B. Kernighan and D. Ritchie - The C programming language Prentice Hall 1989 2.2. Programmer's guide Borland C++ Version 4.0 Borland International, Inc 1993 2.3. Bile - Nabaiyoti - TURBO C++ The Waite Group's UNIX 1991 BàI tập Ngôn ngữ lập trình C Phần 1 : Nhóm các bàI tập về tính toán, hàm và chu trình . BàI tập 1 : Viết chương trình hiển thị tháp PASCAL : 1 121 12321 1234321 123454321 12345654321 1234567654321 123456787654321 12345678987654321 Viết chương trình hiển thị tháp đảo ngược. BàI tập 2 : Viết chương trình nhập ba số thực. Kiểm tra xem ba số đó có thể là chiều dài của ba cạnh của một tam giác được không? Nếu được thì tính chu vi và diện tích tam giác đó. BàI tập 3 : Viết chương trình tính hàm số : f(x) = K0 x K1+ ----------------------------------------- x K2 + ------------------------ x K3 + ---------------------- x K4 + --------------------- x Kn-1 + ------------- Kn Bài tập 4 : Viết chương trình tính tích hai ma trận C mxn = A mxn * B nxk . Bài tập 5 : Viết chương trình nhập vào một dãy số sau đó tách dãy này thành hai dãy chỉ chứa các số dương và chỉ chứa các số âm. Tính tổng số phần tử của mỗi dãy sau đó sắp xếp để hai dãy có giá trị giảm dần. Bài tập 6 : Viết chương trình nhập vào một ma trận A nxm. Tìm giá trị cực đại và cực tiểu của các phần tử của mảng . Bài tập 7 : Trăm trâu,trăm cỏ Trâu đứng ăn năm Trâu nằm ăn ba Lụ khụ trâu già Ba con một bó. Tính số trâu mỗi loại . Bài tập 8 : Vừa gà vừa chó Bó lại cho tròn Đúng ba sáu con Một trăm chân chẵn . Tính số gà, số chó . Bài tập 9 :