Giáo trình phân tích thiết kế hệ thống thông tin

HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 4.1.2 Các bước thiết kế hướng đối tượng Dựa trên các kết quả của pha phân tích, pha thiết kế hướng đối tượng được chia thành các bước như sau: • Xây dựng các biểu đồ tương tác: biểu đồ tuần tự và biểu đồ cộng tác. • Xây dựng biểu đồ lớp chi tiết: thực hiện hoàn chỉnh sơ đồ lớp, xác định và biểu diễn đầy đủ các phương thức cho từng lớp, xác định mối quan hệ giữa các lớp. • Thiết kế chi tiết: xây dựng các biểu đồ động cho các phương thức phức tạp trong các lớp và xây dựng bảng thiết kế chi tiết cũng như kế hoạch cài đặt và tích hợp. • Xây dựng biểu đồ thành phần và biểu đồ triển khai hệ thống • Phát sinh mã, chuẩn bị cho cài đặt hệ thống Các bước này sẽ được trình bày trong các phần sau của tài liệu này. 4.2 CÁC BIỂU ĐỒ TƯƠNG TÁC Như đã trình bày trong phần 3.4, các biểu đồ tương tác biểu diễn các tương tác giữa các tác nhân bên ngoài và các đối tượng bên trong hệ thống cũng như tương tác giữa các đối tượng ngay bên trong hệ thống đó. Biểu đồ tương tác có hai dạng: - Biểu đồ tuần tự (sequence diagram) nhấn mạnh thứ tự thực hiện của các tương tác - Biểu đồ cộng tác (collaboration diagram) nhận mạnh đến mối quan hệ và sự phối hợp giữa các đối tượng trong tương tác đó. Tùy vào yêu cầu của hệ thống cụ thể, người phát triển hệ thống có thể lựa chọn một trong hai biểu đồ hoặc sử dụng cả hai biểu đồ. Trong phần này, tài liệu sẽ tập trung trình bày các phần tử mô hình UML sử dụng trong các biểu đồ tương tác và cách thức xây dựng các biểu đồ tương tác đó. 4.2.1 Xây dựng biểu đồ tuần tự Thông thường, các biểu đồ tuần tự được gắn với các use case. Các message trong biểu đồ tuần tự sẽ biểu diễn lại thứ tự các sự kiện trong kịch bản của use case đó (cả chuẩn và ngoại lệ). 81 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Hình 4.1 biểu diễn một ví dụ về biểu đồ tuần tự đơn giản mô tả chức năng thêm sách được xây dựng nên từ kịch bản đã trình bày trong chương trước. Trong chức năng thêm sách, các đối tượng tham gia gồm: Thủ thư, Form Thêm sách, đối tượng điều khiển Thêm sách và đối tượng Sách. Thứ tự thực hiện message trong biểu đồ là theo chiều từ trên xuống dưới. Nhìn vào một biểu đồ tuần tự như vậy ta có thể thấy được ngay thứ tự thực hiện các hành động của một đối tượng trong một chức năng đang xem xét. Biểu đồ tuần tự này mô tả lại kịch bản của use case Thêm sách nhưng dựa trên các đối tượng của các lớp đã xác định trong pha phân tích. Với mỗi chức năng, thông thường sẽ có thêm một lớp giao diện (lớp Form) và một lớp điểu khiển cho chức năng đó. : Thu thu : FormThemSach : DK_ThemSach : Sach Yeu cau Them sach Yeu cau nhap thong tin Nhap thong tin sach moi Tao doi tuong sach moi Kiem tra thong tin sach Nhap sach vao CSDL Nhap thanh cong Nhap thanh cong Thong bao nhap thanh cong Hình 4.1: Biểu đồ tuần tự cho use case Thêm sách Một số chú ý khi vẽ biểu đồ tuần tự: • Sự kiện được biểu diễn kèm theo các message nằm ngang. 82 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG • Đối tượng luôn gắn với các đường đời (life line) dọc theo biểu đồ. Điểm kết thúc của đường đời này đánh dấu thời điểm huỷ đối tượng hoặc khi tương tác đã kết thúc. • Trục thời gian được quy định từ trên xuống dưới. Các message ở trên sẽ xảy ra trước các message ở phía dưới. • Trong biểu đồ tuần tự có thể xuất hiện các message từ một đối tượng đến chính bản thân nó. Tiếp theo, chúng ta xem xét một số vấn đề phức tạp hơn khi xây dựng biểu đồ tuần tự như biểu diễn các message lặp, sử dụng các message tạo - huỷ và phân nhánh các đối tượng. Biểu diễn các message lặp Trong biểu đồ tuần tự, có một số trường hợp ta cần biểu diễn các message được gửi theo vòng lặp (nhiều lần liên tiếp) giữa hai đối tượng. Khi đó, ta bổ sung thêm cấu trúc: * [i=1..n] vào trước message; với i là biến điều khiển lặp, n là số lần lặp. Xem xét ví dụ trong Hình 4.2. Hình 4.2: Biểu diễn message lặp Sử dụng các message tạo và huỷ Thông thường, các message trong biểu đồ tuần tự được gửi và nhận từ các đối tượng đã tồn tại. Tuy nhiên, trong trường hợp các đối tượng tham gia trong quá trình tương tác thuộc về các lớp có quan hệ phụ thuộc thì ta phải sử dụng các message tạo và huỷ. Các message tạo và huỷ được biểu diễn trong ví dụ Hình 4.3. 83 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Object1 > Object2 > Hình 4.3: Sử dụng message tạo và huỷ Biểu diễn phân nhánh các đối tượng Trong trường hợp ứng với các giá trị khác nhau của tham số, đối tượng hoạt động khác nhau thì chúng ta dùng cách biểu diễn phân nhánh đối tượng. Xem ví dụ Hình 4.4. Object1 Object2 [j=0] message 1 Hình 4.4: Phân nhánh các đối tượng [j=1] message 2 84 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 4.2.3 Xây dựng biểu đồ cộng tác Biểu đồ cộng tác cũng có các messgage với nội dung tương tự như trong biểu đồ tuần tự. Tuy nhiên, các đối tượng được đặt một cách tự do trong không gian của biểu đồ và không có đường đời cho mỗi đối tượng. Các message được đánh số thể hiện thứ tự thời gian. Một số chú ý khi xây dựng biểu đồ cộng tác: - Giữa hai đối tượng có thể có nhiều message. Các message này sẽ cùng được biểu diễn trong không gian giữa hai đối tượng, kèm theo số thứ tự của nó. - Trong biểu đồ cộng tác cũng có thể có các message từ một đối tượng đến bản thân nó. Message này sẽ biểu diễn bởi một đường vô hướng xuất phát và kết thúc trên đối tượng đó. Hình 4.5 mô tả một biểu đồ tương tác theo kiểu cộng tác (collaboration diagram). Nội dung biểu đồ này hoàn toàn tương tự như trong biểu đồ tuần tự trong Hình 4.1. Nếu như biểu đồ tuần tự nhấn mạnh đến thứ tự các message thì biểu đồ cộng tác lại nhấn mạnh đến quan hệ giữa các đối tượng. Do đó, trong biểu đồ cộng tác không có các đường đời. Các đối tượng sẽ được bố trí tự do trong biểu đồ theo hình dung của người thiết kế. : Thu thu : FormThemSach : DK_ThemSach : Sach 5: Kiem tra thong tin sach 1: Yeu cau them sach 2: Yeu cau nhap thong tin 3: Nhap thong tin sach moi 9: Thong bao nhap thanh cong 4: Tao doi tuong sach moi 8: Nhap thanh cong 6: Nhap sach vao CSDL 7: Nhap thanh cong Hình 4.5: Biểu đồ cộng tác cho use case Thêm sách Từ Hình 4.5, ta thấy các thành phần cơ bản của một biểu đồ cộng tác là: 85 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG - Các đối tượng (object): trong biểu đồ cộng tác, các đối tượng vẫn được biểu diễn với dạng hoàn toàn tương tự như trong biểu đồ tuần tự nhưng không có đường đời ở phía dưới. - Các message có đánh số thứ tự: giữa các đối tượng có tương tác trong biểu đồ cộng tác là các đường liên kết vô hướng. Các message sẽ được biểu diễn phía trên đường liên kết đó và mỗi message sẽ được đánh số thứ tự tương ứng với thứ tự xuất hiện về mặt thời gian của message đó. 4.2.4 Biểu diễn các biểu đồ tương tác trong Rational Rose Các biểu đồ tương tác có thể được xây dựng từ các use case tương ứng. Trong trường hợp đó, người sử dụng có thể nhấn chuột phải vào use case tương ứng và lựa chọn New rồi đến tên loại biểu đồ cần xây dựng. Xây dựng biểu đồ tuần tự Bước 1: Chọn use case cần xây dựng biểu đồ tuần tự. Click chuột phải, chọn New – Sequence Diagram. Hình 4.6 là lựa chọn xây dựng biểu đồ tuần tự, Hình 4.7 là lựa chọn xây dựng biểu đồ cộng tác. Hình 4.6: Lựa chọn xây dựng biểu đồ tuần tự cho mỗi use case Bước 2: Thêm các đối tượng vào biểu đồ tuần tự. Chọn ký hiệu đối tượng trong hộp công cụ và kéo vào cửa số biểu đồ. 86 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Bước 3: Thêm các message. Bước 4: Đặc tả các message bao gồm đặt tên hoặc mô tả dưới dạng hàm. Một biểu đồ tuần tự có dạng như trong Hình 4.7. Hộp công cụ trong các biểu đồ tuần tự và cộng tác là các đối tượng và các dạng mũi tên biểu diễn các dạng message khác nhau. Hình 4.7: Biểu diễn một biểu đồ tuần tự Xây dựng biểu đồ cộng tác Bước 1: Lựa chọn use case cần xây dựng biểu đồ cộng tác. Xem hình 4.8. Bước 2: Biểu diễn các đối tượng trong không gian biểu đồ. Bước 3: Biểu diễn các message trong biểu đồ cộng tác. Mỗi message kèm theo số thứ tự của message đó. 87 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Hình 4.8: Lựa chọn xây dựng biểu đồ cộng tác cho mỗi use case 4.3 BIỂU ĐỒ LỚP CHI TIẾT 4.3.1 Xác định các phương thức cho mỗi lớp Bước đầu tiên trong xây dựng biểu đồ lớp chi tiết là xác định phương thức cho các lớp. Dựa trên các biểu đồ tương tác vừa xây dựng, quá trình xác định các phương thức được thực hiện theo các nguyên tắc sau: - Xem xét các message trong các biểu đồ tương tác để xác định hành động tương ứng với message đó thuộc trách nhiệm của lớp nào. - Các phương thức nào cần thiết để chuyển đổi các trạng thái trong biểu đồ trạng thái của một lớp. - Xác định xem với mỗi lớp, lớp đó cần các hàm tạo và hàm hủy hay không. Sau khi đã xác định đầy đủ các phương thức, công việc tiếp theo là phải xác định chi tiết giá trị trả về và các tham số liên quan với mỗi phương thức. 4.3.2 Xác định mối quan hệ giữa các lớp Trong bước này, người phát triển hệ thống phải xác định đầy đủ mối quan hệ giữa các lớp và các vấn đề liên quan đến các mối quan hệ đó. Những công việc cụ thể phải thực hiện trong bước này là: - Xác định cụ thể dạng của quan hệ giữa các lớp 88 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG - Xác định số lượng trong mỗi mối quan hệ Xác định cụ thể dạng của quan hệ giữa các lớp Như đã trình bày trong chương 2, có bốn dạng quan hệ cơ bản trong sơ đồ lớp là: quan hệ kế thừa, quan hệ kiểu kết hợp, quan hệ gộp và quan hệ phụ thuộc. Trong bước này, người phát triển phải tìm ra các quan hệ giữa các lớp và xác định cụ thể quan hệ đó thuộc dạng nào. Nếu như các danh từ giúp chúng ta tìm ra lớp thì các động từ trong các kịch bản sẽ giúp chúng ta tìm ra các quan hệ. Các quan hệ sẽ được phân loại dựa trên nguyên tắc sau: - Hai lớp có mối quan hệ kiểu kết hợp với nhau nếu các động từ trong tương tác giữa các lớp biểu hiện một sự thay thế, đại diện, sự bao hàm, sự giao tiếp, sự sở hữu hay yêu cầu thỏa mãn điều kiện nào đó. - Quan hệ gộp thường được biểu diễn qua các động từ như: được tạo thành từ, bao gồm… - Hai lớp có quan hệ kế thừa nếu một lớp này là khái quát hoá (trừu tượng hoá) của lớp kia. - Hai lớp có quan hệ phụ thuộc nếu hoạt động của lớp này quyết định lớp kia. Trong hệ thống quản lý thư viện, mối quan hệ giữa các lớp BanDoc và ThuThu với lớp Nguoi là mối quan hệ kế thừa. Quan hệ giữa các lớp BanDoc và Sach với lớp TheMuon là quan hệ kết hợp vì ta có thể biểu diễn các mối quan hệ này thông qua các câu như: để mượn sách, bạn đọc cần dùng thẻ mượn, mỗi thẻ mượn có thể mượn được một hay nhiều cuốn sách. Xác định số lượng (multiplicities) trong mỗi mối quan hệ Mỗi mối quan hệ trong sơ đồ lớp có thể có số lượng tương ứng ở đầu mỗi lớp. Số lượng này xác định số thể hiện có thể có của lớp đó trong mối quan hệ với lớp kia. Các kiểu biểu diễn số lượng được cho trong Bảng 4.2. Số lượng Ý nghĩa 0..1 Không có hoặc có 1 thể hiện. Tương tự n . . m sẽ thể hiện có từ n đến m thể hiện. 0..* hoặc * Không giới hạn số thể hiện của lớp (gồm cả giá trị 0). 89 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 1 Có chính xác 1 thể hiện 1..n Có ít nhất một thể hiện Bảng 4.2: Các kiểu biểu diễn số lượng trong biểu đồ lớp Xem xét sơ đồ lớp phân tích đã trình bày trong chương 3, trong quan hệ giữa lớp BanDoc và lớp TheMuon, mỗi bạn đọc có thể có một hoặc nhiều thẻ mượn hoặc cũng có thể không có thẻ mượn nào. Tuy nhiên, một thẻ mượn phải tương ứng với một bạn đọc nào đó. Như vậy, số lượng trong quan hệ này sẽ là: 1 ở phía BanDoc và 1..n ở phía TheMuon. 4.3.4 Hoàn chỉnh biểu đồ lớp chi tiết Đây là bước cuối cùng của sơ đồ lớp. Trong bước này, người thiết kế phải thực hiện các công việc sau: Bổ sung các lớp còn thiếu. Trong pha phân tích, chúng ta đã xác định được các lớp thực thể. Ở pha thiết kế, chúng ta cần tiếp tục xác định các lớp còn thiếu để hoàn chỉnh sơ đồ lớp. Các lớp còn thiếu này thường thuộc một trong các dạng sau: - Các lớp biên: là các lớp liên quan đến giao diện hệ thống, thực hiện nhận thông tin từ người dùng và gửi đến các đối tượng bên trong hệ thống. Gọi là các lớp biên vì các lớp này phân tách phần bên trong và bên ngoài hệ thống. Thông thường, mỗi form nhận thông tin sẽ trở thành một lớp nhưng cũng có trường hợp nhiều form tương tự nhau sẽ được mô tả trong một lớp. - Các lớp trung gian: giữa hai lớp có quan hệ m…n (nhiều thể hiện của lớp này tương ứng với nhiều thể hiện của lớp kia), người ta thường sinh ra thêm một lớp trung gian để chuyển quan hệ đó thành 2 quan hệ dạng 1..n. Các lớp này cũng có thể đại diện cho một thực thể xác định trong hệ thống nhưng cũng có thể không đại diện cho một thực thể xác định nào. Trong trường hợp không đại diện cho thực thể xác định nào, lớp trung gian sinh ra chỉ có tác dụng hỗ trợ cho quá trình lập trình và sẽ được đặt tên theo một quy định chung nào đó mà nhóm phát triển đưa ra. - Các lớp trừu tượng: trong một số trường hợp, một số lớp có thể có các thuộc tính chung hoặc phương thức chung. Khi đó, để tiện cho cài đặt, 90 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG người thiết kế có thể bổ sung thêm các lớp trừu tượng, tức là các lớp không có đối tượng. Các lớp trừu tượng không đại diện cho một thực thể tham gia trong hoạt động của hệ thống. Do vậy, các lớp này có thể có dạng đặc biệt: hoặc chỉ có thuộc tính mà không có phương thức, hoặc ngược lại, chỉ có phương thức mà không có thuộc tính. - Các lớp điều khiển: Là các lớp chỉ làm nhiệm vụ điều khiển hoạt động của hệ thống ứng với một chức năng nhất định. Thông thường, mỗi use case phức tạp đều phải có một lớp điều khiển tương ứng. Lớp điều khiển nhận thông tin từ các lớp biên (lớp giao diện), gửi yêu cầu đến các lớp thực thể để thực thi chức năng mà nó đảm nhiệm rồi lại trả về kết quả cho các lớp biên. Hiệu chỉnh mô tả thuộc tính và phương thức theo đúng chuẩn của ngôn ngữ sẽ sử dụng trong pha cài đặt hệ thống. Kiểm thử tính đúng đắn của biểu đồ lớp. Người thiết kế có thể sử dụng một số công cụ để kiểm tra tính đúng đắn của biểu đồ lớp, hoặc tiến hành thử sinh khung mã theo ngôn ngữ đã chọn để kiểm tra và xác định lỗi trong biểu đồ lớp. Tuy nhiên, những cách này chỉ giúp tìm ra các lỗi cú pháp. Muốn tìm được các lỗi về ngữ nghĩa, người thiết kế phải xem xét lại tất cả các tài liệu của biểu đồ use case, kịch bản, biểu đồ trạng thái, biểu đồ tương tác và biểu đồ động. Hình 4.10 mô tả một biểu đồ lớp chi tiết cho hệ thống quản lý thư viện. Trong biểu đồ này chưa xét đến các lớp giao diện (lớp biên) và chưa thể hiện các đặc tả đầy đủ của các phương thức và thuộc tính. So với sơ đồ lớp phân tích, sơ đồ lớp thiết kế cũng bổ sung thêm nhiều thuộc tính mới để chi tiết hoá các đối tượng. 91 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Thuthu maThuthu : String password : String vaitro : String getVaitro() setVaitro() xacthucThuthu() thaydoiPassword() Bandoc maBandoc : string lop : string khoa : string xacthucBandoc() themBandoc() capnhatBandoc() xoaBandoc() getMaBandoc() thaydoiPassword() Sach maSach : string tenSach : string tacGia : string nhaXB : string phienban : string danhmuc : string namXB : int soTrang : int mota : memotext soluong : int ngayTao : Date ngayCapnhat : Date getTensach() getMaSach() timkiem() themSach() capnhatSach() xoaSach() getSachtheomuc() getSachtheongay() The muon maThemuon : string maBandoc : String ngayMuon : Date ngayTra_dukien : Date dsMasach ngaytra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String getThemuon() getBandoc() capnhatThemuon() xoaThemuon() getSachmuontheothang() getSachmuontheoten() getSachmuontheongay() themThemuon() muonSach() traSach() 1..n 1 1...1 Nguoi ten : String diachi : String ngaysinh : Date getTen() setTen() getDiachi() setDiachi() getNgaysinh() setNgaysinh() Hình 4.9: Biểu đồ lớp chi tiết cho bài toán Quản lý thư viện Sau khi có sơ đồ lớp như trên, người thiết kế cần tiếp tục mở rộng sơ đồ lớp, bổ sung các lớp biên và các lớp trung gian cho phù hợp với ngôn ngữ và môi trường lập trình. 4.3 THIẾT KẾ CHI TIẾT Sau khi hoàn thành biểu đồ lớp, bước thiết kế chi tiết là bước rất gần gũi với lập trình cài đặt hệ thống. Nhiệm vụ của thiết kế chi tiết là: • Xây dựng biểu đồ hoạt động để mô tả chi tiết các phương thức phức tạp trong biểu đồ lớp. Biểu đồ động này sẽ là cơ sở để người lập trình cài đặt chính xác phương thức. • Xây dựng các bảng thiết kế chi tiết. Công việc này thường gắn liền với quá trình lập kế hoạch và phân công công việc trong quá trình cài đặt hệ thống. 92 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Bảng thiết kế chi tiết của các lớp ngoài việc biểu diễn các thông tin về tên lớp, các thuộc tính và các phương thức, các tham số, kiểu và giá trị trả về, … còn cần chỉ rõ người chịu trách nhiệm cài đặt lớp (hay modul) đó và các thông tin về thời gian yêu cầu. Hai nhiệm vụ này sẽ được trình bày chi tiết trong hai phần tiếp theo của tài liệu. 4.3.1 Xây dựng biểu đồ hoạt động cho các phương thức Biểu đồ hoạt động có thể được sử dụng cho nhiều mục đích khác nhau như: • Để xác định các hành động phải thực hiện trong phạm vi một phương thức. Đây là vai trò thường gặp nhất và quan trọng nhất của biểu đồ hoạt động. • Để xác định công việc cụ thể của một đối tượng. • Để chỉ ra một nhóm hành động liên quan được thực hiện như thế nào và chúng sẽ ảnh hưởng đến những đối tượng nằm xung quanh. Có thể xem biểu đồ hoạt động là một loại sơ đồ khối như mô tả thuật toán quen thuộc. Điểm khác biệt là các sơ đồ khối bình thường chỉ được áp dụng đối với các quá trình tuần tự, còn biểu đồ hoạt động có thể xử lý cả các quá trình song song. Các phần tử mô hình UML cho biểu đồ hoạt động bao gồm: • Hoạt động (Activity): là một quy trình được định nghĩa rõ ràng, có thể được thực hiện bởi một hàm hoặc một nhóm đối tượng. Hoạt động được thể hiện bằng hình chữ nhật bo tròn cạnh. • Thanh đồng bộ hóa (Synchronisation bar): chúng cho phép ta mở ra hoặc là đóng lại các nhánh chạy song song nội bộ trong tiến trình. Hình 4.10: Thanh đồng bộ hoá trong biểu đồ động • Điều kiện (Guard Condition): các biểu thức logic có giá trị hoặc đúng hoặc sai. Điều kiện được thể hiện trong ngoặc vuông, ví dụ: [Customer existing]. • Các luồng (swimlane): Mỗi biểu đồ động có thể biểu diễn sự phối hợp hoạt động trong nhiều lớp khác nhau. Khi đó mỗi lớp được phân tách bởi một 93 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG luồng riêng biệt. Các luồng này được biểu diễn đơn giản là các ô khác nhau trong biểu đồ. Hình 4.11 mô tả một biểu đồ hoạt động cho phương thức mượn sách trong lớp TheMuon. Trong biểu đồ này, có thể thấy có hai thanh đồng bộ hóa tương ứng với trạng thái chờ trong biểu đồ trạng thái. Ở đây, thanh đồng bộ thứ nhất sẽ chờ kết quả kiểm tra các thông tin người dùng nhập vào, thanh thứ hai sẽ chờ các kết quả kiểm tra liên quan đến điều kiện để có thể mượn sách. Nhan thong tin Sach muon Kiem tra Ban doc Kiem tra thong tin Sach Gui yeu cau Muon Kiem tra so luon sach Ban doc da muon Kiem tra so luong Sach con lai Xac nhan cho muon In Phieu muon Yeu cau nhap lai Xac nhan dung Yeu cau nhap lai Xac nhan dung Xac nhan quyen muon sach Het quyen muon sach Xac nhan du sach Khong co hoac khong du sach Hình 4.11: Biểu đồ hoạt động cho phương thức Mượn sách lớp Thẻ mượn Vấn đề quan trọng còn lại trong việc xây dựng biểu đồ hoạt động là xác định phương thức nào cần xây dựng trong biểu đồ hoạt động? Người thiết kế chỉ cần xây dựng biểu đồ hoạt động cho những phương thức phức tạp hoặc có vai trò 94 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG quyết định tới hoạt động của hệ thống. Việc đánh giá một phương thức có phức tạp hay không dựa theo các tiêu chí sau: - Phương thức đó có cần xây dựng theo một thuật toán phức tạp hay không? - Phương thức đó có tham chiếu tới nhiều phương thức của các lớp khác trong quá trình hoạt động hay không và ngược lại kết quả của phương thức đó có ảnh hưởng đến nhiều lớp khác hay không. - Kết quả của phương thức đó có quyết định một chức năng (use case) cụ thể nào của hệ thống hay không. 4.3.2 Xây dựng bảng thiết kế chi tiết Bảng thiết kế chi tiết được thiết kế riêng cho từng lớp. Mỗi nhóm phát triển có thể có một bảng thiết kế với cấu trúc riêng. Dưới đây là một mẫu bảng thiết kế tham khảo. Tên lớp Người thiết kế Người cài đặt Thời gian Tên thuộc tính Mô tả Kiểu Phạm vi Thuoc_tinh_1 Thuoc_tinh_2 Tên phương thức Mô tả Giá trị trả về Phạm vi Phuong_thuc_1 Phuong_thuc_2 Đoạn khung mã cho lớp Bảng 4.3: Mẫu bảng thiết kế chi tiết lớp 95 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 4.4 BIỂU ĐỒ THÀNH PHẦN VÀ BIỂU ĐỒ TRIỂN KHAI Sau khi đã hoàn thành biểu đồ lớp chi tiết và thiết kế chi tiết dựa trên biểu đồ hoạt động, người thiết kế phải xác định rõ mô hình triển khai hệ thống và tiến hành sinh khung mã để chuyển sang pha cài đặt. Nội dung bước này gồm các hoạt động sau: • Xây dựng biểu đồ thành phần • Xây dựng biểu đồ triển khai • Sinh mã cho hệ thống 4.4.1 Xây dựng biểu đồ thành phần Mô hình thành phần được sử dụng để biểu diễn các thành phần phần mềm cấu thành nên hệ thống. Một hệ phần mềm có thể được xây dựng từ đầu bằng cách sử dụng mô hình lớp như đã trình bày trong các phần trước của tài liệu, hoặc cũng có thể được tạo nên từ các thành phần sẵn có. Mỗi thành phần có thể coi như một phần mềm nhỏ hơn, cung cấp một khối dạng hộp đen trong quá trình xây dựng phần mềm lớn. Nói cách khác, các thành phần là các gói được xây dựng cho quá trình triển khai hệ thống. Các thành phần có thể là các gói ở mức cao như JavaBean, các gói thư viện liên kết động dll, hoặc các phần mềm nhỏ được tạo ra từ các thành phần nhỏ hơn như các lớp và các thư viện chức năng. Hình 4.12 chỉ ra các thành phần có mặt trong hệ quản lý thư viện. Hệ thống cần quản lý các thông tin liên quan đến sách và bạn đọc do vậy sẽ có hai thành phần thực hiện các công việc này (Quản lý sách và Quản lý bạn đọc). Các thành phần quản lý này sẽ thao tác trên CSDL của hệ thống nên chúng ta có thành phần cài đặt CSDL. Ngoài ra hệ thống cũng cần một các thành phần giao tiếp với người dùng gồm Giao diện bạn đọc và Giao diện thủ thư được cài đặt riêng trên các máy client. Thông thường, biểu đồ thành phần thường kết hợp với biểu đồ triển khai để trở thành một biểu đồ vật lý chung của cả hệ thống. 96 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Quan ly sach Quan ly ban doc Giao dien ban doc Giao dien thu thu CSDL Hình 4.12: Các thành phần của hệ thống quản lý thư viện 4.4.2 Xây dựng biểu đồ triển khai Biểu đồ triển khai biểu diễn các nodes và các mối quan hệ giữa chúng. Thông thường, các nodes được kết nối với nhau thông qua các liên kết truyền thông như các kết nối mạng, liên kết TCP-IP, microwave… Mối quan hệ giữa các node trong biểu đồ triển khai được biểu diễn thông qua các liên kết truyền thông và được đánh số theo thứ tự thời gian tương tự như trong biểu đồ cộng tác. Chú ý rằng các message truyền đi giữa các đỉnh có thể là các luồng thông tin xác định hoặc cũng có thể là các đối tượng rời rạc, ví dụ như các file, các thông tin yêu cầu… Hình 4.13 biểu diễn biểu đồ triển khai cho hệ quản lý thư viện. Biểu đồ này cho biết hệ thống sẽ được cài đặt trên ba dạng máy tính khác nhau: các máy client dành cho thủ thư sẽ cài đặt thành phần giao diện thủ thư, quản lý sách, quản lý bạn đọc; các máy client dành cho bạn đọc chỉ cài giao diện bạn đọc; CSDL và thành phần điều khiển CSDL được cài trên một server chung gọi là Server. 97 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG May Thu thu Server May Ban doc TCP/IP TCP/IP Hình 4.13: Biểu đồ triển khai cho hệ quản lý thư viện Các dạng liên kết truyền thông có thể có trong biểu đồ triển khai là: - TCP/IP: sử dụng bộ giao thức TCP/IP để liên kết. Thông thường đây là các ứng dụng dựa trên Web. - SNA: cũng là ứng dụng dựa trên Web nhưng sử dụng bộ giao thức SNA. - Microwave: sử dụng liên kết bằng sóng vô tuyến tần số cao. - Hồng ngoại: sử dụng liên kết hồng ngoại. - Giao thức không dây: liên kết sử dụng các dạng giao thức không dây khác. Trong ví dụ Hình 4.13, các liên kết đều được thực hiện trên nền giao thức TCP/IP thông qua kết nối mạng Internet hoặc kết nối mạng LAN nội bộ. Ngoài các liên kết truyền thông thông thường, giữa các đỉnh còn có thể có mối quan hệ dạng phụ thuộc. Mối quan hệ phụ thuộc sẽ được biểu diễn bởi các mũi tên đứt nét với kiểu chính là dạng phụ thuộc giữa hai đỉnh (hoặc hai thành phần). Kết quả của biểu đồ triển khai kết hợp với biểu đồ thành phần là một mô hình triển khai hệ thống đầy đủ với các đỉnh, liên kết giữa các đỉnh và các thành phần bên trong các đỉnh đó. Mô hình này được gọi chung là mô hình vật lý của hệ thống và sẽ là cơ sở để cài đặt, tích hợp hệ thống cũng như triển khai hệ thống tới người sử dụng. 98 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 4.4.3 Biểu diễn biểu đồ thành phần và biểu đồ triển khai trong Rational Rose Biểu đồ thành phần được xây dựng trong Component View để biểu diễn các thành phần trong hệ thống. Các bước xây dựng biểu đồ thành phần trong Rational Rose: B1. Thêm các thành phần: lựa chọn công cụ thành phần trong hộp công cụ và kéo vào biểu đồ. B2. Đặc tả các thành phần (thông thường chỉ mô tả tên) B3. Biểu diễn các quan hệ giữa các thành phần (nếu có). B4. Bổ sung các thành phần con (nếu có) Một biểu đồ thành phần ví dụ và cửa sổ đặc tả thành phần được biểu diễn như trong Hình 4.14. Hình 4.14: Xây dựng biểu đồ thành phần 99 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG Biểu đồ triển khai được xây dựng trong Deployment View. Các công cụ chính để xây dựng một biểu đồ triển khai trong Rational Rose là các Processcor, Device và các Connection. Các bước xây dựng biểu đồ triển khai trong Rational Rose: B1. Thêm các Processor: lựa chọn công cụ processor trong hộp công cụ và kéo vào biểu đồ. B2. Thêm các Device: lựa chọn công cụ Device trong hộp công cụ và kéo vào biểu đồ. B3. Biểu diễn các quan hệ: lựa chọn công cụ protocol và kéo giữa các processor hay device tương ứng. Hình 4.15 biểu diễn một sơ đồ triển khai đơn giản trong đó có ba Processor đại diện cho các máy tính có cài đặt hệ dịch vụ thư viện. Các thành phần của server sẽ được cài đặt trong Library Server, phần giao diện với bạn đọc sẽ cài đặt trong Student PC còn giao diện với các thủ thư sẽ cài đặt trong Librarian PC. Hình 4.15: Xây dựng biểu đồ triển khai 100 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG TỔNG KẾT CHƯƠNG 4 Chương 4 đã trình bày các bước trong pha thiết kế hướng đối tượng. Các nội dung cần nắm vững gồm: • Pha thiết kế hướng đối tượng gồm 4 bước: xây dựng biểu đồ tương tác, xây dựng biểu đồ lớp chi tiết, thiết kế chi tiết và xây dựng biểu đồ thành phần và biểu đồ triển khai. • Trong bước xây dựng biểu đồ tương tác, người thiết kế biểu diễn lại các use case ứng với các đối tượng của các lớp đã xác định trong pha phân tích. Có hai dạng biểu đồ tương tác là: biểu đồ tuần tự (nhấn mạnh đến thứ tự thời gian các message) và biểu đồ cộng tác (nhấn mạnh đến vai trò của các đối tượng trong tương tác). • Bước xây dựng biểu đồ lớp chi tiết thực hiện bổ sung các lớp thiết kế (lớ biên, lớp trung gian, lớp điều khiển …); xác định và mô tả chi tiết các phương thức; và biểu diễn các quan hệ giữa các lớp. Kết quả của bước này là một biểu đồ lớp thiết kế hoàn chỉnh. • Bước thiết kế chi tiết tiến hành xây dựng biểu đồ hoạt động để biểu diễn các phương thức phức tạp hoặc các hoạt động phối hợp nhiều đối tượng thuộc nhiều lớp khác nhau. Tiếp theo, bước thiết kế chi tiết cũng xây dựng bảng thiết kế chi tiết để phân công trách nhiệm cho các thành viên trong nhóm phát triển. • Bước xây dựng biểu đồ triển khai hệ thống tiến hành xác định các thành phần, các giao thức mạng; quan tâm đến ngôn ngữ lập trình và môi trường ứng dụng để xác định mô hình kiến trúc triển khai hệ thống. Tài liệu cũng đã đưa ra những gợi ý, hướng dẫn và các chú ý cho từng bước trong thiết kế hướng đối tượng. 101 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG CÂU HỎI – BÀI TẬP A. CÂU HỎI 1. Phân biệt sự khác nhau giữa biểu đồ trạng thái cho một use case và biểu đồ trạng thái hệ thống 2. Biểu đồ tương tác dùng đề làm gì. 3. Phân biệt hai kiểu biểu đồ tương tác: biểu đồ tuần tự và biểu đồ cộng tác 4. Một liên kết trong biểu đồ cộng tác biểu diễn cái gì 5. Biểu đồ hoạt động dùng để làm gì 6. Một hoạt động trong biểu đồ hoạt động mô tả cái gì 7. Một chuyển tiếp trong biểu đồ hoạt động biểu diễn cái gì. 8. Phân biệt các kiểu lớp: lớp thực thể, lớp biên, lớp điều khiển, lớp trừu tượng. B. BÀI TẬP 1. Các biểu đồ tương tác được xây dựng chủ yếu dựa trên nguồn nào sau đây: A. Biểu đồ trạng thái B. Các biểu đồ use case C. Biểu đồ lớp D. Biểu đồ hoạt động 2. Để xem xét hoạt động của hệ thống có sự phối hợp của các đối tượng hoặc trong vòng đời của một đối tượng, ta có thể dùng các biểu đồ nào sau đây (Chọn 2) A. Biểu đồ lớp B. Biểu đồ use case C. Biểu đồ trạng thái D. Biểu đồ hoạt động 3. Để mô tả các thành phần (hoặc các đối tượng) của hệ thống được đặt ở đâu trong môi trường vật lý, chúng ta dùng biểu đồ nào sau đây: A. Biểu đồ hoạt động B. Biểu đồ trạng thái C. Biểu đồ thành phần D. Biểu đồ triển khai 102 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG 4. Biểu đồ tuần tự (sequence diagram) nào sau đây là không phù hợp nếu nó nằm trong cùng mô hình với biểu đồ họat động đã cho. Giải thích. 5. Cho biểu đồ gói như hình vẽ. Các hàm trong lớp Dog muốn tham chiếu đến lớp Shark thì dùng cú pháp nào sau đây (trong C++): 103 CHƯƠNG 4: THIẾT KẾ HƯỚNG ĐỐi TƯỢNG A. animals::fish::Shark B. fish::Shark C. animals::Shark D. Không tham chiếu được đến lớp Shark 104 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ PHỤ LỤC PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Hệ thống quản lý thư viện đã được giới thiệu và sử dụng làm các ví dụ trong chương 3 và 4 của tài liệu. Trong phần phụ lục này, tài liệu sẽ trình bày chi tiết các vấn đề liên quan đến hệ thống, xác định đầy đủ yêu cầu hệ thống và các biểu đồ UML trong quá trình phân tích thiết kế hệ thống. Trong pha thiết kế, sau pha xây dựng biểu đồ lớp thiết kế , hệ thống sẽ được thiết kế theo từng chức năng (các use case) trong đó mỗi chức năng được thiết kế gồm các thành phần: giao diện của chức năng đó, lớp điều khiển và lớp thực thể. 1. GIỚI THIỆU HỆ THỐNG 1.1 Hoạt động nghiệp vụ thư viện Theo nghiệp vụ quản lý thư viện thông thường, hoạt động thư viện của một trường đại học có thể được tóm tắt như sau: - Thư viện làm các phích sách gồm các thông tin: mã số sách, tên tác giả, tên sách, nhà xuất bản, năm xuất bản, số trang, tóm tắt nội dung, số bản. Các phích sách có thể được phân theo chuyên ngành hoặc loại tài liệu. - Mỗi sinh viên được cấp một thẻ thư viện gồm các thông tin: tên, tuổi, địa chỉ, lớp, chuyên ngành. Sinh viên muốn mượn sách thì tra cứu phích sách rồi ghi vào phiếu mượn. - Ví dụ một phiếu mượn có thể có dạng như sau: Số phiếu mượn: Số thẻ TV: Thuộc đơn vị: Ngày mượn: Ngày hẹn trả: Số hiệu sách Tên sách: Ngày trả: Tình trạng: 105 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ - Sau khi kiểm tra đầy đủ thông tin trên phiếu mượn, thủ thư kiểm tra điều kiện mượn của sinh viên và xác nhận cho phép mượn sách. Một số thông tin trong phiếu mượn được lưu lại để quản lý, phiếu mượn sẽ được gài vào chỗ sách được lấy đi, sách được giao cho sinh viên. - Khi sinh viên trả sách: Từ thẻ sinh viên, xác đinh phiếu mượn, việc trả sách được ghi nhận vào dòng ngày trả và tình trạng. Phiếu mượn được lưu lại để quản lý và theo dõi. - Sinh viên trả muộn hơn ngày hẹn trả sẽ bị phạt 1.2 Yêu cầu hệ thống Hệ thống quản lý thư viện được xây dựng nhằm mục đích giải quyết các yêu cầu sau: 1. Giúp sinh viên tra cứu sách theo chuyên ngành, theo chủ đề, theo tên sách, theo tên tác giả, … trên các máy tính trạm. 2. Cung cấp cho thủ thư các thông tin về các đầu sách một sinh viên đang mượn và hạn phải trả và các cuốn sách còn đang được mượn. 3. Thống kê hàng tháng số sách cho mượn theo các chủ đề, tác giả … Thống kê các đầu sách không có người mượn trên 1 năm, 2 năm, 3 năm. 4. Hỗ trợ thủ thư cập nhật thông tin sách, xác nhận cho mượn sách và nhận lại sách khi sinh viên trả sách. 5. Hỗ trợ quản lý các thông tin về sinh viên dựa trên thẻ thư viện, thông tin thẻ mượn. 6. Hỗ trợ chức năng quản trị chung hệ thống (admin) trong đó người quản trị chung có thể thay đổi thông tin hoặc thêm bớt các thủ thư. Các yêu cầu phi chức năng: 1. Hệ thống triển khai theo dạng Website trên hệ thống mạng nội bộ của trường 2. Sinh viên có thể tra cứu thông tin sách trên môi trường mạng. Tuy nhiên việc mượn và trả sách phải thực hiện trực tiếp trên Thư viện. Thủ thư sử dụng hệ thống để cập nhật và quản lý quá trình mượn trả sách. 3. Thông tin thống kê phải đảm bảo tính chính xác, khách quan. Các hình thức phạt với các sinh viên quá hạn sẽ được lưu lại và thông báo cho sinh viên biết. 106 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ 2 PHA PHÂN TÍCH 21 Xây dựng biểu đồ use case a) Biểu đồ use case tổng quát Dựa trên các yêu cầu như trên, biểu đồ use case tổng quát của hệ thống sẽ mở rộng từ biểu đồ use case đã trình bày trong Chương 3. Biểu đồ này được biểu diễn trong Hình P.1. He_Thong TVDT Ban docQuan ly muon-tra sach Thong ke Timkiem Thu thu Cap nhatDangNhap > > > Hình P.1: Biểu đồ use case tổng quát của hệ thống b) Phân rã biểu đồ use case • Phân rã use case Cập nhật Quá trình phân rã use case Cập nhật hoàn toàn tương tự như đã trình bày trong chương 3 của tài liệu. 107 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Hình P.2: Phân rã use case cập nhật 108 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ • Phân rã use case Quản lý mượn trả sách Use case quản lý mượn – trả sách được thực hiện bởi thủ thư và có thể được phân rã thành hai use case nhỏ là Quản lý mượn và Quản lý trả (Hình P.3). Quan ly muon-tra sach (from Use Case View) Quan ly muon Quan ly tra > > Hình P.3: Phân rã use case Quản lý mượn trả sách • Phân rã use case Thống kê Use case thống kê có thể được phân rã thành hai use case nhỏ hơn là: - Thống kê thông tin bạn đọc: cho biết danh sách các bạn đọc đang mượn sách, các bạn đọc quá hạn. - Thống kê thông tin sách mượn: cho biết danh mục các cuốn sách đang được mượn, các cuốn sách lâu ngày không có ai mượn … Thong ke (from Use Case View) Thong ke thong tin ban doc Thong ke thong tin sach muon > > Hình P.3: Phân rã use case Thống kê 109 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ 2.2 Xây dựng biểu đồ lớp phân tích Biểu đồ lớp phân tích được xây dựng hoàn toàn tượng tự như đã trình bày trong chương 3 của tài liệu này. Thuthu maThuthu : String password : String vaitro : String getVaitro() setVaitro() Bandoc maBandoc : string lop : string khoa : string Sach maSach : string tenSach : string tacGia : string nhaXB : string phienban : string danhmuc : string namXB : int soTrang : int mota : memotext soluong : int ngayTao : Date ngayCapnhat : Date getTensach() getMaSach() Themuon maThemuon : string maBandoc : String ngayMuon : Date ngayTra_dukien : Date dsMasach ngaytra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String getThemuon() getBandoc() Nguoi ten : String diachi : String ngaysinh : Date getTen() setTen() getDiachi() setDiachi() getNgaysinh() setNgaysinh() 1 1..n 1... 1 Hình P.4: Biểu đồ lớp phân tích của hệ thống 2.3 Biểu đồ trạng thái Phần này trình bày hai biểu đồ trạng thái cho lớp Thẻ mượn (tương ứng với hai chức năng mượn sách và trả sách). 110 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Hình P.5: Biểu đồ trạng thái lớp Thẻ mượn - chức năng mượn sách Hình P.6: Biểu đồ trạng thái lớp Thẻ mượn - chức năng trả sách 3. PHA THIẾT KẾ Trong phần này, tài liệu sẽ trình bày các biểu đồ UML được xây dựng trong pha thiết kế hệ thống Quản lý thư viện. Sau khi xây dựng các biểu đồ tương tác (dạng tuân tự), pha thiết kế sẽ đưa ra biểu đồ lớp thiết kế. Tuy nhiên trong biểu đồ lớp này chưa bổ sung các lớp giao diện và điều khiển. Phần 3.3 sẽ trình bày thiết kế 111 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ chi tiết theo từng chức năng trong đó mỗi chức năng có một (hoặc nhiều) lớp giao diện và một (hoặc nhiều) lớp điều khiển cùng với các lớp thực thể tương ứng. 3.1 Các biểu đồ tuần tự Trong hệ thống quản lý thư viện, chúng ta lựa chọn biểu đồ tương tác dạng tuần tự để biểu diễn các tương tác giữa các đối tượng. Để xác định rõ các thành phần cần bổ sung trong biểu đồ lớp, trong mỗi biểu đồ tuần tự của hệ thống quản lý thư viện sẽ thực hiện: - Xác định rõ kiểu của đối tượng tham gia trong tương tác (ví dụ giao diện, điều khiển hay thực thể). - Mỗi biểu đồ tuần tự có thể có ít nhất một lớp giao diện (Form) tương ứng với chức năng (use case) mà biểu đồ đó mô tả - Mỗi biểu đồ tuần tự có thể liên quan đến một hoặc nhiều đối tượng thực thể. Các đối tượng thực thể chính là các đối tượng của các lớp đã được xây dựng trong biểu đồ thiết kế chi tiết. Dưới đây là một số biểu đồ tuần tự cho các chức năng của hệ thống: a) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Đăng nhập 112 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : Thu thu : FormDangNhap : DK_Dangnhap : Thuthu Nhap Username va Password Kiem tra User Kiem tra Xac thuc thanh cong Xac thuc thanh cong Thong bao dang nhap thanh cong Chon thay doi Password Thay doi Password Thay doi Password Xac nhan thay doi thanh cong Xac nhan thay doi thanh cong Thong bao thay doi thanh cong Nhap va xac nhan Password moi Hien chuc nang doi Password Hình P.7: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Đăng nhập b) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Tìm kiếm 113 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : Ban doc : FormTimKiem : DK_Timkiem : Sach : FormKQTimkiem Chon chuc nang Tim kiem Yeu cau tim kiem Xu ly tu khoa Tim kiem Tao cau truy van SQL Thuc hien Tim kiem Tra ve Ket qua Tim kiem Thong bao ket qua Hien thi ket qua tim kiem Hien thi ket qua Tim kiem Hien danh muc chuc nang Tim kiem Nhap dieu kien Tim kiem Hình P.8: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Tìm kiếm c) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Quản lý mượn sách 114 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : Ban doc : Thu thu : FormMuonSach : DK_MuonSach : Bandoc : Sach : TheMuon Gui thong tin y eu cau muon Mo f orm Muon sach Nhap thong tin muon sach v a Ban doc Xac thuc ban doc Xac thuc ban doc Xac thuc thanh cong Xac thuc thong tin sach Xac nhan con sach trong thu v ien Tao the muon moi Tra the muon Tra the muon v a sach Tao the muon moi Hien thi the muon Xac thuc thong tin sach Xac nhan con sach trong Thu v ien Hình P.9: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Quản lý mượn sách d) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Quản lý trả sách 115 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : FormTraSach : DK_MuonSach : TheMuon : Bandoc Gui thong tin the muon Yeu cau tra sach Nhap thong tin Yeu cau xac nhan thong tin Xac nhan thong tin Sach trong the muon Xac nhan dung Xac nhan ban doc Xac nhan thanh cong Xac nhan dung Xac nhan da tra sach Cap nhat thong tin the (da tra) Xac nhan dung Hình P.10: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Quản lý trả sách e) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Thống kê thông tin sách 116 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : Thu thu : FormThongkeSach : DK_ThongkeSach : FormKQThongkeSach : TheMuon : Sach Chon thong ke s... Chon thong ke sach muon theo Nhom s... Hien thi danh muc chuc nang thong ke s... Chon thong ke sach theo th... Yeu cau thong ke sach muon theo th... Yeu cau thong ke sach muon theo N... Hien thi danh s... Hien thi danh muc sach muon theo th... Truy v an thong tin sach muon theo th... Yeu cau hien thi danh muc theo ten s... Truy v an thong tin sach muon theo n... Thong bao ket ... Thong bao ket ... Hình P.11: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Thống kê thông tin sách f) Biểu đồ tuần tự cho chức năng Thống kê thông tin bạn đọc 117 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ : FormThongkeBandoc : DK_ThongkeBandoc : TheMuon Chon thong ke Ban doc qua han Yeu cau thong tin ban doc qua han Truy van thong tin ban doc qua han Thong bao ket qua Hien thi Form Thong ke Ban doc Chon thong ke danh sach ban doc Yeu cau dua ra danh sach ban doc Truy van danh sach ban doc Chon chuc nang Thong ke ban doc Tra ket qua Danh sach Ban doc Hien thi Danh sach ban doc Hien thi danh sach ban doc Tra danh sach an doc qua han Tra danh sach ban doc qua han Hình P.12: Biểu đồ tuần tự cho chức năng Thống kê thông tin bạn đọc 3.2 Biểu đồ lớp chi tiết Dựa trên biểu đồ lớp trong pha phân tích và các biểu đồ trạng thái, biểu đồ tuần tự, biểu đồ lớp thiết kế được xây dựng như trong Hình P.13. Biểu đồ lớp thiết kế bổ sung nhiều thuộc tính và phương thức so với biểu đồ lớp phân tích. 118 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Thuthu maThuthu : String password : String vaitro : String getVaitro() setVaitro() xacthucThuthu() thaydoiPassword() Bandoc maBandoc : string lop : string khoa : string xacthucBandoc() themBandoc() capnhatBandoc() xoaBandoc() getMaBandoc() thaydoiPassword() Sach maSach : string tenSach : string tacGia : string nhaXB : string phienban : string danhmuc : string namXB : int soTrang : int mota : memotext soluong : int ngayTao : Date ngayCapnhat : Date getTensach() getMaSach() timkiem() themSach() capnhatSach() xoaSach() getSachtheomuc() getSachtheongay() The muon maThemuon : string maBandoc : String ngayMuon : Date ngayTra_dukien : Date dsMasach ngaytra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String getThemuon() getBandoc() capnhatThemuon() xoaThemuon() getSachmuontheothang() getSachmuontheoten() getSachmuontheongay() themThemuon() muonSach() traSach() 1..n 1 1...1 Nguoi ten : String diachi : String ngaysinh : Date getTen() setTen() getDiachi() setDiachi() getNgaysinh() setNgaysinh() Hình P.13: Biểu đồ lớp thiết kế 3.3 Thiết kế riêng từng chức năng Với mỗi chức năng, pha thiết kế sẽ xác định: - Các lớp giao diện tương ứng - Lớp điều khiển - Lớp thực thể - Các mối quan hệ giữa các lớp trên trong chức năng đó a) Chức năng Đăng nhập 119 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Thuthu maThuthu : String password : String vaitro : Integer xacthucThuthu() thaydoiPassword() getVaitro() (f rom Thuc the) DK_Dangnhap maLoi : int xacthuThuthu() getMessageLoi() getMaLoi() thaydoiPassword() (f rom Dieu khien) FormDangnhap dangnhap() thaydoiPassword() (f rom Giao dien) Hình P.14: Thiết kế lớp cho chức năng Đăng nhập b) Chức năng Tìm kiếm Sach maSach : Long tenSach : String tacGia : String nhaXB : String phienban : String danhmuc : String namXB : Date soTrang : Integer mota : Text ngayTao : Date ngayCapnhat : Date soluong : Integer getMaSach() getTensach() timkiem() themSach() getSach() getSachtheomuc() getSachtheongay() capnhatSach() xoaSach() (f rom Thuc the) DK_Timkiem dsTieuchiTK dsThuoctinhTK dsThaotac dsKQTimkiem dinhdangSQL() xulyTukhoa() getKQTimkiem() timSach() setTieuchiTK() (f rom Dieu khien) FormKQTimkiem hienthiSach() henthiKQChitiet() sapxep() (f rom Giao dien) FormTimkiemSach timkiem() hienthiKQTimkiem() (f rom Giao dien) > Hình P.15: Thiết kế lớp cho chức năng Tìm kiếm 120 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ c) Chức năng Quản lý mượn sách FormMuonsach muonSach() xemThemuon() inThemuon() (from Giao dien) Sach maSach : Long tenSach : String tacGia : String nhaXB : String phienban : String danhmuc : String namXB : Date soTrang : Integer mota : Text ngay Tao : Date ngay Capnhat : Date soluong : Integer getMaSach() getTensach() timkiem() themSach() getSach() getSachtheomuc() getSachtheongay () capnhatSach() xoaSach() (from Thuc the) Bandoc maBandoc : String lop : String khoa : String xacthucBandoc() themBandoc() xoaBandoc() capnhatBandoc() getMaBandoc() thay doiPassword() (from Thuc the) DK_Timkiem dsTieuchiTK dsThuoctinhTK dsThaotac dsKQTimkiem dinhdangSQL() xuly Tukhoa() getKQTimkiem() timSach() setTieuchiTK() (from Dieu khien) Themuon maThemuon : Long maBandoc : String ngay Muon : Date ngay tra_Dukien : Date dsMasach_muon ngay tra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String capnhatThemuon() xoaThemuon() getThemuon() getBandoc() getSachmuontheothang() getSachmuontheoten() getSachmuontheongay () themThemuon() (from Thuc the) DK_MuonSach dsSachmuon maBandoc taoThemuon() xacthucBandoc() xacthucSach() getThemuon() do_Muonsach() setDS_Sachmuon() setMaBandoc() (from Dieu khien) Hình P.16: Thiết kế lớp cho chức năng Quản lý mượn sách d) Chức năng Quản lý trả sách 121 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ FormTrasach traSach() huyThemuon() (f rom Giao dien) Bandoc maBandoc : String lop : String khoa : String xacthucBandoc() themBandoc() xoaBandoc() capnhatBandoc() getMaBandoc() thaydoiPassword() (f rom Thuc the) DK_MuonSach dsSachmuon maBandoc taoThemuon() xacthucBandoc() xacthucSach() getThemuon() do_Muonsach() setDS_Sachmuon() setMaBandoc() (f rom Dieu khien) Themuon maThemuon : Long maBandoc : String ngayMuon : Date ngaytra_Dukien : Date dsMasach_muon ngaytra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String capnhatThemuon() xoaThemuon() getThemuon() getBandoc() getSachmuontheothang() getSachmuontheoten() getSachmuontheongay() themThemuon() (f rom Thuc the) Hình P.17: Thiết kế lớp cho chức năng Quản lý trả sách e) Chức năng Thống kê thông tin sách 122 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ FormKQThongkeSach (f rom Giao dien) FormThongkeSach getDSSachmuon() (f rom Giao dien) > Themuon maThemuon : Long maBandoc : String ngayMuon : Date ngaytra_Dukien : Date dsMasach_muon ngaytra_Thucte : Date tinhtrangHienthoi : String capnhatThemuon() xoaThemuon() getThemuon() getBandoc() getSachmuontheothang() getSachmuontheoten() getSachmuontheongay() themThemuon() (f rom Thuc the) Sach maSach : Long tenSach : String tacGia : String nhaXB : String phienban : String danhmuc : String namXB : Date soTrang : Integer mota : Text ngayTao : Date ngayCapnhat : Date soluong : Integer getMaSach() getTensach() timkiem() themSach() getSach() getSachtheomuc() getSachtheongay() capnhatSach() xoaSach() (f rom Thuc the) DK_ThongkeSach getSachmuontheoThang() getSachmuontheoChude() getSachmuontheoTG() getSachmuontheongay() (f rom Dieu khien) Hình P.18: Thiết kế lớp cho chức năng Thống kê thông tin sách 3.4 Biếu đồ hoạt động Vì đa số các chức năng (các hàm) thiết kế đều tương đối rõ ràng nên hệ thống quản lý thư viện không cần xây dựng nhiều biểu đồ hoạt động. Phần này chỉ trình bày ví dụ một biểu đồ hoạt động đơn giản của chức năng mượn sách (trong lớp Thẻ mượn). 123 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ Nhan thong tin Sach muon Kiem tra Ban doc Kiem tra thong tin Sach Gui yeu cau Muon Kiem tra so luon sach Ban doc da muon Kiem tra so luong Sach con lai Xac nhan cho muon In Phieu muon Yeu cau nhap lai Xac nhan dung Yeu cau nhap lai Xac nhan dung Xac nhan quyen muon sach Het quyen muon sach Xac nhan du sach Khong co hoac khong du sach Hình P.19: Biểu đồ hoạt động của chức năng mượn sách 3.5 Biểu đồ triển khai hệ thống Hệ thống được triển khai dưới dạng Website và cài đặt khác nhau trên các máy Client cho thủ thư và cho sinh viên. Biểu đồ triển khai hệ thống được mô tả đơn giản như dưới đây: 124 PHỤ LỤC: PHÂN TÍCH THIẾT KẾ HỆ THỐNG THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ May Thu thu Server May Ban doc TCP/IP TCP/IP Hình P.20: Biểu đồ triển khai hệ thống 125 GỢI Ý TRẢ LỜI CÁC BÀI TẬP GỢI Ý TRẢ LỜI CÁC BÀI TẬP CHƯƠNG 3 Bài 1. B Bài 2. Quan hệ cộng hợp (Composition) vì Address là một thành phần của lớp Employee. Bài 3. Quan hệ phụ thuộc. Bài 4. b a->e->b a->d Bài 5. D Bài 6. C Bài 7. A CHƯƠNG 4 Bài 1. B Bài 2. C, D Bài 3. D Bài 4. B (Vì hàm print() không phải là phương thức của đối tượng b) Bài 5. A 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Nguyễn Văn Ba, “Phát triển hệ thống hướng đối tượng với UML 2.0 và C++”, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005. [2] Dương Anh Đức, “Bài giảng Phân tích thiết kế hướng đối tượng sử dụng UML”, Đại học KHTN - Đại học Quốc gia TP. HCM, 9-2000. [3] Đặng Văn Đức, “Phân tích thiết kế hướng đối tượng bằng UML”, Nhà xuất bản Giáo dục – 2001. [4] M. Fowler and K. Scott, “UML Distilled Second Edition – A Brief Guide to the Standard Object Modelling Langguage”, Addison Wesley Book, August 18, 1999. [5] L. Mathiassen, A. Munk-Madsen, P.A. Nielsen, J. Stage, “ObjectOriented Analysis&Design (OOA&D) – Concept, Principles & Methodology”, 2004. [6] R. LeMaster, D. Lebrknight, “Object-Oriented Programming & Design”, CSCI 4448, University of Colorado, 2002. [7] J. Jumbaugh, I. Jacobson, G. Booch, “The Unified Modelling Language Reference Manual”, 1999. [8] G. Sparks, “An Introduction to modelling software systems using the Unified Modelling Language”, 2000. [9] S. Sendall and A. Strhomeier, “Requirements Analysis with Use Case”, 2001 [10] Sun Microsystems, “Object-Oriented Application Analysis and Design for Java Technology (UML) – Student Guide”, Revision B, March 2000. [11] The OMG Object Management Group, “OMG Unified Modeling Language Specification Version 1.5”, March 2003 [12] “UML Notion Guide”, online at 127