Giữ gìn an ninh trật tự nông thôn: Thực trạng, định hướng và giải pháp

63 GIỮ GÌN AN NINH TRẬT TỰ NÔNG THÔN: THỰC TRẠNG, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP Trung tướng, TS Trần Thị Ngọc Đẹp36 Nghiên cứu về an ninh, trật tự (ANTT) nông thôn Việt Nam là vấn đề lớn, trong khuôn một bài tham luận hội thảo sẽ không thể giải quyết được mọi khía cạnh của vấn đề. Ở đây, mục đích bài viết với góc nhìn từ phong trào và công tác xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, tôi chỉ đánh giá, phân tích những nét chính về yếu tố tác động của tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trong thời kỳ đổi mới đối với tình hình ANTT ở nông thôn và đề nghị một số giải pháp gắn với công tác xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc góp phần giữ vững ANTT ở địa bàn nông thôn trong tình hình hiện nay. Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn, được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã; ANTT nông thôn là sự ổn định và phát triển vững chắc về chính trị, kinh tế, tư tưởng- văn hóa, xã hội ở nông thôn, các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể quần chúng hoạt động hiệu quả, không để xảy ra các vụ việc phức tạp gây mất ổn định. Chiếm 2/3 diện tích quốc gia, gần 70% dân số (theo thống kê hiện nay toàn quốc có 8.978 xã/11.162 đơn vị hành chính cấp xã, chiếm 80,43%), nông thôn Việt Nam (NTVN) là địa bàn rộng lớn, chiến lược về an ninh quốc gia. Xuất phát từ cội nguồn văn minh lúa nước, với hàng ngàn năm lịch sử dựng nước và giữ nước, NTVN có đặc trưng hết sức cơ bản là tính cộng đồng và tính tự trị. Hai đặc trưng này đều có mặt tích cực và mặt tiêu cực, tùy theo từng hoàn cảnh tác động mà sự thể hiện của các mặt đó đó ở mức độ khác nhau. Sau hơn ba thập niên đổi mới, thực hiện chủ trương công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, cấu trúc làng xã, đặc điểm văn hóa, cơ cấu hành chính của NTVN hiện nay đang có biến đổi nhanh chóng với nhiều sắc thái mới. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn là một quá trình kinh tế - xã hội phức tạp, chứa đựng cả yếu tố tích cực và tiêu cực tác động đến ANTT. Thứ nhất, sự biến đổi về kinh tế có tác động rất lớn đến an ninh, trật tự. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn kèm theo đó lực lượng sản xuất phát triển theo hướng hiện đại; kinh tế thuần nông dần bị phá vỡ, năng suất lao động nông nghiệp tăng lên; cơ cấu nông nghiệp có sự dịch chuyển mạnh mẽ từ nền kinh tế nông nghiệp chuyển mạnh sang sản xuất hàng hóa, quy luật thị trường chi phối quá trình sản xuất. Từ đó, kinh tế nông nghiệp tăng trưởng, đời sống của người nông dân được cải thiện, đã tạo ra những điều kiện thuận lợi củng cố quốc phòng và an ninh. Tuy nhiên, mặt trái của kinh tế thị trường trong sản xuất nông nghiệp bộc lộ rõ nét và tác động mạnh mẽ đến sự ổn định và phát triển lành mạnh của nền kinh tế, cơ cấu kinh tế nông nghiệp thuần nông truyền thống bị phá vỡ, nhường chỗ cho các quan hệ kinh tế nông nghiệp thời kinh tế thị trường ngày càng sâu rộng. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế quá nhanh, quá nóng trong nông nghiệp đã bộc lộ sự thiếu bền vững và dẫn đến hệ lụy về an ninh, trật tự. Bức tranh nông thôn chuyển sang đa sắc màu của đô thị hóa, với mật độ dân cư đông đúc, phần lớn diện tích đất nông nghiệp chuyển đổi mục đích cho phát triển đô thị, cho các dự án đã gây nên những khó khăn, bất cập về chuyển đổi nghề nghiệp, định hướng sản xuất, kinh doanh, về công tác quản lý xã hội, bảo đảm an ninh, trật tự. Tình 36 Cục trưởng Cục Xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc (V05), Bộ Công an 64 trạng khiếu kiện đông người do mất đất canh tác, do chính sách đền bù ruộng đất chưa thỏa đáng, do đâu đó việc sử dụng tùy tiện, lãng phí ruộng đất, sự yếu kém trong quản lý, quy hoạch và sử dụng đất nông nghiệp đã gây ra những bất bình trong nhân dân; những mâu thuẫn lợi ích giữa nông dân và doanh nghiệp cũng từ đó phát sinh xung đột Thứ hai, sự biến đổi về xã hội tác động đến ANTT. Kinh tế thị trường, đã mang lại sự đổi thay tích cực của bức tranh NTVN, đó là sự nhộn nhịp, sầm uất, đời sống vật chất được cải thiện... Bên cạnh đó, một thực tế cho thấy mặt trái kinh tế thị trường đã và đang tác động dữ dội đến làng xã Việt Nam; tính cộng đồng, tương trợ giúp nhau trong sản xuất, trong những công việc chung, trong bảo đảm ANTT trong các bản, làng dường như có xu hướng giảm đi; lối sống “đèn nhà ai rạng nhà ấy” tăng lên, vai trò gia đình được chú trọng hơn là tính cộng đồng làng xã. Bên cạnh đó, nhiều nơi, nhiều lúc tính tự trị làng xã bị đẩy đến mức cực đoan theo kiểu “phép vua thua lệ làng”, cục bộ, bè phái, gia trưởng, thậm chí kích động tâm lý người dân đối lập với chính quyền, bất tuân Hiến pháp, pháp luật, gây mất ANTT ở nông thôn. Sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường cũng làm cho chủ nghĩa cá nhân phát triển, lối sống thực dụng gia tăng, đề cao cái tôi, các quan hệ vật chất, tiền bạc đã len lỏi vào trong tâm hồn và lối sống của một bộ phận không nhỏ nông dân nhất là thanh, thiếu niên; tâm lý gia trưởng bị đẩy lên thành tâm lý cục bộ, bản vị, địa phương, bè phái ích kỷ, hương ước lấn át pháp quốc. Sự phân hóa giàu nghèo ở nông thôn có xu hướng ngày càng lớn (có tới 90% hộ nghèo của cả nước sống ở các vùng nông thôn); tình trạng ô nhiễm môi trường gia tăng đang hàng ngày, hàng giờ tác động, hủy hoại sức khỏe, tinh thần của người dân, dồn tụ thành những bức xúc tác động trực tiếp đến ANTT nông thôn. Thứ ba, biến đổi về văn hóa tác động đến ANTT: Sau hơn 30 năm đổi mới, từ góc nhìn văn hóa, tâm lý, ý thức đã có rất nhiều biến đổi. Trong đó có quá trình biến đổi tích cực, tạo động lực cho sự thay đổi tích cực thì cũng đang gặp phải những biến đổi văn hóa theo xu hướng tiêu cực. Như sự trỗi dậy các hủ tục vốn đã lạc hậu lỗi thời, sự phục dựng thái quá những yếu tố văn hóa cổ, sự du nhập ồ ạt văn hóa đô thị thiếu chắt lọc, tiếp nhận các sản phẩm phản văn hóa ngoại lai Chương trình xây dựng nông thôn mới là chương trình quốc gia mang tính tổng thể về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh quốc phòng. Tuy nhiên, sau 10 năm thực hiện, đã cho thấy có những vấn đề xã hội phức tạp nảy sinh. Theo thống kê các tiêu chí nông thôn mới đã đạt được nhưng chưa thật bền vững, xuất hiện ngày càng nhiều hơn tình trạng thiếu công ăn việc làm, hiện tượng ly nông, ly hương vẫn tiếp tục diễn ra, thậm chí còn phổ biến hơn so với giai đoạn trước năm 2008; đời sống người dân thu nhập bấp bênh, phương thức làm ăn mới chưa thật ổn định, lối làm ăn cũ bị phá sản, sự tích tụ ruộng đất tăng lên, nỗi ám ảnh của người dân về các “quy hoạch treo”, người nông dân không còn đất đai để canh tác là một thực tế; tình trạng ly nông, ly hương mức độ diễn ra đáng kể hơn; bên cạnh đó, việc tiếp thu lối sống công nghiệp, tâm lý hiện đại và văn minh đô thị do thiếu sự chuẩn bị, thiếu chọn lọc và do cả những bất cập về quản lý văn hóa mà dẫn tới những vấn nạn xã hội đó theo về nông thôn..., môi trường, cấu trúc tâm lý văn hóa nông thôn theo đó phần nào cũng bị phá vỡ, bào mòn. Hệ thống chính trị ở nông thôn đã có những đổi mới nhưng dường như chưa theo kịp và chưa đáp ứng được với yêu cầu của thực tiễn. Quá trình triển khai chương trình quốc gia về xây dựng nông thôn mới có lúc, có nơi còn nặng căn bệnh thành tích, thiếu thực chất, chưa đặt lợi ích chính đáng của người dân lên hàng đầu. Từ những tác động nêu trên, tình hình tội phạm và tệ nạn xã hội (TNXH) ở địa bàn nông thôn đã có những diễn biến phức tạp; tội phạm, TNXH và các vi phạm pháp 65 luật khác có xu hướng ngày càng gia tăng; tình hình ANTT tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, cửa khẩu, khu vực biên giới cũng có những diễn biến xấu như: tội phạm xâm phạm sức khỏe, tính mạng, tài sản của người lao động và các loại TNXH khác; tội phạm buôn lậu, tội phạm về ma túy; xuất, nhập cảnh trái phép, xâm nhập lãnh thổ, mua bán phụ nữ và trẻ em ở các địa bàn khu vực biên giới có xu hướng gia tăng; đã xuất hiện các "điểm nóng", các vụ khiếu kiện đông người, các mâu thuẫn, tranh chấp kéo dài dẫn đến xung đột xảy ra ở một số nơi với tính chất nghiêm trọng. Đáng chú ý là các loại tội phạm lợi dụng tôn giáo, dân tộc, lợi dụng lòng yêu nước của nhân dân để kích động, biểu tình gây rối; tội phạm môi trường, tệ nạn ma túy, mại dâm, cờ bạc ở các vùng nông thôn đã và đang có những diến biến phức tạp tác động không nhỏ đến ổn định và phát triển đất nước. (theo thống kê 6 tháng đầu năm 2019, toàn quốc xảy ra 21.147 vụ phạm pháp hình sự, giảm 1,54% so với cùng kỳ năm 2018. Tuy nhiên hoạt động của tội phạm có chiều hướng manh động, nguy hiểm hơn; có nhiều vụ gây hậu quả đặc biệt nghiêm như: giết người, giết người thân, giết người để cướp tài sản với hành vi dã man, mất nhân tính do mâu thuẫn cá nhân, ghen tuông, mê tín dị đoan, sử dụng chất kích thích; tội phạm núp bóng doanh nghiệp bảo kê bến bãi, “tín dụng đen”, cầm đồ, siết nợ, đòi nợ thuê gắn với hành vi bắt giữ người trái pháp luật; tội phạm chống người thi hành công vụ cũng diễn biến phức tạp; xảy ra nhiều vụ tại nạn giao thông, cháy, nổ gây hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng làm chết nhiều người, thiệt hại lớn về tài sản) Từ tình hình trên luôn đặt ra cho chúng ta những yêu cầu nhiệm vụ bảo đảm ANTT ở nông thôn. Những năm qua, Đảng và Nhà nước đã đặc biệt quan tâm đến sự phát triển phát triển về kinh tế, văn hóa, xã hội và củng cố an ninh, quốc phòng ở địa bàn nông thôn. Ngày 05/8/2008, Nghị quyết số 26-NQ/TƯ Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa X “về nông nghiệp, nông dân, nông thôn” đã được ban hành. Với tinh thần đó, Thủ tướng Chính phủ ban hành các Quyết định như: Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 về việc ban hành bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới, trong đó tiêu chí số 19 đặt ra đối với xã là “An ninh, trật tự xã hội được giữ vững”; Quyết định số 800/QĐ-TTg, ngày 04/6/2010 phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010- 2020, trong đó mục tiêu đặt ra là “an ninh trật tự được giữ vững”; Quyết định số 1600/QĐ-TTg ngày 16/8/2016 phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016- 2020, trong đó mục tiêu đặt ra là “quốc phòng, an ninh, trật tự được giữ vững”; Quyết định số 1980/QĐ-TTg, ngày 17/10/2016 về việc ban hành bộ tiêu chí Quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016- 2020, trong đó tiêu chí số 19.2 đặt ra là “Xã đạt chuẩn an toàn về an ninh, trật tự xã hội và bảo đảm bình yên” Như vậy chúng ta thấy, ở các giai đoạn, Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới đặt ra rất nhiều mục tiêu, các mục tiêu đều có mối liên hệ lẫn nhau, trong đó mục tiêu ANTT được giữ vững có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nó có mối quan hệ khăng khít, tác động, ảnh hưởng qua lại đến tất cả các mục tiêu khác. Trong những năm qua, Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới đã đạt được những thành tựu quan trọng, trong đó đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được nâng lên; an ninh, quốc phòng được giữ vững. Tuy nhiên, như phân tích ở trên, bên cạnh những tác động của thời kỳ đổi mới thì xu thế phát triển, hội nhập toàn cầu, tình hình an ninh khu vực và trên thế giới hàng ngày, hàng giờ đã và đang tác động đến tình hình ANTT của đất nước; các thế lực thù địch trong và ngoài nước luôn tìm mọi cách chống phá công cuộc cách mạng của nước ta trên mọi lĩnh vực, đối tượng, địa bàn, trong đó đặc biệt là đại bàn nông thôn; hoạt động của các loại tội phạm, TNXH ở 66 nông thôn có xu hướng gia tăng với nhiều phương thức, thủ đoạn mới, tính chất nguy hiểm, liều lĩnh, manh động; tội phạm phi truyền thống cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ phức tạp. Việc tiếp tục thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới là tất yếu, đây cũng chính là định hướng của nhiệm vụ giữ gìn ANTT ở nông thôn trong thời gian tới. Giữ gìn ANTT nông thôn vừa là mục tiêu, vừa là nhiệm vụ rất lớn đặt ra không chỉ đối với một ngành, một lực lượng, mà đặt ra đối với toàn Đảng, toàn quân và toàn dân. Tuy nhiên, với góc nhìn về phong trào và công tác xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc, tôi xin nêu quan điểm và đề nghị một số giải pháp công tác góp phần bảo đảm ANTT nông thôn trong thời gian tới như sau: 1. Về mặt đường lối, quan điểm phát triển đất nước, chúng ta phải từng bước thu hẹp và xử lý hài hòa giữa đô thị và nông thôn. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn, xây dựng nông thôn mới chính là nhằm đến mục tiêu xóa bỏ sự cách biệt, làm cho nông thôn phát triển cả về kinh tế, xã hội ngang tầm với sự phát triển chung của đô thị, đồng thời công tác giữ gìn ANTT nông thôn cũng cần đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ mới để đáp ứng với tình hình thực tiễn. Để ANTT ở nông thôn được vững chắc, cần nâng cao sức mạnh của quản lý nhà nước, trong đó có quản lý nhà nước về ANTT và phải được kết hợp với sức mạnh tự trị của làng xã thì khi đó nền tảng ANTT mới được bảo vệ vững chắc. Nhiệm vụ giữ gìn ANTT trên toàn quốc nói chung và địa bàn nông thôn nói riêng là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân mà lực lượng Công an nhân dân là nòng cốt trong tham mưu và tổ chức thực hiện. 2. Một số nhiệm vụ, giải pháp cụ thể: Một là, xây dựng, củng cố hệ thống chính trị ở cơ sở trong sạch, vững mạnh. Phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân và các tổ chức tự quản tại địa phương trong bảo vệ an ninh, trật tự. Cấp ủy, chính quyền các cấp quán triệt, tổ chức thực hiện các nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để phát triển kinh tế, văn hóa, giáo dục, tạo công ăn việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, nhất là tại những vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa; kết hợp chặt chẽ giữa phát triển kinh tế - xã hội với bảo đảm quốc phòng, an ninh, an sinh xã hội; nâng cao ý thức, trách nhiệm, năng lực của cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên và nhân dân, tạo sự chuyển biến tích cực về nhận thức và thực hiện quyền lợi, nghĩa vụ của công dân trong công tác bảo đảm an ninh, trật tự và xây dựng nông thôn mới. Hai là, thường xuyên xây dựng, kiện toàn các lực lượng bảo vệ ANTT ở cơ sở bao gồm: lực lượng chuyên trách, nòng cốt (công an cấp cơ sở), dân quân tự vệ, các tổ chức quần chúng (bảo vệ cơ quan doanh nghiệp, các tổ chức tự quản: dân phòng, thanh niên xung kích an ninh, tổ tự quản...) và sự tham gia tích cực của đông đảo các tầng lớp nhân dân. Thực tiễn cho thấy, trước mắt và cả lâu dài, phải tập trung củng cố, kiện toàn, nâng cao chất lượng hoạt động của các lực lượng này. Việc bố trí Công an xã chính quy mà Bộ Công an đang triển khai thực hiện là một chủ trương lớn trong đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy Bộ Công an tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả theo hướng: “Bộ tinh, tỉnh mạnh, huyện toàn diện, xã bám cơ sở” (theo báo cáo của 63 địa phương, đến nay đã bố trí Công an chính quy đảm nhiệm chức danh Công an xã tại 1.667 xã, tổng số 4.647 đồng chí). Việc chính quy công an xã chính là tăng cường sức mạnh đối với công tác bảo đảm ANTT ở cơ sở, góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước ở nông thôn. Tuy nhiên triển khai việc bố trí Công an chính quy về xã cần có lộ trình, bước đi thích hợp; theo đó đồng thời cần tăng cường củng cố, kiện toàn lực lượng quần chúng tự nguyện nòng cốt trong phong trào bảo vệ ANTT ở cơ sở. 67 Ba là, tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả Chỉ thị số 48-CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới; Kết luận số 44-KL/TW ngày 22/01/2019 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc trong tình hình mới; Nghị quyết số 09/1998/NQ-CP, ngày 31/7/1998 của Chính phủ, về tăng cường công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới; Nghị quyết số 37/2012/QH12 ngày 23/11/2012 của Quốc hội về công tác phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm; Nghị quyết số 63/2013/QH13 ngày 27/11/2013 của Quốc hội về tăng cường các biện pháp đấu tranh phòng, chống tội phạm; các chương trình quốc gia về phòng, chống tội phạm, về phòng chống ma túy, mại dâm; phòng chống buôn bán phụ nữ và trẻ em; các đề án về phòng, chống tội phạm; các chương trình phối hợp về công tác dân vận và xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc... Bốn là, đổi mới nội dung, hình thức, biện pháp xây dựng phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc; xây dựng và nhân rộng các mô hình, điển hình tiên tiến theo hướng xã hội hóa ngày càng cao, với nhiều hình thức tự phòng, tự quản, tự bảo vệ, tự hòa giải; vận động nhân dân tích cực tham gia xây dựng khu dân cư, thôn, xóm, làng, bản, ấp, xã, nhà trường, cơ quan doanh nghiệp an toàn về an ninh, trật tự; phát hiện, tố giác tội phạm, giáo dục, giúp đỡ, cảm hóa người vi phạm pháp luật, tái hòa nhập cộng đồng ở khu vực nông thôn. Thực hiện tốt công tác tuyên truyền đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước, nâng cao ý thức cảnh giác cho các tầng lớp nhân dân; đồng thời có chủ trương, giải pháp giúp nhân dân phát triển kinh tế, cải thiện đời sống, qua đó góp phần củng cố thế trận lòng dân vững chắc. Gắn phong trào thi đua “Vì an ninh Tổ quốc” với phong trào “Cả nước chung sức xây dựng nông thôn mới” và cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”. Năm là, phát hiện, xử lý kịp thời các "điểm nóng" từ cơ sở, không để phát triển thành vụ việc lớn, phức tạp. Tập trung đấu tranh, ngăn chặn có hiệu quả những vấn đề phức tạp nổi lên về ANTT tại các địa bàn khu vực nông thôn, nhất là các vụ khiếu kiện đông người, phức tạp, kéo dài, các vụ giết người do nguyên nhân xã hội, trộm cắp tài sản, chống người thi hành công vụ, ma túy, mua bán người, vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, sai phạm, tiêu cực trong triển khai các công trình, dự án, chương trình, kế hoạch xóa đói, giảm nghèo; triệt xóa các tụ điểm phức tạp về tệ nạn xã hội; nâng cao chất lượng công tác điều tra, khám phá tội phạm; tăng cường công tác truy bắt, vận động đối tượng truy nã lẩn trốn ở khu vực nông thôn. Sáu là, tăng cường các điều kiện làm việc, trang bị phương tiện phù hợp với thực tế chiến đấu ở cơ sở nhằm nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ công an và các lực lượng khác tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở; xây dựng và thực hiện chế độ, chính sách phù hợp cho đội ngũ cán bộ công an và các lực lượng khác tham gia bảo vệ ANTT ở cơ sở, đặc biệt là lực lượng trực tiếp công tác chiến đấu ở vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới, hải đảo./.