Hoạt động du lịch vùng Huế trước năm 1975

42 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 HOAÏT ÑOÄNG DU LÒCH VUØNG HUEÁ TRÖÔÙC NAÊM 1975 Phan Thuận An* So vôùi phöông Taây, hoaït ñoäng du lòch vaø nhaát laø toå chöùc cuûa ngaønh du lòch ôû phöông Ñoâng ra ñôøi muoän hôn nhieàu. ÔÛ Vieät Nam noùi chung ôû Hueá noùi rieâng, hoaït ñoäng du lòch cuõng chæ môùi manh nha sau khi theo böôùc chaân xaâm löôïc cuûa ngöôøi Phaùp ñeán nöôùc ta vaøo nhöõng thaäp nieân cuoái theá kyû XIX, vaø toå chöùc du lòch ñöôïc hình thaønh moät caùch chính thöùc sau khi thöïc daân Phaùp thieát laäp xong neàn ñoâ hoä treân toaøn coõi Ñoâng Döông vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX. Töø ñoù trôû ñi, nhaèm khai thaùc kinh teá ñoái vôùi vuøng ñaát voán giaøu tieàm naêng vaên hoùa vaø thaéng caûnh thieân nhieân taïi xöù thuoäc ñòa naøy, ngöôøi Phaùp ñaõ hoaøn thieän daàn boä maùy phuïc vuï du lòch töø trung öông ñeán ñòa phöông. Nhöng, keå töø naêm 1945 ñeán naêm 1975, Vieät Nam bò laâm vaøo hai cuoäc chieán tranh khoác lieät vaø tình hình an ninh baát oån, cho neân ngaønh du lòch trong nöôùc noùi chung, ôû Thöøa Thieân Hueá noùi rieâng duø muoán cuõng khoù phaùt trieån ñöôïc. I. Töø khaùi nieäm veà du lòch ngaøy xöa ñeán hoaït ñoäng du lòch ôû Hueá döôùi trieàu Nguyeãn Neáu hieåu theo yù nghóa chính thöùc vaø chaët cheõ cuûa töø du lòch hieän nay thì coù theå noùi ngaøy xöa, döôùi caùc trieàu ñaïi quaân chuû, caùc hoaït ñoäng du lòch dieãn ra moät caùch haïn heïp vaø thöa thôùt, chæ giôùi haïn trong ñôøi soáng cuûa vua chuùa, quan laïi vaø tao nhaân maëc khaùch. Ñöông nhieân laø caùc hoaït ñoäng du lòch aáy ñeàu mang tính töï phaùt, leû teû vaø ngaãu höùng tuøy theo hoaøn caûnh, ñòa vò vaø ñieàu kieän cuûa moãi ngöôøi, chöù chöa trôû thaønh moät nhu caàu vaên hoùa tinh thaàn nhö trong ñôøi soáng xaõ hoäi hieän nay. Ñeå chæ caùc sinh hoaït nhö theá, ngöôøi xöa thöôøng duøng caùc töø vaân du, ngao du, nhaøn du, du laõm, du quan, du ngoaïn v.v..., trong ñoù ñeàu coù töø “du”, nghóa laø ñi chôi. Ñoái vôùi ñaïi ña soá daân chuùng ngaøy xöa, khaùi nieäm du lòch chæ laø: Ñi cho bieát ñoù bieát ñaây, ÔÛ nhaø vôùi meï bieát ngaøy naøo khoân. Coøn vieäc du lòch cuûa caùc vua chuùa vaø quan laïi baáy giôø thì ñeàu coù mang ít nhieàu tính chính trò, ngoaïi giao vaø “thaêm daân cho bieát söï tình”. Saùch Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö ghi raèng töø thaùng 3 ñeán thaùng 11 naêm Taân Söûu (1301), Thöôïng hoaøng Traàn Nhaân Toâng ñaõ “vaân du caùc nôi, sang Chieâm Thaønh”.(1) Chuyeán “vaân du caùc nôi” suoát 8 thaùng aáy ñaõ mang laïi cho hai nöôùc Vieät - Chieâm söï höõu haûo veà maët ngoaïi giao vaø seõ taïo neân moái hoân nhaân ñaày chaát söû thi giöõa coâng chuùa Huyeàn Traân vaø quoác vöông Cheá Maân naêm 1306. Ñoái vôùi quan laïi, khi coøn taïi chöùc, hoï thöôøng thöïc hieän vieäc du lòch baèng caùch keát hôïp vôùi nhöõng chuyeán ñi coâng caùn trong nöôùc hoaëc lôïi duïng thôøi gian tham gia vaøo caùc söù boä ñi ra laøm vieäc ôû ngoaïi quoác. Vaø, trong giai ñoaïn cuoái ñôøi, khi lui veà vui thuù ñieàn vieân, hoï thöôøng coù thôøi gian thong thaû vaø ñieàu kieän thuaän tieän ñeå ngao du sôn thuûy vôùi baàu röôïu tuùi thô. * Thaønh phoá Hueá. VAÊN HOÙA - LÒCH SÖÛ 43Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 Lòch söû vaø vaên hoïc thôøi tieàn chieán ñaõ ñeå laïi cho chuùng ta nhieàu taùc phaåm thô vaên vaø haønh trình nhaät kyù coù giaù trò cuûa caùc vua quan Vieät Nam khi hoï ñi du laõm, xuùc caûnh sinh tình vaø ghi cheùp nhöõng ñieàu môùi laï maét thaáy tai nghe. Chaúng haïn nhö vua Thieäu Trò (1841-1847), tuy chæ laøm vua trong 7 naêm vaø höôûng döông ñöôïc 40 tuoåi (1807-1847), nhöng ñaõ ñi thaêm thuù haàu heát caùc danh lam thaéng caûnh vaø di tích lòch söû treân ñòa baøn kinh ñoâ Hueá. Mieàn nuùi Ngöï soâng Höông voán laø nôi sôn kyø thuûy tuù, laø choán sôn thuûy höõu tình. Nhaø vua, moät thi nhaân uyeân baùc vaø moät taâm hoàn nhaïy caûm, ñi du laõm ñeán ñaâu cuõng ñeàu xuùc caûnh sinh tình, xuaát khaåu thaønh thô ñeå ca ngôïi maûnh giang sôn gaám voùc ôû choán ñeá ñoâ thô moäng. Nhöõng ñieåm tham quan du lòch haáp daãn nhaát baáy giôø ôû vuøng Hueá ñaõ ñöôïc vua Thieäu Trò choïn loïc, ñeà vònh, ca ngôïi vaø saép xeáp thaønh moät taäp thô, nhan ñeà laø Thaàn kinh nhò thaäp caûnh, nghóa laø hai möôi thaéng caûnh ôû ñaát Thaàn kinh.(2) Trong soá caùc vua trieàu Nguyeãn, vua Khaûi Ñònh (1916-1925) laø ngöôøi ñi du lòch nhieàu nhaát, chaúng nhöõng ôû trong nöôùc maø coøn ôû nöôùc ngoaøi. Ngay töø khi coøn laø hoaøng töû, ôû tuoåi 25, oâng ñaõ môû moät chuyeán Nam du ñeå tham quan Saøi Goøn, Chôï Lôùn, Thuû Ñöùc, Bieân Hoøa... OÂng leân ngoâi vaøo thaùng 5/1916. Sau ñoù 2 thaùng, nhaø vua lieàn môû moät chuyeán du laõm caùc thaéng caûnh töø Hueá ñeán ñeøo Haûi Vaân. Thaùng 9 naêm aáy, nhaø vua “ngöï giaù” ñi tænh Quaûng Nam(3) ñeå tham quan Ñaø Naüng, Hoäi An, Tam Kyø, moû vaøng Boâng Mieâu... Sau ñoù gaàn hai naêm, vaøo muøa heø naêm 1918, nhaø vua môû cuoäc tuaàn du daøi ngaøy hôn ôû caùc tænh thaønh phía baéc kinh ñoâ Hueá. Vua ñi tham quan moät soá cô sôû saûn xuaát, danh lam thaéng caûnh vaø di tích lòch söû ôû Quaûng Trò; Ñoàng Hôùi, Luõy Thaày (Quaûng Bình); Ñeøo Ngang, Haø Tónh (ñeán bieân giôùi Laøo); Vinh (Ngheä An); baùi yeát laêng mieáu toå tieân nhaø Nguyeãn ôû Gia Mieâu Ngoaïi Trang, thaêm Phoá Caùt (Thanh Hoùa); Vaên Mieáu, Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå, Nhaø Haùt Lôùn (Haø Noäi); Sôn Taây; Baéc Ninh; Baéc Giang; hang ñoäng Kyø Löøa, Nhò Thanh, Tam Thanh, Ñoàng Ñaêng (Laïng Sôn); Haûi Döông; Haûi Phoøng; vònh Haï Long, vònh Baùi Töû Long...(4) Hai naêm sau, vaøo thaùng 8/1920, nhaø vua laïi “ngöï giaù” vaøo Ñaø Naüng ñeå xem caùc chieán haïm cuûa Phaùp ñang ñaäu taïi ñoù.(5) Vaøo naêm 1922, nhaân cuoäc “Ñaáu xaûo thuoäc ñòa” ñöôïc toå chöùc taïi Marseille, trong ñoù coù söï tham gia cuûa Vieät Nam, vaø nhaän lôøi môøi cuûa Khaâm söù Trung Kyø Pierre Pasquier, vua Khaûi Ñònh ñaõ ñaùp taøu thuûy qua Phaùp tham döï, roài ñi thaêm thuù nhieàu nôi, keå caû vieäc ñeán xem 52 di vaät coù giaù trò lòch söû raát cao lieân quan tôùi thôøi Gia Long taïi Hoäi Ñòa lyù Phaùp ôû Paris.(6) Chuyeán du haønh qua Taây cuûa nhaø vua ñaõ keùo daøi töø thaùng 5 ñeán thaùng 9 naêm aáy, vaø ñaõ ñöôïc ghi cheùp laïi trong quyeån Ngöï giaù nhö Taây kyù.(7) Nhöng ñaùng ñeå yù nhaát trong caùc chuyeán du lòch cuûa vua Khaûi Ñònh laø chuyeán “tuaàn tænh quan phong” cuûa nhaø vua vaøo muøa heø naêm 1916. Trong dòp naøy, chính nhaø vua ñaõ phaùt hieän ra ñòa ñieåm du lòch nghæ maùt Laêng Coâ (caùch Hueá 66,5km veà phía nam). Khi döøng chaân taïi ñaây, nhaø vua ñaõ nhaän ra vaø ñaùnh giaù cao ñòa ñieåm nghæ maùt lyù töôûng naøy cuõng nhö caùc caûnh ñeïp töï nhieân ôû boán beà chung quanh: Phía baéc laø cöûa bieån Caûnh Döông (ôû muõi Chaân Maây), phía nam laø Haûi Vaân Quan (ôû nuùi Haûi Vaân), phía taây laø nuùi Phuù Gia chaäp choàng, môø aûo trong maây khoùi vaø phía ñoâng laø soùng nöôùc ñaïi döông meânh moâng, trong laønh vaø gioù maùt. Chính taïi ñieåm ngaém ñoù beân bôø bieån, nhaø vua ñaõ höôûng ñöôïc nhöõng ngaøy nghæ thuù vò vaø caûm thaáy höng phaán töø theå xaùc ñeán tinh thaàn. 44 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 Sau khi trôû laïi Hoaøng cung Hueá, vua Khaûi Ñònh lieàn ban leänh cho Boä Coâng ñöa vaät lieäu veà Laêng Coâ xaây döïng moät “haønh cung” ñeå nhaø vua veà nghæ maùt vaøo muøa heø, vaø thænh thoaûng coøn röôùc hai baø meï laø baø Thaùnh Cung (meï ñích) vaø baø Tieân Cung (meï ruoät) veà ñaây hoùng maùt vaø ngaém caûnh. Nhaø vua ñaõ ñaët teân cho haønh cung naøy laø “Tònh Vieâm” (nghóa ñen laø laøm dòu söï noùng nöïc). Sau ñoù gaàn 3 naêm, cuõng trong moät dòp ñöùng ôû ñieåm du lòch vaø nghæ maùt naøy, nhaø vua laïi xuùc caûnh sinh tình vaø ñaõ vieát moät baøi vaên coù giaù trò veà vaên hoïc. AÙng vaên ngöï cheá aáy ñaõ ñöôïc khaéc vaøo bia ñaù, döïng ôû Laêng Coâ ñeå kyû nieäm, nay vaãn coøn taïi choã.(8) Veà caùc thöïc theå ñòa lyù vaø thaéng caûnh ñaõ ñöôïc taùc giaû moâ taû trong baøi vaên bia, chuùng ta ñeàu coù theå kieåm chöùng vaø caûm nhaän raát roõ treân thöïc ñòa. Hieän nay, khu nghæ maùt Laêng Coâ ngaøy caøng phaùt trieån, ñöôïc ngaønh du lòch phaùt huy giaù trò moät caùch coù hieäu quaû vaø ñaõ trôû neân noåi tieáng. Thieát töôûng caàn noùi theâm ôû ñaây raèng 16 naêm sau khi vua Khaûi Ñònh phaùt hieän ra khu nghæ döôõng Laêng Coâ, thì khu nghæ maùt vaø du lòch sinh thaùi Baïch Maõ môùi ñöôïc oâng Girard, moät ngöôøi Phaùp, phaùt hieän vaøo naêm 1932, vaø sau ñoù maáy naêm môùi ñöa vaøo khai thaùc vaø phaùt huy taùc duïng. Duø sao ñi nöõa, döôùi trieàu Nguyeãn, ngaønh du lòch cuõng chöa ñöôïc hình thaønh moät caùch chính thöùc, maø chæ “gaëp chaêng hay chôù”. Thænh thoaûng, neáu coù vò khaùch ngoaïi quoác naøo ñoù, phaàn lôùn laø ngöôøi Phaùp, ñeán Hueá muoán ñi tham quan Hoaøng cung hoaëc laêng taåm caùc vua thì moät vò quan ôû Boä Leã hoaëc quan Chaùnh, Phoù söù Hoä laêng ñöôïc trieàu ñình giao nhieäm vuï höôùng daãn vaø thuyeát minh. Hoï laøm coâng vieäc naøy moät caùch nghieäp dö, thaäm chí laø raát yeáu. Moät chöùng nhaân keå laïi raèng coù moät laàn vaøo naêm 1907, coù hai chuyeân gia Haùn hoïc ngöôøi Phaùp ñeán Hueá. Khi hoï vaøo tham quan Hoaøng cung thì ñöôïc chính vò Thöôïng thö Boä Leã cuûa Nam trieàu baáy giôø ñöa ñi. Khi döøng chaân ôû saân ñieän Caàn Chaùnh, moät ngöôøi Phaùp ñaõ hoûi vò Thöôïng thö raèng coù phaûi hai caùi vaïc ñoàng ñaët hai beân saân naøy ñaõ ñöôïc ñuùc cuøng moät laàn vôùi Cöûu ñænh ñaët ôû saân Theá Mieáu hay khoâng? Vò Thöôïng thö traû lôøi raèng: “Phaûi”.(9) Caâu traû lôøi cuûa vò Thöôïng thö laø thieáu chính xaùc, vì thöïc ra, hai caùi vaïc ñoàng vaø chín caùi ñænh ñoàng ñaõ ñöôïc ñuùc caùch nhau treân döôùi 175 naêm. Ngay ôû mieäng cuûa caùi vaïc thöù nhaát coù khaéc nieân ñaïi “Thònh Ñöùc baùt nieân” töùc laø naêm 1660, vaø cuûa caùi vaïc thöù hai coù khaéc nieân ñaïi “Thònh Ñöùc thaäp nieân”, töùc laø naêm 1662(*). Maõi ñeán ngaøy nay, chuùng ta vaãn coøn ñoïc raát roõ hai nieân ñaïi aáy treân hieän vaät. Trong khi ñoù thì ôû phaàn coå cuûa chín caùi ñænh ñoàng ñeàu coù khaéc doøng chöõ “Minh Maïng thaäp luïc nieân AÁt Muøi chuù”, nghóa laø ñuùc vaøo naêm AÁt Muøi, Minh Maïng thöù 16, töùc laø naêm 1835.(10) Nhö vaäy, vò Thöôïng thö Boä Leã ñaõ khoâng quan taâm ñeå phaân bieät hai nieân ñaïi khaùc nhau: Trong khi hai caùi vaïc ñöôïc ñuùc vaøo nhöõng naêm 1660 vaø 1662 döôùi thôøi chuùa Nguyeãn Phuùc Taàn thì chín caùi ñænh ñöôïc ñuùc vaøo naêm 1835 döôùi thôøi vua Minh Maïng. Töø “Phaûi” cuûa vò Thöôïng thö coù haïi ít nhieàu cho quoác theå, vì caùc vò khaùch ñeàu gioûi chöõ Haùn vaø taát nhieân laø ñoïc ñöôïc nieân ñaïi ñuùc nhöõng ñænh vaø vaïc ñoàng aáy. II. Du lòch ôû Hueá thôøi Phaùp thuoäc Sau khi chieám ñöôïc kinh ñoâ Hueá (1885), Toång thoáng Phaùp ñaõ kyù saéc leänh ngaøy 3/2/1886 thieát laäp Toøa Khaâm söù Trung Kyø (Reùsidence Supeùrieure de l’Annam) * Thònh Ñöùc laø nieân hieäu cuûa vua Leâ Thaàn Toâng, töø 1623-1658, sau ñoù laø Vónh Thoï: 1658-1662. Caùc chuùa Nguyeãn ôû Ñaøng Trong thöôøng khoâng theo kòp vieäc thay ñoåi nieân hieäu cuûa caùc vua Leâ ôû Ñaøng Ngoaøi. BBT. 45Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 ñoùng taïi bôø nam soâng Höông. Moät naêm sau, Toång thoáng Phaùp laïi kyù saéc leänh ngaøy 17/10/1887 thaønh laäp Lieân bang Ñoâng Döông,(11) ñoùng thuû phuû taïi Saøi Goøn. Taát nhieân, Toøa Khaâm söù Trung Kyø ôû döôùi quyeàn cuûa Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông. Nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1880 laø thôøi ñieåm thöïc daân Phaùp baét ñaàu chính saùch khai thaùc moïi loaïi taøi nguyeân kinh teá ôû xöù thuoäc ñòa naøy. Töø ñoù trôû ñi, boä maùy haønh chính taïi Ñoâng Döông noùi chung, Trung Kyø noùi rieâng, ñöôïc toå chöùc ngaøy caøng chaët cheõ vaø coù heä thoáng. Trong cô caáu toå chöùc cuûa Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông, coù moät cô quan goïi laø “Sôû nghieân cöùu caùc vaán ñeà veà kinh teá” (Service des Affaires EÙconomiques) ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 21/12/1911. Tröïc thuoäc cô quan naøy, coù moät boä phaän mang teân laø “Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn Ñoâng Döông” (Office Indochinois du Tourisme et de la Propagande).(12) Ñoàng thôøi, trong cô caáu toå chöùc cuûa Toøa Khaâm söù Trung Kyø ñoùng taïi kinh ñoâ trieàu Nguyeãn, coù thieát laäp moät phoøng lieân quan ñeán vaán ñeà ñang ñeà caäp laø Phoøng Du lòch Trung Kyø (Bureau Officiel du Tourisme en Annam). Phoøng Du lòch naøy naèm ngay beân trong khuoân vieân cuûa Toøa Khaâm söù (Nay laø ñòa ñieåm cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá). Sau moät thôøi gian tieáp caän vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông noùi chung, Vieät Nam noùi rieâng, ngöôøi Phaùp nhaän ra raèng ñaây laø vuøng ñaát coù lòch söû laâu ñôøi, coù nhieàu di saûn vaên hoùa ñaëc bieät vaø nhieàu caûnh ñeïp thieân nhieân haáp daãn. Do ñoù, vaøo ngaøy 9/11/1921, Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ thaønh laäp UÛy ban Danh thaéng (Commission des Sites). UÛy ban naøy coù nhieäm vuï tö vaán cho Toaøn quyeàn Ñoâng Döông veà nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc baûo toàn vaø khai thaùc caùc danh lam thaéng caûnh cuõng nhö caùc di tích kieán truùc ngheä thuaät treân toaøn coõi Ñoâng Döông. Hoaït ñoäng cuûa UÛy ban ñöôïc ñaët döôùi söï chæ ñaïo cuûa Toaøn quyeàn vôùi söï tham gia cuûa caùc cô quan chöùc naêng nhö Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn, Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå.(13) Sau ñoù gaàn hai naêm, vaøo ngaøy 17/7/1923, Phuû Toaøn quyeàn coøn thaønh laäp UÛy ban Trung öông Du lòch Ñoâng Döông (Comiteù Central du Tourisme) vôùi nhieäm vuï tö vaán cho Toaøn quyeàn veà ngaønh du lòch, vieäc baûo toàn caùc danh thaéng, toå chöùc caùc khu nghæ maùt, xaây döïng caùc khaùch saïn, caùc coâng vieân. UÛy ban naøy cuõng do Toaøn quyeàn ñöùng ñaàu vôùi caùc thaønh vieân goàm Thuû hieán caùc xöù, Giaùm ñoác Taøi chính, Thanh tra Coâng chính, Cuïc tröôûng Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn, Giaùm ñoác Tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå... (14) Cuïc Du lòch vaø Tuyeân truyeàn Ñoâng Döông ñöôïc hoaøn chænh veà toå chöùc baèng moät nghò ñònh do Toaøn quyeàn taïi ñaây kyù ngaøy 3/4/1928. Vaãn tröïc thuoäc Vaên phoøng Phuû Toaøn quyeàn, Cuïc naøy chuyeân traùch hai coâng taùc chính laø toå chöùc du Xe keùo cuûa du khaùch tröôùc cöûa Hieån Nhôn (1914) 46 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 lòch (nhö khai thaùc heä thoáng khaùch saïn, toå chöùc caùc tuyeán ñieåm du lòch, phaùt hieän vaø baûo toàn caùc di tích danh thaéng...) vaø tuyeân truyeàn veà vuøng Ñoâng Döông ra nöôùc ngoaøi baèng nhieàu hình thöùc khaùc nhau.(15) Baáy giôø, tuyeät ñaïi ña soá caùc du khaùch ñeán Ñoâng Döông noùi chung, vuøng Hueá noùi rieâng, ñeàu laø ngöôøi phöông Taây, ñaëc bieät laø ngöôøi Phaùp. Thaät ra, du khaùch phöông Taây ñaõ ñeán ñaây töø nhieàu theá kyû tröôùc ñoù, nhöng phaàn lôùn vôùi tö caùch laø giaùo só Thieân chuùa giaùo, nhaø ngoaïi giao, thöông gia, só quan... Hoï thöôøng ñeå laïi haønh trình nhaät kyù cuûa mình, trong ñoù hoï ghi cheùp nhöõng gì maét thaáy tai nghe vaø caûm nhaän cuûa hoï veà ñaát nöôùc vaø con ngöôøi ôû nhöõng nôi maø hoï ñi qua. Chaúng haïn nhö ngay vaøo theá kyû XVII ñaõ coù giaùo só Cristophoro Borri (1583-1632) vôùi quyeån Xöù Ñaøng Trong naêm 1621,(16) giaùo só Alexandre de Rhodes (1593-1660) vôùi quyeån Divers Voyages et Missions (Haønh trình vaø Truyeàn giaùo)...(17) Ñeán theá kyû XIX thì coù nhieàu ngöôøi Phaùp ñeán Vieät Nam hôn. Chaúng haïn nhö Dutreuil de Rhins (1846-1894) ñaõ ñeán kinh ñoâ trieàu Nguyeãn vaøo naêm 1876 vôùi moät söù maïng ngoaïi giao, nhöng oâng ñaõ ghi cheùp raát ñaày ñuû vaø saâu saéc veà Hueá trong quyeån Le Royaume d’Annam et les Annamites (Vöông quoác An Nam vaø ngöôøi An Nam”;(18) Baùc só quaân y Charles - EÙdouard Hocquard (1853-1911) ñaõ ñeán Hueá vaøo naêm 1886 vaø ñaõ moâ taû khaù kyõ veà caûnh vaät vaø sinh hoaït cung ñình cuõng nhö daân gian baèng chöõ vieát vaø baèng hình aûnh raát phong phuù;(19) Marcel Monnier vôùi tö caùch laø nhaø du haønh ngöôøi Phaùp ñi khaép theá giôùi, ñaõ ñeán thaêm caùc nöôùc Ñoâng Döông, trong ñoù coù Hueá, vaøo naêm 1898.(20) Nhöng, phaûi ñeán nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX thì guoàng maùy du lòch ôû Ñoâng Döông noùi chung, Hueá noùi rieâng, môùi ñöôïc toå chöùc moät caùch chu ñaùo. Khi du khaùch ñeán Hueá, ñieàu ñaàu tieân hoï laøm laø ñeán tieáp xuùc ngay vôùi Phoøng Du lòch Trung Kyø taïi Toøa Khaâm söù ñeå naém baét moïi thoâng tin caàn thieát lieân quan ñeán vieäc tham quan thaønh phoá vaø caùc vuøng phuï caän. Phoøng Du lòch chæ daãn cho hoï bieát veà caùc khaùch saïn, nhaø haøng, caùc ñieåm tham quan, khoaûng caùch töø trung taâm thaønh phoá ñeán caùc ñieåm, thôøi löôïng ñi tham quan töøng ñieåm, caùc phöông tieän ñi laïi (xe keùo, oâ toâ, taøu thuyeàn). Khaùch saïn ñaàu tieân ôû Hueá ñaõ ñöôïc xaây döïng vaøo naêm 1901 ôû saùt ñaàu phía nam cuûa caàu Tröôøng Tieàn. Ñaây vöøa laø khaùch saïn, vöøa laø nhaø haøng aên uoáng cuûa moät tö nhaân teân laø Bogaert (Ngöôøi Hueá baáy giôø goïi laø oâng Boà Gheø). Sau côn baõo naêm Thìn (1904), noù bò hö hoûng moät phaàn, oâng Bogaert chuyeån nhöôïng khaùch saïn naøy cho oâng A. Gueùrin. Ngöôøi chuû môùi cho caûi taïo khaùch saïn thaønh to lôùn hôn vaø ñaët teân laø “A. Gueùrin - Grand Hoâtel de Hueù”. Ñeán naêm 1907, noù ñöôïc baùn laïi cho ba anh em thuoäc gia ñình Morin, cho neân ñoåi teân thaønh “Khaùch saïn Morin Freøres”, thöôøng goïi taét laø Khaùch saïn Morin.(21) Khaùch saïn thöù hai ôû Hueá baáy giôø laø Khaùch saïn Ga (Hoâtel de la Gare). Ga taøu hoûa ôû Hueá ñöôïc xaây döïng xong vaøo naêm 1906. Qua naêm 1907, tuyeán taøu Khaùch saïn Morin naêm 1930 47Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 hoûa Hueá - Ñaø Naüng (105km) baét ñaàu khai tröông. Naêm 1908, tuyeán taøu hoûa Hueá - Quaûng Trò (57km) cuõng khôûi söï hoaït ñoäng. Ñeå phuïc vuï cho du khaùch ñi taøu hoûa gheù löu truù moät thôøi gian ngaén taïi Hueá, baáy giôø ngöôøi ta cuõng xaây döïng moät khaùch saïn ngay tröôùc maët nhaø ga, goïi laø Khaùch saïn Ga (do nhaø thaàu khoaùn Thaùi Thò Töù ñaàu tö xaây döïng vaø quaûn lyù).(22) Sau ñoù moät thôøi gian, coøn coù theâm hai khaùch saïn Höông Bình vaø Höông Giang ôû ñöôøng Paul Bert (nay laø ñöôøng Traàn Höng Ñaïo). Quyeån saùch giôùi thieäu vaø tuyeân truyeàn du lòch chính thöùc ñaàu tieân veà Trung Kyø noùi chung, Hueá noùi rieâng laø quyeån Guide de l’Annam cuûa Philippe Eberhardt, ñöôïc in taïi Paris naêm 1914. Chöùc vuï cuûa taùc giaû ñöôïc ñeà treân bìa saùch laø “Deùleùgueù du Tourisme Colonial” (UÛy vieân Du lòch Thuoäc ñòa). OÂng cuõng laø thaày daïy tieáng Phaùp cho vua Duy Taân (1907-1916), soáng nhieàu naêm ôû Hueá. OÂng coù kieán thöùc khaù ñaày ñuû vaø saâu saéc veà mieàn nuùi Ngöï soâng Höông. Trong saùch aáy coù vieát raèng: “Nay laø luùc caùc du khaùch baét ñaàu taêng leân moãi naêm moät nhieàu treân caùc chieác taøu ñi Vieãn Ñoâng, caàn laøm ra nhöõng saùch höôùng daãn ñeå hoï ñeán tham quan thuoäc ñòa cuûa chuùng ta baèng nhöõng phöông caùch tieän lôïi nhaát, vaø chæ trong moät thôøi gian haïn cheá, nhöng thu ñöôïc nhöõng hieåu bieát chính xaùc vaø roõ raøng veà caû phöông dieän lòch söû vaø kinh teá laãn veû ñeïp cuûa caùc phong caûnh”.(23) Saùch daøy 172 trang. Taùc giaû ñaõ daønh ñeán 1/2 dung löôïng aáy ñeå giôùi thieäu veà du lòch vuøng Hueá. Lyù do cuõng deã hieåu, vì duø sao ñi nöõa, treân danh nghóa, Hueá baáy giôø vaãn laø kinh ñoâ cuûa caû nöôùc, coøn giöõ ñöôïc dieän maïo vaøng son ñaày haáp daãn cuûa noù. Sau khi khaûo cöùu söû saùch vaø khaûo saùt thöïc ñòa moät caùch kyõ löôõng, oâng ñeà xuaát moät chöông trình tham quan ñeå du khaùch ñi thaêm Hueá vaø vuøng phuï caän trong 6 ngaøy. Trong töøng ngaøy, buoåi saùng, buoåi chieàu, ñi ñaâu, baèng phöông tieän gì, ñeàu ñöa ra caùc ñieåm tham quan raát chaët cheõ vaø hôïp lyù. Trong saùch coøn coù nhöõng baûn ñoà, sô ñoà vaø nhieàu aûnh chuïp raát coù giaù trò duøng ñeå minh hoïa cho lôøi giôùi thieäu moät caùch cuï theå vaø roõ raøng. Taùc giaû cung caáp cho du khaùch nhöõng thoâng tin vöøa khaùi quaùt, vöøa raïch roøi veà caùc khu vöïc tham quan, nhö Kinh Thaønh, Hoaøng Thaønh, laêng taåm caùc vua, caùc danh lam thaéng caûnh, caùc khu phoá coå (keå caû nhöõng chuøa Taøu ôû Gia Hoäi), caùc nhaø maùy coâng nghieäp (Nhaø maùy nöôùc Vaïn Nieân, Nhaø maùy voâi Long Thoï...), nghóa laø caùc danh thaéng naèm töø vuøng goø ñoài phía taây nam Hueá ñeán cöûa bieån Thuaän An. Rieâng veà phaàn giôùi thieäu “tour” tham quan Hoaøng cung Hueá (Le Palais du Roi) trong moät buoåi saùng, oâng ñaõ daønh ra ñeán 15 trang, trong ñoù coù moät sô ñoà phaàn phía nam cuûa Hoaøng Thaønh vôùi vò trí caùc cung ñieän maø du khaùch ñöôïc pheùp tham quan, vaø 11 aûnh minh hoïa, nhaèm chæ daãn cho du khaùch ñöôøng ñi Moät soá taäp gaáp giôùi thieäu du lòch thôøi Phaùp thuoäc 48 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 nöôùc böôùc cuõng nhö caùc chi tieát quan troïng vaø caàn thieát khaùc lieân quan ñeán tour du lòch naøy. Trong ñoaïn chæ daãn chung, P. Eberhardt cho bieát raèng: “Muoán ñöôïc vaøo thaêm Hoaøng cung Hueá, du khaùch phaûi trình cho ngöôøi gaùc coång Hoaøng thaønh moät caùi theû vaøo cöûa (une carte d’entreùe) do oâng Chaùnh vaên phoøng cuûa Khaâm söù xeùt caáp tröôùc ñoù. Theû coù ghi teân du khaùch vaø phaûi trao cho ngöôøi phuï traùch ñieám canh ôû coång thaønh maø du khaùch ñi vaøo. Leänh caám cuûa ñieám canh naøy laø du khaùch khoâng ñöôïc ñem treû con nhoû tuoåi theo vaø khoâng ñöôïc ñöa xe keùo vaøo. Ngöôøi ta cuõng caám daét choù theo. Veà xe keùo, coù theå nhôø lính gaùc coång giöõ hoä vaø ñöa ñeán traû laïi cho du khaùch ôû coång ra (khaùch ñi vaøo baèng cöûa Hieån Nhôn, veà sau laø baèng caû cöûa Ngoï Moân, vaø ñi ra baèng cöûa Chöông Ñöùc)... Moät ñieàu caàn löu yù nöõa laø neáu du khaùch daãn theo mình nhöõng ngöôøi chaâu AÙ thì lính gaùc coång ñoøi hoûi hoï phaûi coù giaáy pheùp ñaëc bieät, thöôøng hoï bò töø choái khoâng cho vaøo”.(24) Baáy giôø, nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX, tuy chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc ñaõ maát vaøo tay thöïc daân Phaùp, nhöng phaàn lôùn sinh hoaït leã nghi truyeàn thoáng cuûa trieàu Nguyeãn trong Hoaøng Thaønh vaãn giöõ ñöôïc tính nghieâm tuùc, vaø cuoäc soáng cuûa hoaøng gia trong choán thaâm cung vaãn ñöôïc baûo maät ñeå traùnh nhöõng caëp maét hieáu kyø töø beân ngoaøi doøm ngoù vaøo. Cho neân, phaïm vi tham quan cuûa du khaùch ñaõ ñöôïc trieàu ñình giôùi haïn töø ñieän Caàn Chaùnh vaø ñieän Phuïng Tieân trôû ra phía tröôùc Hoaøng Thaønh maø thoâi, bao goàm: Ngoï Moân, ñieän Thaùi Hoøa, ñieän Caàn Chaùnh, phuû Noäi Vuï, Thaùi Mieáu, Trieäu Mieáu, Theá Mieáu, Höng Mieáu vaø ñieän Phuïng Tieân. Ngoaøi ra, ñeå tuyeân truyeàn maïnh hôn cho hoaït ñoäng du lòch ôû Hueá, chính quyeàn Phaùp baáy giôø ñaõ bieân soaïn vaø phaùt haønh nhieàu aán phaåm thuoäc loaïi saùch moûng (brochure) hoaëc taäp gaáp (deùpliant). Cuï theå nhaát laø: - Vaøo naêm 1931, Cuïc Du lòch Phuû Toaøn quyeàn Ñoâng Döông ñaõ aán haønh quyeån Hueù ville impeùriale (Hueá, thaønh phoá hoaøng gia) côõ 21x33cm, daøy 22 trang, goàm lôøi giôùi thieäu, 14 aûnh minh hoïa vaø 4 sô ñoà höôùng daãn du lòch.(25) - Vaøo naêm 1935, Phoøng Du lòch Trung Kyø ñoùng taïi Toøa Khaâm söù Hueá aán haønh moät loaït taäp gaáp, moãi taäp giôùi thieäu moät hoaëc hai tænh thuoäc mieàn Trung töø Thanh Hoùa ñeán Bình Thuaän vaø Cao nguyeân Trung phaàn, nhö Kontum, Pleiku, Ñoàng Nai Thöôïng, Ñaø Laït; trong soá ñoù coù moät taäp daønh rieâng ñeå giôùi thieäu veà du lòch tænh Thöøa Thieân. Taäp gaáp côõ 23x11cm, goàm 8 trang, trong ñoù coù ba sô ñoà, nhöng phaàn lôùn laø lôøi giôùi thieäu, cung caáp nhöõng thoâng tin caàn thieát cho du khaùch khi ñeán tænh naøy. Caùc taùc giaû cuûa taäp gaáp ñaõ ñöa ra ba chöông trình du lòch khaùc nhau (chöông trình tham quan 1 ngaøy, chöông trình tham quan 2 ngaøy vaø chöông trình tham quan 3 ngaøy) ñeå du khaùch töï yù löïa choïn tuøy theo thôøi gian mình löu truù taïi Hueá ngaén hay daøi.(26) - Vaøo naêm 1937, Phoøng Du lòch Trung Kyø aán haønh moät taäp gaáp vôùi nhan ñeà laø Annam, Itineùraire de la Route Mandarine (Haønh trình theo Quan loä ôû Trung Du khaùch phaûi côûi giaøy khi vaøo tham quan ñieän Ñaïi Huøng, chuøa Thieân Muï (1955) 49Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 Kyø), giôùi thieäu chung veà cuoäc haønh trình du lòch suoát tuyeán mieàn Trung töø Thanh Hoùa ñeán Bình Thuaän, Ñaø Laït, Darlac, Pleiku, Kontum... Taäp gaáp côõ 24x12cm, goàm 8 trang, chuû yeáu laø veõ con ñöôøng boä töø ñaàu ñeán cuoái mieàn Trung, ghi daáu nhöõng ñieåm caàn tham quan du lòch ôû caùc tænh, khoaûng caùch cuûa chuùng tính töø caây soá 0 ôû Hueá ra phía baéc vaø vaøo phía nam. Trong ñoù coù ñònh vò vaø giôùi thieäu ngaén goïn veà caùc danh thaéng ôû Hueá vaø Thöøa Thieân nhö Kinh Thaønh, laêng taåm, nuùi Ngöï, soâng Höông, ñoài Voïng Caûnh, chuøa Thieân Muï, Vaên Mieáu, chuøa Tuùy Vaân (töùc laø Thuùy Vaân hoaëc Thaùnh Duyeân), caùc baõi bieån Thuaän An, Laêng Coâ, khu nghæ maùt Baïch Maõ, ñeøo Haûi Vaân...(27) - Cuoái cuøng, vaøo hai naêm 1938 vaø 1939, Phoøng Du lòch Trung Kyø coøn bieân soaïn vaø aán haønh 3 taäp gaáp giôùi thieäu veà 3 khu laêng taåm cuûa 3 vua nhaø Nguyeãn maø baáy giôø ñöôïc xem laø coù giaù trò tieâu bieåu nhaát veà du lòch. Ñoù laø laêng Gia Long, laêng Töï Ñöùc vaø laêng Khaûi Ñònh. Moãi taäp noùi rieâng veà moät laêng. Nhöõng taäp gaáp naøy ñöôïc in vôùi côõ 23x11cm. Moãi taäp coù 6 trang, bao goàm moät aûnh, moät sô ñoà chæ daãn ñöôøng ñi ñeán, cuøng caùc coâng trình kieán truùc chính ôû khu laêng vaø lôøi giôùi thieäu vaén taét veà noù. Phaàn lôùn noäi dung cuûa caû 3 taäp gaáp naøy ñeàu döïa vaøo quyeån Guide de l’Annam cuûa P. Eberhardt. Nhöng coù ñieàu ñaëc bieät laø caùc thoâng tin trong 3 taäp gaáp aáy ñeàu ñöôïc bieân soaïn baèng caû tieáng Phaùp laãn tieáng Anh.(28) Ñieàu naøy chöùng toû raèng vaøo nhöõng naêm cuoái thaäp nieân 1930, du khaùch noùi tieáng Anh ñeán Hueá ñaõ khaù nhieàu. Duø sao ñi nöõa, toå chöùc vaø hoaït ñoäng du lòch cuûa chính quyeàn Phaùp ôû Hueá cuõng ñaõ bò giaûi theå khi xaûy ra cuoäc binh bieán cuûa quaân ñoäi Nhaät taïi Ñoâng Döông vaøo ngaøy 9/3/1945. III. Du lòch ôû Hueá thôøi Vieät Nam Coïng hoøa (1955-1975) Trong giai ñoaïn Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñöôïc ngöôøi Phaùp ñöa veà nöôùc laøm Quoác tröôûng töø naêm 1949 ñeán naêm 1954, Phuû Thuû hieán Trung Vieät ñoùng taïi Hueá coù laäp ra Sôû Du lòch maø ngöôøi ñöùng ñaàu laø moät Chuû söï. Chuû söï Sôû Du lòch do Thuû hieán Trung Vieät boå duïng, phaûi laø ngöôøi thoâng thaïo tieáng Phaùp. Nhöng, vôùi hieäp öôùc Geneøve ñöôïc kyù keát vaøo naêm 1954 thì ñaát nöôùc bò chia ñoâi vaø Phaùp ruùt khoûi Vieät Nam. Töø naêm 1955 ñeán naêm 1975, ôû mieàn Nam thaønh laäp cheá ñoä Vieät Nam Coïng hoøa, ñoùng thuû ñoâ taïi Saøi Goøn. Sau khi Ngoâ Ñình Dieäm truaát pheá Quoác tröôûng Baûo Ñaïi ñeå leân laøm Toång thoáng, chính quyeàn Saøi Goøn thaønh laäp Nha Quoác gia Du lòch tröïc thuoäc Phuû Toång thoáng. Moät coâng caùn uûy vieân cuûa Toång thoáng ñöôïc cöû laøm Giaùm ñoác Nha Quoác gia Du lòch vôùi nhieäm vuï mang naëng tính chính trò vaø ngoaïi giao. Döôùi Nha Quoác gia Du lòch laø ba Phoøng Du lòch ñoùng taïi Hueá, Ñaø Laït vaø Saøi Goøn. Phoøng Du lòch Hueá phuï traùch vaán ñeà du lòch töø soâng Beán Haûi (Quaûng Trò) vaøo ñeán Phuù Yeân. Phoøng Du lòch Saøi Goøn phuï traùch töø Khaùnh Hoøa vaøo heát Nam Boä. Phoøng Du lòch Ñaø Laït phuï traùch vuøng Cao nguyeân Trung phaàn. Tuy goïi laø “phoøng”, nhöng moãi Phoøng Du lòch laø moät cô quan caáp phaàn, chöù khoâng phaûi laø cô quan caáp tænh hay caáp thaønh phoá. Veà maët quaûn lyù haønh chính, Phoøng Du lòch Hueá tröïc thuoäc Toøa Ñaïi bieåu Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn. Töø thôøi Ngoâ Ñình Dieäm trôû ñi, Toøa Ñaïi bieåu Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn ñoùng taïi Phuû Thuû hieán Trung Vieät cuûa thôøi Quoác tröôûng Baûo Ñaïi ñaõ bò baõi boû (ÔÛ ñòa chæ soá 5 ñöôøng Leâ Lôïi ngaøy nay). 50 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 Rieâng Phoøng Du lòch Hueá thì ñoùng taïi moät toøa nhaø ôû 26 ñöôøng Lyù Thöôøng Kieät (Soá 26 nay ñaõ ñöôïc thay baèng soá 30; sau naêm 1975, coâng trình kieán truùc naøy ñaõ ñöôïc caûi taïo, chæ giöõ laïi phaàn neàn moùng, vaø xaây döïng theâm nhaø ñeå duøng laøm truï sôû cuûa Trung taâm Chaêm soùc Söùc khoûe Sinh saûn thuoäc Sôû Y teá Thöøa Thieân Hueá nhö chuùng ta ñang thaáy hieän nay).(29) Chuû söï cuûa Phoøng Du lòch baáy giôø phaûi thoâng thaïo tieáng Anh vaø tieáng Phaùp. Maëc duø trong Phoøng Du lòch coù ñaày ñuû caùc höôùng daãn vieân noùi gioûi tieáng Anh hoaëc tieáng Phaùp, nhöng chính ngöôøi Chuû söï phaûi ñích thaân ñöùng ra giao tieáp vaø ñöa caùc nhaân vaät ngoaïi giao quan troïng ñi tham quan caùc di tích vaø thaéng caûnh ôû vuøng Hueá. Phoøng coù khoaûng 15 nhaân vieân, bao goàm caùc höôùng daãn vieân, moät hoïa só vaø moät taøi coâng. Taøi coâng laø ngöôøi raønh veà cô khí, coù theå laùi xe oâtoâ vaø thuyeàn maùy. Baáy giôø, Phoøng Du lòch Hueá coù saém moät chieác canoâ duøng ñeå ñöa caùc khaùch quan troïng ñi daïo treân soâng Höông. Coøn hoïa só thì coù nhieäm vuï veõ caùc baûng quaûng caùo du lòch caém ôû nhöõng nôi coù ñoâng ngöôøi qua laïi. Ñaëc bieät laø ôû ñaàu caàu Tröôøng Tieàn, phía Khaùch saïn Morin, coù döïng moät baûng baèng kim loaïi raát lôùn, treân ñoù veõ sô ñoà caùc di tích vaø danh thaéng cuûa Coá ñoâ Hueá. Töø toång theå Coá ñoâ ñeán töøng coå tích ñeàu ñöôïc theå hieän baèng chaát lieäu sôn vôùi nhöõng maøu saéc khaùc nhau raát haáp daãn. Ngöôøi hoïa só coøn coù nhieäm vuï trình baøy caùc taäp saùch moûng vaø caùc taäp gaáp do Phoøng bieân soaïn ñeå quaûng baù du lòch Hueá. Cuõng lieân quan ñeán vieäc quaûng baù, vaøo khoaûng naêm 1960, Nha Quoác gia Du lòch coù aán haønh moät taäp gaáp 6 trang giôùi thieäu chung veà caùc di tích Hueá (moät baûn tieáng Anh vaø moät baûn tieáng Phaùp), nhöng khoâng coù aûnh. Ñoàng thôøi, Phoøng Du lòch Hueá aán haønh moät taäp saùch moûng vôùi nhan ñeà Chuù daãn veà Ñaïi Noäi baèng tieáng Vieät, tieáng Anh vaø tieáng Phaùp. Saùch daøy 24 trang, côõ 15x23,5cm. ÔÛ trang bìa 1 laø baûn ñoà Hoaøng Thaønh, Töû Caám Thaønh vaø ñaùnh soá caùc di tích töø 1 ñeán 95. Taùc giaû saùch vieát lôøi môû ñaàu nhö sau: “Ñeå cho du khaùch coù moät khaùi nieäm toång quaùt veà Ñaïi Noäi: Ñaïi Noäi trong caûnh huy hoaøng thuôû tröôùc, cuõng nhö Ñaïi Noäi trong caûnh taøn taï ngaøy nay, Phoøng Du lòch Hueá xin trình baøy ra sau ñaây nhöõng lôøi chuù daãn giaûn löôïc, keøm theo moät baûn ñoà ñaày ñuû coù ghi soá hieäu ñeå tieän ñoái chieáu. “Rieâng veà Kyø ñaøi (coät côø), Cöûu vò Thaàn coâng vaø Cöûu ñænh ôû Theá Mieáu, thôøi chuùng toâi coù phuï chuù ra phaàn sau taäp chuù daãn naøy.”(30) Trong saùch coù in moät soá aûnh ñen traéng ñeå minh hoïa: Ngoï Moân, Kyø Ñaøi, Cöûu vò Thaàn coâng, Cöûu ñænh, Hieån Laâm Caùc, Nghi moân ôû caàu Trung Ñaïo. Ngoaøi ra, töø naêm 1962 ñeán naêm 1965, Phoøng Du lòch Hueá coøn bieân soaïn vaø xuaát baûn 3 taäp saùch moûng khaùc vôùi côõ nhoû hôn, moãi taäp 16 trang, ñeå giôùi thieäu chung veà caùc di tích noåi tieáng nhaát ôû Hueá, töø thaønh quaùch, cung ñieän ñeán laêng taåm. Taäp tieáng Vieät côõ 10,8x23,8cm, bìa in ñen traéng. Hai taäp tieáng Anh vaø tieáng Phaùp côõ 10x23cm, sô ñoà toång theå di tích Hueá, caùc tranh minh hoïa ôû bìa vaø ôû trong ruoät ñeàu ñöôïc veõ vaø in maøu. ÔÛ taäp tieáng Vieät chæ in 10 aûnh ñen traéng (keå caû aûnh Khaùch saïn Höông Giang) vaø 5 böùc tranh maøu. Caùc tranh maøu ñeàu laø cuûa Phi Long, moät hoïa só noåi tieáng ôû Coá ñoâ vaø ñang laøm vieäc taïi Phoøng Du lòch Hueá luùc baáy giôø.(31) Song song vôùi vieäc quaûng baù nhö vöøa noùi, chöùc naêng chính cuûa Phoøng Du lòch Hueá luùc ñoù laø höôùng daãn vaø thuyeát minh cho du khaùch ñi tham quan caùc 51Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 di tích vaø danh lam thaéng caûnh ôû mieàn nuùi Ngöï soâng Höông. Theo quy ñònh, du khaùch muoán ñi tham quan caùc di tích thì tröôùc heát phaûi ñeán Phoøng Du lòch, trình theû caên cöôùc (nay goïi laø giaáy chöùng minh nhaân daân) ñeå xin Phoøng caáp giaáy pheùp. Ñeán moãi di tích, du khaùch trình giaáy pheùp thì nhaân vieân baûo veä di tích môùi cho vaøo tham quan. Neáu ñoaøn du khaùch naøo coù yeâu caàu nhôø ngöôøi höôùng daãn vaø thuyeát minh thì Phoøng Du lòch saün saøng cöû höôùng daãn vieân cuûa Phoøng ñi laøm nhieäm vuï. Khoâng coù chuyeän baùn veù tham quan ôû caùc di tích. Töø vieäc caáp giaáy pheùp cho ñeán höôùng daãn tham quan cuûa Phoøng Du lòch ñeàu hoaøn toaøn mieãn phí. Nhöng, baáy giôø laïi coù quy ñònh du khaùch khoâng ñöôïc vaøo tham quan noäi thaát nhöõng mieáu ñieän toân nghieâm thôø phuïng caùc vua chuùa vaø thaàn Phaät nhö Thaùi Mieáu, Trieäu Mieáu, Theá Mieáu, Höng Mieáu, gian thôø Maãu ôû ñieän Hoøn Cheùn, ñieän thôø Phaät ôû caùc chuøa... Du khaùch chæ coù theå tham quan ôû beân ngoaøi maø thoâi. Ñoái vôùi nhöõng ñoaøn khaùch ñaëc bieät muoán vaøo beân trong caùc mieáu ñieän aáy ñeå cuùng baùi hoaëc ñeå nghieân cöùu, hoï phaûi coù giaáy cho pheùp cuûa Phoøng Du lòch hoaëc cuûa Hoäi ñoàng Trò söï Nguyeãn Phöôùc toäc (töùc laø Phuû Toân Nhôn cuõ) ñoùng taïi 41 ñöôøng Ñinh Coâng Traùng, Thaønh Noäi, Hueá. Ngoaïi tröø nhöõng ñoaøn du khaùch bình thöôøng, chính oâng Chuû söï Phoøng Du lòch phaûi ñích thaân ñi höôùng daãn vaø thuyeát minh cho nhöõng ñoaøn khaùch quan troïng cuûa Toaø Ñaïi bieåu Chính phuû taïi Mieàn Baéc Trung nguyeân Trung phaàn, cuûa Toøa Haønh chaùnh tænh Thöøa Thieân, cuûa Boä Tö leänh Vuøng I Chieán thuaät vaø cuûa Boä Tö leänh Sö ñoaøn 1 Boä binh. Sau moät thôøi gian, chính quyeàn Saøi Goøn nhaän thöùc raèng du lòch cuõng laø ngaønh kyõ ngheä coù theå haùi ra tieàn, cho neân, ñöa Nha Quoác gia Du lòch qua tröïc thuoäc Boä Taøi chaùnh. Nghóa laø hoaït ñoäng cuûa ngaønh naøy coù tính khai thaùc kinh teá nhieàu hôn tính chính trò. Ñeán naêm 1973, Toång cuïc Du lòch Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp ñeå thay theá cho Nha Quoác gia Du lòch. Toång cuïc Du lòch Vieät Nam coù ngaân saùch töï trò. Caùc Phoøng Du lòch taïi ñòa phöông, trong ñoù coù Phoøng Du lòch Hueá, ñeàu ñöôïc ñoåi teân thaønh Ban Ñaëc nhieäm Du lòch, moãi Ban do moät Tröôûng ban phuï traùch. OÂng Nguyeãn Vaên Dieäp laø ngöôøi ñaõ giöõ chöùc vuï Chuû söï Phoøng Du lòch Hueá töø naêm 1962 ñeán naêm 1973, vaø tieáp tuïc giöõ chöùc vuï Tröôûng ban Ñaëc nhieäm Du lòch Hueá töø naêm 1973 ñeán naêm 1975. Sau naêm 1975, oâng Dieäp vaãn ñöôïc löu dung taïi Coâng ty Quaûn lyù Di tích Lòch söû vaø Vaên hoùa Hueá (nay laø Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá) vôùi chöùc naêng höôùng daãn vieân du lòch tieáng Vieät, tieáng Anh vaø tieáng Phaùp cho caùc ñoaøn khaùch cao caáp cuûa chính quyeàn tænh sôû taïi. Sinh naêm 1923, naêm nay (2008) oâng Dieäp ñaõ 86 tuoåi, nhöng oâng vaãn coøn maïnh khoeû vaø minh maãn. Nghæ höu vaøo naêm 1983, oâng hieän ñang thöôøng truù cuøng gia ñình Du khaùch Taây tham quan ñieän Thaùi Hoøa naêm 1963. Ngöôøi höôùng daãn laø oâng Nguyeãn Vaên Dieäp (ngöôøi mang caø vaït) 52 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 trong moät ngoâi nhaø coå taïi ñòa chæ soá 11 ñöôøng Ñoaøn Thò Ñieåm trong Thaønh Noäi. Nhaân ñaây, toâi xin baøy toû lôøi caùm ôn chaân thaønh ñoái vôùi oâng veà vieäc oâng ñaõ cung caáp raát nhieàu thoâng tin quyù baùu cho toâi khi vieát veà du lòch Hueá thôøi kyø 1955-1975. Cuõng theo oâng Nguyeãn Vaên Dieäp, caùc hoaït ñoäng du lòch ôû vuøng Hueá trong thôøi kyø ñoù ñaõ bò aûnh höôûng vaø haïn cheá khoâng ít vì thôøi cuoäc vaø nhaát laø vì chieán tranh. Chæ trong giai ñoaïn töø sau hieäp öôùc ñình chieán Geneøve 1954 ñeán naêm 1959 laø ngaønh du lòch ôû ñaây hoaït ñoäng maïnh vaø phaùt trieån leân ñeán nuùi Baïch Maõ. Coøn töø naêm 1960 trôû ñi thì du khaùch ñeán Hueá vaø ñi tham quan nhieàu hay ít ñeàu tuøy thuoäc vaøo tình hình an ninh vaø chieán söï taïi vuøng ñaát naøy trong töøng giai ñoaïn. Bò aûnh höôûng naëng neà nhaát laø töø cuoäc toång tieán coâng Teát Maäu Thaân (1968), roài sau ñoù chaúng bao laâu laø cuoäc chieán muøa heø naêm 1972 ôû vuøng hoûa tuyeán Trò Thieân ñaõ laøm cho caùc hoaït ñoäng du lòch ôû Thöøa Thieân Hueá haàu nhö teâ lieät cho ñeán naêm 1975. P T A TAØI LIEÄU THAM KHAÛO (1) Leâ Vaên Höu, Ngoâ Só Lieân..., Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, baûn dòch cuûa Ngoâ Ñöùc Thoï vaø Hoaøng Vaên Laâu, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1985, taäp II, tr. 84-85. (2) Xem theâm: Phan Thuaän An, Phaïm Ñöùc Thaønh Duõng, Phan Thanh Haûi, Nguyeãn Phöôùc Haûi Trung, Thaàn kinh thaäp nhò caûnh, thô vua Thieäu Trò, Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá vaø Nxb Thuaän Hoùa, Hueá, 1997. (3) Nguyeãn Baù Traùc, Hoaøng Vieät Giaùp Tyù nieân bieåu, baûn dòch cuûa Böûu Caàm vaø caùc coäng taùc vieân, Boä Quoác gia Giaùo duïc xb, Saøi Goøn, 1963, tr. 361. (4) Richard Orband, Voyage de S.M. Khaûi Ñònh dans le Nord - Annam et au Tonkin», BAVH, 1918, tr. 139-182. (5) Nguyeãn Baù Traùc, sñd, tr. 366. (6) A. Salles, “Visite de l’Empereur d’Annam aø la Socieùteù de Geùographie”, BAVH, 1922, tr.321-336. (7) Ngöï giaù nhö Taây kyù (nguyeân baûn chöõ Haùn vaø baûn dòch Vieät ngöõ), Nhaø in Ñaéc Laäp, Hueá, 1922. (8) Phan Thuaän An, Vua Khaûi Ñònh, ngöôøi phaùt hieän khu du lòch nghæ maùt Laêng Coâ, Taïp chí Soâng Höông, soá 157, thaùng 3-2002, tr. 90-92. Xem theâm «Khaûi Ñònh ngöï cheá Tónh Vieâm haønh cung bi minh», Leâ Nguyeãn Löu-Nguyeãn Thanh Thoï dòch, Taïp chí Thoâng tin Khoa hoïc vaø Coâng ngheä (nay laø Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån), soá 2/1996. (9) L. Sogny, “Les vasques en bronze du Palais”, BAVH, 1921, tr. 1-13. (10) Veà nhöõng thoâng tin lieân quan ñeán Cöûu ñænh, caàn tham khaûo theâm: - Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam thöïc luïc, baûn dòch cuûa Vieän Söû Hoïc, Nxb KHXH, Haø Noäi, taäp VIII, tr. 171-172; taäp XIX, tr. 29 - 31. - Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, baûn dòch cuûa Vieän Söû hoïc, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1969, taäp I, tr. 25. (11) Döông Kinh Quoác, Chính quyeàn thuoäc ñòa ôû Vieät Nam, Nxb KHXH, Haø Noäi, 1988, tr. 110, 166. (12) Döông Kinh Quoác, Vieät Nam, nhöõng söï kieän lòch söû (1858 - 1918), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2001, tr. 331, 434. (13), (14), (15) Döông Trung Quoác, Vieät Nam nhöõng söï kieän lòch söû (1919-1945), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2000, tr. 37, 57, 143. (16) Cristophoro Borri, Xöù Ñaøng Trong naêm 1621, baûn dòch cuûa Hoàng Nhueä - Nguyeãn Khaéc Xuyeân vaø Nguyeãn Nghò, Nxb TP HCM, 1998. (17) Alexandre de Rhodes, Divers Voyages et Missions (Haønh trình vaø Truyeàn giaùo), baûn dòch Vieät ngöõ cuûa Hoàng Nhueä, Nxb TP HCM, 1994. (18) Dutreuil de Rhins, Le Royaume d’Annam et les Annamites. Journal de Voyage de Dutreuil de Rhins, Hachette, Paris, 1879. 53Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (66). 2008 (19) Docteur Hocquard, Une campagne au Tonkin (Moät chieán dòch ôû Baéc Kyø), Nxb Arleùa taùi baûn, Paris, 1999. (20) Marcel Monnier, Le Tour d’Asie: Cochinchine, Annam, Tonkin (Voøng quanh chaâu AÙ: Nam Kyø, Trung Kyø, Baéc Kyø), Nxb Plon, Paris, 1899. (21) Nguyeãn Ñaéc Xuaân, 100 naêm Khaùch saïn Saøi Goøn Morin Hueá (1901-2000), Hoâtel Saøi Goøn Morin xb, Hueá, 2000, tr. 3. (22) Nguyeãn Ñaéc Xuaân, “Ga Hueá 100 naêm gaén boù vôùi lòch söû vaên hoùa Hueá”, Taïp chí Hueá Xöa vaø Nay, soá 76, 2006, tr. 64 - 69. (23),(24) P. Eberhardt, Guide de l’Annam (Höôùng daãn du lòch Trung Kyø), Nxb Augustin Challamel, Paris, 1914, tr. 7, 135. (25) Gouvernement Geùneùral de l’Indochine, Office Indochinois du Tourisme, Hueù, ville impeùriale, IDEO, Hanoi, 1931. (26) Bureau Officiel du Tourisme en Annam de la Reùsidence Supeùrieure de Hueù, Province de Thua Thien, IDEO, Hanoi, 1935. (27) Bureau Officiel du Tourisme en Annam de la Reùsidence Supeùrieure de Hueù, Annam, Itineùraire de la Route Mandarine, 1937. (28) Bureau Officiel du Tourisme de Hueù, Notice sur le Tombeau de Gia Long (Baûn tieåu daãn veà laêng Gia Long), 1938; Notice sur le Tombeau de Tu Duc (Baûn tieåu daãn veà laêng Töï Ñöùc), 1939; Notice sur le Tombeau de Khai Dinh (Baûn tieåu daãn veà laêng Khaûi Ñònh), 1939. (29) Ñaây nguyeân laø moät “villa” raát xinh xaén ñöôïc xaây döïng döôùi thôøi Phaùp thuoäc. Ñeán thôøi Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, ngoâi bieät thöï aáy ñöôïc duøng laøm tö dinh cuûa Ñaïi taù Traàn Vaên Xöông, Tö leänh Ñeä nhò Quaân khu. Coøn Toång haønh dinh cuûa Ñeä nhò Quaân khu thì ñoùng taïi Phuû Noäi Vuï cuõ, naèm beân trong cöûa Hieån Nhôn cuûa Hoaøng Thaønh. (30) Phoøng Du lòch Hueá, Chuù daãn veà Ñaïi Noäi, taùi baûn laàn thöù hai, in taïi Saøi Goøn aán quaùn, khoâng ñeà naêm aán haønh, tr. 1. (31) Phoøng Du lòch Hueá, Hueá, coá ñoâ Vieät Nam, in taïi Hueá; hai baûn tieáng Anh vaø tieáng Phaùp ñeàu coù chung moät tieâu ñeà: Hueá, Vietnam, in taïi Saøi Goøn. Caû 3 taäp ñeàu khoâng ghi naêm xuaát baûn. Nhöng, theo oâng Nguyeãn Vaên Dieäp, thì caû 3 taäp saùch ñeàu do oâng bieân soaïn vaø ñöôïc aán haønh vaøo naêm 1963. TOÙM TAÉT ÔÛ Ñoâng Döông noùi chung, Thöøa Thieân Hueá noùi rieâng, hoaït ñoäng chính thöùc cuûa ngaønh du lòch xuaát hieän khaù muoän. Noù chæ baét ñaàu töø khi ngöôøi Phaùp thieát laäp xong neàn ñoâ hoä taïi ñaây vaøo ñaàu theá kyû XX. Töø ñoù trôû ñi, chính quyeàn thuoäc ñòa ngaøy caøng thaáy roõ ñaây laø vuøng ñaát coù nhieàu tieàm naêng veà du lòch: lòch söû, vaên hoùa, ngheä thuaät, danh lam, thaéng caûnh... Ñeå khai thaùc nhöõng tieàm naêng ñoù, ngöôøi Phaùp ñaõ toå chöùc vaø hoaøn thieän daàn boä maùy phuïc vuï du lòch töø trung öông ñeán caùc tænh thaønh. Baáy giôø, kinh ñoâ Hueá vaø vuøng phuï caän laø moät ñòa baøn du lòch haáp daãn nhaát ñoái vôùi du khaùch maø tuyeät ñaïi ña soá laø ngöôøi Taây phöông. Töø naêm 1955 ñeán naêm 1975, döôùi cheá ñoä Vieät Nam Coïng hoøa, ngaønh du lòch ôû vuøng Hueá cuõng ñaõ ñöôïc toå chöùc moät caùch coù baøi baûn, nhöng hoaït ñoäng bò giôùi haïn vaø ngaét quaõng vì chieán tranh. ABSTRACT TOURIST ACTIVITIES IN HUE BEFORE 1975 In Indochina in general, and in Thöaø Thieân Hueá in particular, the official tourism service began quite late.It was started only since the French completed its colonialist reign in the region in the early 20th century. From then on the colonialist government realized more and more that this region owned great potential for tourism as to history, culture, arts, scenery... To put to use this potential the French or- ganized and step by step enhanced the tourist service mechanism at central and provincial levels. At the time the Royal Citadel of Hueá and its vicinity proved to be an attractive area for tourists, mostly Westerners as it were. From 1955 to 1975, under the administration of the Republic of Vietnam, the tourist service in Hue was managed methodically. However it was subject to interruptions due to the war.