Hội nhập kinh tế quốc tế, khả năng cạnh tranh và đời sống nông thôn ở Việt Nam

1C¸c tæ chøc Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam: Tµi liÖu th¶o luËn sè 1 Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ®êi sèng n«ng th«n ë ViÖt Nam Hµ Néi, th¸ng 4 n¨m 2002 2Lêi tùa cña ®iÒu phèi viªn th−êng tró Liªn hîp quèc Tµi liÖu nµy lµ mét phÇn cña lo¹t tµi liÖu th¶o luËn do Nhãm c¸c tæ chøc Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam so¹n th¶o. Dùa trªn chuyªn m«n kü thuËt thùc chÊt ®a d¹ng cña c¸c c¬ quan Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam, lo¹t tµi liÖu nµy xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn mang tÝnh −u tiªn ë ViÖt Nam, cung cÊp mét c¸ch v¾n t¾t th«ng tin vÒ nh÷ng th¸ch thøc vµ c¬ héi chÝnh trong viÖc øng phã víi nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nµy. Lo¹t tµi liÖu nµy nh»m thóc ®Èy th¶o luËn trong mét nç lùc liªn tôc nh»m h×nh thµnh nh÷ng biÖn ph¸p tèt h¬n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy. Tµi liÖu th¶o luËn vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ ®êi sèng n«ng th«n ë ViÖt Nam nµy lµ tËp ®Çu tiªn trong lo¹t tµi liÖu. GÇn ®©y c¸c c¬ quan Liªn Hîp Quèc ë ViÖt Nam ®· hç trî mét lo¹t c¸c nghiªn cøu liªn quan tíi héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.1 Nghiªn cøu míi nhÊt lµ mét nghiªn cøu vÒ chÝnh s¸ch, tËp trung vµo c¸c biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña bèn lo¹i c©y trång xuÊt khÈu rÊt quan träng th«ng qua c¶i thiÖn chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ chÕ biÕn, tiÕp thÞ.2 Tµi liÖu nµy chñ yÕu dùa trªn c¬ së cña nghiªn cøu ®ã. §Ó xem toµn bé lo¹t tµi liÖu th¶o luËn, xin mêi vµo th¨m trang chñ cña Liªn Hîp Quèc t¹i ViÖt Nam t¹i ®Þa chØ www.un.org.vn. Jordan Ryan §iÒu phèi viªn th−êng tró Liªn Hîp Quèc 1 Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam: Ph©n tÝch s¬ bé bèi c¶nh ASEAN vµ AFTA, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ Bé Thuû s¶n/FAO, Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2000; X©y dùng ch−¬ng tr×nh kiÓm tra chøng nhËn thùc phÈm xuÊt khÈu ë ViÖt Nam, Ban Qu¶n lý Tiªu chuÈn vµ ChÊt l−îng/FAO, Hµ Néi, th¸ng 4 n¨m 2001. 2 ChÝnh s¸ch n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam, UNDP/FAO, Hµ Néi, th¸ng 11 n¨m 2001. 3Lêi c¶m ¬n Tµi liÖu th¶o luËn nµy do FAO vµ UNDP khëi x−íng, chØ ®¹o vµ do Michael Westlake biªn so¹n. 4Tãm t¾t Trong thËp kû võa qua, ViÖt Nam ®· cho thÊy ngµnh n«ng nghiÖp cña m×nh cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ vµ ®· t¨ng ®−îc thÞ phÇn trªn th−¬ng tr−êng thÕ giíi trong nhiÒu mÆt hµng n«ng nghiÖp quan träng. Tuy nhiªn, nh÷ng ®ît sôt gi¶m gi¸ quèc tÕ cña ®¹i ®a sè c¸c mÆt hµng n«ng nghiÖp xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam ®· lµm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ò cè h÷u trong ngµnh n«ng nghiÖp míi dùa trªn c¬ chÕ thÞ tr−êng nµy. §Æc biÖt, nh÷ng diÖn tÝch trång c¸c c©y l©u n¨m xuÊt khÈu th−êng cã n¨ng suÊt thÊp c¶ vÒ chÊt lÉn vÒ l−îng; c¸c cÊu tróc cho hÖ thèng tiÕp thÞ cña quèc gia ch−a ®−îc h×nh thµnh ®Çy ®ñ; vµ nhiÒu hé n«ng d©n cßn thiÕu n¨ng lùc ®Ó ®èi phã víi t×nh tr¹ng bÊt æn ®Þnh vÒ møc thu nhËp thùc mµ hä thu ®−îc tõ viÖc s¶n xuÊt c¸c c©y l©u n¨m ®Ó xuÊt khÈu. Do nh÷ng yÕu kÐm nµy c¸c mÆt hµng n«ng nghiÖp xuÊt khÈu cña ViÖt Nam th−êng chØ thu ®−îc gi¸ trÞ thÊp tÝnh trªn ®¬n vÞ s¶n phÈm so víi gi¸ trÞ ®¹t ®−îc cña c¸c n−íc kh¸c. Tµi liÖu nµy xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò kÓ trªn, th¶o luËn c¸c c¸ch gi¶i quyÕt, vµ ®Ò xuÊt c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p. Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p tiÒm n¨ng nµy sÏ ®−îc nghiªn cøu chi tiÕt h¬n trong c¸c nghiªn cøu tiÕp theo do Liªn Hîp Quèc hç trî, vµ c¸c kÕt luËn sÏ lµ chñ ®Ò cña mét tµi liÖu th¶o luËn sau nµy cña Liªn Hîp Quèc. 5Chó gi¶I thuËt ng÷ Cµ phª Arabica:Cµ phª ChÌ Mét lo¹i cµ phª chiÕm tíi hai phÇn ba s¶n l−îng cña toµn thÕ giíi. Lo¹i cµ phª nµy ®−îc trång chñ yÕu ë Trung vµ Nam Mü. Mét s¶n l−îng nhá ®−îc s¶n xuÊt ë ViÖt Nam Gi¸ xuÊt biªn: Gi¸ tr¶ cho hµng xuÊt khÈu t¹i biªn giíi cña ViÖt Nam Cµ phª nh©n: PhÇn lín l−îng cµ phª trao ®æi trªn thÕ giíi lµ cµ phª nh©n. §©y lµ thø thu ®−îc sau khi ®· t¸ch bá phÇn thÞt vµ líp ‘da kh«’ cña qu¶ cµ phª C©y trång l©u n¨m: Nh÷ng c©y trång dµi h¬n hai n¨m, nh− cµ phª, ®iÒu, chÌ, vµ hå tiªu Gi¸ nhµ s¶n xuÊt: Gi¸ tr¶ cho n«ng d©n vµ c¸c c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cho c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¶n xuÊt trong n«ng tr¹i hoÆc ë mét ®iÓm n»m ngoµi n«ng tr¹I vÝ dô nh− mét nhµ m¸y chÕ biÕn S¶n l−îng dù tÝnh: ¦íc tÝnh vÒ s¶n l−îng t−¬ng lai Cµ phª Robusta:Cµ Phª Vèi Mét lo¹i cµ phª chiÕm kho¶ng mét phÇn ba s¶n l−îng cña toµn thÕ giíi. Lo¹i cµ phª nµy ®−îc trång chñ yÕu ë T©y Phi vµ §«ng Nam ¸. ViÖt Nam lµ n−íc s¶n xuÊt nhiÒu nhÊt thÕ giíi. Tuy nhiªn, lo¹i cµ phª nµy ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã chÊt l−îng kÐm h¬n vµ ®−îc b¸n víi gi¸ thÊp h¬n trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Tµng tr÷ thêi vô: ViÖc tr÷ hµng trong cïng n¨m mµ hµng ®−îc s¶n xuÊt Ban tiÕp thÞ cña Nhµ n−íc: Mét ban tiÕp thÞ cña ChÝnh phñ ViÖt Nam víi môc ®Ých xóc tiÕn c¸c mÆt hµng n«ng s¶n 6Môc lôc I. T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam §ãng gãp cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®èi víi t¨ng tr−ëng n«ng nghiÖp.....................................................................................................................7 C¸c vÊn ®Ò do tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh g©y ra .................................................................................7 II. KHUYÕN NGHÞ C¸C BIÖN PH¸P CHÝNH S¸CH C¶i thiÖn n¨ng lùc cña n«ng d©n ViÖt Nam ®Ó ®èi phã víi ¶nh h−ëng cña c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng thÕ giíi .................................................................................................8 C¶i thiÖn chÊt l−îng n¨ng lùc v−ên c©y l©u n¨m hiÖn t¹i ................................................................11 N©ng cao hiÖu qu¶ chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ ............................................................................................11 III. kÕt luËn .....................................................................................................................................12 IV. TµI liÖu tham kh¶o ..............................................................................................................13 7I. T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam §ãng gãp cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®èi víi t¨ng tr−ëng n«ng nghiÖp S¶n l−îng n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam ®· t¨ng nhanh kÓ tõ khi ph¸t ®éng chÝnh s¸ch §æi Míi n¨m 1986, víi ®éng lùc chÝnh lµ viÖc tù do ho¸ nhanh chãng nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ thõa nhËn vai trß cña ng−êi n«ng d©n nh− lµ mét t¸c nh©n kinh tÕ tù chñ. Sù t¨ng tr−ëng nµy ®· gióp gi¶m nghÌo mét c¸ch râ rÖt ë n«ng th«n vµ biÕn ViÖt Nam tõ mét n−íc ph¶i nhËp khÈu l−¬ng thùc trë thµnh mét n−íc xuÊt khÈu lín. S¶n xuÊt g¹o trong n−íc ®Ó thay thÕ cho g¹o nhËp khÈu lµ mét nÐt c¬ b¶n cña giai ®o¹n t¨ng tr−ëng ban ®Çu. GÇn ®©y h¬n ®· cã thªm mét l−îng nhá thay thÕ nhËp khÈu trong nh÷ng mÆt hµng nh− ®−êng. CÇu l−¬ng thùc vµ thùc phÈm trong n−íc t¨ng do t¨ng d©n sè vµ t¨ng thu nhËp ®Çu ng−êi còng t¹o thªm nh÷ng ®Çu ra míi cho nh÷ng t¨ng tr−ëng vÒ s¶n l−îng n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, trong phÇn lín thËp kû võa qua, kªnh ®Çu ra chñ yÕu cho sù gia t¨ng nµy lµ thÞ tr−êng thÕ giíi. Trong giai ®o¹n nµy, ViÖt Nam ®· chuyÓn m×nh tõ mét n−íc ph¶i nhËp khÈu g¹o trë thµnh n−íc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi. §ång thêi tõ mét n−íc s¶n xuÊt cµ phª nhá ViÖt Nam còng ®· trë thµnh n−íc xuÊt khÈu nhiÒu nhÊt cµ phª Vèi (Robusta). Tæng l−îng xuÊt khÈu cµ phª c¸c lo¹i cña ViÖt Nam hiÖn ngang b»ng víi Colombia, quèc gia xuÊt khÈu cµ phª quan träng thø hai trªn thÕ giíi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ViÖt Nam còng ®· trë thµnh n−íc xuÊt khÈu lín vÒ h¹t ®iÒu, hå tiªu vµ thuû s¶n. C¸c thÞ tr−êng trong n−íc vÒ cµ phª, h¹t ®iÒu vµ hå tiªu ®Òu nhá. V× vËy, nh÷ng thÞ tr−êng nµy kh«ng thÓ t¹o kªnh ®Çu ra cho nh÷ng gia t¨ng m¹nh vÒ s¶n l−îng mµ ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc. Trong tr−êng hîp lóa g¹o, sù gia t¨ng s¶n l−îng nÕu kh«ng cã xuÊt khÈu ch¾c ch¾n sÏ chËm h¬n nhiÒu, bëi v× l−îng g¹o d− thõa sÏ lµm gi¶m gi¸ g¹o trong n−íc xuèng møc thÊp h¬n so víi gi¸ ®¹t ®−îc nhê xuÊt khÈu. Do ®ã, râ rµng lµ sù tån t¹i cña thÞ tr−êng thÕ giíi vµ sù héi nhËp cña ViÖt Nam vµo nh÷ng thÞ tr−êng nµy lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù t¨ng tr−ëng nhanh chãng cña ngµnh n«ng nghiÖp. C¸c vÊn ®Ò do tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh g©y ra NÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· chøng tá kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ b»ng c¸ch t¨ng thÞ phÇn mét lo¹t c¸c hµng ho¸ n«ng nghiÖp quan träng cña m×nh trong th−¬ng m¹i toµn cÇu . Nh−ng bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu xuÊt s¾c nµy, khu vùc n«ng th«n t¨ng tr−ëng chËm h¬n so víi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ vÉn lµ mét khu vùc cã vÊn ®Ò víi tû lÖ nghÌo phæ biÕn d−íi nhiÒu h×nh thøc. N¨m 1998, −íc tÝnh 94 phÇn tr¨m ng−êi nghÌo ViÖt Nam sèng ë vïng n«ng th«n. Do nghÌo lµ yÕu tè chÝnh h¹n chÕ hé gia ®×nh tiÕp cËn víi l−¬ng thùc, tû lÖ bÊt an ninh l−¬ng thùc vµ suy dinh d−ìng ë khu vùc n«ng th«n còng cao h¬n so víi khu vùc ®« thÞ.3 Trong thËp kû võa qua, ChÝnh phñ ®· tiÕp tôc c«ng bè nh÷ng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn víi c¸c chØ tiªu t¨ng tr−ëng cho tõng mÆt hµng n«ng nghiÖp vµ ®· t×m c¸ch hç trî ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n l−îng n«ng nghiÖp b»ng c¸ch cÊp c¸c kho¶n vay −u ®·i vµ c¸c h×nh thøc hç trî tµi chÝnh kh¸c cho n«ng d©n. Tuy nhiªn, tèc ®é ®¸ng kÓ vÒ t¨ng tr−ëng chñ yÕu lµ nhê ng−êi n«ng d©n ®· ph¶n øng mét c¸ch tù ph¸t tr−íc c¸c ®éng c¬ thÞ tr−êng. Mét biÓu hiÖn cña nÐt tù ph¸t nµy lµ ng−êi n«ng d©n ®· chuyÓn sang canh t¸c nh÷ng c©y trång mµ hä Ýt cã hoÆc kh«ng hÒ cã kinh nghiÖm g× mµ ChÝnh phñ còng kh«ng cã kh¶ n¨ng cung cÊp hç trî cÇn thiÕt vÒ khuyÕn n«ng. VÒ mÆt chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ, mÆc dï n¨ng lùc vËt chÊt nãi chung lµ ®¸p øng ®−îc víi tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ s¶n l−îng n«ng nghiÖp, nh−ng n¨ng lùc nµy chñ yÕu ®¹t ®−îc chØ b»ng c¸ch nh©n thªm c¸c nhµ x−ëng vµ hÖ thèng cã s½n tõ khi s¶n l−îng chØ b»ng mét phÇn nhá møc s¶n l−îng hiÖn nay. 3 Xem: T×nh tr¹ng bÊt an ninh l−¬ng thùc ë ViÖt Nam: tiÕn bé tõ sau cuéc häp th−îng ®Ønh thÕ giíi vÒ l−¬ng thùc 1996, Vô kÕ ho¹ch vµ quy ho¹ch, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, th¸ng 10 n¨m 2001. 8KÕt qu¶ cuèi cïng cña tiÕn tr×nh t¨ng tr−ëng nhanh mang tÝnh tù ph¸t nµy lµ: - c¸c hé n«ng d©n th−êng thiÕu kh¶ n¨ng ®èi phã tr−íc ¶nh h−ëng cña gi¸ c¶ thÞ tr−êng thÕ giíi vèn bÊt æn ®Þnh vµ khã dù ®o¸n; - n¨ng lùc hiÖn t¹i cña c¸c v−ên c©y l©u n¨m kh«ng ®¹t chuÈn vÒ c¶ n¨ng suÊt còng nh− chÊt l−îng cña s¶n phÈm; - c¸c ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt th©m canh ®−îc ¸p dông vµ ®iÒu nµy ®−îc xem nh− lµ kh«ng thÓ duy tr× bÒn v÷ng ®−îc4; - c¸c hÖ thèng chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ kh«ng phï hîp víi møc s¶n l−îng hiÖn t¹i vµ trong mét sè tr−êng hîp kh«ng phï hîp víi ¶nh h−ëng quan träng cña nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®èi víi gi¸ c¶ thÕ giíi; vµ - do nh÷ng yÕu kÐm kÓ trªn, c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam th−êng chØ ®¹t ®−îc møc gi¸ thÊp h¬n so víi c¸c n−íc kh¸c. §iÒu nµy ®óng ®èi víi hai mÆt hµng n«ng nghiÖp xuÊt khÈu chÝnh lµ g¹o vµ cµ phª, còng nh− c¸c c©y c«ng nghiÖp xuÊt khÈu kh¸c nh− c©y chÌ. II. KHUYÕN NGHÞ C¸C BIÖN PH¸P CHÝNH S¸CH C¶i thiÖn n¨ng lùc cña n«ng d©n ViÖt Nam ®Ó ®èi phã víi ¶nh h−ëng cña c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng thÕ giíi Mét ®Æc ®iÓm chÝnh cña sù t¨ng tr−ëng n«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m 90 lµ ngoµi lóa g¹o ra sù t¨ng tr−ëng nµy chñ yÕu tËp trung vµo c¸c c©y l©u n¨m. Tíi n¨m 2000, ViÖt Nam cã tíi 517.000 hÐc-ta cµ phª, 407.000 hÐc-ta cao su, 250.000 hÐc-ta h¹t ®iÒu, 90.000 hÐc-ta chÌ, vµ 25.000 hÐc-ta hå tiªu. Cïng víi viÖc më cöa nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ViÖt Nam víi thÞ tr−êng thÕ giíi lµ viÖc ChÝnh phñ cµng ngµy cµng Ýt can thiÖp trùc tiÕp vÒ gi¸ c¶. Nh÷ng thay ®æi nµy kÕt hîp víi nhau ®· khiÕn ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam chÞu ¶nh h−ëng cña sù bÊt æn ®Þnh cña gi¸ c¶ quèc tÕ. §iÒu nµy l¹i dÉn tíi viÖc hä ph¶i ®èi mÆt víi gi¸ nhµ s¶n xuÊt võa kÐm æn ®Þnh h¬n võa khã dù b¸o h¬n so víi tr−íc kia. Sù kÕt hîp gi÷a gi¸ nhµ s¶n xuÊt bÊt æn ®Þnh vµ kh«ng dù b¸o ®−îc vµ b¶n chÊt dµi h¹n cña c¸c ®Çu t− n«ng nghiÖp g©y ra nh÷ng vÊn ®Ò lín cho n«ng d©n, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi canh t¸c c¸c vô c©y l©u n¨m. Nh÷ng vÊn ®Ò nµy gåm hai lo¹i kh¸c nhau. Lo¹i thø nhÊt liªn quan tíi viÖc ph©n bæ nguån lùc n«ng nghiÖp. Khi kh«ng cã khuyÕn c¸o ng−îc l¹i, n«ng d©n th−êng sÏ ®Çu t− vµo nh÷ng c©y mµ hä thÊy lµ cã vÎ nh− ®ang sinh lêi t¹i thêi ®iÓm mµ hä ®−a ra quyÕt ®Þnh ®Çu t−. Do ®ã, hä th−êng sÏ cam kÕt víi mét c©y trång khi gi¸ c¶ thÕ giíi vµ lîi nhuËn s¶n xuÊt cña c©y ®ã ®ang cao. ë ViÖt Nam, n«ng d©n s¶n xuÊt trªn quy m« nhá th−êng ®Æc biÖt dÔ ®−a ra nh÷ng cam kÕt nh− vËy ®èi víi c¸c c©y l©u n¨m míi dùa trªn c¬ së nh− vËy bëi v× kinh nghiÖm chÝnh mµ hä cã th−êng lµ kinh nghiÖm vÒ s¶n xuÊt lóa -loµi c©y cã chu kú s¶n xuÊt theo th¸ng chø kh«ng ph¶i theo n¨m. Xu h−íng nµy cµng trë nªn trÇm träng h¬n bëi v× ng−êi n«ng d©n kh«ng ®−îc tiÕp cËn víi t− vÊn vÒ khuyÕn n«ng tiÕp thÞ. §Çu t− trªn c¬ së gi¸ ®Ønh ®iÓm cã nghÜa lµ mét sè n«ng d©n canh t¸c trªn nh÷ng diÖn tÝch kh«ng phï hîp mµ ë ®ã, tÝnh c¶ n¨m ®−îc mïa lÉn n¨m kÐm, hä sÏ thu ®−îc møc lîi nhuËn thÊp h¬n so víi khi lµm nh÷ng ho¹t ®éng kh¸c. Nh− thÕ cã nghÜa lµ ph©n bæ sai nguån lùc. Ngay c¶ khi ng−êi n«ng d©n trång ®−îc lo¹i c©y phï hîp nhÊt ®èi víi ®Êt ®ai cña hä, th× trång vµo thêi ®iÓm gi¸ ®Ønh cao còng lµ ®iÒu kh«ng nªn lµm bëi v× c¸c nhµ s¶n xuÊt trªn toµn thÕ giíi còng cã xu h−íng lµm nh− vËy. S¶n l−îng míi cña c¸c n«ng d©n sÏ tu«n ra khi gi¸ c¶ thÕ giíi b¾t ®Çu gi¶m v× n¨ng lùc míi trªn toµn cÇu ®¹t tíi sù sung m·n. §Ó ®Çu t− cã hiÖu qu¶ th× s¶n l−îng míi ph¶i ®−îc ®−a ra trïng víi giai ®o¹n ®ang lªn trong chu kú gi¸ c¶. Cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó hç trî n«ng d©n c¶i thiÖn viÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t− th«ng qua viÖc cung cÊp t− vÊn. DÞch vô khuyÕn n«ng cña ViÖt Nam hiÖn nay chó träng vµo kh©u s¶n xuÊt mµ Ýt hoÆc kh«ng t− vÊn 4 ViÖc sö dông nhiÒu ho¸ chÊt lµ mét nguyªn nh©n chÝnh g©y quan ng¹i trong tr−êng hîp s¶n xuÊt cµ phª vµ chÌ. VÊn ®Ò bÒn v÷ng vÒ vËt chÊt kh«ng ®−îc bµn thªm trong tµi liÖu nµy nh−ng lµ mét vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt gÊp. 9g× vÒ tiÕp thÞ. ViÖc thiÕt lËp mét dÞch vô khuyÕn n«ng tiÕp thÞ hiÖu qu¶ cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®em l¹i sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ vÒ chÊt l−îng cña c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− cña c¸c n«ng d©n quy m« nhá. VÊn ®Ò thø hai xuÊt ph¸t tõ sù bÊt æn ®Þnh cña gi¸ c¶ quèc tÕ ¶nh h−ëng tíi tÊt c¶ mäi n«ng d©n s¶n xuÊt mét lo¹i c©y trång nµo ®ã, ngay c¶ ®èi víi nh÷ng ng−êi mµ c©y trång nµy lµ ph−¬ng ¸n phï hîp nhÊt. TÊt c¶ ®Òu ph¶i ®èi phã víi tæng thu nhËp hµng n¨m kh«ng æn ®Þnh dÉn tíi sù bÊt æn ®Þnh trong thu nhËp rßng hµng n¨m vµ cã thÓ ph¶i tiÕp tôc víi lo¹i c©y trång ®ã trong khi thu nhËp ©m trong vµi n¨m liªn tôc. T×nh tr¹ng bÊt æn ®Þnh cao ®é vÒ gi¸ c¶ quèc tÕ cña c©y l©u n¨m vµ t¸c ®éng nghiªm träng cña nã ®èi víi thu nhËp cña n«ng d©n ®−îc thÓ hiÖn qua kinh nghiÖm cña ng−êi trång cµ phª ViÖt Nam trong vßng ba n¨m qua. §iÒu nµy diÔn ra sau khi s¶n l−îng thÕ giíi sôt gi¶m do t¸c ®éng chËm cña gi¸ c¶ quèc tÕ xuèng thÊp sau sù sôp ®æ cña hÖ thèng quota xuÊt khÈu cña Tæ chøc Cµ phª Quèc tÕ vµo n¨m 1989. Gi¸ c¶ cña cµ phª ChÌ vµ Vèi thêi kú ®ã vÉn cßn kh¸ cao cho tíi n¨m 1998, khuyÕn khÝch canh t¸c ë nhiÒu n¬i trªn toµn thÕ giíi. Khi s¶n l−îng míi ®æ vµo thÞ tr−êng, gi¸ thÕ giíi gi¶m, rít xuèng møc thÊp kû lôc tÝnh trªn gi¸ trÞ thùc vµo n¨m 2001. T¸c ®éng cña t×nh tr¹ng nµy ®èi víi gi¸ trung b×nh mµ ng−êi trång cµ phª cña ViÖt Nam nhËn ®−îc trong giai ®o¹n ngay sau thu ho¹ch trong tõng n¨m cña bèn n¨m võa qua ®−îc thÓ hiÖn trong b¶ng d−íi ®©y.5 lîi nhuËn rßng cña mét ng−êi trång cµ phª cã kinh nghiÖm víi c©y tr−ëng thµnh, 1998-2001 (US$) 1998 1999 2000 2001 Gi¸ b¸n cho nhµ m¸y chÕ biÕn/tÊn 1,525 1,144 854 472 Chi phÝ s¶n xuÊt/tÊn 500 500 500 500 Lîi nhuËn rßng/tÊn 1,025 644 354 -28 Lîi nhuËn rßng/hÐc-ta 3,280 2,061 1,133 -90 Nguån: VINACAFE, ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp NÕu ViÖt Nam muèn duy tr× kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña nh÷ng mÆt hµng mµ ViÖt Nam ®· t¹o dùng ®−îc sù hiÖn diÖn trªn thÞ tr−êng quèc tÕ, ®iÒu quan träng lµ c¸c hé n«ng d©n ph¶i cã ®−îc kh¶ n¨ng duy tr× s¶n l−îng vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt trong nh÷ng thêi kú gi¸ quèc tÕ xuèng thÊp. Mét ®iÒu quan träng kh¸c lµ c¸c hé n«ng d©n, dï thu nhËp rßng hµng n¨m cã biÕn ®éng thÕ nµo, ph¶i cã kh¶ n¨ng trang tr¶i ®−îc c¸c chi tiªu cña gia ®×nh, bao gåm viÖc mua l−¬ng thùc vµ nh÷ng thø thiÕt yÕu kh¸c. Nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh do bÊt æn ®Þnh gi¸ c¶ quèc tÕ cña mét mÆt hµng cô thÓ nµo ®ã cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt ë s¸u cÊp ®é kh¸c nhau. Cã thÓ nç lùc ®Ó: - gi¶m møc ®é bÊt æn ®Þnh vÒ gi¸ c¶ quèc tÕ; - gi¶m møc ®é bÊt æn ®Þnh vÒ gi¸ xuÊt khÈu ë biªn giíi ViÖt Nam, trªn mét møc ®é bÊt æn nhÊt ®Þnh vÒ gi¸ c¶ quèc tÕ; - gi¶m møc ®é bÊt æn ®Þnh vÒ gi¸ nhµ s¶n xuÊt, trªn mét møc ®é bÊt æn nhÊt ®Þnh vÒ gi¸ xuÊt khÈu; 5 Sè liÖu vÒ gi¸ c¶ lµ gi¸ th¸ng Giªng cña n¨m t−¬ng øng mµ n«ng d©n b¸n cµ phª nh©n cho c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn. Chi phÝ ë ®©y lµ chi phÝ cña mét n«ng d©n kinh nghiÖm trªn mét diÖn tÝch trång trät tèt víi c©y cµ phª tr−ëng thµnh.Lîi nhuËn rßng tõ n¨m 1998 tíi 2000 sÏ nhá h¬n vµ møc lç n¨m 2000 sÏ lín h¬n ®èi víi nhiÒu n«ng d©n Ýt kinh nghiÖm míi trång vµo cuèi nh÷ng n¨m 90 vµ vÉn cßn chÞu g¸nh nÆng ®Çu t− ban ®Çu. Chi phÝ trong b¶ng nµy lµ chi phÝ cña n¨m 2000 víi gi¶ ®Þnh lµ kh«ng thay ®æi trong c¸c n¨m kh¸c nhau. Trªn thùc tÕ chÝ phÝ hµng n¨m lÏ ra ®· t¨ng, dÉn tíi møc ®é bÊt æn lîi nhuËn rßng cßn cao h¬n so víi nh÷ng g× thÓ hiÖn ë ®©y. 10 - gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña sù bÊt æn ®Þnh vÒ gi¸ nhµ s¶n xuÊt ®èi víi sù æn ®Þnh vÒ thu nhËp rßng cña c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; - gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña sù bÊt æn ®Þnh vÒ thu nhËp rßng cña c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®èi víi sù æn ®Þnh vÒ thu nhËp cña hé n«ng d©n; - ®Òn bï cho hé n«ng d©n vÒ sù bÊt æn ®Þnh thu nhËp cña hä. B×nh æn gi¸ thÕ giíi vµ gi¸ xuÊt biªn. Trªn toµn thÕ giíi, nh÷ng nç lùc trong vßng nöa thÕ kû võa qua nh»m b×nh æn gi¸ c¶ quèc tÕ chØ thµnh c«ng ë møc h¹n chÕ. ViÖt Nam cã thÓ gi¶m bít sù bÊt æn gi¸ c¶ xuÊt khÈu cña m×nh th«ng qua c¸c biÖn ph¸p c¶i thiÖn chÊt l−îng, bëi v× gi¸ hµng chÊt l−îng cao th−êng Ýt biÕn ®éng h¬n so víi gi¸ hµng chÊt l−îng kÐm. Ngoµi ra, hiÕm cã biÖn ph¸p g× kh¸c ®Ó b×nh æn gi¸ xuÊt khÈu. §iÒu nµy ®óng víi c¸c tho¶ thuËn gi¸ tèi thiÓu, nh− ®· ®−îc HiÖp héi Cµ phª vµ Ca cao ViÖt Nam thö nghiÖm kh«ng mÊy thµnh c«ng håi ®Çu n¨m 2001. Nã còng ®óng víi c¸c c«ng cô qu¶n lý rñi ro bëi nh÷ng c«ng cô nµy chØ ¸p dông cho nh÷ng giai ®o¹n ng¾n vµ kh«ng thÓ b¶o hiÓm cho ng−êi n«ng d©n tr−íc nh÷ng ®ît sôt gi¸ kÐo dµi vµi n¨m liÒn. B×nh æn gi¸ nhµ s¶n xuÊt. §èi víi hµng xuÊt khÈu, gi¸ nhµ s¶n xuÊt th−êng Ýt æn ®Þnh h¬n so víi gi¸ xuÊt biªn bëi ph¶i trõ ®i møc phÝ cè ®Þnh cho chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ trong n−íc. Trªn toµn thÕ giíi lÞch sö nç lùc cña c¸c quèc gia ®Ó gi¶m bít sù bÊt æn ®Þnh vÒ gi¸ nhµ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c ch−¬ng tr×nh b×nh æn gi¸ lµ lÞch sö cña sù thÊt b¹i. Nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh− vËy ®ßi hái ph¶i cã kh¶ n¨ng dù b¸o gi¸ thÕ giíi, mét kh¶ n¨ng mµ hiÕm cã chÝnh phñ nµo cã ®−îc. C¶ chÝnh quyÒn trung −¬ng cña ViÖt Nam vµ mét sè doanh nghiÖp nhµ n−íc cÊp tØnh gÇn ®©y ®· t×m c¸ch b×nh æn gi¸ nhµ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c gi¶i ph¸p t×n h t h Õ, nh−ng nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®· tá ra qu¸ tèn kÐm vµ/hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng nhiÒu h¬n lµ tr× ho·n sù gi¶m gi¸. B×nh æn thu nhËp rßng cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Th«ng th−êng, c¸c n«ng d©n quy m« nhá gi¶m bít møc ®é bÞ ¶nh h−ëng cña rñi ro gi¸ c¶ vµ s¶n l−îng b»ng c¸ch s¶n xuÊt mét tËp hîp c¸c mÆt hµng. ë ViÖt Nam, kh¶ n¨ng nµy bÞ h¹n chÕ do quy m« nhá cña phÇn lín c¸c n«ng tr¹i. Tuy nhiªn, cã kh¶ n¨ng trång xen canh c©y l©u n¨m víi c¸c c©y trång kh¸c vµ ®a d¹ng ho¸ b»ng c¸ch t¨ng gia ch¨n nu«i gia sóc. Gi¶m nhÑ t¸c ®éng ®èi víi thu nhËp cña hé n«ng d©n. MÆc dï Ýt cã tiÒm n¨ng ®Ó ®a d¹ng ho¸, kh¶ n¨ng høa hÑn nhÊt ®Ó gi¶m t¸c ®éng cña sù bÊt æn trong gi¸ c¶ quèc tÕ d−êng nh− n»m ë ngay trong c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ hé n«ng d©n. D−êng nh− cã tiÒm n¨ng ®Ó thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p s¸ng t¹o nh»m gi¶m bít g¸nh nÆng cña sù bÊt æn ®Þnh trong thu nhËp tõ c©y trång, vÝ dô nh− c¸c ch−¬ng tr×nh cho vay ®Ó canh t¸c víi l·i suÊt vµ thêi h¹n tr¶ nî linh ho¹t vµ phï hîp víi møc hiÖn hµnh cña gi¸ quèc tÕ vµ gi¸ nhµ s¶n xuÊt trong n−íc cña lo¹i c©y ®ã.6 Còng cã thÓ cã nh÷ng biÖn ph¸p t¨ng thªm viÖc lµm ë n«ng th«n th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng liªn quan trùc tiÕp tíi c©y xuÊt khÈu chÝnh mµ còng kh«ng nh¹y c¶m víi møc thu nhËp ë ®Þa ph−¬ng. Nh÷ng biÖn ph¸p nh− vËy sÏ gãp phÇn ®¸ng kÓ ®Ó gi¶m bít khã kh¨n b»ng c¸ch cho phÐp thu nhËp cña mét hoÆc nhiÒu thµnh viªn hé gia ®×nh trë nªn ®éc lËp tr−íc gi¸ cöa tr¹i cña c©y trång chÝnh cña hé gia ®×nh. Bï ®¾p cho hé n«ng d©n vÒ sù bÊt æn ®Þnh thu nhËp cña hä. Nh− lµ mét ph−¬ng s¸ch cuèi cïng, cã thÓ cÇn khëi ®éng c¸c ch−¬ng tr×nh m¹ng l−íi an sinh mét c¸ch nhanh chãng theo nh÷ng thay ®æi ®−îc nghiªn cøu tr−íc vµ ®−îc x¸c ®Þnh trong c¸c chØ sè gi¸ c¶ hµng ho¸. Nãi tãm l¹i, sù bÊt æn trong thu nhËp cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµ hé n«ng nghiÖp cã thÓ ®−îc xem nh− lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt mµ c¸c hé n«ng d©n ViÖt Nam ®ang gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh héi nhËp cña ngµnh n«ng nghiÖp víi nÒn kinh tÕ toµn cÇu.7 Do ®ã, khuyÕn nghÞ ë ®©y lµ víi mçi mÆt hµng n«ng nghiÖp xuÊt khÈu chñ chèt, ChÝnh phñ nªn x©y dùng c¸c ch−¬ng tr×nh nh»m gi¶m nhÑ t¸c ®éng cña sù bÊt æn vÒ gi¸ quèc tÕ ®èi víi (a) hiÖu qu¶ cña c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− n«ng nghiÖp, (b) kh¶ n¨ng cña 6 Kinh nghiÖm víi nh÷ng ch−¬ng tr×nh lo¹i nµy ®−îc xem xÐt trong cuèn Tµi trî cho nh÷ng ®Çu t− kú h¹n trong n«ng nghiÖp: B¸o c¸o do Ban DÞch vô TiÕp thÞ vµ Tµi chÝnh N«ng th«n cña FAO so¹n th¶o cho Ng©n hµng ThÕ giíi, Tæ chøc N«ng L−¬ng Liªn Hîp Quèc, th¸ng 8 n¨m 2001. 7 NhiÒu mÆt hµng n«ng nghiÖp, kÓ c¶ c©y chÌ vµ cµ phª, ®· bÞ gi¶m gi¸ theo gi¸ trÞ thùc xÐt vÒ dµi h¹n. NÕu xu h−íng nµy tiÕp tôc, th× sÏ lµ vÊn ®Ò lín ®èi víi ViÖt Nam víi b¶n chÊt kh¸c so víi nh÷ng vÊn ®Ò bÊt æn ®Þnh gi¸ vÒ ng¾n h¹n vµ trung h¹n. 11 quèc gia ®Ó duy tr× n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong nh÷ng giai ®o¹n gi¸ sôt gi¶m, vµ (c) an sinh cña hé n«ng d©n. XuÊt ph¸t ®iÓm cña mét nghiªn cøu nh− vËy ph¶i xem xÐt thÊu ®¸o t¸c ®éng cña nh÷ng lÇn sôt gi¸ gÇn ®©y cña c¸c c©y xuÊt khÈu chÝnh vµ c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt cña ChÝnh phñ, doanh nghiÖp nhµ n−íc, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, c¸c c¬ së t− nh©n, thÓ chÕ tµi chÝnh, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ c¸c hé n«ng d©n. C¶i thiÖn chÊt l−îng n¨ng lùc v−ên c©y l©u n¨m hiÖn t¹i ViÖc trång trät mang tÝnh tù ph¸t mµ kh«ng cã t− vÊn khuyÕn n«ng ®Çy ®ñ khiÕn cho diÖn tÝch trång c¸c c©y l©u n¨m hiÖn t¹ith−êng chØ gåm c¸c gièng cã n¨ng suÊt thÊp vµ chÊt l−îng thÊp, s¶n l−îng cña chóng l¹i bÞ gi¶m thªm bëi c¸c tËp qu¸n canh t¸c ch−a thÝch hîp vµ kh©u ch¨m sãc yÕu kÐmtiÕp theo. V× vËy, xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ, th× n¨ng suÊt trªn hÐc-ta còng nh− chÊt l−îng ®Òu thÊp. VÊn ®Ò chÝnh lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp cña v−ên c©y l©u n¨m hiÖn ®ang s¶n xuÊt vµ nhÊt lµ b©y giê nªn trång míi hay c¶i t¹o nh÷ng v−ên c©y l©u n¨m hiÖn cã nµy. §iÒu nµy sÏ tuú thuéc vµo tõng lo¹i c©y, vµ víi tõng lo¹i c©y kh¸c nhau th× tuú theo c¸c vïng khÝ hËu-n«ng nghiÖp kh¸c nhau còng nh− gi÷a nh÷ng ng−êi n«ng d©n kh¸c nhau trong vïng. Khi kh«ng ®−îc t− vÊn, ®¹i ®a sè n«ng d©n sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n gi÷a trång míi vµ c¶i t¹o bëi v× víi tõng ho¹t ®éng ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã kh¶ n¨ng dù b¸o cho tõng n¨m trong t−¬ng lai cho tíi khi s¶n l−îng trë nªn æn ®Þnh vÒ (a) chi phÝ liªn quan, (b) s¶n l−îng dù tÝnh, (c) gi¸ nhµ s¶n xuÊt, vµ (d) c¸ch thøc mµ sù thay ®æi vÒ chÊt l−îng cã thÓ c¶i thiÖn møc gi¸ cña nhµ s¶n xuÊt. Nã còng ®ßi hái ph¶i cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ vµ chiÕt khÊu chi phÝ lîi Ých vÒ gi¸ trÞ hiÖn t¹i. C¸c hÖ thèng cung cÊp dÞch vô t− vÊn nh− vËy cÇn ®−îc chÝnh phñ thiÕt lËp hoÆc trªn c¬ së giao kho¸n hîp ®ång v× khi ng−êi n«ng d©n cã ®−îc chiÕn l−îc ph¸t triÓn c©y l©u n¨m hiÖu qu¶ th× cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¹o ra ®−îc lîi Ých quan träng lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ gia t¨ng cña ngµnh n«ng nghiÖp, thu nhËp cña hé n«ng d©n vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n−íc. B−íc ®Çu tiªn lµ ph¶i ®¸nh gi¸, trªn c¬ së sö dông nh÷ng sè liÖu tèt nhÊt hiÖn cã, vÒ t¸c ®éng thùc chÊt cña viÖc c¶i t¹ovµ trång míi ®èi víi tõng møc s¶n l−îng hiÖn t¹i trong tõng vïng s¶n xuÊt chÝnh. C«ng t¸c nµy sÏ ®Æc biÖt phï hîp ®Ó Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ë cÊp tØnh thùc hiÖn nh−ng cÇn cã sù hç trî vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p luËn vµ ®µo t¹o cña c¸n bé quèc gia cña Bé. N©ng cao hiÖu qu¶ chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ §èi víi mét sè hµng xuÊt khÈu, nh− cµ phª vµ hå tiªu, tèc ®é gia t¨ng s¶n l−îng trªn toµn quèc rÊt ®¸ng kh©m phôc. ViÖc x©y dùng thµnh c«ng n¨ng lùc chÕ biÕn, vËn t¶i vµ tiÕp thÞ ®Ó ®¸p øng s¶n l−îng t¨ng nhanh cña nh÷ng mÆt hµng nµy còng kh«ng kÐm phÇn Ên t−îng. Tuy nhiªn, ch¹y ®ua ®Ó theo kÞp víi sù gia t¨ng s¶n xuÊt còng cã nghÜa lµ c¸c hÖ thèng chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ cßn t−¬ng ®èi th« s¬ vµ kh«ng t−¬ng xøng víi mét quèc gia ®· g©y dùng ®−îc vÞ thÕ lµ nhµ s¶n xuÊt lín trªn thÕ giíi. KÕt qu¶ lµ, nh− ®· nãi ë trªn, nhiÒu mÆt hµng n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam cã xu h−íng ph¶i b¸n h¹ gi¸ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. §Ó ViÖt Nam cã thÓ duy tr× kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp xuÊt khÈu, ®iÒu quan träng lµ ph¶i gi¶m t×nh tr¹ng h¹ gi¸ nµy, cã thÕ míi t¨ng ®−îc thu nhËp tõ xuÊt khÈu vµ thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n. ViÖc ph¶i b¸n h¹ gi¸ mét phÇn lµ kÕt qu¶ cña chÊt l−îng thùc tÕ cña hµng xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, mét nguyªn nh©n kh¸c lµ do thiÕu c¸c hÖ thèng ®¶m b¶o cung cÊp hµng mét c¸ch cã trËt tù cho thÞ tr−êng thÕ giíi. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ®èi víi c©y cµ phª vµ hå tiªu. Víi nh÷ng hµng ho¸ nµy kh«ng cã mét tæ chøc t− nh©n hoÆc nhµ n−íc nµo bªn ngoµi cæng n«ng tr¹i ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc dù tr÷ mïa vô. Kh«ng cã ban tiÕp thÞ cßn c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc còng nh− t− nh©n kh«ng cã ý ®Þnh tµng tr÷ nhiÒu h¬n khèi l−îng kinh doanh th«ng th−êng. KÕt qu¶ lµ mét tû lÖ kh«ng c©n ®èi s¶n l−îng hµng n¨m cña ViÖt Nam ®−îc xuÊt khÈu ngay trong giai ®o¹n võa thu ho¹ch xong. Tr−íc ®©y khi l−îng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chØ chiÕm mét phÇn nhá trªn thÞ tr−êng thÕ giíi th× ®iÒu nµy kh«ng thµnh vÊn ®Ò. Tuy nhiªn, giê ®©y khi ViÖt Nam ®· chiÕm mét phÇn lín thÞ tr−êng thÕ giíi trong c¶ hai mÆt hµng nµy, 12 t×nh tr¹ng nµy l¹i g©y ¸p lùc xuèng gi¸ quèc tÕ vµ lµm gi¶m gi¸ phÇn lín s¶n l−îng c©y trång mµ ViÖt Nam b¸n. Khi s¶n xuÊt gia t¨ng, n«ng d©n th−êng cã xu h−íng tµng tr÷ giao mïa, ®Ó thu lîi khi gi¸ thÞ tr−êng t¨ng nh− ®· thÊy håi cuèi nh÷ng n¨m 90. Tuy nhiªn, hä sÏ kh«ng s½n lßng còng nh− kh«ng cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh ®Ó lµm nh− vËy sau khi ®· cã nh÷ng ®ît sôt gi¶m m¹nh trong gi¸ c¶ quèc tÕ. V× vËy, vÊn ®Ò tÝnh thêi vô cña l−îng hµng xuÊt khÈu cã kh¶ n¨ng trë nªn xÊu ®i, nÕu kh«ng ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chØnh. §èi víi nh÷ng hµng cã thÓ dù tr÷ ®−îc, nh− cµ phª vµ hå tiªu, ViÖt Nam cÇn x©y dùng c¸c hÖ thèng tiÕp thÞ cã kh¶ n¨ng cung cÊp mét luång hµng æn ®Þnh cho thÞ tr−êng thÕ giíi. NhiÒu n−íc gÇn ®©y ®· t×m c¸ch lµm viÖc nµy b»ng c¸ch b¾t buéc sö dông ban tiÕp thÞ cña nhµ n−íc. Nh÷ng ban nµy tá ra khã qu¶n lý cho hiÖu qu¶ vµ th−êng t¹o ra c¸c hÖ thèng tiÕp thÞ trong n−íc víi chi phÝ cao vµ kh«ng hiÖu qu¶. Gi¶ sö ChÝnh phñ kh«ng t×m c¸ch thiÕt lËp ban tiÕp thÞ, v× lÞch sö kh«ng mÊy thµnh c«ng cña chóng vµ v× ViÖt Nam mong muèn tham gia WTO, th× ®Ó cung cÊp hµng xuÊt khÈu mét c¸ch cã trËt tù sÏ cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng trong ®ã c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu ph¶i thÊy ®−îc lµ tr÷ hµng lµ cã lîi cho hä. Nh− vËy ®ßi hái nhµ xuÊt khÈu ph¶i võa tiÕp cËn ®−îc nguån tµi chÝnh ®Ó mua mét phÇn ®¸ng kÓ s¶n l−îng hµng n¨m võa cã kh¶ n¨ng tù b¶o hiÓm tr−íc nh÷ng rñi ro cña viÖc tr÷ hµng.8 ViÖc thµnh lËp mét hÖ thèng tµng tr÷ cã tù b¶o hiÓm gåm mét lo¹t c¸c nhµ kho ®−îc kiÓm ®Þnh mµ c¸c nhµ bu«n sÏ göi hµng vµo vµ nhËn mét phiÕu chøng nhËn ghi râ l−îng hµng göi vµ phÈm cÊp cña hµng göi. PhiÕu chøng nhËn nµy sÏ ®−îc göi vµo ng©n hµng nh− lµ vËt thÕ chÊp cho c¸c kho¶n vay trªn c¬ së hµng l−u kho, sÏ cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó trao ®æi giao dÞch, cã thÓ ®−îc mua vµ b¸n trªn thÞ tr−êng ®Êu gi¸ trong n−íc, vµ cã thÓ trë thµnh mét yÕu tè trong mét hÖ thèng c¸c hîp ®ång kú h¹n t−¬ng lai riªng cña ViÖt Nam mµ ng−êi ta cã thÓ dïng ®Ó b¶o hiÓm tr−íc nh÷ng rñi ro cña viÖc tµng tr÷ hµng trong n−íc. ChÝnh phñ nªn thùc hiÖn mét nghiªn cøu chi tiÕt vÒ tiÒm n¨ng cña mét hÖ thèng nh− vËy ®èi víi cµ phª, nh»m sau nµy më réng cho c¸c hµng xuÊt khÈu cã thÓ tµng tr÷ kh¸c. Cho dï khuyÕn nghÞ nµy cã vÎ nh− qu¸ tham väng mét c¸ch kh«ng cÇn thiÕt, cÇn xem xÐt nã trong bèi c¶nh gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao cña ViÖt Nam còng nh− vai trß quan träng mµ ViÖt Nam hiÖn ®ang cã trªn thÞ tr−êng thÕ giíi trong mét lo¹t mÆt hµng. N¨m 2000, trÞ gi¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®¹t trªn US$140 triÖu vÒ cao su, h¹t ®iÒu vµ hå tiªu, h¬n US$500 triÖu vÒ g¹o vµ cµ phª, dï gi¸ thÕ giíi cã gi¶m. Trong tÊt c¶ nh÷ng mÆt hµng nµy ViÖt Nam hiÖn ®Òu chiÕm tû lÖ lín cña thÞ tr−êng thÕ giíi. III. kÕt luËn Trong 15 n¨m qua, ViÖt Nam ®· ®¹t ®−îc møc t¨ng tr−ëng nhanh vÒ s¶n l−îng n«ng nghiÖp ®−a ViÖt Nam tõ mét n−íc ph¶i nhËp khÈu l−¬ng thùc trë thµnh mét n−íc xuÊt khÈu n«ng s¶n lín. MÆc dï ®iÒu nµy ®· lµm t¨ng thu nhËp n«ng th«n vµ c¶i thiÖn an sinh cho ®¹i ®a sè c¸c hé n«ng d©n, gÇn ®©y nh÷ng sù sôt gi¶m gi¸ quèc tÕ ®èi víi c¸c mÆt hµng n«ng s¶n chñ chèt cña ViÖt Nam ®· lµm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ò cè h÷u trong nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp míi dùa trªn c¬ chÕ thÞ tr−êng cña quèc gia nµy. Tµi liÖu nµy tËp trung vµo ba lÜnh vùc yÕu kÐm chñ yÕu: – møc ®é dÔ bÞ tæn th−¬ng cña c¸c hé n«ng d©n trång c©y l©u n¨m tr−íc rñi ro vÒ gi¸ c¶; – chÊt l−îng kÐm cña phÇn lín diÖn tÝch trång c©y l©u n¨m hiÖn cã cña ViÖt Nam; vµ – c¸c hÖ thèng chÕ biÕn vµ tiÕp thÞ c¸c c©y trång xuÊt khÈu chÝnh hiÖn kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o tèi ®a ho¸ møc gi¸ cho ng−êi n«ng d©n. 8 ViÖc tr÷ hµng mang tÝnh rñi ro v× hµng cã thÓ bÞ gi¶m gi¸ khiÕn ng−êi tµng tr÷ bÞ lç. Cã thÓ lo¹i bá rñi ro bÞ lç nh− thÕ b»ng c¸ch b¸n tr−íc theo kú h¹n (forward) ë møc gi¸ x¸c ®Þnh tõ tr−íc, b»ng c¸ch b¸n vµ mua trªn thÞ tr−êng kú h¹n t−¬ng lai (future), hoÆc b»ng c¸ch mua mét quyÒn chän (option) ®Ó b¸n vµo mét ngµy trong t−¬ng lai víi møc gi¸ ®Þnh tr−íc. 13 C¸c tæ chøc Liªn Hîp Quèc nhËn râ tÇm quan träng cña nh÷ng vÊn ®Ò nµy còng nh− sù cÇn thiÕt ®Ó céng ®ång quèc tÕ hç trî ViÖt Nam nhanh chãng t×m ra gi¶i ph¸p. Quan träng lµ ChÝnh phñ, khu vùc t− nh©n, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ céng ®ång quèc tÕ cÇn hîp t¸c víi nhau ®Ó t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ®¶m b¶o c¸c céng ®ång n«ng th«n ë ViÖt Nam thu ®−îc lîi Ých ®Çy ®ñ cña viÖc gia t¨ng s¶n l−îng n«ng nghiÖp, mµ kh«ng tæn h¹i ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn l−¬ng thùc vµ nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu kh¸c. IV. TµI LIÖU THAM KH¶O Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam: Ph©n tÝch s¬ bé trong bèi c¶nh ASEAN vµ AFTA, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vµ Bé Thuû s¶n/FAO, Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2000. X©y dùng ch−¬ng tr×nh kiÓm tra chøng nhËn thùc phÈm xuÊt khÈu ë ViÖt Nam, Ban Qu¶n lý Tiªu chuÈn vµ ChÊt l−îng/FAO, Hµ Néi, th¸ng 4 n¨m 2001. Tµi trî cho nh÷ng ®Çu t− kú h¹n trong n«ng nghiÖp: B¸o c¸o do Ban DÞch vô TiÕp thÞ vµ Tµi chÝnh N«ng th«n cña FAO so¹n th¶o cho Ng©n hµng ThÕ giíi, Tæ chøc N«ng L−¬ng Liªn Hîp Quèc, th¸ng 8 n¨m 2001. T×nh tr¹ng bÊt an ninh l−¬ng thùc ë ViÖt Nam: tiÕn bé tõ sau cuéc häp th−îng ®Ønh thÕ giíi vÒ l−¬ng thùc 1996, Vô kÕ ho¹ch dù b¸o, Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, th¸ng 10 n¨m 2001. ChÝnh s¸ch n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam, UNDP/FAO, Hµ Néi, th¸ng 11 n¨m 2001.