Kết quả nghiên cứu thành phần sâu hại chanh leo tại huyện Quế Phong

Tạp chí KH-CN Nghệ AnSỐ 6/2017 [1] HOẠT ĐỘNG KH-CN n Nguyễn Huy Khánh, Nguyễn Tuấn Lộc và Cs Trung tâm BVTV vùng Khu 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN SÂU HẠI CHANH LEO TẠI HUYỆN QUẾ PHONG 1. Đặt vấn đề Chanh leo (passiflora edulis Sims) là loài cây trồng có giá trị dinh dưỡng và kinh tế cao. Tại Nghệ An, từ năm 2010, chanh leo giống Đài Nông 1 được nhập từ Đài Loan và trồng thử nghiệm tại bản Yên Sơn, xã Tri Lễ, huyện Quế Phong. Đến hết năm 2016, theo số liệu thống kê của UBND huyện Quế Phong, diện tích trồng chanh leo toàn huyện là 197,6ha, năng suất trung bình 20 tấn/ha. Với hiệu quả kinh tế đó, chanh leo được xác định là cây trồng chủ lực mang lại hiệu quả kinh tế cao, bền vững, tạo công ăn việc làm và tiến tới làm giàu cho đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao. Tuy nhiên, chanh leo là cây trồng mới được đưa vào sản xuất, các nghiên cứu về sâu hại chanh leo và biện pháp phòng trừ chưa nhiều, do vậy cán bộ kỹ thuật và bà con nông dân chưa có kinh nghiệm trong việc nhận dạng sâu hại, diễn biến, quy luật phát sinh gây hại và kỹ thuật phòng trừ. Xuất phát từ yêu cầu thực tế đó và căn cứ quy hoạch phát triển mở rộng diện tích sản xuất vùng nguyên liệu chanh leo tại huyện Quế Phong theo Quyết định 1768/QĐ-UBND ngày 13/5/2013 và Quyết định bổ sung số 3041/QĐ-UBND ngày 16/7/2015 của UBND tỉnh Nghệ An, Trung tâm Bảo vệ thực vật vùng khu 4 tiến hành thực hiện đề tài điều tra thành phần sâu hại chanh leo, diễn biến một số sâu hại chính và biện pháp quản lý. 2. Phương pháp nghiên cứu 2.1. Điều tra thành phần sâu hại, diễn biến một số sâu hại chính trên cây chanh leo và đánh giá tần suất xuất hiện Áp dụng theo phương pháp điều tra chung của Quốc gia về bảo vệ thực vật (Phương pháp điều tra, đánh giá sâu, bệnh, cỏ dại, chuột hại cây trồng cạn - Viện Bảo vệ thực vật, 1997); Theo QCVN 01-38: 2010/BNN&PTNT về phương pháp điều tra phát hiện dịch hại cây trồng, có cải tiến một số điểm cho phù hợp với thực tế sản xuất. Tần suất xuất hiện sâu hại được đánh giá theo bảng phân cấp sau: Ký hiệu Quy định -: Không xuất hiện Không có điểm nào có sâu +: Ít gặp < 5% điểm điều tra có sâu ++: Ít phổ biến 5-25% điểm điều tra có sâu +++: Phổ biến thường gặp > 25-50% điểm điều tra có sâu ++++: Rất phổ biến > 50% điểm điều tra có sâu HOẠT ĐỘNG KH-CN Tạp chí KH-CN Nghệ AnSỐ 6/2017 [2] Hình 1. Diễn biến nhện nhỏ hại chanh leo tại Quế Phong năm 2015 - 2016 2.2. Thử nghiệm một số loại thuốc phòng trừ sâu hại chính trên cây chanh leo Phương pháp bố trí thí nghiệm, theo dõi và đánh giá hiệu quả thuốc theo tiêu chuẩn cơ sở (TCCS) về khảo nghiệm thuốc Bảo vệ thực vật trên đồng ruộng của Cục Bảo vệ thực vật theo quyết định số 2614/QĐ/BVTV-KH ban hành ngày 28/12/2012. 3. Kết quả nghiên cứu 3.1. Thành phần sâu và nhện hại cây chanh leo tại huyện Quế Phong năm 2015-2016 Kết quả điều tra bước đầu đã thu thập và định danh được 24 loài thuộc 9 bộ và 16 họ côn trùng. Trong đó, 3 bộ gồm: Coleoptera, Hemiptera và Ho- moptera có số lượng loài nhiều nhất, cụ thể: bộ Hemiptera (bộ cánh nửa) có 5 loài, chiếm 20,83%; bộ Homoptera (bộ cánh đều) có 5 loài, chiếm 20,83%; bộ Coleoptera (bộ cánh cứng) có 3 loài, chiếm 12,50%; bộ Diptera (bộ hai cánh) có 3 loài, chiếm 12,50%. Các bộ khác có số loài ít hơn như: bộ Acarina (bộ ve bét) có 2 loài, chiếm 8,33%; bộ Thysanoptera (bộ cánh tơ) có 2 loài, chiếm 8,33%; bộ Isoptera (bộ cánh bằng) có 2 loài, chiếm 8,33%; bộ Or- thoptera (bộ cánh thẳng) có 1 loài, chiếm 4,17%; bộ Hymenoptera (bộ cánh màng) có 1 loài, chiếm 4,17%. Tần suất xuất hiện các loài sâu hại khác nhau, trong đó nổi lên một số loài gây hại chủ yếu như: ruồi đục quả, nhện nhỏ. Các loài khác như: bọ xít, rệp, mối, bọ trĩ... xuất hiện ít hoặc xuất hiện nhưng gây hại không đáng kể. Các loài sâu hại xuất hiện nhiều chủ yếu tập trung gây hại từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. 3.2. Diễn biến sâu hại trên cây chanh leo tại huyện Quế Phong năm 2015-2016 3.2.1. Diễn biến nhện nhỏ hại cây chanh leo Kết quả được thể hiện tại hình 1 cho thấy: Nhện nhỏ (nhện đỏ và nhện trắng) bắt đầu phát sinh gây hại vào giữa tháng 3 trên cả chanh leo trồng mới và chanh lưu gốc nhưng với tỷ lệ thấp đạt 3,00%. Nhện phân bố ở cấp 1, 2, nghĩa là nhện nhỏ xuất hiện rải rác cho đến phân bố < 1/3 ngọn non, lá non, mức độ gây hại nhẹ đến trung bình. Mật độ nhện tăng dần vào các tháng nắng nóng, khô hạn hoặc những thời điểm lượng mưa thấp, công tác phòng trừ không kịp thời, tập trung gây hại từ giữa tháng 4 đến tháng 9 hàng năm. Nhện nhỏ chỉ thấy xuất hiện trên các ngọn non và các lá non, trên quả còn nhỏ, quả xanh và ít thấy xuất hiện trên các lá già, quả đã chín. Mật độ nhện giảm dần vào những thời điểm có lượng mưa nhiều. Vào các tháng có nền nhiệt độ thấp (tháng 1, 2), hầu như nhện nhỏ không xuất hiện. Nhện nhỏ gây hại trên lá và quả với những biểu hiện, triệu chứng như sau: Trên lá: Nhện nhỏ gây hại bằng cách hút dịch của mô tế bào lá làm cho mặt trên của lá bị vàng loang lổ, nếu mật độ cao làm lá bị xoăn lại, mau rụng và chậm ra lá non. Gặp điều kiện thuận lợi, nhện sinh sản rất nhanh, làm cho từng mảng lớn của lá bị vàng, khô, thậm chí toàn bộ lá bị khô cháy và rụng, hoa bị thui chột không đậu trái được. Nhện nhỏ hại lá và quả Tạp chí KH-CN Nghệ AnSỐ 6/2017 [3] HOẠT ĐỘNG KH-CN Trên quả: Quả chanh bị hại lốm đốm vàng và có thể bị rụng, gây thiệt hại lớn cho nhà vườn. 3.2.2. Diễn biến ruồi đục quả hại chanh leo Từ tháng 7 trở đi, quả chanh leo chín rộ và cho thu hoạch liên tục. Đây là thời điểm ruồi đục quả xuất hiện phổ biến và gây hại quả chanh leo. Chúng tôi tiến hành sử dụng bẫy hấp dẫn Vizubon-D với số lượng 30 bẫy/ha, 14 ngày thay mồi 1 lần. Kết quả tại bảng 2 cho thấy: Bẫy Vizubon D có sức hấp dẫn ruồi cao, sau 7 ngày đặt bẫy mật độ ruồi vào bẫy trung bình 20,3-38,3 con/bẫy. Sau 14 ngày, mật độ ruồi vào bẫy giảm, có thể do ruồi trên vườn chanh giảm hoặc do mùi hấp dẫn của bẫy giảm theo thời gian. Mật độ ruồi giảm dần sau các đợt thay mồi. Ruồi đục quả gây hại trên quả chanh leo với triệu chứng như sau: Vết chích của ruồi làm vỏ quả hơi lõm xuống, cứng, màu xám trắng, chính giữa vết chích có chấm màu đen. Vết thương do ruồi đục sẽ làm giảm giá trị thương phẩm của quả. Ruồi đẻ trứng vào trong quả và hình thành giòi, sau thời gian giòi gây hại, quả sẽ bị rụng. 3.3. Kết quả thử nghiệm hiệu lực một số loại thuốc trừ sâu hại chính chanh leo 3.3.1. Hiệu lực của một số loại thuốc trừ nhện nhỏ hại chanh leo Kết quả nghiên cứu cho thấy: - Thuốc Dandy 15EC nồng độ 0,50%, Danitol 10EC nồng độ 0,20% đều có hiệu lực tốt trừ nhện nhỏ, sau 7 ngày phun thuốc hiệu lực đạt cao nhất > 80%. Sau phun 21 ngày, hiệu lực trừ nhện của thuốc giảm, mật độ nhện tiếp tục thiết lập lại quần thể trên vườn chanh leo. - Dầu khoáng SK Enspray 99 EC nồng độ 0,50% có hiệu lực tốt nhất trừ nhện nhỏ hại cây chanh leo sau phun 7 ngày, đạt 80,84%. Hiệu lực giảm dần sau phun 14 và 21 ngày. 3.3.2. Hiệu quả của một số chế phẩm phòng trừ ruồi đục quả chanh leo Đối với các loài cây ăn quả nói chung, cây chanh leo nói riêng, ruồi đục quả thường xuất hiện nhiều và gây hại khi quả bắt đầu chuyển sang giai đoạn chín sinh lý trở đi. Do vậy để xác định đúng thời điểm sử dụng chế phẩm Entoprotein và bả Protein thủy phân tự chế + Methyl Eugenol đạt hiệu quả, chúng tôi đã tiến hành đặt bẫy Vizubon - D hấp dẫn thu hút trưởng thành. Khi số lượng ruồi vào bẫy đạt 10 con/bẫy thì tiến hành phun chế phẩm, các lần phun bả protein cách nhau 7 ngày. Kết quả theo dõi cho thấy: Sau khi thấy ruồi vào bẫy nhiều, tiến hành sử dụng bả Entoprotein có hỗn hợp thuốc bảo vệ thực vật để phun theo dạng điểm trên lá, không phun lên quả. Bả protein có tác dụng hấp dẫn ruồi vàng trưởng thành đến ăn và bị chết. Tại công thức I (Bả Ento-protein 150 DD liều lượng 2,0 lít/ha) và II (Bả Protein thủy phân tự chế + Methyl Eugenol liều lượng 2,0 lít/ha) trước phun lần 1 tỷ lệ quả bị rụng do ruồi gây hại là 2,6-2,8 quả/ô, tỷ lệ quả rụng giảm dần sau các đợt phun bả protein. Tại công thức đối chứng (phun nước lã) do không áp dụng biện pháp nên tỷ lệ quả bị rụng do ruồi gây hại tăng. 4. Kết luận và đề nghị 4.1. Kết luận - Bước đầu mới thu thập và giám định được 24 loài sâu và nhện hại thuộc 9 bộ và 16 họ côn trùng. Loài gây hại phổ biến là nhện nhỏ và ruồi đục quả. - Nhện nhỏ: Nhện nhỏ bắt đầu phát sinh gây hại vào tháng 3 trên cả chanh leo trồng mới và chanh lưu gốc. Mật độ nhện tăng dần vào những tháng nắng nóng khô hạn hoặc những thời điểm lượng mưa thấp trong tháng. Mật độ nhện giảm dần vào những thời điểm có lượng mưa nhiều, nhiệt độ thấp. - Ruồi đục quả xuất hiện tại giai đoạn quả chín (tháng 6). Do chanh leo thu hoạch nhiều đợt nên ruồi đục quả xuất hiện thường xuyên, cao điểm gây hại từ tháng 7 đến tháng 10. - Sử dụng bẫy dẫn dụ Vizubon-D, phun chế phẩm Etoprotein + hoạt chất trừ sâu Fipronil có hiệu quả hấp dẫn và tiêu diệt ruồi đục quả hại chanh leo. - Thuốc hóa học Dandy 15EC nồng độ 0,50%; Danitol nồng độ 0,20% và dầu khoáng SK Enspray 99EC nồng độ 0,50% có hiệu lực cao trừ nhện nhỏ hại cây chanh leo. 4.2. Đề nghị - Tiếp tục điều tra thu thập thành phần côn trùng và thiên địch trên cây chanh leo. - Cần có những nghiên cứu chuyên sâu về đặc điểm hình thái, sinh vật học của những đối tượng sâu hại chính và tiếp tục theo dõi quy luật phát sinh gây hại của những sâu hại khác để phục vụ công tác dự tính, dự báo, chỉ đạo phòng trừ. - Tiếp tục thử nghiệm các loại thuốc khác để phòng trừ nhện nhỏ và ruồi đục quả gây hại chanh leo, ưu tiên thuốc có nguồn gốc sinh học và thời gian cách ly ngắn để đảm bảo sản phẩm an toàn trước khi thu hoạch quả. - Nên sử dụng bẫy hấp dẫn Vizubon-D và phun bả protein trên diện rộng để mang lại hiệu quả cao trong việc phòng trừ ruồi đục quả./.