Khảo sát ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc trừ sâu đến các loài chân khớp trên cây dưa leo tại huyện Củ Chi – Tp Hồ Chí Minh

ột số loại cỏ. Các yếu tố ảnh hưởng đến mật số Ẩm độ. Mưa tạo ẩm độ thuận lợi cho trứng, ấu trùng và thành trùng phát triển, nhưng mưa to và liên tục trong nhiều ngày làm cho khả năng đẻ trứng và bắt cặp của thành trùng kém, trứng bị hư, ấu trùng tuổi nhỏ dễ bị rửa trôi. Nhiệt độ. Nhiệt độ thích hợp để bọ xít phát triển tốt là từ 28oC-30oC; nếu nhiệt độ tăng trên 35oC thì ảnh hưởng đến đời sống của bọ xít. Ký sinh. Trên đồng ruộng tỉ lệ trứng bị ký sinh tương đối cao, từ 70-80%. Biện pháp phòng trị Diệt cỏ quanh nơi trồng. Có thể bắt ấu trùng và thành trùng bằng tay hoặc áp dụng thuốc hóa học để trị nếu mật số bọ xít đạt khoảng 10 con/cây. 2.5.2. Một số bệnh thường gặp trên dưa leo 2.5.2.1. Bệnh sương mai (Pseudo peronospora cubensis) Vết bệnh mới màu nhạt, sau chuyển dần sang màu nâu và khô gây lủng lá. Quan sát buổi sáng sớm vết sũng ướt như sương và lớp bụi màu hơi tím. Bệnh xuất hiện trước ở các lá giá phía dưới , sau lan dần lên các lá trên , năng làm ká khô vàng và rụng, cây mau tàn lụi . Nấm bệnh xâm nhập và gây bệnh chủ yếu trong mùa mưa và những ngày có sương mù vào buổi sáng. Bệnh phát sinh sớm khi cây có 3 lá thật và càng cuối vụ càng nặng. Biện pháp phòng trị Làm liếp cao, thoát nước tốt mùa mưa Trồng mật độ vừa phải. Bón phân cân đối, không bón nhiều đạm Thu gom tàn dư vụ trước và đốt để hạn chế nguồn lây lan; luôn làm sạch cỏ gốc, ngắt bỏ lá bệnh, tưới phun mưa những ngày có sương. Phun thuốc : Alpine 80WP, 800WDG ; Carbenzim 500FL, 50WP ; Dipomat 80 WP. Thời gian cách ly : 7ngày 2.5.2.2. Bệnh chết cây con (Rhizoctonia solani) Bệnh phát hiện ban đầu là những chấm thâm đen ở cổ rễ sau đó lan dần làm teo thắt phần thân tiếp xúc với mặt đất, cây bị chết gục xuống, (gốc cây bệnh thường có lớp sợi nấm trắng vào buổi sáng sớm). Nấm bệnh sống rất lâu trong đất, tàn dư thực vật dưới dạng cơ quan sinh sản hoặc dạng hạch, chịu được diều kiện bất lợi rất lớn của môi trường. Phát triển mạnh trong điều kiện ẩm độ đất và không khí cao, cây sinh trưởng kém. Biện pháp phòng trị Biện pháp đầu tiên cần phòng trừ bệnh là sử lý hạt giống bằng thuốc Hạt vàng 50WP, 250SC. Vệ sinh đồng ruộng, làm đất kỹ lên luống cao trong mùa mưa, chăm sóc làm cỏ xới xáo đất để cây sinh trưởng tốt và đủ thoáng sáng, bón phân hữu cơ hoai mục, không bón nhiều đạm. Phun thuốc : Carbenzim 500FL, 50WP; Vanicide 3SL, 5SL, 5WP, 15WP; Saizole 5SC. Thời gian cách ly : 7ngày 2.5.2.3. Bệnh thán thư ( Nấm Colletotrichum sp) Trên lá dưa bệnh tạo thành những đốm hình hơi tròn, màu nâu, khô và rách, có các đường đồng tâm . Trên quả (ớt, dưa hấu, đậu) bệnh tạo thành các vết nâu, hơi lõm, làm thối một phần hoặc cả quả (ớt ). Bệnh phát triển nhiều trong mùa mưa ( thời tiết nóng mưa nhiều) khi cây bắt đầu ra hoa đến thu hoạch. Biện pháp phòng trị Thu gom tàn dư cây trồng. Ruộng bị hại nặng nên luân canh cây khác trong 1 năm. Không dùng hạt ở trái bị bệnh để làm giống. Từ khi cây có 5-6 lá thật phun phòng bệnh bằng các thuốc gốc đồng. Phun thuốc : Mexyl MZ 72WP; Carbenzim 500FL, 50WP + Dipomat 80 WP 2.5.2.4. Bệnh Héo Vàng ( Nấm Fusarium oxysporum) Bệnh biểu hiện trên cây đã lớn, ra hoa là cây sinh trưởng kém ,các lá bị vàng từ phía gốc trở lên ,cây héo từng nhánh và chết khô , cắt ngang thân gần gốc thấy mạch dẫn bên trong bị thâm đen (đôi khi chỗ gốc giáp đất có sợi nấm màu trắng) .Bệnh xuất hiện khi cây có 3-4 lá thật đến thu hoạch. Bệnh hại nặng trong mùa mưa. Đất bị úng nước, đặc biệt khi có mưa to, gió lớn gây sây xát vùng rễ, bệnh nặng có thể gây héo rũ chết hàng loạt. Biện pháp phòng trị Luân canh với cây khác họ để tiêu diệt nguồn bệnh, có hiệu quả khi luân canh với cây lúa nước. Đảm bảo đủ nước cho cây, nhưng không thừa nước, đất phải cao ráo, thoát nước tốt. Xử lý hạt giống trước khi gieo, bón phân cân đối hợp lý, không dùng phân tươi. Sử dụng nấm đối kháng Trichoderma. Phun thuốc : Dipomate 80WP, 430SC ; Vanicide 3SL, 5SL, 5WP, 15WP. Thời gian cách ly : 7ngày 2.5.2.5. Bệnh hoa lá (do Virus) Gây hại trên lá và toàn cây. Cây bị bệnh đọt xoăn lại, lá nhạt màu, lốm đốm vàng, loang lổ, các đốt thân co ngắn, cây chùn lại, phát triển rất chậm, trái ít, biến dạng, sần sùi, có vị đắng. Nguyên nhân bệnh có liên quan chặt chẽ đến mật độ bọ trĩ và rệp trên đồng ruộng. Biện pháp phòng trị Vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch cỏ dại trong ruộng và xung quanh để hạn chế nguồn bệnh và côn trùng môi giới. Phòng trị bọ trĩ và rệp. Nhổ bỏ, thu gom tiêu hủy cây dưa bị bệnh. Sử dụng giống khỏe, sạch bệnh. 2.5.2.6. Bệnh ghẻ dưa (Cladosporium cucumerinum) Bệnh ghẻ là bệnh phổ biến trên dưa leo, dưa hấu do nấm Cladosporium cucumerinum gây ra. Bệnh thường xuất hiện gây hại trên lá non, cuống lá, thân và trái. Trên lá, đốm bệnh nhỏ, tròn hay hơi tròn, úng nước, có quầng vàng nhạt bao quanh. Sau đó, đốm bệnh chuyển màu nâu và hoại đi. Trên thân, đốm bệnh có hình thoi dài, màu nâu hoặc nâu xám, sau đó đốm bệnh bị rách, đôi khi có các đính bào tử bao phủ trên đốm bệnh màu đen. Trên trái, nấm bệnh gây hại từ lúc trái còn non, vết bệnh tròn, nhỏ, màu nâu sậm, lõm vào thịt trái. Trên vết bệnh có tơ và bào tử nấm màu xám xanh, nhựa ứa ra thành giọt nhầy ở bìa vết bệnh. Khi trái lớn dần, vết bệnh có dạng không đều, kích thước vết bệnh khoảng 2-3 mm, màu trắng xám, đôi khi bị nứt và thối. Nấm bệnh lưu tồn trong xác bả thực vật. Bệnh phát triển nhanh khi nhiệt độ mát và có nhiều sương về đêm. Biện pháp phòng trị Chọn những giống ít nhiễm bệnh để trồng. Tiêu hủy xác bả thực vật sau mỗi mùa vụ. Nên phun ngừa trước khi có bệnh hoặc khi vết bệnh vừa chớm xuất hiện : Bavistin 50FL, Carbenda 50SC: 20-30 ml/bình 16 lít. Topsin M 70WP, Top 70WP: 15-20g/bình 16 lít Polyram 80DF: 60-80g/bình 16 lít Bemyl 50WP: 30-50g/bình 16 lít. 2.6. Thành phần các loài thiên địch và vai trò của chúng Trên đồng ruộng, vườn cây..., ngòai những con côn trùng, nhện...gây hại (mà bà con thường gọi bằng một cái tên chung là sâu rầy) thì còn vô số loài côn trùng, nhện...không những không gây hại cho cây trồng mà ngược lại chúng còn giúp bà con nông dân tiêu diệt sâu rầy, những nhà chuyên môn gọi những con này là thiên địch hay kẻ thù tự nhiên của sâu rầy, đã có người gọi chúng bằng một cái tên rất hình tượng và dễ hiểu đó là "những người bạn của nông dân". 2.6.1. Nhóm ong ký sinh Ong xanh Tên khoa học: Tetrastichus Schoenobii Họ: Eulophidae Bộ: Hymenoptera Những ký sinh trứng sâu đục thân có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc làm giảm mật độ sâu đục thân trên ruộng, chúng là những con ong rất nhỏ, bằng khoảng hạt cát, chúng dễ dàng diệt trên 70% trứng sâu đục thân trên ruộng. Từng con ong cái lùng kiếm những ổ trứng sâu đục thân để đẻ những quả trứng nhỏ xíu của ong vào trong đó. Những trứng sâu đục thân đã bị ký sinh sẽ bị tiêu diệt bởi những con ong phát triển ở bên trong. Kể từ khi trứng ong được đẻ vào bên trong trứng sâu đục thân cho tới khi ong đã phát triển hoàn toàn và chui ra khỏi quả trứng của sâu đục thân, thời gian này khoảng 2 tuần. Ong kén nhỏ ký sinh sâu đục thân Tên khoa học: Phanerotoma sp. Họ: Braconidae Bộ: Hymenoptera Sâu non sâu đục thân bị ký sinh theo nhiều cách khác nhau. Đôi khi sâu non đã bị lộ ra ngoài một số loài ký sinh có khả năng đẻ trứng vào bên trong cơ thể sâu non sâu đục thân bằng cách thọc cái ống dài đựng trứng của nó (ống dẫn trứng) vào bên trong cơ thể sâu non. Trứng của ký sinh phát tiển bên trong sâu đục thân và tùy theo loài ong, trứng sẽ nở ra ong ở giai đoạn sâu non hoặc nhộng của sâu đục thân. Sự phát triển của ong bên trong cơ thể sâu đục thân và sự nở ra ong trưởng thành cuối cùng sẽ diệt con sâu non sâu đục thân. Ong đa phôi ký sinh sâu cuốn lá Tên khoa học: Copidosomopsis nacoleiae Họ: Encyrtidae Bộ: Hymenoptera Loài ong ký sinh trứng thú vị nhất khá phổ biến là loài ong đa phôi Copidoso mopsis. Con ong này đẻ một trứng của nó vào quả trứng của sâu cuốn lá. Nhưng một quả trứng ong có thật này đã phân chia mãi thành nhiều trứng. Sau cùng từ một quả trứng ong đơn độc ở trong trứng sâu cuốn lá đã phát triển thành trên 200 con ong. Những con ong này đồng nhất về mặt di truyền. Những con ong trưởng thành nhỏ xíu này sẽ nở ra từ một con sâu non đã phát triển của sâu cuốn lá. Có thể thấy nhộng của những con ong nhỏ này đầy ở trên cơ thể sâu non tuổi lớn của sâu cuốn lá. Ong ký sinh trứng rầy Tên khoa học: Gonatocerus spp. Họ: Mymaridae Bộ: Hymenoptera Ong ký sinh trứng rầy là những con ong đen rất nhỏ, to bằng khoảng hạt cát. Khi đã tìm thầy trứng rầy, ong đẻ trứng của nó vào bên trong trứng của rầy. Một số loài ong có thể đẻ mỗi ngày 30 trứng. Trong mỗi trứng rầy có 11 con ong phát triển trong đó. Thời gian để con ong phát triển thành con trưởng thành là hai tuần. Sự phát triển của ong đã tiêu diệt trứng rầy. Khi mật độ quần thể rầy lên cao. Một số lượng lớn trứng rầy trên ruộng có thể bị ký sinh. Trứng rầy bị ký sinh thường có màu đen, đôi khi hơi đỏ, còn trứng rầy không bị ký sinh có màu trắng và khi đã đẻ được vài ngày thì trên trứng đó có một đốm đỏ. Ong đen ký sinh bọ xít Tên khoa học: Telenomus cyrus Họ: Scelionidae Bộ: Hymenoptera Những ký sinh trên trứng này là những con ong nhỏ màu đen, lớn bằng cỡ một hạt cát. Con ong tìm thấy ổ trứng do bọ xít cái nằm trên ổ trứng để bảo vệ trứng. Do bọ xít cái tiết ra mùi nặng nên giúp cho ong tìm ra được trứng. Những trứng bọ xít bị ký sinh thường xám màu hơn các trứng không bị ký sinh. Một số ổ trứng bắt được có thể chỉ còn có vỏ trứng, do ấu trùng hoặc ký sinh đã nở rộng. Có thể dễ dàng xác định một quả trứng đã nở ra ấu trùng bọ xít hay đã nở ra ký sinh bằng cách quan sát hình dáng lổ thủng trên đỉnh quả trứng. Nếu đỉnh quả trứng bị nứt ra theo một đường vòng đều đặn thì trứng đó đã nở ra ấu trùng. Nếu vết nứt đỏ nham nhở, có nghĩa là trứng này đã nở ra một ký sinh. Ong xanh mắt đỏ Tên khoa học: Trichomalopsis Họ: Pteromalidae Bộ: Hymenoptera Những ký sinh trên trứng này là những con ong nhỏ màu đen, lớn bằng cỡ một hạt cát. Con ong tìm thấy ổ trứng do bọ xít cái nằm trên ổ trứng để bảo vệ trứng. Do bọ xít cái tiết ra mùi nặng nên giúp cho ong tìm ra được trứng. Những trứng bọ xít bị ký sinh thường xám màu hơn các trứng không bị ký sinh. Một số ổ trứng bắt được có thể chỉ còn có vỏ trứng, do ấu trùng hoặc ký sinh đã nở rộng. Có thể dễ dàng xác định một quả trứng đã nở ra ấu trùng bọ xít hay đã nở ra ký sinh bằng cách quan sát hình dáng lổ thủng trên đỉnh quả trứng. Nếu đỉnh quả trứng bị nứt ra theo một đường vòng đều đặn thì trứng đó đã nở ra ấu trùng. Nếu vết nứt đỏ nham nhở, có nghĩa là trứng này đã nở ra một ký sinh. 2.6.2. Nhóm bắt mồi Nhện lùn: (Atypena Formosana) thuộc họ Linyphiidae bộ Araneae. Có cơ thể rất nhỏ, một con nhện có thể ăn 4-5 con rầy nâu và rầy xanh mỗi ngày. Nhện ăn thịt: (Lycosa pseudoannulata) thuộc họ Lycosidae, bộ Araneae. Chúng chủ động tấn công rầy rất nhanh. Một con nhện trưởng thành có thể ăn thịt từ 5-15 con rầy nâu mỗi ngày. Ngòai rầy nâu chúng còn tấn công nhiều loài sâu hại khác như bướm của các loài sâu thuộc Bộ cánh phấn... Nhện chân dài: (Tetragnatha maxillosa) thuộc họ Tetragnathidae, bộ Araneae. Có thân và chân dài, thích ở vùng ẩm, chúng rình mồi ở lưới vào buổi sáng, chăng lưới loại hình tròn nhưng rất yếu. Nhện lưới: (Argiope catenulata) thuộc họ: Araneidae, bộ: Araneae. Có màu sặc sỡ và chăn màng hình tròn. Con cái có các vạch vàng và xám trắng ở bụng. Con đực nhỏ hơn và có màu nâu đỏ. Ban ngày trời nóng con đực, con cái tìm chỗ trú dưới lá bên cạnh lưới. Khi trời có mây che phủ con cái chờ mồi ở giữa lá và con đực chờ gần đấy. Nhện nhảy: (Phidippus sp.) thuộc họ Salticidae, bộ Araneae. Có mắt lồi, khi bị động chúng di chuyển không nhanh, thân nhện nhảy có lông nâu, thích sống ở vùng đất khô. Chúng thường ẩn trong màng và chờ mồi (bọ rầy, rầy xanh và các côn trùng nhỏ). Bọ xít mù xanh (Cyrtorhinus lividipennis): Cơ thể nhỏ cỡ bằng con rầy nâu, cánh mầu xanh, mỗi con một ngày có thể "ăn" từ 7-10 trứng, hoặc 1-5 con rầy. Bọ cánh cứng ba khoang: Tên khoa học là Coleoptera, là loài côn trùng có thân cứng, hoạt động mạnh. Cả lúc non và trưởng thành đều tích cực tìm sâu cuốn lá. Ta có thể thấy bọ cánh cứng ba khoang trong ổ lá do sâu cuốn lá cuốn. Mỗi con thiên địch phàm ăn từ 3-5 sâu non mỗi ngày. Con trưởng thành cũng tìm bọ rầy và ve để làm mồi. Nấm gây bệnh cho rầy nâu: Gồm một số loài như Hirsutella citriformis; Beauvenia bassiana... là những loài nấm khi xâm nhập vào con rầy nâu, chúng phân hủy "thịt" con rầy thành thức ăn cho chúng. Con đuôi kìm: Tên khoa học là Eborerellia, đặc điểm của loài bọ đuôi kìm là có một đôi càng sau như cái hình kẹp, dùng để tự vệ nhiều hơn là để bắt mồi. Eborerellia màu đen bóng, giữa các đốt bụng có khoang trắng và có điểm trắng đầu đỉnh râu. Con cái chăm sóc số trứng chúng đẻ, mỗi con đẻ 200-350 trứng. Con trưởng thành sống từ 3-5 tháng và hoạt động chủ yếu vào ban đêm. Loài bọ này chui vào các rãnh sâu đục thân đã đục để tìm sâu non. Đôi khi chúng trèo lên lá để tìm mồi sâu cuốn lá. Mỗi ngày chúng ăn từ 20-30 con mồi. Kiến ăn thịt: (Solenopsis geminata) thuộc họ Formicidae, bộ Hymenoptera, là các loài kiến lửa và chúng đốt rất đau.Kiến có màu nâu đỏ, làm tổ trên ruộng khô hoặc trên các bờ ruộng lúa ướt. Thiên địch của nhiều loại côn trùng. Trên đây chỉ là một vài loài trong vô số những loài thiên địch của rầy nâu và sâu hại khác. Nếu biết bảo vệ những người bạn tốt của chúng ta thì chắc chắn chúng ta sẽ tiết kiệm được tiền mua thuốc trừ sâu và công phun xịt thuốc. Chương 3 VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 3.1.1 Thời gian nghiên cứu Đề tài tiến hành trong 3 tháng, từ tháng 12 năm 2010 đến tháng 02 năm 2010. 3.1.2 Địa điểm nghiên cứu Địa điểm điều tra: Vườn dưa leo của các hộ nông dân xã An Nhơn Tây, huyện Củ Chi, Tp.HCM. 3.1.2.1. Điều kiện tự nhiên Củ Chi là huyện ngoại thành phía Tây Bắc thành phố Hồ Chí Minh, cách trung tâm thành phố 60 km theo đường Xuyên Á. Phía Bắc giáp huyện Trảng Bàng của tỉnh Tây Ninh. Phía Nam giáp huyện Hóc Môn. Phía Đông ngăn cách với tỉnh Bình Dương bởi sông Sài Gòn. Phía Tây giáp tỉnh Long An. Huyện Củ Chi có 20 xã và 1 thị trấn với tổng diện tích tự nhiện 434,50 km2, dân số là 326.716 người (2008), mật độ dân số 752 người/km2. Củ Chi cùng với các huyện Bình Chánh, Hóc Môn, Quận 12 là các vùng trồng rau chuyên canh cung cấp lượng rau xanh lớn cho toàn Thành phố Hồ Chí Minh và một phần nhỏ phục vụ xuất khẩu. 3.1.2.2. Điều kiện thời tiết khí hậu khu vực thành phố Hồ Chí Minh Số liệu khí tượng được thu thập từ tháng 01/2010 – 05/2010 Bảng 3.1: Tình hình thời tiết, khí hậu khu vực TP. HCM Thời gian Nhiệt độ không khí (0C) Ẩm độ không khí ( %) Lượng mưa trung bình (mm) 01/2010 27,3 71 23,0 02/2010 28,4 70 0 03/2010 29,4 68 3,9 04/2010 30,4 70 9,9 05/2010 31,3 70 8,8 Nguồn: Theo Trạm Khí tượng thủy văn Tân Sơn Hòa, TP. Hồ Chí Minh (2010) 3.2. Nội dung nghiên cứu Điều tra tình hình sử dụng thuốc hóa học trên cây dưa leo tại địa bàn huyện Củ Chi - TP.HCM. Điều tra sự đa dạng thành phần sâu hại và thiên địch trên cây dưa leo canh tác theo phương pháp truyền thống và phương pháp an toàn tại huyện Củ Chi – Tp.HCM. Bước đầu tìm hiểu ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc hóa học đến sự đa dạng sinh học hệ chân khớp và nhện trên vườn dưa leo. 3.3. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu 3.3.1. Vật liệu nghiên cứu Các loại bẫy: Bẫy hầm và thu bắt bằng vợt (hình 3.1) Dung dịch cho vào bẫy gồm 20% nước rửa chén và 80% nước lã. Kính lúp soi nổi, máy ảnh, sổ tay ghi chép. Vật dụng giữ mẫu: túi nilon, lưới lọc, kẹp đầu nhọn, lọ đựng mẫu và nhãn ghi. Vườn dưa leo sản xuất theo phuong pháp an toàn và vườn dưa leo sản xuất theo phuong pháp truyền thống tại huyện Củ Chi, Tp. HCM. Hình 3.1: Bẫy hầm 3.3.2. Phương pháp nghiên cứu 3.3.2.1 Điều tra sự đa dạng thành phần côn trùng trên cây dưa leo tại huyện Củ Chi, Tp. HCM. Vườn dưa leo sản xuất theo phương pháp an toàn (PPAT) (hình 3.2) Chọn vườn dưa leo đại diện phun thuốc ít ở xã An Nhơn Tây, huyện Củ Chi. Diện tích ruộng điều tra 300 - 400 m2/vườn x 3 vườn, trồng cây dưa leo giống dưa leo xanh ở địa phương. Các hộ nông dân này tham gia chương trình sản xuất rau sạch của địa phương. Ngày gieo hạt: 27/10/2010 Kĩ thuật trồng: Ngâm hạt giống trong nước sạch khoảng 4 giờ, sau đó vớt hạt, rửa sạch nhớt, để thật ráo nước, đem ủ hạt ở nhiệt độ từ 29 – 310C từ 1 – 2h. Sau khi ngâm khoảng 24 – 30 giờ hạt bắt đầu nảy mầm. Chọn hạt nứt nhanh (nẩy mầm đem gieo), ủ lại những hạt chưa nảy mẩm. Lên liếp: rộng khoảng 1 – 1,2m, cao 20 – 25 cm, chừa mương rộng khoảng 50 – 70 cm để chứa nước tưới. Trước khi trồng khoảng 7 – 10 ngày, bón lót (phân chuồng + urea) 3 lần thúc (phân urea + kali + DAP), phân bón lá, kích thích ra hoa đậu quả. Mỗi liếp trồng hai hàng cách nhau  40 – 50 cm, mỗi hốc cách nhau khoảng 20 – 25 cm, mỗi hốc gieo 1 – 2 hạt, gieo thêm một số hạt vào bầu đất để trồng dặm. Ngay sau khi gieo hạt thì tưới nước thường xuyên, ngày 2 lần vào buổi sáng và buổi chiều, tới giai đoạn cây ra hoa thì tưới rãnh để tránh rụng hoa. Khi cây có tua cuốn thì cắm chà gai làm giàn (cao 2 – 2,5m). Thu hoạch: sau khi gieo được khoảng 30 – 40 ngày cho thu hoạch, thu hoạch đến khi dưa leo tàn. Hình 3.2: Vườn dưa sản xuất theo phương pháp truyền thống Vườn dưa leo sản xuất theo phương pháp truyền thống (PPTT) (hình 3.3) Chọn vườn dưa leo đại diện phun thuốc nhiều ở ấp Bàu Đưng, xã An Nhơn Tây, huyện Củ Chi, Tp.HCM. Diện tích vườn điều tra 300 – 400 m2/vườn x 3 vườn, gieo giống dưa leo xanh. Ngày gieo hạt: 12/11/2010 Kỹ thuật trồng: Ngâm hạt giống trong nước sạch khoảng 4 giờ, sau đó vớt hạt, rửa sạch nhớt, để thật ráo nước, đem ủ hạt ở nhiệt độ từ 29 – 310C từ 1 – 2h. Sau khi ngâm khoảng 24 – 30 giờ hạt bắt đầu nảy mầm. Chọn hạt nứt nhanh (nẩy mầm đem gieo), ủ lại những hạt chưa nảy mẩm. Lên liếp: rộng khoảng 1 – 1,2m, cao 20 – 25 cm, chừa mương rộng khoảng 50 – 70 cm để chứa nước tưới. Trước khi trồng khoảng 7 – 10 ngày, bón lót (phân chuồng + urea) 3 lần thúc (phân urea + kali + DAP), phân bón lá, kích thích ra hoa đậu quả. Mỗi liếp trồng hai hàng cách nhau  40 – 50 cm, mỗi hốc cách nhau khoảng 20 – 25 cm, mỗi hốc gieo 1 – 2 hạt, gieo thêm một số hạt vào bầu đất để trồng dặm. Ngay sau khi gieo hạt thì tưới nước thường xuyên, ngày 2 lần vào buổi sáng và buổi chiều, tới giai đoạn cây ra hoa thì tưới rãnh để tránh rụng hoa. Khi cây có tua cuốn thì cắm chà gai làm giàn (cao 2 – 2,5m). Thu hoạch: sau khi gieo được khoảng 30 – 40 ngày cho thu hoạch, thu hoạch đến khi dưa leo tàn. Hình 3.3:Vườn dưa leo sản xuất theo phuong pháp an toàn Phương pháp thực hiện Trên mỗi ruộng chọn 5 điểm chéo góc. Tại mỗi điểm tiến hành điều tra thu thập mẫu bằng phương pháp đặt bẫy, vợt và điều tra trên cây. Cách đặt bẫy : Bẫy hầm (hình 3.1) : Bẫy hầm được làm bằng ly nhựa có kích thước cao 12,5 cm, đường kính miệng ly rộng 8cm, đường kính đáy rộng 4,5 cm, có nắp đậy. Trên nắp khoét miệng tròn đường kính 4,5 cm. Đổ nước vào khoảng 1/3 ly nhựa. Dùng một tấm bìa carton làm mái che cho bẫy tránh sương, nước rơi vào bẫy. Cách đặt bẫy: Chôn bẫy xuống đất, sao cho miệng bẫy ngang bằng với mặt đất để côn trùng khi bò ngang sẽ rơi xuống bẫy. Tại mỗi điểm trên ruộng đặt 5 bẫy hầm, khoảng cách giữa các bẫy là 1,5 – 2 m. Bẫy được đặt theo sơ đồ 5 điểm chéo góc của mỗi điểm trên vườn cần điều tra (hình 3.1). Số mẫu thu trên 1 vườn dưa leo là: 5 điểm x 5 bẫy/điểm x 6 lần = 150 mẫu. Vợt Dùng một khoanh kẽm quấn tròn, luồng 1 tấm vải lưới vào khoanh kẽm rồi cột chặt vào một khúc cây dài khoảng 2 – 3m. Cách vợt: vợt côn trùng trên 5 điểm đã chọn, mỗi điểm vợt 5 lần vợt (mỗi điểm vợt cách nhau 5 bước). Tiến hành thu thập bằng vợt cùng ngày thu mẫu ở bẫy hầm với thời gian vợt là từ 4 giờ đến 5 giờ chiều. Số mẫu thu trên mỗi vườn dưa leo là 5 điểm x 5 lần vợt/điểm x 6 lần = 150 mẫu. Phân loại và xử lý mẫu Toàn bộ mẫu sau khi thu, được phân loại theo nhóm bộ, họ côn trùng và cho vào hũ nhựa riêng biệt, trên hũ nhựa có nhãn ghi đầy đủ: loại bẫy, điểm thu, loại cây, tên chủ ruộng, ngày thu mẫu, … Quan sát trực tiếp các loài sâu hại và thiên đich ngoài đồng ruộng. Điều tra thu bắt tất cả các đối tượng. Tiến hành phân loại và định danh các đối tượng thu được. 3.3.2.2. Chỉ tiêu ghi nhận Thành phần và số lượng các loài chân khớp có trên vườn dưa leo điều tra. Tình hình sử dụng thuốc trừ sâu trên các vườn dưa leo. Chủng loại thuốc sử dụng trong sản xuất dưa leo ở 2 mô hình. Ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc hóa học đến thành phần các loài chân khớp có trên vườn dưa leo. Mật độ một số loài sâu hại chính 3.3.2.3.Lịch thu mẫu Định kỳ điều tra: 7 ngày/lần Định kỳ vợt mẫu Định kỳ thu mẫu ở các bẫy: 2 ngày/lần 3.3.3. Thành phần các loài chân khớp có trên vườn dưa leo điều tra. Bảng 3.2: Thành phần các loài chân khớp có trên vườn dưa leo STT Tên khoa học Bộ Họ Sâu hại 1 Sâu ăn lá (Diaphania sp) Cánh Vảy (Lepidoptera) Ngài Sáng (Pyralidae) 2 Sâu khoang (Spodoptera litura) Lepioptera Noctuidae 3 Sâu xanh đục quả (Heliothis armigera) Lepidoptera Noctuidae 4 Bọ trĩ (Thrips palmi Karny) Thysanoptera Thripidae 5 Bọ dưa (Aulacophora similis) Cánh Cứng (Coleoptera) Ánh Kim (Chrysomelidae) 6 Ruồi đục lá (Liriomyza trifolii) Hai Cánh (Diptera) Agromyzyiidae 7 Bọ rùa (Epilachna vigintioctopunctata) Cánh Cứng (Coleoptera) Bọ Rùa (Coccinellidae) 8 Bọ xít nâu (Cyclopelta obscura Le Peletier et Serville) Cánh Nửa Cứng (Hemiptera) Bọ xít 5 Cạnh (Pentatomidae) Bắt mồi 9 Nhện linh miêu (Oxyopes javanus) Araneae Oxyopidae 10 Bọ rùa đỏ (Micraspis sp) Coleoptera Coccinellidae 11 Bọ rùa 6 chấm (Menochilus sexmaculatus Fabricius) Coleoptera Coccinellidae Côn trùng thụ phấn 12 Ong mật (Apis spp) Apidae Hymenoptera Qua 2 tháng điều tra, đã thu thập được 12 loài côn trùng và nhện xuất hiện trên cây dưa leo ở Củ Chi. Trong đó có 8 loài gây hại và 4 loài có lợi. Các loài có hại xuất hiện rất thường xuyên với số lượng đáng kể. Trong khi các loài có lợi, tuy thường xuyên bắt gặp nhưng số lượng không đáng kể. Như vậy, so với các kết quả đã công bố về đa dạng sinh học trên cây dưa leo, mức độ đa dạng về thành phần các loài có ích trên cây dưa leo ở Củ Chi khá nghèo. Phải chăng, việc canh tác dựa chủ yếu vào biện pháp hóa học ở đây đã gây ảnh hưởng đến sự đa dạng các loài chân khớp trên vườn dưa leo? Điều này ít nhiều sẽ được giải thích ở phần 3.3.2.3. 3.3.4. Đặc điểm các loài chân khớp khảo sát được trên vườn dưa leo Sâu ăn lá - Tên khoa học: Diaphania sp - Họ: Pyralidae - Bộ: Lepidoptera - Đặc điểm hình thái + Trưởng thành: Là loại bướm trắng bạc, với cánh có đường viền nâu xung quanh, đầu và 2 đốt ngực cũng có màu nâu, cuối đốt bụng cũng có màu nâu và chùm lông của cơ quan sinh sản có màu vàng nâu. + Trứng: hình ô van hơi nhọn. Ấu trùng: màu sắc thường thay đổi, nhưng có màu xanh lá cây ở tuổi lớn, có 5 tuổi, dài khoảng 18 -25 mm. + Nhộng: chuyển từ màu xanh sang màu nâu khi phát triển. (a) (b) Hình 3.4: Sâu ăn lá (a): Bướm; (b): Sâu non - Đặc điểm gây hại: + Sâu cuốn lá gây hại bằng cách nhả tơ cuốn lá non lại và ở bên trong ăn lá hoặc cạp vỏ trái non. - Diễn biến số lượng Sâu khoang - Tên khoa học: Spodoptera litura - Họ :Noctuidae - Bộ :Lepioptera - Đặc điểm hình thái + Thành trùng là 1 loài ngài đêm màu nâu đen, cánh trước có những hình dáng rất phức tạp. Ở 1/3 kể từ gốc cánh có 1 vệt trắng từ mép cánh trước đến giữa cánh. Khi đậu cánh xếp hình mái nhà, vệt sáng tạo trên cánh giống hình chữ V. Cánh sau màu trắng bóng có ánh tím. + Trứng hình bán cầu, có khoảng 36-39 đường gân từ đỉnh trứng -> đáy trứng cắt những đường gân ngang quanh trứng tạo những ô nhỏ quanh trứng và có lông bao phủ. + Ấu trùng mới nở màu xanh nhạt đến tối, có 3 vệt (vệt giữa lưng và 2 vệt phụ lưng) chạy dài từ đầu đến cuối bụng. Trên vạch phụ lưng mỗi đốt xuất hiện 1 vệt đen hình bán nguyêt. Riêng đốt bụng thứ 1 và 8 vệt đen hình bán nguyệt lớn dính liền với phần kia phụ thân tạo thành đốm đen => gọi là sâu khoang (loang lỗ). + Nhộng màu nâu bóng, cuối bụng có 1 cặp gai ngắn. Hình 3.5: Sâu khoang - Đặc điểm gây hại + Sâu trưởng thành hoạt động vào chiều tối, ban ngày trong bụi rậm, cành cây, thường đẻ trứng trên mặt trên của lá. + Sâu non mới nở sống tập trung và gậm những biểu mô của lá. Sang tuổi 2 sâu phân tán, xuất hiện 2 đốm đen, chưa có phản ứng với ánh sáng. Tuổi 3 xuất hiện 3 vạch chính, màu sắc sâu non thay đổi và có phản ứng với ánh sáng, phần lớn chúng hoạt động mạnh vào sáng sớm hoặc chiều mát. Khi có ánh sáng mặt trời sâu ẩn ở phía dưới lá hoặc trốn vào đất. + Ở tuổi 2-3 sâu có thể ăn lủng lá đục thành những lỗ nhỏ. + Tuổi 4-5 có khả năng phá hại mạnh ăn những mảng lá lớn, chừa lại gân chính, đôi khi chừa lại cuống lá, có phản ứng với ánh sáng rất mạnh. + Tuổi 6 sâu hoạt động ít, ăn ít, cơ thể ngắn lại. Cuối tuổi 6 sâu không ăn, chui xuống đất, tạo thành nôi và hoá nhộng, đôi khi trong lá khô hoặc tàn dư thực vật. - Diễn biến số lượng Sâu xanh đục quả - Tên khoa học: Heliothis armigera - Họ: Noctuidae - Bộ: Lepidoptera - Đặc điểm hình thái + Bướm trưởng thành màu nâu có sải cánh khoảng 30-40 mm, cánh được điểm bằng các đường màu xám sẫm.Trứng mới đẻ có màu ngả vàng, sau đó chuyển thành màu nâu. + Sâu non có màu xanh nhạt, hồng hoặc nâu sẫm, trên mình sâu có một dãy đen mờ dần. + Sâu non có 5-6 tuổi. Sâu non hóa nhộng trong đất, nhộng có màu nâu sáng. - Đặc điểm gây hại + Sâu non mới nở ăn lá non, sau đó cắn chui vào quả từ cuống. Các lá và các chùm hoa bị sâu ăn có thể bị gãy. Thiệt hại nặng nhất là khi sâu non xâm nhập vào quả. Những quả mới hình thành khi sâu tấn công thường bị rụng, những quả lớn hơn có thể bị thủng và thối. Hình 3.6: Sâu đục quả - Diễn biến số lượng Bọ trĩ (bù lạch) - Tên khoa học: Thrips palmi Karny - Họ: Thripidae - Bộ: Thysanoptera - Đặc điểm hình thái và sinh học + Bù lạch có cơ thể rất nhỏ, khoảng 1 mm, màu nâu nhạt. Miệng phát triển cho việc chích hút. Chân của bù lạch rất đặc biệt là đốt bàn không có móng mà tận cùng bằng một mảnh nhỏ. + Trứng bù lạch hình trái thận, nở trong thời gian từ 3 - 10 ngày. + Ấu trùng rất giống thành trùng nhưng màu nhạt hơn, phát triển trong thời gian từ 4 - 7 ngày. +Thành trùng từ 8 - 18 ngày, vòng đời khoảng 25 ngày. - Đặc điểm gây hại Bù lạch thường đẻ trứng trong mô lá. Cả ấu trùng và thành trùng bù lạch thường sống ở mặt dưới lá và hay chui vào gần gân để trốn, do đó rất khó nhìn thấy và thuốc trừ sâu cũng rất khó tiếp xúc được với chúng. Bù lạch thường chích cho nhựa cây chảy ra để hút ăn, đôi khi còn cạp cả mô lá hoặc cây. Lá cây bị bù lạch gây hại sẽ có dạng quăn queo, lá non biến dạng và bị cong xuống phía dưới. Hình 3.7: Trứng của bọ trĩ - Diễn biến số lượng Bọ dưa - Tên khoa học: Aulacophora similis (Oliver) - Họ Ánh Kim (Chrysomelidae) - Bộ Cánh Cứng (Coleoptera) - Đặc điểm hình thái – sinh học + Thành trùng có chiều dài thân từ 6 - 8 mm, cánh màu vàng nâu, mắt đen, râu dài rất linh động. Đời sống của thành trùng rất dài, khoảng 100 - 200 ngày. Một thành trùng cái đẻ khoảng 200 trứng. + Trứng rất nhỏ, dài khoảng 0,8 mm và rộng 0,3 mm, màu vàng xanh khi mới đẻ và màu vàng nâu khi sắp nở. Thời gian ủ trứng từ 8 - 15 ngày. + Ấu trùng mới nở màu trắng sữa, sau thành màu vàng nâu, đầu màu nâu, điểm đặc biệt là có 1 đôi chân giả. Ấu trùng có 3 tuổi với thời gian phát triển từ 18 đến 35 ngày. + Nhộng màu nâu nhạt, thời gian nhộng từ 5 - 14 ngày. Nhộng được hình thành trong đất, bên ngoài bao phủ bằng một kén tơ rất dày. Nhộng phát triển trong thời gian từ 4 - 14 ngày. + Vòng đời bọ dưa từ 80 - 130 ngày. - Triệu chứng gây hại + Thành trùng hoạt động mạnh vào ban ngày, nhất là khi có nắng lên. Thành trùng cái đẻ trứng thành từng nhóm từ 2 - 5 cái lúc sáng sớm hay chiều tối và đẻ trong đất, gần gốc cây hay trong rơm rạ. + Thành trùng cạp lớp biểu bì và phần mô diệp lục mặt trên lá thành một đường vòng, sau đó, phần bị cạp ăn sẽ đứt lìa khỏi lá. Thành trùng thường tấn công cây con khi có hai lá đơn dầu tiên, nếu mật số cao có thể ăn rụi hết lá lẫn đọt non. Cây trồng trong mùa nắng bị thiệt hại nhiều hơn trong mùa mưa. + Ấu trùng sau khi nở ăn rễ cây và đục vào gốc làm cây bị vàng héo, chậm phát triển hoặc chết đột ngột. Các vết ăn phá của ấu trùng trên rễ, gốc cây còn là nơi xâm nhập của vi khuẩn hay nấm làm dây dưa bị chết. Hình 3.8: Bọ dưa - Diễn biến số lượng Ruồi đục lá - Tên khoa học: Liriomyza trifolii (Burgess) - Họ: Agromyzyiidae - Bộ Hai Cánh (Diptera) - Đặc điểm hình thái – sinh học + Thành trùng rất nhỏ, dài từ từ 1,3 - 1,5 mm, màu đen bóng, nhưng một phần cơ thể, gồm cả phiến mai trên ngực có màu vàng. Mắt kép màu đen bóng. Cánh trước có chiều dài khoảng 1,4 mm, rộng 0,60 mm. Cánh sau thoái hóa còn rất nhỏ, màu vàng nhạt. Bụng và chân có nhiều lông, chân màu vàng, đốt chày và đốt bàn màu đen, bàn chân 5 đốt, đốt cuối có 2 móng cong màu đen. + Trứng rất nhỏ, màu trắng hồng, tròn, đường kính khoảng 0,2 mm. + Ấu trùng có chiều dài khoảng 2 mm, màu vàng nhạt khi mới nở, sau chuyển thành màu vàng đậm. Cơ thể có 10 đốt, miệng dạng móc câu màu đen. Thời gian phát triển của ấu trùng từ 3 - 4 ngày. + Nhộng có chiều dài khoảng 1,5 mm, rộng 0,7 mm. Thời gian phát triển của nhộng từ 6 - 8 ngày. - Triệu chứng gây hại + Thành trùng hoạt động mạnh từ 7 - 9 giờ sáng và từ 4 - 5 giờ chiều. Thành trùng cái dùng bộ phận đẻ trứng rạch mặt lá tạo nhiều lỗ. Trong số đó có một số lổ chứa trứng, chỉ khoảng 1%, phần lớn các lỗ còn lại dùng làm thức ăn cho thành trùng cái và đực do chất lỏng tiết ra từ vết chích. Các lỗ đục thường xuất hiện ở chóp lá hay dọc theo 2 bìa lá. + Ruồi gây hại cho cây bằng cách đục thành những đường ngoằn ngoèo ở mặt trên lá, lúc đầu đường đục nhỏ, càng lúc càng to dần cùng với sự phát triển của cơ thể ấu trùng. Đường đục xuất hiện ở cả hai mặt lá nhưng thấy rõ nhất là ở mặt trên lá. Khi trưởng thành, dòi đục thủng biểu bì chui ra ngoài và làm nhộng trên mặt lá hay trên các bộ phận khác của cây hoặc buông mình xuống đất làm nhộng. + Các vết đục khắp mặt lá làm cho lá bị khô, trái nhỏ, giảm phẩm chất của trái, nếu trầm trọng làm năng suất giảm. Hình 3.9: Ruồi đục lá - Diễn biến số lượng: Qua các lần khảo sát số lượng ruồi khào sát rất ít chỉ từ 1 đề 2 con thậm chí có tuần không có Bọ rùa - Tên khoa học: Epilachna vigintioctopunctata (Fabricius) - Họ Bọ Rùa (Coccinellidae) - Bộ Cánh Cứng (Coleoptera) - Đặc điểm hình thái – sinh học + Thành trùng có cánh màu đỏ cam, có 28 chấm đen trên cánh. Cơ thể có chiều dài từ 5 - 7 mm và rộng từ 4 - 6 mm. Thành trùng cái sống khoảng 51 ngày và thành trùng đực sống từ 40 - 45 ngày. + Trứng hình thoi, màu vàng, thường được đẻ thành từng khóm từ 9 - 55 cái ở mặt dưới lá và được xếp thẳng đứng với mặt lá. Trứng dài từ 1,2 - 1,5 mm. Một thành trùng cái có thể đẻ từ 250 - 1000 trứng trong thời gian từ 3 - 5 ngày. Thời gian một thành trùng cái đẻ 1 ổ trứng kéo dài 20 - 30 phút. Khi sắp nở trứng có màu vàng sậm. Trứng của loài này nở rất đồng loạt và có tỉ lệ nở từ 95 - 100%. + Ấu trùng có 4 tuổi, phát triển trong thời gian từ 16 - 23 ngày. Khi sắp nở, ấu trùng cắn đỉnh vỏ trứng rồi dùng cử động của chân để chui ra ngoài. Thời gian chui ra của một ấu trùng mất trung bình 30 phút. Sau khi nở, ấu trùng tập trung tại vỏ trứng từ 12 - 15 giờ và ăn hết vỏ trứng hay ăn các trứng chưa nở kịp hoặc không nở đến khi không còn trứng nào chúng mới phân tán tìm thức ăn. Ấu trùng màu vàng khi mới nở, lớn đủ sức màu đậm. Trên khắp mình có gai nhỏ màu nâu đậm mọc thẳng góc với da. Chi tiết trong từng tuổi của ấu trùng như sau: + Tuổi 1: cơ thể có chiều dài từ 1 - 1,2 mm và chiều rộng từ 0,5 - 0,6 mm; toàn thân màu vàng, trên thân có 6 hàng gai, phát triển từ 2 - 3 ngày, trung bình 2,9 ngày. + Tuổi 2: cơ thể có kích thước 2,1 x 0,9 mm; màu vàng, 6 hàng gai trên thân đã hiện rõ, phát triển từ 2 - 4 ngày, trung bình 2,3 ngày. + Tuổi 3: cơ thể có kích thước 3,5 x 1,2 mm; màu vàng, các chi tiết khác giống như tuổi 2 và phát triển từ 2 - 4 ngày, trung bình 2,7 ngày. + Tuổi 4 kéo dài từ 4 - 5 ngày, trung bình 4,6 ngày. Cơ thể có kích thước khoảng 5 x 2 mm. + Nhộng màu vàng nhạt gần như trắng với nhiều đốm màu nâu đậm trên thân và chuyển sang vàng khi sắp vũ hóa. Nhộng có chiều dài từ 5 - 6 mm, rộng từ 3 đến 4 mm. Nhộng phát triển trong thời gian từ 2 - 7 ngày và thường được hình thành ở mặt dưới lá. Trước khi làm nhộng 1 ngày, ấu trùng nằm bất động, không ăn phá và màu sắc có thay đổi chút ít, từ vàng chuyển sang vàng nhạt. Ấu trùng gắn phần cuối bụng vào lá cây xong lột xác lần cuối để thành nhộng. Trên mình nhộng có vài điểm đen, trong đó hai đốm đen ở đầu nhộng rất rõ, phần cuối nhộng có phủ một lớp gai. - Triệu chứng gây hại Cả ấu trùng và thành trùng đều sống ở mặt dưới lá, cạp biểu bì và nhu mô diệp lục của lá, chỉ còn lại biểu bì trên và gân. Mật số cao bọ rùa có thể cạp ăn trụi lá trên cây và sau đó có thể tấn công tiếp phần ngọn, trái non và cuống trái. Ấu trùng có khả năng ăn mạnh hơn thành trùng, nhất là ấu trùng tuổi 4, ăn mạnh gấp 2 - 3 lần thành trùng. Hình 3.10: Bọ rùa - Diễn biến số lượng Bọ xít nâu lớn - Tên khoa học: Cyclopelta obscura Le Peletier et Serville - Họ bọ xít Năm Cạnh (Pentatomidae) - Bộ Cánh Nửa Cứng (Hemiptera) - Đặc điểm hình thái và sinh học + Con trưởng thành màu nâu đậm, giữa ngực trước có một điểm vàng nhỏ. Bụng có chiều ngang rộng hơn 2 cánh xếp lại, phần dư ra của bụng có những đốm nhỏ màu vàng cam. Cánh sau là cánh màng mỏng màu nâu. Râu đầu 5 đốt, luôn hướng về phía trước. thời gian sống của thành trùng từ 2-4 tháng. Thành trùng đực và cái được phân biệt như sau: + Thành trùng đực có chiều dài cơ thể từ 13-14 mm, cuối bụng hơi nhọn, mặt dưới của bụng không có những đường gạch ngang rõ rệt; phần bụng đưa ra khỏi cánh màu vàng cam không nổi rõ. + Thành trùng cái cơ thể to hơn, dài từ 14-18 mm, cuối bụng tròn, màu sắc mặt dưới bụng và phần nhô ra khỏi cánh có màu sắc rõ ràng. Một thành trùng cái đẻ từ 100-200 trứng. Trứng màu nâu, dài từ 35-40 mm. Trứng được đẻ thành hàng một trên thân, đôi khi cả trên lá và trái. Số trứng trên mỗi ổ rất thay đổi, từ 7-100 cái. Đôi khi trứng được đẻ rải rác từ 3-5 cái. Thời gian ủ trứng từ 12-15 ngày. Trứng bọ xít nở rất đồng loạt, từ 1-2 ngày, với tỷ lệ khoảng 80-100%; khi sắp nở trứng chuyển sang màu nâu đậm. + Lúc nở ấu trùng đội nấp vỏ trứng và dùng cử động của thân mình trồi ra ngoài, khoảng 40 phút sau ấu trùng khô lại và cử động bình thường. Sau khi nở ấu trùng tập trung quanh ổ trứng 3-4 ngày sau mới phân tán đi nơi khác. + Ấu trùng có 5 tuổi, phát triển từ 60-80 ngày. Chi tiết trong từng tuổi của ấu trùng như sau: Tuổi 1: khi mới nở dài khoảng 1,2 mm, màu đen, mình tròn, trên mình có những vân màu vàng nhạt nổi lên, râu đầu 4 đốt. Mắt kép màu đỏ. Khoảng ngày thứ hai sau khi nở ấu trùng bắt đầu hoạt động rất nhanh nhẹn và 3 ngày sau phần bụng của ấu trùng tròn lên và có màu đỏ tươi, từ 1 - 2 ngày sau thì thay da, ấu trùng tuổi này thay da rất đồng loạt. Tuổi 2: kích thước cơ thể dài từ 2-3 mm, chung quanh bụng có rìa vàng. Ở tuổi này bọ xít bắt đầu chích hút lá cây. Ở ngoài đồng, ban ngày bọ xít thường trốn dưới nách lá hoặc những kẻ hở của cành và thân chính của cây. Tuổi 2 phát triển từ 5 đến 7 ngày, trung bình 6 ngày. Tuổi 3: cơ thể dài từ 3-5 mm. Những đường vân trên bụng đã nổi rõ. Bọ xít bắt đầu tấn công được trái. Giai đoạn này kéo dài từ 8-10 ngày, trung bình 7,5 ngày. Tuổi 4: cơ thể dài từ 5-7 mm, phát triển từ 9-23 ngày, trung bình 21,8 ngày. Mầm cánh đã bắt đầu xuất hiện. Tuổi 5: cơ thể dài từ 7-9 mm, những đường vân trên bụng rất rõ và phát triển từ 27-31 ngày, trung bình 29 ngày. - Tập quán sinh sống và cách gây hại + Thành trùng sau khi bắt cặp từ 1-3 ngày thì bắt đầu đẻ trứng. Số lượng trứng đẻ cao nhất ở ngày đầu và giảm khá nhiều ở ngày thứ ba. + Sau khi nở ấu trùng không ăn mà chỉ cần đủ ẩm độ để sống. Từ tuổi 2 trở đi, ấu trùng bắt đầu phân tán đi chích hút các bộ phận của cây. Phần thịt chung quanh vết chích bị sượng và cứng.. + Loài này có tập quán sống tập trung, ở một cây sẽ thấy cả ấu trùng và thành trùng cùng tập trung dọc theo thân và trên những trái có lá đậu che mát. Lúc trời nắng gắt bọ xít thường ẩn dưới lá hoặc dọc thân cây, phần có lá che mát. Thành trùng và ấu trùng tuổi 4-5 ăn phá rất mạnh. Một số kết quả nghiên cứu cho thấy với mật số 10 con trên một cây dưa bọ xít có thể làm thiệt hại năng suất từ 50-60% và với mật số khoảng 20 con/cây hầu như không thu hoạch được gì. Hình 3.11: Bọ xít nâu - Diễn biến số lượng Số lượng khảo sát rất ít có khi không có Nhện linh miêu Tên khoa học:Oxyopes javanus Họ: Oxyopidae Bộ:Araneae Đây là một loại nhện săn mồi, không làm màng. Con cái có 4 vạch trắng chéo, mỗi bên 2 vạch. Con đực có súc biện to. Loài nhện này sống trong tán lá lúa, thích sống ở ruộng khô và sinh sống trên ruộng lúa sau khi ruộng phát triển tán lá lúa và đã có độ che phủ cao. Hình 312: Nhện Linh miêu Bọ rùa đỏ Tên khoa học: Micraspis sp Họ: Coccinellidae Bộ: Coleoptera Bọ rùa đỏ (Micraspis sp) ; Bọ rùa vàng (M.crocea); Bọ rùa 6 chấm (Menochilus sexmaculatus); Bọ rùa 8 chấm (Harmonia octomaculata). Các loài bọ rùa này có cơ thể nhỏ cỡ phân nửa hạt đậu xanh. Cả con trưởng thành và con ấu trùng của những loài bọ rùa này đều ăn rầy nâu trưởng thành, rầy cám (rầy non) và trứng rầy. Mỗi ngày mỗi con có thể ăn từ 5-10 con rầy. Hình 3.13: Bọ rùa đỏ Hình 3.14: Bọ rùa 6 vệt Ong mật Tên khoa học: (Apis spp) Họ: Hymenoptera Bộ: Apidae Những thưc vật có màu sắc sặc sỡ và có hương thơm thì sẽ thu hút được loài này Các hạt phấn của các loài thực vật này nói chung là lớn hơn so với các hạt phấn mịn của thực vật thụ phấn nhờ gió (anemophily). Chúng thông thường chứa nhiều chất có giá trị dinh dưỡng đối với côn trùng, để chúng có thể sử dụng làm thức ăn và bằng cách đó một cách ngẫu nhiên phát tán các hạt phấn hoa này sang các hoa khác. Hình 3.15: Ong Từ kết quả khảo sát cho thấy lượng sâu hại ở vườn dưa leo sản xuất theo phương pháp truyền thống ít hơn so với vườn sản xuất theo phương pháp an toàn, còn thiên địch thì xuất hiện với mật độ rất ít và sau mỗi lần phun thì số lượng giảm đáng kể chứng tỏ việc sử dụng quá mức HCBVTV đã gây ảnh hưởng đến các loài sâu hại cũng như thiên địch của chúng. 3.3.5. Tình hình sử dụng thuốc trừ sâu trên các vườn dưa leo Bảng 3.3: Số lần phun thuốc và thời gian cách ly trên các vườn dưa leo Vườn dưa leo Số lần phun thuốc/vụ (lần/vụ) Thời gian cách ly (ngày) Ghi chú Vườn sản xuất theo PPAT Vườn 1 10 – 12 1 – 2 Khi cây ra trái rộ Vườn 2 8 – 10 1 – 2 Vườn 3 10 – 12 1 Vườn sản xuất theo PPTT Vườn 4 20 – 22 1 Khi cây ra trái rộ Vườn 5 17 1 Vườn 6 19 – 20 Sáng phun chiều hái Bảng 3.4: Chủng loại thuốc sử dụng trong sản xuất dưa leo ở 2 mô hình STT Loại thuốc Vườn phun thuốc ít Vườn phun thuốc nhiều Công dụng Ghi chú 1 Ankill A 40 WP Phun 2 lần sau khi gieo hạt từ 7 – 10 ngày Diệt cỏ 2 Dual Gold 960 EC Phun 3 lần trước khi cây ra hoa Diệt cỏ 3 Ridomil Gold 68WP 10 - 15 ngày/lần (kết hợp với thuốc trừ sâu) 1 tuần/lần (kết hợp thuốc trừ sâu) Trị bệnh thán thư, giả sương mai Tùy tình hình bệnh mà thay đổi thuốc hoặc phun nhiều loại 4 Phytocide 50WP Trị bệnh thối trái, héo rũ, chết cây con 5 Topan 70 WP Trị bệnh đốm lá 6 Egausus 500SC 1 tuần/lần cho đến khi tàn 1 tuần/ 2 lần Trừ sâu non và nhện Tùy tình hình sâu hại mà thay đổi thuốc hoặc phun nhiều loại 7 Agtemex 4.5WDG Trừ sâu nhóm miệng nhai và chích hút 8 Trigard 100SL Trừ sâu vẽ bùa (dòi đục lá) 9 Bebahop 40WP Phun 3 lần trong vụ Phun 5 lần trong vụ Kích thích tăng trưởng Số liệu ở bảng 3.3 cho thấy, trong một vụ sản xuất dưa leo, nông dân phun từ 8 – 22 lần thuốc tập trung ở giai đoạn sinh trưởng ban đầu của cây dưa leo. Ở giai đoạn này, định kỳ phun thuốc khoảng 2 – 3 ngày/lần. Số lần phun thuốc thưa dần ở giai đoạn cây cho quả (5 – 6 ngày/lần) và ít nhất là ở giai đoạn cuối của cây. Mặc khác số lượng điều tra cũng cho thấy, do sản xuất theo phương pháp an toàn nên việc sử dụng thuốc hóa học ở các vườn sản xuất an toàn thấp hơn hẳn các vườn sản xuất theo phương pháp truyền thống. Việc thay đổi phương pháp sản xuất đã làm giảm khoảng 30 – 35% số lần sử dụng thuốc hóa học. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm thiểu ô nhiễm môi trường, góp phần cải thiện môi trường ở các vùng sản xuất rau chuyên canh như ở huyện Củ Chi. 3.3.6. Ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc hóa học đến thành phần các loài có trên vườn dưa leo Bảng 3.5: Ảnh hưởng của việc sử dụng thuốc hóa học đến thành phần các loài chân khớp có trên vườn dưa leo STT Tên khoa học Mức độ xuất hiện Vườn sx theo PPAT Vườn sx theo PPTT 1 Sâu ăn lá (Diaphania sp) +++ ++ 2 Sâu khoang (Spodoptera litura) ++ ++ 3 Sâu xanh đục quả (Heliothis armigera) ++++ +++ 4 Bọ trĩ (Thrips palmi Karny) +++ ++ 5 Bọ dưa (Aulacophora similis) ++ + 6 Ruồi đục lá (Liriomyza trifolii) + + 7 Bọ rùa (Epilachna vigintioctopunctata) ++ + 8 Bọ xít nâu (Cyclopelta obscura Le Peletier et Serville) ++ + 9 Nhện linh miêu (Oxyopes javanus) + + 10 Bọ rùa đỏ (Micraspis sp) + + 11 Bọ rùa 6 chấm (Menochilus sexmaculatus Fabricius) + + 12 Ong mật (Apis spp) + + Ghi chú: ++++ : nhiều ++ : ít +++ : vừa + : rất ít 3.3.7. Năng suất dưa leo thu được ở các vườn Bảng 3.6: Năng suất dưa leo thu được ở hai mô hình khảo sát Lần thu Năng suất (kg/100m2) Vườn 1 Vườn 2 Vườn 3 Vườn 4 Vườn 5 Vườn 6 1 27 22 20 18 25 21 2 33 39 25 22 33 25 3 45 51 33 25 31 32 4 53 50 42 37 56 49 5 37 48 47 43 47 38 6 39 43 50 41 36 39 7 31 40 44 41 32 42 Trung bình 37,86 41,86 37,29 32,43 37,14 35,14 Tổng trung bình 86,62 83,14 Mặc dù sử dụng nhiều thuốc trừ sâu và thuốc kích thích tăng trưởng hơn nhưng sản lượng dưa leo ở mô hình phun thuốc nhiều vẫn tương đương như sản lượng dưa leo ở vườn phun thuốc ít thậm chí là ít hơn. Điều này cho thấy không phải cứ phun thuốc nhiều là sẽ cho năng suất cao mà trái lại khi phun thuốc nhiều tuy có làm giảm thành phần và số lượng sâu bệnh, nhưng mặc khác cũng làm giảm thành phần và số lượng các loài thiên địch có lợi, giảm chất lượng sản phẩm gây ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng, ngoài ra việc phun thuốc cũng gây cản trở quá trình ra hoa, đậu quả của vườn dưa leo do tiêu diệt các loài côn trùng thụ phấn. 3.4. Vấn đề ô nhiễm môi trường ở vùng nông thôn huyện Củ Chi 3.4.1. Việc sử dụng thuốc hóa học Hiện nay, kinh tế ở vùng nông thôn của nước ta nói chung và ở địa bàn huyện Củ Chi nói riêng còn tương đối khó khăn, nguồn thu nhập chủ yếu là từ việc chăn nuôi, sản xuất rau màu. Tuy nhiên, do thiếu trình độ chuyên môn nên phương pháp sản xuất của họ đã gây ô nhiễm nặng nề môi trường ở nông thôn. Sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu không đúng kỹ thuật và liều lượng. Súc rửa bình xịt, vệ sinh chân tay sau khi đã tiếp xúc với thuốc hóa học rồi xả trực tiếp nước ô nhiễm ra môi trường xung quanh thậm chí ngay khu vực sinh hoạt ăn uống của gia đình. Đa số người dân đều không sử dụng bảo hộ lao động khi tiếp xúc với phân bón và thuốc trừ sâu. Nếu có thì cũng là những dụng cụ bảo hộ thô sơ như: khẩu trang và bao tay đi nắng bình thường. Việc ăn uống ngay tại đồng ruộng tuy có đã giảm nhưng hiện vẫn còn. 3.4.2. Vấn đề quản lý chất thải rắn Không chỉ vùng nông thôn ở Củ Chi mà hầu như tất cả các vùng quê khác ở nước ta đều không có phương tiện xử lý rác. Ngay cả các dịch vụ thu gom rác cũng hiếm thấy mà nếu có thì cũng ít ai dùng đến. Rác sinh hoạt đều được tập trung về một nơi tại mỗi hộ gia đình rồi định kỳ đốt hoặc có khi vứt bừa bãi xung quanh khu vực sinh sống. Các chai lọ, bao bì đựng hóa chất thì vứt ngay tại đồng ruộng hoặc các kênh , mương gần đó. Đó là chưa kể đồ dùng trong nhà, từ chiếu giường đến lò bếp cũng có mặt trên sông.  Thậm chí, xác gia cầm cũng vứt xuống sông!  Con sông còn là bãi rác hóa học.  Tất cả những thuốc trừ sâu và diệt cỏ sử dụng trên ruộng cũng đều theo nhau xuống sông.  Trong những mùa lúa, dễ dàng thấy nước sông có những vệt nước giống như dầu (mà thực chất là thuốc hóa học trừ sâu).  Hình 3.16: Bao bì đựng hóa chất được vứt tại vườn Chương 4 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 4.1. Kết luận Sự đa dạng về côn trùng và nhện trên cây dưa leo ở Củ Chi khá nghèo. Đã thu thập được 12 loài sâu hại và thiên địch trên cây dưa leo tại Củ Chi. Trong đó, 8 loài gây hại cho cây và 4 loài là côn trùng và nhện có ích. Hơn 9 chủng loại thuốc được nông dân sử dụng để trừ sâu bệnh hại trên cây dưa leo tại Củ Chi. Trong đó có cả thuốc cỏ, thuốc trừ sâu và thuốc trừ bệnh. Số lần phun thuốc trên cây dưa leo lên đến 21 - 22 lần/ vụ. Số lần phun thuốc ở ruộng sản xuất theo phương pháp an toàn chỉ khoảng 8 – 10 lần/vụ, giảm hơn 36% so với ruộng sản xuất truyền thống. Việc phun thuốc hóa học không những tiêu diệt sâu hại mà còn tiêu diệt luôn các loài côn trùng và nhện có ích, làm giảm đáng kể đa dạng sinh học trên cây dưa leo ở Củ Chi Năng suất dưa leo trên ruộng sản xuất sạch không sai khác và có xu hướng cao hơn so với trên ruộng sản xuất truyền thống. Có lẽ việc hạn chế phun thuốc hóa học đã làm tăng mật độ các loài côn trùng thụ phấn, giúp phần tăng năng suất dưa leo ở ruộng sản xuất theo phương pháp an toàn. Từ kết quả khảo sát giúp ta thấy được một trong những tồn tại lớn của ngành nông nghiệp nước ta là tình trạng lạm dụng phân bón vô cơ, thuốc trừ sâu hoá học trong sản xuất hoa màu. Điều này khiến môi trường nông thôn bị ô nhiễm, chất lượng nông sản không đảm bảo. 4.2. Kiến nghị Nguyên nhân chủ yếu là do nhận thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường nhìn chung còn hạn chế,  đa số người dân chưa có ý thức tự giác bảo vệ môi trường sống và tài nguyên thiên nhiên, tình trạng vứt rác, xả nước thải bừa bãi ra các khu đất trống và khu công cộng còn sảy ra ở nhiều nơi. Vì vậy để cải thiện môi trường nông thôn thì cần có các biện pháp cụ thể sau: - Vận động cộng đồng thay đổi tập quán, thói quen xả rác tuỳ tiện, xây dựng cơ chế chính sách để xã hội hoá công tác bảo vệ môi trường nông thôn, tăng cường giám sát, góp phần nâng cao nhận thức trong cộng đồng. - Cần tuyên truyền nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân trong việc giữ gìn vệ sinh môi trường. Mỗi làng xóm cần tổ chức làm vệ sinh chung thường xuyên. Mỗi gia đình cần có dụng cụ chứa rác và tự phân loại rác, kể cả phân và nước thải trong chăn nuôi, không thải trực tiếp ra môi trường. Quy hoạch đưa các trang trại ra ngoài đồng; xây dựng và sử dụng nhà vệ sinh đạt tiêu chuẩn - Trong sản xuất nông nghiệp, cần tuyên truyền và hướng dẫn người dân hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thu gom vỏ bao đúng nơi quy định để xử lý. Tăng cường sử dụng phân xanh, phân hữu cơ tại chỗ kết hợp với phân hoá học, không dùng phân tươi bón trực tiếp cho cây trồng. - Cần có sự quan tâm đúng mức trong việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện đối với công tác BVMT của các cấp ủy Đảng và chính quyền ở cơ sở. - Chính quyền địa phương cần quy hoạch, xây dựng hệ thống hạ tầng để giải quyết vấn đề vệ sinh môi trường nông thôn như làm rãnh thoát nước trong khu dân cư; xây dựng nơi xử lý và chứa rác thải thuận tiện cho người dân; hướng dẫn thành lập và hỗ trợ hoạt động dịch vụ vệ sinh môi trường trong nông thôn; xây dựng bãi chôn lấp rác và khu xử lý nước thải tập trung - Tăng cường lực lượng cán bộ thanh tra môi trường, quản lý chặt hành lang pháp lý để có tinh răn đe chưa cao. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Phạm Văn Biên, Bùi Cách Tuyến và Nguyễn Mạnh Chinh, 2003. Cẩm nang thuốc BVTV 2002. NXB Nông Nghiệp. 387 trang. 2. Trần Đức Hạ _ Tăng Văn Đoàn, 1995. Giáo trình kỹ thuật môi trường, NXB giáo dục. 212 trang. 3. Thùy Dung, 2000. Kỹ thuật trồng dưa leo 4. Trangnong.com.vn – Các loài sâu hại trên dưa leo PHỤ LỤC A: BẢNG TÓM TẮT ĐẶC TÍNH CÁC GIỐNG DƯA LEO Nguồn: Trangnong.com.vn STT Dưa leo Thời gian bắt đầu thu hoạch (ngày) Dạng trái Màu sắc da trái Ruột trái Chiều dài TB trái (cm) Đường kính TB trái (cm) Trọng lượng TB trái (g) Chất lượng trái Năng suất TB (tấn/1000m2) Số hạttương ứng 1 TN 020 (F1) 35 Tròn dài,Suông đẹp Xanh nhạt Chắc 20-22 5.0-5.5 250-300 Giòn, ngọt 5.0-6.0 400 2 TN 123- 456 (F1)Thái Lan 35 Dài, suông đẹp Xanh hơi đậm Chắc 16-17 3.7-4.0 150 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 5.0-6.0 450-500 3 TN 133 (F1)T.Lan 34-36 Dài, suôngláng Xanh TB Chắc 17-18 3.6-3.9 190-200 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 4.0-6.0 438-450 4 TN 169 (F1)T.Lan 34-36 Dài, suôngláng Xanh TB Chắc 17.5-18 3.5-3.8 180-200 Ngon, không đắng 4.0-6.0 410 5 Ninja 179 (F1)Chiatai-T.Lan 35 Tròn dài,Suông đẹp Trơn, lángxanh nhạt Chắc 18-19 3.7-4.0 170-200 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 4.0-6.0 413-420 6 TN 266(F1) 32-34 Dài, suôngláng Xanh TB Chắc 13-14 3.5-3.7 115-125 Giòn, ngọt 4.0-6.0 340 7 TN 317Chiatai-T.Lan 35 Tròn dài,Suông đẹp Xanh đậm Chắc 16-17 4.0 140-150 Giòn, ngọt 4.0-6.0 550-600 8 Mummy 331 (F1)Chiatai-T.Lan 31-34 Tròn dài,Suông đẹp Trơn, lángxanh hơi đậm Chắc 16-17 3.5-4.0 140-150 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 4.0-6.0 560 9 TN 359(F1) 30-32 Mini, tròn day Trơn, lángxanh hơi đậm Chắc 6.5-8 2.0 35-40 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 1.5-2.0 200 10 TN 368(F1) 32-35 Mini, tròn day Trơn, lángxanh hơi đậm Chắc 7.5-9 2.0 45-50 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 1.5-2.0 380 11 Nakhon TN 404 33-35 Tròn dài,Suông đẹp Xanh TB Chắc 18-20 4.0-5.0 180-200 Ruột nhỏ, thịt chắcăn giòn, ngon ngọt 6.0-7.0 470-500 12 406 (F1)T.Lan 36 Dài, suôngláng Xanh đậm Chắc 19-22 4.0-4.4 190-210 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 5.0-6.0 490 13 Malai 759 (F1)Chiatai-T.Lan 35 Tròn dài,Suông đẹp Trơn, không gaixanh vừa Chắc 14-15 3.5-4.0 120-140 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 4.0-6.0 350-390 14 Amata 765 (F1)Chiatai-T.Lan 34-36 Tròn dài,Suông đẹp Trơn, lángxanh vừa Chắc 17-18 3.5-4.0 190-210 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 4.0-6.0 343 15 999 (F1)Chiatai-T.Lan 33-35 Tròn dài,Suông đẹp Trơn, lángxanh đậm Chắc 20-25 4.0-4.5 350-380 Ngon, giòn, không đắngbảo quản lâu 5.0-6.0 400