Khóa luận Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang

kiên nghĩa khí đối với dân, với nƣớc của ông. Góp phần tích cực vào việc giáo dục tinh thần yêu nƣớc, truyền thống chống giặc ngoại xâm, ý chí khẳng định quyền độc lập, tự chủ của dân tộc cho thanh thiếu niên hôm nay để hiểu rõ hơn mối quan hệ của quá khứ, hiện tại và tƣơng lai, nhất là quá khứ hào hùng của dân tộc mà cha ông đã dày công vun đắp. Cùng với kinh phí của Nhà nƣớc, tiền công đức, nhân dân trong nƣớc cũng nhƣ kiều bào ở nƣớc ngoài đã góp tiền xây dựng khu di tích càng ngày càng đẹp đẽ để phục vụ lễ hội những năm sau đƣợc tốt hơn. Song song đó còn tổ chức các hoạt động từ thiện nhƣ mở phòng khám chữa bệnh thuốc Nam miễn phí, giúp đỡ ngƣời tàn tật, mồ côi, gặp nạn rủi ro… Theo truyền thống “nhiễu điều phủ lấy giá gƣơng” thúc đẩy tinh thần tƣơng thân tƣơng ái, qua đó ngƣời dự lễ hội còn Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 101 cảm thấy ngoài việc cầu phúc cho bản thân và gia đình mình còn làm đƣợc việc có ích cho xã hội. Các loại hình sinh hoạt văn hóa dân gian, các trò vui chơi thể thao truyền thống đƣợc bảo tồn nhƣ: vật, đua thuyền… Sau lễ hội có phần nhật thanh tài chính rõ ràng. Trong điều kiện kinh phí nhà nƣớc dành cho việc tổ chức các sinh hoạt văn hóa với qui mô lớn còn hạn hẹp, lễ hội Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang là một trong những sinh hoạt văn hóa đã đƣợc xã hội hóa rộng rãi nhất. 4. Những vấn đề còn hạn chế và một số giải pháp, kiến nghị nhằm củng cố và phát triển lễ hội Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang 4.1. Những vấn đề còn hạn chế ở lễ hội Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là chăm lo cho sự trƣờng tồn và phát triển sức sống của dân tộc. Trong vốn cổ dân tộc, chúng ta giữ lấy và phát huy những di sản nào, điều đó không thể không đặt ra khi nói về những giá trị truyền thống. Sự cân nhắc và lựa chọn ấy thể hiện quá trình tự ý thức dân tộc, quá trình tự nhận thức, tự khám phá về mình xuất phát từ tầm cao mới của lịch sử, là quá trình gạn đục khơi trong và là sự tiếp nối dòng chảy liên tục của lịch sử dân tộc trong thế giới hiện đại. Lễ hội Nguyễn Trung Trực có nhiều mặt tích cực cần phát huy, đồng thời cũng có cả những hạn chế cần khắc phục đó là: Chƣa cân đối giữa lễ và hội, ít trò chơi mang tính dân tộc và hiện đại. Nghi thức lễ tuy đơn giản nhƣng lặp đi, lặp lại khá dài. Vẫn còn tồn tại tƣ tƣởng mê tín dị đoan trong một số ngƣời nhƣ: dung tục hóa, vật chất hóa quan hệ Ngƣời – Thần và quan hệ Ngƣời – Ngƣời ở nơi thờ cúng linh thiêng, đến với lễ hội chỉ mong muốn lợi dụng thần thánh để cầu lộc cầu tài. Còn rải rác hoạt động sóc thẻ, xin keo, đoán số... Tuy số vụ vi phạm an ninh trật tự và các loại tội phạm nghiêm trọng có giảm nhƣng vẫn còn tình trạng móc túi, mất cắp tài sản … Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 102 Do khuôn viên của đình chật hẹp so với nhu cầu phục vụ cho số ngƣời đến quá đông nên khi có trƣờng hợp cháy, nổ hoặc cấp cứu ngƣời bị thƣơng, bị ngất… thì việc di chuyển rất khó khăn. Không xảy ra tai nạn giao thông nghiêm trọng nhƣng vẫn còn ùn tắc giao thông. Ý thức giữ gìn vệ sinh môi trƣờng của ngƣời dự lễ hội chƣa cao. 4.2. Một số giải pháp nhằm củng cố và phát triển lễ hội Nguyễn Trung Trực ở Kiên Giang. Di sản văn hóa là tổng thể những tài sản văn hóa truyền thống trong hệ thống giá trị của nó, đƣợc chủ thể nhận biết và sử dụng nhằm đáp ứng những nhu cầu đòi hỏi hiện tại. Điều không thể phủ nhận là lễ hội Nguyễn Trung Trực chính là di sản văn hóa đƣợc xác định nhƣ một giá trị nền tảng, một tài sản của quá khứ dành dụm cho hiện tại. Chính vì vậy, vấn đề đặt ra là cần phải cải tiến sao cho những giá trị truyền thống của lễ hội Nguyễn Trung Trực cộng hƣởng với hiện tại, cần hiểu rõ và thấm nhuần mối quan hệ có tính qui luật khách quan của hai cặp phạm trù: truyền thống và hiện đại, kế thừa và phát triển. Qua nhiều năm tổ chức lễ hội Nguyễn Trung Trực tại Kiên Giang, có thể nhận thấy rằng đây là một sinh hoạt văn hóa tinh thần nổi bật, lôi cuốn nhiều ngƣời tham dự, với nhiều tầng lớp và điều đáng ghi nhận là lớp trẻ ngày nay ngày càng đƣợc các hình thức văn hóa truyền thống hấp dẫn. Sự phát triển của xã hội đòi hỏi công tác quản lí Nhà nƣớc về văn hoá ngày càng mang tính khoa học hơn. Việc định hƣớng chiến lƣợc và xây dựng kế hoạch hoạt động văn hoá không đƣợc phép chủ quan duy ý chí mà đòi hỏi xuất phát từ thực tế khách quan. Qua tìm hiểu thực trạng đời sống văn hoá, nhu cầu, nguyện vọng của ngƣời dân Kiên Giang những năm gần đây, tôi xin đề xuất một số giải pháp nhƣ sau: Giải pháp về tổ chức, quản lí: Hiện nay, các hoạt động nghiên cứu khoa học ngày càng chú ý nhiều đến đề tài lễ hội, các Nghị quyết và quy chế về quản lý lễ hội của Đảng, Nhà nƣớc Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 103 ngày càng đƣợc triển khai sâu, rộng, có cả những "chương trình hành động quốc gia" ví dụ "chương trình du lịch văn hóa gắn với lễ hội" của ngành du lịch hiện nay chẳng hạn... Nhƣng quan trọng nhất vẫn là do nhu cầu đòi hỏi của thực tế cuộc sống mà lễ hội lại có những khả năng để đáp ứng tốt các nhu cầu đó. Để giữ gìn và phát huy văn hóa lễ hội gắn với phát triển đất nƣớc, các cơ quan hữu quan nhƣ du lịch và văn hóa cần bắt tay nhau cùng triển khai nhiều đề án xây dựng những thiết chế văn hóa có quy mô, bên cạnh việc trùng tu, tôn tạo, phát huy các di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội, nhằm thúc đẩy mạnh mẽ mọi hoạt động đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa tinh thần ngày càng cao Cần đầu tƣ chuyên môn để nghiên cứu lễ hội Nguyễn Trung Trực nhƣ một công trình nghiên cứu khoa học cấp tỉnh để có hƣớng đầu tƣ thích đáng. Thực tế mấy năm qua, nguồn thu đều đảm bảo hoạt động lễ hội và cũng có tích luỹ cho tu bổ di tích. Tuy nhiên do diện tích mặt bằng của khu di tích quá hẹp, hơn nữa đình thờ Nguyễn Trung Trực đƣợc xây dựng cách đây đã lâu, mỗi năm một xuống cấp. Nếu di tích đƣợc tu bổ khang trang, có những cơ sở tiện nghi phục vụ tốt thì lễ hội mới thu hút ngƣời xem tham dự. Đề nghị các chính quyền quan tâm chỉ đạo việc tích luỹ, hỗ trợ và vận động nguồn thu cho việc tôn tạo di tích nhằm phục vụ tốt cho nhu cầu văn hoá tinh thần của nhân dân. Sớm mở rộng cầu sông Kiên, xây dựng cầu khu lấn biển để giảm bớt tình trạng ùn tắc giao thông. Tiến hành khảo sát, xây dựng đề án tổng thể tổ chức lễ hội để quy hoạch các tuyến, điểm, khả năng vận động tài trợ; duy trì việc cấm mua bán khu vực xung quanh khu di tích, các tuyến đƣờng trọng điểm diễn ra lễ hội. Mở rộng các điểm giữ xe; việc treo đèn lồng phải có quy định rõ ràng, tạo thẩm mỹ đô thị trong những ngày lễ hội. Các đơn vị, ban ngành có liên quan cần phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng hơn. Công tác hậu cần - lễ tân cần đƣợc đảm bảo tốt, chu đáo về nơi ăn ở cho đồng bào, các đoàn đại biểu trong và ngoài tỉnh. Chú trọng đến việc hình thành các thị hiếu lành mạnh cho lớp trẻ biết kế thừa cha ông, đồng thời biết chọn lọc các giá trị văn hoá nhân loại, quan tâm đến Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 104 khía cạnh văn hoá ứng xử trong lễ hội. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng cho ngƣời dự lễ hội. Công tác trật tự an ninh trong lễ hội cần đƣợc phát huy hơn nữa, các hình thức ăn xin, móc túi, cƣớp giật cần đƣợc xử lý thẳng tay để khách thập phƣơng đƣợc yên tâm cúng bái, vui chơi khi đến dự Củng cố phần nghi lễ Lễ đóng vai trò làm hạt nhân tạo ra hội, là biểu hiện tâm tƣởng của lễ hội. Dù muốn hay không khi khôi phục những lễ hội truyền thống đều phải duy trì tế lễ. Tuy nhiên, cần phải giản lƣợc đi, rút ngắn thời gian hơn mà vẫn đảm bảo nghiêm trang và đủ lệ bộ, nghi thức. Xác định những yếu tố cần kế thừa, loại bỏ. Đồng thời cần văn bản hoá trình thức nghi lễ. Trong lễ hội, tính chất nghe nhìn trực quan kết hợp với xúc cảm nghệ thuật tác động sâu sắc đến ngƣời tham dự, việc trang trí không gian hội rất quan trọng để gây ấn tƣợng. Cần khai thác những phƣơng tiện kĩ thuật hiện đại: hiệu quả của ánh sáng, âm thanh, khói màu, khói thơm.. để buổi tế thêm long trọng và phổ cập. Cần chú ý các phƣơng tiện đó chỉ là cái tôn tạo cho cuộc tế lễ đƣợc tốt hơn, hay hơn, đẹp hơn chứ không nên quá lạm dụng làm lấn át, xoá mờ ý nghĩa của buổi lễ. Bài diễn văn khai mạc cần phải soạn có cảm xúc, nhấn mạnh tính oai hùng. Tổ chức thi viết bài văn tƣởng niệm đọc tại lễ hội kết hợp với đánh trống, chiêng tạo ấn tƣợng dễ nhớ, dễ đi vào lòng ngƣời. Những ngƣời đƣợc chọn vào đội tế phải là ngƣời có học thức, có đạo đức và văn hoa. Đồng thời phải nắm đƣợc phong tục và thạo việc. Cần khai thác và giữ gìn tính độc đáo của địa phƣơng nhƣ: múa lân, múa rồng, đua thuyền, trang trí các cỗ hoa, cỗ bánh, các tục lệ đẹp trong khi tế lễ và cả trong hội lễ. Duy trì các nghi thức dâng hƣơng của các cấp lãnh đạo, khách mời, các đoàn thể để tỏ rõ sự quan tâm và sự tôn trọng của chính quyền đối với đời sống văn hoá và phong tục của nhân dân. Xây dựng kịch bản lễ hội Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 105 Cần có những hình thức nghệ thuật hấp dẫn nhƣ sân khấu hoá các chiến tích, gƣơng kiên trung, nghĩa khí, các truyền thuyết dân gian về nhân vật anh hùng lịch sử Nguyễn Trung Trực bằng các chƣơng trình ca múa, cải lƣơng, hoạt cảnh… trong những lần lễ hội để hiệu quả giáo dục truyền thống đƣợc nâng lên. Muốn thế phải tổ chức thi sáng tác kịch bản, qua đó chọn những kịch bản hay để dựng và diễn trong các dịp lễ hội hàng năm. Để thực hiện tốt công việc này, ngành Văn hoá thông tin cần đầu tƣ vào việc sáng tác kịch bản lễ hội, có đạo diễn chuyên môn cao và đào tạo đội ngũ diễn viên chuyên nghiệp hơn. Chú trọng đến hiệu quả kĩ thuật về âm thanh, ánh sáng.. để mỗi năm vào dịp lễ hội có những kịch bản hay và thu hút hơn. Phát triển hệ thống trò trong hội: Ngoài mục đích vui chơi giải trí, các trò diễn, trò chơi, các cuộc thi tài trong hội không những làm cho nội dung lễ hội thêm phong phú, hấp dẫn, gần gũi với sinh hoạt đời thƣờng mà còn có tác dụng rèn luyện, kích thích trí tuệ, giáo dục thẩm mỹ, kỹ năng lao động, tinh thần thƣợng võ nên con ngƣời hữu ích cho xã hội. Vì vậy cần phải kết hợp các trò chơi mang tính dân tộc với hiện đại: cờ ngƣời, thi đọc văn sách, nấu cơm, làm bánh, thi bơi, đua thuyền nhƣng hình thức, trang phục phải tái hiện đƣợc nội dung chủ đề của lễ hội Nguyễn Trung Trực. Lễ hội dân gian, lễ giỗ để tôn vinh vị anh hùng dân tộc là điều rất cần thiết. Vì vậy việc thực hiện chƣơng trình lễ và hội phải hết sức cẩn thận và chu đáo. Làm sao để ý nghĩa của lễ hội đừng bị mất đi vì ý nghĩ chủ quan của ai đó, hay vì việc gọi là “xã hội hóa”, không nên vì sự khoa trƣơng nào đó mà làm mất ý nghĩa tốt đẹp của lễ hội. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 106 KẾT LUẬN Kiên Giang là một vùng đất mới của Tổ quốc nhƣng lịch sử ngàn xƣa đã để lại một bề dày rực rỡ với những trang sử chống xâm lăng oanh liệt. Gần 300 năm, nhân dân Kiên Giang phải chiến đấu với các kẻ thù hung bạo, giặc phong kiến Cao Miên, giặc phong kiến Xiêm La, giặc Pháp, giặc Nhật, giặc Mỹ, giặc Pôn Pốt. Qua những năm tháng ấy, lịch sử anh hùng chung đúc thành hình tƣợng anh hùng “Thành đồng Tổ quốc”. Nhìn lại quá khứ, hình tƣợng Nguyễn Trung Trực, có thể nói đó là một trong những hình tƣợng anh hùng đẹp nhất, sáng chói nhất của thế kỉ XIX. “Sanh vi tướng, tử vi thần”, đó là câu nói, là quan niệm của nhân dân ta về những ngƣời “Vị quốc vong thân”. Nhƣng không phải bất kỳ ai hy sinh vì đất nƣớc cũng đều đƣợc nhân dân ta phong làm thần. Trong tỉnh Kiên Giang của chúng ta chỉ có 5 ngƣời đƣợc phong thần, trong đó 3 ngƣời đƣợc triều đình phong sắc là Mạc Cửu, Mạc Thiên Tích và Mạc Tử Hoàng. Còn lại hai ngƣời không có sắc phong của triều đình nhƣng cũng đƣợc coi là thần, hay là đƣợc nhân dân phong thần, đó là Nguyễn Hiền Điều và Nguyễn Trung Trực. Giữa những khuôn mặt anh hùng, liệt sĩ yêu nƣớc chống Pháp nửa sau thế kỷ XIX, Nguyễn Trung Trực quả là một diện mạo có những nét độc đáo riêng. Phía sau các chiến công “Hỏa hồng Nhật Tảo và kiếm bạt Kiên Giang”, ngƣời ta có thể thấy đƣợc một cuộc đời, một sự nghiệp không giống với ở những ngƣời yêu nƣớc đƣơng thời nhƣ Trƣơng Định, Phan Trung, Võ Duy Dƣơng hay Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Thông, Trần Thiện Chánh. Là một thanh niên nông dân làm nghề chài lƣới, Nguyễn Trung Trực yêu nƣớc và đánh giặc theo cách hiểu và cách suy nghĩ của giai cấp mình, lứa tuổi mình, không bị trói buộc bởi các quan niệm trung quân nhƣ các nhà nho – trí thức yêu nƣớc đƣơng thời, cũng không bị gò bó trong chiến pháp binh thƣ của quân đội phong kiến nhƣ nhiều tƣớng lĩnh triều đình buổi ấy. Cần nhấn mạnh rằng từ khía cạnh tìm hiểu một nhân vật lịch sử, thân thế và hành trang của Nguyễn Trung Trực là một vấn đề đáng đƣợc đặc biệt quan tâm. Ông hy sinh khi còn quá trẻ, nguồn gốc xuất hiện lại giống nhƣ nhiều ngƣời lao động bình Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 107 thƣờng, nên không đƣợc các sử sách phong kiến ghi chép gì nhiều, tài liệu của các sử gia phƣơng Tây ghi chép về ông cũng không có bao nhiêu, lại không tập trung. Đến nay thì quê quán nguồn gốc gia đình của ông đã đƣợc xác định, song về các dữ kiện để đem đến cho lịch sử Việt Nam một Nguyễn Trung Trực thì chúng ta cần phải nổ lực nhiều hơn. Chẳng hạn mối quan hệ giữa Nguyễn Trung Trực với những ngƣời yêu nƣớc đƣơng thời nhƣ Trƣơng Định, Huỳnh Mẫn Đạt hay những hoạt động của ông trong thời gian 7 năm giữa trận Nhật Tảo và trận Kiên Giang… là những chi tiết không thể không tìm hiểu. Một niên biểu Nguyễn Trung Trực chính xác và cặn kẻ sẽ giúp những ngƣời quan tâm tới Nguyễn Trung Trực hiểu rõ hơn về ông. Mặt khác giống nhƣ Trƣơng Định, Nguyễn Duy Dƣơng, trong phong trào chống Pháp nửa sau thế kỷ XIX, Nguyễn Trung Trực chỉ nổi lên nhƣ một thủ lĩnh nghĩa quân, chỉ hoạt động chủ yếu trên lĩnh vực quân sự - võ trang. Nhƣng cũng cần thấy rõ nét khác biệt của ông với những ngƣời nói trên, Nguyễn Trung Trực không tổ chức chiến khu nhƣ Nguyễn Duy Dƣơng, cũng không “đắp lũy hàn sông” nhƣ Trƣơng Định. Trong hai trận Nhật Tảo và Kiên Giang, ngƣời ta đều thấy ông chủ động tấn công, dùng lối đánh tập kích để giải quyết chiến trƣờng, tƣ tƣởng quân sự tích cực và lối đánh dùng chiến thuật chống kỹ thuật đầy sáng tạo ấy đã thể hiện tinh thần yêu nƣớc và bản lĩnh văn hóa của nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống lại kẻ thù mạnh hơn về lực lƣợng võ trang. Cũng cần nhắc lại rằng chiếc chiến hạm Esperance là pháo thuyền đầu tiên của thực dân Pháp bị tiêu diệt ở Việt Nam, đồn Kiên Giang là căn cứ duy nhất của địch bị nghĩa quân chiếm lại sau khi chúng chiếm ba tỉnh miền Tây Nam kỳ năm 1867. Sự nghiệp cứu nƣớc của Nguyễn Trung Trực vì vậy không chỉ giới hạn trong những chiến công cụ thể mà ông đã cùng nhân dân mình giành đƣợc trên chiến trƣờng chống Pháp. Nó còn biểu ngay từ cái cách thức mà ông đi đến những chiến công ấy, nghĩa là từ lòng yêu nƣớc nồng nàn và quyết tâm đánh đuổi giặc ngoại xâm. Các thế hệ ngƣời sau tự hào và khâm phục Nguyễn Trung Trực có lẽ chủ yếu ở điểm này. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 108 Sau khi Nguyễn Trung Trực hy sinh, khá nhiều truyền thuyết, giai thoại về tài trí, mƣu lƣợc của vị anh hùng này lúc sinh thời và sự hiển thánh của ông. Chúng ta cần phân biệt những truyền thuyết, giai thoại do nhân dân dựa trên sự thật có cƣờng điệu để ca tụng một nhân vật mà họ hết lòng kính phục với những sản phẩm hƣ cấu của các nhà viết tiểu thuyết, viết văn. Có nhiều chi tiết trong các tác phẩm văn học viết về một nhân vật nào đó đƣợc hƣ cấu cho tác phẩm thêm phần sinh động, hấp dẫn ngƣời đọc. Khi viết về Nguyễn Trung Trực, dĩ nhiên tác giả cũng muốn tôn vinh vị anh hùng này, nhƣng vốn là một nhà văn nên có những chi tiết không thật sự thuyết phục về mặt khoa học. Còn nhân dân khi thêu dệt truyền thuyết thì mộc mạc, chân chất và gần với sự thật hơn. Tuy nhiên cũng có những truyền thuyết mang tính hƣ cấu và cƣờng điệu khi thần thánh hóa nhân vật mà họ yêu mến. Nguyễn Trung Trực là một nhân vật đƣợc nhân dân tôn là thần, do đó có những truyền thuyết đƣợc thần thánh hóa nhƣ: Tính phi phàm về sức khỏe và võ nghệ của ông nhƣ chống côn nhảy qua rạch Tà Niên; khi bị xử trảm, ông đƣa hai tay đở lấy đầu cho vào hòm chứ không để đầu rơi xuống đất; khi đã mất, ông đƣa quân xuất hiện trên biển quấy rối quân Pháp; bên mộ của ông thƣờng có tiếng quân reo, gƣơm khua. . Nhƣ vậy, nhân dân Kiên Giang đã cho Nguyễn Trung Trực là một thần nhân từ khi ông còn sống và hiển thánh ngay sau khi hy sinh. Đặc biệt là câu nói: “Bao giờ Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây”. Một câu nói không chỉ thể hiện bản chất anh hùng của một cá nhân, mà đó là sự kết tinh hào khí của cả dân tộc, thể hiện bản chất anh hùng dân tộc Việt Nam ta trong công cuộc đấu tranh chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập chủ quyền của đất nƣớc. Nguyễn Trung Trực nằm xuống, nhƣng hàng triệu con cháu Nguyễn Trung Trực đứng lên kế thừa ý chí kiên cƣờng của Ông đã đem lại cho Tổ quốc hàng loạt chiến thắng lẫy lừng và hiển hách. Phải chăng với tấm lòng yêu nƣớc thƣơng dân và lí tƣởng đấu tranh cao cả, vì sự sống còn của dân tộc, Nguyễn Trung Trực đã viết nên bản anh hùng ca tuyệt đẹp của nhân dân ta thời ấy. Cái đáng quí mà ngƣời anh hùng Nguyễn Trung Trực để lại cho dân tộc ta không Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 109 phải chỉ là những chiến công vang dội đƣợc sử sách và ngƣời đời sau ghi nhớ mà cái đọng lại, tinh tuý nhất trong toàn bộ cuộc đời ông đó là đạo lý làm ngƣời Việt Nam trong hoàn cảnh nƣớc sôi lửa bỏng của dân tộc. Đạo lý đó biểu hiện ở tinh thần xƣớng nghĩa, tụ họp hào kiệt bốn phƣơng đánh đuổi giặc ngoai xâm, bất chấp tƣơng quan lực lƣợng, không khuất phục trƣớc sức mạnh của kẻ thù. Nguyễn Trung Trực hy sinh vì đất nƣớc, nhân dân Kiên Giang đã thờ ông nhƣ một vị thần, nhƣng do điều kiện bị quân Pháp đô hộ nên triều đình không có sắc phong thần cho ông. Cho dù không có sắc phong của vua, nhƣng nhân dân vẫn thờ Nguyễn Trung Trực với tƣ cách là một vị thần bởi Nguyễn Trung Trực là thủ lĩnh của nghĩa quân, bởi lòng trung trinh với đất nƣớc và khí phách của một vị tƣớng quân chứ không phải chỉ là thờ một ngƣời có công với đất nƣớc bình thƣờng khác. Lễ hội nhằm đáp ứng nhu cầu thành kính và sự chiêm bái tiền nhân, nhu cầu hƣởng thụ văn hóa tín ngƣỡng chính đáng của nhân dân. Lễ hội Anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực là một ngày hội văn hóa truyền thống của tỉnh Kiên Giang đã có từ hơn 100 năm nay, diễn ra các ngày 26, 27, 28 tháng 8 Âm lịch. Ngày trƣớc, hình thức tổ chức còn nặng về phần lễ. Kể từ năm 2003 trở đi, lễ hội đìnn Nguyễn Trung Trực đƣợc xem là một trong những sự kiện văn hoá lớn mang tầm cỡ quốc gia với nhiều hoạt động vui chơi giải trí đặc sắc, thu hút đông đảo du khách đến tham gia. Ngoài phần lễ nhƣ truyền thống, còn có phần hội với chƣơng trình giao lƣu văn hoá giữa đồng bào các dân tộc: Kinh - Hoa – Kh’mer và nhiều trò chơi dân gian hấp dẫn. Đến Kiên Giang vào dịp lễ hội, mọi ngƣời sẽ hiểu rõ hơn về nét đẹp văn hoá của vùng đất này. Sức thu hút của Lễ hội đình Nguyễn Trung Trực rất lớn, là nguyên nhân vì sao mỗi năm lƣợng khách đến tham dự mỗi tăng một cách tự phát. Những ngƣời đến tham dự lễ hội thƣờng xuyên, ngoài việc thỏa mãn nhu cầu tín ngƣỡng còn có sự mong muốn hƣởng thụ hoạt động văn hóa lớn của cộng đồng, còn là dịp để họ tìm hiểu vùng đất Kiên Giang. Xã hội càng phát triển văn minh, hiện đại, Lễ hội trở thành “món ăn” tinh thần đặc sắc, không thể thiếu trong đời sống của cộng đồng dân cƣ ở vùng đồng Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 110 bằng sông Cửu Long. Nếu so với lễ hội Vía Bà Chúa Xứ của Châu Đốc (An Giang), lễ hội Linh Sơn Thánh Mẫu (núi Bà Đen, Tây Ninh) thì Lễ hội Nguyễn Trung Trực thu hút một lƣợng khách đông và đa dạng không kém. Đây còn chính là cơ hội để ngành du lịch tuyên truyền quảng bá, tổ chức các tua du lịch liên kết: tour tham quan đình thờ Nguyễn Trung Trực tại Tà Niên và Phú Quốc, kết hợp du lịch tham quan di tích lịch sử - văn hóa tại Rạch Giá, tham quan thắng cảnh Hà Tiên, sinh thái U Minh Thƣợng... Nếu trong tƣơng lai có thể kết hợp lễ hội này tổ chức thành tháng du lịch tìm hiểu Kiên Giang thì sẽ là cơ hội rất tốt cho mảng du lịch văn hóa phát triển. Từ lễ hội Nguyễn Trung Trực tại TP. Rạch Giá các tổ chức dịch vụ du lịch có thể tuyên truyền giới thiệu khách đến các vùng du lịch khác trong tỉnh một cách thuận lợi. Ngoài Lễ hội đình Nguyễn Trung Trực, Kiên Giang còn có một số lễ hội dân gian truyền thống thu hút đông đảo ngƣời tham dự nhƣ: lễ kỷ niệm Tao đàn Chiêu Anh Các (Hà Tiên), Lễ hội Ook Om Book đua ghe ngo trên sông Cái Lớn (Gò Quao) là những lợi thế và tiềm năng mà ngành du lịch Kiên Giang cần đƣợc quan tâm khai thác đúng mức. Đến với lễ hội Nguyễn Trung Trực, ngƣời ta có niềm tin vào sự có mặt của vị thần mà trong lòng tâm thức ngƣời Kiên Giang là vị thần bảo trợ mình. Không gian trầm lặng, tôn nghiêm của ngôi đình nằm cạnh biển, dƣới tàng cây cổ thụ đƣợc bừng dậy bởi sắc màu của cờ, hoa, kiệu, quạt và đồ khí tự khác, bởi những âm thanh của các loại nhạc khí, bởi những nhịp điệu uyển chuyển của những đội múa rồng, múa lân…. Thế nhƣng cái yếu tố chính của lễ hội chính là sự hiện diện của hàng ngàn, hàng vạn con cháu từ khắp nơi cùng về tụ hội với tiền nhân. Sự lặp đi lặp lại một cách định kì của ngày lễ hội ngày càng đƣợc nâng cao dần cho trang nghiêm hơn, đẹp hơn, vui hơn, đông hơn. Đó chính là sự chuyển tải truyền thống qua nội dung giáo dục của lễ hội. Cái không khí thiêng liêng ấy đã khơi dậy cái thiện và cái mỹ trong mỗi con ngƣời, thôi thúc họ vƣơn tới lí tƣởng sống cao đẹp hơn. Trong cuộc sống mọi mặt của ngƣời dân Kiên Giang, có muôn vàn cái phát sinh do nhu cầu cuộc sống trƣớc mắt, rối nó tự loại bỏ hoặc bị quên đi do không thích hợp với sự phát triển của con ngƣời. Những cái còn lại là cần thiết Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 111 mãi mãi cho cuộc sống và đƣợc sàng lọc đi, sàng lọc lại để càng về sau càng phát triển cao hơn, lấp lánh tỏa sáng nhƣ những viên ngọc. Một trong những cái tồn tại theo qui luật đó chính là lễ hội anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực với những giá trị văn hóa lịch sử quí báu. Xung quanh đề tài còn nhiều vấn đề chƣa đƣợc giải quyết hết do những lí do chủ quan và khách quan. Vì vậy trong tƣơng lai, tác giả hy vọng sẽ tiếp tục một vài công việc sau đây ở một thời gian gần nhất: - Tiếp tục đi thực tế tìm hiểu tất cả các đình thờ Nguyễn Trung Trực trên địa bàn các nơi trên địa bàn Kiên Giang cũng nhƣ các nơi khác ngoài tỉnh, nhất là nguồn gốc hình thành và sự suy tôn dƣới các hình thức đa dạng của nhân dân địa phƣơng. - Đi thực tế quê hƣơng của Nguyễn Trung Trực ở Bình Định và Long An. - Tiếp tục bổ sung những truyền thuyết liên quan đến cuộc đời, sự nghiệp của Nguyễn Trung Trực. - Nghiên cứu để phân tích, làm rõ qui luật hinh thành văn hóa tôn thần ở miền Tây Nam bộ. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 112 PHỤ LỤC THƠ CA VIẾT VỀ NGUYỄN TRUNG TRỰC Sau khi anh hùng dân tộc Nguyễn Trung Trực hy sinh, có nhiều nhà thơ, học giả đƣơng thời và nhiều thế hệ tiếp theo sang tác thơ văn ca ngợi và tri ân. Có truyền thuyết kể rằng, khi nghe tin cụ Nguyễn bị giặc Pháp hành quyết ở Kiên Giang vua Tự Đức vô cùng thƣơng tiếc. Vua sai quan Hoàng giáp Lê Khắc Cần làm lễ truy điệu đọc một bài điếu. Nhƣng theo tác giả Nguyễn Thị Thanh Xuân trong Hội thảo khoa học về thân thế, sự nghiệp Nguyễn Trung Trực thì bài thơ này của nhà thơ yêu nƣớc Trƣơng Gia Mô. Nội dung nhƣ sau: Ủy bi ngƣ nhân Hùng tại quốc sĩ Hỏa Nhật Tảo thuyền Đồ Kiên Giang lũy Địch khái đồng cừu Thân tiên tự thỉ Hiệu khí cổ kim Thử nhân nam tử Xích huyết hoàng sa Ô hô dĩ hĩ Huyết thực thiên thu Chƣơng ngã trung nghĩa BẢN DỊCH CỦA THÁI BẠCH Giỏi thay ngƣời chài Mạnh thay quốc sĩ Đốt thuyền Nhật Tảo Phá lũy Kiên Giang Thù nƣớc chƣa xong Thân sao đã mất Hiệu khí xƣa nay Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 113 Ngƣời nam tử ấy Máu đỏ cát vàng Hỡi ôi thôi vậy Ngàn năm hƣơng khói Trung nghĩa còn đây. Huỳnh Mẫn Đạt làm quan tuần phủ tỉnh Hà Tiên, về hƣu trí tại kiên Giang, không chịu hợp tác với giặc. Huỳnh Mẫn Đạt là nhà thơ nổi tiếng với bài khóc Nguyễn Trung Trực, nguyên văn nhƣ sau: ĐIẾU NGUYỄN TRUNG TRỰC Thắng phụ nhung trƣờng bất túc luân Đồi ba để trụ ức ngƣ dân Hỏa hồng Nhật Tảo oanh thiên địa Kiếm bạt Kiên Giang khấp quỷ thần Nhất đán phi thƣờng tiêu tiết nghĩa Lƣỡng toàn vô úy báo quân thân Anh hùng cƣờng cảnh phƣơng danh thọ Tu sát đê đầu vị tử nhân CAO VĂN THỈNH dịch Thắng bại chi bàn việc tƣớng quân Ngƣời chài trụ đá khúc gian truân Lửa bừng Nhật Tảo râm trời đất Kiếm tuốt Kiên Giang rợn quỉ thần Một sớm nhẹ mình nêu tiết nghĩa Đôi đƣờng trọn nghĩa báo quân thân Anh hùng cứng cổ danh thơm mãi Lũ sống khom lƣng chết thẹn dần Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 114 Sau khi đền thờ Nguyễn Trung Trực ở Rạch Giá đƣợc tu tạo khang trang, giáo sƣ Lý Văn Hùng đã ca ngợi Nguyễn Trung Trực một bài thất ngôn bát cú: Phiên âm: ĐỀ NGUYỄN TRUNG TRỰC TƢỚNG QUÂN MIẾU Đại nghĩa chiêu chiêu chính khí thần Phò nguy bất khuất liệt tòng huân Bát niên hãn mã mông nam thổ Nhất phiến đan tâm củng bắc thần Nhựt Tảo tung hoành ham sát địch Kiên Giang khảng khái chí thành nhân Tân lao báo quốc huân trƣờng tạo Trung Trực nhƣ công vạn cổ tân. Phỏng dịch: Sáng trƣng chính khí một vừng Cứu nguy, dân hƣởng bóng tùng che xanh Tám năm diệt lũ xâm lăng Thủy chung vì nƣớc vì dân một đời Vàm Nhựt Tảo lửa ngút trời Kiên Giang đồn giặc một hồi tan hoang Tiếng thơm muôn thuở còn vang Tuổi xanh, xanh mãi bên hang cây xanh. Đây là hai bài họa tiêu biểu của tác giả Quách Dịch Chi và Diêu Thanh Ba Phiên âm VẬN HỌA LÝ VĂN HÙNG GIÁO SƢ ĐỀ NGUYỄN TRUNG TRỰC TƢỚNG QUÂN MIẾU Xích đản trung can anh khí thân Thanh cao khí tiết thúy tòng huân Hỏa công Nhật Tảo kinh thiên địa Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 115 Uy chấn Kiên Giang động đẩu thần Trung hiếu nan toàn ninh tận kiết Quốc ân vị báo khái thành nhân Liệt oanh sử tích chiêu thiên cổ Miếu tự cựu cƣơng phạm vĩnh tân QUÁCH DỊCH CHI Dịch nghĩa: Lòng dũng cảm, khí tiết anh hùng tỏa ra Chí thanh cao nhƣ rễ cây tùng bám chắc Trận hỏa công ở Nhật Tảo làm trời đất phải sợ Trận phá thành ở Kiên Giang làm rung động các vì sao Chữ trung chữ hiếu khó vẹn nhƣng vẫn giữ khí tiết Ơn nƣớc chƣa trả đƣợc nhƣng đã thành nhân Dấu vết anh hùng sáng mãi ngàn năm Miếu thờ bên vàm sông còn lƣu truyền mãi. Phiên âm: VẬN HỌA LÝ VĂN VĂN HÙNG GIÁO SƢ ĐỀ NGUYỄN TRUNG TRỰC TƢỚNG QUÂN MIẾU Anh phong lẫm lẫm chí trƣờng thân Trung nghĩa thƣờng chiêu cánh tiết huân Chính khí hạo nhiên đồng nhật nguyệt Đan tâm bỉnh thí chiếu tinh thần Dƣơng uy Nhật Tảo sam ngoạn địch Tráng liệt Kiên Giang khái thành nhân Vạn cờ anh linh thùy hải điện Ƣ kim miếu vũ khánh trùng tân DIỆU THANH BA Dịch nghĩa: Ngƣời anh hùng oai phong lẫm liệt và chí to lớn Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 116 Lòng trung nghĩa nhƣ ánh sáng, nhƣ rễ cây cứng cỏi Ánh sáng rực rỡ của chính nghĩa ngang với mặt trời, mặt trăng Tấm lòng son vằng vặc nhƣ sao sa Đánh trận Nhựt Tảo làm kẻ thù run sợ Hy sinh ở Kiên Giang, lòng nhân cao cả Điện thờ bên bờ biển linh thiêng mãi mãi Nay lại một lần tu sửa cho mới Trong đền thờ Nguyễn Trung Trực ở Rạch Giá còn lƣu lại một bài thơ ca ngợi ngƣời anh hùng nhƣ sau (bài thơ không ghi tên tác giả và không có đề): Phiên âm: Ngƣ thôn tuấn kiệt kỷ đa nhân Kiên phụ quốc cừu bất tích thân Kiếm phá Kiên thành kinh bao địch Hỏa phần Nhật Tảo tỉnh lê dân Phất vi phu quy đoạt hùng chí Mãn đã đầu lƣ toàn nghĩa nhân Trung hiếu thiên thu cộng cảnh ngƣỡng Kim đan sử tích vạn niên trần Dịch thơ: Chài lƣới anh hùng có mấy ai Trong cơn quốc biến quyết ra tài Lửa bừng Nhật Tảo kinh tâm địch Gƣơm loáng kiên thành thỏa chí trai Yêu nƣớc xem thƣờng mồi phú quí Thƣơng dân coi nhẹ tấm hình hài Nghìn thu chiêm ngƣỡng gƣơng trung hiếu Tô đậm vàng son nét chẳng phai. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 117 PHỤ LỤC TRUYỀN THUYẾT VỀ NGUYỄN TRUNG TRỰC 1. CHUYỆN VỀ ANH HÙNG NGUYỄN TRUNG TRỰC Nguyễn Trung Trực lúc nhỏ tên Nguyễn Văn Lịch, là con thứ năm của một gia đình chài lƣới Xóm Nghề - xóm của những ngƣời chuyên nghề hạ bạc - ở Phủ Tân An (nay là ấp 4, xã Bình Đức, huyện Bến Lức, tỉnh Long An). Ngày có tên riêng là Chơn (hiểu là Chân) còn đƣợc gọi là Năm Lịch. Ngài mồ côi cha từ nhỏ, sống với mẹ già trong cảnh thanh bần và tấm lòng hiếu thảo hiếm có. Vốn hiếu động từ nhỏ lại con nhà chìa lƣới nên Ngài có tài bƣơi nhƣ rái cá, rất thành thạo nghề sông nƣớc. Trƣởng thành Ngài đã là một chàng trai vạm vỡ. Nhƣng tánh tình điềm đạm, hình vóc trung trung khiến Ngài có vẽ nho sinh hơn võ tƣớng. Bởi hoàn cảnh gia đình thiếu thốn và cô đơn, Ngài cam chịu kém phần khoa cử nhƣng rất tinh thông võ nghệ. Tƣơng truyền dù bị hàng trăm ngƣời bao vây, Ngài muốn thoát ra đƣờng nào cũng đƣợc. Với một thanh đao, Ngài có thể phóng qua mái nhà, qua kênh rạch. Sau này ở Tà Niên, khi Ngài múa roi, trẻ con ném đá không bao giờ phạm đến mình. Nhằm lúc nƣớc nhà gặp cơn nguy khốn vì giặc Pháp xâm lăng, vốn có lòng ƣu qân ái quốc, Ngài cùng bạn là Nguyễn Văn Cầm chiêu binh mãi mã, lập đội nghĩa binh chống lại quân thù. Nhận thấy cụ Nguyễn Tri Phƣơng là danh tƣớng đƣơng thời, có đồn lũy kiên cố mà không thể ngăn chặn đƣợc sức tấn công của giặc. Ngài không áp dụng theo lối đánh công khia mà áp dụng lối đánh du kích và chiến lƣợc tiêu hao. Ngày 11-12-1861, Ngài chỉ huy đột kích tàu Esperance tại vàm Nhật Tảo, tiêu diệt tất cả quân địch và chính Ngài đã bêu đầu trung tá Parfait. Nhờ chiến thắng này, Ngài đƣợc vua Tự Đức tuyên dƣơng công trạng và chiếu chỉ sửa đổi tên Ngài là Nguyễn Trung Trực. Sau đó Ngài liền hợp với cụ Trƣơng Công Định tại Gò Công, tiếp tục đánh phá các đồn bốt của địch trong vùng Thuộc Nhiêu Thủ Thừa, Mỹ Hạnh, Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 118 Phƣớc Lý, Long Thạnh, Phú Lâm, Bà Hom. Cụ Trƣơng Công Định vì mắc mƣu tên phản bội Huỳnh Công Tấn, đã bị sát hại đêm 20-8-1864. Qua năm 1867 ba tỉnh miền Tây Nam kỳ lọt vào tay giặc Pháp. Tình thế thật khó khăn nhƣng ngài không nản lòng thối chí. Ngài chuyển binh về các miền Châu Đốc, Long Xuyên, Rạch Giá, Hà Tiên. Ngài đi khắp vùng Thất Sơn, đến Vịnh Thái Lan, có lúc ẩn náu ở cù lao Ông Chƣởng. Đang hoạt động tại miền An Giang, nghe tin bạn là Nguyễn Văn Cẩm bị giặc bắt tại đồn Kiên Giang, Ngài liền tới Hòn Chông, huy động binh sĩ vào chiếm lấy đồn này. Ngài đƣợc sự trợ lực hăng hái của Cai Thoại, một nghĩa binh có sức mạnh phi thƣờng; bà Điều, một bà già bán quán tại Tà Niên làm liên lạc và tình báo; và Bếp Cân nội tuyến trong hàng ngũ lính mã tà của Pháp. Ngài đã hạ đồn Kiên Giang trong một đêm và làm cho quân địch không kịp trở tay. Một thời gian sau viện binh của giặc từ Sài Gòn kéo đến. Thế giặc khá mạnh làm cho Ngài chống cự không ngổi phải lui binh ra Phú Quốc. Quân Pháp đuổi theo, giao chiến liên tiếp. Trong cơn binh lửa, ngƣời chăn gối với Ngài lâm bồn, thọ bệnh đến chết. Đứa con thơ không ngƣời săn sóc cũng chết theo mẹ. Lãnh binh Tấn thừa lệnh của giặc, ra tận Phú Quốc tìm Ngài để khuyên dụ. không thể gặp Ngài, Tấn bắt mẹ Ngài, tra tấn tàn bạo, bắt chỉ nơi ngài ẩn trú. Thấy vận nƣớc đang suy, khó cứu nổi cơ đồ, lại không đành để mẹ mình chịu đau khổ và dân làng bị hành hạ, Ngài chịu ra đổi mạng. Nghĩa quân không ngƣời nào nỡ trói tay ngài, Ngài đành tự tay trói mình bằng cọng rau muống biển, đích thân đến gặp giặc. Huỳnh Công Tấn mừng rỡ tƣởng đã thành công, liền cho ngƣời chèo ghe hầu đến đón. Đây là kiểu ghe trang trí sang trọng chỉ dành cho quan lại. Đội Tấn dỡ trò đối xử tử tế, khuyên dụ ngài theo Pháp, sẽ đƣợc hƣởng lợi lộc và đƣợc giao chức lớn. Ngài khẳng khái đáp: Tôi chỉ muốn làm một chức thôi, chức gì mà tôi có thể chặt đầu tất cả bọn Tây! Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 119 Một tên sĩ quan Pháp bảo rằng, dù Ngài có theo chúng hay không chúng cũng tiêu dệt hết phong trào kháng Pháp. Ngài bảo: “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam mới hết người Ngài đánh Tây!” Bọn giặc cho ngài suy nghĩ trong bảy hôm. Đúng hẹn Ngài mặc võ phục đeo kiếm đến trƣớc mặt kẻ thù. Ngài rút kiếm chém xuống đất, thà chịu rơi đầu chứ không chịu đầu hàng. Từ chối tất cả mọi vinh quang, phú quí mà Pháp đem ra mua chuộc, Ngài hiên ngang chấp nhận cái chết, cho trọn niềm trung quân vƣơng, hiếu phụ mẫu. Bấy giờ gọi là tôn trọng luật lệ xƣa của triều đình, giặc cho phép đồng bào Rạch Giá đến bày tỏ lòng kính trọng với Ngài. Đồng bào Tà Niên kéo đến chợ trải chiếu bông – đặc sản quê hƣơng – dọn sẵn bữa cơm ngon kính dâng Ngài, coi nhƣ tế sống tạ ơn lần chót. Ngày 27-10-1868, giặc lập pháp trƣờng (tại bƣu điện Rạch Giá ngày nay). Ngài đƣợc đồng bào may cho chiếc áo mới, kiểu vạt hò cổ truyền. vì không có gan cầm gƣơm chém Ngài nên Pháp phải mƣớn một tên lƣu manh say rƣợu thi hành bản án26. Khi mang gƣơm đến gần Ngài hắn sợ, quỳ sụp xuống tạ lỗi trƣớc. Ngài vẫn bình tĩnh, bảo hắn cứ làm phận sự và phải chém ngang cổ cho ngọt. Tƣơng truyền trƣớc giờ bị hành quyết, Ngài vẫn còn làm một bài thơ tứ tuyệt: “Thư kiếm tùng nhung tự thiếu niên Yêu gian đảm khí hữu long tuyền Anh hung nhược ngộ vô dụng địa Báo hận thâm cừu bất đái thiên” Nhà thơ Đông Hồ dịch: “Theo việc binh nhung tự thuở trai Phong trần hăng hái tuốt gươm mài Anh hùng gặp phải hồi không đất Thù hận chan chan chẳng đội trời” 26 Sơn Nam – Lê Đình Kỵ lại ghi rõ đó là tên Bòn, ngƣời Khmer, tay sai của thực dân Pháp, quê quán ở chùa Phật Lớn. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 120 Thế rồi, lƣỡi dao đao phủ chém xuống. Đầu Ngài rơi, nhƣng hai tay của Ngài đƣa lên hứng lấy đặt lại chỗ cũ. Đôi mắt của Ngài vẫn chừng chừng sáng quác, làm cho ai nấy cũng phải kinh hoàng và thán phục. Tƣơng truyền, tuy bị chém nhƣng đầu Ngài chƣa đứt hẳn, máu từ cổ phun ra nhƣ cầu vồng. Mắt Ngài mở to, nhìn thẳng vào kẻ chém mình, nó ngã lăn tắt thở. Mắt Ngài nghiêng về bên phải, một loạt tên khác và tay sai gục xuống. Mắt Ngài nghiêng về bên trái, một loạt tên khác lìa đời. Bọn Pháp hốt hoảng vội cắt rời đầu Ngài, đem chôn kín một nơi. Nhân dân tìm mãi mới thấy cái xác không đầu đem về mai táng (ở khu vực Khám Lớn bây giờ). Nhiều ngƣời kín đáo lập bàn thờ Ngài, để tang Ngài và làm giỗ cho Ngài. Một số lính mã tà đã trồng trên đầu mộ Ngài một cây đa. Chúng thƣờng lén giặc Pháp đến lạy lục, vái van trƣớc phần mộ Ngài. Mƣời năm sau có ngƣời tìm đƣợc phần đầu Ngài, rửa sạch, kính cẩn đặt lên khay phủ vải đỏ mang đi lãnh sắc thần vua ban, rồi về lập đền thờ Vĩnh Huề để thờ. Về sau nhân dân rƣớc sắc thần Ngài về đình Cá Ông ở Vĩnh Thanh Vân. Từ đó, đình cá Ông trở thành đình thờ Ngài cho đến ngày nay. Hàng năm, nhân dân đều cử hành tế lễ theo nghi thức lễ thần thành hoàng bổn kiểng. Nhân dân còn kể rằng chỗ Ngài tuẫn tiết, đêm đêm vẫn vang lên tiếng kèn Ngài thúc quân, tiếng binh sĩ hò reo, tiếng cọ xát của vũ khí bằng sắt. Bọn Pháp ở đây không bao giờ có một giấc ngủ yên lành. Mãi đến khi tên chủ tỉnh ngƣời Pháp không còn chịu nổi, bị lo sợ ám ảnh thƣờng xuyên, phải rào lại khu vực ấy mới tạm yên. (Tổng hợp từ: Toan Ánh (1998), Hội hè đình đám Việt Nam, NXB TP.HCM. Nguyễn Văn Khoa (2001), Anh hùng kháng Pháp Nguyễn Trung Trực, NXB Trẻ, TP.HCM. Huỳnh Ngọc Trảng (1992), Nghìn năm bia miệng, tập II, NXB TP.HCM) 2. CÁC TRUYỆN VỀ NHÂN VẬT LIÊN QUAN ĐẾN CUỘC KHỞI NGHĨA NGUYỄN TRUNG TRỰC 2.1. Lâm Quang Ky liều thân cứu bạn Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 121 Theo truyền khẩu của các vị kỳ lão địa phƣơng, Lâm Quang Ky là bạn của Nguyễn Trung Trực, ngƣời vùng Tà Niên (Rạch Giá). Ông Nguyễn sau khi đánh Pháp một trận tơi bời ở vàm sông Nhựt Tảo, liền xuôi xuống Rạch Giá và bí mật vào ở nhà cụ Lâm. Hai ngƣời rất tƣơng đắc trong mƣu đồ đánh Pháp. Tại đây Lâm Quang Ky đã giới thiệu cho ông Nguyễn thêm bốn đồng chí của mình là Ngô Văn Bút, Hồng Văn Ngàn, Nguyễn Văn Miên và Trịnh Văn Tƣ. Trong trận đánh chiếm đồn Kiên Giang, đêm 16/6/1868, Lâm Quang Ky là ngƣời có công lớn. Sau khi chiếm đƣợc thành ông Nguyễn đích thân lên Núi Sập để xây cản đắp chắn ngang sông. Việc giữ thành ông giao lại cho Lâm Quang Ky. Giặc Pháp vội vã huy động quân theo kinh núi Sập tái chiếm lại thành Kiên Giang. Cụ Lâm Quang Ky đã kiên cƣờng giữ vững thành từ sáng ngày 16 đến chiều ngày 21/6/1868. Không đƣơng cự đƣợc lâu dài, cụ rút một toán quân về kinh thứ 10 rồi Đầm Cùng, Bãi Háp. Khi ông Nguyễn rút quân ra ẩn ở Phú Quốc, Pháp nghe lời Việt gian Huỳnh Công Tấn bắt mẹ ông và truyền rao gọi ông về quy hàng. Cụ Lâm Quang Ky quyết tâm đứng ra chết thay cho ông Nguyễn để ông tiếp tục sống mà lập chi lớn đánh Pháp. Cụ lập kế giả trang làm ông Nguyễn ra hàng. Trƣớc khi nạp mình, cụ đem khai trầu rƣợu, đến quỳ trƣớc mặt thân sinh cụ là Cai tổng Lâm Quang Diêu để xin tha tội bất hiếu. Cụ Diêu nâng ly rƣợu uống và ca ngợi hành động của con. Quân Pháp tƣởng vớ đƣợc địch thủ lợi hại liền đem ra xử chém. Nhƣng khi chém xong, tên Việt gian là đội Lƣợm, nguyên là bộ hạ của Lâm Quang Ky, nhận diện ra cụ. Giặc mới biết đấy không phải là Nguyễn Trung Trực mà là cụ Lâm giả dạng. Tuy nhiên thấy cụ là ngƣời tiết nghỉa nên chúng cho thân nhân cụ đem xác về chôn. Mộ của cụ hiện ở Ấp Vĩnh Thanh A, ngang đình thần xéo về hƣớng Đông – Đông Nam, đƣợc con cháu trùng tu kiến thiết rất thẩm mĩ. (Theo Nguyễn Văn Khoa (2001), Anh hùng kháng Pháp Nguyễn Trung Trực, NXB Trẻ, TP.HCM) Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 122 2.2.Bà Điều – Bà Đỏ Trong nghĩa quân Nguyễn Trung Trực ở Rạch Giá ngoài thanh niên trai tráng còn có phụ nữ tham gia. Trong số những nữ quân này phải kể đến hai chị em Bà Điều, Bà Đỏ. Hai ngƣời tuổi trên ba mƣơi nhƣng Bà Đỏ nhan sắc trội hơn, hoạt động hăng say hơn và có công trong việc nắm tình hình địch. Tƣơng truyền mọi ngƣời gọi bà là Bà Đỏ do bà là ngƣời Khmer lai Pháp có mớ tóc lai hung đỏ. Hai bà khuyến khích dân chúng chống Pháp và lôi kéo đƣợc Quản Cầu là ngƣời chỉ huy lính mã tà về phe kháng chiến. Hai bà nhờ ngƣời giới thiệu với ông Nguyễn. Cuộc gặp gỡ diễn ra tại Hà Tiên vào ban đêm. Hai bà xách lồng đèn đến gặp ông và khuyên ông nên đánh gấp thành Kiên Giang. Ông Nguyễn do dự, hai bà phẫn chí bỏ ra đi và nói to: “Ông là đàn ông không có trứng dái!” Sau đó hai bà trở lại xin lỗi ông Nguyễn. Ông khuyên hai bà nên tổ chức lính mã tà làm nội ứng rồi ông sẽ chiếm thành. Hai bà liên lạc với Quản Cầu. Viên quản này lôi kéo hầu hết lính mã tà dƣới quyền ông ta. Pháp hay tin có âm mƣu chiếm thành nên cho bắt ngay hai bà cùng với Quản Cầu, Xã Lý. Ông Nguyễn chiếm đƣợc thành Kiên Giang. Hai bà đƣợc giải thoát và liền mở cuộc diễn thuyết trƣớc dân chúng. Sau Bà Điều trở thành vợ ông Nguyễn. Bà Điều đƣợc gọi là “Bà Lớn Tƣớng”. Còn bà Đỏ đƣợc gọi là bà Nhỏ. Thời gian kéo quân từ Rạch Giá ra Cửa Cạn (Phú Quốc), ông Nguyễn mang mẹ theo. Hai bà cũng đi theo kề cận. Không may, tại đây, đội Tấn cho quân bố ráp, bắt giải mẹ ông về Rạch Giá. Hắn còn hành hạ tra tấn dân chúng của 20 nóc gia còn lại, cấm họ không đƣợc tiếp tế lƣơng thực cho nghĩa quân. Lúc này bà Điều vừa sanh xong, không có sữa cho con bú. Bà bồng con vào xóm cốt tìm đƣợc ngƣời cho con bú. Nhƣng dân chúng đi lánh giặc không còn một ai. Đuối sức bà lả đi. Bà đặt đứa con trong bọng cây. Đứa con đói và chết, bà cũng chết. Còn bà Đỏ về sau lạc trên núi và mất tích luôn. Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 123 Ngôi mộ bà Điều hiện còn ở Cửa Cạn. Mỗi năm đến lễ Thanh Minh, dân chúng góp tiền, mua đồ đem cúng ở Phú Quốc. Họ tránh dùng chữ “điều” vì kỵ tên bà. Họ dùng chữ “đào” hay “đỏ” thay cho chữ “điều”. Tƣơng truyền khi xƣa bà linh hiển lắm, bà đạp đồng về, trách dân chúng sao không cho sữa con bà. Bà hay bắt chết đàn bà mới sanh, nhất là ở Cửa Cạn. Sự xác tín này bắt nguồn từ nỗi ân hận của ngƣời dân địa phƣơng thời ấy về việc họ không giúp đỡ đƣợc thân nhân của ông Nguyễn, không bảo bọc chu toàn dòng máu của ngƣời anh hùng. Ngƣời dân kính sợ bà, bèn đặt linh vị bà trong đình thần Cửa Cạn để thờ, còn ghi rõ “Nguyễn Trung Trực phu nhân” trên bài vị. (Tổng hợp từ: Nguyễn Văn Khoa (2001), Anh hùng kháng Pháp Nguyễn Trung Trực, NXB Trẻ, TP.HCM; Huỳnh Ngọc Trảng (1992), Nghìn năm bia miệng, tập II, NXB TP.HCM) 3. SỨC KHỎE VÀ VÕ NGHỆ CỦA ÔNG NGUYỄN Tƣơng truyền Nguyễn Trung Trực có sức khỏe siêu quần, võ nghệ tuyệt luân. Thƣở còn là anh chài Lịch ở Nhật Tảo (Long An), Nguyễn Trung Trực đã nổi tiếng bơi lặn giỏi nhƣ rái cá, chài lƣới bao giờ cũng tôm cá nhiều hơn mọi ngƣời, có lần bắt đƣợc những con cá rất to chƣa từng ai bắt đƣợc. Làm ăn sông nƣớc rảnh rang Nguyễn Trung Trực lại tụ họp bạn bè tập luyện. Mƣời tám môn võ nghệ không môn nào Ông không tin thông. Khi trở thành lãnh tụ nghĩa quân ở Hà Tiên, Nguyễn Trung Trực chƣa tới ba mƣơi tuổi nhƣng nghĩa quân rất kính phục gọi là ông Soái. Hồi ấy Rạch Giá, Hà Tiên còn hoang vu, rắn độc rất nhiều. Một lần nghĩa quân đang nằm phục chờ giặc thì một con rắn hổ mây chúa mình dài ba thƣớc không biết từ hƣớng nào bất thần xuất hiện. Theo sau nó có cả một bầy rắn hổ mây. Cả vùng bỗng dƣng khí lạnh tràn tới, ai nấy nín thở. Con rắn chúa cứ điềm nhiên bò thẳng tới chỗ ông Soái núp. Nó leo luôn tới cổ ông. Mọi ngƣời run lên vả hết mồ hôi mà không dám kêu vì lệnh quân rất nghiêm. Bất ngờ ông Soái lấy tay tóm cổ con rắn độc, vặn mạnh một cái làm nó lăn ra mềm nhũng. Bầy rắn Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 124 theo sau không còn con nào thoát khỏi tay ông. Bấy giờ nghĩa quân mới thở phào. Ông Soái có một biệt tài ai cũng biết đó là phi thân. Ngƣời ta kể có lần ở Tà Niên, ông Nguyễn lấy cây gậy chống xuống mép kinh, phóc một cái đã tung ngƣời nhảy qua bờ kinh cách đó mƣơi thƣớc. lần khác ông cùng nghĩa quân tập luyện ở bên rạch Lấp (đƣờng Phó Điều – Rạch Giá bây giờ). Nhà dân hai bên rạch Lấp lúc đó còn thƣa thớt. Mọi ngƣời làm heo thƣờng vứt ruột heo xuống rạch. Quạ đói thấy ruột heo nổi lềnh bềnh trên mặt nƣớc kéo nhau lại ăn. Ông Nguyễn biểu diễn tài nghệ của mình cho nghĩa quân coi mà học. Ông núp ở bờ rạch chờ khi đàn quạ bay tới, tung ngƣời phi thân qua bờ rạch bên kia, hai tay cầm hai con quạ. Nghĩa quân ai cũng lắc đầu bái phục. Để dò xét tình hình quân Pháp chiếm đóng và vận động binh lính địch làm nội ứng. Ông Soái dùng kế mỹ nhân phái cô Ba Đỏ (gọi cô là Đỏ vì cô có mái tóc hung hung) là ngƣời cũng tham gia nghĩa quân, tìm cách lân la đến gần giặc. Còn ông cũng rời căn cứ Hòn Chông giả làm ông lão về Rạch Giá nắm thêm tình hình. Chủ tỉnh Rạch Giá khi ấy là một tên võ quan, trung úy hải quân Pháp, nhân dân thƣờng khinh miệt gọi hắn là Chánh Phèn, vì hắn có bộ râu rất màu lông chó phèn. Một hôm ông Nguyễn đột nhập vô đồn giặc bắt gặp lúc tên Chánh Phèn định giở trò bỉ ổi làm nhục cô Ba Đỏ. Ông dùng võ thuật đánh gục Chánh Phèn rồi hai ngƣời lẹ làng rút khỏi đồn. Sau khi hoàn hồn xua quân đuổi theo. Hai ngƣời đã đến bờ sông Rạch Giá, chỗ sông ấy không có cầu. Ông sốc cô Ba lên ngƣời nháy mắt đã nhảy qua sông, bọn giặc không tài nào đuổi kịp. Khi đánh đồn Rạch Giá, đƣợc Quản Cầu làm nội ứng, nghĩa quân ông Nguyễn leo rào vào đồn, dùng giáo mác giếc giặc. Còn ông Nguyễn thì nhảy qua hàng rào vào giữa đồn. Hai tay ông nắm cổ hai thằng Lang Sa, đập đầu chúng vào nhau, Cứ nhƣ thế ông giết hết cặp này đến cặp khác và chỉ huy trận đánh cho đến lúc kết thúc. Khi quân Pháp đến tiếp viện thì nghĩa quân của ông đã rút lui. Bọn giặc thấy ông Nguyễn một mình một ngựa lƣớt nhƣ bay về phía Hòn Tre. Chúng bắn đuổi theo. Nhƣng đạn vừa bay ra khỏi súng liền lập tức bay về ngƣợc Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 125 lại xuyên thẳng vào ngực chúng. Quân Pháp bạt vía kinh hồn phải co lại một thời gian. (Theo Bùi Mạnh Nhị (2000), Văn học nhân gian – những tác phẩm chọn lọc, NXB Giáo Dục) 4. NGUYỄN TRUNG TRỰC CHỊU THỤ HÌNH Tục truyền sau khi nghĩa quân tan, một đêm ông Nguyễn một mình một ngựa đột nhập Kiên Giang, hạ sát bảy tám chục tên giặc. Bọn Pháp sống sót tỉnh dậy, đuổi theo, ra tới bờ biển thì chúng thấy ông ngồi trên mình ngựa lƣớt trên biển nhƣ bay về phía Hòn Tre. Giặc bắn theo nhƣng đạn vừa ra khỏi súng liền quay ngƣợc lại, xuyên thẳng vào ngực chúng. Và trên bờ biển Rạch Giá thây ngựa chết ngổn ngang. Giặc sợ hãi co thủ lại một thời gian. Ông Nguyễn ở Hòn Tre, tận lực xây dựng lại lực lƣợng. Tại Rạch Giá một tên xã trƣởng dâng kế cho giặc bắt giam mẹ ông cùng một số dân lành vô tội. Để cứu dân, cứu mẹ, và hơn hết là vận nƣớc đang suy, một mình khó bề cứu nổi cơ đồ, Nguyễn Trung Trực đành lấy cái chết để đánh đổi. Giặc khuyến dụ, nếu Ông chịu thuần phục thì sẽ đƣợc làm công sứ miền Tây. Chúng hẹn đến bảy ngày để ông suy nghĩ. Đến hẹn, Nguyễn Trung Trực mặc võ phục, đeo kiếm đến trƣớc mặt kẻ thù. Ông rút kiếm chém xuống đất: “Thà chịu rơi đầu chứ không chịu hàng”. Bọn giặc đƣa ông Nguyễn xuống chiếc thông báo hạm để chở ông về Sài Gòn. Suốt chặng đƣờng dài một ngày đêm, tên Việt gian Huỳnh Công Tấn cố khuyên ông nên theo Pháp đề đƣợc an toàn và để đƣợc hƣởng lợi lộc. Ông Nguyễn không thèm nghe. Khi Tấn dụ ông một chức lớn nào đó, ông khẳng khái đáp: “Tôi chỉ muốn làm một chức thôi, chức gì mà tôi có thể chặt đầu tất cả bọn Tây!” Lại có lời truyền rằng, khi một sĩ quan Pháp bảo rằng dù Ông có theo chúng hay không thì chúng cũng sẽ diệt hết phong trào kháng Pháp. Ông Nguyễn bảo: “Bao giờ người Tây nhổ hết cỏ nước Nam thì mới hết người Nam đánh Tây!” Bước đầu tìm hiểu anh hùng Nguyễn Trung Trực và sự suy tôn Ông ở Kiên Giang Khóa Luận Tốt Nghiệp Trang 126 Bọn giặc biết không bao giờ thuyết phục đƣợc ông Nguyễn theo Tây để dùng vào việc đàn áp lại nghĩa quân (nhƣ Huỳnh Công Tấn) nên chúng tuyên án tử hình ông và đƣa ông về Rạch Giá đề thi hành án, nhằm răn đe khủng bố tinh thần những ngƣời yêu nƣớc. Đƣợc tin dữ, đồng bào Tà Niên – nơi có nghề làm chiếu nổi tiếng và là nơi có nhiều ngƣời tham gia nghĩa quân của ông Nguyễn – đã dệt gấp một số chiếu bông. Ngày 27/10/1868, thực dân Pháp chọn chỗ đất (nay là bƣu điện Rạch Giá) làm pháp trƣờng xử tử ông Nguyễn. Sáng sớm chỗ đất ấy đã đƣợc trải kín chiếu bông Tà Niên để cho ông Nguyễn đi. Nơi ông Nguyễn đứng thọ án, ngƣời dân trãi một chiếc chiếu bông cực đẹp, chính giữa có dệt hồi văn chữ THỌ lớn. Bọn Pháp mƣớn một ngƣời Khmer tên Tƣa làm đao phủ. Tƣa đã từng lấy việc này làm kế sinh nhai nhƣng hôm ấy hắn thấy không yên tâm. Hắn bỏ đao quỳ xuống đất và lạy xin ông Nguyễn tha tội. Ông Nguyễn bảo: “Mày có tội gì mà xin lỗi. Mày làm theo lệnh của Lang Sa mà! Nhưng nhớ chém ta một nhát cho ngọt, nếu không ta vặn họng mày!” Tục truyền ông Nguyễn bị chém nhƣng ông không để đầu rơi xuống đất. Hai tay ông nâng lấy đầu mình, hai mắt ông trợn ngƣợc, tròng mắt đảo qua đảo lại, chiếu thẳng vào tên đao phủ. Hắn hốt hoảng rú lên thất thanh và hộc máu chết ngay tại chỗ. Bọn lính Pháp bồng súng đứng ở pháp trƣờng hãi hùng, nhìn tránh đi chỗ khác. Ngƣời dân Cần Đƣớc xác nhận rằng, đôi mắt vẽ trên mũi ghe Cần Đƣớc là đôi mắt đầy khí phách của ngƣời anh hùng trong giờ phút cuối cùng nầy. Bọn Pháp vội vã đem chôn ông Nguyễn đầu một nơi, thân một nơi, giấu không cho ai biết. Chúng sợ ngay cả đến thi hài ông Nguyễn. Dân chúng cố công tìm mãi mới đƣợc cái xác không đầu. Họ đem về mai táng ở khu vực khám lớn sau này. Mƣời năm sau dân chúng mới tìm đƣợc cái đầu của ông, đem về rửa sạch, kín cẩn đặt lên khay phủ vải đỏ, đem về Vĩnh Huề lập đền thờ. Sau đó lại lập bài vị ông, thờ ở miếu thờ Cá Ông ở Vĩnh Thanh Vân và mặc nhiên coi đó là đền thờ ông Nguyễn. Hằng năm cử hành lễ tế theo nghi thức lễ thần thành hoàng bổn kiểng.