Khóa luận Giải pháp tăng cường hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam, giai đoạn 2010 - 2015

thường không có tài sản đảm bảo, về hình thức cho vay tín chấp thì hầu như là không thể vì đây là những doanh nghiệp nhỏ chưa tạo được thương hiệu, uy tín trên thị trường, hoạt động kinh doanh chưa ổn định. - Các DNNVV chưa có kỹ năng lập dự án nên rất khó thuyết phục được ngân hàng. 2.3.1.4 Thực trạng về Quỹ bảo lãnh tín dụng. Nghị định 90 và một số văn bản của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài Chính, Ngân hàng Nhà nước quy định việc thành lập, tổ chức và hoạt động của Quỹ Bảo lãnh tín dụng, nhưng đến nay chỉ có 9 tỉnh đang thí điểm hoạt động của các Quỹ Bảo lãnh tín dụng. Việc thành lập các Quỹ Bảo lãnh tín dụng còn một số bất cập trong quy định về góp vốn điều lệ, mức phí,… Hơn nữa các quỹ hoạt động không hiệu quả, nhiều địa phương còn sử dụng sai mục đích của Quỹ. 2.3.2 Thực trạng chính sách đất đai và mặt bằng sản xuất đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Đất đai là một vấn đề lớn và khó giải quyết đối với các cấp chính quyền, doanh nghiệp và toàn xã hội và là một trong những cản trở lớn nhất đối với đầu tư sản xuất – kinh doanh. Đât đai là nguồn tài nguyên quan trọng, có thể sử dụng làm tài sản thế chấp để vay vốn ngân hàng. Do đó, nếu không có khả năng tiếp cận đất đai với chi phí và thủ tục hợp lý, quyền sử dụng và quyền chuyển giao không được đảm bảo thì các DNNVV sẽ không thể tiếp cận được nguồn vốn vay ngân hàng phục vụ sản xuất. Một thực trạng đang xảy ra ỏ Việt Nam là các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) được giao đất và sử dụng không hiệu quả thì các DNNVV lại gặp rất nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm mặt bằng kinh doanh bởi chi phí rất lớn. Ngay cả khi doanh nghiệp đã có mặt bằng sản xuất thì việc lo đủ các thủ tục cần thiết để được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất để có thể thế chấp, cầm cố cũng đòi hỏi phải tốn nhiều công sức và tiền bạc. Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế trung ương và Tổ chức trợ giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa CHLB Đức (GTZ), một doanh nghiệp Việt Nam phải mất trung bình 230 ngày và 7 thủ tục để có được giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Doanh nghiệp thường sử dụng đất để làm mặt bằng sản xuất kinh doanh trong khi không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tuy Chính phủ có quy định địa phương phải lập và công khai quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, nhưng hiện nay các thông tin này thường không được công khai minh bạch, làm ảnh hưởng tới tâm lý ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Thực tế cho thấy, những thủ tục liên quan đến đất đai ở các địa phương còn rườm rà và chưa minh bạch, đặc biệt mỗi địa phương khác nhau lại có những quy định khác nhau, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc thuê đất để sản xuất kinh doanh. Trên 53% DNNVV nước ta chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ và thương mại và hầu hết phải sử dụng diện tích nhà ở của mình, hoặc đi thuê lại các diện tích nhỏ lẻ để làm trụ sở, cơ sở kinh doanh. Các doanh nghiệp sản xuất phần lớn cũng trong tình cảnh tương tự. Cách này thường được các DNNVV sử dụng bởi vì thủ tục thuê đất trực tiếp của Nhà nước thường quá phức tạp và mất thời gian, mặc dù giá thuê thường là khá cao. Bên cạnh đó, cũng có không ít các DNNVV phải đi thuê lại mặt bằng của các DNNN, các tổ chức, các cơ quan nhà nước với giá cao nhưng lại không thể đầu tư dài hạn để sản xuất vì thiếu đảm bảo pháp lý. Thời gian gần đây, nhiều địa phương đã tiến hành quy hoạch và xây dựng nhiều khu công nghiệp cụm công nghiệp nhỏ và vừa nhằm mục đích quy tụ các DNNVV vào đó để sản xuất kinh doanh. Một số địa phương như Hà Nội, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Hưng Yên, Hải Dương, Nam Định, Thái Bình, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Dương, Đồng Nai và Thành phố Hồ Chí Minh đã xây dựng nhiều khu, cụm công nghiệp tạo thuận lợi cho các DNNVV có mặt bằng sản xuất và thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Thời gian qua, nhất là sau khi Luật Đất đai 2003 có hiệu lực, với các cơ chế chính sách mới được ban hành, các doanh nghiệp đã được tạo nhiều điều kiện hơn để tiếp cận đất đai, mặt bằng. Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu và Quản lý Kinh tế trung ương phối hợp với Cơ quan phát triển và trợ giúp quốc tế Đan Mạch (DANIDA) đối với các DNNVV (bao gồm cả hộ kinh doanh cá thể, các hợp tác xã) ở 10 tỉnh thành phố (Hà Nội, Phú Thọ, Hà Tây, Hải Phòng, Nghệ An, Quảng Nam, Khánh Hòa, Lâm Đồng, Thành phố Hồ Chí Minh và Long An) tiến hành năm 2007 cho thấy, chỉ có khoảng 10% DNNVV trả lời còn gặp khó khăn về đất đai, mặt bằng sản xuất. Điều này cho thấy các chính sách về đất đai ở các địa phương đã được cải thiện đáng kể. 2.3.3 Thực trạng chính sách lao động và đào tạo lao động kỹ thuật cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Theo báo cáo Môi trường kinh doanh 2007, Việt Nam là một trong những nước có cải cách về chính sách lao động, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận được nguồn lao động và có chính sách hợp lý với người lao động. Điều này khiến cho các doanh nghiệp hoạt động tốt, thúc đẩy sản xuất. Công tác giáo dục, đào tạo đã đạt được một số kết quả nhất định: Hệ thống các trường, cơ sở đào tạo đã được hình thành và phát triển không ngừng về số lượng và chất lượng; quy mô và số lượng học sinh được đào tạo ngày một tăng, tổ chức; chất lượng đào tạo đã từng bước được nâng lên, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, chúng ta còn thiếu đội ngũ chuyên gia, giảng viên có kinh nghiệm về đào tạo doanh nghiệp, chương trình, phương pháp giảng dạy chậm được đổi mới, chủ yếu nặng về lý thuyết; máy móc thiết bị đào tạo cho trường dạy nghề còn thiếu và chậm đổi mới, chưa đáp ứng được nhu cầu. Sự liên kết giữa các doanh nghiệp và cơ sở đào tạo còn lỏng lẻo. Mặc dù chất lượng đào tạo đã từng bước được nâng lên xong nhìn chung còn chưa đáp ứng được yêu cầu của doanh nghiệp. Nhu cầu về lao động có tay nghề và kỹ thuật cao của doanh nghiệp là rất lớn xong vẫn chưa thể đáp ứng. Nhiều doanh nghiệp đã phải giành thời gian và kinh phí để đào tạo lại lao động trước khi đưa vào sử dụng. Mặc dù Nhà nước ngày càng quan tâm hơn đến các chương trình đào tạo ngồn nhân lực cho DNNVV nhưng do kinh phí thực hiện các chương trình này còn hạn chế, chất lượng và nội dung đào tạo chưa thật sự đáp ứng được nhu cầu; và bản thân DNNVV cũng chưa thật sự quan tâm và nhận thức đầy đủ của tầm quan trọng của việc đào tạo nâng cao năng lực quản trị cho doanh nghiệp, do đó chất lượng nguồn nhân lực của DNNVV còn bộc lộ nhiều hạn chế. 2.3.4 Thực trạng chính sách thuế đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. 2.3.4.1 Những thuận lợi trong chính sách thuế đối với doanh nghiệp. Trong những năm qua thực hiện công cuộc đổi mới nền kinh tế, chính sách thuế áp dụng cho doanh nghiệp luôn là một trong những vấn đề trọng tâm. Một trong những đạo luật đầu tiên được ban hành và áp dụng khi chuyển sang cơ chế thị trường là hệ thống các luật thuế. Hệ thống các luật thuế có sự cải cách cơ bản, áp dụng thống nhất cho tất cả các thành phần kinh tế. Ngoài ra, chính sách thuế và hệ thống thuế đã được điều chỉnh sửa đổi, bổ sung nhiều lần cho phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế. Hệ thống thuế hiện hành gồm 9 luật thuế cơ bản là: - Thuế giá trị gia tăng. - Thuế thu nhập doanh nghiệp. - Thuế tiêu thụ đặc biệt. - Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu. - Thuế sử dụng đất nông nghiệp. - Thuế tài nguyên. - Thuế thu nhập cá nhân. - Thuế nhà đất. - Thuế chuyển quyền sử dụng đất. Bên cạnh đó còn có một số loại phí và lệ phí như: Lệ phí trước bạ, lệ phí giao thông, lệ phí sân bay, lệ phí chứng thư và các loại phí như: phí qua cầu, phí qua phà. Đồng thời, chính sách thuế cũng được quy định trong các luật khác như Luật Khuyến khích đầu tư trong nước, Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam làm công cụ khuyến khích đầu tư trong một số ngành nghề và ở một số địa bàn, vùng lãnh thổ cần thu hút đầu tư. Việc xây dựng, ban hành một cách đầy đủ và hoàn chỉnh các luật của hệ thống thuế có tác động rất lớn đến các doanh nghiệp, đặc biệt là đối với các DNNVV. Hệ thống thuế hoàn chỉnh sẽ tạo thuận lợi cho doanh nghiệp trong việc thực hiện các quyền nghĩa vụ của mình; tạo sự an tâm cho các doanh nghiệp đầu tư, sản xuất kinh doanh. 2.3.4.2 Những hạn chế của chính sách thuế đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Nhìn chung, hệ thống thuế và chính sách thuế mặc dù có nhiều cải cách nhằm hỗ trợ tốt hơn cho các DNNVV xong vẫn còn nhiều hạn chế như: - Hệ thống chính sách thuế còn phức tạp do mỗi loại thuế còn nhiều mức thuế suất; nhiều trường hợp ưu đãi miễn giảm thuế; thậm chí có một số loại thuế có cách tính thuế phức tạp. Tính phức tạp của hệ thống thuế còn biểu hiện ở chỗ có nhiều loại văn bản về một sắc thuế do nhiều cấp, ngành quy định, hướng dẫn nhiều khi gây lúng túng trong việc thực hiện thậm chí còn có những điểm gây mâu thuẫn, trái ngược gây tâm lý không tin tưởng đối với người nộp thuế. Sự phức tạp của chính sách thuế khiến cho các doanh nghiệp thường trốn thuế. Thủ tục xin miễn, giảm thuế và việc thẩm định rất phức tạp nên các doanh nghiệp thuộc diện được miễn giảm không mấy mặn mà cho lắm. - Chính sách thuế chưa ổn định, thường xuyên thay đổi trong thời gian ngắn; lộ trình sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các chính sách thuế và thực hiện các cam kết quốc tế còn diễn ra chậm, khiến các doanh nghiệp chưa thực sự chủ động trong việc định hướng đầu tư kinh doanh. - Chưa thực sự đảm bảo công bằng, bình đẳng về nghĩa vụ thuế, biểu hiện là: mỗi sắc thuế vẫn còn nhiều mức thuế suất, điều kiện ưu đãi, miễn giảm thuế giữa các doanh nghiệp trong nước với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, giữa các DNNVV với các DNNN. - Cơ chế thu thuế còn thiếu khoa học, không chặt chẽ, chưa đảm bảo đúng sự độc lập giữa người định thuế, người thu và người kiểm tra thuế, nên vẫn mang tính áp đặt thuế từ cơ quan nhà nước, khó kiểm tra lẫn nhau thiếu cơ chế kiểm soát việc tính thuế dẫn tới việc định thuế còn tùy tiện. Bộ máy quản lý thuế còn kém hiệu quả, một số cán bộ còn non kém về trình độ, nghiệp vụ khiến một phần thuế bị thất thoát. 2.3.5 Thực trạng chính sách thương mại hỗ trợ phát triển doanh nghiêp nhỏ và vừa. 2.3.5.1 Chính sách hỗ trợ sản xuất và xuất khẩu. Trong thời gian qua với nền kinh tế mở, thương mại của Việt Nam đã có sự thay đổi như đa dạng hóa sản phẩm và mặt hàng xuất khẩu, chuyển dịch cơ cấu hàng xuất khẩu theo hướng tăng tỷ lệ hàng xuất khẩu chế biến sau, giảm tỷ lệ hàng xuất khẩu thô, khai thác tiềm năng sản xuất và xuất khẩu những mặt hàng truyền thống và nỗ lực tìm kiếm những mặt hàng có giá trị xuất khẩu cao. Tuy nhiên sản phẩm xuất khẩu của các DNNVV Việt Nam vẫn còn gặp nhiều hạn chế như sau: - Sản phẩm của Việt Nam còn đơn điệu về mẫu mã và chủng loại. Nguyên nhân là do thiếu chính sách khuyến khích và chưa thực sự quan tâm đúng mức tới nghiên cứu cải tiến mẫu mã, thiết kế, chế tạo mẫu mới phù hợp thị hiếu, nhu cầu khách hàng. Hoạt động thiết kế mẫu mã đã có trong một số ngành như dệt may, gia dầy, thủ công mỹ nghệ, cơ khí xuất khẩu nhưng còn nhiều hạn chế. Nhiều DNNVV còn phải dựa vào mẫu do khách hàng gửi đến. - Sản phẩm xuất khẩu dưới dạng thô và sơ chế vẫn chiếm tỷ lệ cao trong tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu trong khi lao động ở các DNNVV nhìn chung đang dư thừa nhiều. Xuất khẩu dạng thô không những có giá trị sản phẩm thấp mà còn làm nhanh chóng cạn kiệt nguồn tài nguyên. - Trong mấy năm gần đây, tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa, việc đầu tư cho công nghiệp chế biến chưa tương xứng với tốc độ phát triển của những ngành sản xuất nguyên liệu, nhất là nguyên liệu chế biến hàng xuất khẩu. Thực tê cho thấy, xuất khẩu hàng thô và sơ chế thì vốn ít, dễ tìm thị trường, nhưng giá trị xuất khẩu thấp, còn xuất khẩu hàng đã qua chế biến thì giá trị cao nhưng lại khó kiếm thị trường. - Chất lượng sản phẩm hàng hóa của DNNVV còn kém, lại không ổn định, rất khó cạnh tranh với hàng nước ngoài ngay cả trên thị trường trong nước chứ chưa nói đến thị trường nước ngoài. Nhìn chung, các DNNVV Việt Nam vẫn còn ở trong tình trạng sản xuất manh mún, các sản phẩm chỉ dừng lại ở một vài loại, không có nhiều sản phẩm “độc đáo”. Nguyên nhân là do bản thân các DNNVV còn yếu kém trong năng lực sản xuất và Nhà nước thiếu hệ thống chính sách hỗ trợ nói chung và hỗ trợ thương mại nói riêng đối với doanh nghiệp này trong nền kinh tế. 2.3.5.2 Chính sách thị trường hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa. Trong mấy năm qua, chính sách thương mại của Việt Nam đã có nhiều tác động mạnh mẽ tới việc mở rộng thị trường nước ngoài, khai thông thị trường nội địa. Tuy nhiên, chính sách phát triển thị trường trong thời gian qua còn một số hạn chế gây không ít khó khăn trở ngại cho các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có quy mô nhỏ. 2.3.5.2.1 Đối với thị trường nội địa. Việc xác định hệ thống các kênh lưu thông từ sản xuất đến tiêu thụ chưa thực hiện hiệu quả. Trong thời gian qua, khâu này yếu vẫn do tư thương làm nhiều mà doanh nghiệp thương mại tư nhân vẫn là loại hình quy mô nhỏ buôn bán kiểu “phi vụ” qua nhiều khâu trung gian. Điều đó dẫn đến tình trạng ép giá đầu vào, nâng giá đầu ra. Phần lớn các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh còn mang tính tự phát. Chưa có tổ chức, biện pháp hỗ trợ DNNVV trong nền kinh tế. Việc quản lý thị trường còn nhiều sơ hở, dẫn tới tình trạng hàng lậu tràn lan, hàng giả gia tăng, gây thiệt hại cho người tiêu dùng và người sản xuất. 2.3.5.2.2 Đối với thị trường nước ngoài. Cac DNNVV rất thiếu thông tin về thị trường, khách hàng công nghệ, đối thủ cạnh tranh,… Một số doanh nghiệp chỉ có thông tin chắp vá, không có điều kiện kiểm tra. Vì vậy, các DNNVV thường chịu nhiều thua thiệt. Nhà nước đã cố gắng thay nhiều biện pháp phi thuế quan bằng các chinh sách thuế quan hiệu quả hơn. Song việc sử dụng hạn ngạch nhập khẩu và giấy phép nhập khẩu còn được áp dụng tương đối nhều trong việc bảo hộ một số mặt hàng. Việc bảo hộ bằng hạn ngạch nhập khẩu có rất nhiều tác hại mà một trong những tác hại lớn do việc bảo hộ bằng hạn ngạch nhập khẩu gây ra tình trạng độc quyền khá nhiều dưới các hình thức khác nhau. 2.4 Đánh giá những tiến bộ đạt được trong việc phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam. 2.4.1 Những kết quả đạt được. Thứ nhất, Khung pháp lý liên quan đến khâu đăng ký kinh doanh (ĐKKD) và gia nhập thị trường của DNNVV đã được rút ngắn. Hiện tại các DNNVV khởi sự kinh doanh dễ dàng hơn nhiều so với một vài năm trước đây. Thủ tục, thời gian và chi phí liên quan đến việc thành lập doanh nghiệp đã thật sự được cắt giảm. Kết quả dễ nhận thấy nhất đó là số lượng các doanh nghiệp thành lập mới trong những năm qua tăng mạnh mẽ (năm 2001 chỉ có 19.800 doanh nghiệp thành lập mới thì đến năm 2007 có 51.000 doanh nghiệp thành lập mới). Kinh nghiệm quốc tế chỉ ra rằng số lượng DNNVV (tính trên 10.000 người dân) tỷ lệ nghịch với thời gian cần thiết để thành lập doanh nghiệp. Nếu thời gian để tiến hành ĐKKD giảm thì số lượng DNNVV sẽ tăng lên. Và một khu vực DNNVV lớn mạnh là điều kiện của một nền kinh tế hùng mạnh. Dựa vào những con số này, có thể thấy, việc ĐKKD dễ dàng hơn cũng là một nhân tố đảm bảo các DNNVV sẽ không tồn tại một cách phi chính thức hay trốn tránh các quy định cần thiết của pháp luật để đảm bảo hoạt động kinh doanh an toàn, và vì vậy đảm bảo việc các doanh nghiệp sẽ thực hiện nghĩa vụ thuế. Thứ hai, Các DNNVV tiếp cận vốn dễ dàng hơn trước. Các ngân hàng hiện nay đã sẵn sàng hơn trong việc cho các DNNVV vay và tăng trưởng tín dụng ngân hàng đã tăng lên đáng kể. Các sản phẩm và dịch vụ tài chính cho DNNVV cũng tăng lên bao gồm hoạt động cho thuê tài chính và một vài hoạt động bao thanh toán bắt đầu được triển khai. Tiếp cận vốn là một nhân tố đầu vào quan trọng đối với hầu hết các doanh nghiệp, bao gồm cả DNNVV, và là một nhân tố chính yếu quyết định sự phát triển mạnh mẽ và bền vững của doanh nghiệp. Điều này không có nghĩa là việc tiếp cận tài chính hiện nay đối với các DNNVV đã trở nên phong phú vì thực tế hiếm có quốc gia nào trên thế giới đạt được điều này. Trong tương lai, các DNNVV sẽ cần tiếp cận nhiều hơn tới các cách thức huy động vốn dài hạn – ví dụ: huy động vốn cổ phần, hoặc các khoản vay dài hạn hơn – nhằm tạo nguồn ngân sách để đầu tư vào công nghệ mới, để các DNNVV Việt Nam tiến xa hơn trong chuỗi giá trị toàn cầu. Thứ 3, Năng lực cạnh tranh của các DNNVV đã dần được cải thiện đáng kể. Năng lực cạnh tranh của các DNNVV ở Việt Nam vốn được coi là yếu, nhất là so với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Chương trình trợ giúp đào tạo nguồn nhân lực cho các DNNVV giai đoạn 2004 – 2008 thực hiện theo Quyết định số 143/2004/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ là một trong những chương trình mang lại hiệu quả tích cực cho DNNVV. Chính phủ đã giành 119 tỷ đồng từ ngân sách Trung ương cho Chương trình này để trợ giúp đào tạo về khởi sự doanh nghiệp, quản trị doanh nghiệp và đào tạo nâng cao năng lực của giảng viên. Vài năm gần đây, ngân sách Trung ương của Chương trình tập trung bố trí cho 20 tỉnh miền núi, Tây Nguyên có khó khăn nhằm gia tăng số lượng, chất lượng của khu vực DNNVV ở các vùng khó khăn, đồng bào dân tộc. Nhận thức được vai trò ngày càng quan trọng của DNNVV, hầu hết các địa phương đều bố trí một phần ngần sách để trợ giúp các DNNVV trên địa bàn. Một số tổ chức quốc tế, các dự án trong và ngoài nước triển khai thực hiện tại các địa phương cũng giành một phần kinh phí để đào tạo nâng cao năng lực cạnh tranh cho DNNVV. Thứ tư, Việc tạo dựng văn hóa kinh doanh cũng đã đạt được một số thành tựu mặc dù để thay đổi quan niệm về văn hóa và xã hội trong ngắn hạn là rất khó. Các doanh nhân hiên nay đã được xã hội coi trọng hơn, và đề tài doanh nghiệp đã và đang được giới thiệu ở nhiều chương trình phù hợp. Thứ năm, Gánh nặng trong thanh tra và kiểm tra tại các DNNVV đã được giảm nhẹ tại các DNNVV. Các chi phí nhằm tuân thủ các quy định là rất lớn ở các DNNVV khi các nhà quản lý phải dành một phần đáng kể thời gian của họ cho các đợt thanh tra, kiểm tra khác nhau, đặc biệt nếu các đợt thanh tra này không thực hiên với tần suất hợp lý, hay nói cách khác là không cần thiết. 2.4.2 Những vấn đề tồn tại. Mặc dù Luật phá sản năm 2004 đã được ban hành, song còn nhiều tồn tại liện quan đến việc đóng cửa và phá sản doanh nghiệp. Một thực tế là có rất nhiều doanh nghiệp đăng ký thành lập nhưng cuối cùng không thể tồn tại và đóng cửa vì nhiều lý do khác nhau. Điều này là một phần vòng đời tự nhiên của doanh nghiệp. Khi các doanh nghiệp đóng cửa một cách chính thức, điều quan trọng là tài sản của các doanh nghiệp phải được tái sử dụng một cách có hiệu quả, để các doanh nghiệp khác có thể khai thác một cách triệt để. Tuy nhiên, ở Việt Nam các doanh nghiệp đóng cửa một cách chính thức tương đối hiếm. Thay vào đó, phần lớn các DNNVV đi vào trạng thái tạm ngừng hoạt động thay vì thực hiện các thủ tục cần thiết để giải thể doanh nghiệp. Mặt khác, các Sở Kế hoạch và Đầu tư của các tỉnh chỉ có số liệu về các doanh nghiệp đăng ký thành lập mới chứ chưa có số liệu về các doanh nghiệp ngừng hoạt động. Các chính sách thuế đối với các DNNVV còn phức tạp, thời gian để tuân thủ các quy định về thuế vẫn còn khá nhiều so với các tiêu chuẩn trong khu vực. Các DNNVV vẫn còn khó khăn trong việc tiếp cận đất đai, bởi nguồn lực khan hiếm trong điều kiện quốc gia đông dân số như Việt Nam. Các thủ tục về quyền sử dụng đất vẫn là một vướng mắc của doanh nghiệp, điều này gây cản trở doanh nghiệp trong việc tiếp cận nguồn vốn vay từ các ngân hàng. Phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng nghề nghiệp đối với các DNNVV là một mục tiêu dài hạn phải có thời gian để đạt được quy mô đề ra. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần nhận thấy rằng chất lượng đào tạo nghề đã dần tăng lên. Tiêu chí xác định DNNVV chưa rõ ràng. Tiêu chí xác định DNNVV trong Nghị định 90 có ưu điểm là đơn giản, dễ sử dụng song lại bộc lộ những hạn chế là: Vốn đăng ký (vốn điều lệ) chỉ là căn cứ ban đầu để xác định trách nhiệm pháp lý của doanh nghiệp, các nhà đầu tư với nhau và với bên thứ ba. Còn quy mô của doanh nghiệp được xác định thông qua chỉ tiêu vốn đầu tư thực hiện (bao gồm vốn cố định, vốn lưu động). Hơn nữa, trong quá trình hoạt động, vốn của doanh nghiệp, nhất là vốn lưu động thường xuyên thay đổi tùy theo yêu cầu sản xuất - kinh doanh, nên tiêu chí vốn đăng ký (vốn điều lệ) không phản ánh thực chất quy mô doanh nghiệp. Tiêu chí về vốn cũng không phân biệt các ngành nghề mặc dù giữa các ngành có sự khác nhau. 2.4.3 Nguyên nhân của những yếu kém trên. 2.4.3.1 Từ phía cơ quan quản lý nhà nước. - Về mặt nhận thức: mặc dù Đảng và Nhà nước đã khẳng định chính sách nhất quán phát triển kinh tế nhiều thành phần, nhưng trong quá trình thực hiện vẫn còn một số phân biệt giữa các DNNVV với các DNNN. - Về thể chế chính sách: Hệ thống pháp luật và môi trường kinh doanh đang được xây dựng để phù hợp với hòan cảnh mới, phù hợp với xu thế hội nhập quốc tế và khu vực. Tuy nhiên, các chính sách còn chưa ổn định, chồng chéo, thiếu rõ ràng, tính hiệu lực chưa cao làm cho các DNNVV gặp nhiều khó khăn khi tìm hiểu, vận dụng và chấp hành. Cải cách hành chính diễn ra chậm khiến doanh nghiệp mất rất nhiều thời gian và tiền bạc. - Công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp chính quyền từ Trung ương tới địa phương đối với việc khuyến khích và tạo điều kiện để phát triển DNNVV còn nhiều hạn chế. Đội ngũ cán bộ công chức thực hiện nhiêm vụ còn thiếu và yếu, nhất là đối với các cơ quan cấp huyện, xã, một số cán bộ còn sách nhiễu, gây phiền hà cho doanh nghiệp. Ở một số khâu, bộ máy còn xảy ra tình trạng thiếu các phương tiện làm việc, dẫn đến sự quá tải, chậm chễ trong việc giải quyết những vướng mắc của doanh nghiệp. - Nhà nước vẫn dồn một số lượng lớn vốn đầu tư vào các DNNVV trong khi các DNNVV được rất hạn chế. Quỹ bảo lãnh tín dụng được vận hành kém, không hiệu quả. - Công tác quản lý doanh nghiệp sau khi đăng ký kinh doanh còn nhiều hạn chế, thường xuyên không thống kê được tình hình hoạt động của doanh nghiệp, số các doanh nghiệp ngưng hoạt động và giải thể. 2.4.3.2 Từ phía các doanh nghiệp nhỏ và vừa. - Phần lớn các DNNVV chưa chủ động xây dựng chiến lược phát triển lâu dài và còn thiếu kế hoạch kinh doanh, đào tạo, quản lý cụ thể. - Các DNNVV còn lúng túng trong việc liên kết, nhất là liên kết trong cùng một ngành nghề để cùng nhau phát triển. Hoạt động của một số các Hiệp hội DNNVV còn thiếu hiệu quả, chưa đáp ứng được nhu cầu. CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2010 - 2015 3.1 Định hướng và mục tiêu phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam. 3.1.1 Những yếu tố tác động tới sự phát triển của doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam, cơ hội và thách thức. 3.1.1.1 Tình hình quốc tế. Kinh tế thế giới trong hai năm trở lại đây đang ở trong tình hình khủng hoảng nặng nề. Tất cả các nước đang gặp phải rất nhiều khó khăn trong việc thoát ra khỏi khủng hoảng. Viễn cảnh nền kinh tế thế giới còn ảm đạm trong thời gian tới. Tuy nhiên, theo đánh giá chung thì nền kinh tế thế giới sẽ dần được phục hồi và phát triển, sẽ mang lại những cơ hội và thách thức mới. Quá trình hội nhập toàn cầu và khu vực nhất là sau khi Việt Nam đã gia nhập WTO dẫn đến việc xuất hiện nhanh chóng các cơ hội mở rộng thị trường xuất khẩu cũng như các thách thức trong cạnh tranh quốc tế đối với sự phát triển của công đồng doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các DNNVV nói riêng. Các thành tựu khoa học và công nghệ thế giới không ngừng được phát minh và đưa vào thực tế sản xuất tạo điều kiện cho các doanh nghiệp đẩy mạnh cải tiến công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh. 3.1.1.2 Tình hình trong nước. Nước ta được thế giới đánh giá cao về sự ổn định cao về kinh tế - xã hội; nền kinh tế thị trường bước đầu được hình thành và vận hành có hiệu quả. Chủ trương nhất quán của Đảng và Chính phủ trong việc xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần, tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế cùng được phát triển bình đẳng, cam kết tạo điều kiện mạnh phát triển khu vực kinh tế tư nhân. Năng lực và trình độ sản xuất của nhiều ngành kinh tế đã tăng lên đáng kể; cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực; chất lượng tăng trưởng trong nhiều ngành, lĩnh vực đã có những cải thiện; các doanh nghiệp và toàn nền kinh tế đã bắt đầu thích nghi với hội nhập. Đầu tư trực tiếp nước ngoài liên tục tăng trong các năm qua, một số tập đoàn xuyên quốc gia đã có mặt tại Việt Nam, đây là một trong những yếu tố kích thích phát triển doanh nghiệp trong nước thông qua tiếp quản kinh nghiệm quản lý, chuyển giao công nghệ,… 3.1.1.3 Những thách thức đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa trong thời gian tới. Tuy đã đạt được một số thành tựu trong việc phát triển kinh tế xong thực tế xuất phát điểm của Việt Nam còn thấp, hệ thống kết cấu hạ tầng (đường xá, thông tin liên lạc, điện nước..) còn thiếu và yếu; mặt bằng sản xuất kinh doanh còn nhỏ bé lại xen lẫn các khu dân cư dẫn đến khó cung cấp các tiện ích công cộng và cải thiện môi trường, cải thiện điều kiện sản xuất nâng cao chất lượng sản phẩm. Khung pháp lý hỗ trợ đối với các DNNVV đã có xong vẫn chưa hoàn thiện, chưa được xây dựng một cách đẩy đủ. Các văn bản còn nhiều mâu thuẫn nhau, có khi mâu thuẫn giữa luật và các văn bản dưới luật. Thị trường nội địa kém phát triển và chưa hoàn chỉnh, tuy nhu cầu của dân cư là rất lớn, nhưng thu nhập hiện nay lại chưa cao nên các doanh nghiệp có ít cơ hội để đầu tư phát triển. Thiếu sân chơi bình đẳng cho các DNNVV phát triển, điều này thể hiện ở điểm Nhà nước vẫn giành nhiều ưu đãi hơn đối với các DNNN, gây tâm lý đối với các chủ doanh nghiệp. Hội nhập quốc tế khiến các doanh nghiệp phải chịu nhiều cạnh tranh hơn. Nhưng so sánh với các doanh nghiệp quốc tế thì DNNVV của Việt Nam thua thiệt về mọi mặt, khiến cho họ khó lòng cạnh tranh nếu như không có một cơ chế hỗ trợ kịp thời. Cải cách hành chính nhà nước diễn ra chậm, thiếu kiên quyết, bộ máy hành chính nặng nề hoạt động kém hiệu quả khiến các doanh nghiệp gặp nhiêu khó khăn khi giải quyết các vấn đề liên quan. 3.1.2 Định hướng phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa của Nhà nước. Theo Quyết định số 236/2006/QĐ-TTg ngày 23/10/2006 phê duyệt kế hoạch phát triển DNNVV 5 năm 2006 – 2010, quan điểm của Nhà nước ta về phát triển DNNVV như sau: - Thực hiện nhất quán chính sách phát triển nền kinh tế nhiều thành phần. Các thành phần kinh tế kinh doanh theo pháp luật đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh. - Nhà nước tạo môi trường về pháp luật và các cơ chế, chính sách thuận lợi cho DNNVV thuộc mọi thành phần kinh tế phát triển bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh nhằm huy động mọi nguồn lực trong nước kết hợp với nguồn lực từ bên ngoài cho đầu tư phát triển. - Phát triển DNNVV theo phương châm tích cực, vững chắc, nâng cao chất lượng, phát triển về số lượng, đạt hiệu quả kinh tế, góp phần tạo việc làm, xóa đói, giảm nghèo, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội. Phát triển DNNVV gắn với các mục tiêu quốc gia, các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội phù hợp với điều kiện từng vùng, từng địa phương, khuyến khích phát triển công nghiệp nông thôn, làng nghề truyền thống. Chú trọng phát triển DNNVV ở cá c vùng xâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn, ưu tiên phát triển các DNNVV do đồng bào dân tộc, phụ nữ, người tàn tật, … làm chủ doanh nghiệp. Chú trọng phát triển DNNVV đầu tư sản xuất một số lĩnh vực có khả năng cạnh tranh cao. - Hoạt động hỗ trợ của Nhà nước chuyển dần từ hỗ trợ trực tiếp sang hỗ trợ gián tiếp để nâng cao năng lực cho các DNNVV. - Gắn hoạt động kinh doanh với bảo vệ môi trường, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội. - Tăng cường nâng cao nhận thức của các cấp chính quyền về vị trí, vai trò của DNNVV trong phát triển kinh tế - xã hội. 3.1.3 Mục tiêu phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. - Số doanh nghiệp thành lập mới khoảng 320.000 (hàng năm tăng khoảng 20%). - Tỷ lệ doanh nghiệp mới thành lập tại các tỉnh khó khăn là 15% đến năm 2010. - Tỷ lệ trực tiếp tham gia xuất khẩu đạt từ 3% - 6% trong tổng số các DNNVV. - Có thêm 165.000 lao động kỹ thuật làm việc tại các DNNVV. 3.2 Các nhóm giải pháp tăng cường hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. 3.2.1 Tăng cường quản lý của nhà nước đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Từ nhận thức, quản lý của Nhà nước là sự tác động của Nhà nước vào toàn bộ hoạt động của nền kinh tế quốc dân nói chung, doanh nghiệp nói riêng, bằng hệ thống luật pháp, chính sách tổ chức, các chế tài về kinh tế - tài chính và các công cụ quản lý để thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với nền kinh tế nhằm thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng, ổn định kinh tế - chính trị - xã hội đất nước. Ở mỗi quốc gia nền kinh tế thị trường có sự giống nhau là đều chịu sự tác động và chi phối của các quy luật kinh tế và các quy luật đặc thù của xã hội đó. Nhà nước nhận thức, vận dụng các quy luật đố vào quản lý điều hành nền kinh tế bằng hệ thống pháp luật, chính sách, cơ chế tổ chức thực hiện. Tùy bản chất kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia và trình độ khác nhau về sự nhận thức, vận dụng các quy luật kinh tế của Nhà nước mà nền kinh tế của nước đó phát huy hiệu lực và hiệu quả khác nhau. Song cũng có sự khác nhau cơ bản xuất phát từ bản chất của mỗi quốc gia. Như vậy, việc vận hành cơ chế quản lý nhà nước ở nước ta đối với nền kinh tế quốc dân nói chung và DNNVV nói riêng, không nằm ngoài những chính sách và cơ chế quản lý phải: - Một là, khuyến khích được những nhân tố tích cực trong đội ngũ doanh nhân nước ta – lực lượng chủ yếu làm giàu cho dân, cho nước. - Hai là, phát hiện, hạn chế những mặt sai trái của cơ chế thị trường, kịp thời phát hiện và sử lý những hành vi, vi phạm pháp luật, gây nên những tiêu cực tổn hại cho nền kinh tế. Căn cứ vào thực trạng nền kinh tế nước ta hiện nay, yêu cầu đặt ra trong quá trình thực hiện chức năng quản lý nhà nước đối với DNNVV là: - Thứ nhất, tập trung sức để phát triển mạnh và xã hội hóa lực lượng sản xuất, từng bước chuyển nền kinh tế nước ta từ kém hiệu quả phát triển lên phát triển ổn định vững chắc theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. - Thứ hai, tập trung xây dựng nội lực trong xu hướng hội nhập. Đây là tiền đề và là điều kiện để quản lý nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. 3.2.1.1Nội dung tăng cường quản lý nhà nước. Hiện nay, còn những vấn đề tồn tại, nổi cộm trong cơ chế quản lý nhà nước và tổ chức bộ máy quản lý đối với các DNNVV. Vấn đề đặt ra là cần phải đạt sự thống nhất chung về chủ trương xóa bỏ cơ chế cấp hành chính chủ quản đối với các tổ chức kinh tế, trong đó có DNNVV, trên cơ sở thống nhất về nội dung quản lý của Nhà nước đối với doanh nghiệp nói chung, DNNVV nói riêng. Nhà nước cần thực hiện vai trò chủ thể trong quản lý đối với nền kinh tế - xã hội bằng những văn bản được thể chế hóa về pháp luật một cách thống nhất, đồng bộ, ổn định và rõ ràng. Để khắc phục những vấn đề còn tồn tại, nổi cộm trong quản lý nhà nước trong thời gian qua, nội dung quản lý Nhà nước đối với DNNVV bao gồm những vấn đề sau đây: Xây dựng chiến lược phát triển các DNNVV ở Việt Nam trong từng thời kỳ, gắn chặt với các quy hoạch tổng thể và quy hoạch cụ thể về phát triển toàn bộ nền kinh tế quốc dân nói chung, từng ngành, từng địa phương, từng lĩnh vực nói riêng. Tiếp tục xây dựng và ban hành các cơ chế, chính sách, biện pháp cụ thể nhằm khuyến khích, hỗ trợ phát triển các DNNVV phù hợp với tình hình kinh tế mới bám sát định hướng mục tiêu phát triển trong từng giai đoạn và tùy theo đặc điểm của từng loại doanh nghiệp với quy mô vừa và nhỏ của từng ngành, từng lĩnh vực. Đặc biệt chú ý khuyến khích các phát triển các DNNVV trong lĩnh vực nông nghiệp nông thôn, đồng thời khuyến khích phát triển các loại hình DNNVV trong một số ngành nghề truyền thống, có khả năng xuất khẩu cao. Hoàn thiện một số chính sách nhằm tháo gỡ khó khăn hiện nay cho DNNVV như: tăng sức mua của dân cư, khuyến khích xuất khẩu; chính sách đất đai và mặt bằng kinh doanh với đầy đủ quyền sử dụng để doanh nghiệp yên tâm đầu tư lâu dài; phát triển các Quỹ Bảo lãnh tín dụng ở một số vùng khó khăn; ưu đãi về thuế cho các doanh nghiệp mới khởi sự. Xây dựng, ban hành, hướng dẫn và thực hiện các quy chế liên kết giữa DNNVV và các doanh nghiệp lớn, giữa các DNNVV với nhau để nâng cao tính cộng đồng, bảo vệ lợi ích quốc gia và lợi ích của chính các doanh nghiệp. Đẩy mạnh việc hình thành các trung tâm hỗ trợ DNNVV ở các địa phương, từ đó tạo điều kiện hỗ trợ cho các doanh nghiệp về chuyển giao công nghệ, hỗ trợ kỹ thuật… Xây dựng cơ chế chính sách để theo dõi, nắm bắt tình hình hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp để kịp thời chỉ đạo hướng dẫn các doanh nghiệp trong lúc khó khăn. 3.2.1.2 Nâng cao năng lực cho các cơ quan tổ chức trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa. -Ở cấp Trung ương: Theo Nghị định 90/NĐ-CP ngày 23/11/2001 về trợ giúp DNNVV, Cục Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (nay đổi tên thành Cục phát triển doanh nghiệp) là cơ quan trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư giúp Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về xúc tiến phát triển DNNVV, định hướng công tác xúc tiến DNNVV, xây dựng hoặc tham gia xây dựng các chính sách, các văn bản quy phạm pháp luật về xúc tiến DNNVV và trình cấp có thẩm quyền ban hành… Tuy nhiên, để đảm đương nhiệm vụ được quy định trong Nghị định 90/NĐ-CP ngày 23/11/2001 của Chính phủ cần phải được tăng cường năng lực về nhiều mặt như: bổ sung cán bộ có trình độ, đào tạo nâng cao kiến thức chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ Cục cũng như cả hệ thống trợ giúp từ Trung ương đến địa phương để có thể thích ứng trước tình hình mới. Hỗ trợ các trang thiết bị cần thiết phục vụ cho công tác chuyên môn, nghiệp vụ của cán bộ Cục. - Ở cấp địa phương: Tăng cường năng lực quản lý điều hành của Sở Kế hoạch và Đầu tư các tỉnh, đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Yêu cầu các tỉnh nâng cao hiệu quả hoạt động của các Hiệp hội các DNNVV để tạo ra được chỗ dựa vững chắc cho các doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất kinh doanh; nâng cao sự gắn kết giữa các doanh nghiệp với nhau. 3.2.2 Tăng cường khả năng tiếp cận vốn vay cho các doanh doanh nghiệp nhỏ và vừa. Trong thời kỳ hội nhập và phát triển hiện nay, vốn là một vấn đề then chốt giúp các doanh nghiệp phát triển. Không có vốn các doanh nghiệp không thể đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng lao động để từ đó nâng cao sức cạnh tranh của mình trên thị trường. Đặc biệt, trong thời kỳ kinh tế khó khăn như hiện nay, bài toán vốn cho sản xuất kinh doanh của các DNNVV lại càng khó khăn. Vấn đề mấu chốt ở đây đó là làm sao để các doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận các nguồn vốn vay, giảm bớt thời gian vay vốn để có thể mau chóng đưa vốn vào sản xuất. 3.2.2.1 Phương hướng hỗ trợ tín dụng cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Tăng cường hỗ trợ tính dụng cho các DNNVV, trước hết cần nhất quán một số quan điểm chung như sau: Một là, cần thiết và tất yếu phải tăng cường hỗ trợ tín dụng cho các DNNVV, bởi vì các doanh nghiệp này có vai trò vị trí quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, chiếm một tỷ lệ lớn trong nền kinh tế, nhưng quy mô còn nhỏ bé, thu hút lực lượng lao động lớn nhưng chủ yếu lại là lao động chưa qua đào tạo, trình độ hạn chế, sản xuất kinh doanh chưa phát triển lại ở trong vị thế bất lợi vì thiếu vốn. Hai là, phải có sự bình đẳng thực sự trong quan hệ tín dụng giữa các DNNVV với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Ba là, thủ tục vay vốn cần được giảm thiểu, đơn giản, đồng thời hướng dẫn các doanh nghiệp xây dựng các phương án kinh doanh khả thi để làm cơ sở vay vốn. Bốn là, trong trường hợp thật sự cần thiết có thể có chính sách ưu đãi tín dụng đối với các DNNVV, như ưu đãi lãi suất, ưu đãi thời gian trả nợ…còn nói chung nên hỗ trợ tư vấn, về đào tạo, về thông tin tạo khả năng tiếp cận nguồn vốn tín dụng, không ưu đãi kiểu bao cấp. Năm là, thành lập hệ thống bảo lãnh tín dụng để giúp cho các doanh nghiệp khắc phục điều kiện vay vốn, khi doanh nghiệp không đủ tài sản thế chấp. 3.2.2.2 Giải pháp tăng cường khả năng tiếp cận vốn vay cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa Hỗ trợ tín dụng đối với các DNNVV là một yêu cầu khách quan, rất cấp bách hiện nay, nhưng để việc hỗ trợ hoạt động có hiệu quả, đòi hỏi phải có sự tác động một cách đồng bộ của các loại chính sách hỗ trợ khác. Cần có sự phân loại, tập trung hỗ trợ cho các DNNVV một cách thiết thực và hiệu quả. 3.2.2.2.1 Đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa Các DNNVV phải xây dựng phương án sản xuất kinh doanh mang tính khả thi cao làm cơ sở vay vốn, do đó các DNNVV cần phải chú ý nguyên tắc 5C sau đây: 5C – Character, Capacity, Capital, Collateral, Conditions. - Tính cách (Character): đó là các vấn đề như động cơ huy động vốn, lịch sử tín dụng và thành tích kinh doanh trong các năm trước khi huy động vốn là tốt. - Khả năng trả nợ (Capacity): hay phương án kinh doanh khả thi. Phương án đầu tư được đề xuất có doanh thu lớn hơn chi phí, có lãi và có khả năng trả nợ. Như vậy, muốn huy động được vốn, bản thân các doanh nghiệp cần phải có các phương án đầu tư khả thi – là các phương án có khả năng thực hiện và thực hiện có hiệu quả. - Tỷ lệ vốn tự có trong tổng vốn đầu tư (Capital): tỷ lệ này từ 50% trở lên thì các doanh nghiệp rất dễ dàng huy động vốn. Với những phương án đầu tư có triển vọng thì tỷ lệ này có thể ít hơn. - Thế chấp (Collateral): Thông thường để huy động một đồng vốn thì doanh nghiệp phải thế chấp một đồng vốn. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn tín dụng, các ngân hàng thường chỉ cho vay từ 70% -80% giá trị tài sản thế chấp. Đây được coi là một cản trở cho đầu tư của doanh nghiệp. Nó làm hạn chế năng lực tài chính của doanh nghiệp khiến các doanh nghiệp không thể thực hiện được các dự án có quy mô tối ưu. - Các điều kiện kinh tế, xã hội, môi trường cho việc huy động vốn (Conditions): đó là các điều kiện về thị trường, pháp lý, ngành, vùng, trong nước và quốc tế… càng thuận lợi thì việc huy động vốn càng dễ dàng. 3.2.2.2.2 Đối với các ngân hàng Cơ chế thế chấp, tín chấp cần có sự đổi mới, chỉnh sửa pháp lệnh về đăng ký giao dịch đảm bảo. Ngân hàng có thể áp dụng hình thức đảm bảo bằng các khoản phải thu của doanh nghiệp chỉ cần doanh nghiệp cam kết thu tiền hàng qua hình thức chuyển khoản vào tài khoản của doanh nghiệp mở tại ngân hàng. Ngân hàng có thể thu nợ bằng cách trích trừ vào tại khoản của doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp do thiếu thông tin nên chưa am hiểu các điều kiện và thủ tục vay của ngân hàng. Vì vậy, các ngân hàng phải mở rộng thông tin, hướng dẫn thủ tục cho doanh nghiệp trên các phương tiện truyền thông hoặc qua các cuộc hội thảo,… Trợ giúp các doanh nghiệp trong khâu lập dự án kinh doanh: Các ngân hàng có thể trực tiếp gửi cán bộ tín dụng xuống trợ giúp các doanh nghiệp trong quá trình lập dự án kinh doanh. Nghiên cứu, tạo ra các sản phẩm dịch vụ cho vay ưu đãi hơn đối với các DNNVV. 3.2.2.2.3 Đối với Nhà nước Tiếp tục xây dựng, bổ sung và hòan thiện hệ thống pháp luật và môi trường pháp lý minh bạch, tạo điều kiện cho các DNNVV để tiếp cận các nguồn vốn tín dụng thuận lợi. Phát triển thị trường tín dụng thuê mua. Tín dụng thuê mua là một hình thức đầu tư cơ bản, là biện pháp thay thế vốn ngân hàng. Tín dụng thuê mua có đặc điểm của hoạt động tín dụng, nhưng vì tài sản sử dụng thuộc quyền sở hữu của Công ty thuê mua nên trong thực tế các doanh nghiệp thuê quyền sử dụng. Đây là thuận lợi cho các DNNVV ít vốn hoặc không có tài sản thế chấp dễ dàng có được tài sản để tiến hành sản xuất kinh doanh. 3.2.3 Đổi mới các chính sách về đất đai và mặt bằng kinh doanh cho doanh nghiệp. Yêu cầu đổi mới chính sách đất đai đối với DNNVV nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động kinh doanh, đồng thời phải thúc đẩy quá trình vận động và sinh lời của đất đai, mặt khác phải đảm bảo giữ gìn kỷ cương, pháp luật. Để hỗ trợ các DNNVV, việc hoàn thiện chính sách đất đai phải thực hiện một số vấn đề sau: Nhà nước đứng ra thiết lập một thị trường bất động sản (trong đó có chuyển nhượng quyền sử dụng đất đai). Cho phép các đối tượng sử dụng đất đai được chủ động sử dụng theo cơ chế thị trường và pháp luật quy định. Thiết lập một khung giá đất chung phù hợp với cơ chế thị trường. Ban hành các văn bản dưới luật không được gây sự khó hiểu, không chồng chéo và mâu thuẫn nhau. Thúc đẩy cải cách thủ tục, rút ngắn thời gian cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâu dài cho doanh nghiệp. Xúc tiến xây dựng các quy hoạch tổng thể phát triển từng địa phương để từ đó có căn cứ cho các DNNVV đầu tư phát triển. Đối với đất ở trung du và miền núi, nhất là những vùng xâu, vùng xa nên giảm mức thuế, tăng thời gian cấp đất được sử dụng để khuyến khích các DNNVV đầu tư vốn. Kèm theo đó là việc xây dựng cơ sở hạ tầng để thu hút các chủ doanh nghiệp đầu tư sản xuất. Nhà nước cần phải thực hiện kiểm kê toàn bộ đất đai và nhà ở do khu vực kinh tế nhà nước quản lý, sử dụng. Đến nay, vẫn còn hàng vạn mét vuông đất bỏ hoang, hàng vạn mét vuông nhà, xưởng chưa được sử dụng. Tạo điều kiện về cơ chế cho DNNVV thuê lại theo một hợp đồng chặt chẽ là việc làm có lợi cho cả doanh nghiệp, Nhà nước và toàn xã hội. Tạo ra quỹ đất để giải quyết nhu cầu cho các DNNVV. Tránh tình trạng doanh nghiệp sản xuất kinh doanh xen kẽ với các nhà dân, vừa khó quản lý, vừa hạn chế cung cấp các dịch vụ công cộng. 3.2.4 Cải cách hệ thống thuế hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong sản xuất kinh doanh. 3.2.4.1 Yêu cầu đối với hệ thống thuế Thuế là nghĩa vụ và quyền lợi của các DNNVV, một hệ thống thuế đầy đủ và hoàn chỉnh sẽ giúp các doanh nghiệp thực hiện nghĩa vụ của mình một cách tự giác, nghiêm túc hơn, kích thích các doanh nghiệp phát triển. Do đó, hệ thống thuế cần hướng tới: Xây dựng hệ thống thuế hoàn chỉnh phù hợp với các cam kết hội nhập trong khu vực và trên thế giới. Trong những năm qua, Việt Nam đã tiến hành hội nhập với thế giới và khu vực một cách sâu rộng kèm theo đó là hàng loạt những quy định về mở cửa thị trường, giảm thuế đối với các mặt hàng khác nhau. Một chính sách thuế phù hợp với những cam kết hội nhập sẽ giúp DNNVV thuận lợi hơn trong quá trình kinh doanh trên thị trường nước ngoài, hạn chế được sự kiện tụng, tranh chấp có thể gây bất lợi cho các DNNVV. Đảm bảo việc xây dựng các chính sách thuế phải thực tiễn, đảm bảo tính khả thi, đặc biệt phải phù hợp với đối tượng nộp thuế. Thuế phải đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu, dễ thi hành. Cần giảm thiểu tính phức tạp của hệ thống chính sách thuế, đảm bảo cho người thu thuế và người nộp thuế đều hiểu các quy định một cách cụ thể, chính xác, thống nhất. Đảm bảo công bằng trong nghĩa vụ nộp thuế. Tính công bằng thể hiện ở mức huy động thuế phải phù hợp với khả năng đóng góp của đối tượng nộp thuế. Không phân biệt đối xử, nhưng không có nghĩa là mọi doanh nghiệp đều phải ngang nhau mà phải có phương thức hợp lý, để các doanh nghiệp tự nguyện nộp thuế. Giảm bớt số lượng các loại thuế không phù hợp gây khó dễ cho doanh nghiệp. 3.2.4.2 Cải cách hệ thống thuế đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa Ngoài những biện pháp đổi mới chính sách thuế đối với doanh nghiệp nói chung, chính sách thuế đối với DNNVV cần đi theo hướng: đảm bảo sự công bằng, bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc các loại quy mô khác nhau; xác định rõ đối tượng được ưu đãi thuế, tăng mức độ ưu đãi, đồng thời phải có các chính sách hỗ trợ DNNVV… Chính sách thuế ưu đãi cần xác định đúng đối tượng và tiêu thức ưu đãi, ngoài việc nuôi dưỡng được nguồn thu và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tích lũy để phát triển sản xuất, mở rộng quy mô, việc ưu đãi cần hướng tới tính hiệu quả kinh tế, đầu tư chiều sâu, hiện đại hóa công nghệ, bảo vệ môi trường. Tăng mức độ ưu đãi cho các DNNVV từ 4-5 năm. Miễn thuế cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ hiện đại, công nghệ sạch. Miễn thuế cho các khâu đào tạo công nhân và chủ doanh nghiệp, cũng như đầu tư vào công nghệ sản xuất sản phẩm mới. Chính sách thuế cho các DNNVV nên được đặt trong hệ thống chính sách hỗ trợ DNNVV nói chung để tạo được tác động tổng hợp thúc đẩy sự phát triển DNNVV ở nước ta. Mở rộng hoạt động tuyên truyền về thuế, nhất là khi có sự thay đổi trong chính sách thuế. 3.2.5 Xúc tiến thương mại hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Một khó khăn của các DNNVV trong kinh doanh đó là thiếu thông tin về thị trường, đặc biệt là các thị trường tiềm năng mà doanh nghiệp có thể hướng đến. Ngoài ra, việc quảng bá sản phẩm của các DNNVV là hạn chế bởi nguồn lực không đủ. Do đó, xúc tiến thương mại cho các DNNVV cần tập trung một số điểm như sau: Tổ chức giới thiệu sản phẩm hàng hóa của DNNVV thông qua triển lãm trong và ngoài nước, nhất là các thị trường còn tiềm ẩn, chưa có cơ hội làm ăn. Hỗ trợ tư vấn thông tin về các thị trường nước ngoài cho các DNNVV. Tổ chức các cuộc hội thảo trao đổi kinh nghiệm giữa các doanh nghiệp với nhau trong việc tìm kiếm và tiếp cận các thị trường khác nhau. Đào tạo bồi dưỡng kỹ năng hội nhập thị trường trong và ngoài nước để các doanh nghiệp nhanh chóng thích ứng với điều kiện hội nhập. Cung cấp các ấn phẩm cần thiết về thị trường và hội nhập cho lãnh đạo các doanh nghiệp. 3.2.6 Hỗ trợ các doanh nghiệp đào tạo lao động kỹ thuật, lãnh đạo. Do hạn chế về quy mô cũng như nguồn vốn, các DNNVV rất khan hiếm lao động có trình độ để có thể nâng cao năng suất, tăng khả năng cạnh tranh với các doanh nghiệp khác cùng ngành và các doanh nghiệp nước ngoài. Hỗ trợ DNNVV trong đào tạo lao động kỹ thuật cần thực hiện một số điểm sau: Nhà nước cân tăng cường hơn nữa nguồn vốn đầu tư cho việc đào tạo lao động cho doanh nghiệp, nhất là lao động kỹ thuật có trình độ cao. Đánh giá chương trình hỗ trợ đào tạo lao động cho các DNNVV giai đoạn 2004 – 2008 để từ đó tiếp tục xây dựng chương trình hỗ trợ đào tạo giai đoạn tiếp, trong đó nhấn mạnh việc thay đổi giáo trình, phương pháp dạy và các thiết bị phục vụ cho việc dạy học phù hợp với điều kiện hiện nay. Cần sự phối hợp giữa các ngành, các cấp để xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa các trường dạy nghề, các trường đại học với doanh nghiệp. Mục đích chính là đào tạo các sinh viên thuần thục các kỹ năng cần thiết để có thể làm việc, giảm bớt thời gian đào tạo lại gây lãng phí về nguồn lực. Mở rộng các khóa đào tạo ngắn hạn kỹ năng quản lý cho người lãnh đạo các DNNVV. 3.2.7 Tăng cường mối liên kết giữa các doanh nghiệp nhỏ và vừa với các doanh nghiệp lớn. Mối liên kết giữa các DNNVV với các doanh nghiệp lớn của Việt Nam đã được hình thành song còn lỏng lẻo thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa hai bên. Theo đó, tăng cường mỗi liên kết giữa các DNNVV với các doanh nghiệp lớn cần thực hiện như sau: Quy định trách nhiệm của các doanh nghiệp lớn phải trợ giúp các DNNVV trong một ngành về công nghệ, quản lý, phối hợp với DNNVV để hình thành nên đầu mối cung cấp các sản phẩm phụ trợ cho doanh nghiệp lớn. Thiết lập các cuộc hội thảo có sự tham gia của doanh nghiệp lớn và DNNVV để xây dựng mối liên kết giữa các doanh nghiệp cùng ngành và giữa các ngành với nhau. 3.2.8 Phát triển các Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Quỹ Bảo lãnh tín dụng cho các DNNVV là hết sức cần thiết xong thực trạng hoạt động hiện nay của các Quỹ Bảo lãnh tín dụng là không hiệu quả, cần có sự đổi mới theo hướng sau: Rà soát lại hoạt động của các Quỹ Bảo lãnh tín dụng hiện có, thực hiện đánh giá và cơ cấu lại các Quỹ hoạt động không hiệu quả. Trợ giúp các Quỹ Bảo lãnh tín dụng về nguồn nhân lực để hoạt động có hiệu quả hơn. Phát triển các Quỹ tín dụng tại các địa phương có sự tham gia góp vốn của các doanh nghiêp trong địa bàn. Thường xuyên thanh tra, kiểm tra hoạt động của Quỹ để đảm bảo thực hiện tốt mục tiêu đặt ra của Quỹ, giao công tác thanh tra cho địa phương phối hợp cùng với doanh nghiệp KẾT LUẬN Cùng với sự phát triển của nền kinh tế cả nước nói chung, các DNNVV đã không ngừng lớn mạnh và trở thành một thành phần kinh tế quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam. Với số lượng đông đảo, chiếm đa số trong tổng số các doanh nghiệp đang hoạt động trong cả nước các DNNVV đã và đang đóng góp tích cực vào tăng trưởng và phát triển của đất nước. Sự phát triển mạnh mẽ của các DNNVV trong thời gian quan không những mang lại nguồn thu lớn cho ngân sách quốc gia mà còn giải quyết được các vấn đề xã hội, xóa đói giảm nghèo, thúc đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các DNNVV đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, nhất là trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế trên toàn thế giới hiện nay. Nhận thức được tầm quan trọng của các DNNVV, Đảng và Chính phủ đã có những chính sách hỗ trợ các DNNVV phát triển trong thời gian qua. Đứng trước bối cảnh hội nhập và phát triển, sự khó khăn trong sản xuất – kinh doanh của các DNNVV do chịu tác động của khủng hoảng kinh tế đòi hỏi phải có chính sách mới hỗ trợ các DNNVV vượt qua được khó khăn trước mắt, tiếp tục phát triển. Bằng những kiến thức đã học tại khoa Kế hoạch và Phát triển, cùng thười gian thực tập thực tế tại Cục Phát triển Doanh nghiệp – Bộ Kế hoạch và Đầu tư và sự hướng dẫn nhiệt tình của thầy giáo – TS. Nguyễn Ngọc Sơn và sự chỉ bảo của cán bộ hướng dẫn – KS. Vũ Xuân Thuyên (Chuyên viên cao cấp, Cục Phát triển Doanh nghiệp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư) em đã hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp với đề tài: “Giải pháp tăng cường hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam giai đoạn 2010 - 2015”. Chuyên đề đã hệ thống những vấn đề lý luận chung về DNNVV và hỗ trợ phát triển DNNVV, phân tích thực trạng phát triển DNNVV ở Việt Nam trong thời gian qua và đề xuất một số giải pháp, kiến nghị để trợ giúp phát triển DNNVV. Tuy nhiên, do thời gian có hạn cũng như năng lực còn hạn chế nên chuyên đề này chắc chắn không tránh khỏi một số thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô, chú Vũ Xuân Thuyên cũng như toàn thể các bạn để chuyên đề này được hoàn thiện hơn. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo thường niên doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam 2008 của Cục Phát triển Doanh nghiệp – Bộ Kế hoạch và Đầu tư. 2. Kế hoạch phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa 5 năm (2006 – 2010) của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. 3. Bài viết “Khuyến khích phát triển khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam nhìn từ góc độ hiệu của chính sách” của PGS.TS. Nguyễn Đình Tài – Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương. 4. Nghị định 90/2001/NĐ-CP ngày 23 tháng 11 năm 2001 về trợ giúp phát triển các doanh nghiệp nhỏ và vừa. 5. Luật Doanh nghiệp 2005 6. Luật sửa đổi đất đai Việt Nam 2004. 7. Website: www.mpi.gov.vn, www.business.gov.vn, …