Khóa luận Những cơ hội và thách thức đối với vấn đề phát triển thương mại điện tử ở các nước đang phát triển và ở Việt Nam

m¹ng kh«ng cã kiÓm so¸t trùc tiÕp nªn c¸c th«ng tin kh«ng lµnh m¹nh, ®éc h¹i, ph¶n ®éng còng dÔ dµng truyÒn vµo c¸c quèc gia, ®e do¹ lµm b¨ng ho¹i b¶n s¾c v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ nh÷ng ¶nh h­ëng xÊu vÒ chÝnh trÞ, an toµn x· héi nh­: mua b¸n d©m, ma tuý, truyÒn kÝch dôc ngay c¶ ®èi víi trÎ em, bu«n lËu, tuyªn truyÒn, kÝch ®éng b¹o lùc, ph©n biÖt chñng téc, k× thÞ t«n gi¸o; c¸c h­íng dÉn lµm bom th­,lµm chÊt næ ph¸ ho¹i… do vËy ph¶i cã rµo c¶n ®Ó ng¨n chÆn. ViÖt Nam còng ®· cã rµo c¶n vµ còng ®· cã nhiÒu ®iÒu trong LuËt h×nh sù n¨m 1999 ®Ò cËp ®Õn téi tuyªn truyÒn m¹ng vi tÝnh, tuy nhiªn hiÖu qu¶ cña chóng cßn thÊp. Tuy nhiªn nh÷ng h¹n chÕ nµy, kh¸ch quan mµ nãi, kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö, mµ chÝnh lµ nh÷ng h¹n chÕ do viÖc sö dông thiÕu ý thøc nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®iÖn tö phôc vô cho th­¬ng m¹i mµ th«i. NhËn xÐt chung Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét lÜnh vùc non trÎ vµ ®Çy søc sèng, ®Çy tiÒm n¨ng nh­ng còng ®Çy c¹m bÉy cam co. ViÖc më réng ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ngµy nay trë thµnh mét xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu cña thêi ®¹i vµ ®ang ®­îc tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi quan t©m. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn nhanh vµ lµm biÕn ®æi s©u s¾c c¸c ph­¬ng thøc kinh doanh, thay ®æi h×nh thøc, néi dung, ho¹t ®éng kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi cña loµi ng­êi, n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý vµ n¨ng suÊt lao ®éng trªn toµn thÕ giíi. Tuy nhiªn, th­¬ng m¹i ®iÖn tö míi tËp trung chñ yÕu vµo mét sè n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, nh÷ng n­íc ®· cã c¬ së h¹ tÇng v÷ng ch¾c vÒ c«ng nghÖ th«ng tin vµ ®· cã thùc tiÔn giao dÞch ®iÖn tö. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã n­íc ta, còng ®ang tÝch cùc nghiªn cøu, øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh»m t¹o c¬ héi “®i t¾t, ®ãn ®Çu”, nhanh chãng rót ng¾n kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. V× ®ang ë thÕ bÊt lîi trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu do ch­a b¾t kÞp víi cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghÖ th«ng tin nªn ®Ó th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc vËn hµnh tr«i ch¶y vµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ nh­ mong muèn chóng ta cÇn ph¶i cã mét thÓ chÕ c¬ b¶n mang tÝnh toµn cÇu cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö, v¹ch ra chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc phï hîp víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Ch­¬ng III Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn 1. X©y dùng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ mét xu h­íng næi tréi trong th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ mét phÇn cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi trong t­¬ng lai lµ ®iÒu ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i trong c¸c nghiªn cøu dù b¸o vÒ thÕ kû XXI. Tuy nhiªn, kh«ng nªn xem viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét môc tiªu ph¶i h­íng tíi, mµ ®iÒu quan träng h¬n lµ ph¶i xem xÐt nh÷ng ¶nh h­ëng cña nã ®èi víi môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ mét n­íc ®ang theo ®uæi. Tõ viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c ®éng cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi n­íc m×nh, chÝnh phñ mét n­íc ®ã míi cã thÓ quyÕt ®Þnh xem ®©u lµ c¬ héi, ®©u lµ th¸ch thøc vµ ®©u lµ vÞ trÝ cña n­íc m×nh trong kh«ng gian th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ. Chóng ta cÇn l­u ý r»ng thø tù, tÇm quan träng cña c¸c ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ßi hái lµ kh«ng gièng nhau. VÝ dô nh­ t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay, c¸c n­íc EU quan t©m nhiÒu nhÊt ®Õn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö, trong khi ®ã c¸c n­íc ph¸t triÓn ch©u ¸ l¹i quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn c¸c yÕu tè m«i tr­êng kinh tÕ vµ luËt ph¸p, cßn Mü l¹i cho r»ng vÊn ®Ò b¶o mËt th«ng tin vµ an toµn cho m¹ng lµ ®iÒu kiÖn quan träng. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, hÖ thèng c¸c ®iÒu kiÖn cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ míi ®ang h×nh thµnh, ch­a ®ång bé, nhiÒu ®iÒu kiÖn cßn thiÕu, nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· cã th× ch­a tiªn tiÕn, ch­a hoµn toµn phï hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vµ ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö, nªn mäi ®iÒu kiÖn ®Òu quan träng. Tuy nhiªn møc ®é khã kh¨n cña tõng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau lµ kh¸c nhau, cã ®iÒu kiÖn cã thÓ thùc hiÖn ®­îc trong mét thêi gian ng¾n, cã ®iÒu kiÖn l¹i ph¶i mÊt mét thêi gian dµi míi cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. ChÝnh tõ c¸c vÊn ®Ò trªn ®ßi hái mçi quèc gia ph¶i cã mét ®Þnh h­íng ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn cña m×nh. Ngay c¶ mét n­íc ph¸t triÓn nh­ Ph¸p còng ph¶i mÊt nhiÒu n¨m ®Ó kh¼ng ®Þnh Internet lµ c¬ héi. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn cã hiÓu biÕt, nhËn ®Þnh vµ ¸p dông ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i tiªn tiÕn nµy phôc vô cho môc tiªu t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn c«ng b»ng, trong khi h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt cã thÓ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®èi víi lîi Ých quèc gia. Kh¶ n¨ng lµm ®­îc viÖc ®ã phô thuéc vµo viÖc h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin s½n cã, nguån nh©n lùc trong n­íc, mét m«i tr­êng kinh tÕ-ph¸p lý cã ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö hay kh«ng vµ tïy thuéc trªn hÕt vµo mét chiÕn l­îc tiÕp cËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö hîp lý. 2. Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi trong viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö . 2.1 Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc ph¸t triÓn ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña hÇu hÕt c¸c n­íc ph¸t triÓn ®Òu ¸p dông c¸c nguyªn t¾c tù do, ChÝnh phñ kh«ng can thiÖp mµ chØ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi; sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö do thÞ tr­êng tù quyÕt ®Þnh; khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n ®i ®Çu vµ chñ ®éng. Kinh nghiÖm cña Mü ThËn träng vµ cã b­íc ®i râ rµng trong viÖc tæ chøc qu¶n lý qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Khi ChÝnh phñ Mü c«ng bè b¶n “Khu«n khæ cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu” (th¸ng 7/1997) th× viÖc chuÈn bÞ c¬ së h¹ tÇng ®ång bé cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ c¨n b¶n ®· ®­îc hoµn tÊt. Sau 10 n¨m (1990 - 2000) thö nghiÖm vµ øng dông réng r·i th­¬ng m¹i ®iÖn tö, víi nh÷ng kinh nghiÖm thu ®­îc tõ thùc tiÔn th× Mü míi c«ng bè ChiÕn l­îc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Kinh nghiÖm cña Canada ChÝnh phñ chñ ®éng vµ ®ãng vai trß cña mét “bµ ®ì” cho sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë Canada th«ng qua: (i) ChÝnh phñ ®ãng vai trß chñ chèt trong viÖc qu¶ng b¸ c¸c lîi thÕ cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ ®i ®Çu thÝ ®iÓm c¸c c«ng nghÖ míi; (ii) §Çu t­ thùc hiÖn c¸c dù ¸n thÝ ®iÓm vÒ qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ then chèt; (iii) Thùc hiÖn c¸c øng dông an toµn vµ dÞch vô qu¶n lý träng ®iÓm; (iv) §i ®Çu thùc hiÖn c¸c dù ¸n l­u tr÷ ®iÖn tö vµ ho¹ch ®Þnh thùc thi chiÕn l­îc an ninh vµ b¶o mËt m¹ng. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc EU §Þnh h­íng chiÕn l­îc th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña EU ®· x¸c ®Þnh h­íng ­u tiªn hµnh ®éng trong triÓn khai th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ ®µo t¹o vµ ph¸t huy lîi thÕ “nguån nh©n lùc” kÕt hîp víi yÕu tè “v¨n ho¸ ch©u ¢u” - coi ®©y lµ nh©n tè hµng ®Çu ®¶m b¶o thùc hiÖn ý ®å ®uæi kÞp Mü vµ tho¸t ra khái sù lÖ thuéc vµo Mü vÒ c«ng nghÖ. 2.2 Kinh nghiÖm cña mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc chuÈn bÞ chÊp nhËn vµ tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö: Kinh nghiÖm cña Singapore §Ò cao vai trß cña Nhµ n­íc, cña ChÝnh phñ trong viÖc ho¹ch ®Þnh vµ thùc thi luËt ph¸p, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®iÖn tö ; coi luËt ph¸p lµ nÒn mãng d­íi cïng cña h¹ tÇng c¬ së th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ lµm hµi hoµ c¸c luËt vµ chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc A-rËp ThËn träng trong viÖc tiÕp cËn c¸c vÊn ®Ò chÊp nhËn vµ tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö, chó träng chuÈn bÞ nh©n lùc cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö, xóc tiÕn sù hîp t¸c gi÷a ChÝnh phñ vµ t­ nh©n trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®iÖn tö. 3. Gi¶i ph¸p x©y dùng chiÕn l­îc th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Trong bèi c¶nh n¨ng lùc cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cßn h¹n chÕ, viÖc x©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái vai trß tiªn phong vµ dÉn d¾t cña chÝnh phñ. Vai trß ®ã ®­îc thÓ hiÖn trªn b×nh quèc gia vµ quèc tÕ. ë cÊp ®é quèc gia, chÝnh phñ t¹o lËp m«i tr­êng thuËn lîi cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc quèc gia vÒ c«ng nghÖ th«ng tin qua c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­, khuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn nhËn thøc vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Hîp t¸c gi÷a chÝnh phñ vµ giíi doanh nghiÖp cÇn ®­îc ®Èy m¹nh, trong ®ã c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá (SMEs) lµ ®èi t­îng chñ yÕu cÊn ®­îc h­íng tíi. ë cÊp ®é quèc tÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn x©y dùng lËp tr­êng riªng vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö khi tham gia vµo c¸c diÔn ®µn chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ ®a ph­¬ng, ®Æc biÖt lµ trong WTO. ChÝnh phñ c¸c n­íc nµy cÇn ph¶i nªu lªn mèi quan t©m vÒ kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn vµ vËn ®éng c¸c n­íc kh¸c ®­a nh÷ng quy t¾c ®èi xö ®Æc biÖt vµo khu«n khæ ®iÒu chØnh th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ ®Ó ®¶m b¶o c¬ héi c«ng b»ng cho tÊt c¶ c¸c n­íc. Do th­¬ng m¹i ®iÖn tö vÉn lµ mét lÜnh vùc kh¸ míi mÎ, viÖc x©y dùng lËp tr­êng ®µm ph¸n ®ßi hái ph¶i cã mét thêi gian ph©n tÝch vµ th¶o luËn l©u dµi. Trong thêi gian ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn tranh thñ mäi sù gióp ®ì tõ bªn ngoµi vÒ kinh nghiÖm vµ ®Çu t­, ®ång thêi ph¶i thóc ®Èy sù hîp t¸c Nam - Nam ®Ó thèng nhÊt lËp tr­êng vµ t¹o ®èi träng víi c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn bµn ®µm ph¸n. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh chiÕn l­îc kinh tÕ - x· héi quèc gia. Tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi, hµng lo¹t vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ - an ninh - v¨n ho¸ mµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®Æt ra cho mçi quèc gia ®Òu cÇn ®­îc ®¸p øng vµ gi¶i quyÕt ë tÇm vi m«, vÜ m« vµ tÇm quèc tÕ. Nh÷ng ®ßi hái ®ã lµ mét tæng thÓ hµng chôc vÊn ®Ò phøc t¹p trong mèi quan hÖ h÷u c¬ cÇn ®­îc xö lý mét c¸ch toµn diÖn vµ ®ång bé. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ cã thÓ thùc hiÖn hiÖu qu¶ vµ thùc tÕ khi tÝnh ph¸p lý cña nã ®­îc thõa nhËn c¶ ë ph¹m vi quèc gia vµ quèc tÕ; khi cã h¹ tÇng c«ng nghÖ th«ng tin ®ñ n¨ng lùc, tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, phï hîp víi tói tiÒn cña ®¹i ®a sè d©n chóng; khi cã ®éi ngò kü thuËt th«ng tin ®ñ m¹nh; cã ®«ng ®¶o c«ng d©n vµ ng­êi lao ®éng cã kh¶ n¨ng øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ cã thãi quen lµm viÖc trªn m¸y vi tÝnh, trªn m¹ng Internet, khi cã hÖ thèng b¶o mËt an toµn vµ c¬ chÕ an ninh h÷u hiÖu. §ång thêi nã chØ cã thÓ ®­îc ¸p dông réng r·i khi Nhµ n­íc cã c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö; khi nÒn kinh tÕ cã hÖ thèng tµi chÝnh ph¸t triÓn ®ñ møc cho phÐp triÓn khai thanh to¸n tù ®éng vµ ®i liÒn víi viÖc thiÕt lËp toµn bé hÖ thèng m· th­¬ng m¹i trªn c¬ së c¸c chuÈn vµ ®Þnh chÕ quèc tÕ; khi cã c¬ chÕ trung gian ®¶m b¶o chÊt l­îng hµng ho¸ ®Ó b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng; khi quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®èi víi c¸c s¶n phÈm dÞch vô-hµng ho¸ sè ho¸ truyÒn göi trªn m¹ng Internet vµ b¶n quyÒn cña c¸c th«ng tin trªn Web ®­îc b¶o vÖ tr­íc kh¶ n¨ng x©m ph¹m, sao chÐp cña c¸c nhµ kinh doanh dung liÖu sè ho¸; khi ®· thiÕt lËp ®­îc khu«n khæ ph¸p lý trang bÞ kü thuËt hiÖn ®¹i vµ cã c¬ chÕ an ninh quèc gia h÷u hiÖu ®ñ kh¶ n¨ng chèng l¹i sù x©m nhËp víi môc ®Ých bÊt hîp ph¸p cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch vµ c¸c lo¹i téi ph¹m ho¹t ®éng trªn m¹ng. Nh­ vËy ®Ó ®¸p øng ®ßi hái cña viÖc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, trong giai ®o¹n tíi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nªn thùc hiÖn sù øng dông vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö theo h­íng sau: Mét lµ, n©ng cao nhËn thøc vµ kiÕn thøc vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cho mäi ng­êi d©n nhÊt lµ ®èi víi c¸c c¸n bé l·nh ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ, th­¬ng m¹i vµ nh÷ng ngµnh cã liªn quan. Hai lµ, x©y dùng m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ-x· héi mÒm dÎo, khuyÕn khÝch ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, më réng thÞ tr­êng vµ t¨ng c­êng trao ®æi th­¬ng m¹i, ph¸t triÓn dÞch vô, chuyÓn giao c«ng nghÖ, vµ hîp t¸c quèc tÕ nh»m t¹o thuËn lîi ®Ó øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö. X©y dùng hÖ thèng c¸c luËt ph¸p c¸c quy t¾c vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña quèc gia phï hîp víi c¸c quy t¾c cña Liªn hîp quèc (nh­ luËt vÒ ch÷ ký ®iÖn tö, c¸c tho¶ thuËn vÒ b¶o vÖ nh·n hiÖu, b¶n quyÒn vµ së h÷u trÝ tuÖ, tªn miÒn Internet vµ néi dung trªn Internet, gi÷ bÝ mËt th«ng tin, luËt vÒ b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng trong c¸c tr­êng hîp cã gi¶ m¹o hoÆc gian lËn th­¬ng m¹i, mÊt an toµn trong thanh to¸n….). Rµ so¸t, ph©n lo¹i hÖ thèng néi luËt hiÖn hµnh thµnh lo¹i cã thÓ söa ®æi bæ sung vµ lo¹i kh«ng thÓ söa ®æi ®­îc cÇn thay thÕ b»ng ®¹o luËt kh¸c, tõ ®ã x©y dùng c¸c luËt ®Æc thï ®Ó qu¶n lý c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö, chÊp nhËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ mÆt ph¸p lý quèc tÕ. Ba lµ, triÓn khai x©y dùng mét chiÕn l­îc quèc gia vÒ h×nh thµnh “nÒn kinh tÕ sè ho¸” nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng. ThiÕt lËp mét ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña mçi n­íc còng nh­ c¸c khu«n khæ vµ nguyªn t¾c cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt cÇn triÓn khai nhanh chãng viÖc phæ cËp, ®µo t¹o, thö nghiÖm… Bèn lµ, t¹o lËp ®ång bé c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö, b¾t ®Çu tõ nÒn mãng lµ tµi nguyªn nh©n lùc kÕ sau lµ c«ng nghÖ th«ng tin. Nhµ n­íc ph¶i quan t©m khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn nh»m n©ng cao tr×nh ®é tin häc cho nguån nh©n lùc s½n sµng tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö , ®ång thêi t¹o ra mét ®éi ngò c¸c chuyªn gia tin häc kü thuËt th«ng tin ®ñ m¹nh ®Ó võa ®¸p øng yªu cÇu cña “kinh tÕ sè ho¸” cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö , võa tr¸nh bÞ ®éng, lÖ thuéc vµo c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò b¶o mËt, an toµn. X©y dùng vµ n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö, x©y dùng c¸c chuÈn kü thuËt vµ c«ng nghÖ thèng nhÊt quèc gia vµ quèc tÕ. N¨m lµ, triÓn khai thÓ nghiÖm réng r·i c¸c lo¹i h×nh dÞch vô cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®Ó rót kinh nghiÖm vµ nh©n réng. ChÝnh phñ ph¶i chñ ®éng trong viÖc tæ chøc, thö nghiÖm trong vai trß ng­êi sö dông mÉu mùc c«ng nghÖ míi, ®i ®Çu trong ®Çu t­ vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n thÝ ®iÓm vÒ qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ then chèt. S¸u lµ, x©y dùng hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý th­¬ng m¹i ®iÖn tö phï hîp. B¶y lµ, chÝnh s¸ch héi nhËp kinh tÕ cÇn chó träng trong viÖc phèi hîp víi c¸c n­íc, c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ sù tiÕn triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn quy m« toµn cÇu. 4. Ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam 4.1 TÝnh tÊt yÕu ph¶i ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam Nh÷ng tiÕn bé to lín vÒ c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ th«ng tin, trong nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kû 20, ®· t¹o ra b­íc ngoÆt míi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi toµn cÇu. Khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ mét nÒn kinh tÕ míi dùa trªn tri thøc vµ th«ng tin ®· trë thµnh ®Ých ®Õn cña kinh tÕ toµn cÇu, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c siªu lé th«ng tin (information highway) víi kh¶ n¨ng phôc vô ngµy cµng hoµn h¶o ®· t¨ng c­êng ph­¬ng tiÖn cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vèn ®· vµ ®ang chi phèi mäi mÆt ®êi sèng quèc tÕ tõ cuèi thËp kû 80 ®Õn nay. Trªn nÒn t¶ng ®ã, th­¬ng m¹i ®iÖn tö xuÊt hiÖn víi t­ c¸ch mét ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i quèc tÕ míi. NhËn thøc ®­îc vai trß cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi vµ khu vùc ®ang chó träng ®Çu t­ ph¸t triÓn lÜnh vùc nµy. Víi n­íc ta, ®ßi hái b¾t kÞp víi nÒn kinh tÕ tri thøc cã tÝnh toµn cÇu ®· trë thµnh vÊn ®Ò “tån t¹i hay kh«ng tån t¹i”. Mét c©u hái lín ®­îc nªu ra lµ: tõ thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi n­íc ta hiÖn nay - mét n­íc n«ng nghiÖp ®ang ph¸t triÓn, nghÌo th«ng tin vµ thiÕu tri thøc - liÖu chóng ta cã thÓ x©y dùng kinh tÕ tri thøc ®­îc kh«ng? Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng cho r»ng kh«ng thÓ “®èt ch¸y giai ®o¹n” mµ chØ cã thÓ thùc hiÖn mét giai ®o¹n “qu¸ ®é” thóc ®Èy nhanh c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cÇn thiÕt. V× vËy, chØ cã c¸ch lµ ph¶i nç lùc nhiÒu lÇn ®Ó thùc hiÖn mét nhiÖm vô kÐp hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ ph¶i nç lùc ®æi míi chÝnh m×nh, vÒ t­ duy, vÒ nhËn thøc vµ hµnh ®éng ®Ó t¹o dùng nh÷ng yÕu tè nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ®­êng h­íng ph¸t triÓn cho ®Êt n­íc lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. NhiÖm vô c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®­îc ®Æt ra trong bèi c¶nh cña kû nguyªn th«ng tin vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸. Th¸ch thøc ®èi víi chóng ta lµ ph¶i ®ång thêi thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ c«ng nghiÖp, võa ph¶i thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng vÒ th«ng tin trong khi mµ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao vÒ c«ng nghÖ vµ liªn kÕt chÆt chÏ. Hai gi¶i ph¸p lín ®Ó thùc hiÖn ®­êng h­íng chiÕn l­îc ®ã lµ ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. KÕ thõa vµ ph¸t triÓn quan ®iÓm cña c¸c §¹i héi §¶ng trong thêi kú ®æi míi, §¹i héi §¶ng IX ®Æt ra nhiÖm vô tiÕp tôc chñ ®éng vµ tÝch héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ toµn cÇu ®Ó tËn dông mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Liªn quan ®Õn khoa häc c«ng nghÖ, V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng IX x¸c ®Þnh: “... cÇn t¹o b­íc ph¸t triÓn míi cã hiÖu qu¶ trong c¸c lÜnh vùc nghiªn cøu vµ øng dông c¸c thµnh qu¶ khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao tû träng ®ãng gãp cña khoa häc c«ng nghÖ vµo t¨ng tr­ëng trong tõng ngµnh, tõng s¶n phÈm vµ tõng lÜnh vùc kinh tÕ... ViÖc ®æi míi c«ng nghÖ sÏ h­íng vµo chuyÓn giao c«ng nghÖ, tiÕp thu lµm chñ c«ng nghÖ míi,...®i nhanh vµo mét sè ngµnh, lÜnh vùc sö dông c«ng nghÖ cao nh­ tin häc, c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng...”. Ngµy nay, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®­îc ®Èy ®i tr­íc, kÐo theo sau nã lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò kh¸c. Víi kh¶ n¨ng mua b¸n toµn cÇu, thÞ tr­êng më ra gÇn nh­ v« tËn víi c¸c doanh nghiÖp nÕu nh­ s¶n phÈm hµng ho¸ cña hä ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ, ®­îc ng­êi tiªu dïng ­a thÝch vµ c¸c ®iÒu kiÖn hç trî kÌm theo hoµn h¶o; th­¬ng m¹i ®iÖn tö còng gióp cho viÖc trao ®æi th«ng tin vµ tiÕp cËn víi khoa häc c«ng nghÖ míi nhanh h¬n. M«i tr­êng thuËn tiÖn gióp chóng ta ph¸t triÓn nhanh chÝnh lµ Internet vµ m«i tr­êng ®Ó céng ®ång doanh nghiÖp ViÖt Nam lµm quen vµ thö søc héi nhËp víi quèc tÕ lµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i sö dông hiÖu qu¶ nh÷ng c«ng cô ®ã ®Ó thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. Trong lé tr×nh héi nhËp víi céng ®ång thÕ giíi hiÖn nay, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn dµi vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ. Mét mèc quan trong ®¸nh dÊu qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü n¨m 2000, më ra c¬ héi hîp t¸c, ®Çu t­ vµ t¨ng c­êng xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Mü. Tuy nhiªn, viÖc hiÖn thùc hãa nh÷ng tiÒm n¨ng ®ã ®ßi hái nhiÒu ®iÒu kiÖn, mét trong sè ®ã lµ viÖc lµm quen víi tËp qu¸n, t¸c phong khi ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång víi doanh nghiÖp Mü vµ chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng cña Mü. Nh­ chóng ta ®· biÕt, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®· trë thµnh mét ph­¬ng thøc kinh doanh vµ giao dÞch ®­îc øng dông réng r·i trong giíi kinh doanh ë Mü, chÝnh s¸ch cña Mü lµ ®i ®Çu trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ. Mü ®· vµ ®ang nªu lªn vÊn ®Ò nµy trong c¸c hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng. Do ®ã, viÖc nhiÒu doanh nghiÖp Mü t×m c¬ héi hîp t¸c vµ ®Çu t­ ë ViÖt Nam th«ng qua con ®­êng ®iÖn tö sÏ lµ viÖc phæ biÕn. NÕu doanh nghiÖp ViÖt Nam kh«ng sím lµm quen vµ thÝch nghi víi ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i nµy, mét rµo c¶n v« h×nh sÏ ®­îc dùng lªn, ng¨n c¸ch doanh nghiÖp hai bªn trong viÖc tiÕp cËn vµ t×m hiÓu c¬ héi lµm ¨n. Nh÷ng tiÒm n¨ng vµ c¬ héi ph¸t triÓn sÏ chØ m·i cßn n»m trªn giÊy tê. H¬n n÷a, theo cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt-Mü, ViÖt Nam sÏ ®­a h×nh thøc liªn doanh vµo viÔn th«ng vµ Internet b¾t ®Çu tõ n¨m 2006; trong thêi gian hiÖn nay, ViÖt Nam ph¶i n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ®Ó tËp d­ît cho viÖc héi nhËp nµy. Do ®ã, ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét trong c¸c gi¶i ph¸p cÇn ®­îc thùc hiÖn ®Ó ®ãn b¾t c¬ héi vµ ®¸p øng c¸c ®ßi hái trong viÖc thùc thi hiÖp ®Þnh nµy. Trong mét kÕ ho¹ch l©u dµi , ViÖt Nam ®ang trªn ®­êng ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp WTO trong thêi gian sím nhÊt cã thÓ (dù kiÕn lµ n¨m 2008). §Ó cã thÓ lµ thµnh viªn cña WTO, ViÖt Nam cÇn ®¹t c¸c tho¶ thuËn víi tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô d­íi sù ®iÒu chØnh cña c¸c cam kÕt theo HiÖp ®Þnh WTO. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang ®­îc c¸c n­íc th¶o luËn trong tæ chøc nµy vµ cã kh¶ n¨ng trë thµnh mét phÇn trong c¸c cam kÕt d­íi HiÖp ®Þnh WTO. §ãn ®Çu th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ lµ b­íc chuÈn bÞ cã tÝnh chÊt chiÕn l­îc gióp ViÖt Nam khái bì ngì vµ thóc ®Èy nhanh h¬n qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp tæ chøc nµy, nhê ®ã chóng ta cã thÓ héi nhËp réng r·i vµ v÷ng ch¾c vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong thêi gian tíi. 4.2. Thùc tr¹ng th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam 4.2.1 T×nh h×nh ph¸t trØÓn c«ng nghÖ th«ng tin C«ng nghÖ th«ng tin ®­îc b¾t ®Çu tiÕp cËn vµ h×nh thµnh ë n­íc ta vµo gi÷a thËp kû 60, ®Õn nay ®· trªn 35 n¨m. Cã thÓ chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin ë n­íc ta lµm 3 giai ®o¹n: Tõ 1965-1982 lµ giai ®o¹n khëi ®Çu cña c«ng nghÖ th«ng tin ë n­íc ta, sö dông c¸c m¸y tÝnh ®iÖn tö cì lín thÕ hÖ 2 vµ 3 vµo c¸c øng dông xö lý th«ng tin phôc vô nghiªn cøu khoa häc, ph©n tÝch thèng kª. Tõ 1982-1992 lµ giai ®o¹n tiÕp cËn víi m¸y vi tÝnh vµ c¸c ng«n ng÷ lËp tr×nh, c¸c phÇn mÒm c«ng cô vµ b­íc ®Çu phæ cËp xö lý th«ng tin ®¬n gi¶n trªn c¸c m¸y tÝnh c¸c nh©n trong x· héi. Tõ 1993 ®Õn nay lµ giai ®o¹n chuyÓn vÒ chÊt trong c«ng nghÖ tæ chøc vµ xö lý th«ng tin. ChÝnh c«ng nghÖ th«ng tin lµ nÒn t¶ng cho qu¸ tr×nh héi nhËp, toµn cÇu hãa. Trong vßng 10 n¨m, ngµnh viÔn th«ng cña ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn v­ît bËc, ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt c«ng nghÖ. TÝnh sau 15 n¨m ®æi míi, trong khi c¸c ngµnh kinh tÕ kü thuËt cña ViÖt Nam ®æi míi c«ng nghÖ trung b×nh kho¶ng 3% th× riªng ngµnh viÔn th«ng ®æi míi h¬n 90% “ViÔn th«ng ViÖt Nam: ngang b»ng khu vùc, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn sè 38, 2002 . Sù ph¸t triÓn ®ét ph¸ cña ngµnh viÔn th«ng ®· ®­a tr×nh ®é c«ng nghÖ cña chóng ta lªn møc t­¬ng ®­¬ng víi c¸c n­íc trong khu vùc. ViÖt Nam ®· chuyÓn ®æi hÇu hÕt hÖ thèng tæng ®µi viÔn th«ng sang c«ng nghÖ sè. Chóng ta ®· ®­a hÇu hÕt nh÷ng dÞch vô cã trªn thÕ giíi vµo ViÖt Nam: Internet, ®iÖn tho¹i qua Internet, truyÒn sè liÖu, VOIP, c¸c dÞch vô ISDN vµ ASDL C¸c dÞch vô cung cÊp c«ng nghÖ ®­êng truyÒn cho Internet, xem thªm B¸o c¸o dù ¸n quèc gia “Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, Bé Th­¬ng m¹i, 2001 .. Tuy vËy, møc ®é phæ cËp viÔn th«ng vµ Internet cña ViÖt Nam cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi thÕ giíi. HiÖn nay møc ®é sö dông ®iÖn tho¹i trung b×nh trªn thÕ giíi lµ 18-20 m¸y/100 d©n, cßn ë ViÖt Nam míi cã 6 m¸y/100 d©n. VÒ Internet, møc ®é phæ cËp chung trªn thÕ giíi lµ 7% d©n sè, riªng khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng lµ 3%, cßn ë ViÖt Nam chØ míi ®¹t h¬n 1.5% “ViÔn th«ng ViÖt Nam: ngang b»ng khu vùc, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn sè 38, 2002 Theo tÝnh to¸n cña Tæng côc B­u ®iÖn, tíi th¸ng 6 n¨m 2002 ViÖt Nam cã h¬n 1 triÖu ng­êi sö dông Internet (theo thèng kª kh«ng chÝnh thøc con sè ®ã hiÖn nay vµo kho¶ng 2.5 triÖu) vµ theo c¸c hîp ®ång ®· ký th× cã 2500 ®¹i lý Internet. Nh­ng ®iÒu quan träng lµ gi¸ c­íc sö dông ®iÖn tho¹i vµ Internet cßn qu¸ cao, gÊp 2-3 lÇn nhiÒu n­íc trong khu vùc. ChÊt l­îng dÞch vô cßn nhiÒu h¹n chÕ do ViÖt Nam ph¸t triÓn sau thÕ giíi vµ do c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp kh«ng khuyÕn khÝch ®­îc c¹nh tranh. Ngµy 23/8/2001 chÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh 55/2001-N§-CP vÒ qu¶n lý, cung cÊp vµ sö dông dÞch vô Internet, thay thÕ cho nghÞ ®Þnh sè 2-CP n¨m 1997. N¨m 2002, Tæng côc B­u ®iÖn ®· chÝnh thøc cÊp giÊy phÐp cung cÊp dÞch vô vµ kÕt nèi Internet cho hai nhµ cung cÊp míi lµ FPT vµ Vietel, chÊm døt sù ®éc quyÒn cña VDC trong vai trß IXP (nhµ cung cÊp ®­êng truyÒn Internet) duy nhÊt tr­íc ®ã. VÒ nguån nh©n lùc c«ng nghÖ th«ng tin, tÝnh ®Õn n¨m 2001 ®éi ngò c¸n bé chuyªn m«n trong trong ngµnh nµy kho¶ng 20000 ng­êi trong ®ã cã 2000 ng­êi chuyªn vÒ phÇn mÒm tin häc. Ngoµi ra cßn cã h¬n 50000 ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy B¸o c¸o dù ¸n quèc gia “Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö”, Bé Th­¬ng m¹i, 2001 .B¶y tr­êng lín ë Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ c¸c tØnh miÒn Trung ®­îc nhµ n­íc hç trî ®Çu t­ cho c¸c khoa c«ng nghÖ th«ng tin víi môc tiªu ®µo t¹o kho¶ng 2000 cö nh©n vµ kü s­ tin häc mçi n¨m. Trung b×nh mét n¨m cã kho¶ng 3500 ng­êi ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n vÒ tin häc, nh­ng so theo møc b×nh qu©n ®Çu ng­êi th× ta cßn kÐm Singapore kho¶ng 50 lÇn. Nh×n chung, n­íc ta cßn thiÕu nh©n lùc vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, ®Æc biÖt lµ chuyªn gia phÇn cøng, ®ång thêi c¸c chuyªn gia ViÖt Nam còng cßn h¹n chÕ trong n¨ng lùc xö lý c¸c hÖ thèng vµ c¸c phÇn mÒm øng dông toµn côc víi quy m« lín do chÊt l­îng vµ h×nh thøc ®µo t¹o cßn nhiÒu bÊt cËp. MÆt kh¸c, mét phÇn lùc l­îng c¸n bé ®­îc ®µo t¹o vÒ c«ng nghª th«ng tin l¹i kh«ng ®­îc sö dông ®óng vÞ trÝ. 4.2.2 Møc ®é s½n sµng cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö C¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi ®· ®­îc giíi thiÖu trªn c¸c b¸o PCWorld ViÖt Nam, §iÖn tö vµ tin häc, Tin häc vµ ®êi sèng...vµ trong ch­¬ng tr×nh “Sù lùa chän cho t­¬ng lai” cña VTV3 §µi truyÒn h×nh ViÖt Nam trong mÊy n¨m gÇn ®©y. Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 1999 ®Õn nay, ®· cã nhiÒu cuéc héi th¶o chuyªn ®Ò vÒ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö víi sù tham gia cña mét sè c«ng ty tin häc tÇm cì quèc tÕ nh­ IBM, INTEL do Phßng Th­¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖp ViÖt Nam (VCCI) vµ Bé Th­¬ng m¹i tæ chøc. Nhê c¸c biÖn ph¸p tuyªn truyÒn ®ã, giíi doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan chÝnh phñ ®· cã ®­îc hiÓu biÕt phÇn nµo vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Tuy nhiªn, nhËn thøc ®ã chØ míi ë tÇm kiÕn thøc bÒ ngoµi, cßn møc ®é øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo ho¹t ®éng kinh doanh vµ c¸c dÞch vô c«ng (public services) th× míi chØ ë b­íc s¬ khëi. RÊt nhiÒu ng­êi vµ nhiÒu c¬ quan qu¶n lý vÉn cßn hiÓu th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ lµ bu«n b¸n qua m¹ng, ch­a nhËn thøc ®­îc vai trß cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong nÒn kinh tÕ héi nhËp, toµn cÇu ho¸. MÆt kh¸c, c¸c ho¹t ®éng phæ cËp kiÕn thøc th­êng nghiªng nhiÒu vÒ qu¶ng c¸o siªu thÞ ®iÖn tö, c¸c cöa hµng ¶o hoÆc tiÕp cËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ ë mét trong c¸c h×nh th¸i ho¹t ®éng cã liªn quan. NhiÒu c¬ quan nhµ n­íc cßn cho r»ng th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c«ng viÖc cña Bé Th­¬ng m¹i vµ Tæng Côc B­u ®iÖn. NhËn thøc nh­ vËy g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh nhanh chãng hoµn thiÖn kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ mét gi¶i ph¸p tæng thÓ cho toµn bé c¸c c¬ së h¹ tÇng cÇn thiÕt cho ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i nµy. ViÖc nhËn thøc thiÕu ®Çy ®ñ vÒ néi dung vµ ý nghÜa cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö kh«ng chØ x¶y ra riªng ë ViÖt Nam mµ cßn ë nhiÒu n­íc kh¸c, kÓ c¶ mét sè n­íc ph¸t triÓn. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002, c¶ n­íc cã kho¶ng h¬n 6000 doanh nghiÖp nhµ n­íc, 38.000 doanh nghiÖp t­ nh©n vµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Sè doanh nghiÖp cã øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö chØ chiÕm tû lÖ rÊt nhá. ChØ cã kho¶ng 2% doanh nghiÖp cã trang web riªng, 8% tham gia cã tÝnh chÊt phong trµo hoÆc míi b¾t ®Çu nghiªn cøu sö dông, cßn l¹i 90% ch­a tham gia vµ thËm chÝ ch­a biÕt c¸ch sö dông. Ngay t¹i t¹i thñ ®« Hµ Néi hiÖn nay chØ cã kho¶ng 24% doanh nghiÖp cã trang web riªng, nhiÒu doanh nghiÖp võa vµ nhá thËm chÝ kh«ng cã c¶ m¸y Fax lÉn m¸y vi tÝnh “KhÝa c¹nh v¨n hãa trong TM§T”, NXB CTQG, Hµ Néi, 2003 . B¶ng 4: Tû lÖ c¸c ®¬n vÞ ë Hµ Néi cã trang web riªng Danh môc nhãm Kh«ng Cã 1. C¸c bé, c¬ quan qu¶n lý cÊp ngµnh 67% 27% 2. C¸c doanh nghiÖp khèi quèc doanh 79% 21% 3. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n 76% 24% 4. C¸c lo¹i kh¸c 100% Tæng céng 75% 24% Nguån: C«ng ty InvestConsult Group, Hµ Néi, 2003 Trong sè c¸c doanh nghiÖp ®· tham gia vµo th­¬ng m¹i ®iÖn tö, c¸c doanh nghiÖp lín chiÕm 69%. Trong giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu dõng l¹i ë kh©u trao ®æi th«ng tin vµ ®Æt hµng, trong ®ã 55% ch­a ®¹t ®­îc kÕt qu¶ mong muèn, 58% gÆp khã kh¨n vÒ phÇn cøng, 37% ch­a ®ñ nh©n lùc ®¹t tr×nh ®é t­¬ng øng, 97% ch­a thanh to¸n qua ng©n hµng . Theo sè liÖu tæng hîp tõ 3 c«ng ty VASC, VDC vµ FPT, ®Õn hÕt th¸ng 6 n¨m 2003 cã 3000 doanh nghiÖp trong n­íc thuéc ®ñ mäi lo¹i thµnh phÇn ®· thuª hoÆc nhê ®Æt trang web cña m×nh lªn m¸y chñ (server) cña c¸c ISP (nhµ cung cÊp dÞch vô Internet) nµy nh»m môc ®Ých giíi thiÖu th«ng tin tiÕp thÞ. Tuy nhiªn, c¸c website nµy cã néi dung rÊt “kh« cøng”, thiÕu cËp nhËt vµ tèc ®é truy cËp chËm dÉn ®Õn hiÖu qu¶ t­¬ng t¸c kh«ng cao, sè l­îng ng­êi truy cËp còng h¹n chÕ. Cã thÓ nãi, ®a sè c¸c doanh nghiÖp ch­a thËt sù s½n sµng cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Theo ®iÒu tra cña tæ chøc nghiªn cøu kinh tÕ EIU, møc ®é e-readiness cña ViÖt Nam n»m trong nhãm cuèi b¶ng trong tæng sè c¸c n­íc ®­îc xÕp h¹ng trªn thÕ giíi. N¨m 2001 ViÖt Nam xÕp h¹ng 58/60, n¨m 2002 lµ 56/60 “Th¸ch thøc cò - c¬ héi míi”, Thêi b¸o Kinh tÕ Sµi Gßn sè 52, 2002 . Cã nhiÒu lý do khiÕn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn ngÇn ng¹i khi tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö. VÊn ®Ò bøc xóc nhÊt chÝnh lµ ë kh©u con ng­êi chØ ®¹o qu¶n lý vµ thùc hiÖn. PhÇn lín c¸c doanh nghiÖp ®Òu thiÕu vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn c«ng nghÖ kü thuËt phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh còng nh­ thuª nh÷ng ng­êi qu¶n lý cã chuyªn m«n tèt, thµnh th¹o vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. NhiÒu doanh nghiÖp cßn ch­a tin t­ëng vµo kh¶ n¨ng ®em l¹i lîi nhuËn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö do thãi quen cña ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam khi mua s¾m vÉn lµ “xem tËn m¾t, sê tËn tay”. H¹ tÇng kü thuËt cßn yÕu, trong ®ã tèc ®é ®­êng truyÒn thÊp vµ gi¸ thuª cßn cao so víi kh¶ n¨ng còng lµ mét trë ng¹i. H¬n n÷a, ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu cho giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµ ph­¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö vÉn cßn ®ang ë møc ®é ph¸t triÓn thÊp, ®a sè c¸c tr­êng hîp ®Òu ph¶i phô thuéc vµo ph­¬ng thøc thanh to¸n truyÒn thèng. NhiÒu doanh nghiÖp coi ®©y lµ rµo c¶n chÝnh ®èi víi viÖc øng dông ®Çy ®ñ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Bao trïm lªn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, sù thiÕu v¾ng mét khung ph¸p lý vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö còng lµm cho ho¹t ®éng nµy trë nªn manh món vµ thiÕu c¬ së v÷ng ch¾c. Tuy vËy, ë ViÖt Nam vÉn cã nh÷ng hÖ thèng th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang tån t¹i vµ ho¹t ®éng ®¾c lùc, vÝ dô nh­ www.vietetrade.com vµ www.bvom.com, n¬i hµng ho¸ vµ c¬ héi mua b¸n ®­îc giao tiÕp chuyªn nghiÖp vµ miÔn phÝ. HÖ thèng th­¬ng m¹i ®iÖn tö nµy ®· bÒn bØ n»m trong c¸c danh môc ®Þa chØ quan träng nhÊt cña ViÖt Nam trªn hÖ thèng næi tiÕng toµn cÇu Google.com vµ Excite.com tõ h¬n hai n¨m nay. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ho¹t ®éng tÝch cùc ë ®©y v× hÖ thèng nµy mang l¹i sù thiÕt thùc vµ gÇn gòi víi doanh nghiÖp vµ h¬n hÕt lµ v× nh÷ng c¬ héi thùc sù ®­îc më ra tõ ph­¬ng ph¸p lµm viÖc chuyªn nghiÖp. Ngoµi ra, ngµy cµng nhiÒu c«ng ty cã chiÕn l­îc tham gia th­¬ng m¹i ®iÖn tö rÊt cô thÓ, vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. C«ng ty th­¬ng m¹i An Dan (Gami Group) lµ mét trong nh÷ng c«ng ty ®i ®Çu trong ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo kinh doanh. An Dan cã 4 website trong ®ã website www.nhaxinh.com.vn vÒ bÊt ®éng s¶n ho¹t ®éng rÊt hiÖu qu¶. BÊt cø ai cã nhu cÇu ®Òu cã thÓ ®¨ng ký lµ thµnh viªn cña An Dan ®Ó giíi thiÖu tµi s¶n b¸n hoÆc cho thuª. Th«ng tin kh¸ch hµng truy cËp trªn website nµy th­êng xuyªn ®­îc cËp nhËt vÒ thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, xu h­íng vµ së thÝch cña kh¸ch hµng, giíi thiÖu mua vµ b¸n. Tõ khi website nµy ®­îc giíi thiÖu tõ n¨m 2000 ®Õn nay, ®· cã 50 c¨n nhµ ®­îc ®em ra b¸n. Gi¶i thÝch vÒ ho¹t ®éng cña m×nh, c«ng ty cho biÕt muèn ®Æt nÒn t¶ng ph¸t triÓn cho t­¬ng lai. ë mét ®iÓn h×nh kh¸c, qua website riªng, c«ng ty Ph¸t Thµnh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh t×m ®­îc c¬ héi xuÊt khÈu s¶n phÈm nhùa trÞ gi¸ 100.000 USD sang PhÇn Lan. Hay gÇn ®©y, h×nh thøc kinh doanh s¸ch qua m¹ng còng ®­îc ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré, ®i ®Çu lµ nhµ s¸ch Minh Khai vµ trung t©m TiÒn phong-VDC. DÞch vô viÖc lµm trùc tuyÕn Vietnamworks.com còng trë thµnh mét cÇu nèi rÊt thµnh c«ng gi÷a nhµ tuyÓn dông vµ ng­êi t×m viÖc qua kªnh nép hå s¬ trùc tuyÕn víi hµng tr¨m viÖc lµm ®­îc cËp nhËt hµng ngµy. Ngoµi ra, hµng lo¹t c¸c trang web ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ kh¸c cña c¸c doanh nghiÖp kinh doanh dÞch vô du lÞch vµ v¨n ho¸ còng ®ang ®em l¹i diÖn m¹o vµ tiÒm n¨ng míi cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ViÖt Nam. Liªn quan ®Õn dÞch vô c«ng, c¸c thµnh phè lín nh­ Thµnh phè Hå ChÝ Minh, §µ N½ng ®· thùc hiÖn b­íc ®Çu m« h×nh chÝnh phñ ®iÖn tö (e-government) ë mét sè khu vùc víi môc tiªu rót ng¾n thêi gian vµ t¨ng hiÖu qu¶ trong viÖc xö lý c¸c thñ tôc hµnh chÝnh. ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nÕu tr­íc ®©y mét doanh nghiÖp ph¶i chê 15 ngµy míi cã ®­îc giÊy phÐp kinh doanh kÓ tõ ngµy ®¨ng ký th× hiÖn nay, viÖc ®¨ng ký vµ cÊp phÐp nµy chØ mÊt tõ 3 ®Õn 5 giê ®ång hå, tiÕt kiÖm rÊt nhiÒu chi phÝ vµ c«ng søc cho céng ®ång doanh nghiÖp vµ nh©n d©n. Nh×n chung, phÇn lín c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö thêi gian qua chØ míi trªn h­íng biÓu thÞ sù h­ëng øng ®èi víi xu thÕ ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi, cßn ph©n t¸n, thiÕu tÝnh ®ång bé vµ hÖ thèng. §ã lµ do mét m«i tr­êng thùc sù vµ toµn diÖn cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ch­a h×nh thµnh. Ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam muèn thùc sù s«i ®éng còng ph¶i chê thªm mét thêi gian n÷a ®Ó héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt. MÆc dï vËy c¸c ho¹t ®éng ®ã cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam lµ rÊt râ rµng. §· ®Õn lóc chÝnh phñ cÇn b¾t tay vµo t¹o ra mét m«i tr­êng th«ng tho¸ng, ®Çy ®ñ vµ ®ång bé khuyÕn khÝch th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn vµ s½n sµng ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn c¶ n­íc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ chñ ®éng héi nhËp s©u réng h¬n vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. 4.3 X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn vµ héi nhËp th­¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu Theo kinh nghiÖm trªn thÕ giíi, viÖc tiÕp cËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö mét c¸ch tæng thÓ vµ v÷ng ch¾c cÇn ®­îc tiÕn hµnh qua nhiÒu b­íc vµ nhiÒu giai ®o¹n: (i) H×nh thµnh mét hÖ thèng quan ®iÓm vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o th­¬ng m¹i ®iÖn tö; (ii) Phæ cËp kiÕn thøc vµ nhËn thøc vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö tíi c¸c doanh nghiÖp vµ tõng c¸ nh©n; (iii) X¸c ®Þnh c¸c c¶n trë hiÖn h÷u trong n­íc vµ trong khu vùc ®èi víi th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Tõ ®ã, qu¸ tr×nh x©y dùng mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña tõng n­íc míi cã thÓ ®­îc tiÕn hµnh. ViÖc thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö th­êng gåm c¸c b­íc: (i) x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö xuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o khung; (ii) §Ò ra c¸c ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ cho tõng lÜnh vùc vµ triÓn khai ®ång bé c¸c ch­¬ng tr×nh ®ã. Thùc tÕ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam thêi gian qua cho thÊy ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ®iÖn tö chñ yÕu lµ do c¸c doanh nghiÖp tiÕn hµnh. ChÝnh phñ cã nhiÖm vô chñ yÕu lµ t¹o m«i tr­êng vµ xóc tiÕn, nh­ng chÝnh phñ sÏ ®i tiªn phong trong xuÊt x©y dùng chiÕn l­îc vµ sè ho¸ c¸c dÞch vô c«ng. 4.3.1 C¸c ch­¬ng tr×nh chÝnh phñ ®· triÓn khai vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö MÆc dï chÝnh phñ ViÖt Nam ch­a cã tuyªn bè chÝnh thøc nµo vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nh­ng trªn thùc tÕ chÝnh phñ ®· cã nh÷ng b­íc ®i ch¾c ch¾n vµ bµi b¶n. Cã thÓ nãi vÊn ®Ò ®Æt ra hiÖn nay cña ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ cã chÊp nhËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö hay kh«ng mµ lµ sÏ ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö sao cho phï hîp víi lîi Ých, ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cña ViÖt Nam, cã tÝnh ®Õn m«i tr­êng quèc tÕ vµ khu vùc. Bªn c¹nh nh÷ng chØ thÞ, nghÞ quyÕt vÒ ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghiÖp phÇn mÒm nh­ NghÞ quyÕt 49/CP, NghÞ quyÕt 07/2000, ChØ thÞ 58-CT/TW, QuyÕt ®Þnh 128/2000 Ttg..., ngay tõ n¨m 1998 chÝnh phñ ®· giao cho Bé Th­¬ng m¹i vµ Tæng Côc B­u ®iÖn x©y dùng ph­¬ng ¸n tõng b­íc tham gia vµ ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1999, chÝnh phñ quyÕt ®Þnh chi 1 tû ®ång dÓ thùc hiÖn dù ¸n “Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö” bao gåm 14 dù ¸n phô nh»m môc ®Ých chuÈn bÞ cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö mét c¸ch toµn diÖn vÒ c¸c mÆt nhËn thøc cña c«ng chóng, c¬ së ph¸p lý, c¬ së kü thuËt, b¶o mËt, thanh to¸n ®iÖn tö, tiªu chuÈn ho¸ ngµnh, b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng, ®¶m b¶o an ninh quèc gia, qu¶n lý cña nhµ n­íc, qu¶n lý nguån nh©n lùc... vµ ®· bæ nhiÖm cho c¸c tæ chøc cã liªn quan ®Ó thùc hiÖn. Dù ¸n nµy ®­îc ®Æt d­íi sù ®iÒu hµnh cña Ban Th­¬ng m¹i ®iÖn tö thuéc Bé Th­¬ng m¹i. Cuèi n¨m 2001, kÕt qu¶ dù ¸n ®· ®­îc tr×nh lªn chÝnh phñ phª duyÖt. Trong qu¸ tr×nh héi nhËp vµ tham gia c¸c ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc, ViÖt Nam ®· tham gia th¶o luËn vµ ký kÕt c¸c cam kÕt vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö. Trong APEC, ViÖt Nam ®· tho¶ thuËn tham gia vµo “Ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña APEC”. Trong ASEAN, ViÖt Nam tham gia ho¹t ®éng trong TiÓu ban ®iÒu phèi vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö (CCEC) cña ASEAN. Ngµy 24/11/2000, Thñ t­íng chÝnh phñ Phan V¨n Kh¶i ®· ký “HiÖp ®Þnh khung vÒ E-ASEAN” kh¼ng ®Þnh cam kÕt cña ViÖt Nam trong viÖc ph¸t triÓn kh«ng gian ®iÖn tö vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ c¸c n­íc ASEAN. Tuy vËy, so víi tèc ®é ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi th× c¸c hµnh ®éng cña chóng ta vÉn cßn chËm vµ ch­a ®Çy ®ñ. Cho ®Õn nay, lé tr×nh tæng thÓ trong ®­îc kiÕn nghÞ trong “Dù ¸n Kü thuËt th­¬ng m¹i ®iÖn tö” vÉn cßn ®ang trong qu¸ tr×nh xem xÐt phª duyÖt. Chóng ta vÉn ch­a cã mét ®Çu mèi ë tÇm quèc gia ®Ó ®iÒu hµnh, chØ ®¹o gióp chÝnh phñ ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö hoÆc phèi hîp c¸c nç lùc chung cña c¸c ngµnh c¸c cÊp cã liªn quan trong qu¸ tr×nh triÓn khai vµ øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö (Bé Th­¬ng m¹i ®· ®Ö tr×nh kiÕn nghÞ thµnh lËp Héi ®ång quèc gia vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö). 4.3.2 Mét sè kiÕn nghÞ vÒ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi Kinh tÕ ViÖt Nam ®ang cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc vµ m¹nh mÏ theo xu thÕ héi nhËp vµ triÓn khai thùc c¸c cam kÕt CEPT/AFTA, HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Mü vµ tham gia tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). Trong n­íc, qu¸ tr×nh tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, khung luËt ph¸p vÒ th­¬ng m¹i vµ tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n... ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn râ rÖt. Song song víi nh÷ng thuËn lîi ®ã, n­íc ta vÉn cßn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi, søc c¹nh tranh kÐm vµ thiÕu vèn ®Çu t­ cho ph¸t triÓn. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc øng dông vµ ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn ®­îc thùc hiÖn trªn 3 quan ®iÓm c¬ b¶n: (i) Th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¶i ®­îc nh×n nhËn vµ xö lý trªn b×nh diÖn toµn x· héi; (ii) Th­¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn ®­îc nh×n nhËn võa nh­ mét c¬ héi, võa nh­ mét th¸ch thøc ®ßi hái sù hiÓu biÕt vÒ tinh thÇn vµ tr¸ch nhiÖm quèc gia; (iii) CÇn tranh thñ tèi ®a c¸c nguån lùc vµ hç trî tõ bªn ngoµi. Trªn c¸c quan ®iÓm nµy, mét sè h­íng ho¹t ®éng cÇn ®­îc tËp trung xem xÐt nh­ sau Hoµn thiÖn tõng b­íc m«i tr­êng ph¸p lý cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö Hç trî vÒ c¬ së h¹ tÇng, phæ biÕn kiÕn thøc vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®Õn mäi doanh nghiÖp vµ ng­êi d©n trªn c¬ së th­êng xuyªn tuyªn truyÒn qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, c¸c cuéc héi th¶o..., phæ cËp ho¸ Internet th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cÊp ®¹i häc vµ phæ th«ng; ®¶m b¶o kü thuËt vµ gi¶m c­íc viÔn th«ng, phÝ truy cËp; ®­a ®Çu t­ vÒ c¬ së h¹ tÇng cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ hµng n¨m, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i vÒ thuÕ vµ thñ tôc cho c¸c ®¬n vÞ tham gia ch­¬ng tr×nh th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ kinh doanh c«ng nghÖ th«ng tin. Thóc ®Èy hîp t¸c quèc tÕ vµ khu vùc trªn c¸c lÜnh vùc ph¸p lý, khoa häc c«ng nghÖ; c¸c c¸n bé ngµnh vµ c¸c ®¬n vÞ qu¶n lý ký kÕt c¸c tho¶ thuËn hîp t¸c triÓn khai mét sè thö nghiÖm víi c¸c n­íc khu vùc vÒ th­¬ng m¹i, thuÕ, kü thuËt ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc gia theo tiªu chuÈn quèc tÕ; tr­íc m¾t nªn thóc ®Èy c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c trong APEC, ASEAN vµ tham gia ch­¬ng tr×nh TRADEPOINT (t©m ®iÓm mËu dÞch) cña Liªn HiÖp Quèc nh­ mét thÝ ®iÓm cã liªn quan tíi th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ giíi h¹n trong lÜnh vùc thóc ®Èy bu«n b¸n gi÷a c¸c c«ng ty võa vµ nhá trªn thÕ giíi, ®Çu mèi Tradepoint nªn ®­îc ®Æt ë c¸c thµnh phè cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ h¹ tÇng th«ng tin tèt; ®ång thêi ViÖt Nam nªn tiÕp tôc x©y dùng lËp tr­êng cô thÓ vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö quèc tÕ vµ cËp nhËt vÒ ch­¬ng tr×nh th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña WTO. T¹o m«i tr­êng tin cËy vµ an toµn cho c¸c giao dÞch qua viÖc x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®¶m b¶o thõa nhËn tÝnh ph¸p lý cña c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn c¸c néi dung ch÷ ký ®iÖn tö vµ hîp ®ång ®iÖn tö, tiªu chuÈn ho¸, cung cÊp c¸c dÞch vô x¸c thùc (CA), s¶n phÈm mËt m·; phæ biÕn c¸c biÖn ph¸p chèng truy cËp bÊt hîp ph¸p, ®Ò phßng tin tÆc, ®Ò ra c¸c quy ®Þnh xö lý vÒ vi ph¹m bÝ mËt an toµn riªng t­, thuÕ quan vµ b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn vµ nguyªn t¾c quèc tÕ. Hç trî ®µo t¹o kiÕn thøc vÒ qu¶n lý dù ¸n th­¬ng m¹i ®iÖn tö qua kho¸ ®µo t¹o ng¾n h¹n vµ dµi h¹n, trao ®æi kinh nghiÖm gi÷a c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nghiÖp. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng th«ng tin vµ ho¹t ®éng chuÈn ho¸ th«ng tin, gi¶m dÇn ®éc quyÒn nhµ n­íc trong ngµnh th«ng tin viÔn th«ng, khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ tham gia c¹nh tranh, ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c c«ng ty viÔn th«ng uy tÝn trªn quèc tÕ ®Ó tËn dông c¬ héi tiÕp thu c«ng nghÖ cao; thµnh lËp c¸c trung t©m khoa häc nghiªn cøu øng dông vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö; hoµn chØnh c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o c¸n bé c«ng nghÖ th«ng tin vµ nh©n lùc øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong c¸c tr­êng ®¹i häc, mêi chuyªn gia vµ göi ng­êi ®i ®µo t¹o ë n­íc ngoµi. (HiÖn nay nhµ n­íc ®· cã quyÕt ®Þnh më cöa thÞ tr­êng c«ng nghÖ th«ng tin cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi vµo ®Çu t­ d­íi h×nh thøc liªn doanh nh­ng vÉn chñ tr­¬ng nhµ n­íc së h÷u 51%.) Thµnh lËp ®Çu mèi quèc gia cã sù tham gia cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn cã liªn quan lµm c«ng t¸c t­ vÊn vµ gióp chÝnh phñ ho¹ch ®Þnh ch­¬ng tr×nh ®iÒu hµnh c«ng t¸c ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö trong c¶ n­íc mét c¸ch ®ång bé vµ toµn diÖn. Trong c¸c ®Þnh h­íng trªn, vÊn ®Ò xuyªn suèt nhÊt lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng, v× con ng­êi lu«n lµ nh©n tè trung t©m cña mäi sù ph¸t triÓn, tõ kh©u qu¶n lý ®iÒu hµnh ®Õn trùc tiÕp thùc hiÖn. Trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é khoa häc c¬ b¶n vµ c«ng nghÖ cßn thÊp, vèn ®Çu t­ Ýt, ViÖt Nam kh«ng thÓ tù m×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong ®iÒu kiÖn c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi ®· tiÕn rÊt xa. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn hîp lý v× vËy lµ “®øng trªn vai ng­êi khæng lå”, nghÜa lµ tËn dông thµnh tùu ph¸t triÓn ®· cã trªn thÕ giíi vµ nghiªn cøu ¸p dông vµo ViÖt Nam. Nhê ®ã, chóng ta cã thÓ rót ng¾n thêi gian vµ tiÕt kiÖm tiÒn b¹c ®Çu t­ vµo nghiªn cøu ph¸t triÓn, ®ång thêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh “®i t¾t, ®ãn ®Çu” c«ng nghÖ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®ã, ViÖt Nam cã mét lîi thÕ rÊt c¬ b¶n lµ nguån nh©n lùc. NhiÒu chuyªn gia trªn thÕ giíi ®· nhËn xÐt lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong toµn cÇu ho¸ kinh tÕ n»m ë chÝnh con ng­êi ViÖt Nam víi t­ chÊt th«ng minh, s¸ng t¹o, tÝnh cÇn cï chÞu khã vµ kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh víi c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc øng dông c¸c phÇn mÒm c«ng nghÖ th«ng tin. §iÒu nµy ®· ®­îc nhiÒu h·ng ngo¹i quèc cã uy tÝn nh­ CrÐdit Lyonais, Pepsicola, Caterpillar hay Microsoft x¸c nhËn; khi thuª dïng ng­êi ViÖt Nam qu¶n lý th«ng tin cña h·ng, hä nhËn thÊy c¸c nh©n viªn ViÖt Nam ®· n¾m rÊt v÷ng c¸c c«ng t¸c phøc t¹p chØ qua mét thêi gian ®µo t¹o vµ thùc tËp rÊt ng¾n. Nguån nh©n lùc ®Ó tham gia vµo ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña n­íc ta rÊt lín v× n­íc ta cã lùc l­îng sinh viªn dåi dµo tèt nghiÖp ®¹i häc hµng n¨m tõ c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau. Cuéc thi “TrÝ tuÖ ViÖt Nam” do VTV3 §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam vµ c¸c cuéc thi viÕt phÇn mÒm tin häc kh¸c cho thÊy kh¶ n¨ng øng dông vµ s¸ng t¹o c«ng nghÖ th«ng tin kh«ng chØ giíi h¹n trong c¸c tr­êng ®¹i häc chuyªn vÒ lÜnh vùc nµy. H¬n n÷a, ho¹t ®éng trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®ßi hái sè l­îng lín chuyªn gia c¸c chuyªn ngµnh kh¸c nhau tõ qu¶n lý, kinh doanh, khoa häc kü thuËt ®Õn x· héi nh©n v¨n. Do vËy viÖc ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån nh©n lùc nµy ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng. TËn dông tèt lîi thÕ ®ã sÏ lµ ch×a kho¸ ®Ó më ra thµnh c«ng trong øng dông th­¬ng m¹i th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë ViÖt Nam. Tuy vËy nguån nh©n lùc cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö cña ViÖt Nam còng cßn nhiÒu h¹n chÕ (xem phÇn ). V× thÕ cÇn cã nh÷ng ®iÒu chØnh vµ ®æi míi trong ph­¬ng thøc ®µo t¹o ë c¸c tr­êng ®¹i häc vµ phæ th«ng, ®­a øng dông tin häc vµo ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, lËp thªm c¸c khoa ®µo t¹o vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë tr×nh ®é ®¹i häc vµ cao h¬n. Më réng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c còng lµ mét h­íng kh¾c phôc c¸c h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh øng dông réng r·i th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë n­íc ta. Trong thêi gian tõ 2001 ®Õn 2005, th­¬ng m¹i ®iÖn tö ViÖt Nam h­íng vµo môc tiªu d­a ho¹t ®éng nµy øng dông an toµn trªn kh¾p c¶ n­íc, tuyªn truyÒn n©ng cao nhËn thøc, tr×nh ®é sö dông m¸y tÝnh còng nh­ dÞch vô m¹ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ quan chÝnh phñ vµ ng­êi tiªu dïng tiÕp xóc víi ph­¬ng thøc kinh doanh tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Nh×n xa h¬n, víi nç lùc cña toµn x· héi vµ nh÷ng b­íc ®i v÷ng ch¾c cña chÝnh phñ, ch¾c ch¾n th­¬ng m¹i ®iÖn tö ViÖt Nam sÏ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ t×m ®­îc chç ®øng v÷ng ch¾c trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, gãp phÇn ®­a th­¬ng m¹i n­íc nhµ hoµ nhËp chung víi thÕ giíi theo xu thÕ tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ h­íng ®Õn nÒn kinh tÕ tri thøc. KÕt luËn Sù ra ®êi cña xa lé th«ng tin, ®Æc biÖt lµ c¸c øng dông c«ng nghÖ th«ng tin dùa trªn kü thuËt sè, m¸y tÝnh x¸ch tay, l­u tr÷ d÷ liÖu vµ hÖ thèng lµm viÖc network ®· ®­a ®Õn kh¸i niÖm nÒn kinh tÕ sè hãa vµ lµ ®éng lùc chñ yÕu cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang biÕn ®æi s©u s¾c nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ t¸c ®éng ®Õn tõng quèc gia. Vai trß cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi nÒn kinh tÕ thêi kú hËu c«ng nghiÖp kh«ng cßn ai nghi ngê ®­îc n÷a. Ng­êi Mü hiÖn nay ®ang ®øng ®Çu vÒ c«ng nghÖ th«ng tin vµ ng­êi NhËt ®· quyÕt ®Þnh bá ra hµng ngh×n tû ®è la ®Ó giµnh ®­îc vÞ trÝ ®ã. Hµn Quèc còng ®Æt môc tiªu ph¶i b¾t kÞp NhËt, Mü. Ên §é tõ l©u ®· x¸c ®Þnh c«ng nghÖ th«ng tin lµ träng t©m trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña hä.Trung Quèc hiÖn cã thÕ m¹nh tuyÖt ®èi trªn thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu ®å ch¬i trÎ em, hµng dÖt may vµ ®å gia dông nh­ng hä còng tuyªn bè s½n sµng bá ba thÕ m¹nh ®ã ®Ó ®i vµo c«ng nghÖ th«ng tin. Internet vµ m¹ng WWW, mét thµnh tùu trong øng dông c«ng nghÖ th«ng tin, ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ph¸t kiÕn vÜ ®¹i nhÊt thÕ kû XX “C«ng nghÖ th«ng tin vµ t¸c ®éng cña nã”, T¹p chÝ Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi sè 2, 2002 . Th­¬ng m¹i ®iÖn tö qua m¹ng Internet ®­îc chê ®îi sÏ lµ mét trong c¸c xu h­íng ph¸t triÓn nhÊt trong c¸c xu h­íng th­¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay. Th­¬ng m¹i ®iÖn tö lµm thay ®æi m¹nh mÏ ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i truyÒn thèng, xãa mê ranh giíi ®Þa lý trong giao l­u bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia nhê ®em l¹i kh¶ n¨ng giao dÞch trùc tuyÕn liªn tôc vµ kh«ng h¹n chÕ. ViÖc øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö gióp tiÕt kiÖm chi phÝ trong s¶n xuÊt, giao dÞch vµ b¸n hµng còng nh­ më ra nhiÒu c¬ héi th©m nhËp thÞ tr­êng vµ thóc ®Èy c¹nh tranh trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®­îc sè ho¸ vµ vËn hµnh trªn c¸c siªu xa lé th«ng tin, c¸c m¹ng l­íi m¸y tÝnh lan to¶ kh¾p n¬i; chu chuyÓn th«ng tin trë thµnh nguån sèng cña nÒn kinh tÕ. Tõ ®ã, c¸c quan niÖm truyÒn thèng vÒ së h÷u, ph­¬ng thøc trao ®æi, l­u th«ng, ph©n phèi, t©m lý tiªu dïng vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý kinh doanh ®Òu sÏ thay ®æi. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c n­íc ph¶i cã sù ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ v¨n hãa x· héi ®Ó thÝch øng víi yªu cÇu mµ sù ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®· ®Æt ra. Khèi l­îng vµ doanh thu tõ th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn thÕ giíi t¨ng víi tèc ®é chãng mÆt trong mÊy n¨m gÇn ®©y vµ kh«ng mÊy n¨m n÷a, th­¬ng m¹i ®iÖn tö sÏ trë thµnh ph­¬ng thøc phæ biÕn trong th­¬ng m¹i quèc tÕ. ­u thÕ c¹nh tranh trong quan hÖ kinh tÕ th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc sÏ phô thuéc trùc tiÕp vµo tèc ®é nhanh hay chËm trong viÖc øng dông hÖ thèng s¸ng t¹o cña c¶i míi. Sù c¹nh tranh ®ã sÏ ph©n chia ra mét bªn lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ tr× trÖ vµ mét bªn lµ nh÷ng nÒn kinh tÕ nhanh lÑ, gia tèc. NhËn thøc ®­îc ®iÒu nµy, c¸c n­íc ph¸t triÓn, nhÊt lµ Mü, ®Òu chó träng ®Õn th­¬ng m¹i ®iÖn tö vµ xem viÖc ph¸t triÓn nã nh­ mét chiÕn l­îc cÇn ph¶i tiÕn tíi. Hä ®Æt ra môc tiªu ®i ®Çu trong ¸p dông ph­¬ng thøc th­¬ng m¹i míi nµy vµ ®Ò ra khu«n khæ cho viÖc ¸p dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö trªn toµn thÕ giíi. Sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i ®iÖn tö còng ®em l¹i c¬ héi cho c¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn thóc ®Èy tèc ®é t¨ng tr­ëng, héi nhËp víi c¸c nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn bÞ h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é vµ tiÒm lùc kinh tÕ, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ cuèn vµo quü ®¹o nµy mµ ch­a cã sù chuÈn bÞ ®Çy ®ñ. Hä ph¶i ®èi diÖn víi th¸ch thøc bÞ lÖ thuéc vÒ c«ng nghÖ vµ thôt lïi xa h¬n trong nç lùc b¾t kÞp c¸c n­íc kh¸c. HÖ qu¶ cã thÓ thÊy ®­îc lµ tÝnh chÊt bÊt b×nh ®¼ng cña trËt tù kinh tÕ quèc tÕ trong hiÖn t¹i sÏ vÉn tiÕp tôc ®­îc duy tr× vµ ngµy cµng gia t¨ng. So s¸nh mét c¸ch khËp khiÔng, viÖc chÊp nhËn th­¬ng m¹i ®iÖn tö ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gièng nh­ ®i m¸y bay; nã cho phÐp ®i nhanh h¬n, xa h¬n nh­ng rñi ro, tæn thÊt khi x¶y ra còng rÊt lín. MÆc dï vËy, kh«ng mÊy ai nghÜ ®Õn viÖc rót lui vµ kh«ng ®i m¸y bay n÷a mµ c¸ch tèt h¬n lµ chñ ®éng t×m mäi biÖn ph¸p ®¶m b¶o an toµn. TËn dông mäi ®iÒu kiÖn s½n cãvµ tranh thñ tèi ®a sù hç trî tõ bªn ngoµi ®Ó thóc ®Èy c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c ®iÒu kiÖn trong n­íc cho th­¬ng m¹i ®iÖn tö ph¸t triÓn, ®ång thêi h×nh thµnh lËp tr­êng vÒ th­¬ng m¹i ®iÖn tö ®Ó b¶o vÖ lîi Ých quèc gia trªn bµn ®µm ph¸n ®a ph­¬ng lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch cña c¸c n­íc nµy. Lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, ViÖt Nam còng ®øng tr­íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ xu thÕ ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ nãi chung vµ qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa nãi riªng mang l¹i. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn ®· ®­îc §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh lµ ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Sù héi nhËp Êy cã thµnh c«ng hay kh«ng phô thuéc ngµy cµng nhiÒu vµo sù kÕt hîp h÷u hiÖu gi÷a ®æi míi gi¸o dôc c¬ b¶n, khoa häc c«ng nghÖ víi nh÷ng d¹ng kü n¨ng, kh¶ n¨ng vµ n¨ng lùc míi. §Ó chuyÓn dÞch lªn phÝa trªn trong chuçi gi¸ trÞ (value-chain) vµ tr¸nh c¸i bÉy chi phÝ lao ®éng thÊp mµ nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· m¾c ph¶i, ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch míi ®Ó x©y dùng mét hÖ thèng kinh tÕ x· héi hiÖn ®¹i, n¨ng ®éng vµ linh ho¹t, cã t¸c dông khuyÕn khÝch t­ duy s¸ng t¹o, ®æi míi vµ tËn dông ®­îc c¸c c«ng nghÖ th«ng tin míi nhÊt. øng dông th­¬ng m¹i ®iÖn tö cã lÏ lµ con ®­êng mµ xu thÕ ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i ®· ®Æt ra tr­íc m¾t. §iÒu nµy ®ßi hái chÝnh phñ vµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ ph¶i nç lùc hÕt m×nh x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn th­¬ng m¹i ®iÖn tö mét c¸ch bÒn v÷ng. Trong ®ã, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc sÏ lµ ­u tiªn chiÕn l­îc dµi h¹n quan träng nhÊt cña ®Êt n­íc ta./. s