Khóa luận ODA đối với quá trình phát triển nền kinh tế Việt Nam

o víi sö dông vèn vay th­¬ng m¹i víi h×nh thøc mua s¾m th«ng th­êng. V× ch­a cã ®ñ kinh nghiÖm ®¸nh gi¸ sù chªnh lÖch vÒ gi¸ gi÷a c¸c lo¹i thiÕt bÞ cã c¸c tiªu chuÈn kü thuËt kh¸c nhau, nªn trªn thùc tÕ cã thÓ x¶y ra tr­êng hîp sö dông vèn ODA ®Ó nhËp thiÕt bÞ ®¾t h¬n nhiÒu so víi sö dông vèn th­¬ng m¹i, dÉn ®Õn sè nî gèc lín h¬n nhiÒu mÆc dï l·i suÊt ­u ®·i. Ngoµi t¸c ®éng vÒ tµi chÝnh, yÕu tè rµng buéc vÒ nguån cung cÊp cßn cã thÓ g©y ra bÊt lîi vÒ mÆt kü thuËt nÕu c¸c hµng ho¸ mua s¾m kh«ng ®ång bé vµ kh«ng phï hîp víi yªu cÇu kü thuËt cña dù ¸n, Do ph­¬ng thøc ®Êu thÇu h¹n chÕ, viÖc nhµ thÇu cña mét n­íc thø ba ®­îc tham gia lµ rÊt h·n h÷u, chØ trong tr­êng hîp kh«ng cã nhµ thÇu nµo cña n­íc cÊp tµi trî cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô liªn quan. V× vËy nhiÒu tr­êng hîp ta vÉn ph¶i chÊp nhËn ®Êu thÇu gi÷a c¸c nhµ thÇu chÊt l­îng thÊp. HiÖn nay theo ®¸nh gi¸ cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng, th«ng th­êng yÕu tè ­u ®·i cña c¸c kho¶n vay tõ nguån tµi trî song ph­¬ng ®¹t trung b×nh 35-40%. Tuy nhiªn tÝnh to¸n nµy phÇn lín dùa vµo c¸ch tÝnh cña nhµ tµi trî, chñ yÕu míi chØ dùa trªn c¸c ®iÒu kiÖn vÒ l·i suÊt vµ kú h¹n còng nh­ l·i suÊt tham chiÕu cña mét kho¶n vay ®Ó tÝnh gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng cña mét kho¶n vay trªn mét ®¬n vÞ nî gèc mµ ch­a tÝnh ®Õn kho¶n chªnh lÖch gi¸ do thiÕt bÞ b¸n víi gi¸ ®¾t (nh­ tr­êng hîp vay cña Italia tµi kho¸ 1992-1993 thiÕt bÞ b¸n cao h¬n gi¸ th­¬ng m¹i tíi 40%, hoÆc vay cña Trung Quèc tµi kho¸ 1999 gi¸ thiÕt bÞ cao h¬n th­¬ng m¹i tõ 20-30%). Bªn c¹nh ®ã, c¸c kho¶n phÝ liªn quan ®Õn kho¶n vay còng ch­a ®­îc tÝnh ®Õn nh­ phÝ cam kÕt, phÝ thu xÕp, phÝ qu¶n lý, phÝ b¶o hiÓm tÝn dông (riªng phÝ b¶o hiÓm tÝn dông trung b×nh tõ 6-8% trÞ gi¸ kho¶n vay, c¸ biÖt lªn tíi 18% nh­ kho¶n vay cña ChÝnh phñ ¸o trong n¨m 2001 võa qua). NÕu ta so s¸nh ®Þnh l­îng ®­îc chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶ khi bÞ rµng buéc vÒ nguån vµ lo¹i thiÕt bÞ cung cÊp, yÕu tè cho kh«ng cña c¸c kho¶n tµi trî cã thÓ thÊp h¬n nhiÒu, trong mét sè tr­êng hîp kho¶n vay cßn cã thÓ bÞ coi lµ ”®¾t h¬n so víi vay th­¬ng m¹i”. Theo h­íng ph©n tÝch nµy, cã thÓ thÊy trong mét sè tr­êng hîp viÖc cung cÊp ODA ®· gióp c¸c n­íc tµi trî tiªu thô ®­îc hµng ho¸ ø ®äng, hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng thu nhËp cho c¸c doanh nghiÖp cung cÊp thiÕt bÞ hay t­ vÊn cña chÝnh b¶n th©n n­íc hä. §ång thêi c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng còng th­êng hay can thiÖp vµo qu¸ tr×nh ®Êu thÇu cña dù ¸n, ngay c¶ khi kh«ng cã quy ®Þnh vÒ sù tham gia cña nhµ tµi trî. Mét sè nhµ tµi trî, vÝ dô nh­ Ph¸p, §an M¹ch, Italia th­êng yªu cÇu ®­îc xÐt duyÖt hå s¬ mêi thÇu, th«ng qua kÕt qu¶ ®Êu thÇu mÆc dï ®iÒu nµy kh«ng n»m trong quy ®Þnh hay c¸c ®iÒu kiÖn chung cña chÝnh hä khi cung cÊp tµi trî. (5) N¨ng lùc vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸c c¸n bé T­¬ng ph¶n víi th¸i ®é kh¸ tÝch cùc cña c¸c nhµ tµi trî trong c¸c kh©u ®Çu cña chu tr×nh dù ¸n nh­ thiÕt kÕ, th­¬ng th¶o dù ¸n, mua s¾m, th¸i ®é t­¬ng øng cña c¸c c¸n bé qu¶n lý phÝa ViÖt Nam vÉn cßn thÓ hiÖn tÝnh thô ®éng. §©y lµ kÕt qu¶ cña sù h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc qu¶n lý vµ n¨ng lùc chuyªn m«n cña c¸c c¬ quan qu¶n lý còng nh­ cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n. H¹n chÕ vÒ n¨ng lùc chuyªn m«n - kü thuËt cña c¬ quan qu¶n lý thÓ hiÖn râ nhÊt trong kh©u thÈm ®Þnh dù ¸n. ViÖc thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ vÒ c¸c khÝa c¹nh kü thuËt vµ tµi chÝnh cña dù ¸n vÉn cßn mét sè bÊt cËp cÇn ®­îc gi¶i quyÕt trong thêi gian tíi. ViÖc thÈm ®Þnh sù lùa chän c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt cña dù ¸n ®Çu t­ chñ yÕu vÉn dùa trªn gi¶i tr×nh cña dù ¸n (thÈm ®Þnh t¹i bµn giÊy) mµ ch­a cã ®­îc nh÷ng nghiªn cøu s©u ®Ó ph¶n b¸c hay ñng hé c¸c gi¶i ph¸p dù ¸n ®Ò xuÊt. VÝ dô thÈm ®Þnh cña c¸c c¬ quan tæng hîp ®èi víi mét dù ¸n x©y dùng mét nhµ m¸y ®iÖn hay nhµ m¸y n­íc cã nhiÒu gi¶i ph¸p thay thÕ víi nh÷ng ph­¬ng ¸n vÒ chi phÝ kh¸c nhau cho ®Õn nay vÉn rÊt bÞ ®éng vµ chñ yÕu dùa vµo gi¶i tr×nh cña dù ¸n. Mét sè dù ¸n qua c¶ hai b­íc tiÒn thÈm ®Þnh ®Õn thÈm ®Þnh vÉn ph¶i xin thay ®æi thiÕt kÕ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn do nguyªn nh©n chñ quan. ThiÕu kiÕn thøc chuyªn m«n còng lµ nguyªn nh©n cña th¸i ®é bÞ ®éng trong quyÕt ®Þnh ®Çu t­, dÉn ®Õn ®Çu t­ trïng lÆp hoÆc kh«ng nhÊt qu¸n, thiÕu ®ång bé, ®Çu t­ ®i tr­íc quy ho¹ch ®i sau. LÊy vÝ dô tr­êng hîp ®Çu t­ cho thuû lîi: Theo th­ cña mét chuyªn gia thuû lîi vÒ tr­êng hîp ®Çu t­ cho hÖ thèng thuû lîi ë T©y Ninh, vèn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc ®· bÞ l·ng phÝ nghiªm träng do kh«ng cã mét quy ho¹ch tæng thÓ nhÊt qu¸n vÒ hÖ thèng thuû lîi cña tØnh, do ®ã diÖn tÝch thiÕt kÕ, vèn ®Çu t­ lín vµ tiÕp tôc t¨ng qua c¸c n¨m nh­ng diÖn tÝch thùc hiÖn t­íi tiªu vµ sè thuû lîi phÝ thu ®­îc rÊt nhá, hiÖu qu¶ thùc vÒ sö dông hÖ thèng chØ ®¹t b×nh qu©n 12% diÖn tÝch x©y dùng. Th­ nµy còng kiÕn nghÞ xem xÐt n¨ng lùc ®iÒu hµnh, tæ chøc qu¶n lý ®èi víi c¸c c«ng tr×nh thuû lîi cña tØnh T©y Ninh. ViÖc thÈm ®Þnh c¸c ph­¬ng ¸n tµi chÝnh còng ch­a ph¶i lµ tèi ­u, mét mÆt do h¹n chÕ cña ph­¬ng ph¸p ”thÈm ®Þnh t¹i bµn giÊy”, mÆt kh¸c do ¸p lùc tõ nhiÒu phÝa trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña dù ¸n g©y ra. KÕt qu¶ lµ kh«ng Ýt dù ¸n cã ph­¬ng ¸n cho vay l¹i kh«ng phï hîp, ®Õn kú tr¶ nî dù ¸n kh«ng tr¶ ®­îc nî vµ xin ho·n nî, dù ¸n kh«ng cã n¨ng lùc bè trÝ vèn ®èi øng ®Ó thùc hiÖn c¸c nghÜa vô cña m×nh nh­ ®· cam kÕt v.v... H¹n chÕ vÒ n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n: Nh×n chung c¸c BQLDA cßn h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, tr×nh ®é, ngo¹i ng÷ còng nh­ kinh nghiÖm qu¶n lý, kh¶ n¨ng ph©n tÝch, ®µm ph¸n hîp ®ång cho nªn qu¸ tr×nh xÐt thÇu, ®µm ph¸n ký kÕt c¸c hîp ®ång mua s¾m, x©y l¾p kÐo dµi. Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh vÒ ph©n cÊp qu¶n lý dù ¸n ODA, c¸c BQLDA chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc qu¶n lý nguån vèn ph©n bæ cho dù ¸n, lùa chän nhµ thÇu, thùc hiÖn mua s¾m, nghiÖm thu khèi l­îng c«ng viÖc hoµn thµnh vµ quyÕt ®Þnh thanh to¸n cho nhµ thÇu. V× vËy tr×nh ®é chuyªn m«n - kü thuËt cña c¸n bé c¸c BQLDA ®ãng vai trß rÊt quan träng trong viÖc sö dông vèn ODA. HiÓu biÕt tèt vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ cña c¸n bé dù ¸n sÏ gióp phÝa ViÖt Nam tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ chi phÝ mua s¾m, vµ mét ®iÒu quan träng h¬n ®ã lµ ®¶m b¶o mua s¾m ®óng c¸c m¸y mãc, thiÕt bÞ vµ dÞch vô phï hîp víi môc tiªu ®Çu ra cña dù ¸n. Tuy nhiªn hiÖn nay phÇn lín c¸c BQLDA ch­a cã th¸i ®é chñ ®éng trong mua s¾m do thiÕu nh÷ng hiÓu biÕt nµy. ThiÕu kiÕn thøc vÒ chuyªn m«n, kü thuËt còng g©y ra t×nh tr¹ng dù ¸n cã quan ®iÓm rÊt thô ®éng khi nghiÖm thu c¸c c«ng viÖc do nhµ thÇu thùc hiÖn vµ kh«ng tr¸nh khái tr­êng hîp nghiÖm thu c¸c khèi l­îng thùc hiÖn ch­a ®¹t tiªu chuÈn (®Æc biÖt lµ nghiÖm thu c¸c c«ng viÖc nghiªn cøu cña chuyªn gia t­ vÊn), nghiÖm thu v­ît qu¸ khèi l­îng cÇn thiÕt cña hîp ®ång v.v... Nh­ vËy, nh÷ng tån t¹i vµ nguyªn nh©n trªn ®©y ®·, ®ang vµ sÏ tiÕp tôc lµ nh÷ng trë ng¹i kh«ng nhá trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA ë ViÖt Nam. §Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh nµy, cÇn ph¶i nhanh chãng kÞp thêi ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ thiÕt thùc ®èi víi viÖc khai th¸c vµ sö dông vèn ODA. ch­¬ng ba n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn oda t¹i viÖt nam i- ph­¬ng h­íng sö dông oda cña viÖt nam 1. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi viÖc sö dông ODA Quan ®iÓm cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam trong viÖc huy ®éng vèn n­íc ngoµi bao gåm vèn vay ODA ®­îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc, nghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng. Trong giai ®o¹n 1991-1995, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VII ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vô huy ®éng vèn n­íc ngoµi nh­ sau: ”Tranh thñ mäi kh¶ n¨ng vµ dïng nhiÒu h×nh thøc thu hót vèn n­íc ngoµi; tranh thñ viÖn trî vµ vay dµi h¹n l·i suÊt thÊp. C¸c doanh nghiÖp trong n­íc cã thÓ vay vèn n­íc ngoµi ®Ó tù ®Çu t­ víi ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o ch¾c ch¾n viÖc tr¶ nî, tranh thñ c«ng nghÖ tiªn tiÕn.” TiÕp ®ã, §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÇn thø VIII tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng cña §¶ng trong giai ®o¹n 1996-2000 lµ: ”TiÕp tôc ph­¬ng ch©m huy ®éng nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn, trong ®ã vèn trong n­íc cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh, vèn ngoµi n­íc cã ý nghÜa quan träng, kÕt hîp tiÒm n¨ng søc m¹nh bªn trong víi kh¶ n¨ng cã thÓ tranh thñ ë bªn ngoµi. VÒ l©u dµi ph¶i huy ®éng tèi ®a nguån vèn trong n­íc ®Ó chiÕm tû lÖ cao trong ®Çu t­ (tèi ®a 50%). Tuy nhiªn, trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ ®ßi hái nguån vèn lín, mµ vèn trong n­íc cßn h¹n hÑp nªn ph¶i huy ®éng thªm nguån vèn bªn ngoµi cho nhu cÇu ®Çu t­ ph¸t triÓn, trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ tr¶ ®­îc nî”. B¸o c¸o cña Ban ChÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Khãa VIII t¹i §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng th¸ng 4/2001 vÒ Ph­¬ng h­íng, nhiÖm vô kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 5 n¨m 2001-2005 kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), cô thÓ lµ ®Þnh h­íng trong 5 n¨m tíi dµnh kho¶ng 15% vèn ODA vµo c¸c ngµnh l©m nghiÖp, thuû lîi, l©m nghiÖp, thuû s¶n, kÕt hîp môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; kho¶ng 25% cho ngµnh n¨ng l­îng vµ c«ng nghiÖp; kho¶ng 25% cho c¸c ngµnh giao th«ng, b­u ®iÖn, cÊp tho¸t n­íc vµ ®« thÞ; coi träng sö dông vèn ODA trong c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc, c«ng nghÖ vµ b¶o vÖ m«i tr­êng. 2. Môc tiªu khai th¸c nguån vèn ODA ViÖc huy ®éng vµ sö dông vèn ODA trong thêi gian tíi ®­îc thùc hiÖn theo ®Þnh h­íng ”Ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng”. Nguån vèn ODA lµ nguån vèn ­u ®·i cña ChÝnh phñ, cho nªn ChÝnh phñ cÇn thiÕt ph¶i hiÓu r»ng nguån vèn nµy kh«ng ph¶i lµ v« tËn mµ ngµy cµng gi¶m. Do ®ã cÇn tËp trung sö dông vèn ODA cho nh÷ng môc tiªu quan träng cña Nhµ n­íc mµ kh«ng sö dông ®Ó thay thÕ ®Çu t­ cña khu vùc t­ nh©n. §iÒu nµy cã nghÜa lµ trong nh÷ng ngµnh nghÒ hoÆc khu vùc mµ ®Çu t­ t­ nh©n (bao gåm c¶ FDI) cã thÓ ®¶m ®­¬ng ®­îc th× kh«ng nªn dïng vèn ODA ®Ó c¹nh tranh víi t­ nh©n vµ ®Èy ®Çu t­ t­ nh©n ra ngoµi. Môc tiªu khai th¸c nguån vèn ODA trong thêi gian tíi lµ tiÕp tôc thu hót vèn ë møc kho¶ng 2 tû USD/n¨m tõ c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng nh»m ®¸p øng tèt nhÊt nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng, trªn c¬ së: - ODA vay ®­îc ­u tiªn sö dông cho c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n (c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn n«ng th«n, nu«i trång vµ chÕ biÕn n«ng l©m thuû s¶n); giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c; n¨ng l­îng; c¬ së h¹ tÇng x· héi (c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng, y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, cÊp tho¸t n­íc vµ b¶o vÖ m«i tr­êng...). - Dµnh mét phÇn vèn ODA ®Ó hç trî mét sè c¬ së s¶n xuÊt nh»m gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ-x· héi, hç trî c¸n c©n thanh to¸n. §èi víi phÇn vèn vay dïng cho môc ®Ých nµy, tiªu chÝ quan träng nhÊt ®Ó lùa chän dù ¸n lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. C¸c dù ¸n vay l¹i nguån vèn ODA vay cña ChÝnh phñ ph¶i cã ph­¬ng ¸n tr¶ nî v÷ng ch¾c, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm tr¶ nî, kh«ng ®­îc g©y thªm g¸nh nÆng nî nÇn cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. V× vËy khi thÈm ®Þnh dù ¸n vay l¹i, c¬ quan thÈm ®Þnh kh«ng chØ thÈm ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n mµ cÇn thÈm ®Þnh kh¶ n¨ng tr¶ nî cña ®¬n vÞ xin vay l¹i hay kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ®¬n vÞ nµy. - Chó träng viÖc dµnh mét phÇn tÝn dông ®Çu t­ cho c¸c ngµnh n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. II- N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn oda Dùa trªn c¬ së quan ®iÓm, môc tiªu cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ng­êi xin tr×nh bµy mét sè nhãm gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng tån t¹i trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA. C¸c gi¶i ph¸p nµy chñ yÕu nh»m th¸o gì nh÷ng v­íng m¾c trong c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hiÖn nay còng nh­ trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n, tõ ®ã cã thÓ qu¶ sö dông nguån vèn nµy mét c¸ch hiÖu qu¶. 1. Quy ho¹ch vµ ph©n bæ ODA C«ng t¸c quy ho¹ch vµ ph©n bæ sö dông vèn ODA tuy ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc nh­ng vÉn cÇn ph¶i ®­îc chó träng h¬n n÷a. 1. Chñ ®éng ®­a ra danh môc ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ­u tiªn ®Çu t­: trong tõng giai ®o¹n phï hîp víi yªu cÇu ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ x· héi. Danh môc dù ¸n ­u tiªn ®Çu t­ cÇn ®­îc trao ®æi nhÊt trÝ cao trong c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ Trung ­¬ng còng nh­ c¸c ®Þa ph­¬ng ®ång thêi ph¶i ®­îc c«ng khai minh b¹ch ®èi víi Quèc héi vµ nh©n d©n. Trong qu¸ tr×nh tæ chøc vËn ®éng vµ sö dông vèn cÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ lîi Ých quèc gia vµ hiÖu qu¶ ®Çu t­ cho c¸c ch­¬ng tr×nh, lÜnh vùc mang l¹i, x©y dùng c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n cña quy ho¹ch sö dông vèn ®Ó khi thùc hiÖn ®¸p øng ®­îc yªu cÇu, ®Þnh h­íng ®Çu t­. Trong tr­êng hîp c¸c nguån tµi trî kh«ng ®¸p øng ®­îc môc tiªu trªn th× cÇn tõ chèi. 2. Tæ chøc bè trÝ s¾p xÕp c¸c nguån lùc ODA ®¶m b¶o phï hîp víi ®Æc ®iÓm tõng nguån tµi trî vµ tÝnh chÊt cña dù ¸n: cã nghÜa lµ dùa trªn ph©n tÝch c¸c ­u thÕ vµ h¹n chÕ cña nguån vèn ODA, c¸c yªu cÇu t¹o ra nguån ngo¹i tÖ ®Ó tr¶ nî khi sö dông nguån tÝch luü n­íc ngoµi. - VÒ ­u thÕ: Trong sè c¸c ­u thÕ cña nguån vèn ODA, ­u thÕ vÒ hç trî c¸n c©n thanh to¸n, bæ sung nguån ngo¹i tÖ ®Ó nhËp khÈu cã lÏ lµ mét trong nh÷ng ­u thÕ quan träng nhÊt cña nguån vèn nµy ®èi víi mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn vµ ®ang thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ tõ nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng sang mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó t¨ng thu nhËp vµ ®uæi kÞp c¸c quèc gia ®· c«ng nghiÖp ho¸. §Ó cã thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp ho¸, ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ c¸c ngµnh ®Þnh h­íng xuÊt khÈu, nhu cÇu nhËp khÈu lµ kh¸ lín (nhËp khÈu m¸y mãc, thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, tri thøc) vµ viÖc h¹n chÕ nhËp khÈu cã thÓ sÏ dÉn tíi sù ®×nh trÖ trong t¨ng tr­ëng. Trong khi xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn h¹n chÕ vµ chñ yÕu dùa vµo c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng (nh­ hµng ho¸ s¬ chÕ, nguyªn liÖu th«, hµng ho¸ chÕ t¹o cã hµm l­îng c«ng nghÖ thÊp nh­ thñ c«ng, dÖt may, giµy dÐp), nguån thu ngo¹i tÖ cña quèc gia ®Ó ®¶m b¶o ®¸p øng ®ñ nhu cÇu nhËp khÈu cßn h¹n hÑp vµ kh«ng æn ®Þnh (c¸c s¶n phÈm truyÒn thèng cã thÞ tr­êng ngµy cµng bÞ thu hÑp vµ cã møc co gi·n cÇu ®èi víi thu nhËp thÊp h¬n møc co gi·n cÇu cña c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o, vµ dÔ bÞ tæn th­¬ng tr­íc nh÷ng có sèc cung cÇu cña thÞ tr­êng quèc tÕ nh­ biÕn ®éng gi¸ c¶, s¶n l­îng, thêi tiÕt... h¬n so víi c¸c s¶n phÈm chÕ t¹o), viÖc t¹o ra nguån ngo¹i tÖ cÇn thiÕt ®Ó tµi trî cho nhËp khÈu lµ v« cïng quan träng. Vèn ODA mang l¹i lîi thÕ to lín nµy do bæ sung nguån ngo¹i tÖ mµ kh«ng mang l¹i g¸nh nÆng nî qu¸ lín ®èi víi quèc gia (so víi nî th­¬ng m¹i). V× vËy nguån vèn nµy nªn hç trî nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ cã nhu cÇu nhËp khÈu vµ sö dông ngo¹i tÖ cao. - VÒ bÊt lîi: TÝnh rµng buéc cña nguån vèn lµm gi¶m kh¶ n¨ng chñ ®éng cña quèc gia: trong ®ã rµng buéc vÒ nguån cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô lµ rµng buéc râ nÐt nhÊt. §ång thêi ®©y còng lµ yÕu tè rµng buéc khã cã thÓ ®iÒu ®×nh víi nhµ tµi trî, c¨n cø vµo nh÷ng ph©n tÝch môc tiªu cña c¸c nhµ tµi trî khi cÊp vèn ODA. Do ®ã viÖc vËn ®éng c¸c nhµ tµi trî ®a ph­¬ng c¶i tiÕn c¸c thñ tôc mua s¾m cã thÓ dÔ dµng h¬n c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng rµng buéc vÒ chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c kho¶n vay rót vèn nhanh cho c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch c¬ cÊu th­êng lµ do c¸c tæ chøc quèc tÕ (®a ph­¬ng) cung cÊp ®«i khi ®Èy c¸c n­íc nhËn vèn ph¶i ®i nh÷ng b­íc qu¸ nhanh trong c¶i c¸ch, kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña m×nh. §iÒu nµy mang l¹i nh÷ng khã kh¨n ngay tõ kh©u ®µm ph¸n cho ®Õn kh©u thùc hiÖn, ®ång thêi t¹o ra kh¶ n¨ng xuÊt hiÖn nh÷ng rñi ro t¸c ®éng d©y chuyÒn bÊt lîi. XÐt ®Õn cïng sö dông vèn ODA ph¶i hç trî cho viÖc t¹o ra ngo¹i tÖ tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu, ®Ó quèc gia cã nguån tr¶ nî. C¸c ho¹t ®éng sö dông nguån tÝch luü n­íc ngoµi ph¶i c©n nh¾c ®Õn tiÒm n¨ng chuyÓn h­íng s¶n xuÊt sang xuÊt khÈu ®Ó t¨ng c­êng kh¶ n¨ng tr¶ nî, nhÊt lµ trong tr­êng hîp c¸c chØ sè vÒ møc ®é nh¹y c¶m cña quèc gia trong vÊn ®Ò nî n­íc ngoµi (vÝ dô tæng nî n­íc ngoµi/GDP hay tæng tr¶ nî n­íc ngoµi/xuÊt khÈu hµng n¨m). V× vËy, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ nguån vèn nµy, nªn cã ®Þnh h­íng râ trong quy ho¹ch sö dông vèn ODA, dùa trªn nh÷ng thÕ m¹nh vµ h¹n chÕ cña nguån vèn. Quy ho¹ch cÇn thÓ hiÖn viÖc sö dông ODA lµ theo ®Þnh h­íng thóc ®Èy t¨ng tr­ëng, hay xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c môc tiªu x· héi kh¸c. MÆc dï c¸c môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c môc tiªu x· héi kh¸c xÐt cho cïng còng phôc vô cho t¨ng tr­ëng, nh­ng t¸c ®éng ng¾n h¹n vµ dµi h¹n cña c¸c chÝnh s¸ch nµy ®èi víi t¨ng tr­ëng thu nhËp (GDP) lµ kh¸c nhau. T¨ng tr­ëng thu nhËp, ®Æc biÖt thu nhËp cña ng­êi nghÌo, cho phÐp hä t¨ng c­êng kh¶ n¨ng c¶i thiÖn søc khoÎ, tr×nh ®é gi¸o dôc, vµ ®iÒu kiÖn sèng. Tuy nhiªn qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng còng th­êng kÐo theo nã nh÷ng mÆt tiªu cùc nh­ lµm t¨ng hè ng¨n c¸ch giµu nghÌo, g©y ra c¸c t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi m«i tr­êng vµ t¨ng xung ®ét x· héi. V× vËy th¸ch thøc ®èi víi mét quèc gia ®ang ë tr×nh ®é ph¸t triÓn t­¬ng ®èi thÊp vµ muèn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn, ®ã lµ sù chän gi÷a t¨ng tr­ëng nhanh mµ ®i kÌm theo nã nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nh­ trªn, hoÆc chó träng gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng nh­ng t¨ng tr­ëng chËm vµ cã thÓ kh«ng cã t¨ng tr­ëng. Mét nghiªn cøu vÒ thùc tiÔn sö dông ODA ë 7 n­íc ch©u Phi ®· cho thÊy, ë phÇn lín c¸c n­íc ch©u Phi sö dông vèn ODA, nguån tµi trî dåi dµo ®æ vµo c¸c n­íc nµy kh«ng cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr­ëng mµ chØ phÇn nµo thµnh c«ng trong viÖc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, vµ cã hiÖu qu¶ kh«ng bÒn v÷ng. Sù chän lùa kh«n ngoan mµ bµi häc cña c¸c n­íc thµnh c«ng ®i tr­íc ®· gîi ý nªn chó träng ®Õn chÊt l­îng cña ®Çu t­ vµ viÖc sö dông kh«n khÐo c¸c nguån vèn dùa trªn ®Æc tÝnh vµ thÕ m¹nh cña tõng nguån vèn. NÕu ®Þnh h­íng cña quèc gia lµ sö dông ODA ®Ó phôc vô cho t¨ng tr­ëng th× ODA nªn ®­îc sö dông cho c¸c ngµnh cã tiªu chÝ c¬ b¶n nh­ sau: (i) cã nhu cÇu nhËp khÈu cao nhÊt ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, (ii) cã lîi thÕ so s¸nh tÜnh, vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh trong thêi kú trung h¹n, cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu t¹o ra nguån ngo¹i tÖ (hoÆc gi¸n tiÕp phôc vô cho ho¹t ®éng xuÊt khÈu nh­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng) vµ tiÕp tôc tµi trî cho ho¹t ®éng nhËp khÈu, (iii) gÆp nhiÒu khã kh¨n trong c©n ®èi ngo¹i tÖ, (iv) c¸c ho¹t ®éng t¹o ra lîi thÕ so s¸nh míi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh­ gi¸o dôc, ®µo t¹o, ph¸t triÓn hµm l­îng vèn tri thøc trong lùc l­îng lao ®éng (ë ®©y thiªn vÒ gi¸o dôc d¹y nghÒ vµ gi¸o dôc ®¹i häc, sau ®¹i häc). Sö dông vèn theo ®Þnh h­íng nµy còng phï hîp víi tÝnh chÊt vµ ®iÒu kiÖn nguån vèn ODA ë giai ®o¹n ®Çu (ThÕ hÖ dù ¸n thø nhÊt mµ c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam trong thêi gian 1993-2000 chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc x©y dùng h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi nh­ giao th«ng, thuû lîi, cÊp tho¸t n­íc... vµ mét sè dù ¸n s¶n xuÊt quan träng nh­ n¨ng l­îng). NÕu x¸c ®Þnh sö dông ODA ®Ó phôc vô cho môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi th× nªn tËp trung cho c¸c lÜnh vùc nh­ n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, y tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc phæ cËp (kh¸c víi môc tiªu t¨ng tr­ëng, ë ®©y gi¸o dôc sÏ thiªn vÒ gi¸o dôc phæ cËp ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi, c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­ nµy còng phôc vô cho t¨ng tr­ëng nh­ng cã t¸c ®éng dµi h¹n h¬n). KÓ tõ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 90, céng ®ång tµi trî cho ViÖt Nam ®· chuyÓn dÇn sang h­íng nµy (ThÕ hÖ dù ¸n thø hai mµ c¸c nhµ tµi trî (®Æc biÖt lµ cña c¸c tæ chøc quèc tÕ lín nh­ WB, ADB...) dµnh ­u tiªn cao cho môc tiªu c¶i thiÖn ®êi sèng vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc t¹o thu nhËp cho c¸c tÇng líp dÔ bÞ tæn th­¬ng trong x· héi). VÒ thùc chÊt chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam hoµn toµn kh«ng xa rêi víi môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tuy nhiªn nÕu qu¸ tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc nµy th× Ýt cã kh¶ n¨ng khai th¸c tèt lîi thÕ vÒ hç trî c¸n c©n thanh to¸n cña nguån vèn ODA. §ång thêi do c¸c lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ x· héi cã kh¶ n¨ng hÊp thô vèn thÊp, sÏ kh«ng tËn dông ®­îc hÕt c¸c ­u thÕ cña nguån vèn ODA nh­ c¸c ­u ®·i dµnh cho quèc gia trong thêi gian ©n h¹n do kh«ng hoµn tÊt ®­îc giai ®o¹n kiÕn thiÕt c¬ b¶n vµ kh«ng rót ®­îc hÕt sè vèn ký vay trong thêi gian thùc hiÖn dù ¸n; trong khi c¸c lÜnh vùc kh¸c ph¶i ®i vay th­¬ng m¹i ®Ó ho¹t ®éng (lµm t¨ng kh¶ n¨ng tæn th­¬ng cña quèc gia ®èi víi c¸c có sèc tõ bªn ngoµi vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n). Ngoµi ra kh¶ n¨ng t¹o nguån ngo¹i tÖ ®Ó tr¶ nî cña lÜnh vùc nµy thÊp vµ kh«ng bÒn v÷ng. X¸c ®Þnh râ ®Þnh h­íng sö dông ODA ®Ó trªn c¬ së ®ã cã quy ho¹ch dµi h¹n ®èi víi nguån vèn nµy trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh quan träng bËc nhÊt ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay. ë ®©y yªu cÇu hµi ho¸ môc tiªu gi÷a c¸c nhµ tµi trî vµ ng­êi nhËn tµi trî (lµ ChÝnh phñ ViÖt Nam) lµ mét th¸ch thøc lín. Do chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ViÖt Nam trong 10 n¨m tíi vÉn h­íng tíi môc tiªu t¨ng tr­ëng cao vµ bÒn v÷ng ®Ó tiÕn tíi n¨m 2020 c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp, do ®ã h­íng vËn ®éng ODA vÉn rÊt cÇn thiÕt dµnh ­u tiªn cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu, thµnh lËp c¸c quü hç trî xuÊt khÈu, b¶o l·nh xuÊt khÈu, hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá, vËn ®éng c¸c nhµ tµi trî trao quyÒn chñ ®éng nhiÒu h¬n cho ViÖt Nam trong viÖc qu¶n lý c¸c quü nµy vµ x¸c ®Þnh ®èi t­îng cho vay ®Çu ra. Cã chiÕn l­îc vËn ®éng c¸c nhµ tµi trî lµ c¸c ho¹t ®éng nµy sÏ cã lîi trùc tiÕp cho quan hÖ ®Çu t­ vµ trao ®æi mËu dÞch vña c¸c n­íc tµi trî víi ViÖt Nam, vµ c¸c nhµ thÇu trong vµ ngoµi n­íc còng cã lîi tõ viÖc ®Èy nhanh thùc hiÖn dù ¸n. Nghiªn cøu kh¶ n¨ng chuyÓn dÇn sang dïng vèn trong n­íc tµi trî cho c¸c dù ¸n trong nh÷ng lÜnh vùc nhÊt ®Þnh cã kh¶ n¨ng hÊp thô vèn n­íc ngoµi thÊp vµ khã cã kh¶ n¨ng c¶i thiÖn (mét sè c¸c dù ¸n cã tÝnh chÊt phøc t¹p cè h÷u h¬n c¸c dù ¸n kh¸c vÝ dô dù ¸n ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp do WB tµi trî). §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng sö dông vèn ODA cho nh÷ng lÜnh vùc nµy nh­ng cã sù ®Þnh h­íng râ ®Ó ho¹ch ®Þnh tû träng cô thÓ. §ång thêi tÝnh to¸n kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nguån vèn trong n­íc cho c¸c dù ¸n nµy: do c¸c dù ¸n th­êng thùc hiÖn chËm h¬n dù kiÕn, nhu cÇu vÒ nguån vèn trong n­íc còng kh«ng c¨ng th¼ng nh­ c¸c dù ¸n thùc hiÖn nhanh vµ tËp trung. Tuy nhiªn nguån vèn trong n­íc còng kh«ng thÓ ®¸p øng ®ñ nhu cÇu ®Çu t­, v× vËy nªn chuyÓn dÇn viÖc sö dông ODA ®Ó cho vay l¹i víi ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i, tr¸nh bao biÖn, bao cÊp tõ NSNN vµ chuÈn bÞ cho giai ®o¹n ph¸t triÓn míi khi quèc gia ph¶i tiÕp cËn víi nguån vay th­¬ng m¹i ®Ó tµi trî cho ph¸t triÓn. C¸c dù ¸n trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, x· héi vµ tµi trî cho c¸c ho¹t ®éng x· héi c¬ së nh­ gi¸o dôc phæ cËp, ph¸t triÓn d©n téc thiÓu sè... th­êng lµ nh÷ng dù ¸n phøc t¹p liªn quan ®Õn nhiÒu cÊp, ngµnh do vËy kh¶ n¨ng hµi hoµ thñ tôc kh¸ h¹n chÕ, kh«ng chØ ®èi víi c¸c thñ tôc trong vµ ngoµi n­íc mµ ngay c¶ c¸c thñ tôc trong n­íc gi÷a cÊp trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng. V× vËy ®èi víi c¸c dù ¸n nµy, nªn hÕt søc chó träng ®Õn viÖc thiÕt kÕ dù ¸n, chØ thiÕt kÕ c¸c dù ¸n nhá vµ ®¬n gi¶n, Ýt ho¹t ®éng, phï hîp h¬n víi tr×nh ®é qu¶n lý vµ thùc hiÖn cña c¸c BQLDA, sau ®ã ph¸t triÓn dÇn. ViÖc thiÕt kÕ dù ¸n quy m« nhá cã mét h¹n chÕ vÒ mÆt lý thuyÕt lµ sÏ lµm t¨ng chi phÝ qu¶n lý dù ¸n v× sÏ cã nhiÒu dù ¸n nhá. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ nÕu xÐt ®Õn sù chång chÐo hiÖn nay cña c¸c dù ¸n trong cïng mét ®Þa ph­¬ng (mét ®Þa ph­¬ng cã nhiÒu dù ¸n, c¸c dù ¸n cã nhiÒu hîp phÇn t­¬ng tù nh­ nhau) th× viÖc ph©n mét dù ¸n tæng thÓ ra thµnh nhiÒu dù ¸n nhá h¬n vµ tËp trung h¬n l¹i cã thÓ khai th¸c ®­îc lîi thÕ cña viÖc chuyªn m«n ho¸, tõ ®ã còng gi¶m chi phÝ qu¶n lý. 3. ViÖc ký kÕt, thu hót c¸c kho¶n ODA vay ph¶i ®­îc g¾n kÕt chÆt chÏ vµ trong khu«n khæ cña viÖc qu¶n lý vay nî n­íc ngoµi: NÕu t×nh h×nh vay nî cña quèc gia ®· ë møc b¸o ®éng th× cÇn kiªn quyÕt h¹n chÕ hoÆc cã thÓ t¹m dõng vay n­íc ngoµi ngay c¶ vay ODA. Do ®ã cÇn thiÕt ph¶i th­êng xuyªn thùc hiÖn viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ vµ dù b¸o t×nh h×nh nî quèc gia ®Ó cã chÝnh s¸ch vay phï hîp víi tõng thêi kú. 2.VÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA 2.1. VÒ thu hót vèn: - TiÕp tôc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lÝ vµ ®iÒu hµnh c«ng t¸c tiÕp nhËn ODA - T¨ng c­êng c«ng t¸c c¸n bé, ®Çu t­ ®µo t¹o vµ n©ng cao n¨ng lùc cho nh÷ng c¸n bé thuéc bé phËn liªn quan ®Õn viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu ®µm ph¸n, kÝ kÕt nh÷ng hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c n­íc ngoµI nh»m n©ng cao h¬n n÷a c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng cña nguån vèn thu hót ®­îc - Më líp ®µo t¹o ng¾n h¹n vÒ nh÷ng kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn ODA, tËp huÊn vÒ nh÷ng quy ®Þnh vµ thñ tôc, ®iÒu kiÖn cung cÊp ODA cña c¸c nhµ tµI trî - Nh÷ng nghµnh vµ ®Þa ph­¬ng cã nhu cÇu vÒ cung cÊp vèn ODA cÇn nghiªn cøu kÜ nh÷ng chÝnh s¸ch ­u tiªn cña c¸c ®èi t¸c n­íc ngoµI còng nh­ quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA cña chÝnh phñ viÖt nam ®Ó tranh thñ sù gióp ®ì cña chÝnh phñ vµ c¬ quan cã liªn quan trong viÖc lËp hå s¬ dù ¸n vµ c¸c thñ tôc xin viÖn trî phï hîp víi ®èi t­îng ­u tiªn 2.2. Sö dông vèn: ViÖt Nam lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, do ®ã nguån vèn ODA cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. §©y sÏ lµ nguån tµI nguyªn chñ yÕu ®Ó chÝnh phñ ®Çu t­ t¸I thiÕt c¬ së h¹ tÇng ®ang trªn ®µ xuèng cÊp, l¹c hËu nghiªm träng vµ cÇn ®­îc khÈn tr­¬ng n©ng cÊp. ®æi míi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung vµ më réng thu hót vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµI nãi riªng. ODA còng lµ nguån tµI trî cÇn thiÕt cho c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, kh¶o s¸t, ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña c¸c nguån tµI nguyªn,thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi, t×nh h×nh cña c¸c nghµnh, lÜnh vùc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng th«ng tin thu thËp ®­îc sÏ lµ c¨n cø x¸c ®¸ng cho qu¶n lý vÜ m«. NhËn thøc vai trß cña nguån vèn ODA ®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc, chóng ta ®· cã mét sè thµnh c«ng lín trong c«ng t¸c vËn ®éng ®Çu t­ vµ lµ dÊu hiÖu chøng tá sù ñng hé cña quèc tÕ ®èi víi c«ng cuéc c¶I c¸ch kinh tÕ x· héi ®ang thùc hiÖn cã kÕt qu¶ t¹i ViÖt Nam. Tuy nhiªn cã ®­îc nguån vèn míi chØ lµ tiÒn ®Ò, ®iÒu quan träng h¬n hÕt lµ lµm thÕ nµo ®Ó hÊp thô, sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn nãi trªn. §Ó gãp phÇn sö lý vÊn ®Ò nµy cÇn ph¶I thùc hiÖn cho ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p sau: Thø nhÊt, cÇn thay ®æi nhËn thøc vÒ vai trß vµ b¶n chÊt cña viÖn trî n­íc ngoµi. TÝnh chÊt ­u ®·I cña nguån vèn ODA th­êng lµm cho c¸c c¬ quan trong n­íc cã quan niÖm hÕt søc dÔ d·I vµ chñ quan vÒ sù ph©n phèi vµ sö dông nguån vèn nµy. Hä kh«ng chó ý ®Õn yªu cÇu hiÖu qu¶, bá qua yÕu tè chi phÝ thêi c¬ trong thÈm ®Þnh, ®¸nh gi¸ dù ¸n, ch­a quan t©m ®Çy ®ñ ®Õn viÖc x¸c ®Þnh c¸c ­u tiªn ®Çu t­, vÉn cßn dùa dÉm chñ yÕu vµo nguån vèn n­íc ngoµI vµ xem nhÑ sù ®èi øng cña nguån vèn trong n­íc, triÓn khai dù ¸n chËm cã khi cßn l·ng phÝ. Nh÷ng quan niÖm sai lÇm trªn cÇn sím ®­îc chÊn chØnh, lu«n lu«n l­u ý r»ng ®©y lµ nguån vèn ph¶I hoµn tr¶ vèn gèc vµ l·I, v× vËy nÕu sö dông kÐm hiÖu qu¶ vÉn cã thÓ r¬I vµo khñng ho¶ng nî nÇn nh­ ®· x¶y ra ë nhiÒu n­íc. Thø hai, thiÕt lËp c¸c ®Þnh h­íng ­u tiªn ®Çu t­ vµ tiÕn hµnh nghiªn cøu kh¶ thi tõng dù ¸n chÆt chÏ. - CÇn tr¸nh xu h­íng dµn tr¶I viÖn trî n­íc ngoµI trªn mét diÖn réng bao qu¸t nhiÒu l·nh vùc, nghµnh hay ®Þa ph­¬ng. Trong ®iÒu kiÖn nguån vèn h¹n chÕ, ®Ó nguån vèn ph¸t huy hiÖu qu¶ nhanh vµ réng, nªn ®Çu t­ vµo mét sè l·nh vùc, vïng l·nh thæ cã lîi thÕ t­¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng g©y t¸c ®éng ph¸t triÓn lín. Thø ba, t¨ng c­êng nguån lùc ®èi øng trong n­íc. - Kh¶ n¨ng hÊp thô viÖn trî tïy thuéc vµo møc ®é ®¸p øng cña nguån lùc trong n­íc. NÕu c¸c nguån lùc trong n­íc qu¸ yÕu kÐm th× sÏ ph¸t sinh hiÖn t­îng viÖn trî n­íc ngoµI qu¸ t¶I vµ kh«ng ®­îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ Thø t­: c¶I tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý vµ ®iÒu phèi viÖn trî - ViÖn trî n­íc ngoµI cã liªn quan ®Õn nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng ë trong nø¬c kÓ tõ lóc vËn ®éng kinh tµI trî cho ®Õn khi hoµn tÊt cam kÕt hoµn tr¶ cho nªn thiÕt lËp mét c¬ chÕ nh»m ®¶m b¶o sù phèi hîp nhÞp nhµng, th«ng suèt cña c¶ mét hÖ thèng tæ chøc cã liªn quan ®Õn viÖn trî lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng. - NgoµI ra cßn ph¶I x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng tr¶ nî c¶ gèc vµ l·I trong t­¬ng lai ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch tr¶ nî, cËp nhËt c¸c th«ng tin trong vµ ngoµI n­íc vÒ sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn nguån vèn vay ®Ó xö lý kÞp thêi vµ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n tr¸nh t×nh tr¹ng lç do nh÷ng t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan khi dù ¸n ®· ®I vµo ho¹t ®éng 3. C¬ chÕ, chÝnh s¸ch C¬ chÕ chÝnh s¸ch phï hîp lµ ®iÒu kiªn n©ng cao hiÖu qu¶ ODA. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA ngoµi viÖc cÇn ph¶i cã mét chiÕn l­îc thu hót vµ sö dông vèn râ rµng theo môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ tõng thêi kú, ®ång thêi ph¶i cã hÖ thèng c¸c chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p hoµn chØnh nh»m t¹o ra mét m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi. Thùc tr¹ng c¬ chÕ chÝnh s¸ch thu hót vµ sö dông vèn ODA ë ViÖt Nam hiÖn nay cßn nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i nh­ ®· ®­îc tr×nh bµy ë ch­¬ng tr­íc. V× vËy ®Ó tõng b­íc kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã, em xin cã mét sè gi¶i ph¸p nh­ sau: 1. CÇn nghiªn cøu x©y dùng mét LuËt hay Ph¸p lÖnh vÒ qu¶n lý vay nî vµ viÖn trî n­íc ngoµi cña quèc gia: nh»m n©ng cao tÝnh ph¸p lý vµ tÝnh toµn diÖn trong c«ng t¸c qu¶n lý c¸c kho¶n vay nî vµ viÖn trî n­íc ngoµi (bao gåm c¶ ODA). V¨n b¶n ph¸p lý nµy ph¶i ®iÒu chØnh tÊt c¶ c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn vèn ODA nh­ qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh vµ phª duyÖt dù ¸n, ®Êu thÇu, qu¶n lý dù ¸n... theo h­íng gi¶m bít thñ tôc hµnh chÝnh, quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña tõng cÊp tham gia. CÇn thay ®æi quan ®iÓm, c¸ch nh×n nhËn ®èi víi c¸c dù ¸n ODA khi ph©n lo¹i c¸c dù ¸n cÊp ph¸t thµnh ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n hay hµnh chÝnh sù nghiÖp, xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu hîp nhÊt quy tr×nh qu¶n lý NSNN ®èi víi chi ®Çu t­ vµ chi th­êng xuyªn. Ngoµi ra ph¶i nh×n nhËn c¸c dù ¸n ODA lµ c¸c dù ¸n ®Çu t­ cho ph¸t triÓn, v× vËy hoµn toµn cã thÓ ®­îc xÕp lo¹i vµo dù ¸n ®Çu t­ cña NSNN. ViÖc thèng nhÊt ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ODA sÏ dÉn tíi thèng nhÊt c¸c quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch, ph©n bæ vèn, kiÓm so¸t chi, thèng nhÊt ®Þnh møc chi tiªu cho c¸c ho¹t ®éng cã néi dung gièng nhau, thèng nhÊt c¸c thñ tôc quyÕt to¸n, lµm cho viÖc qu¶n lý ®¬n gi¶n h¬n còng nh­ gi¶m bít ®Çu mèi cho dù ¸n, tõ ®ã gi¶m chi phÝ giao dÞch cña viÖc ®Çu t­. 2. Tr­íc m¾t khi ch­a ban hµnh ®­îc LuËt hay Ph¸p lÖnh th× viÖc nghiªn cøu ban hµnh mét NghÞ ®Þnh chung vÒ Quy chÕ qu¶n lý vay nî vµ viÖn trî n­íc ngoµi, thay thÕ cho c¶ 3 v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt hiÖn hµnh lµ: NghÞ ®Þnh 90/CP, NghÞ ®Þnh 17/CP vµ QuyÕt ®Þnh 29/1999/Q§-TTg ngµy 23/2/1999 ban hµnh Quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông viÖn trî cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ n­íc ngoµi, mét mÆt ®Ó gi¶m bít sù chång chÐo hoÆc m©u thuÉn trong c¸c v¨n b¶n nãi trªn, mÆt kh¸c nh»m t¹o ra mét khung ph¸p lý ®ång bé, hoµn chØnh h¬n cho c«ng t¸c qu¶n lý vay nî, viÖn trî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam, lµm tiÒn ®Ò cho viÖc nghiªn cøu ban hµnh LuËt hay Ph¸p lÖnh sau nµy. VÒ h×nh thøc, NghÞ ®Þnh míi cÇn ®­îc soan th¶o theo h­íng chi tiÕt ®Ó gi¶m tèi ®a viÖc ph¶i ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n h­íng dÉn NghÞ ®Þnh, b¶o ®¶m sau khi ban hµnh viÖc thùc thi NghÞ ®Þnh ®­îc kÞp thêi vµ nhÊt qu¸n. 3. C¸c quy chÕ, quy ®Þnh cña ChÝnh phñ liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA nh­ NghÞ ®Þnh vÒ ®Çu t­, NghÞ ®Þnh vÒ ®Êu thÇu, Quy ®Þnh vÒ ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, Quy ®Þnh vÒ vèn ®èi øng... cho c¸c dù ¸n ODA cÇn x©y dùng phï hîp víi tËp qu¸n th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ hµi hoµ víi thñ tôc cña c¸c nhµ tµi trî tr¸nh tr­êng hîp c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n th­êng xuyªn ph¶i b¸o c¸o Thñ t­íng ChÝnh phñ gi¶i quyÕt c¸c tr­êng hîp kh¸c biÖt gi÷a quy ®Þnh cña ViÖt Nam víi quy ®Þnh cña nhµ tµi trî lµm chËm tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. 4. N©ng cao quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n ODA thuéc thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh cña ChÝnh phñ (Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­). C¬ quan nµy cÇn cã quy chÕ thÈm ®Þnh râ rµng, khoa häc vµ c«ng khai cho c¸c chñ ®Çu t­ thùc hiÖn. ViÖc lÊy ý kiÕn gãp ý cña c¸c c¬ quan liªn quan lµ cÇn thiÕt tuy nhiªn vai trß quyÕt ®Þnh ph¶i lµ Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ v× ®Ó thÈm ®Þnh kü cµng mét dù ¸n ®ßi hái thêi gian nghiªn cøu, kh¶o s¸t vµ rÊt cÇn c¸c chuyªn gia kü thuËt, nhµ kinh tÕ ngµnh... C¸c Bé ngµnh chØ tËp trung ®¸nh gi¸ nh÷ng vÊn ®Ò khÝa c¹nh cã liªn quan ®Õn chuyªn m«n qu¶n lý cña ngµnh m×nh mµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tiÕn hµnh c¸c b­íc thÈm ®Þnh nh­ Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ ®· lµm. 5. §èi víi c¸c dù ¸n ODA cho vay l¹i cÇn quy ®Þnh vai trß thÈm ®Þnh cña c¬ quan cho vay l¹i tr­íc khi ®Ò xuÊt dù ¸n víi Nhµ tµi trî. ViÖc thÈm ®Þnh c¸c dù ¸n vay l¹i kh«ng chØ dõng ë kh©u thÈm ®Þnh dù ¸n mµ ph¶i bao gåm c¶ viÖc thÈm ®Þnh n¨ng lùc qu¶n lý vµ n¨ng lùc tµi chÝnh cña ng­êi vay l¹i ®Ó ®¶m b¶o viÖc thu håi vèn cho vay l¹i. §èi víi dù ¸n ®­îc x¸c ®Þnh lµ khã cã kh¶ n¨ng hoµn vèn th× hoÆc lµ kh«ng vay hoÆc Nhµ n­íc cÊp ph¸t chuyÓn chñ ®Çu t­ kh«ng nªn ®Ó t×nh tr¹ng biÕt lµ khã cã kh¶ n¨ng hoµn vèn mµ vÉn lµm thñ tôc nhËn vay l¹i. 6. Nhµ n­íc cã thÓ gi¸m s¸t vµ qu¶n lý trªn ph­¬ng tiÖn vÜ m« c¸c ho¹t ®éng cña chñ ®Çu t­. N©ng cao tÝnh tù chñ vµ vai trß tr¸ch nhiÖm cña chñ ®Çu t­ c¸c dù ¸n ODA. Chñ ®Çu t­ cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh lÜnh vùc ®Çu t­ phï hîp víi quy ho¹ch ph¸t triÓn cña ngµnh hay ®Þa ph­¬ng, chÝnh s¸ch kinh doanh nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. §ång thêi chñ ®Çu t­ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hiÖu qu¶ cña dù ¸n. Do ®ã yªu cÇu c¸c chñ ®Çu t­ ph¶i thùc hiÖn quy tr×nh thÈm ®Þnh dù ¸n ®Çy ®ñ vµ chÆt chÏ bao gåm thÈm ®Þnh kü thuËt, thÞ tr­êng, n¨ng lùc tµi chÝnh, n¨ng lùc qu¶n lý... 7. §Þnh h­íng ph©n cÊp qu¶n lý c¸c dù ¸n ODA: Thêi gian qua, viÖc ®Þnh h­íng ph©n cÊp vÉn cßn cã nh÷ng tån t¹i, do ®ã cã thÓ ®iÒu chØnh theo nh÷ng h­íng sau: - Ph©n cÊp nhiÒu h¬n nh­ng cÇn phï hîp víi n¨ng lùc thùc tÕ cña tõng cÊp ®Æc biÖt lµ trao quyÒn réng r·i cho c¸c tæ chøc c¸ nh©n vµ ng­êi ®øng ®Çu. Ph©n cÊp m¹nh h¬n cho cÊp d­íi ®ång thêi víi viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý vµ gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn. - §èi víi c¸c c«ng viÖc cô thÓ trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn dù ¸n nh­ söa ®æi mét sè h¹ng môc ®Çu t­ cña dù ¸n nh­ng kh«ng lµm v­ît tæng møc ®Çu t­ dù ¸n, gia h¹n dù ¸n, phª duyÖt kÕt qu¶ ®Êu thÇu, phª duyÖt hîp ®ång th­¬ng m¹i cho c¸c Bé, ®Þa ph­¬ng cÇn ph©n cÊp cho c¸c Bé, ®Þa ph­¬ng trªn c¬ së dù ¸n ®· ®­îc ChÝnh phñ phª duyÖt. 8. §¬n gi¶n ho¸ thñ tôc hµnh chÝnh: - CÇn rµ so¸t vµ lo¹i bá ngay nh÷ng quy ®Þnh vÒ thñ tôc xÐt duyÖt kh«ng cÇn thiÕt: xÐt duyÖt danh môc hµng nhËp khÈu b»ng nguån vèn ODA cña Bé Th­¬ng m¹i; xÐt duyÖt kÕ ho¹ch rót vèn ODA n¨m cña Bé Tµi chÝnh, c¸c thñ tôc r­êm rµ vµ tèn phÝ thêi gian trong c¸c kh©u ký kÕt hiÖp ®Þnh, trao ®æi c«ng hµm, tr×nh tù vµ thñ tôc phª duyÖt dù ¸n... - Thñ tôc vÒ miÔn gi¶m thuÕ ODA, cÊp vèn ®èi øng cÇn ®­îc xem xÐt l¹i theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸ c¸c giÊy tê vµ cÊp trung gian xö lý. 9. T¨ng c­êng c«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n: - CÇn quy ®Þnh râ c«ng cô, ph­¬ng ph¸p theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n, trªn thùc tÕ ®©y lµ kh©u yÕu nhÊt ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ trong c¸c v¨n b¶n ph¸p quy hiÖn hµnh. VÝ dô: + Sö dông kiÓm to¸n nh­ mét c«ng cô kiÓm so¸t tµi chÝnh vµ hiÖu quÈ kinh tÕ cña dù ¸n. + Cã chÕ ®é kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ®Þnh kú. + Ban hµnh quy chÕ theo dâi, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n (tr­íc, trong vµ sau khi kÕt thóc dù ¸n). 10. Hµi hoµ thñ tôc cña c¸c nhµ tµi trî: Qu¸ tr×nh chuÈn bÞ dù ¸n cña c¸c nhµ tµi trî rÊt kh¸c nhau vµ cÇn ph¶i ®­îc hµi hoµ ®Ó gi¶m thiÓu g¸nh nÆng cña ChÝnh phñ. ViÖc chia sÎ th«ng tin, tham kh¶o ý kiÕn c¸c c¬ quan ®èi t¸c, sù phèi hîp chñ ®éng, tÝch cùc gi÷a c¸c nhµ tµi trî vµ ChÝnh phñ còng nh­ chiÕn l­îc ph¸t triÓn ngµnh ®· ®­îc c¸c bªn chia sÎ d­íi dù chØ ®¹o vµ tÝnh tù chñ m¹nh mÏ vµ kiªn quyÕt cña ChÝnh phñ lµ rÊt quan träng. §ång thêi c¸c nhµ tµi trî ®­îc khuyÕn khÝch ®Ó phèi hîp víi nhau mét c¸ch hÖ thèng h¬n trong kh©u chuÈn bÞ dù ¸n ®Ó tr¸nh trïng l¾p. ChÝnh phñ cã thÓ x©y dùng danh s¸ch dµi c¸c dù ¸n theo ch­¬ng tr×nh hç trî lu©n chuyÓn nµy. TiÕp cËn theo ngµnh lµ mét trong c¸c biÖn ph¸p cô thÓ nh»m ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c gi÷a c¸c bªn trong giai ®o¹n hiÖn nay, theo ®ã ho¹t ®éng cña c¸c bªn dùa trªn c¸c ch­¬ng tr×nh ­u tiªn cña ChÝnh phñ, cã sù phèi hîp chÆt chÏ víi nhau nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra. HiÖn nay cã 7 Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia mµ ChÝnh phñ giao cho c¸c Bé, ngµnh qu¶n lý cã thÓ lµ c¬ së ®Ó tiÕp cËn theo ngµnh trong viÖc hç trî thùc hiÖn, ®ã lµ: Ch­¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (bao gåm c¶ ®Þnh canh, ®Þnh c­ vµ hç trî ®ång bµo d©n téc ®Æc biÖt khã kh¨n) - Bé Lao ®éng, Th­¬ng binh vµ X· héi. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ viÖc lµm - Bé Lao ®éng, Th­¬ng binh vµ X· héi. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ d©n sè vµ KHHG§ - Uû ban quèc gia vÒ d©n sè vµ KHHG§. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ thanh to¸n mét sè bÖnh x· héi vµ bÖnh dÞch nguy hiÓm - Bé Y tÕ. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ phßng chèng HIV/AIDS - Uû ban quèc gia vÒ phßng chèng AIDS. Ch­¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ thÓ thao - Uû ban ThÓ dôc thÓ thao. Ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ n­íc s¹ch vµ vÖ sinh m«i tr­êng n«ng th«n - Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n. Ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c vµ tiÕp cËn theo ngµnh lµ vËn dông c¸ch lµm míi gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ODA v× sù ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cã hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng cña ViÖt Nam. 11. C¸c vÊn ®Ò kh¸c vÒ quan hÖ ®èi t¸c: CÇn tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ ®èi t¸c gi÷a c¸c bªn vµ n©ng quan hÖ nµy lªn mét b­íc ph¸t triÓn míi cao h¬n trªn c¬ së quan t©m vµ lîi Ých chung cña tÊt c¶ c¸c bªn tham gia víi viÖc ®Ò cao vai trß lµm chñ cña bªn thô h­ëng. 12. Hoµn thiÖn vµ thèng nhÊt c¬ chÕ tµi chÝnh: - C¬ chÕ tµi chÝnh ph¶i ®­îc xem xÐt vµ quyÕt ®Þnh cô thÓ khi duyÖt b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi vµ nªu trong QuyÕt ®Þnh ®Çu t­ dù ¸n. - B¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi dù ¸n lµ c¨n cø ®Ó ®µm ph¸n, ký kÕt HiÖp ®Þnh dù ¸n. Do vËy chØ ký kÕt HiÖp ®Þnh dù ¸n sau khi B¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi dù ¸n ®­îc duyÖt, võa b¶o ®¶m viÖc triÓn khai dù ¸n tu©n thñ QuyÕt ®Þnh ®Çu t­, võa tr¸nh t×nh tr¹ng dù ¸n ph¶i tr¶ phÝ cam kÕt khèng (nÕu dù ¸n sö dông vèn vay ODA ph¶i tr¶ phÝ cam kÕt nh­ th«ng lÖ). - CÇn h­íng dÉn cô thÓ viÖc triÓn khai c¸c quy ®Þnh vÒ tµi chÝnh thuËn lîi nhÊt: ph­¬ng thøc (cÊp ph¸t, cho vay l¹i), chÝnh s¸ch thuÕ, vèn ®èi øng. - CÇn ph©n ®Þnh râ c¬ chÕ tµi chÝnh (cÊp ph¸t, cho vay l¹i, hçn hîp) ¸p dông phï hîp víi tõng lo¹i dù ¸n kh¸c nhau, trong ®ã chia ra lµm 2 lo¹i chÝnh: c¸c dù ¸n cã kh¶ n¨ng thu håi vèn vµ c¸c dù ¸n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn. - CÇn ban hµnh c¸c h­íng dÉn vÒ c¸c th«ng lÖ, thñ tôc vµ c¬ cÊu nguån ODA, trong ®ã chia lµm 2 lo¹i chÝnh: c¸c dù ¸n cã kh¶ n¨ng thu vèn vµ c¸c dù ¸n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn. - Gi¶m bít tÝnh ®ång bé trong chÝnh s¸ch, vÝ dô m©u thuÉn (nhÑ) gi÷a chÕ ®é tû gi¸ vµ chÝnh s¸ch ®Çu t­ ODA cho ngµnh n«ng nghiÖp cã thÓ ®­îc gi¶m bít b»ng viÖc ®iÒu chØnh tû gi¸, tuy nhiªn cÇn c©n nh¾c ®Ó hµnh ®éng nµy kh«ng g©y c¸c ¶nh h­ëng bÊt lîi ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« kh¸c nh­ viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. - C¶i tiÕn quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch ng©n s¸ch vµ gi¶i ng©n cña dù ¸n ODA phï hîp víi quy ®Þnh cña nhµ tµi trî. - ViÖc x©y dùng mét nguån dù phßng trong NSNN dµnh riªng cho dù ¸n ODA gióp viÖc thùc hiÖn dù ¸n phï hîp h¬n víi kh¶ n¨ng ®¸p øng cña nguån vèn trong n­íc, gi¶m bít tÝnh bÞ ®éng trong diÒu hµnh vèn ®èi øng. §ång thêi viÖc bè trÝ kho¶n dù phßng nµy còng gióp cho viÖc bè trÝ kÕ ho¹ch vèn ®èi øng cña dù ¸n hîp lý h¬n, tr¸nh l·ng phÝ v× hiÖn nay phÇn lín dù ¸n cã t©m lý khi x©y dùng ®­a con sè cao ®Ó phßng thiÕu vèn khi thùc hiÖn. - Cã quy ®Þnh vÒ ®Þnh møc chi tiªu vèn ®èi øng cho c¸c dù ¸n ODA hîp lý ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé vµ yªu cÇu chÊt l­îng cao cña dù ¸n ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ®ßi hái tr×nh ®é kü thuËt cao. - LËp ng©n s¸ch cho c«ng t¸c chuÈn bÞ dù ¸n nh­ x©y dùng Quü chuÈn bÞ ®Çu t­ ®Ó hç trî ng©n s¸ch cho c«ng t¸c chuÈn bÞ dù ¸n. - Cã c¬ chÕ thùc thi ®Ó t¨ng c­êng qu¶n lý c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA, quy ®Þnh b¾t buéc viÖc ®¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sau khi ®· hoµn thµnh ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh hiÖu qu¶. - Sö dông ODA ph¶i cã hiÖu qu¶ vµ chÊt l­îng cao, phï hîp víi yªu cÇu cña giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §ång thêi cÇn kiÓm tra, qu¶n lý chÆt chÏ, chèng l·ng phÝ, tiªu cùc. - CÇn x¸c ®Þnh vèn ODA kh«ng ph¶i lµ vÜnh viÔn, tèt nhÊt nªn tranh thñ khai th¸c tèi ®a c¸c ­u ®·i cña nguån vèn, ®Ó lµm nh­ vËy cã thÓ cÇn cã nh÷ng ®èi xö ­u tiªn h¬n so víi nguån vèn ®Çu t­ kh¸c cña NSNN. Mét trong nh÷ng ­u tiªn cÇn thiÕt lµ ­u tiªn vÒ tÝnh linh ho¹t trong viÖc lËp kÕ ho¹ch vèn, xö lý vèn ®èi øng cho dù ¸n (vÝ dô cã thÓ cÇn cã mét quü dù phßng riªng trong NSNN cho c¸c dù ¸n ODA). 4. Tæ chøc ®iÒu hµnh, qu¶n lý NghÞ ®Þnh sè 17/CP ®· ph©n c«ng cô thÓ nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan chñ yÕu chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ sö dông ODA: Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc ViÖt Nam, Bé Ngo¹i giao, Bé T­ ph¸p, V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé Khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng, Bé Th­¬ng m¹i. NghÞ ®Þnh còng quy ®Þnh tr¸ch nhiªm cña Bé, UBND chñ qu¶n vµ cña c¸c Ban qu¶n lý ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA... Tuy nhiªn còng cã mét sè vÊn ®Ò vÒ ph©n ®Þnh chøc n¨ng gi÷a c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ trong viÖc qu¶n lý vèn ODA cÇn ph¶i xem xÐt l¹i: - Dù kiÕn thµnh lËp mét Ban c«ng t¸c liªn ngµnh do Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ lµ tr­ëng ban ®Ó t­ vÊn cho ChÝnh phñ vÒ ODA. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ Ban nµy ch­a ho¹t ®éng. Tõ thùc tÕ cho thÊy rÊt cÇn cã mét c¬ chÕ phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý, c¸c ®Þa ph­¬ng, ngµnh chñ qu¶n vµ c¬ quan thô h­ëng dù ¸n nh»m n¾m b¾t vµ xö lý kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n. §Ó thùc hiÖn c¬ chÕ phèi hîp trªn, viÖc ®Þnh l­îng thêi gian cô thÓ cho tõng giai ®o¹n c«ng viÖc do c¸c c¬ quan kh¸c nhau lµm lµ cÇn thiÕt. - VÒ l©u dµi viÖc tæ chøc mét c¬ quan qu¶n lý nî cña ChÝnh phñ còng cÇn ®­îc xóc tiÕn nghiªn cøu trªn c¬ së kinh nghiÖm cña c¸c n­íc vÒ m« h×nh nµy. - VÒ vai trß ®¹i diÖn cho Nhµ n­íc trong quan hÖ víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: HÇu hÕt c¸c n­íc ®Òu giao Bé Tµi chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, v× c¸c tæ chøc IMF, WB, ADB mÆc dï gäi lµ Ng©n hµng, nh­ng chøc n¨ng chñ yÕu cña hä lµ cÊp viÖn trî ph¸t triÓn l¹i cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn Bé Tµi chÝnh lµ c¬ quan tiÕp nhËn, qu¶n lý sö dông vèn, tr¶ nî cña c¸c n­íc thµnh viªn. - Nghiªn cøu tæ chøc l¹i c«ng t¸c ®Êu thÇu theo h­íng ph©n cÊp nhiÒu h¬n cho c¸c Bé, ngµnh trong viÖc phª duyÖt kÕt qu¶ ®Êu thÇu vµ chuyÓn nhiÖm vô ®Êu thÇu tõ cÊp Ban qu¶n lý dù ¸n lªn cÊp Bé vµ tËp trung c¸n bé ®Êu thÇu cã kinh nghiÖm vµ tr×nh ®é chuyªn m«n ë ®ã. Kinh nghiÖm cña Philipin vµ Th¸i Lan giao viÖc qu¶n lý ®Êu thÇu cho c¬ quan chñ qu¶n (c¸c Bé) thùc hiÖn. CÊp xÐt duyÖt ký kÕt hîp ®ång tuú theo quy m« cña hîp ®ång cã thÓ ph©n cÊp cho Thø tr­ëng hoÆc Bé tr­ëng phª duyÖt. HiÖn nay ë ViÖt Nam tr¸ch nhiÖm vÒ ®Êu thÇu chñ yÕu ®Æt lªn vai c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n. NhiÒu Ban qu¶n lý dù ¸n ®Æc biÖt lµ c¸c Ban míi thµnh lËp th­êng Ýt kinh nghiÖm vÒ thùc tÕ th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ thñ tôc cña c¸c nhµ tµi trî nªn viÖc tæ chøc ®Êu thÇu ë c¸c Ban nµy th­êng chËm chÔ, hiÖu qu¶ thÊp. Trong khi ®ã ®èi víi nh÷ng dù ¸n cÇn cã sù phª duyÖt cña ChÝnh phñ, V¨n phßng xÐt thÇu cña Bé KÕ ho¸ch vµ ®Çu t­ xem xÐt kÕt quÈ ®Êu thÇu do c¸c Bé, ngµnh tr×nh lªn. Sè l­îng gãi thÇu mµ V¨n phßng ®¸nh gi¸ lµ rÊt lín do ®ã V¨n phßng kh«ng thÓ tËp trung thêi gian vµo nh÷ng vÊn ®Ò vÒ luËt ph¸p vµ qu¶n lý Nhµ n­íc trong lÜng vùc ®Êu thÇu. - VÊn ®Ò gi¶i phãng mÆt b»ng vµ c«ng t¸c t¸i ®Þnh c­ lµ vÊn ®Ò nan gi¶i nhÊt hiÖn nay vµ nã ®· lµm chËm tiÕn ®é cña hÇu hÕt c¸c dù ¸n ODA hiÖn nay. V× vËy, bªn c¹nh viÖc ban hµnh c¸c quy chÕ hîp lý cña Nhµ n­íc cho vÊn ®Ò t¸i ®Þnh c­ cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp c¸c Ban t¸i ®Þnh c­ trong c¸c tæ chøc ë cÊp Trung ­¬ng vµ c¸c tØnh chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ vÊn ®Ò t¸i ®Þnh c­. - C¸c Ban qu¶n lý dù ¸n cÇn chÊp hµnh nghiªm chØnh c¸c chÕ ®é b¸o c¸o ®Þnh kú, b¸o c¸o kÕt thóc dù ¸n theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý vèn ODA. - Mét sè vÊn ®Ò vÒ thñ tôc hµnh chÝnh cßn cÇn ®­îc c¶i tiÕn theo h­íng gi¶m bít: Thñ tôc phª duyÖt danh môc hµng nhËp khÈu ODA, thñ tôc xin cÊp hoÆc vay vèn ®èi øng, thñ tôc nép thuÕ vµ hoµn thuÕ, thñ tôc vÒ ®¨ng ký kÕ ho¹ch (gi¶i ng©n , vèn ®èi øng...). - CÇn qu¸n triÖt nguyªn t¾c ph©n biÖt râ gi÷a qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ víi qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng t¸c nghiÖp cô thÓ ®Ó tr¸nh chång chÐo. Ngoµi ra, trong kh©u tæ chøc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cÇn quan t©m tíi viÖc n©ng cao tÝnh chñ ®éng trong viÖc tiÕp nhËn ODA. Nh×n chung c¸c nhµ tµi trî c¨n cø vµo c¸c nghiªn cøu ®¸nh gi¸ ngµnh cña chuyªn gia t­ vÊn ®Ó x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc tµi trî. V× vËy c¸c nghiªn cøu ngµnh cña c¸c chuyªn gia t­ vÊn hay c¸c c¬ quan nghiªn cøu ®éc lËp thùc hiÖn cã vai trß quan träng trong viÖc ®Þnh h­íng c¸c kho¶n ®Çu t­ t­¬ng lai cña c¸c nhµ tµi trî. XuÊt ph¸t tõ nhËn ®Þnh nµy, viÖc c¸c c¬ quan chñ qu¶n cã quan ®iÓm chñ ®éng trong ®iÒu hµnh vµ ®Þnh h­íng chuyªn gia ®Ó hä tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc thùc sù ­u tiªn cña ngµnh lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó cã ®­îc c¸c kho¶n ®Çu t­ t­¬ng lai mong muèn tõ nguån vèn ODA. C¸c c¬ quan tæng hîp còng cÇn chó träng xem xÐt c¸c nghiªn cøu ngµnh, vµ yªu cÇu c¬ quan chñ qu¶n phæ biÕn réng r·i nh÷ng nghiªn cøu, ®Ó cã ®­îc tÇm nh×n bao qu¸t khi xem xÐt c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n vµ quyÕt ®Þnh ®©u lµ c¸c dù ¸n thùc sù cÇn thiÕt ®èi víi nÒn kinh tÕ. 5. Nh©n sù - MÆc dï n¨ng lùc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n ODA cña c¸c c¬ quan ViÖt Nam ®· cã nh÷ng tiÕn bé râ rÖt, song vÉn cßn nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan ®Õn tr×nh ®é c¸n bé ®ßi hái cßn ph¶i tiÕp tôc hoµn thiÖn vµ n©ng cao. - Tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c gi¸m ®èc Dù ¸n nhiÒu n¬i cßn qu¸ yÕu, nhÊt lµ dù ¸n do c¸c ®Þa ph­¬ng thùc hiÖn. Do vËy ®i ®«i víi viÖc sö dông mét phÇn vèn ODA cña tõng dù ¸n ®Ó t¨ng c­êng n¨ng lùc, nh»m träng t©m vµo biªn so¹n nh÷ng tµi liÖu h­íng dÉn vÒ quy tr×nh thñ tôc, vÒ tËp huÊn chÝnh s¸ch, nghiÖp vô, vÒ kinh nghiÖm theo dâi ®¸nh gi¸ dù ¸n...; cßn cÇn ph¶i thÓ chÕ ho¸ yªu cÇu vÒ n¨ng lùc, tr×nh ®é cña c¸c nh©n sù trong PMU, ®Æc biÖt lµ Gi¸m ®èc dù ¸n. - CÇn cã quy ®Þnh vÒ tr¸ch nhiÖm nh©n viªn, chÕ ®é b¸o c¸o, kiÓm so¸t kiÓm tra cô thÓ trong hÖ thèng nghiÖp vô qu¶n lý. 6. Th«ng tin, ®¸nh gi¸ - CÇn cã hÖ thèng d÷ liÖu qu¶n lý cËp nhËt vµ nèi m¹ng gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý vÜ m«: Bé Tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ n­íc, V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ ®Ó cïng khai th¸c vµ chia sÎ th«ng tin qu¶n lý. Trong c¸c Bé ngµnh qu¶n lý ODA còng cÇn thiÕt lËp hÖ thèng th«ng tin néi ngµnh. - VÒ l©u dµi, nªn thµnh lËp mét trung t©m th«ng tin vÒ vay nî, viÖn trî n­íc ngoµi ®Ó thu thËp c¸c nguån th«ng tin tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý vµ ®¬n vÞ thùc hiÖn dù ¸n, võa lµ trung t©m trao ®æi th«ng tin cña c¸c c¬ quan qu¶n lý vÜ m«. Dù kiÕn trung t©m nµy cã thÓ lµ mét c¬ quan t­ vÊn dÞch vô thuéc së h÷u Nhµ n­íc. KÕt luËn Qua kho¸ luËn ”Thùc tr¹ng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông nguån vèn ODA ë ViÖt Nam”, ng­êi viÕt mong muèn ®­a ra mét c¸ch nh×n t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ vµ kh¸ch quan vÒ t×nh h×nh sö dông ODA cña ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng nµy. Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, nguån vèn ODA ®· thùc sù trë thµnh mét nguån lùc ®¸ng kÓ phôc vô cho c«ng cuéc ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Víi môc ®Ých c¶i thiÖn nÒn kinh tÕ, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch ph¸p luËt, ODA ®· gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù nghiÖp ®æi míi cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. MÆt kh¸c, bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, viÖc sö dông vèn ODA ®Æc biÖt lµ ODA vay còng bao gåm nhiÒu rñi ro. Thùc tÕ viÖc vay vµ sö dông vèn vay n­íc ngoµi cña ViÖt Nam trong thêi kú 1975-1990 ®· ®­a ViÖt Nam vµo danh s¸ch n­íc nghÌo m¾c nî lín, mÊt kh¶ n¨ng tr¶ nî nÕu kh«ng ®­îc gi¶m, xo¸ nî. Tuy nhiªn, ®èi víi mét nÒn kinh tÕ nhá bÐ, ®êi sèng d©n c­ cßn nghÌo nµn nh­ ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng cßn c¸ch lùa chän nµo kh¸c ngoµi viÖc tiÕp tôc tiÕp nhËn ODA vµ t¨ng c­êng qu¶n lý c¸c yÕu tè rñi ro. ViÖt Nam vÉn ®ang chøng tá quyÕt t©m thùc hiÖn ®æi míi vµ c¶i c¸ch, n©ng cao uy tÝn ®èi víi c¸c nhµ tµi trî trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông ODA th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« thËn träng nh­ chiÕn l­îc vay nî hîp lý, ®¶m b¶o nÒn tµi chÝnh lµnh m¹nh víi nguån thu ng©n s¸ch v÷ng ch¾c vµ cñng cè, t¨ng c­êng hÖ thèng ph¸p lý liªn quan ®Õn viÖc sö dông nguån vèn nµy... Ngoµi ra, viÖc kÕt hîp hµi hoµ c¸c chÝnh s¸ch chung cña quèc gia ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt cña tõng ®ång vèn ®Çu t­ trong nÒn kinh tÕ còng sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông ODA. §©y lµ ®iÒu kiÖn tèt cho ViÖt Nam cã thªm kh¶ n¨ng vµ c¬ héi thu hót kh«ng chØ riªng ODA mµ c¶ FDI, nh÷ng ph­¬ng tiÖn rÊt cÇn thiÕt ®Ó tõng b­íc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. B»ng ý nghÜa cña ®Ò tµi, hy väng vÊn ®Ò ODA sÏ ®­îc quan t©m h¬n n÷a vµ ®­îc ®¸nh gi¸ ë møc ®é x¸c ®¸ng h¬n trong lÜnh vùc nghiªn cøu kinh tÕ ®Ó ODA kh«ng cßn lµ ®iÒu míi l¹ trong céng ®ång. Nh­ vËy, nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµI nãi chung vµ nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA nãi riªng cã t¸c dông rÊt lín trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ViÖt nam. Qua nhöõng phaân tích ôû treân em nhaän thaáy: ODA ñoùng vai troø quan troïng ñoái vôùi söï phaùt trieån kinh teá cuûa caùc quoác gia tieáp nhaän treân lyù thuyeát cuõng nhö thöïc teá ODA ôû Vieät Nam ñaõ phaùt huy ñöôïc nhöõng theá maïnh cuûa nguoàn voán naøy vaø ñoùng goùp khoâng nhoû vaøo söï phaùt trieån neàn kinh teá vn Chuû tröông vaø phöông höôùng tieáp tuï thu huùt nguoàn voán naøy laø hoaøn toaøn ñuùng ñaén. §Ó ph¸t triÓn kinh tÕ víi tèc ®é nhanh trong khi qui m« nÒn kinh tÕ nhá ®ang thiÕu vèn nghiªm träng vµ tiÕt kiÖm trong n­íc cßn qu¸ thÊp th× cÇn ph¶I bæ xung vèn ®Çu t­ b»ng khèi l­îng lín nguån vèn n­íc ngoµI rÊt cÇn thiÕt ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, ph¸t triÓn ®Ó hßa nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× chóng ta cÇn ph¶I tranh thñ nguån vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh th­c ODA. Muèn vËy nhµ n­íc ta cÇn cã chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó thu hót vµ sö dông nguån ODA cã hiÖu qu¶ h¬n víi nh÷ng biÖn ph¸p thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch mét c¸ch triÖt ®Ó vµ hîp lÝ. Taøi lieäu tham khaûo 1.Hoã trôï phaùt trieån chính thöùc ODA- nhöõng kieán thöùc caên baûn vaø thöïc tieãn ôû Vieät Nam. Nhaø xuaát baûn giaùo duïc-tg Haø thò ngoïc Oanh 2. Taïp chí phaùt trieån kinh teá, thôøi baùo kinh teá Vieät Nam. 3. Quy hoaïch phaùt trieån toång theå-XH ñeán naêm 2001 baèng nguoàn voán ODA- Boä keá hoaïch vaø ñaàu tö 4.Chöông trình phaùt trieån lieân hôïp quoác- Vieät Nam: baùo caùo toång quan vieän trôï phaùt trieån chính thöùc Vieät Nam 2002 5. Ngoaøi ra coøn caùc vaên baûn phaùp lyù coù lieân quan khaùc - www.mpi-oda - www.worldbank.org