Khóa luận Thu hút và sử dụng vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) trong ngành điện Việt Nam

m kho¶ng 0,3% tæng nguån vèn ®Çu t­ cña ngµnh ®iÖn trong giai do¹n 1996–1999 (Xem b¶ng 5). 1.2 Nguån vèn tù ®Çu t­ Nguån vèn tù ®Çu t­ (vèn tù cã) lµ c¸c kho¶n lîi nhuËn tõ ®Çu t­ vµ khÊu hao cña c¸c c«ng ty ®iÖn thu ®­îc tõ s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®iÖn. Vèn khÊu hao chiÕm trªn 30% tæng nguån vèn ®Çu t­ cña ngµnh ®iÖn còng ®ãng mét vai trß quan träng tíi sù ph¸t triÓn cña ngµnh. Theo b¸o c¸o cña EVN, 70% lîi nhuËn rßng cña tæng c«ng ty ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n nguån vµ l­íi ®iÖn, chiÕm 3,5% vµ 4,5% tæng nguån vèn ®Çu t­ cho ngµnh ®iÖn trong c¸c n¨m 1998 vµ 1999 (Xem b¶ng 5). Xu h­íng sö dông vèn tù cã ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn ngµy cµng t¨ng cã thÓ lµ do nh÷ng lîi thÕ cña chÝnh nguån vèn nµy nh­: kh«ng t¹o ra g¸nh nÆng tr¶ nî cho ngµnh; kh«ng ph¶i tr¶ c¸c chi phÝ kh¸c nh­ l·i suÊt; rót ng¾n ®­îc thêi gian th­¬ng th¶o vµ tr× ho·n trong thùc hiÖn dù ¸n; gi¶m nhÑ g¸nh nÆng ng©n s¸ch nhµ n­íc; vµ lµm t¨ng gi¸ trÞ cña ®ång néi tÖ. Tuy nhiªn, viÖc sö dông nguån vèn nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nh­ quy m« vèn ®Çu t­ nhá do tØ suÊt tù ®Çu t­ cña ngµnh cßn thÊp, uy tÝn ®Çu t­ cña c¸c c«ng ty ®iÖn trong n­íc cßn thÊp. H¬n n÷a, viÖc sö dông vèn tù cã cã xu h­íng ¶nh h­ëng kh«ng tèt tíi thÞ tr­êng vèn trong n­íc. Nguån vèn tù cã cña ngµnh ®iÖn (EVN) chñ yÕu ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n träng ®iÓm vµ ph¸t triÓn hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn. 1.3 Vèn tÝn dông th­¬ng m¹i Nguån vèn ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn cã thÓ ®­îc huy ®éng th«ng qua viÖc vay vèn tõ c¸c tæ chøc, ®Þnh chÕ tµi chÝnh trong vµ ngoµi n­íc. Nguån vèn nµy cã lîi thÕ lµ nguån vèn s½n cã, thêi gian ©n h¹n cã thÓ ®­îc gia h¹n, c¸c ®iÒu kho¶n vèn vay kh«ng bÞ rµng buéc thªm c¸c ®iÒu kiÖn trao ®æi (nh­ víi nguån vèn ODA) vµ cã thÓ gi¶i ng©n nhanh. Tuy nhiªn, ®iÓm bÊt lîi cña tÝn dông th­¬ng m¹i lµ l·i suÊt cao, cÇn cã thÕ chÊp ®¶m b¶o, vµ c¸c c«ng ty ®iÖn lùc ph¶i cã uy tÝn trªn thÞ tr­êng vèn. + TÝn dông trong n­íc: Ngµnh ®iÖn cã thÓ huy ®éng nguån vèn ®Çu t­ th«ng qua c¸c kho¶n tÝn dông th­¬ng m¹i trong n­íc bao gåm tÝn dông ®Çu t­ nhµ n­íc vµ vèn vay th­¬ng m¹i ng©n hµng. Lîi thÕ cña c¸c nguån vèn nµy lµ: ph¸t huy nguån lùc trong n­íc cho ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn; nguån vèn trong n­íc t­¬ng ®èi dåi dµo; tr¸nh ph¶i tr¶ nî n­íc ngoµi cho c¶ c¸c doanh nghiÖp ngµnh ®iÖn lÉn ng©n s¸ch nhµ n­íc, tr¸nh ®­îc rñi ro vÒ tØ gi¸ ngo¹i hèi. Tuy nhiªn, h¹n chÕ cña nguån vèn nµy lµ: thiÕu c¸c kho¶n tÝn dông dµi h¹n, l·i suÊt vèn vay t­¬ng ®èi cao; vµ tèc ®é gi¶i ng©n vèn chËm do c¸c thñ tôc vèn vay r­êm rµ. + TÝn dông th­¬ng m¹i n­íc ngoµi: §­îc cung cÊp bëi c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ c¸c c«ng ty tµi trî dù ¸n n­íc ngoµi. MÆc dï h×nh thøc nµy hiÖn ch­a phæ biÕn l¾m ë ViÖt Nam, nh­ng chÝnh phñ vµ ngµnh ®iÖn ®· cã nh÷ng b­íc chuÈn bÞ thu hót nguån vèn b»ng h×nh thøc nµy. §©y lµ mét nguån vèn bæ sung cÇn thiÕt cho ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, nguån vèn nµy cã h¹n chÕ lµ quy m« vèn nhá, l·i suÊt cao, vµ lµm t¨ng g¸nh nÆng vÒ nî n­íc ngoµi còng nh­ rñi ro vÒ tØ gi¸ ngo¹i hèi do sù kh«ng æn ®Þnh cña ®ång néi tÖ. §Õn hÕt 31/12/1999, tæng cam kÕt vèn vay b»ng ngo¹i hèi cña EVN lªn tíi 1,928 tØ USD, trong ®ã vèn vay trong n­íc chiÕm 8%, vµ vèn vay n­íc ngoµi 11%. EVN còng ®· vay ®­îc h¬n 7.110 tØ ®ång tõ c¸c nguån vèn trong n­íc cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. Trong ®ã, gi¶i ng©n b»ng ®ång ngo¹i tÖ lµ 1,219 tØ USD (chiÕm 63% tæng vèn cam kÕt) vµ ®ång néi tÖ lµ 4.389 tØ ®ång (chiÕm 61% gi¸ trÞ cam kÕt) (Xem b¶ng 6) B¶ng 6: Vèn vay tÝn dông trong vµ ngoµi n­íc cña EVN(tÝnh ®Õn hÕt ngµy 31/12/1999) Ngoµi n­íc Trong n­íc Cam kÕt Gi¶i ng©n ODA TÝn dông n­íc ngoµi TÝn dông trong n­íc Tæng Cam kÕt G¶i ng©n TriÖu USD % TriÖu USD % TriÖu USD % TriÖu USD % TriÖu USD % TØ ®ång % 1.565,1 81 206,8 11 156,4 8 1.928 100 1.219 63 4.389 61 Nguån: EVN 1.4 Nguån vèn BOT Nh»m ®Ó t¨ng c­êng nguån vèn ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn, ChÝnh phñ ViÖt Nam khuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi tham gia x©y dùng c¸c c«ng tr×nh nguån vµ l­íi ®iÖn ph©n phèi theo chñ yÕu lµ theo h×nh thøc hîp ®ång x©y dùng - vËn hµnh - chuyÓn giao (BOT). ViÖc huy ®éng nguån vèn ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn th«ng qua FDI-BOT cã nh÷ng lîi thÕ nh­: bï ®¾p ®­îc sù thiÕu hôt vÒ nguån vèn; tiÕp cËn ®­îc nguån c«ng nghÖ vµ kü thuËt cao; t¨ng hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh ®iÖn còng nh­ c¶i tæ c¬ chÕ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ngµnh; kh«ng ¶nh h­ëng t×nh h×nh c©n ®èi nî cña c¸c doanh nghiÖp trong ngµnh còng nh­ rñi ro vÒ tµi chÝnh. Tuy nhiªn, còng cã mét sè bÊt lîi vµ th¸ch thøc do sö dông nguån vèn FDI th«ng qua h×nh thøc BOT trong c¸c dù ¸n ®iÖn. Thø nhÊt, tØ suÊt hoµn ®Çu t­ (ROI) vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn t­¬ng ®èi thÊp. Gi¸ ®iÖn ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc chi phÝ thùc thÕ do nã lµ ®­îc chÝnh phñ trî gi¸. V× hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®iÖn lµ c¸c c«ng ty cña nhµ n­íc, nªn trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®­îc Nhµ n­íc bao cÊp. ChÝnh s¸ch trî gi¸ ®iÖn cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi hiÖu qu¶ cña c¸c kho¶n vèn ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn. Do vËy, ch­a t¹o ®­îc sù hÊp dÉn tíi c¸c nhµ ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nµy. H¬n n÷a, viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n BOT lµm gi¶m luång vèn FDI vµo ViÖt Nam còng nh­ quy m« vèn ®Çu t­ cña c¸c dù ¸n FDI míi; lµm t¨ng g¸nh nÆng tr¶ nî n­íc ngoµi do c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi cã xu h­íng vay vèn trong n­íc víi l·i suÊt cao, ¶nh h­ëng tíi c¸n c©n thanh to¸n cña EVN vµ cña nhµ n­íc víi t­ c¸ch lµ ng­êi b¶o l·nh nghÜa vô tr¶ nî cho EVN. Ngoµi ra, nh÷ng rñi ro tõ yªu cÇu vèn ®Çu t­ lín, h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn nguån vèn trong n­íc, nguån tÝn dông xuÊt khÈu thÊp, th­¬ng l­îng kÐo dµi còng g©y trë ng¹i tíi sù ph¸t triÓn nguån tµi chÝnh cho c¸c dù ¸n ®iÖn sö dông h×nh thøc BOT nµy. 1.5 Nguån vèn ODA Vèn ODA lµ nguån vèn ®­îc cung cÊp trùc tiÕp bëi c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ (NhËt, Ph¸p, WB) hay th«ng qua c¸c tæ chøc thùc hiÖn cÊp vèn kh¸c (tµi trî cña NhËt, Ph¸p th«ng qua ADB, hay WB) víi tiªu chÝ lµ: nguån vèn ®ã nh»m hç trî thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ­u tiªn, vµ lµ nguån vèn kh«ng hoµn l¹i hoÆc c¸c kho¶n cho vay víi ®iÒu kiÖn ­u ®·i cã yÕu tè kh«ng hoµn l¹i ®¹t Ýt nhÊt 25%. Vèn ODA ®­îc thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc lµ: 1) hç trî dù ¸n (hç trî dù ¸n, hç trî ch­¬ng tr×nh vµ hç trî kü thuËt); 2) hç trî phi dù ¸n; 3) hç trî c¸n c©n thanh to¸n; vµ 4) tÝn dông th­¬ng m¹i. Víi c¸c ®Æc ®iÓm trªn, cã thÓ thÊy r»ng ®©y lµ mét nguån vèn ®Çu t­ ®ãng vai trß quan träng ®èi víi ngµnh ®iÖn, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ®iÖn l­íi vµ n¨ng l­îng n«ng th«n cã hiÖu suÊt ®Çu t­ thÊp vµ suÊt thu håi vèn chËm. Lîi thÕ cña viÖc sö dông vèn ODA trong ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn: + TÝnh s½n cã cña nguån vèn: Do c¸c nhµ tµi trî cam kÕt cung cÊp cho ViÖt Nam c¸c kho¶n vèn ODA t­¬ng ®èi lín nªn nguån vèn nµy cã thÓ ®­îc sö dông ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n cã quy m« vèn lín. ViÖc t¨ng nguån vèn ODA vµo lÜnh vùc ®iÖn sÏ gióp ViÖt Nam gi¶m bít ®­îc g¸nh nÆng vÒ ng©n s¸ch ®Çu t­ vµo ngµnh, còng nh­ rót ng¾n ®­îc kho¶ng c¸ch vÒ kü thuËt vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ, vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c dù ¸n ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n. + L·i suÊt thÊp, thêi h¹n tr¶ nî dµi: Vèn vay ODA ®­îc cung cÊp víi møc l·i suÊt thÊp, thêi h¹n thanh to¸n còng nh­ ©n h¹n dµi h¬n so víi c¸c kho¶n tÝn dông th­¬ng m¹i. + Vèn ODA kh«ng hoµn l¹i: C¸c kho¶n ODA kh«ng hoµn l¹i tµi trî cho ngµnh ®iÖn chñ yÕu lµ d­íi h×nh thøc hç trî kü thuËt (TA). Tuy nhiªn, nã còng cã thÓ ®­îc sö dông tµi trî c¸c dù ¸n ph¸t triÓn l­íi ®iÖn, n¨ng l­îng n«ng th«n cã ®Æc tr­ng lµ tØ suÊt lîi nhuËn thÊp vµ rñi ro ®Çu t­ cao. Do vËy, yÕu tè kh«ng hoµn l¹i gióp gi¶m ®­îc c¸c chi phÝ tµi chÝnh cho c¸c dù ¸n ®iÖn sö dông vèn ODA. + C¸c lîi thÕ kh¸c: §©y lµ mét nguån ngo¹i hèi lín víi møc phÝ cam kÕt rÊt thÊp vµ ®«i khi lµ kh«ng cã phÝ cam kÕt. Nh÷ng bÊt lîi vµ mét sè vÊn ®Ò vÒ sö dông vèn ODA: + C¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc: Mét sè nguån vèn viÖn trî song ph­¬ng th­êng ®i kÌm víi ®iÒu kiÖn ph¶i mua s¾m hµng ho¸ vµ dÞch vô cña n­íc tµi trî ODA, trong khi ®ã nguån tµi trî ®a ph­¬ng tuy kh«ng rµng buéc ®iÒu kho¶n mua hµng ho¸ t¹i mét n­íc nhÊt ®Þnh nh­ng l¹i rµng buéc mua s¾m hµng ho¸ thuéc mét vïng hay c¸c quèc gia thuéc nhãm c¸c nhµ tµi trî (®iÓn h×nh lµ EU). Nguån vèn nµy còng rµng buéc mét sè c¸c ®iÒu kiÖn vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ tæ chøc còng nh­ c¬ chÕ tµi chÝnh (nh­ ®iÒu chØnh gi¸ b¸n ®iÖn) cña ngµnh ®iÖn. ViÖc rµng buéc c¸c ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc nh­ lµm t¨ng chi phÝ giao dÞch do ®ã lµm gi¶m gi¸ trÞ thùc cña nguån vèn ODA, h¹n chÕ c¹nh tranh vµ sù lùa chän nhµ thÇu cung cÊp hµng ho¸ dÞch vô tèt nhÊt vµ gi¸ rÎ nhÊt, tÖ n¹n tham nhòng, sù tr× trÖ vµ lÖ thuéc vµo nguån vèn. + Thêi gian th­¬ng l­îng vèn kÐo dµi: C¸c kho¶n viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc th­êng ®ßi hái tr¶i qua nh÷ng cuéc th­¬ng th¶o kÐo dµi, ®Æc biÖt lµ c¸c kho¶n ODA ®a ph­¬ng. Do vËy, sù tr× ho·n trong viÖc triÓn khai dù ¸n lµ mét trong nh÷ng chi phÝ Èn chÝnh cña c¸c kho¶n vèn tµi trî song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng. + G¸nh nÆng tr¶ nî: Nguån ODA lµm t¨ng nî n­íc ngoµi, lµ mét g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc còng nh­ ngµnh ®iÖn. H¬n n÷a, viÖc ph¶i tr¶ l·i suÊt còng nh­ nî gèc sÏ lµm h¹n chÕ nguån vèn tù cã cña ngµnh ®iÖn cho ®Çu t­ trong t­¬ng lai còng nh­ h¹n chÕ tØ suÊt thanh to¸n nî cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn. + TÝnh chÊt chuyÓn dÞch cña nguån vèn: C¸c nhµ tµi trî cã thÓ t¨ng nguån ODA cho mét lÜnh vùc cô thÓ nh­ng ®«i khi x¶y ra tr­êng hîp lµ khi c¸c nguån ®Çu t­ kh¸c vµo lÜnh vùc ®ã t¨ng lªn th× c¸c nhµ tµi trî cã xu h­íng gi¶m l­îng ODA cÊp cho lÜnh vùc ®ã. Theo Feyzioglu Et Al. (1998) Nguån: World Bank Economic Review: A Panel Data Analysis of the Fungibility of Foreign Aid, Tarhan Feyzioglu, Vinaya Swaroop, and Min Zhu (1998) c¸c kho¶n vay ODA ­u ®·i cho ngµnh ®iÖn t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng cã tÝnh chÊt dÞch chuyÓn nµy. + HiÖu qu¶ cña dù ¸n thÊp: Nguån ODA, ®Æc biÖt lµ ODA kh«ng hoµn l¹i ®­îc xem lµ nguån t¹i trî Ýt tèn kÐm nhÊt. Tuy nhiªn, nh÷ng bµi häc rót ra tõ c¸c dù ¸n cã nguån vèn lµ ODA (®Æc biÖt ODA kh«ng hoµn l¹i) cho thÊy chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý dù ¸n yÕu kÐm còng nh­ sù thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña c¸c ®¬n vÞ tiÕp nhËn vµ thùc hiÖn dù ¸n ODA. + Mét sè vÊn ®Ò kh¸c: ViÖc tµi trî b»ng nguån ODA cho ngµnh ®iÖn còng ph¸t sinh mét sè vÊn ®Ò nh­ ¶nh h­ëng tíi nguån ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ngµnh nµy (gi¶m vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch nhµ n­íc); gi¶m nguån ODA dµnh cho c¸c ngµnh kh¸c, vµ g©y ra nh÷ng ¸p lùc vÒ ngo¹i hèi. ViÖc thu hót vèn ODA còng phô thuéc rÊt nhiÒu vµo nguån vèn ®èi øng cña ngµnh ®iÖn còng nh­ c¸c yªu cÇu tõ phÝa nhµ tµi trî. 1. 6 C¸c nguån vèn ®Çu t­ kh¸c + Tr¸i phiÕu c«ng ty: viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty ph¸t hµnh trong vµ ngoµi n­íc ®Ó huy ®éng vèn cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn cã mét tiÒm n¨ng lín khi thÞ tr­êng tµi chÝnh cña ViÖt Nam ph¸t triÓn m¹nh. Nguån tµi chÝnh nµy gióp gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n­íc ph©n bæ cho ngµnh ®iÖn. Tuy nhiªn, sù thiÕu minh b¹ch vÒ c¬ chÕ ph¸t hµnh, hµnh lang ph¸p lý, cïng uy tÝn thÊp cña c¸c c«ng ty ®iÖn còng nh­ kho¶n nî n­íc ngoµi lín khiÕn cho viÖc huy ®éng vèn b»ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu quèc tÕ trë nªn khã kh¨n h¬n so víi tÝn dông th­¬ng m¹i. + Tr¸i phiÕu chÝnh phñ: cho ngµnh ®iÖn th«ng qua kªnh quèc tÕ phô thuéc nhiÒu vµo viÖc t¸i c¬ cÊu vµ c¸c hiÖp ®Þnh nî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam víi c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ IMF vµ WB. Theo c¸c nhµ ph©n tÝch tµi chÝnh, tr¸i phiÕu nµy lµ th­íc ®o thùc tÕ nhÊt vÒ chi phÝ c¬ héi cña c¸c nguån ®Çu t­ c«ng céng nh­ng nã lµm t¨ng nî n­íc ngoµi vµ nghÜa vô tr¶ nî cña nhµ n­íc. + §Çu t­ t­ nh©n: §Çu t­ t­ nh©n vµo c¸c nhµ m¸y ®iÖn ®éc lËp (IPP) vµ hÖ thèng l­íi ®iÖn ph©n phèi ë ViÖt Nam hiÖn chiÕm tØ träng rÊt nhá trong tæng ®Çu t­ cña ngµnh ®iÖn. Víi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ kÓ c¶ t­ nh©n tham gia ®Çu t­ ph¸t triÓn nguån vµ l­íi ®iÖn, ngµnh ®iÖn hi väng ®Çu t­ tõ khu vùc nµy sÏ t¨ng m¹nh trong thêi gian tíi. C¸c nguån vèn ®Çu t­ kh¸c vµo c¸c c«ng tr×nh nguån vµ l­íi ®iÖn cßn cã thÓ ®­îc thùc hiÖn theo h×nh thøc liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn, v.v. 2. Nh÷ng ®Æc tr­ng vÒ huy ®éng vèn ®Çu t­ trong ngµnh ®iÖn Huy ®éng vèn cho c¬ së h¹ tÇng n¨ng l­îng cã rÊt nhiÒu ®iÓm chung víi huy ®éng vèn cho c¬ së h¹ tÇng nãi chung. Theo mét b¶n b¸o c¸o cña WB §¶m b¶o n¨ng l­îng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam: Nh÷ng th¸ch thøc míi víi ngµnh n¨ng l­îng ®èi víi lÜnh vùc n¨ng l­îng ë ViÖt Nam cã bèn ®Æc tr­ng h¹n chÕ tÝnh linh ho¹t trong huy ®éng vèn, nh­ng l¹i t¹o nh÷ng c¬ héi huy ®éng vèn riªng chØ cã ë lÜnh vùc nµy: sù kh«ng ¨n khíp gi÷a tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî, kh¶ n¨ng dÔ gÆp rñi ro vÒ tû gi¸, liªn hÖ chiÒu däc vÒ thÞ tr­êng, vµ tiÒm n¨ng ®Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp. 2.1 Tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî kh«ng ¨n khíp C¬ së h¹ tÇng n¨ng l­îng lµ mét tµi s¶n vèn dµi h¹n. HÇu hÕt c¸c tµi s¶n vÒ n¨ng l­îng nh­ nhµ m¸y ®iÖn, ®Ëp, cét ®iÖn, hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn vµ biÕn thÕ ph©n phèi ®iÖn, ®Òu cã tuæi thä kinh tÕ trªn 20 n¨m. NÕu xÐt trong b¶ng tæng kÕt tµi s¶n, tµi s¶n cã lu«n lu«n cã thêi h¹n dµi h¬n tµi s¶n nî ph¶i g¸nh ®Ó huy ®éng vèn cho nã. Sù kh«ng ¨n khíp gi÷a tµi s¶n cã vµ tµi s¶n nî nµy dÉn ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n, nÕu tr¸ch nhiÖm tr¶ nî kh«ng cã thêi h¹n hoµn tr¶ ®ñ dµi ®Ó duy tr× ®­îc l­îng tiÒn mÆt kh¶ quan. Nh­ng cã nh÷ng kho¶n ®Çu t­ dµi h¹n mang tÝnh hÊp dÉn sÏ cã kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng c«ng cô ®Çu t­ dµi h¹n nh­ tr¸i phiÕu c«ng ty vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ dµi h¹n kh¸c, cho nh÷ng tæ chøc ®Çu t­ cÇn tµi s¶n dµi h¹n. 2.2 Rñi ro v× g¾n víi tû gi¸ hèi ®o¸i Trõ dÇu th«, khÝ, hoÆc c¸c s¶n phÈm dÇu xuÊt khÈu, cßn mäi thu nhËp tõ n¨ng l­îng ®Òu b»ng néi tÖ. Vay b»ng ngo¹i tÖ khiÕn ng­êi ®i vay cã thÓ bÞ rñi ro vÒ tû gi¸, ¶nh h­ëng ®Õn tµi chÝnh cña ngµnh vµ ®Õn sù æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh ë §«ng ¸ mét phÇn lµ hËu qu¶ cña viÖc nh÷ng ngµnh kh«ng xuÊt khÈu vay qu¸ nhiÒu b»ng ngo¹i tÖ, trong ®ã cã c¶ ngµnh n¨ng l­îng. Nh÷ng rñi ro vÒ tû gi¸ nh­ vËy cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm hoÆc tù b¶o hiÓm ®Ó gi¶m thiÓu chi phÝ huy ®éng vèn. C¸ch tù b¶o hiÓm tµi chÝnh ®¬n gi¶n nhÊt lµ ®¶m b¶o r»ng gi¸ ®Õn ng­êi sö dông cuèi cïng ph¶i ®­îc g¾n víi nh÷ng biÕn ®éng vÒ tû gi¸. Nh­ng biÖn ph¸p nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng thùc hiÖn ®­îc hoÆc nªn thùc hiÖn. Do vËy th­êng ph¶i cã nh÷ng c¸ch tù b¶o hiÓm vÒ tû gi¸ kh¸c ®èi víi nh÷ng kho¶n vay dµi h¹n b»ng ngo¹i tÖ: nghiÖp vô ho¸n ®æi tû gi¸, b¶o l·nh cña ChÝnh phñ vÒ kh¶ n¨ng s½n cã ngo¹i tÖ vµ chuyÓn ®æi ngo¹i tÖ, tù ®éng ®iÒu chØnh møc gi¸, hoÆc kÕt hîp cña nh÷ng biÖn ph¸p trªn. TÊt nhiªn, nhu cÇu tù b¶o hiÓm tû lÖ thuËn víi viÖc dùa vµo huy ®éng vèn cña n­íc ngoµi. 2.3 ThÞ tr­êng n¨ng l­îng liªn kÕt theo chiÒu däc ThÞ tr­êng n¨ng l­îng thÓ hiÖn møc ®é phô thuéc lÉn nhau theo chiÒu däc lín h¬n so víi nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c do b¶n chÊt kh«ng ®em trao ®æi hay xuÊt khÈu ®­îc cña thÞ tr­êng nµy vµ do tuæi thä kÐo dµi còng nh­ ®Æc thï cña tµi s¶n. Nh÷ng liªn hÖ chiÒu däc nµy th­êng xuyªn suèt d©y chuyÒn n¨ng l­îng. VÝ dô: c¸c nhµ ®Çu t­ s¶n xuÊt ®iÖn ph¶i t×m kiÕm nh÷ng hîp ®ång bao tiªu víi ng­êi mua ®Ó huy ®éng ®­îc vèn ®Çu t­ vµ b¶o hiÓm ®èi víi nh÷ng cam kÕt mua. Nh÷ng mèi quan hÖ chiÒu däc nµy th­êng d­íi h×nh thøc hîp ®ång tµi chÝnh vµ vËt chÊt dµi h¹n gi÷a bªn cung øng vµ bªn trung gian hay ng­êi tiªu dïng cuèi cïng, vµ th­êng cã vai trß chÝnh ®Ó gióp huy ®éng vèn ng©n hµng cho ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng n¨ng l­îng. Xo¸ bá nh÷ng kh©u trung gian trong d©y chuyÒn n¨ng l­îng, nh­ nh÷ng c«ng ty tiÕp thÞ khÝ hay nh÷ng h·ng mua bu«n ®iÖn, cã thÓ gi¶m bít nh÷ng rñi ro ho¹t ®éng liªn quan ®Õn nh÷ng trung gian nµy, nh­ng nã kh«ng xo¸ bá ®­îc hÕt nh÷ng rñi ro vÒ thÞ tr­êng. Do ®ã, mét sè lo¹i hîp ®ång th­êng ®­îc sö dông ®Ó chuyÓn mèi liªn hÖ nµy xuèng nh÷ng kh©u d­íi cña d©y chuyÒn. 2.4 §Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi cã thÓ t­¬ng ®èi lín §Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi ë ViÖt Nam dù kiÕn sÏ ë møc ®¸ng kÓ, t¨ng tõ 65% vèn tõ n­íc ngoµi vµo n¨m 1996 lªn 70% vµo n¨m 2000. §Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp b»ng gãp vèn trong ngµnh n¨ng l­îng ë Ch©u ¸ cã hai ®Æc tr­ng chÝnh. Thø nhÊt, c¸c nhµ ®Çu t­ th­êng t×m kiÕm mét b¶o l·nh hîp ®ång ®Ó cung cÊp mét møc sµn cho rñi ro vÒ vèn gãp. HÇu hÕt c¸c hîp ®ång dµi h¹n trong ngµnh n¨ng l­îng ®Òu bao gåm møc l·i tèi thiÓu trªn vèn ®Ó cã mét møc ho¹t ®éng tho¶ ®¸ng. Do vËy ®©y kh«ng ®¬n thuÇn lµ vèn rñi ro. Thø hai, c¸c nhµ ®Çu t­ cã xu h­íng c©n b»ng viÖc sö dông vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi b»ng c¸c kho¶n vay nî lín h¬n c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c. VÝ dô, hÇu hÕt c¸c dù ¸n ®iÖn BOT cã kh«ng qu¸ 30% tæng vèn ®Çu t­ lµ tõ ®Çu t­ n­íc ngoµi trùc tiÕp; phÇn cßn l¹i lµ vay n­íc ngoµi hoÆc trong n­íc. III. Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn BiÓu 14: TØ träng ODA dµnh cho ngµnh ®iÖn so víi c¸c ngµnh kh¸c Nguån vèn tµi trî chÝnh cho ®Çu t­ ph¸t triÓn cña ngµnh ®iÖn lµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), chiÕm 24% tæng gi¸ trÞ vèn ODA ®­îc gi¶i ng©n trong thêi gian qua. T¹i ViÖt Nam, vèn ODA th­êng ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc ChÝnh phñ ký hiÖp ®Þnh vay vèn víi c¸c nhµ tµi trî vµ sau ®ã cho vay l¹i tíi ngµnh ®iÖn (®¬n vÞ tiÕp nhËn chÝnh lµ Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam) ®Ó ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n ®iÖn (Xem b¶ng 7+8). Tuy nhiªn, c¸c kho¶n vay nµy cã c¸c ®iÒu kho¶n tµi chÝnh ®­îc ®iÒu chØnh l¹i theo h­íng t¨ng nhÑ l·i suÊt cho vay lªn do ph¸t sinh c¸c kho¶n chi phÝ tõ qu¸ tr×nh th­¬ng th¶o vèn vay vµ do thêi gian ®¸o h¹n/©n h¹n vèn vay ng¾n h¬n. B¶ng 7: §iÒu kiÖn tµi chÝnh cña vèn vay ODA trong ngµnh ®iÖn (1996-2000) Nhµ tµi trî L·i suÊt/phÝ dÞch vô (%/n¨m) Thêi h¹n thanh to¸n (n¨m) ¢n h¹n (n¨m) WB 0/0,75 40 10 ADB 0/0,75 40 10 JBIC 0-2,4/0 40 10 B¶ng 8: §iÒu kiÖn tµi chÝnh cña c¸c kho¶n vèn ODA cho vay l¹i (1996-2005) Nhµ tµi trî L·i suÊt (%/n¨m.) Thêi h¹n thanh to¸n (n¨m) ¢n h¹n (n¨m) 1996-2000 2001-2005 1996-2000 2001-2005 1996-2000 2001-2005 WB 6,9 6,9 20 20 5 5 ADB 6,5 6,3 20 20 5 5 JBIC 0-2,4 2,6 17-20 20 5 5 Nguån: EVN Vèn vay ODA ®­îc sö dông chñ yÕu ®Ó tµi trî c¸c dù ¸n ®iÖn cã quy m« lín nh»m n©ng cao c«ng suÊt vµ më réng hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn, cßn c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i th­êng ®­îc tµi trî cho c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt vµ ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n víi môc tiªu c¶i thiÖn n¨ng lùc qu¶n lý hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn cña ngµnh. 1. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong thu hót vµ sö dông vèn ODA ë ngµnh ®iÖn BiÓu ®å 15: Thùc hiÖn vèn ODA trong ngµnh ®iÖn Cho tíi nay, h¬n 2,5 tØ USD vèn ODA ®· ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c dù ¸n ph¸t triÓn ®iÖn, trong ®ã 2/3 sè vèn ODA ®­îc ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh nguån ®iÖn, vµ 1/3 vµo hÖ thèng truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn. BiÓu ®å 16: Tæng ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt qua c¸c n¨m Ngµnh ®iÖn ®· sö dông nguån vèn ODA ®Çu t­ n©ng c«ng suÊt ph¸t ®iÖn vµ më réng m¹ng l­íi truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn. Nhê vµo nguån vèn nµy, tæng c«ng suÊt l¾p ®Æt ®· t¨ng tõ 5.774 MW n¨m 1999 lªn 8.741MW n¨m 2002, víi tæng ®iÖn n¨ng s¶n xuÊt t¨ng t­¬ng øng tõ 23.558 kWh lªn 35.713kWh. Ngoµi ra, nguån vèn ODA ®ãng vai trß quan träng trong viÖc c¶i thiÖn viÖc tiÕp cËn c¸c tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ tr×nh ®é qu¶n lý chuyªn nghiÖp cña n­íc ngoµi. D­êng nh­ kh«ng cã nh÷ng bÊt cËp vÒ chÝnh s¸ch vi m« -vÜ m« còng nh­ nh÷ng t¸c ®éng ng­îc khi sö dông nguån vèn ODA trong ngµnh ®iÖn. T¸c ®éng cña nguån vèn nµy tíi ngµnh ®iÖn lµ t­¬ng ®èi râ rµng, ®­îc biÓu hiÖn qua mèi t­¬ng t¸c gi÷a luång vèn ODA vµo ngµnh ®iÖn víi sù t¨ng tr­ëng cña ngµnh nµy nh­ c«ng suÊt ph¸t ®iÖn t¨ng lªn vµ hÖ thèng truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn ®­îc c¶i thiÖn vµ më réng, tØ lÖ tæn thÊt ®iÖn n¨ng gi¶m ®¸ng kÓ trong nh÷ng n¨m qua, tõ 21,7% n¨m 1995 xuèng cßn 13,4% n¨m 2002. BiÓu ®å 17: TØ lÖ gi¶m tæn thÊt ®iÖn n¨ng 1995–2002 Nh÷ng hiÖu qu¶ nµy sÏ trë nªn râ nÐt h¬n trong nh÷ng n¨m tíi khi c¸c c«ng tr×nh ®iÖn lín sö dông vèn vay ODA ®­îc hoµn thµnh. C¸c nhµ tµi trî chÝnh cho ngµnh ®iÖn lµ NhËt B¶n (th«ng qua JBIC), Ng©n hµng thÕ giíi (WB) vµ Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) Ph¸p (th«ng qua AFD), §øc, Thuþ §iÓn (th«ng qua SIDA), BØ, T©y Ban Nha, Thuþ Sü, PhÇn Lan, Hµn Quèc, Trung Quèc v.v... trong ®ã ba nhµ tµi trî lín nhÊt cho ngµnh ®iÖn lµ NhËt B¶n, WB, vµ ADB. Lµ nhµ tµi trî ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam trong thêi gian qua, NhËt B¶n còng lµ nhµ tµi trî vèn ODA hµng ®Çu cho ngµnh ®iÖn, mét trong hai ngµnh thuéc lÜnh vùc h¹ tÇng c¬ së cña ViÖt Nam nhËn ®­îc nhiÒu vèn viÖn trî cña NhËt B¶n nhÊt. Th«ng qua Ng©n hµng hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JBIC), chÝnh phñ NhËt B¶n ®· cam kÕt cho ngµnh ®iÖn vay trªn 2 tØ USD ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn Nguån: Trang web chÝnh thøc cña JBIC, Xem Phô lôc: C¸c dù ¸n ®iÖn sö dông vèn vay JBIC . Theo b¸o c¸o cña nhãm chuyªn gia NhËt B¶n c«ng bè t¹i Héi th¶o vÒ “KÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ODA NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam” Nguån: B¶n tin ODA, Bé KH§T (www.mpi-oda.gov.vn) diÔn ra ngµy 10 th¸ng 3 n¨m 2003 t¹i Hµ Néi, tõ n¨m 1991 -2000, c¸c dù ¸n ODA ®· hoµn thµnh cña NhËt B¶n ®· ®ãng gãp h×nh thµnh c«ng suÊt ®iÖn n¨ng ®¹t 1.865MW, chiÕm 23% c«ng suÊt ®iÖn hiÖn nay cña ViÖt Nam. XÐt vÒ tû lÖ c«ng suÊt ®iÖn gia t¨ng trong giai ®o¹n 1992-2001, ODA NhËt B¶n ®· ®ãng gãp 38% c«ng suÊt gia t¨ng (4.861 MW). C¸c dù ¸n chÝnh trong lÜnh vùc ®iÖn bao gåm: dù ¸n x©y dùng thuû ®iÖn Hµm ThuËn-§a Mi víi tæng vèn ®Çu t­ lµ 416.19 triÖu USD, NhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i (655 triÖu USD), nhµ m¸y NhiÖt ®iÖn Phó Mü, Nhµ m¸y thuû ®iÖn §¹i Ninh. Nguån ODA NhËt B¶n trong lÜnh vùc n¨ng l­îng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ hiÖu qu¶, thiÕt thùc vµ phï hîp víi môc tiªu cña hai phÝa ViÖt Nam vµ NhËt B¶n. Tuy nhiªn, nhiÒu dù ¸n tµi trî ®· bÞ chËm tiÕn ®é vµ ch­a hoµn thµnh do nhiÒu nguyªn nh©n vµ tån t¹i, bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cña c¶ hai phÝa NhËt B¶n vµ ViÖt Nam. Ng©n hµng thÕ giíi (WB) còng lµ mét trong nh÷ng nhµ tµi trî ODA hµng ®Çu cho ngµnh ®iÖn. Theo gi¸o s­ Anil K. Malhotra Nguån: B¸o C«ng nghiÖp ViÖt Nam Sè 11 (351) ngµy 13/3/2003. , cè vÊn n¨ng l­îng cao cÊp cña WB t¹i ViÖt Nam, WB ®· cam kÕt viÖn trî 1 tØ USD trong 5 n¨m qua cho c¸c dù ¸n ®iÖn cña ViÖt Nam. Nguån viÖn trî cña WB cho ngµnh ®iÖn chñ yÕu lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ vay tÝn dông víi l·i suÊt ­u ®·i, tËp trung vµo c¸c dù ¸n c¶i t¹o vµ n©ng cÊp m¹ng l­íi ®iÖn n«ng th«n, c¶i thiÖn vµ n©ng cao hiÖu suÊt hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn. Dù ¸n n¨ng l­îng n«ng th«n (RE I) do WB tµi trî víi tæng trÞ gi¸ 150 triÖu USD ®· vµ ®ang ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Do vËy, WB ®ang cã kÕ ho¹ch tµi cung cÊp kho¶n tÝn dông ­u ®·i kho¶ng 200–250 triÖu USD tõ HiÖp héi ph¸t triÓn quèc tÕ (IDA) cho dù ¸n RE II khi dù ¸n RE I kÕt thóc vµo n¨m 2004, víi môc tiªu ph¸t triÓn më réng hÖ thèng ®iÖn l­íi tíi 90% hé d©n cña ViÖt Nam vµo n¨m 2010. Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) cung cÊp ODA cho ngµnh ®iÖn bao gåm vèn vay vµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i chñ yÕu lµ hç trî kü thuËt nh­ c¶i thiÖn khung ph¸p lý cho ngµnh ®iÖn. VÒ ®Çu t­, ho¹t ®éng cña ADB tËp trung vµo c¶i t¹o vµ n©ng cÊp ®­êng d©y truyÒn t¶i vµ hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn ba thµnh phè Hµ Néi-Nam §Þnh-H¶i Phßng (trÞ gi¸ 70 triÖu USD) vµ hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn miÒn Trung vµ miÒn Nam (100 triÖu USD). Mét sè c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng ®¸ng kÓ kh¸c lµ Ph¸p, Thuþ §iÓn, PhÇn Lan, Thuþ Sü, Na Uy vµ gÇn ®©y lµ mét sè nhµ tµi trî tõ Ch©u ¸ nh­ Hµn Quèc (dù ¸n L¾p dÆt ®u«i h¬i tæ m¸y sè 2, nhµ m¸y ®iÖn Bµ RÞa trÞ gi¸ 49 triÖu USD) vµ Trung Quèc (dù ¸n nhµ m¸y ®iÖn Cao Ng¹n trÞ gi¸ 85,5 triÖu USD míi ®­îc ký kÕt th¸ng 12/2002 Nguån: B¶n tin ODA-Môc tin: N¨ng l­îng vµ C«ng nghiÖp (www.mpi-oda.gov.vn) ) còng tham gia cÊp tÝn dông ­u ®·i cho ngµnh ®iÖn. MÆc dï ngµnh ®iÖn ®· hÊp thô mét l­îng ®¸ng kÓ ODA trong thêi gian qua, tuy nhiªn vÉn cßn tån t¹i mét sè vÊn ®Ò liªn quan ®Õn thu hót vµ thùc hiÖn c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA, nh­ nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc tõ nh÷ng rµng buéc cña c¸c hiÖp ®Þnh vèn vay, g¸nh nÆng tr¶ nî, c¬ cÊu vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc cho ngµnh ®iÖn, vµ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA ch­a cao vµ ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò chËm gi¶i ng©n vèn ODA cho c¸c dù ¸n ®iÖn. 2. Nh÷ng tån t¹i trong thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn + Sù rµng buéc vµ c¸c ®iÒu kho¶n chÆt chÏ cña vèn vay: Nh×n chung c¸c dù ¸n, dÞch vô t­ vÊn sö dông vèn vay ODA ®Òu cã nh÷ng ®iÒu kho¶n rµng buéc nhÊt ®Þnh mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn rµng buéc ®ã ®«i khi g©y bÊt lîi cho phÝa ViÖt Nam. C¸c nguån vèn tµi trî ODA song ph­¬ng cña c¸c n­íc (trõ NhËt B¶n) th­êng rµng buéc ®iÒu kiÖn ng­êi tróng thÇu ph¶i lµ c¸c nhµ thÇu cña n­íc ®ã hoÆc ph¶i sö dông vËt t­ thiÕt bÞ cã xuÊt xø tõ n­íc ®ã. Nh­ vËy, hiÖu qu¶ ®Çu t­ cña c¸c dù ¸n sö dông nguån vèn ODA Ýt nhiÒu bÞ ¶nh h­ëng do ý nghÜa c¹nh tranh trong viÖc ®Êu thÇu thùc hiÖn dù ¸n bÞ mÊt ®i. ThÝ dô nh­: dù ¸n nhµ m¸y thuû ®iÖn s«ng Hinh sö dông vèn SIDA (ODA cña Thuþ §iÓn). PhÝa Thuþ §iÓn yªu cÇu ph¶i do nhµ thÇu Thuþ §iÓn thùc hiÖn. KÕt qu¶ lµ dù ¸n ®­îc giao thÇu cho h·ng ABB cña Thuþ §iÓn thùc hiÖn. Hay mét sè dù ¸n mua s¾m tr¹m biÕn ¸p trung thÕ sö dông vèn ODA cña BØ, T©y Ban Nha ®Òu do c¸c nhµ thÇu cña nh÷ng n­íc nµy thùc hiÖn. §èi víi c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA cña NhËt, mÆc dï phÝa NhËt ®ång ý cho ®Êu thÇu c¹nh tranh quèc tÕ nh­ng ph¶i sö dông t­ vÊn cña NhËt. B»ng c¸ch nµy, hÇu hÕt c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA NhËt cuèi cïng l¹i vÉn do c¸c nhµ thÇu NhËt B¶n tróng thÇu thùc hiÖn, vÝ dô nh­ dù ¸n ®iÖn Phó Mü 1 (tËp ®oµn Mitsubishi Heavy Industries tróng thÇu), dù ¸n ®iÖn Ph¶ L¹i 2 (nhãm liªn danh Sumitomo/G.E/Hyundai tróng thÇu). HÇu hÕt c¸c kho¶n ODA ®a ph­¬ng rµng buéc mét sè ®iÒu kiÖn nh­ c¶i c¸ch c¬ chÕ vµ c¸c chØ sè tµi chÝnh cña ngµnh ®iÖn. C¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cña WB vµ ADB víi ngµnh ®iÖn c¬ b¶n bao gåm: tØ suÊt tù ®Çu t­ cña Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ph¶i ®¹t 30% vµ tØ suÊt thanh to¸n nî cao gÊp ®«i chi phÝ cËn biªn dµi h¹n (kho¶ng 7 US cent), vµ c¬ cÊu l¹i bé m¸y qu¶n lý ®Ó thóc ®Èy th­¬ng m¹i ho¸ vµ t­ nh©n ho¸ trong ngµnh ®iÖn. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn mµ c¸c nhµ tµi trî ®­a ra ®Òu cã thÓ ®¸p øng ®­îc nhanh chãng, do vËy, nã cã thÓ ¶nh h­ëng tíi cam kÕt tµi trî vèn ODA còng nh­ tèc ®é gi¶i ng©n nguån vèn nµy cho ngµnh ®iÖn. + G¸nh nÆng tr¶ nî: Vèn vay ODA vµo ngµnh ®iÖn lµm t¨ng g¸nh nÆng nî n­íc ngoµi lªn ®«i vai cña Nhµ n­íc nãi chung vµ ngµnh ®iÖn nãi riªng. HiÖn t¹i tØ träng nî n­íc ngoµi cña ViÖt Nam t­¬ng ®­¬ng kho¶ng 45% tæng GDP cña ®Êt n­íc. ODA chiÕm tíi 4/5 tæng nî n­íc ngoµi cña ngµnh ®iÖn. Nî ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò cÇn quan t©m cña ngµnh kÓ tõ n¨m 1998, thêi ®iÓm ngµnh b¾t ®Çu tiÕn hµnh thanh to¸n c¸c kho¶n nî theo lÞch tr×nh. C¸c kho¶n thanh to¸n nî gèc vµ l·i lµm h¹n chÕ kh¶ n¨ng tù ®Çu t­ vµ tØ suÊt thanh to¸n nî trong t­¬ng lai cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®iÖn trong n­íc. Do vËy, g¸nh nÆng nî lín kh«ng thÓ ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng vÒ tµi chÝnh cho ngµnh ®iÖn vÒ l©u dµi. BiÓu ®å 18: Nî dµi h¹n vµ gi¶i ng©n vèn ODA trong ngµnh ®iÖn Nguån: EVN, B¸o c¸o Hîp t¸c ph¸t triÓn cña UNDP. + ODA lµm gi¶m nguån ®Çu t­ t­ ng©n s¸ch: Sù gia t¨ng vÒ l­îng vèn ODA vµo ngµnh ®iÖn cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh tíi kÕ ho¹ch ph©n bæ ng©n s¸ch ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cho ngµnh ®iÖn, lµm gi¶m nguån ®Çu t­ nhµ n­íc vµo ngµnh nµy. T×nh huèng nµy sÏ ®Èy ChÝnh phñ vµo t×nh thÕ l­ìng nan víi t­ c¸ch lµ ng­êi qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ®Çu t­ trong tr­êng hîp nguån ODA vµo ngµnh nµy gi¶m sót. BiÓu ®å 19: Quan hÖ gi÷a gi¶i ng©n ODA vµ NSNN cÊp cho ngµnh ®iÖn Nguån: EVN, 1997-2000, b¸o c¸o Hîp t¸c ph¸t triÓn cña UNDP 1995-2000 Ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò trªn, hiÖn cßn tån t¹i nh÷ng sè h¹n chÕ kh¸c trong thu hót vµ sö dông vèn ODA t¹i ViÖt Nam nh­ h¹n chÕ vÒ nguån vèn, c¸c yªu cÇu tõ phÝa nhµ tµi trî nh­ t¨ng gi¸ ®iÖn, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®iÖn, hµnh lang ph¸p lý, qu¶n lý nî n­íc ngoµi, vèn ®èi øng, v.v. + Thêi gian chuÈn bÞ c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA: Thêi gian chuÈn bÞ c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA nh­ b¸o c¸o nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi, nghiªn cøu kh¶ thi, ®«i khi kh«ng ®¸p øng ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn cña nhµ tµi trî, do ®ã tèn nhiÒu thêi gian (kho¶ng tõ 1 ®Õn 3 n¨m). §iÒu nµy lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA. + Th­¬ng th¶o c¸c hiÖp ®Þnh vèn vay: ViÖc th­¬ng th¶o hiÖp ®Þnh vèn vay th­êng kÐo dµi tõ 1–2 n¨m, lµm tr× ho·n viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®iÖn vµ lµm t¨ng chi phÝ ®Çu t­ b»ng nguån vèn ODA + ChËm gi¶i ng©n vèn ODA: ViÖc chËm gi¶i ng©n vèn ODA lµ t×nh tr¹ng phæ biÕn t¹i tÊt c¶ c¸c ngµnh, do vËy nã kh«ng thÓ tr¸nh khái víi ngµnh ®iÖn. Mét sè nguyªn nh©n chÝnh dÉn tíi gi¶i ng©n chËm lµ: VÉn cßn mét sè bÊt cËp vÒ khung ph¸p lý vÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA, ®Æc biÖt biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA; Vèn ®èi øng: ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm chËm tèc ®é gi¶i ng©n vèn ODA cho ngµnh ®iÖn. Do ®Æc thï cña ngµnh lµ c¸c dù ¸n ®Çu t­ th­êng cã quy m« vèn rÊt lín, chÝnh v× vËy ®Ó t×m ®­îc nguån vèn lµm vèn ®èi øng cho nh÷ng dù ¸n nµy lµ c¶ mét vÊn ®Ò. ThÝ dô: Tæng dù to¸n cho c«ng tr×nh ®­êng d©y 500kV Pleiku-Phó L©m lµ 2.048 tØ ®ång, t­¬ng ®­¬ng 146,3 triÖu USD, trong ®ã phÇn vËt t­ thiÕt bÞ vay vèn WB theo hiÖp ®Þnh tÝn dông 3034-VN lµ 98 triÖu USD. PhÇn cßn l¹i (48,3 triÖu USD) lµ vèn ®èi øng cña ViÖt Nam, ®©y lµ mét con sè kh«ng nhá. C«ng t¸c chuÈn bÞ ®Çu t­ cña phÝa ViÖt Nam, cô thÓ ë ®©y lµ cña c¸c ban qu¶n lý dù ¸n cßn kÐo dµi, do nh÷ng v­íng m¾c, sai sãt do c¸c c«ng ty t­ vÊn ch­a thùc hiÖn ®óng c¸c quy ®Þnh vÒ néi dung, biªn chÕ c«ng t¸c thiÕt kÕ c¸c dù ¸n, chÊt l­îng ®å ¸n ch­a ®¸p øng yªu cÇu. Mét phÇn nguyªn nh©n lµ do thiÕu kinh nghiÖm, tr×nh ®é kü thuËt vµ qu¶n lý cña phÝa ViÖt Nam cßn h¹n chÕ. C«ng t¸c ®Êu thÇu, phª duyÖt kÕ ho¹ch ®Êu thÇu, kÕt qu¶ thÇu, tuyÓn chän t­ vÊn phøc t¹p kÐo dµi (th­êng ph¶i mÊt tõ 1–1,5 n¨m), do vËy ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi tiÕn ®é chung cña dù ¸n nh­ Dù ¸n c¸p ngÇm 220kV Tao §µn–Nhµ BÌ Nguån: T¹p chÝ ®iÖn lùc, sè 1+2/2002 , Dù ¸n c¶i t¹o n©ng cÊp Nhµ m¸y thuû ®iÖn §a Nhim, ¤ M«n, v.v Nh÷ng trë ng¹i trong c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng, båi th­êng gi¶i phãng mÆt b»ng. §èi víi c¸c c«ng tr×nh ®­êng d©y vµ tr¹m biÕn ¸p: v­íng m¾c chñ yÕu lµ ch­a thèng nhÊt ®­îc ®¬n gi¸ ®Òn bï cña ®Þa ph­¬ng víi yªu cÇu cña d©n. §èi víi c¸c c«ng tr×nh nguån, th× kinh phÝ ®Òn bï lµ rÊt lín, nhiÒu c«ng tr×nh ph¶i tæ chøc di d©n t¸i ®Þnh c­ víi chi phÝ chiÕm trªn 20% tæng gi¸ trÞ c«ng tr×nh. ViÖc gi¶i ng©n chËm cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi ngµnh ®iÖn, ®¸ng kÓ nhÊt lµ: Lµm chËm tiÕn ®é x©y dùng vµ kÐo dµi thêi gian hoµn thµnh dù ¸n,. Rót ng¾n thêi gian ©n h¹n vèn vay, g©y ¸p lùc ¶nh h­ëng tíi kÕ ho¹ch tr¶ nî vµ ®Çu t­ cña ngµnh ®iÖn Lµm t¨ng chi phÝ ®Çu t­ vµ ¶nh h­ëng tíi hiÖu qu¶ kinh tÕ cña dù ¸n ¶nh h­ëng xÊu tíi thu hót ODA vµo ngµnh ®iÖn trong t­¬ng lai + Ph¸t huy nguån vèn ODA ch­a hiÖu qu¶: Mét phÇn lín vèn ODA trong c¸c dù ¸n ®iÖn ®­îc sö dông vµo dÞch vô t­ vÊn, qu¶n lý, vµ c¸c ho¹t ®éng kh«ng sinh lîi kh¸c, do ®ã lµm gi¶m nguån vèn ®Çu t­ vµo x©y dùng nhµ m¸y vµ c¶i t¹o m¹ng l­íi ®iÖn + Mét sè vÊn ®Ò kh¸c: ViÖc sö dông vèn ODA vµo ngµnh ®iÖn sÏ lµm gi¶m nguån tµi chÝnh ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh kh¸c, g©y ra h¹n chÕ vÒ ngo¹i hèi trong khi t¨ng nghÜa vô tr¶ nî cña nhµ n­íc. §Ó cã thÓ duy tr× luång vèn ODA c¸c nhµ tµi trî cam kÕt cho ngµnh ®iÖn trong thêi gian tíi, ngµnh ®iÖn cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA kÕt hîp víi mét chiÕn l­îc thu hót vµ sö dông c¸c nguån vèn kh¸c mét c¸ch hîp lý, tËn dông tèi ®a c¸c lîi thÕ mµ nh÷ng nguån vèn ®ã ®em l¹i trong qu¸ tr×nh ®Çu t­ ph¸t triÓn c¸c c«ng tr×nh ®iÖn. Ch­¬ng 3:Mét sè ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn 1. Xu h­íng sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn trong thêi gian tíi Nguån vèn ODA ®· ®ãng vai trß lµ nguån tµi chÝnh lín nhÊt trong ngµnh ®iÖn, chiÕm kho¶ng 46% tæng vèn ®Çu t­ cho ngµnh nµy. Víi tæng vèn ®Çu t­ cho ngµnh ®iÖn ViÖt Nam chiÕm kho¶ng 4-5 % GDP trong ®ã nhu cÇu vèn ngo¹i tÖ chiÕm kho¶ng mét nöa, cïng nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c nguån vèn ®Çu t­ kh¸c cña ngµnh ®iÖn, th× ODA sÏ vÉn lµ mét nguån tµi chÝnh quan träng cho ngµnh ®iÖn trong giai ®o¹n tíi, ®Æc biÖt lµ trong thêi gian 20 n¨m tíi. MÆc dï nguån vèn ODA ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho ngµnh ®iÖn, nh­ng viÖc sö dông vèn ODA xÐt vÒ l©u dµi kh«ng ®¶m b¶o ®­îc yÕu tè bÒn v÷ng vÒ tµi chÝnh do nh÷ng ®iÓm bÊt lîi cña nã [Xem môc 3.2.2, Ch­¬ng 2], ®Æc biÖt lµ g¸nh nÆng tr¶ nî trong t­¬ng lai vµ nh÷ng rñi ro tµi chÝnh vµ chÝnh trÞ mµ ChÝnh phñ ph¶i g¸nh chÞu cho ngµnh ®iÖn, còng nh­ nh÷ng ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi c¬ cÊu nguån vèn ®Çu t­ cho c¸c lÜnh vùc kh¸c nãi chung vµ ngµnh ®iÖn nãi riªng. H¬n n÷a, theo dù b¸o cña c¸c chuyªn gia n¨ng l­îng, trong 5 n¨m tíi c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ sÏ chØ cung cÊp kho¶ng 300 triÖu USD vèn ODA ­u ®·i vµ kh«ng hoµn l¹i (tøc kho¶ng 20% tæng nhu cÇu vèn ®Çu t­ hµng n¨m) cho ngµnh ®iÖn mçi n¨m. Do vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông nguån vèn nµy, còng nh­ cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p sö dông c¸c nguån vèn ®Çu t­ kh¸c mét c¸ch hîp lý nh»m gi¶m thiÓu rñi ro ®Çu t­ còng nh­ t×nh tr¹ng nî nÇn cho thÕ hÖ mai sau. §©y lµ mét nhiÖm vô to lín ®ßi hái ph¶i cã sù phèi hîp ®ång bé cña nhµ n­íc, cña bé chñ qu¶n, cña Tæng c«ng ty ®iÖn lùc vµ c¸c ban qu¶n lý dù ¸n ®iÖn. 2. Mét sè ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ dù ¸n sö dông vèn ODA 2.1 Vai trß cña nhµ n­íc: Víi t­ c¸ch lµ nhµ qu¶n lý ë tÇm vÜ m«, Nhµ n­íc cÇn tiÕp tôc phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî nh»m hµi hoµ thñ tôc gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cho ngµnh ®iÖn. ViÖt Nam cÇn phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî nh»m hµi hoµ c¸c thñ tôc, quy tr×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA (tõ c¸c kh©u chuÈn bÞ dù ¸n, ®¸nh gi¸ vµ phª duyÖt dù ¸n, c¸c kÕ ho¹ch mua s¾m, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh dù ¸n) nh»m rót ng¾n thêi gian chuÈn bÞ dù ¸n còng nh­ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA Nhµ n­íc còng cÇn tiÕp tôc ®ãng vai trß lµ ng­êi b¶o l·nh vèn vay ODA cho ngµnh ®iÖn vµ cung cÊp vèn ®èi øng cho c¸c dù ¸n ®iÖn cã quy m« vèn ®Çu t­ lín, hç trî kinh phÝ gi¶i phãng mÆt b»ng vµ di d©n t¸i ®Þnh c­. Ngoµi ra, cÇn ph¶i cã sù hç trî cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng, c¸c bé ngµnh cã liªn quan trong c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng, nh»m ®¶m b¶o ®­îc tiÕn ®é gi¶i phãng mÆc b»ng vµ tiÕn ®é chung cña dù ¸n, cÇn cã nh÷ng c¬ chÕ rót ng¾n thêi gian chuÈn bÞ dù ¸n nh­ bá qua kh©u phª duyÖt b¸o c¸o tiÒn kh¶ thi, cho phÐp Tæng c«ng ty ®iÖn lùc phª duyÖt c¸c dù ¸n cã quy m« vèn nhá, hay chØ ®Þnh c¸c nhµ thÇu ®èi víi mét sè dù ¸n cã tÝnh chÊt t­¬ng tù nh÷ng dù ¸n ®· hoµn thµnh, v.v. Nhµ n­íc cÇn hoµn thiÖn hµnh lang ph¸p lý vµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ ®èi víi c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh ®iÖn sö dông vèn ODA nh»m ®Èy nhanh tiÕn ®é gi¶i ng©n vèn ODA cho c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh ®ang triÓn khai vµ duy tr× l­îng vèn ODA c¸c nhµ tµi trî cam kÕt dµnh cho ngµnh ®iÖn. §èi víi kho¶n vèn ODA cho vay l¹i cña nhµ n­íc dµnh cho ngµnh ®iÖn vay [Xem b¶ng 8], nhµ n­íc cÇn gi¶m l·i suÊt cho vay vµ t¨ng thêi h¹n thanh to¸n vµ thêi gian ©n h¹n cña vèn vay lªn, nh»m gióp ngµnh ®iÖn gi¶m bít ¸p lùc tr¶ nî vèn vay vµ ®¶m b¶o ®­îc tØ suÊt hoµn vèn ®Çu t­ hîp lý, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh ®iÖn khÝ ho¸ n«ng th«n cã lîi suÊt thÊp. HiÖn vÉn ch­a cã mét hµnh lang ph¸p lý vµ c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn, do vËy ch­a hÊp dÉn ®­îc c¸c nguån vèn ®Çu t­ tiÒm n¨ng nh­ BOT, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty, cæ phÇn ho¸, liªn doanh... vµo ngµnh nµy. Theo «ng §µo V¨n H­ng, chñ tÞch H§QT Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam, ®· cã 20 nhµ ®Çu t­ tr×nh ®¬n xin thùc hiÖn 20 nhµ m¸y thuû ®iÖn víi tæng c«ng suÊt 650MW vµ quy m« tµi chÝnh cho c¸c dù ¸n nµy kho¶ng 650 triÖu USD. C¸c dù ¸n nµy ®­îc thùc hiÖn theo h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn Vietnam Investment Review, January 21–27, 2002 . Tuy nhiªn, EVN vÉn ch­a thÓ ký kÕt hîp ®ång thùc hiÖn c¸c dù ¸n nµy mµ míi chØ ký biªn b¶n ghi nhí víi c¸c nhµ ®Çu t­ do ch­a cã hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p lý còng nh­ c¸c chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t­ cô thÓ vµo c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn. Do vËy, ChÝnh phñ cÇn nhanh chãng hoµn thiÖn khung ph¸p lý vÒ ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn, ban hµnh th«ng t­ h­íng dÉn, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt lµm c¬ së cho ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ ®Çu t­ t­ nh©n vµo ngµnh ®iÖn. ChÝnh phñ còng cÇn cã mét chÝnh s¸ch ®Çu t­ cëi më h¬n ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ t­ nh©n vµ n­íc ngoµi vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn. Ngoµi ra, ChÝnh phñ cïng c¸c bé ngµnh cã liªn quan cÇn thiÕt lËp c¬ chÕ gi¸ b¸n ®iÖn mét c¸ch hîp lý nh»m h¹n chÕ sù ®éc quyÒn cña EVN trong viÖc mua ®iÖn cña c¸c nhµ ®Çu t­ theo h×nh thøc BOT, ®¶m b¶o lîi nhuËn cho c¸c nhµ ®Çu t­. Còng cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn, ®Æc biÖt lµ trong hai kh©u c«ng tr×nh nguån ®iÖn, vµ hÖ thèng ph©n phèi ®iÖn, lµ hai kh©u ®· ®­îc x¸c ®Þnh trong NghÞ quyÕt TW3 Nguån: T¹p chÝ ®iÖn lùc, sè 1+2/2002 lµ cÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ ®Çu t­, mµ mäi thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ tham gia ®Çu t­ [Nhµ n­íc chØ ®éc quyÒn trong kh©u truyÒn t¶i ®iÖn]. §Ó gióp ngµnh ®iÖn huy ®éng thªm vèn ®Çu t­ tõ c¸c nguån vèn kh¸c, Nhµ n­íc cÇn ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Ó huy ®éng nguån vèn trong n­íc ®Çu t­ vµo ngµnh ®iÖn; cho phÐp ngµnh ®iÖn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh trong n­íc vµ quèc tÕ ®­îc chÝnh phñ b¶o l·nh; vµ cho phÐp ngµnh ®iÖn lËp Ng©n hµng ®iÖn lùc ®Ó huy ®éng vèn nhµn rçi trong n­íc ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh ®iÖn vµ b¶o l·nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. 2.1 Vai trß cña Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam Víi vai trß lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp qu¶n lý ®iÒu hµnh ph©n bæ vèn ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n, Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (EVN) cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Èy nhanh tiÕn ®é thùc hiÖn c¸c dù ¸n vµ n©ng cao h¬n n÷a hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA, lµm c¬ së cho viÖc th­¬ng th¶o vay vèn ODA nh»m tµi trî cho c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n nguån vµ l­íi ®iÖn trong thêi gian tíi. Mét sè biÖn ph¸p cô thÓ cÇn ph¶i ®­îc thùc hiÖn nh»m n©ng ®Èy nhanh tiÕn ®é thùc hiÖn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n nµy lµ: - N©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ c«ng t¸c ®Êu thÇu dù ¸n nh»m rót ng¾n thêi gian ®Êu thÇu, n©ng cao chÊt l­îng vµ ®¶m b¶o ®­îc tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n - T¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn dù ¸n, phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn dù ¸n vµ Ban qu¶n lý dù ¸n, c«ng ty t­ vÊn, gi¸m s¸t c«ng tr×nh nh»m ®¶m b¶o chÊt l­îng vµ tiÕn ®é thi c«ng c«ng tr×nh. - Hoµn thiÖn tæ chøc cña c¸c Ban QLDA nguån vµ l­íi ®iÖn, cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o n©ng cao tr×nh ®é cña c¸n bé qu¶n lý dùa ¸n ODA vµ sö dông c¸c nhµ t­ vÊn trong n­íc, c¸c nhµ thÇu x©y dùng cã n¨ng lùc. - T¨ng c­êng n©ng cao uy tÝn vµ vÞ thÕ cña EVN tr­íc c¸c nhµ tµi trî, th«ng qua viÖc c¬ cÊu l¹i tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña EVN theo m« h×nh tËp ®oµn kinh tÕ, t¸ch riªng c¸c chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc ra khái phÇn kinh doanh th­¬ng m¹i, vµ tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ mét sè c«ng ty ®iÖn lùc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp s¶n suÊt kinh doanh ®iÖn. - §Èy nhanh viÖc thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt cña EVN víi c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ vÒ tØ lÖ vèn tù cã ®Çu t­ míi vµo c¸c c«ng tr×nh nguån vµ l­íi ®iÖn hµng n¨m còng nh­ lé tr×nh t¨ng gi¸ b¸n ®iÖn [Xem biÓu ®å 20]. BiÓu ®å 20: Lé tr×nh t¨ng gi¸ b¸n ®iÖn cña EVN(theo ®Ò xuÊt cña WB, ADB) Theo khuyÕn c¸o cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ (WB, ADB), ngµnh ®iÖn (cô thÓ lµ EVN) cÇn t¨ng tØ träng ®Çu t­ tù cã cña m×nh lªn nh»m c©n ®èi c¸c nguån vèn ®Çu t­ mét c¸ch hîp lý, kho¶ng 30% tæng doanh thu hµng n¨m cña m×nh (t­¬ng ®­¬ng 1–1,1 tØ USD) cho c¸c c«ng tr×nh ®iÖn míi. §©y lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá cho ngµnh trong ®iÒu kiÖn tØ suÊt tù ®Çu t­ hiÖn t¹i cña EVN t­¬ng ®èi thÊp d­íi 25% tæng doanh thu hµng n¨m. Ngoµi ra, EVN còng cÇn ph¶i c©n nh¾c tíi c¸c nguån vèn ®Çu t­ kh¸c nh»m c©n ®èi c¸c nguån vèn ®Çu t­, nh»m gi¶m bít søc Ðp vÒ nî n­íc ngoµi th«ng qua viÖc duy tr× nguån vèn ODA ë mét tØ lÖ hîp lý trong khi n©ng tØ lÖ ®Çu t­ b»ng nguån vèn tù cã, tÝn dông th­¬ng m¹i trong vµ ngoµi n­íc vµ c¸c nguån vèn ®Çu t­ theo h×nh thøc IPP vµ BOT. CÇn ph¶i cã c¸c ph­¬ng ¸n sö dông c¸c nguån vèn ®Çu t­ nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶ vµo tõng c«ng tr×nh ®iÖn, trong tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ chung cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh nguån vµ l­íi ®iÖn. KÕt luËn Ngµnh ®iÖn lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp quan träng cña bÊt kú mét quèc gia nµo vµ lu«n lu«n cÇn ph¶i ®­îc ®Çu t­ ph¸t triÓn mét c¸ch t­¬ng xøng, t¹o ®µ cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn, gãp phÇn thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng cña ®Êt n­íc. T¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh ®iÖn lu«n ®­îc nhµ n­íc quan t©m ®Çu t­ mét l­îng vèn lín tõ ng©n s¸ch quèc gia còng nh­ tõ c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ th«ng qua nguån viÖn trî ph¸t triÓn quèc tÕ (ODA). Nhê vµo nguån vèn nµy, ngµnh ®iÖn ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ víi s¶n l­îng ®iÖn s¶n xuÊt ra ngµy cµng t¨ng vµ chÊt l­îng dÞch vô ®iÖn ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn, ngµnh ®iÖn còng gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ khã kh¨n vµ th¸ch thøc vÒ huy ®éng vèn cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ trong thêi gian tíi. Theo tÝnh to¸n cña EVN tõ nay ®Õn 2010, nhu cÇu ®iÖn sÏ cã møc t¨ng tr­ëng b×nh qu©n trªn 14%/n¨m, gÇn gÊp ®«i møc t¨ng tr­ëng GDP dù kiÕn trong giai ®o¹n nµy. §Ó ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®iÖn n¨ng phôc vô cho c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc còng nh­ ®Ó t¨ng møc tiªu thô ®iÖn n¨ng sinh ho¹t b×nh qu©n ®Çu ng­êi tõ 337 kWh/ng­êi lªn 800 kWh vµo n¨m 2010 vµ lªn tíi 1.600-1.900 kWh vµo n¨m 2020 (b»ng møc tiªu thô ®iÖn n¨ng b×nh qu©n ®Çu ng­êi hiÖn nay cña Th¸i Lan) th× tõ nay ®Õn 2020, ViÖt Nam cÇn ph¶i x©y dùng kho¶ng 40-50 nhµ m¸y ®iÖn víi c«ng suÊt kho¶ng 27.000 ®Õn 30.000MW vµ mét hÖ thèng l­íi ®iÖn ®ång bé. Tæng vèn ®Çu t­ cÇn thiÕt ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu trªn dù tÝnh vµo kho¶ng 56,205 tû USD [trong ®ã giai ®o¹n 2001–2010 cÇn 18–20 tû USD], b×nh qu©n mçi n¨m cÇn 2-2,5 tû USD. §©y lµ mét nguån vèn rÊt lín mµ ng©n s¸ch nhµ n­íc còng nh­ vèn ®Çu t­ tù cã cña EVN kh«ng thÓ ®¸p øng næi. Do vËy, ngµnh ®iÖn cÇn ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch, chiÕn l­îc thu hót vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn vµo c¸c c«ng tr×nh nguån ph¸t vµ l­íi ®iÖn tõ c¸c nguån vèn kh¸c nh­ nh­ vèn ®Çu t­ t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc theo h×nh thøc BOT, liªn doanh, cæ phÇn, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu v.v. Mét nguån vèn kh¸c ®·, ®ang vµ sÏ vÉn cßn ®ãng mét vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam nãi chung vµ ngµnh ®iÖn nãi riªng lµ vèn ODA. Trong bèi c¶nh ngµy cµng cã nhiÒu quèc gia c¹nh tranh thu hót nguån vèn ODA còng nh­ sù suy gi¶m vÒ nguån vèn ODA c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ cam kÕt cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th× ViÖt Nam, mµ cô thÓ ë ®©y lµ ngµnh ®iÖn cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n, c«ng tr×nh ®iÖn sö dông vèn vay ODA. VÒ phÝa nhµ n­íc, cÇn tiÕp tôc phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî nh»m hµi hoµ thñ tôc gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®iÖn sö dông vèn ODA. Ngoµi ra, Nhµ n­íc cÇn ph¶i t¹o hµnh lang ph¸p lý vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî gióp ngµnh ®iÖn n©ng cao hiÖu qu¶ vµ ®Èy nhanh tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n sö dông vèn ODA. VÒ phÝa ngµnh ®iÖn, cô thÓ lµ EVN, cÇn ph¶i nhanh chãng hiÖn thùc ho¸ nh÷ng cam kÕt c¸c nhµ tµi trî vèn ODA, nh­ thùc hiÖn lé tr×nh t¨ng gi¸ ®iÖn nh­ theo yªu cÇu cña WB nh»m t¨ng tÝch luü vèn cho qu¸ tr×nh t¸i ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh míi, c¬ cÊu l¹i tæ chøc vµ hÖ thèng nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý, kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ uy tÝn cña c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®iÖn trong ngµnh. Trªn c¬ së ®ã, duy tr× ®­îc luång vèn ODA dµnh cho ®Çu t­ ph¸t triÓn ®iÖn trong thêi gian tíi. C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ vÒ n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông vèn ODA ®­îc ®Ò cËp ë Ch­¬ng 3. Do ph¹m vi h¹n hÑp cña b¶n kho¸ luËn còng nh­ nh÷ng h¹n chÕ vÒ t­ liÖu tham kh¶o, nªn b¶n kho¸ luËn kh«ng tr¸nh khái cã nh÷ng thiÕu sãt mong nhËn ®­îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña thÇy c«. Tµi liÖu tham kh¶o B¸o C«ng NghiÖp ViÖt Nam, sè 11+17+18/2003 B¸o §êi sèng vµ Ph¸p luËt, 20/02/2003 B¸o §Çu t­, 28/02/2003 Bé KH&§T, B¶n tin ODA, Hµ Néi ( Bé KH&§T, C¸c ®èi t¸c ph¸t triÓn, Hµ Néi ( Bé KH&§T, T×nh h×nh ODA n¨m 2002, Hµ Néi ( §iÖn lùc ViÖt Nam - HiÖn t¹i vµ t­¬ng lai ( Grainne Ryder, Probe International, Understanding Vietnam's Power Sector and the Potential for Phasing Out Large Hydro, October 31-November 3, 2002 ( JBIC, Ho¹t ®éng ODA cña JBIC t¹i ViÖt Nam, Th¸ng 4/2001 JICA, NhËt B¶n – Nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, Hµ Néi NguyÔn Thu H­¬ng, Summary of Thesis: ODA and the Electric Power Sector in Vietnam, 2000 PGS. TS. Vò ChÝ Léc, Gi¸o tr×nh §Çu t­ n­íc ngoµi, NXB Gi¸o dôc, 1997 Quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. (Ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 17/2001/ND-CP ngµy 04/05/2001 cña chÝnh phñ) T¹p chÝ §iÖn lùc, Vèn n­íc ngoµi cho c¸c dù ¸n ®iÖn miÒn Trung, sè 12-2001 T¹p chÝ §iÖn lùc, B¸o c¸o tæng kÕt thùc hiÖn nhiÖm vô n¨m 2001, sè 1+2/2002 T¹p chÝ §iÖn lùc, sè 1+2/2003 T¹p chÝ X©y dùng §iÖn ViÖt Nam, C¸c dù ¸n ®iÖn thuéc ch­¬ng tr×nh Hîp t¸c quèc tÕ, sè 1-1999 The Saigon Times Daily, March 26, 2003 Thêi b¸o Kinh TÕ ViÖt Nam 30/5/2002 Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam, B¸o c¸o tæng kÕt kÕ ho¹ch 5 n¨m 1996–2000, B¸o c¸o tæng kÕt c¸c n¨m 1999, 2000 UNDP, Tæng quan ViÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc t¹i ViÖt Nam 1997–2002. UNDP, Development Cooperattion Reports (DRC) 1997–2001 UNDP, C¸c ®èi t¸c ph¸t triÓn cña ViÖt Nam, 2002 World Bank, §¶m b¶o n¨ng l­îng cho sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam: Nh÷ng th¸ch thøc míi víi ngµnh n¨ng l­îng, 1998. World Bank Economic Review: A Panel Data Analysis of the Fungibility of Foreign Aid by Tarhan Feyzioglu, Vinaya Swaroop, and Min Zhu, Volume 12, Number 1, January 1998 Vietnam Investment Review, January 21–27, 2002 Phô lôc Danh môc c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA(tÝnh ®Õn 30/06/2002) C¸c C«ng tr×nh, dù ¸n ®iÖn Thuéc ch­¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ C¸c c«ng tr×nh, dù ¸n ®iÖn sö dông vèn vay JBIC C¸c dù ¸n §iÖn ­u tiªn vËn ®éng vèn ODA giai ®o¹n 2001-2005 Môc lôc - II - Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t ADB Asian Development Bank Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ ADTA Advisory Technical Assistance Hç trî kü thuËt t­ vÊn AFD French Development Agency C¬ quan ph¸t triÓn Ph¸p AusAID Australian Agency for International Development C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ Australia BOT Build-Operate-Transfer X©y dùng - vËn hµnh - chuyÓn giao CG Consultative Group Nhãm T­ vÊn cña c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam DAC OECD Development Assistance Committee Uû ban ViÖn trî ph¸t triÓn cña OECD DAF Development Assistance Fund Quü hç trî ph¸t triÓn ESCAP United Nations Economic and Social Commission for Asia-Pacific Region Uû ban kinh tÕ x· héi LHQ khu vùc Ch©u ¸-TBD EU European Union Liªn minh Ch©u ¢u EVN Electricity of Vietnam Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam FAO Food and Agriculture Organisation Tæ chøc n«ng l­¬ng thÕ giíi FDI Foreign Direct Investment §Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi GDP Gross Domestic Product Tæng s¶n phÈm quèc néi GMS Greater Mekong Sub-region TiÓu vïng Mª K«ng më réng HIPC Heavily Indebted Poor Country N­íc nghÌo nî nÇn nhiÒu IBRD International Bank for Reconstruction and Development Ng©n hµng Quèc tÕ vÒ T¸i thiÕt vµ Ph¸t triÓn ICSID International Centre for Settlement of International Disputes Trung t©m Quèc tÕ vÒ Xö lý Tranh chÊp §Çu t­ IDA International Development Association HiÖp héi Ph¸t triÓn Quèc tÕ IFAD International Fund for Agricultural Development Quü Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp Quèc tÕ IFC International Financial Corporation C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ IMF International Monetary Fund Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ IPP Independent Power Producer Nhµ s¶n xuÊt ®iÖn ®éc lËp JBIC Japan Bank of International Cooperation Ng©n hµng Hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n JICA Japan International Cooperation Agency C¬ quan Hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n JSF Japanese Special Fund Quü ®Æc biÖt NhËt B¶n MIGA Mutilateral Investment Guarantee Agency C¬ quan b¶o l·nh ®Çu t­ ®a biªn MPI Ministry of Planning and Investment Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ NDF Nordic Development Fund Quü ph¸t triÓn B¾c ¢u NGO Non-governmental Organisation Tæ chøc phi chÝnh phñ NIB Nordic Investment Bank Ng©n hµng ®Çu t­ B¾c ¢u OCR Ordinary Capital Resource Nguån vèn th«ng th­êng ODA Official Development Assistance - III - ViÖn trî Ph¸t triÓn chÝnh thøc OECD Organisation for Economic Cooperation and Development Tæ chøc Hîp t¸c vµ Ph¸t triÓn kinh tÕ OECF Overseas Economic Cooperation Fund Quü hîp t¸c kinh tÕ h¶i ngo¹i (NhËt) OPEC Organisation of Petroleum Exporting Countries Tæ chøc c¸c n­íc xuÊt khÈu dÇu má PIP Public Investment Programme Ch­¬ng tr×nh §Çu t­ c«ng céng PPF Project preparation facility Quü chuÈn bÞ dù ¸n PPTA Project Preparation Technical Assistance Hç trî kü thuËt chuÈn bÞ dù ¸n PRGF Poverty Reduction and Growth Facility Quü Hç trî t¨ng tr­ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo PRSC Poverty Reduction Support on Credit Quü TÝn dông hç trî xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo RE Rural Energy N¨ng l­îng n«ng th«n SAC Sectoral Adjustment Credit TÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu SIDA Swedish International Development Agency Tæ chøc ph¸t triÓn quèc tÕ Thuþ §iÓn TA Technical Assistance Hç trî kü thuËt TASF Technical Assistance Special Fund Quü ®Æc biÖt Hç trî kü thuËt UN United Nations Liªn Hîp Quèc UNCTAD UN Conference of Trade and Development DiÔn ®µn cña Liªn Hîp Quèc vÒ Th­¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn UNDP United Nations Development Programme Ch­¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc UNFPA United Nations Fund for Population Activities Quü d©n sè Liªn hîp quèc UNICEF United Nations Children's Fund Quü Nhi ®ång Liªn Hîp Quèc UNIDO UN Industrial Development Organisation Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp LHQ - IV - Danh môc c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA (tÝnh ®Õn 30/06/2002) [Click ®Ó xem chi tiÕt: Phu luc 1] C¸c C«ng tr×nh, dù ¸n ®iÖn Thuéc ch­¬ng tr×nh hîp t¸c quèc tÕ [ Click ®Ó xem chi tiÕt: Phu luc 2] C¸c c«ng tr×nh, dù ¸n ®iÖn sö dông vèn vay JBIC [ Click ®Ó xem chi tiÕt: Phu luc 3] C¸c dù ¸n §iÖn ­u tiªn vËn ®éng vèn ODA giai ®o¹n 2001-2005 [ Click ®Ó xem chi tiÕt: Phu luc 4] Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ngKhoa kinh tÕ ngo¹i th­¬ng–––––***––––– Kho¸ luËn tèt nghiÖp Thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn ViÖt Nam Sinh viªn thùc hiÖn: Bïi Anh TuÊn Líp: A1-CN9 Gi¸o viªn h­íng dÉn: Phã GS. TS Vò ChÝ Léc Hµ Néi, n¨m 2003 - iv -