Khóa luận Tìm hiểu những hiện vật thuộc giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên trưng bày tại bảo tàng Hùng Vương

cña v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng cã sè l­îng kh¸ lín vµ ®Æc biÖt lµ rÊt phong phó vÒ lo¹i h×nh. HiÖn vËt b»ng ®¸ tr­ng bµy ë ®©y gåm cã : C«ng cô s¶n xuÊt, vò khÝ, trang søc. C«ng cô s¶n xuÊt: C¸c lo¹i c«ng cô s¶n xuÊt b»ng ®¸ tiªu biÓu ®­îc tr­ng bµy lµ: r×u ®¸, ®ôc ®¸, bµn mµi ®¸, ph¸c vËt r×u ®¸, hßn ghÌ, bµn dËp. - Nh÷ng chiÕc r×u ®Òu ®­îc khai quËt ë di chØ Phïng Nguyªn, x· Kinh KÖ, huyÖn Phong Ch©u, Phó Thä. §©y lµ nh÷ng hiÖn vËt do «ng NguyÔn Léc – c¸n bé Së v¨n hãa th«ng tin VÜnh Phó tiÕp nhËn cña ViÖn Kh¶o Cæ khai quËt. Niªn ®¹i cña nh­òng hiÖn vËt nµy lµ 3500±100 n¨m. ChiÕc r×u ®¸ thø nhÊt cã mµu x¸m, trªn th©n cã nh÷ng vÕt ghÌ ®Ïo h×nh thang, mét mÆt c¾t ch÷ nhËt. §©y lµ chiÕc r×u ®­îc lµm b»ng ®¸ mµi. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 5cm; réng 2,5cm; dµy 1,5cm. ChiÕc r×u thø hai cã mµu x¸m. R×u ®­îc mµi nh½n, l­ìi v¸t ®Òu 2 mÆt. R×u cã h×nh thang, mÆt c¾t h×nh ch÷ nhËt. Lo¹i ®¸ dïng ®Ó lµm chiÕc r×u nµy còng lµ ®¸ mµi. R×u cã kÝch th­íc lµ: dµi 4,5cm; réng 4cm. Tuy nhiªn chiÕc r×u nµy ®· bÞ søt l­ìi. ChiÕc r×u thø ba cã mµu x¸m mèc. R×u cã mét mÆt ®­îc mµi nh½n, mÆt bªn cßn nhiÒu vÕt ghÌ ®Ïo, l­ìi v¸t hai bªn. R×u ®­îc lµm b»ng ®¸ mµi. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 5cm; réng 4cm; dµy 1,5cm. ChiÕc r×u nµy ®· bÞ søt ®èc. ChiÕc r×u thø t­ ®­îc lµ b»ng ®¸ mµi, cã mµu x¸m. R×u cã h×nh thang, trªn th©n ®­îc mµi nh½n. KÝch th­íc cña chiÕc r×u nµy lµ: dµi 8 cm; réng 4,5cm. - ChiÕc ®ôc ®¸ ®­îc tr­ng bµy ë ®©y ®­îc khai quËt n¨m 1969 t¹i di chØ Xãm RÒn, x· Gia Thanh, huyÖn Phï Ninh, tØnh Phó Thä. §ôc cã mµu x¸m, h×nh ch÷ nhËt. Trªn bÒ mÆt ®­îc mµi nh½n. Däc theo th©n cña chiÕc ®ôc cã vÕt c­a. §©y lµ chiÕc ®ôc cßn kh¸ nguyªn vÑn. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 3cm; réng 1,3cm. - Hai chiÕc bµn mµi ®¸ ®­îc khai quËt n¨m 1968 ë di chØ NghÜa LËp. HiÖn vËt ®· ®­îc «ng NguyÔn Léc – c¸n bé Së v¨n hãa th«ng tin VÜnh Phó tiÕp nhËn. ChiÕc bµn mµi ®¸ thø nhÊt cã mµu x¸m. Bµn mµi cã ba mÆt sö dông . KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 6cm; réng 4cm. ChiÕc bµn mµi thø hai cã mµu x¸m. Bµn mµi cã 4 mÆt sö dông. §Æc biÖt chiÕc bµn mµi nµy cã vÕt mµi ë lßng m¸ng. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 6cm; réng 5cm. - Hßn ghÌ duy nhÊt ®­îc tr­ng bµy ë ®©y ®­îc khai quËt n¨m 1966 t¹i di chØ An §¹o. Cuéc khai quËt nµy do viÖn D©n Téc Häc vµ viÖn Sö Häc tiÕn hµnh. Sau ®ã, hiÖn vËt ®· ®­îc bµn giao l¹i cho ®ång chÝ NguyÔn Léc – c¸n bé Së v¨n hãa th«ng tin VÜnh Phó. Hßn ghÌ ®­îc lµm b»ng ®¸ th«, cã mµu x¸m. HiÖn vËt cã h×nh bÇu dôc. Hai mÆt cña hßn ghÌ cã vÕt l¨n ghÌ h¹t. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 9cm; réng 6cm. - ChiÕc bµn dËp còng ®­îc khai quËt n¨m 1966 t¹i di chØ An §¹o. Bµn dËp b»ng ®¸ mµu x¸m. Mét mÆt cña bµn dËp cã 6 r·nh, mÆt cßn l¹i cã 4 r·nh. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 4cm; réng 3,5cm; dµy 2,5cm. Vò khÝ. C¸c lo¹i vò khÝ b»ng ®¸ ®­îc tr­ng bµy ë ®©y gåm cã: nha ch­¬ng, qua ®¸, dao ®¸. - Bé nha ch­¬ng ®­îc tr­ng bµy ë ®©y ®­îc khai quËt t¹i di chØ Phïng Nguyªn. ¤ng NguyÔn Léc, c¸n bé Së v¨n hãa th«ng tin VÜnh Phó ®· c«ng bè vÒ nh÷ng chiÕc nha ch­¬ng nµy vµo n¨m 1985. ChiÕc thø nhÊt cßn kh¸ nguyªn vÑn. ChiÕc nµy cã ®èc gÇn vu«ng. Gi÷a ®èc gÇn víi ch¾n tay cã mét lç khoan xuyªn thñng. Th©n cña ciÕc nha ch­¬ng cã h×nh ch÷ nhËt. PhÇn l­ìi h¬i cong. KÝch th­íc cña chiÕc nha ch­¬ng nµy lµ:dµi 24cm; ®èc dµi 4,5cm; réng 4cm; l­ìi réng 4,2-4,7cm; dµy 0,7cm. ChiÕc thø hai ®­îc lµm b»ng ®¸ tr¾ng ®ôc, cã v©n vµng. Tuy nhiªn chiÕc nha ch­¬ng nµy ®· bÞ vì ®èc vµ l­ìi. PhÇn cßn l¹i cña nha ch­¬ng cã kÝch th­íc lµ: dµi 13cm; ®èc dµi 5,1cm; réng 5,6cm; dµy 0,4cm; l­ìi réng 6,7cm. - Qua ®¸ lµ hiÖn vËt ®­îc ph¸t hiÖn t¹i di chØ Phïng Nguyªn, x· Kinh KÖ, huyÖn L©m Thao, tØnh Phó Thä. Di chØ do viÖn Kh¶o Cæ Häc ViÖt Nam khai quËt n¨m 1959. ChiÕc qua nµy ®­îc lµm b»ng ®¸ mµu tr¾ng, cã v©n. PhÇn ®èc dµi 4,5cm. Gi÷a ®èc cã lç x©u. Trªn mÆt cã trang trÝ hoa v¨n kh¾c v¹ch ®­êng chØ vµ « tr¸m. PhÇn r×a c¹nh cã kh¾c ®­êng chØ ch¹y däc. PhÇn l­ìi ®­îc mµi v¸t lÖch mét bªn. ChiÕc qua ®¸ nµy lµ: dµi 24cm. - Dao ®¸ ®­îc khai quËt t¹i di chØ An §¹o n¨m 1966. ChiÕc dao ®¸ nµy cã mµu x¸m vµ chØ ®­îc mµi phÇn l­ìi. KÝch th­íc cña nã lµ: dµi 6m; réng 3cm. C¸c nhµ kh¶o cæ häc cho r»ng vò khÝ kh«ng chØ lµ ph­¬ng tiÖn tù vÖ mµ cßn mang ý nghÜa quan träng trong ®êi sèng s¨n b¾t, ®¸nh c¸… Nãi vÒ nh÷ng chiÕc nha ch­¬ng, gi¸o s­ Hµ V¨n TÊn cho r»ng: ®©y lµ thø dïng ®Ó “®iÒu ®éng qu©n ®éi chØ huy ®ån thó” hay cã thÓ lµ “vËt nghi lÔ”, “lÔ khÝ”. §å trang søc. C¸c lo¹i ®å trang søc ë ®©y gåm cã c¸c hiÖn vËt tiªu biÓu lµ: h¹t chuçi ®¸, ph¸c vËt vßng ®¸, lâi vßng ®¸. - H¹t chuçi ®¸ ®­îc khai quËt n¨m 1959 t¹i di chØ Phïng Nguyªn vµ n¨m 1969 t¹i di chØ Xãm RÒn. §©y lµ nh÷ng h¹t chuçi cã d¹ng h×nh trô trßn, chñ yÕu bÐ vµ ng¾n. C¸c h¹t ®Òu ®­îc mµi ph¼ng vµ v¸t hai. Mçi h¹t cã kÝch th­íc lµ: ®­êng kÝnh 0,5cm; dµi 0,5 cm. Quan s¸t c¸c hiÖn vËt nµy cã thÓ thÊy r»ng ®Ó chÕ t¹o ra ®­îc c¸c h¹t chuçi ®¸ ng­êi thî ®· ph¶i dïng rÊt nhiÒu c«ng ®o¹n tõ c­a, khoan, mµi.TÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n ®Òu ®­îc lµm mét c¸ch rÊt tinh vi vµ tû mØ. - Ph¸c vËt vßng ®¸ ®­îc khai quËt n¨m 1984 t¹i Gß Qu¸n, x· Hång §µ, huyÖn Tam N«ng, Phó Thä. HiÖn vËt nµy ®· ®­îc ®ång chÝ NguyÔn Léc tiÕp nhËn. Ph¸c vËt vßng ®­îc lµm b»ng ®¸ mµu x¸m, h×nh trßn. Mét mÆt cña ph¸c vËt lµ mÆt ph¼ng, mÆt cßn l¹i cã h×nh nãn côt. Trªn th©n cña nã cßn nhiÒu vÕt ghÌ ®Ïo. C¸c ph¸c vËt vßng ®¸ ë ®©y cßn nguyªn vÑn. - Lâi vßng ®¸ ®­îc tr­ng bµy víi sè l­îng kh¸ nhiÒu ë ®©y. §©y lµ c¸c hiÖn vËt ®Òu ®­îc khai quËt t¹i di chØ Hång §µ. TÊt c¶ c¸c lâi vßng ®¸ ®Òu cã mµu x¸m, xung quanh ®­îc khoan nh½n. Hai mÆt bªn cña lâi vßng cã vÕt ghÌ. C¸c lâi vßng hÇu hÕt ®Òu cã ®­êng kÝnh 5-6cm, dµy kho¶ng 0,2-0,3cm. Cã thÓ thÊy trong c¸c di chØ thuéc v¨n hãa Phïng Nguyªn cã h¬n 90% di vËt lµ ®å ®¸. Lo¹i h×nh di vËt phong phó. Tû lÖ chñ ®¹o cña ®å ®¸ trong v¨n hãa nµy cho phÐp chóng ta h×nh dung ra vai trß quan träng cña ngµnh s¶n xuÊt ®å ®¸ trong c­ d©n Phïng Nguyªn. H¬n thÕ, trong v¨n hãa nµy cßn cã sù hiÖn diÖn cña hÖ thèng di chØ x­ëng chÕ t¹o ®å ®¸, nh÷ng x­ëng nµy võa phong phó vÒ lo¹i h×nh, võa l©u dµi vÒ thêi gian l¹i chuyªn hãa trong s¶n xuÊt. §ã lµ hai nh©n tè kh¸ch quan chøng minh cho vai trß cña ®å ®¸ trong v¨n hãa Phïng Nguyªn. V¨n hãa Phïng Nguyªn tån t¹i trong giai ®o¹n chuyÓn giao gi÷a hai hÖ thèng kü thuËt s¶n xuÊt : mét bªn lµ kü thuËt chÕ t¸c ®¸ ®· ®¹t ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn tíi ®iÓm cuèi cïng ë ®Ønh cao kü thuËt vµ mü thuËt cña nã vµ mét bªn lµ kü thuËt luyÖn ®ång míi ®­îc biÕt ®Õn, cßn ë tr¹ng th¸i manh nha. Trong bèi c¶nh chuyÓn tiÕp cña hai hÖ thèng kü thuËt s¶n xuÊt nãi trªn, ®å ®¸ ®· t×m cho m×nh ®­îc vÞ trÝ qu¹n träng kh«ng chØ trong viÖc s¶n xuÊt ra c«ng cô lao ®éng mµ cßn c¶ trong lÜnh vùc ®êi sèng tinh thÇn. 2.2.2.2 §å gèm C¸c hiÖn vËt lµ ®å gèm v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc tr­ng bµy ë ®©y còng kh¸ phong phó vÒ lo¹i h×nh. Mét sè hiÖn vËt tiªu biÓu lµ nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ nh÷ng chøng tÝch ph¸t triÓn v¨n hãa nghÖ thuËt. HiÖn vËt lµ c«ng cô s¶n xuÊt b»ng gèm tiªu biÓu nhÊt tr­ng bµy ë ®©y lµ c¸c däi xe chØ. Sè l­îng hiÖn vËt nµy ®­îc t×m thÊy kh¸ nhiÒu trong c¸c di chØ thuéc v¨n hãa Phïng Nguyªn. T¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng hiÖn tr­ng bµy 5 däi xe chØ. §©y lµ nh÷ng hiÖn vËt ®­îc khai quËt n¨m 1972 t¹i di chØ Gß D¹ thuéc x· Thanh §×nh, huyÖn L©m Thao. Däi xe chØ ®­îc lµm tõ gèm th«, cã mµu n©u x¸m hoÆc x¸m ®en. Däi cã c¸c kÝch th­íc kh¸c nhau vµ cã lç xuyªn thñng ë gi÷a. KÝch th­íc cña nh÷ng chiÕc däi xe chØ nµy lµ: ®­êng kÝnh 3cm; ®­êng kÝnh lç 0,3cm; dµy 1cm. Nh÷ng chiÕc däi xe chØ nµy cho thÊy trong giai ®o¹n v¨n hãa Phïng Nguyªn, c­ d©n ®· biÕt ®Õn nghÒ dÖt. Kh«ng nh÷ng vËy, sè l­îng däi xe chØ ë c¸c di chØ Phïng Nguyªn cßn cho biÕt nghÒ dÖt ®· kh¸ ph¸t triÓn trong giai ®o¹n nµy. Trong phÇn v¨n hãa Phïng Nguyªn, b¶o tµng ®· tr­ng bµy sè l­îng kh¸ nhiÒu nh÷ng m¶nh gèm ®­îc khai quËt t¹i c¸c di chØ Phïng Nguyªn. §Æc ®iÓm chung cña tÊt c¶ nh÷ng m¶nh gèm nµy lµ trªn ®ã ®­îc trang trÝ c¸c hoa v¨n kh¸c nhau. M¶nh gèm ®­îc khai quËt t¹i di chØ An §¹o n¨m 1966. Dùa vµo phÇn cßn l¹i cña m¶nh gèm nµy cho thÊy nã tõng lµ ch©n ®Õ cña mét lo¹i vËt dông. M¶nh gèm cã d¸ng h¬i cong. Trªn bÒ mÆt cßn in v¨n ch¶i – kiÓu hoa v¨n kh¸ ®Æc tr­ng trªn ®å gèm v¨n hãa Phïng Nguyªn. Cã 5 m¶nh gèm ®­îc khai quËt ë di chØ NghÜa LËp, VÜnh L¹c, VÜnh Phóc. Sau ®ã ®· ®­îc Khu di tÝch lÞch sö §Òn Hïng tiÕp nhËn. C¸c m¶nh gèm nµy trªn bÒ mÆt ®Òu cã hoa v¨n h×nh ch÷ S. §©y còng lµ kiÓu hoa v¨n th­êng gÆp trªn ®å gèm trong v¨n hãa Phïng Nguyªn. C¸c m¶nh gèm ®Òu ®­îc lµm b»ng ®Êt nung. KÝch th­íc cña phÇn cßn l¹i ®o ®­îc lµ : dµi tõ 6-9cm ; réng tõ 4-5 cm. C¸c m¶nh gèm ®­îc khai quËt t¹i di chØ An §¹o, NghÜa LËp. §©y lµ nh÷ng m¶nh gèm cã dÊu bµn xoay. ViÖc sö dông bµn xoay lµ mét kü thuËt c¬ b¶n vµ phæ biÕn trong chÕ t¸c ®å gèm ®Æc biÖt lµ ®å gèm Phïng Nguyªn. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn hai m¶nh gèm cßn l¹i kh¸ ®Ñp ®­îc khai quËt t¹i di chØ Phïng Nguyªn, Kinh KÖ, L©m Thao, Phó Thä. §©y lµ nh÷ng m¶nh gèm cã mµu n©u xÉm h¬i ®en. MÆt ngoµi ®­îc trang trÝ hoa v¨n kh¾c v¹ch vµ gÊp khóc nÒn chÊm d¶i. HiÖn nay b¶o tµng míi chØ tr­ng bµy ®­îc mét sè hiÖn vËt gèm v¨n hãa Phïng Nguyªn. Nh­ng nh÷ng hiÖn vËt trªn ®· phÇn nµo cho chóng ta thÊy ®­îc tÝnh phong phó, ®a d¹ng vµ ®éc ®¸o cña gèm Phïng Nguyªn. TÝnh ®a d¹ng thÓ hiÖn trong c¸c lo¹i h×nh gèm. Ngoµi ra cßn ®­îc thÓ hiÖn trong kü thuËt t¹o hoa v¨n vµ trang trÝ hoa v¨n. §Ó t¹o hoa v¨n, ng­êi thî gèm dïng nhiÒu kü thuËt kh¸c nhau nh­ : ch¶i, ®Ëp, in, miÕt l¸ng, in l¨n…Mét lo¹i gèm, thËm chÝ mét m« tÝp hoa v¨n ®­îc t¹o ra bëi mét hoÆc mét sè kü thuËt kh¸c nhau. Nh­ vËy, nhê cã tr×nh ®é kü thuËt vµ mü thuËt cao trong s¶n xuÊt mµ gèm Phïng Nguyªn phong phó vµ ®éc ®¸o kh¸c th­êng. 2.2.3 Mét sè nh÷ng nhËn xÐt vÒ hÖ thèng tr­ng bµy v¨n hãa Phïng Nguyªn t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng C«ng t¸c tr­ng bµy cã mét vÞ trÝ quan träng ®Æc biÖt bëi nã t¹o cho b¶o tµng mét bé mÆt trang träng nh­ng vÉn hÊp dÉn kh¸ch tham quan. Kh«ng nh÷ng thÕ tr­ng bµy cßn lµ ®Ó giíi thiÖu cho kh¸ch tham quan biÕt néi dung phong phó, h÷u Ých cña b¶o tµng.C¸c phßng tr­ng bµy lµ n¬i b¶o tµng tiÕp xóc víi kh¸ch tham quan th«ng qua nh÷ng bé s­u tËp ®­îc tr­ng bµy. ViÖc tr­ng bµy thÓ hiÖn tèt th× ng­êi xem sÏ tiÕp thu ®­îc nh÷ng néi dung bæ Ých vµ h×nh thøc hÊp dÉn cña b¶o tµng. Tõ ®ã néi dung tr­ng bµy sÏ gióp cho kh¸ch tham quan cã ®­îc nh÷ng tri thøc, ®ång thêi mang l¹i cho hä nh÷ng c¶m xóc s©u l¾ng, Ên t­îng khi ®Õn víi b¶o tµng. C«ng t¸c tr­ng bµy lµ bé mÆt vÒ c¸c mÆt ho¹t ®éng cña b¶o tµng. Khi xem c¸c hiÖn vËt tr­ng bµy, kh¸ch tham quan phÇn nµo hiÓu ®­îc c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, s­u tÇm, kiÓm kª, b¶o qu¶n cña b¶o tµng. HÖ thèng tr­ng bµy v¨n hãa Phïng Nguyªn ®Õn nay ®· qua nhiÒu ®· qua nhiÒu lÇn bæ sung vµ chØnh lý. MÆc dï vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ néi dung vµ gi¶i ph¸p tr­ng bµy song kh«ng thÓ phñ nhËn nh÷ng cè g¾ng mµ c¸c nhµ b¶o tµng häc ®· lµm ®­îc trong phÇn tr­ng bµy nµy. - Mü thuËt tr­ng bµy: KiÕn tróc vµ trang trÝ KiÕn tróc vµ trang trÝ ë ®©y kh«ng cã g× næi bËt. Gian tr­ng bµy vÉn ch­a ®ãn ®­îc ¸nh s¸ng tù nhiªn mµ chØ dung ¸nh ®Ìn. §iÒu nµy sÏ cã ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn t©m lý cña kh¸ch tham quan. Mµu s¾c trong tr­ng bµy cã mét vÞ trÝ quan träng. Nã lµm t¨ng thªm vÎ ®Ñp, khung c¶nh cña gian tr­ng bµy vµ lµm cho hiÖn vËt næi h¼n lªn. Trong phÇn tr­ng bµy nµy, c¸c nhµ b¶o tµng häc ®· dïng mµu t­êng vµng nh¹t nªn ®· t¹o nªn sù trang nh·. C¸c tñ, bôc, bÖ cã mµu s¬n xÉm kÕt hîp víi mµu s¾c bªn trong tñ nªn ®· lµm nh÷ng hiÖn vËt næi bËt lªn. - Bè côc hiÖn vËt tr­ng bµy lµ sù s¾p xÕp c¸c hiÖn vËt ®Ó ng­êi xem hiÓu ®­îc hiÖn vËt, néi dung tr­ng bµy mét c¸ch tuÇn tù. Bè côc hiªn vËt tr­ng bµy ngµy nay kh«ng ph¶i lµ kü thuËt tr­ng bµy th«ng th­êng mµ ph¶i lµ nghÖ thuËt tr­ng bµy. Bè côc chÆt chÏ, l« gÝc vµ thÈm mÜ lµ thµnh qu¶ cña c¸c nghÖ sÜ lµm c«ng t¸c tr­ng bµy t¹i b¶o tµng. HÖ thèng v¨n hãa Phïng Nguyªn ë ®©y ®­îc tr­ng bµy theo c¸c chøng tÝch nªn ®· gióp ng­êi xem n¾m ®­îc néi dung c¬ b¶n nhÊt trong nÒn v¨n hãa nµy. §iÒu nµy ®· nãi lªn tÝnh chÊt khoa häc cña hÖ thèng tr­ng bµy nµy. - Trong phÇn tr­ng bµy nµy, c¸c nhµ b¶o tµng häc ®· cè g¾ng ¸p dông mét sè thñ ph¸p tr­ng bµy nh»m nªu bËt nh÷ng néi dung v¨n hãa Phïng Nguyªn. VÝ dô nh­ ë ®©y ng­êi ta ®· ¸p dông thñ ph¸p tr­ng bµy hµng lo¹t, ®Æc biÖt lµ trong tr­ng bµy nh÷ng di vËt ®¸. §©y lµ thñ ph¸p dïng sè l­îng hiÖn vËt, hiÖn t­îng ®Ó nãi lªn tÝnh chÊt cña sù kiÖn, hiÖn t­îng ®­îc x©y dùng. 2.2.4 Nh÷ng ý nghÜa cña viÖc tr­ng bµy nh÷ng hiÖn vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng. Víi nh÷ng tµi liÖu hiÖn vËt tiªu biÓu cña c¸c ®Þa ®iÓm v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc tr­ng bµy mét c¸ch khoa häc trong c¸c tñ kÝnh, ®· chøng minh chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn lµ nh÷ng ng­êi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao trong kü thuËt lµm ®å ®¸. Bé s­u tËp cña c«ng x­ëng chÕ t¸c ®¸ Hång §µ, Tam N«ng, c«ng x­ëng chÕ t¸c ®¸ Gß ChÌ…®­îc tr­ng bµy sinh ®éng, phong phó víi c¸c lâi ®¸ ®· ®­îc t¸ch. Nh­ vËy cã thÓ thÊy r»ng thêi kú nµy con ng­êi ®· biÕt tíi nhiÒu kiÓu khoan kh¸c nhau, khoan lç, khoan t¸ch lâi. §Æc biÖt ë ng­êi Phïng Nguyªn ®· xuÊt hiÖn kü thuËt tiÖn ®¸. Nh÷ng ®­êng gê næi ®­îc thÓ hiÖn trªn c¸c vßng trang søc ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Th«ng qua c¸c s­u tËp r×u ®¸ c¸c lo¹i r×u cã vai, r×u cã nÊc, r×u tø gi¸c vµ ®å trang søc, chóng ta kh¼ng ®Þnh r»ng chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn lµ ng­êi ®¹t ®Õn ®Ønh cao cña kü thuËt lµm ®¸ mµ con ng­êi ë giai ®o¹n tr­íc vµ sau v¨n hãa nµy ®Òu kh«ng ®¹t ®­îc. §Ó t×m hiÓu râ h¬n vÒ kü thuËt chÕ t¸c ®¸ cña con ng­êi v¨n hãa Phïng Nguyªn ë b¶o tµng Hïng V­¬ng, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn bé hiÖn vËt ®Æc biÖt quý hiÕm ®ã lµ nha ch­¬ng. Nh×n nh÷ng chiÕc nha ch­¬ng ë di chØ Phïng Nguyªn, di chØ Xãm RÒn – Gia Thanh, §Òn Hïng, chóng ta l¹i cµng râ h¬n vÒ sù tinh x¶o trong kü thuËt lµm ®å ®¸. Bé s­u tËp gèm ®· gióp ng­êi xem phÇn nµo hiÓu ®­îc c­ d©n Phïng Nguyªn thùc sù lµ nh÷ng ng­êi thî gèm tµi n¨ng, hä ®· biÕt dïng bµn xoay ®Ó nÆn gèm. §é nung ch­a cao l¾m, chÊt liÖu cßn th« nh­ng ®å gèm ®· kh¸ tèt. KiÓu d¸ng ®å gèm rÊt ®Ñp. Trªn ®å gèm th­êng trang trÝ nhiÒu lo¹i ®å ¸n ®Ñp, ®Æc biÖt lµ c¸c ®å gèm ë di chØ Gß B«ng, Tam N«ng, Phó Thä. Nh÷ng c¶m xóc vÒ c¸i ®Ñp vµ tµi n¨ng v¨n hãa nghÖ thuËt cña chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· ®­îc thÓ hiÖn râ nhÊt trªn ®å gèm. Cã thÓ nãi r»ng ng­êi nghÖ sÜ ë ®©y ®· thÓ hiÖn t¸c phÈm cña m×nh víi mét phong c¸ch hiÖn thùc. Nh­ vËy con ng­êi lóc ®ã ®· quan s¸t tinh tÕ thÕ giíi bªn ngoµi vµ t¸i t¹o b»ng bµn tay khÐo lÐo cña m×nh. Nh÷ng t­ duy thÈm mü ®ã b¾t nguån tõ trong lao ®éng, trong cuéc sèng. Cïng nh÷ng trang phôc, ®å trang søc kh¼ng ®Þnh nÒn v¨n hãa n­íc ta cã nguån gèc b¶n ®Þa ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn tõ c¸i n«i dùng n­íc cña d©n téc. Gãp phÇn g×n gi÷ vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc trong thêi ®¹i ngµy nay. Néi dung v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc giíi thiÖu t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng, ng­êi xem ®· nhËn biÕt ®­îc tæ tiªn chóng ta thêi tiÒn Hïng V­¬ng chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· lao ®éng vµ s¸ng t¹o kh«ng ngõng ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu v¨n hãa kh¸ cao, x©y dùng nªn mäi c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn cho x· héi thêi Hïng V­¬ng. Ch­¬ng 3 Gi¸ trÞ nh÷ng di vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng 3.1 Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n Nh÷ng tµi liÖu hiÖn vËt vÒ v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng thùc sù lµ nh÷ng tµi liÖu hiÖn vËt tiªu biÓu, ®éc ®¸o vµ ®· ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch l«gic s¾p ®Æt cã hÖ thèng. C¸c tµi liÖu hiÖn vËt ®· ®­îc tr­ng bµy theo tõng néi dung râ rµng: kinh tÕ-v¨n hãa-x· héi. Ngoµi nh÷ng tµi liÖu hiÖn vËt gèc, phÇn tr­ng bµy nµy cßn cã sù kÕt hîp cña c¸c tµi liÖu khoa häc phô nh­: sa bµn, hép h×nh, b¶n ®å, tranh ¶nh. C¸c hiÖn vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng ®· gióp kh¸ch tham quan h×nh dung ra ®­îc tæ tiªn chóng ta thêi Hïng V­¬ng - nh÷ng con ng­êi ®· lao ®éng vµ s¸ng t¹o kh«ng ngõng ®Ó x©y dùng nªn mäi c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn cho x· héi thêi Hïng V­¬ng. ChÝnh v× thÕ, c¸c hiÖn vËt vÒ v¨n hãa Phïng Nguyªn tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng cã gi¸ trÞ rÊt lín vÒ lÞch sö, khoa häc, v¨n hãa, nghÖ thuËt. 3.1.1 Gi¸ trÞ lÞch sö Theo lý thuyÕt vÒ b¶o tµng häc, hiÖn vËt b¶o tµng ®­îc l­u gi÷ trong b¶o tµng ngµy cµng ®­îc xem nh­ nguån sö liÖu cña nhiÒu ngµnh khoa häc kh¸c nhau nghiªn cøu vµ chóng ®­îc thµnh s­u tËp hiÖn vËt b¶o tµng. HiÖn vËt b¶o tµng mang nh÷ng th«ng tin x· héi vµ th«ng tin khoa häc, nã lµ nguån sö liÖu quan träng cung cÊp nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt vÒ lÞch sö tù nhiªn, x· héi vµ vÒ con ng­êi cho ai tiÕp cËn víi nã. HiÖn vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng lµ nh÷ng hiÖn vËt tiªu biÓu cho nÒn v¨n hãa nµy. §©y thùc sù lµ nh÷ng dÊu tÝch vËt chÊt v« cïng cã gi¸ trÞ cña mét nÒn v¨n hãa khëi ®Çu thêi kú Hïng V­¬ng dùng n­íc. Ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu v¨n hãa Phïng Nguyªn cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn quan träng ®èi víi nhËn thøc tiÕn tr×nh ph¸t triÓn v¨n hãa d©n téc ViÖt Nam vµ §«ng Nam A. Tr­íc khi ph¸t hiÖn v¨n hãa Phïng Nguyªn ë Phó Thä th× chØ biÕt cã v¨n hãa §«ng S¬n, nh­ng v¨n §«ng S¬n tõ ®©u tíi, nguån gèc cña nã ra sao mµ nã l¹i ph¸t triÓn rùc rì vµ táa s¸ng kh¾p vïng §«ng Nam A? Tr­íc khi ph¸t hiÖn ra v¨n hãa Phïng Nguyªn, c¸c nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi n­íc ®i t×m nguån gèc v¨n hãa §«ng S¬n ë bªn ngoµi ViÖt Nam. ViÖc ph¸t hiÖn v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· ®Èy lïi nh÷ng quan niÖm sai lÖch ®ã. Ng­êi ta ®· chøng minh ®­îc r»ng v¨n hãa §«ng S¬n rùc rì, v¨n minh ViÖt Nam thêi c¸c Vua Hïng cã nguån gèc ph¸t triÓn tõ v¨n hãa Phïng Nguyªn. Nh­ vËy nh÷ng di vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu thùc sù lµ nh÷ng b»ng chøng v« cïng gi¸ trÞ ®Ó minh chøng cho mét thêi kú lÞch sö cña d©n téc. Nh÷ng di tÝch Phïng Nguyªn ®­îc ph¸t hiÖn ®· phÇn nµo gióp chóng ta h×nh dung ra ®­îc khu vùc ®Þnh c­ cña c­ d©n Phïng Nguyªn. Hä th­êng sèng trªn c¸c ®åi gß, thÒm s«ng cæ, gÇn nguån n­íc bªn c¹nh nh÷ng ch¸ng ®ång b»ng ph¼ng hay nh÷ng thung lòng, ®Çm hå thuËn lîi cho viÖc trång trät, ch¨n nu«i, s¨n b¾t, ®¸nh c¸, thu l­îm thñy s¶n nguån lîi s½n cã vµ hµo phãng cña thiªn nhiªn. DiÖn tÝch khu c­ tró cña c­ d©n Phïng Nguyªn kh¸ réng lín vµ trªn nhiÒu ®ñ c¸c ®Þa h×nh kh¸c nhau nh­ ®åi cao, gß thÊp, n»m gi÷a nh÷ng c¸nh ®ång ruéng tròng ven s«ng. C¸c hiÖn vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· gióp chóng ta h×nh dung ra ®­îc sù ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, v¨n hãa nghÖ thuËt, kü thuËt cña c­ d©n Phïng Nguyªn. ChÝnh nh÷ng b»ng chøng nµy ®· lµ c¬ së ®Ó c¸c nhµ kh¶o cæ häc x¸c ®Þnh ®­îc khung niªn ®¹i v¨n hãa Phïng Nguyªn thuéc s¬ kú ®ång thau vµ tõ Phïng Nguyªn x¸c lËp c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn §ång §Ëu, Gß Mun thµnh c¸c v¨n hãa TiÒn §«ng S¬n. Nh÷ng hiÖn vËt tr­ng bµy vÒ nÒn v¨n hãa Phïng Nguyªn t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng lµ nh÷ng hiÖn vËt cã gi¸ trÞ lÞch sö quan träng. §ã lµ nh÷ng b»ng chøng vËt chÊt gióp chóng ta cã thÓ hiÓu ®­îc vÒ v¨n hãa Phïng Nguyªn - nÒn v¨n hãa khëi ®Çu thêi kú Hïng V­¬ng dùng n­íc. §iÒu quan träng h¬n nh÷ng di vËt ®ã thùc sù lµ mét c¬ së khoa häc ch¾c ch¾n khi t×m vÒ céi nguån v¨n hãa thêi c¸c Vua Hïng. 3.1.2 Gi¸ trÞ nghÖ thuËt Nh÷ng di vËt thuéc v¨n hãa Phïng Nguyªn tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng ®· cho ta thÊy tr×nh ®é mü thuËt rÊt cao cña ng­êi Phïng Nguyªn. Phong c¸ch t¹o hoa v¨n trªn gèm Phïng Nguyªn ®· gióp c¸c nhµ khoa häc lÇn t×m kh¶ n¨ng t­ duy biÓu ®¹t cña ng­êi Phïng Nguyªn còng nh­ chøng minh sù ®ãng gãp quan träng cña c¸c thµnh qu¶ tri thøc Phïng Nguyªn trong nÒn v¨n minh §«ng S¬n. Nh÷ng nghiªn cøu cã tÝnh chÊt chuyªn ®Ò vÒ hoa v¨n gèm Phïng Nguyªn ®· cho thÊy tÇm quan träng thùc sù cña hoa v¨n gèm, ®ång thêi ®iÒu ®ã còng chøng tá sù ®a d¹ng, phong phó vµ ®Çy phøc t¹p cña hoa v¨n gèm trong nÒn v¨n hãa nµy. §å gèm Phïng Nguyªn ®­îc trang trÝ nhiÒu lo¹i hoa v¨n kh¸c nhau vµ kÕt cÊu kh¸ phøc t¹p. Dùa vµo c¸c ®å ¸n trang trÝ hoa v¨n trªn ®å gèm Phïng Nguyªn cã thÓ thÊy ®­îc kh¶ n¨ng t­ duy trõu t­îng cña chñ nh©n nÒn v¨n hãa Phïng Nguyªn. Hä ®· ®i tõ nh÷ng ®å ¸n ®¬n gi¶n, ®ã chÝnh lµ sù sao chÐp tõ hiÖn thùc thiªn nhiªn. Nh­ng bªn c¹nh nh÷ng ®å ¸n ®ã cßn lµ v« sè nh÷ng ®å ¸n kh¸c mµ chóng ta kh«ng thÓ ®o¸n nhËn ®­îc. §ã thùc sù lµ nh÷ng ®å ¸n ®Ñp, kú l¹. TÊt c¶ nãi lªn sù s¸ng t¹o dåi dµo cña ng­êi nghÖ sÜ nh©n d©n h¬n bèn ngh×n n¨m tr­íc. Nh­ng trÝ t­ëng t­îng phong phó ®ã l¹i ®­îc thÓ hiÖn trong nh÷ng ®å ¸n ®­îc tÝnh to¸n rÊt chÝnh x¸c. Ng­êi Phïng Nguyªn ®· t¹o ra nh÷ng h×nh t­îng kh«ng cã thiªn nhiªn lµ mÉu. Nh­ng chÝnh nh÷ng t­ duy trõu t­îng cña ng­êi Phïng Nguyªn, mµ trong mét chõng mùc nµo ®ã cã thÓ gäi lµ t­ duy khoa häc cña hä. NhiÒu ng­êi cã thãi quen khi ®øng tr­íc c¸c h×nh t­îng nghÖ thuËt cña ng­êi nguyªn thñy th× coi ®ã lµ sù biÓu hiÖn mét tr×nh ®é t­ duy thÊt kÐm. Hä cho r»ng nh÷ng h×nh ¶nh ®ã chØ mang tÝnh chÊt cô thÓ, trùc tiÕp. Cßn khi ®øng tr­íc c¸c h×nh t­îng s¬ ®å hay trõu t­îng, th× hä l¹i quy tÊt c¶ cho mét th­ t­ duy sai lÖch, mê mÞt. HiÖn nay ng­êi ta cho r»ng ng­êi Phïng Nguyªn ®· v­ît qu¸ xa thêi kú ®ã. Hä ®· tiÕn vµo thêi ®¹i kim khÝ. D­íi bµn tay hä, rÊt nhiÒu ®å dïng kim khÝ b»ng ®¸ xinh x¾n ®· ra ®êi. Quan s¸t nh÷ng vËt phÈm b»ng ®¸ ®ã, chóng ta cho r»ng hä ®· cã nh÷ng m¸y khoan, tiÖn ®¬n gi¶n. Cã lÏ hä ®· cã th­íc ®o vµ ch¾c ch¾n hä ®¹c cã compa. DÊu vÕt cña mét lo¹i compa nhá ®· ®Ó l¹i trªn ®å gèm cã hoa v¨n h×nh sãng. Trong mét sè di chØ thuéc mét giai ®o¹n cña v¨n hãa Phïng Nguyªn, ®­êng hoa v¨n h×nh sãng ®­îc vÏ cÈn thËn. Chç nh÷ng nÕp sãng nh« lªn hay l­în xuèng ®­îc t¹o thµnh b»ng nöa ®­êng trßn nhá, t©m ®­êng trßn ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng. Nh­ vËy, ng­êi Phïng Nguyªn ®· biÕt t¹o ra nh÷ng h×nh häc kh¸ chÝnh x¸c, thÓ hiÖn t­ duy thÈm mü rÊt cao. §å gèm, c«ng cô ®¸ vµ ®å trang søc ®· nãi lªn ®­îc ®iÒu ®ã. Trong nghÖ thuËt t¹o h×nh, ng­êi Phïng Nguyªn ®· ®Ó l¹i cho chóng ta ngµy nay rÊt Ýt c¸c t¸c phÈm thuéc lo¹i nµy. Tuy nhiªn, mÆc dï chØ cã sè l­îng Ýt nh­ng qua c¸c t¸c phÈm nghÖ thuËt t­îng trßn, chóng ta còng cã thÓ nhËn biÕt ®­îc ng­êi Phïng Nguyªn ®· cã ®Çu ãc t­ duy nghÖ thuËt cao. ChÝnh v× thÕ, t­îng ®Çu g¸ b»ng ®Êt nung ë Xãm RÒn - Gia Thanh hay t­îng ®Çu bß ë §ång §Ëu… thùc sù lµ nh÷ng t¸c phÈm t¹o h×nh cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®Ó ng­êi ®êi sau cã thÓ hiÓu ®­îc vÒ mü quan cña c­ d©n Phïng Nguyªn. Cã thÓ cã ng­êi cho r»ng nhËn thøc cña ng­êi Phïng Nguyªn cã tÝnh chÊt kinh nghiÖm. Tuy nhiªn chóng ta còng ph¶i thÊy r»ng mäi ®å ¸n kh«ng thÓ ®­îc t¹o ra mét c¸ch ngÉu nhiªn, kh«ng suy nghÜ. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cho c¸c ®å ¸n kh¸c nhau chøng tá mèi liªn hÖ gi÷a chóng mµ còng lµ mèi liªn hÖ trong t­ duy. Do ®ã, chóng ta cã ®ñ lý do ®Ó ph©n tÝch tr×nh ®é t­ duy cña ng­êi Phïng Nguyªn qua nh÷ng s¶n phÈm cña hä còng nh­ qua c¸c h×nh t­îng nghÖ thuËt cña hä. Nh÷ng h×nh t­îng nµy võa biÓu hiÖn t­ duy mü häc võa biÓu hiÖn t­ duy khoa häc. Nh÷ng hoa v¨n trªn ®å gèm, c«ng cô ®¸, ®å trang søc ®· gióp chóng ta cã ®­îc nh÷ng hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh vÒ tr×nh ®é t­ duy mü häc cña ng­êi Phïng Nguyªn. ChÝnh v× thÕ, nh÷ng hiÖn vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn nãi chung vµ nh÷ng hiÖn vËt ®­îc tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng nãi riªng l¹i cµng cã ý nghÜa quan träng h¬n bëi ®ã thùc sù lµ b»ng chøng x¸c thùc nhÊt ®Ó hiÓu ®­îc cuéc sèng néi t©m phong phó cña ng­êi Phïng Nguyªn. 3.1.3 Gi¸ trÞ v¨n hãa HiÖn vËt b¶o tµng lµ vËt mang th«ng tin x· héi hoÆc th«ng tin khoa häc. Nã lµ nguån sö liÖu quan träng cung cÊp nh÷ng tri thøc cÇn thiÕt vÒ lÞch sö tù nhiªn, x· héi vµ vÒ con ng­êi cho nh÷ng ai tiÕp cËn víi nã. HiÖn vËt b¶o tµng nµo còng chøa ®ùng gi¸ trÞ lÞch sö, v¨n hãa nhÊt ®Þnh. V× thÕ, hiÖn vËt b¶o tµng lµ mét bé phËn cña di s¶n v¨n hãa d©n téc. Nh÷ng hiÖn vËt ®­îc tr­ng t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng lµ nh÷ng hiÖn vËt gèc tiªu biÓu cña v¨n hãa Phïng Nguyªn. T×m hiÓu vµ nghiªn cøu nh÷ng hiÖn vËt nµy, chóng ta sÏ cã ®­îc nh÷ng hiÓu nhÊt ®Þnh vÒ nÒn v¨n hãa Phïng Nguyªn trªn c¸c mÆt kinh tª n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, nghÖ thuËt vµ kü thuËt. Nh÷ng di vËt v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc ph¸t hiÖn t¹i c¸c di chØ ®· cho chóng ta c¸i nh×n kh¸ ®Çy ®ñ vÒ cuéc sèng cña c­ d©m Phïng Nguyªn. Hä ®· biÕt lùa chän n¬i s­ên ®åi gß ë vïng trung du vµ nh÷ng khu ®Êt cao ë vïng ®ång b»ng ®Ó lËp lµng, lËp nghiÖp l©u dµi. §ã lµ vïng ®Êt chuyÓn tõ trung du xuèng ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång. §Õn nay c¸c nhµ kh¶o cæ häc ®· ph¸t hiÖn ®­îc trªn 50 ®Þa ®iÓm thuéc v¨n hãa nµy. PhÇn lín c¸c di tÝch Phïng Nguyªn ®· ®­îc ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu thuéc lo¹i h×nh di chØ c­ tró. §Æc tr­ng cña nh÷ng di vËt ®¸ ®ã lµ kÝch th­íc kh¸ nhá nh¾n nh­ng ng­êi thî Phïng Nguyªn ®· chøng tá kü thuËt chÕ t¸c ®¸ ®¹t ®Õn ®Ønh cao. Di vËt cã sè l­îng nhiÒu nhÊt lµ b«n ®¸ h×nh tø gi¸c cã l­ìi v¸t lÖch vÒ mét bªn. Bªn c¹nh ®å ®¸ lµ ®å trang søc víi sè l­îng phong phó vµ cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c ®Þa ®iÓm thuéc v¨n hãa Phïng Nguyªn. §å trang søc ®­îc chÕ t¹o b»ng c¸c lo¹i ®¸ ngäc Nepherite kÕt hîp víi kü thuËt khoan, mµi… nªn ®©y thùc sù lµ nh÷ng hiÖn vËt ®¹t ®­îc sù hoµn mü cao. C¸ch thøc mai t¸ng ng­êi chÕt trong hè n«ng ë líp ®Êt c¸i. Ng­êi chÕt n»m ngöa, tay ch©n duçi th¼ng. HiÖn nay vÉn ch­a t×m thÊy ®å tïy t¸ng mµ chØ cã ®å trang søc. Ng­êi chÕt ®­îc ch«n trong mé huyÖt s©u 0,9-5,2m. §Æc biÖt cã nh÷ng huyÖt cßn cã bËc ë thµnh. Trong mé ch«n theo nhiÒu kiÓu gèm, ®å trang søc, c«ng cô ®¸. T×m hiÓu kü hoa v¨n trªn gèm trong v¨n hãa Phïng Nguyªn, ng­êi ta cßn thÊy sù t­¬ng ®ång gi÷a nghÖ thuËt §«ng S¬n vµ nghÖ thuËt Phïng Nguyªn. Tõ ®ã chøng tá ®­îc truyÒn thèng Phïng Nguyªn trong v¨n hãa §«ng S¬n. Trèng ®ång lµ mét s¸ng t¹o tuyÖt vêi vµ ®éc ®¸o cña chñ nh©n v¨n hãa §«ng S¬n. Trèng ®ång ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n në ré cña nÒn v¨n minh s«ng Hång. Mét b­íc nh¶y vät ®· ®­îc thùc hiÖn trong ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña tæ tiªn ng­êi ViÖt. Trèng ®ång ra ®êi do kÕt qña cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi, cña nhiÒu yÕu tè vËt chÊt vµ tinh thÇn ®· cÊu thµnh nÒn v¨n minh s«ng Hång. Khi nãi ®Õn lÞch sö luyÖn kim ViÖt Nam, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nhÊn m¹nh vai trß quan träng cña bé l¹c Phïng Nguyªn. Theo c¸c tµi liÖu ®· biÕt tíi nay th× chÝnh c­ d©n Phïng Nguyªn ®· t×m ®­îc hîp kim ®ång thau. V× vËy hoµn toµn cã c¬ së ®Ó cho r»ng mét di s¶n quý b¸u mµ nh÷ng ng­êi ®óc trèng ®ång tiÕp thu ®­îc ë ng­êi Phïng Nguyªn lµ kü thuËt chÕ t¸c ®ång thau. §iÒu ®Æc biÖt h¬n lµ ng­êi ta ®· t×m ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a hoa v¨n gèm Phïng Nguyªn vµ hoa v¨n ®å ®ång §«ng S¬n. VÝ dô nh­ ®­êng chÊm d¶i lµ mét kiÓu trang trÝ rÊt phæ biÕn trªn trèng ®ång, gèm nh÷ng chÊm gÇn nhau n»m gi÷a hai ®­êng song song.Trong khi ®ã,chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· sö dông khÐo lÐo häa tiÕt nµy ®Ó trang trÝ ®å gèm. Ng­êi Phïng Nguyªn th­êng trang trÝ häa tiÕt nµy trªn mét lo¹i ®å ®ùng cã h×nh d¸ng còng nh­ hoa v¨n rÊt gÇn gòi víi ®å ®ång. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã kh«ng nh÷ng gi¶i thÝch sù ®ång nhÊt c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn nãi trªn mµ nã cßn chøng minh sù v÷ng ch¾c cña céng ®ång ng­êi Hïng V­¬ng trong c¸c mÆt t©m lý vµ v¨n hãa tinh thÇn. 3.2 Mèi quan hÖ gi÷a v¨n hãa Phïng Nguyªn vµ c¸c nÒn v¨n hãa kh¸c th«ng qua c¸c di vËt tr­ng bµy t¹i B¶o tµng Hïng V­¬ng V¨n hãa Phïng Nguyªn ph©n bè trªn mét vïng kh¸ réng lín ë trung du vµ ®ång b»ng B¾c Bé. Vïng trung t©m cña v¨n hãa nµy bao gåm Phó Thä, VÜnh Phóc, B¾c Ninh, Hµ T©y, Hµ Néi. Tõ vïng trung t©m vµy quanh vßng ra phÝa §«ng B¾c, cã thÓ v¨n hãa Phïng Nguyªn cã mÆt ë H¶i Phßng, quanh xuèng phÝa nam cã thÓ cã ë Nam §Þnh. ChÝnh v× kh«ng gian ph©n bè réng lín nh­ vËy mµ v¨n hãa Phïng Nguyªn cã mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c nÒn v¨n hãa cïng thêi vµ c¸c nÒn v¨n hãa tiÕp sau ®ã. Trong v¨n hãa Phïng Nguyªn cã nhiÒu t­ liÖu vÊt chÊt vÒ c¸c mèi quan hÖ giao, trao ®æi víi c¸c vïng xung quanh. Víi Trung Nguyªn (Trung Hoa): Mèi quan hÖ (Giao l­u,tiÕp xóc) v¨n hãa ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua lo¹i h×nh hiÖn vËt b»ng ®¸ cã tªn gäi lµ nha ch­¬ng. Nha ch­¬ng lµ mét hiÖn vËt dïng trong nghi lÔ ë Trung Quèc, thuéc v¨n hãa Th­¬ng,c¸ch ngµy nay 3700-3400 n¨m. Niªn ®¹i cña nha ch­¬ng Phïng Nguyªn, theo kÕt qu¶ x¸c ®Þnh niªn ®¹i b»ng C14, kho¶ng 4000 n¨m c¸ch ngµy nay, tøc lµ ngang víi ®êi Th­¬ng (Trung Quèc). Sù gièng nhau ®Õn tõng chi tiÕt cña nha ch­¬ng Phïng Nguyªn so víi nha ch­¬ng Trung Quèc chøng tá ¶nh h­ëng m¹nh chña v¨n hãa Th­¬ng ®Õn v¨n hãa Phïng Nguyªn. Theo Hµ V¨n TÊn, ¶nh h­ëng cña v¨n hãa Th­¬ng ®Õn v¨n hãa Phïng Nguyªn, cã thÓ ®· theo con ®­êng phÝa T©y, qua Tø Xuyªn, V©n Nam. Tuy nhiªn còng cã thÓ theo con ®­êng phÝa §«ng, qua Qu¶ng Ch©u, Qu¶ng T©y. Theo Ph¹m Minh TuyÒn: trong thùc tiÔn lÞch sö ®· h×nh thµnh nªn hai luång giao l­u, trao ®æi chÝnh lµ theo däc s«ng Hång vµ theo ®­êng ven biÓn. §èi víi qua, cã lÏ sù ­u tiªn lµ vïng ven biÓn,cßn ®èi víi ch­¬ng (nha ch­¬ng) cã thÓ lµ c¶ hai vÒ mÆt gi¶ thuyÕt. Cßn theo rÊt nhiÒu nhµ kh¶o cæ häc ViÖt Nam,qua vµ nha ch­¬ng Phïng Nguyªn cã thÓ do c­ d©n Phïng Nguyªn tù chÕ t¹o ra. Bëi v×: - C¸c lo¹i ®¸ lµm qua vµ nha ch­¬ng Phïng Nguyªn lµ nh÷ng nguyªn liÖu quen thuéc mµ ng­êi Phïng Nguyªn sö dông ®Ó chÕ t¹o ra hµnh lo¹t c«ng cô vµ ®å trang søc. - C­ d©n Phïng Nguyªn lµ nh÷ng nhµ s¸ng t¹o d¸ng kú tµi trong s¶n xuÊt hµng lo¹t c«ng cô s¶n xuÊt, vò khÝ vµ ®å trang søc. Do ®ã hä kh«ng mÊy khã kh¨n trong t¹o d¸ng qua vµ nha ch­¬ng. - Nh×n chung, chÊt liÖu ®¸, sù hoµn h¶o cña qua vµ nha ch­¬ng Phïng Nguyªn kÐm h¬n Trung Quèc. - Thêi gian xuÊt hiÖn cña qua vµ nha ch­¬ng ViÖt Nam lµ kh¸ sím, c¸ch ngµy nay trªn 4000 n¨m, kh«ng muén h¬n Trung Quèc. Theo GS Hµ V¨n TÊn, sù gièng nhau ®Õn tõng chi tiÕt gi÷a nha ch­¬ng ViÖt Nam vµ nha ch­¬ng Trung Quèc, lµ kÕt qu¶ mét sù giao l­u hay tiÕp xóc v¨n hãa chø kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng ®ång quy v¨n hãa. Nh­ vËy cã thÓ thÊy ¶nh h­ëng cña v¨n hãa Th­¬ng ®Õn ViÖt Nam lµ kh¸ sím. Quan s¸t nh÷ng chiÕc qua ®¸ trong v¨n hãa Phïng Nguyªn, c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng ®ã lµ kÕt qu¶ cña sù giao l­u hoÆc trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi Nam Trung Quèc. Nh­ mäi ng­êi ®· biÕt, qua xuÊt hiÖn ë Trung Nguyªn Trung Quèc tõ kh¸ sím, vµo thêi ®¹i ®å ®ång, tõ ®Çu thiªn niªn kû thø II tr­íc c«ng nguyªn. Trong lóc Trung Nguyªn ë thêi ®¹i ®å ®ång th× Nam Trung Quèc vÉn ë hËu kú ®¸ míi. Do ®ã, qua Trung Nguyªn ®­îc lµm b»ng ®ång cßn qua Nam Trung Quèc ®­îc lµm b»ng ®¸. Tõ ®ã cã ng­êi cho qua ®¸ ë Nam Trung Quèc ®­îc lµm pháng theo d¹ng qua ®ång Trung Nguyªn. Mét sè ng­êi kh¸c th× cho r»ng,qua xuÊt hiÖn tõ thêi ®¹i ®¸ míi vµ ®­îc lµm b»ng ®¸, nh­ ®· thÊy ë Qu¶ng §«ng vµ Hoa Nam Trung Quèc. ViÖt Nam, qua ®¸ xuÊt hiÖn ë nhiÒu di tÝch Phïng Nguyªn vµ “d¹ng Phïng Nguyªn”. Qua Phïng Nguyªn cã hai lo¹i: lo¹i gièng giao g¨m vµ lo¹i d¹ng mòi lao, mòi gi¸o. Qua ®­îc lµm b»ng nhiÒu lo¹i ®¸ kh¸c nhau, nh­ ®¸ Nephrite mµu hång nh¹t,®¸ cøng,mµu xanh x¸m,®¸ mÒm mµu tr¾ng x¸m. Mèi quan hÖ gi÷a qua ®¸ Phïng Nguyªn vµ qua ®¸ Trung Quèc ®­îc lý gi¶I theo hai c¸ch sau: - Qua Phïng Nguyªn do c­ d©n Phïng Nguyªn chÕ t¹o ra, mèi qu¹n hÖ víi Trung Quèc nÕu cã , cã thÓ lµ gi¸n tiÕp, chñ yÕu do giao l­u häc hái kinh nghiÖm vµ kü thuËt. - Qua Phïng Nguyªn gåm cã hai lo¹i: Lo¹i s¶n xuÊt t¹i chç vµ lo¹i ®­îc du nhËp tõ Trung Quèc vµo. Tuy nhiªn hiÖn nay, c¸c nhµ khoa häc cña ViÖt Nan vÉn thiªn vÒ ý kiÕn thø hai h¬n.` Tõ cuèi thiªn niªn kû thø III tr­íc c«ng nguyªn ë B¾c ViÖt Nam cã nhiÒu v¨n hãa kh¶o cæ kh¸c nhau nh­ v¨n hãa H¹ Long ë vïng h¶i ®¶o vµ ven biÓn Qu¶ng Ninh. Giai ®o¹n muén cña v¨n hãa n¸y ph¸t triÓn song song víi v¨n hãa Phïng Nguyªn. C¸c v¨n hãa kh¸c lµ v¨n hãa Bµu Trã vïng Qu¶ng B×nh, Hµ TÜnh, NghÖ An; c¸c nhãm di tÝch kh¶o cæ ë miÒn nói ViÖt B¾c, T©y B¾c vµ Trung Bé vµ c¶ nh÷ng di tÝch ngay trong khu vùc ph©n bè cña v¨n hãa Phïng Nguyªn mµ l¹i kh¸c Phïng Nguyªn nh­ Gß M¶ §èng - Gß Con Lîn… Nh÷ng v¨n hãa nµy ®­îc ph©n biÖt b»ng mét ®Æc ®iÓm riªng biÖt ®Ï nhËn thÊy vÒ ®å ®¸ còng nh­ ®å gèm. ThÊy râ rÖt nhÊt lµ v¨n hãa H¹ Long vµ v¨n hãa Phïng Nguyªn. Kü thuËt chÕ t¸c ®¸ H¹ Long muén mang nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång víi kü nghÖ ®¸ Phïng Nguyªn. Mét sè hiÖn vËt H¹ Long gièng hÖt Phïng Nguyªn nh­ vßng ®¸ thiÕt diÖn h×nh ch÷ T, b«n tø gi¸c nhá… MÆt kh¸c, trong mét vµi ®Þa ®IÓm Phïng Nguyªn ë Phó Thä, Hµ Néi ®· gÆp nh÷ng chiÕc b«n cã vai, cã nÊc H¹ Long. Sù cã mÆt cña gèm xèp trong di chØ v¨n hãa Phïng Nguyªn ë vïng Hµ Néi vµ Hµ B¾c theo mét sè nhµ nghiªn cøu lµ sù biÓu hiÖn cña yÕu tè biÓn. Quan hÖ gi÷a v¨n hãa Phïng Nguyªn vµ v¨n hãa Hoa Léc: Trong c¸c ®Þa ®iÓm Gß GhÖ vµ Gß D¹(Phó Thä), ®· t×m ®­îc nh÷ng m¶nh gèm kiÓu Hoa Léc. Theo mét sè ng­êi, mèi quan hÖ Phïng Nguyªn - Hoa Léc ®· ®­îc t×m thÊy ch¾c ch¾n trong giai ®o¹n gi÷a cña v¨n hãa Phïng Nguyªn. Sù tiÕp xóc v¨n hãa gi÷a nh÷ng c­ d©n cña bé l¹c v¨n hãa Phïng Nguyªn trung du vµ ®ång b»ng, v¨n hãa H¹ Long, v¨n hãa Hoa Léc ven biÓn, cã thÓ thùc hiÖn qua nhiÒu ph­¬ng thøc, nhiÒu ng¶ ®­êng, nhiÒu thêi ®iÓm. §· cã nh÷ng sù c­ tró xen kÏ gi÷a mét sè bé l¹c cã v¨n hãa kh¸c nhau vµ qua ®ã giao l­u tiÕp xóc v¨n hãa cµng ®­îc ®Èy m¹nh. Mèi liÖn hÖ gi÷a v¨n hãa Phïng Nguyªn - H¹ Long - Hoa Léc, râ rµng lµ theo c¸c chiÒu kh¸c nhau vµ cã c¸c kiÓu kh¸c nhau. ChÝnh sù tiÕp biÕn v¨n hãa gi÷a bèn nhãm bé l¹c nµy lµ mét trong nh÷ng ch×a khãa ®Ó t×m hiÓu con ®­êng ph¸t triÓn v¨n hãa vµ lÞch sö d©n téc ng­êi ë buæi ®Çu dùng n­íc. Tuy chØ cã mét sè Ýt t­ liÖu, song b­íc ®Çu cã thÓ x¸c lËp mèi quan hÖ v¨n hãa Phïng Nguyªn vµ mét sè di chØ ®­¬ng ®¹i ë §«ng Nam A b»ng ph­¬ng thøc trao ®æi ¶nh h­ëng v¨n hãa hay cã thÓ b»ng con ®­êng thiªn di. V¨n hãa Phïng Nguyªn lµ céi nguån, lµ cèt lâi cña sù ph¸t triÓn v¨n hãa giai ®o¹n muén h¬n. NhiÒu lo¹i h×nh gèm, ®¸ Phïng Nguyªn ®­îc coi lµ cæ tÝp cho c¸c giai ®o¹n ®Çu nh­ khuyªn tai cã mÊu, lo¹i h×nh mòi gi¸o ®¸… C­ d©n Phïng Nguyªn lµ c­ d©n n«ng nghiÖp, sèng ë nh÷ng lµng ®Þnh c­ réng vµ l©u dµi, c¸c ngµnh nghÒ thñ c«ng ®ãng vai trß quan träng. Nh÷ng chøng cø vËt chÊt còng cho thÊy h¸i l­îm vµ s¨n b¾t nh÷ng lo¹i thó võa vµ nhá, thñy s¶n… cã vai trß kh«ng nhá trong ®êi sèng hµng ngµy. Trong c¸c di tÝch Phïng Nguyªn, ®å x­¬ng sõng kh«ng nhiÒu, song sù cã mÆt cña nh÷ng c«ng cô vµ vò khÝ liªn quan ®Õn s¨n b¾t, ®¸nh c¸ cho thÊy ho¹t ®éng khai th¸c tù nhiªn gi÷ vai trß ®¸ng kÓ trong ®êi sèng ng­êi Phïng Nguyªn. Mèi quan hÖ gi÷a v¨n hãa Phïng Nguyªn vµ v¨n hãa Mai Pha qua s­u tËp r×u b«n tø gi¸c: V¨n hãa Mai Pha lµ v¨n hãa hËu kú ®¸ míi, ®Þa bµn ph©n bè chñ yÕu trïng hîp víi v¨n hãa B¾c S¬n thuéc tÝnh L¹ng S¬n, ®­îc ph¸t hiÖn n¨m 1920 vµ khai quËt n¨m 1996. Tæng sè r×u b«n tø gi¸c ph¸t hiÖn ®­îc trong v¨n hãa Mai Pha lµ rÊt nhiÒu. C¨n cø vµo kÝch th­íc c«ng cô cã thÓ chia thµnh 3 nhãm: lín, trung b×nh vµ nhá. Víi s­u tËp Phïng Nguyªn, chóng ta cã thÓ h×nh dung ra ®­îc phÇn nµo c¸c t­¬ng ®ång vÒ kÝch th­íc gi÷a s­u tËp r×u b«n Mai Pha vµ s­u tËp r×u tø gi¸c Phïng Nguyªn. Trong nhãm c«ng cô lín,c¸c mÉu Phïng Nguyªn dÇy h¬n, v× thÕ gãc l­ìi còng lín h¬n. Nh­ vËy lo¹i c«ng cô nµy th« h¬n c¸c c«ng cô cïng lo¹i trong v¨n hãa Mai Pha. Trong nhãm thø hai, ®é dµy cña c«ng cô Mai Pha lín h¬n chót Ýt, gãc l­ìi cña nã l¹i nhá h¬n ®¸ng kÓ. Qua bé s­u tËp r×u b«n tø gi¸c, v¨n hãa Mai Pha ®· thÓ hiÖn nh÷ng mèi liªn hÖ , quan hÖ v¨n hãa, truyÒn thèng víi c¸c v¨n hãa hËu kú ®¸ míi, s¬ kú kim khÝ ë vïng ®ång b»ng, ven biÓn B¾c Bé, B¾c Trung Bé vµ vïng trung du n­íc ta rÊt râ nÐt. Nh­ng t­¬ng ®ång kh«ng thÓ phñ nhËn vÒ tÝnh chÊt, ®Æc tr­ng v¨n hãa in ®Ëm nÐt trªn bé s­u tËp r×u b«n tø gi¸c Mai Pha - Hoa Léc - Phó Léc, vµ ®Æc biÖt lµ v¨n hãa Phïng Nguyªn. VÒ niªn ®¹i, cã thÓ v¨n hãa Mai Pha vµ v¨n hãa Phïng Nguyªn tån t¹i trªn cïng mét b×nh tuyÕn, nh­ng vÒ tÝnh chÊt v¨n hãa l¹i cã nh÷ng kh¸c biÖt. Mai Pha lµ mét v¨n hãa thung lòng vïng nói v× vËy vïng ®ång b»ng s«ng Hång, ë v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· manh nha mét thêi ®¹i míi mét nÒn v¨n minh s¬ khai th× Mai Pha cã thÓ vÉn tån t¹i trong khung c¶nh cña mét v¨n hãa hËu kú ®¸ míi. V× vËy, mèi liªn hÖ gi÷a Mai Pha vµ Phïng Nguyªn lµ mèi liªn hÖ gi÷a trung t©m vµ vïng ¶nh h­ëng. 3.3 V¨n hãa Phïng Nguyªn - tiÒn ®Ò c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn cña c¸c giai ®o¹n v¨n hãa tiÕp theo. ViÖc ph¸t hiÖn vµ khai quËt c¸c di chØ tÇng v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· gióp c¸c nhµ khoa häc x©y dùng mét phæ hÖ kh¸ ch¾c ch¾n vÒ c¸c v¨n hãa tiÌn §«ng S¬n trong vïng l­u vùc s«ng Hång: Phïng Nguyªn - §ång §Ëu - Gß Mun.Mét con ®­êng tiÕn lªn v¨n minh §«ng S¬n ®· ®­îc v¹ch râ vµ b­íc khëi ®Çu cña con ®­êng ®ã lµ v¨n hãa Phïng Nguyªn. - V¨n hãa §ång §Ëu ®­îc gäi theo tªn di chØ §ång §Ëu thuéc x· Minh t©n, huyÖn Yªn L¹c, tØnh VÜnh Phóc. Di tÝch ®­îc ph¸t hiÖn n¨m 1961, khai quËt nhiÒu lÇn víi tæng diÖn tÝch 500m2. V¨n hãa §ång §Ëu ®­îc x¸c lËp vµ lµ nÒn v¨n hãa thuéc trung kú thêi ®¹i ®ång thau. C¸c di tÝch §ång §Ëu ph©n bè vÒ c¬ b¶n trïng hîp víi ®Þa bµn c­ tró cña v¨n hãa Phïng Nguyªn víi sù më réng vÒ phÝa trung vµ h¹ ch©u thæ. C¸c di tÝch tËp trung ë nh÷ng ®åi gß kh«ng cao, bªn c¸c ®Çm hå,ven l­u vùc c¸c s«ng suèi nh­ s«ng Hång , s«ng L«, S«ng §uèng… Mét sè ®Þa ®iÓm cã tÇng v¨n hãa dµy, diÖn tÝch réng lín, nhÊt lµ nh÷ng ®Þa ®iÓm ph©n bè vÒ phÝa §«ng tõ ViÖt Tr× xu«i xuèng nh­ c¸c ®Þa ®iÓm §ång §Ëu, Thµnh RÒn… Còng nh­ v¨n hãa Phïng Nguyªn, c¸c di tÝch cña v¨n hãa §ång §Ëu còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nã. Dùa vµo ph©n bè c¸c yÕu tè v¨n hãa tr­íc vµ sau §ång §Ëu, cã thÓ thÊy ba lo¹i di tÝch: + Di tÝch ph¶n ¸nh sù tån t¹i cña v¨n hãa Phïng Nguyªn muén - §ång §Ëu sím. + Di tÝch chñ yÕu chøa tÇng v¨n hãa thuéc v¨n hãa §ång §Ëu. + Di tÝch cã tÇng v¨n hãa chuyÓn tõ §ång §Ëu sang Gß Mun. Nh­ vËy, v¨n hãa §ång §Ëu cã ba nh¸m di tÝch c¬ b¶n, mçi nhãm thÓ hiÖn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh. Nh÷ng di tÝch v¨n hãa thêi ®¹i ®ång thau, s¾t sím ë trung du vµ ch©u thæ s«ng Hång qua ®Þa bµn ph©n bè, c¬ cÊu tÇng v¨n hãa cña m×nh, cho thÊy cã mét sù ph¸t triÓn néi t¹i, liªn tôc vµ kh¸ æn ®Þnh. §ã lµ mét nguån m¹ch v¨n hãa chÝnh, lµ nÒn t¶ng chÝnh trong khi tiÕp nhËn nh÷ng nguån, dßng v¨n hãa kh¸c. §Æc tr­ng v¨n hãa: * §å gèm: NghÒ gèm vÉn lµ nghÒ s¶n xuÊt thñ c«ng quan träng. Trong tÇng v¨n hãa, m¶nh gèm t×m thÊy víi khèi l­îng lín. Trong giai ®o¹n ®Çu, gèm Ýt nhiÒu vÉn tiÕp tôc theo truyÒn thèng Phïng Nguyªn song ®· cã nh÷ng thay ®æi râ trong t¹o d¸ng vµ hoa v¨n. ChÊt liÖu gèm v¨n hãa §ång §Ëu cã phÇn kh¸c so víi Phïng Nguyªn. §ã lµ sù v¾ng mÆt cña gèm mÞn kiÓu Gß B«ng. Kü thuËt chñ yÕu ®­îc lµm b»ng bµn xoay. Phong c¸ch t¹o d¸ng cña ng­êi §ång §Ëu cã xu thÕ gi¶m dÇn chiÒu cao, t¨ng dÇn chiÒu réng. VÒ hoa v¨n gèm, ®å gèm §ång §Ëu vÉ ®­îc trang trÝ v¨n thõng nh­ giai ®o¹n tr­íc. Tuy nhiªn cã mét sè m« tÝp hoa v¨n trang trÝ míi nh­: kiÓu khu«ng nh¹c, ®­êng trßn ®ång t©m, sãng ®¬n hay gÊp khóc… Nh÷ng m« tÝp hoa v¨n nµy chóng ta ®· gÆp trong gèm Phïng Nguyªn, nh­ng chØ cã ®iÒu trong v¨n hãa §ång §Ëu kiÓu hoa v¨n nµy cã phÇn phøc t¹p h¬n vµ cã phÇn s¸ng t¹o h¬n. * §å ®¸: Trong c¸c ®Þa ®iÓm v¨n hãa §ång §Ëu, ®å ®¸ vÉn chiÕm mét tû träng ®¸ng kÓ. Tuy vËy so s¸nh víi v¨n hãa Phïng Nguyªn trong ®ã ta cã thÓ thÊy sù suy tho¸i vÒ chÊt liÖu còng nh­ kü thuËt chÕ t¸c. §å trang søc b»ng ®¸ ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn vÒ h×nh d¸ng. Bªn c¹nh ®ã cßn xuÊt hiÖn mét sè lo¹i h×nh míi hay yÕu tè míi cña c¸c lo¹i h×nh ®· quen thuéc. * §å ®ång: B­íc sang v¨n hãa §ång §Ëu, mét kü thuËt luyÖn kim ®óc vµ chÕ t¸c ®å ®ång cã sù ph¸t triÓn ®ét biÕn. Trong sè hµng chôc di tÝch v¨n hãa Phïng Nguyªn ®­îc khai quËt ch­a cã di tÝch nµo ph¸t hiÖn ®­îc nh÷ng c«ng cô ®ång hoµn h¶o. Chøng tá ng­êi Phïng Nguyªn dï ®· biÕt ®Õn mét thø nguyªn liÖu ­u viÖt lµ ®ång, song ®Ó chÕ t¸c ®­îc mét c«ng cô ®ång cã h×nh d¸ng nh­ c«ng cô ®¸ th× hä ch­a lµ ®­îc. §Õn v¨n hãa §ång §Ëu, ngay tõ buæi ®Çu, ng­êi ta ®· lµm ®­îc nh÷ng c«ng cô ®ång hoµn chØnh, hiÖn vËt ®ång thau ®· cã mÆt trong nhiÒu ®Þa ®iÓm v¨n hãa §ång §Ëu. Nh­ vËy,trong giai ®o¹n ®Çu cña v¨n hãa §ång §Ëu ®· kÕ thõa vµ ph¸t huy nh÷ng c¬ së tõ tr­íc ®ã (v¨n hãa Phïng Nguyªn). V¨n hãa §ång §Ëu vÒ c¬ b¶n cã quan hÖ nguån gèc víi v¨n hãa Phïng Nguyªn, cã sù tham gia cña nh÷ng yÕu tè v¨n hãa kh¸c nh­ nhãm M¶ §èng - Gß Con Lîn - §oan Th­îng. Ng­êi §ång §Ëu ®· kÕ thõa nh÷ng truyÒn thèng v¨n hãa x­a vµ ®· ph¸t triÓn lªn mét b­íc cao h¬n. ThÓ hiÖn râ rÖt nhÊt lµ sù ph¸t triÓn phæ biÕn cña nghÒ luyÖn kim ®ång, sù ph¸t triÓn cña nghÒ gèm. TÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu cña ng­êi §ång §Ëu ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña giai®o¹n Gß Mun. - V¨n hãa Gß mun: DÊu vÕt ®Çu tiªn cña v¨n hãa Gß Mun ®­îc biÕt ®Õn n¨m 1961. Nh÷ng di tÝch cña v¨n hãa Gß Mun chñ yÕu ph©n bè trªn c¸c ®åi gß thÊp gÇn s«ng suèi vµ ®Çm hå. Còng nh­ v¨n hãa §ång §Ëu, v¨n hãa Gß Mun ph©n bè trªn ph¹m vi kh«ng réng l¾m, kh«ng chiÕm lÜnh ®­îc toµn bé vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé. C¸c ®Þa ®iÓm v¨n hãa Gß Mun ph©n bè chñ yÕu ë vïng chuyÓn tiÕp tõ trung du xuèng ch©u thæ s«ng Hång. §Þa vùc c­ tró cña ng­êi Gß Mun lµ sù trïng hîp råi më réng kh«ng gian sinh tån cña ng­êi Phïng Nguyªn vµ ®ång §Ëu tr­íc ®ã. Sang thêi ®¹i §«ng S¬n, ®Þa bµn nµy l¹i ®­îc më réng thªm ra. V¨n hãa Gß Mun ra ®êi vµ ph¸t triÓn vµo giai ®o¹n cuèi cïng cña v¨n hãa §ång §Ëu. HiÖn vËt giai ®o¹n cuèi v¨n hãa §ång §Ëu vµ Gß Mun cho thÊy nh÷ng tiÕp nèi, kÕ thõa còng nh­ sù thay ®æi vµ xuÊt hiÖn nh÷ng yÕu tè v¨n hãa míi. Dùa vµo nh÷ng ý kiÕn kh¸c vÒ niªn ®¹i, nh÷ng niªn ®¹i C14 cña c¸c ®Þa ®iÓm, ph©n tÝch lo¹i h×nh di tÝch, di vËt, Hµ V¨n Phïng cho r»ng v¨n hãa Gß Mun cã thÓ b¾t ®Çu h×nh thµnh vµo 1100 ®Õn 1000 n¨m tr­íc c«ng nguyªn, vµ niªn ®¹i kÕt thóc cña nè lµ 800 ®Õn 700 n¨m tr­íc c«ng nguyªn. §Æc tr­ng v¨n hãa: *§å gèm:§¸t sÐt pha c¸t vµ c¸c lo¹i t¹p chÊt kh¸c, ®­îc chän vµ läc kü cho nªn cã ®é kÕt dÝnh cao. §é nung vµo kho¶ng 800-900 ®é. Kü thuËt lµm ®å gèm lµ bµn xoay kÕt hîp víi nÆn tay. Ng­êi Phïng Nguyªn s¶n xuÊt ®å gèm chñ yÕu lµ ®å ®un nÊu, ®å ®ùng. Hoa v¨n trang trÝ gèm Gß Mun vÉn ®­îc t¹o b»ng nh÷ng ph­¬ng ph¸p truyÒn thèng: §Ëp, l¨n, in, Ên, kh¾c v¹ch vµ ®¾p næi. §a sè th©n vµ ®¸p cã v¨n thõng ®Ëp, l¨n hay ®Ëp nan chiÕu. V¨n kh¾c v¹ch kÕt hîp in h×nh trßn nhá trang trÝ chñ yÕu bªn trong thµnh miÖng. Hoa v¨n Gß Mun cã phong c¸ch h×nh häc râ rµng,gÉy gãc, gi¶n ®¬n. * §å ®¸: ViÖc sö dông c«ng cô ®¸ hay ®å trang søc b»ng ®¸ vÉn ch­a chÊm døt trong v¨n hãa Gß Mun, tuy nhiªn sè l­îng di vËt kh«ng nhiÒu. Kü thuËt chÕ t¸c ®¸ ®ang ë b­íc ®­êng suy tho¸i, h×nh lo¹i kÐm phong phó. Dï sao, nguyªn liÖu ®¸ vÉn gi÷ vai trß nhÊt ®Þnh trong ®êi sèng cña ng­êi Gß Mun. §å ®¸ vÉn cßn chiÕm tû lÖ kh¸ cao so víi ®å ®ång thau. C«ng cô ®¸ cã kÝch th­íc lín vµ trung b×nh. Lo¹i r×u chiÕm sè l­îng lín, gåm c¸c lo¹i tø gi¸c, h×nh thang, cã vai vµ cã nÊc. Sù cã mÆt cña r×u ë c¸c giai ®o¹n Phïng Nguyªn - §ång §Ëu - Gß Mun theo c¸c nhµ nghiªn cøu lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng yÕu tè v¨n hãa kh¸c nhau, t¹o nªn mét nÒn v¨n hãa chung mang tÝnh truyÒn thèng tõ Phïng Nguyªn ®Õn §«ng S¬n ë l­u vùc s«ng Hång. * §å ®ång: NghÒ ®óc ®ång vµ viÖc sö dông ®ång ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng trong v¨n hãa nµy. TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu tõ c¸c giai ®o¹n tr­íc, ng­êi Gß Mun ®· hoµn chØnh vµ n©ng cao kü thuËt luyÖn ®ång. C¸ch chÕ t¹o chñ yÕu lµ ®óc b»ng khu«n hai mang víi hiÖn vËt cã kÝch th­íc lín vµ sö dông kü thuËt gia c«ng nguéi, giòa ®èi víi nh÷ng di vËt nhá… Cã thÓ nãi ®Õn v¨n hãa Gß Mun lµ lo¹i h×nh c«ng cô ®ång ®· b¾t ®Çu ®a d¹ng hãa. NhiÒu chñng lo¹i míi xuÊt hiÖn vµ chøc n¨ng ®­îc x¸c ®Þnh. TÊt c¶ lµ tiÒn th©n cña nh÷ng lo¹i c«ng cô vò khÝ t­¬ng tù, phæ biÕn trong v¨n hãa §«ng S¬n. Nh­ vËy cã thÓ thÊy r»ng v¨n hãa Gß Mun mét mÆt cã quan hÖ céi nguån víi v¨n hãa §ång §Ëu tr­íc ®ã, ®iÒu nµy ®­îc c¸c nhµ khai quËt nhËn thÊy qua sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh di vËt vµ t­ liÖu ®Þa tÇng ë di chØ §ång §Ëu. Trong nh÷ng chuyÓn tiÕp gi÷a v¨n hãa §ång §Ëu vµ v¨n hãa Gß Mun ®· ph¸t hiÖn ®­îc nhiÒu lo¹i di vËt, ®Æc biÖt lµ gèm thÓ hiÖn tÝnh hçn hîp kÕ thõa chuyÓn giao v¨n hãa. Trªn c¬ së t­ liÖu hiÖn nay, c¸c nhµ nghiªn cøu cho r»ng ch­a thÓ lµm s¸ng tá vai trß cña nh÷ng yÕu tè kh¸c §ång §Ëu tham gia vµo sù chuyÓn biÕn, h×nh thµnh cña v¨n hãa Gß Mun. V¨n hãa Gß mun mÆt kh¸c l¹i lµ c¬ tÇng, céi nguån b¶n ®Þa cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña v¨n hãa §«ng S¬n. NhiÒu yÕu tè v¨n hãa §«ng S¬n ®· ®­îc ®Þnh h×nh ngay trong lßng v¨n hãa Gß Mun. Sù ph¸t triÓn cña nghÒ ®óc ®ång vµ luyÖn kim ®ång còng lµ b»ng chøng vËt chÊt râ rµng ®Ó kh¼ng ®Þnh v¨n hãa §«ng S¬n h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c nÒn v¨n hãa ®ång thau tr­íc ®ã. Ngoµira cßn cã nh÷ng yÕu tè v¨n hãa ®ång thau ë c¸c khu vùc s«ng M·, s«ng C¶ tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy. Nh÷ng tÝn hiÖu cña c¸c mèi giao l­u trong khu vùc §«ng Nam A gi÷a c¸c nÒn v¨n hãa ®­¬ng ®¹i chóng ta còng ®· thÊy ®©u ®ã trong mét sè lo¹i h×nh gèm ®¸, ®ång ngay tõ nh÷ng giai ®o¹n v¨n hãa tiÒn §«ng S¬n ®Ó ®Æc biÖt më réng, ®Èy m¹nh trong v¨n hãa §«ng S¬n.  KÕt luËn T×m hiÓu vÒ v¨n hãa Phïng Nguyªn qua nh÷ng hiÖn vËt ®­îc tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng thùc sù lµ mét qu¸ tr×nh ®em l¹i nhiÒu tri thøc vµ nhiÒu ®iÒu thó vÞ. TiÕp xóc víi c¸c hiÖn vËt tr­ng bµy t¹i ®©y, chóng ta kh«ng chØ h×nh dung ra ®­îc mäi mÆt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña c­ d©n Phïng Nguyªn mµ cßn hiÓu ®­îc truyÒn thèng v¨n hãa tèt ®Ñp cña d©n téc ta. Nh÷ng gi¸ trÞ ®ã ®· ®­îc nh÷ng c­ d©n v¨n hãa Phïng Nguyªn x©y dùng nªn trong buæi s¬ khai h×nh thµnh nhµ n­íc V¨n Lang - ¢u L¹c. Trong giai ®o¹n Phïng Nguyªn, vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé nãi riªng vµ trªn miÒn B¾c ViÖt Nam nãi chung cã nhiÒu bé l¹c hoÆc liªn minh bé l¹c sinh sèng, s¸ng t¹o nªn nhiÒu nÒn v¨n hãa kh¶o cæ ph©n bè ë c¸c miÒn kh¸c nhau. Trong ®ã, chñ nh©n v¨n hãa Phïng Nguyªn ®· sinh sèng ë mét phÇn ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé cã tr×nh ®é cao h¬n c¶. C­ d©n Phïng Nguyªn ph¸t triÓn ®Õn thêi kú §ång §Ëu ®· hßa hîp víi c¸c nhãm, c¸c bé l¹c kh¸c nhau mµ s¸ng t¹o nªn v¨n hãa Gß Mun vµ sau ®ã lµ v¨n hãa §«ng S¬n næi tiÕng. V× vËy, chóng ta cã thÓ nhËn ®Þnh nÕu nh­ v¨n hãa Phïng Nguyªn lµ khëi nguån cña sù hßa hîp m¹nh mÏ trªn th× v¨n hãa §«ng S¬n chÝnh lµ ®iÓm cuèi cña qu¸ tr×nh ®ã. TÊt c¶ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ra ®êi mét quèc gia thùc sù, ®øng ®Çu lµ c¸c Vua Hïng. Sau gÇn 50 n¨m ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu, chóng ta ®· b­íc ®Çu t×m hiÓu ®­îc céi nguån cña v¨n hãa Phïng Nguyªn. Ba dßng s«ng : s«ng §µ, s«ng Hång, s«ng L« ®· ®­a n­íc vÒ héi tô ë ng· ba ViÖt Tr×, vµ cã lÏ chÝnh c¸c céng ®ång c­ d©n ®· t¹o dùng nªn v¨n hãa Phïng Nguyªn tõ ®©y. Tõ thêi Phïng Nguyªn, ng· ba ViÖt Tr× nãi riªng, ch©u thæ B¾c Bé nãi chung thËt sù lµ n¬i “ héi nh©n héi thñy” . C­ d©n Phïng Nguyªn lµ nh÷ng ng­êi ®Çu tiªn x©y mãng ®¾p nÒn ®Ó cho ch©u thæ B¾c Bé trë thµnh c¸i n«i cña c¸c nÒn v¨n minh truyÒn thèng d©n téc : V¨n minh ViÖt cæ, v¨n minh §¹i ViÖt vµ v¨n minh ViÖt Nam. PhÇn tr­ng bµy v¨n hãa Phïng Nguyªn víi 139 hiÖn vËt, ®ã lµ nh÷ng hiÖn vËt v« gi¸, phong phó vÒ chñng lo¹i, ®a d¹ng vÒ kiÓu d¸ng cña c¸c c«ng cô s¶n xuÊt, dông cô sinh ho¹t, víi c¸c chÊt liÖu ®¸, gèm, x­¬ng. §Æc biÖt cã nh÷ng hiÖn vËt quý hiÕm trong toµn quèc nh­ nha ch­¬ng ë Phïng Nguyªn, t­îng ®Çu gµ ë Xãm RÒn, c¸c häa tiÕt trang trÝ tinh x¶o trªn ®å gèm, ®å trang søc b»ng ®¸… ®· g©y ®­îc Ên t­îng cho nh÷ng ai ch­a mét lÇn chøng kiÕn nh÷ng di s¶n quý gi¸ cña buæi khëi nguyªn nÒn v¨n minh thêi ®¹i c¸c Vua Hïng. ChØ tiÕc r»ng, phÇn tr­ng bµy v¨n hãa Phïng Nguyªn cã ý nghÜa nh­ vËy nh­ng hiÖn nay thñ ph¸p tr­ng bµy t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng cßn qu¸ ®¬n gi¶n vµ l¹c hËu. Trong phÇn tr­ng bµy nµy vÉn sö dông nh÷ng thiÕt bÞ tr­ng bµy b¶o tµng nh÷ng n¨m 90. ChÝnh v× thÕ, c¸c thiÕt bÞ nµy ch­a thùc sù lµm næi bËt gi¸ trÞ vµ ý nghÜa cña nh÷ng hiÖn vËt. Nªn ch¨ng, b¶o tµng Hïng V­¬ng cÇn cã sù ®Çu t­ nhiÒu h¬n vÒ h×nh thøc ®Ó phÇn tr­ng bµy thùc sù thu hót ®­îc kh¸ch tham quan. Hi väng trong thêi gian s¾p tíi, b¶o tµng sÏ kh¾c phôc ®­îc nh÷ng tån t¹i trong tr­ng bµy, ®Ó phÇn tr­ng bµy vÒ nÒn v¨n hãa Phïng Nguyªn còng nh­ nh÷ng néi dung tr­ng bµy kh¸c t¹i b¶o tµng ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. MÆc dï cßn tån t¹i nhiÒu h¹n chÕ trong néi dung còng nh­ h×nh thøc, song kh«ng thÓ phñ nhËn ®­îc nh÷ng ®iÒu ý nghÜa mµ mäi ng­êi cã ®­îc khi tham quan phÇn tr­ng bµy nµy. T×m hiÓu nÒn v¨n hãa Phïng Nguyªn chÝnh lµ t×m hiÓu vÒ céi nguån d©n téc ViÖt. Tham quan phÇn tr­ng bµy v¨n hãa Phïng Nguyªn t¹i b¶o tµng Hïng V­¬ng chÝnh lµ mét c¸ch ®Ó cã ®­îc nh÷ng tri thøc v« cïng quý b¸u ®ã. Tr­êng ®¹i häc v¨n hãa hµ néi Khoa b¶o tµng Phô lôc khãa luËn tèt nghiÖp ®Æng mü trang Hµ néi 6 - 2006 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o Hoµng Xu©n Chinh, NguyÔn Ngäc BÝch. Di chØ kh¶o cæ häc Phïng Nguyªn, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1978. Hoµng Xu©n Chinh. VÜnh Phó thêi tiÒn s¬ sö, Së VHTT – TT Phó Thä n¨m 2000. Hoµng Xu©n Chinh. Mét s« b¶o c¸o vÒ kh¶o cæ häc ViÖt Nam, §éi Kh¶o cæ häc xuÊt b¶n n¨m 1966. L©m ThÞ Mü Dung. Thêi ®¹i ®å ®ång, NXB §¹i hoc Quèc gia Hµ Néi n¨m 2004. Lª Xu©n DiÖm. C¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn v¨n hãa thêi Hïng V­¬ng, Kh¶o cæ häc sè 9. Lª Xu©n DiÖm., Hoµng Xu©n Chinh. Di chØ kh¶o cæ häc §ång §Ëu, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1983. NguyÔn §¨ng Duy. V¨n hãa ViÖt Nam buæi ®Çu dùng n­íc, NXB Hµ Néi n¨m 2003. Lª V¨n H¶o. Hµnh tr×nh vÒ thêi ®¹i Hïng V­¬ng dùng n­íc, NXB Thanh Niªn n¨m 1982. Ph¹m Lý H­¬ng. ChÊt liÖu gèm vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nã, Kh¶o cè häc sè 4 n¨m 1989. Lª V¨n Lan, Ph¹m V¨n KØnh, NguyÔn Linh. Nh÷ng vÕt tÝch ®Çu tiªn cña thêi ®¹i ®å ®ång thau ë ViÖt Nam. NXB Khoa häc x· héi n¨m 1963. Hµ V¨n Phïng, NguyÔn Duy Tú. Di chØ kháa cæ häc Gß mun. NXB Khoa häc x· héi n¨m 1982. Hµ V¨n Phïng, TrÇn ThÞ B»ng. C¸c di chØ kh¶o cæ häc trªn vïng ®åi VÜnh Phó n¨m 1974. Kh¶o cæ häc sè 16 n¨m 1974. §Æng Phong. Kinh tÕ thêi nguyªn thñy ë ViÖt Nam, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1970. 14. H¸n V¨n KhÈn. V¨n hãa Phïng Nguyªn, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi n¨m 2005. 15. H¸n V¨n KhÈn. Thö ph©n giai ®o¹n v¨n hãa Phïng Nguyªn qua tµi liÖu gèm, Kh¶o cæ häc sè 19 n¨m 1976. 16. Hµ V¨n TÊn. Nh÷ng chiÕc “nha ch­¬ng” trong v¨n hãa Phïng Nguyªn, Kh¶o cæ häc sè 2 n¨m 1993. Hµ V¨n TÊn. Mét sè vÊn ®Ò vÒ v¨n hãa Phïng Nguyªn, NCLS sè 1 n¨m 1968. Hµ V¨n TÊn. Ng­êi Phïng Nguyªn vµ ®èi xøng, Kh¶o cè häc sè 3 n¨m 1969. Hµ V¨n TÊn (chñ biªn). Kh¶o cæ häc ViÖt Nam – TËp 2 – Thêi ®¹i kim khÝ ViÖt Nam, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1999. Hµ V¨n TÊn. Theo dÊu c¸c v¨n hãa kháa cæ. NXB Khoa häc x· héi n¨m 1997. Hµ V¨n TÊn. V¨n hãa Phïng Nguyªn vµ vÊn ®Ò nguån gèc d©n téc ViÖt, D©n téc häc sè1 n¨m 1975. Ph¹m V¨n KØnh. Thêi kú Hïng V­¬ng, ViÖn b¶o tµng LÞch sö n¨m 1972. 15. TrÇn Quèc V­îng, Hµ V¨n TÊn, DiÖp §×nh Hoa. Kh¶o cæ häc, NXB §¹i häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp n¨m 1978. 16. T×m hiÓu v¨n hãa Phïng Nguyªn, Së VHTT – TT Phó Thä n¨m 2001. 17. Thêi ®¹i Hïng V­¬ng, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1973. 18. Thêi ®¹i Hïng V­¬ng, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1976. 19. Hïng V­¬ng dùng n­íc, tËp I, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1970. 20. Hïng V­¬ng dùng n­íc, tËp II, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1972. 21. Hïng V­¬ng dùng n­íc, tËp III, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1973. 22. Hïng V­¬ng dùng n­íc, tËp IV, NXB Khoa häc x· héi n¨m 1974.